mỨc sinh vÀ mỨc chẾt Ở viỆt nam: thỰc trẠng, xu...

B k hoch v u t Tng cc Thng k

Tng iu Tra Dn s v nh viT naM nM 2009

MC SINH V MC CHT VIT NAM: THC TRNG, XU HNG V NHNG KHC BIT

H Ni, thng 6 nm 2011

iiiMC SINH V MC CHT VIT NAM: THC TRNG, XU HNG V NHNG KHC BIT

Li ni uCuc Tng iu tra dn s v nh nm 2009 c tin hnh vo thi im 0 gi ngy 01 thng 4 nm 2009 theo Quyt nh s 94/2008/Q-TTg ngy 10 thng 7 nm 2008 ca Th tng Chnh ph. y l cuc Tng iu tra dn s ln th t v iu tra nh ln th ba tin hnh nc ta k t khi nc nh thng nht vo nm 1975. Mc ch ca cuc Tng iu tra l thu thp s liu c bn v dn s v nh trn ton b lnh th nc Cng ho X hi Ch ngha vit nam, phc v cng tc k hoch ha pht trin t nc.

s liu iu tra mu 15% tng dn s c x l ngay sau khi kt thc iu tra v c cng b vo ngy 31 thng 12 nm 2009. ngy 21 thng 07 nm 2010, Ban Ch o Tng iu tra dn s v nh Trung ng cng b ton b s liu ca cuc Tng iu tra. nhm cung cp cc kt qu ca cuc Tng iu tra ti ngi dng tin, tip theo cc n phm pht hnh ca Tng iu tra dn s v nh nm 2009, vi s gip ca Qu Dn s Lin hp quc, Tng cc Thng k phi hp vi cc nh nghin cu thuc cc c quan v t chc khc nhau trong nc, tin hnh phn tch su cc kt qu ca cuc Tng iu tra thng qua mt s chuyn kho ca mt s lnh vc.

Cun sch Tng iu tra dn s v nh Vit Nam nm 2009: Mc sinh v mc cht Vit Nam: thc trng, xu hng v nhng khc bit do cc cn b nghin cu thuc v Thng k Dn s v Lao ng, Tng cc Thng k thc hin l kt qu ca mt trong nhng n lc trn. Chuyn kho gm 4 chng chnh. Chng 1 gii thiu v phng php lun. Chng 2 phn tch mc sinh v xu hng sinh hin ti ca vit nam qua s liu ca cc cuc Tng iu tra dn s v nh . Chng 3 trnh by cc kt qu phn tch v mc t vong. Mt s k thut nh gi c p dng nhm b sung nhng cn c khoa hc cho cc phn tch thc tin, nh phng php h s sng nghch o, phng php Trussell v phng php Zlotnik-hill. Cui cng, Chng 4 a ra mt s kt lun v khuyn ngh nhm a ra mt s nh hng chnh sch, ng gp cho cng tc xy dng v t chc thc hin Chng trnh Dn s sc khe sinh sn ca vit nam.

Cun sch c hon thnh vi s tr gip k thut v ti chnh ca Qu Dn s Lin hp quc. Chng ti xin by t s bit n chn thnh ti cc cn b ca vn phng Qu Dn s Lin hp quc ti vit nam, v nhng ng gp qu bu trong qu trnh bin son v hon thin chuyn kho.

Chng ti nh gi cao v cm n cc cn b ca Tng cc Thng k, nhng ngi lm vic vi lng nhit tnh v tn tm cho s ra i ca cun sch ny.

Chng ti rt hn hnh gii thiu chuyn kho ny ti tt c cc nh nghin cu trong v ngoi nc, cc nh lp k hoch, cc nh ra quyt nh v chnh sch cng cc i tng s dng khc c quan tm n vn ny. Mc d c nhiu c gng trong vic bin son ti liu, song kh trnh khi thiu st v hn ch, chng ti mong nhn c kin ng gp ca bn c rt kinh nghim cho cc n phm tip theo ca cuc Tng iu tra.

Tng cc Thng k

vMC SINH V MC CHT VIT NAM: THC TRNG, XU HNG V NHNG KHC BIT

Mc LcLI NI U iii

CC BIU pHN TCH viii

CC HNH pHN TCH ix

BN VIT NAM x

CHNG 1: GII THIU V pHNG pHp 1

1.1 gii thiu 1

1.2 Mc ch nghin cu v ni dung 1

1.3 ngun s liu 2

1.4 Phng php c lng 2

1.5 hn ch 6

CHNG 2: MC SINH V M HNH SINH HIN TI 7

2.1 Cc ch tiu phn nh mc sinh 7

2.2 s thay i mc sinh ca vit nam thi k 1999-2009 9

2.2.1 s thay i tng t sut sinh 9

2.2.2 s thay i t sut ti sinh sn nguyn 10

2.2.3 s thay i t sut sinh c trng theo tui 11

2.2.4 s thay i t sut sinh th 14

2.2.5 s thay i t l ph n sinh con th ba tr ln 16

2.3 s khc bit mc sinh theo lnh th 17

2.3.1 s khc bit theo cc vng kinh t - x hi 17

2.3.2 s khc bit theo tnh/thnh ph 22

2.4 s khc bit mc sinh theo cc c trng nhn khu hc v kinh t - x hi ca ngi m 25

2.4.1 s khc bit v mc sinh gia cc tn gio 25

2.4.2 s khc bit v mc sinh theo dn tc 26

2.4.3 s khc bit v mc sinh theo trnh hc vn 27

2.4.4 s khc bit v mc sinh theo tnh trng hot ng kinh t 28

vi MC SINH V MC CHT VIT NAM: THC TRNG, XU HNG V NHNG KHC BIT

2.4.5 s khc bit v mc sinh theo tnh trng di c 29

CHNG 3: MC T VONG 31

3.1 Cht lng thng tin v t vong 31

3.2 s thay i mc t vong 32

3.2.1 s thay i t sut cht tr em di 1 tui 32

3.2.2 s thay i t sut cht tr em di 5 tui 33

3.2.3 s thay i t sut cht c trng theo tui 34

3.2.4 s thay i t sut cht th 36

3.2.5 s thay i tui th trung bnh tnh t lc sinh 37

3.3 s khc bit mc t vong theo lnh th 38

3.3.1 s khc bit theo cc vng kinh t - x hi 38

3.3.2 s khc bit theo tnh/thnh ph 39

3.4 s khc bit mc t vong theo cc c trng nhn khu hc v kinh t - x hi ca ngi m 44

3.4.1 s khc bit v mc t vong tr em theo tn gio ca ngi m 44

3.4.2 s khc bit v mc t vong tr em theo dn tc ca ngi m 44

3.4.3 s khc bit v mc t vong tr em theo trnh hc vn ca ngi m 45

3.4.4 s khc bit v mc t vong tr em theo ngh nghip ca ngi m 46

3.5 nguyn nhn cht 47

3.6 T vong m 49

CHNG 4: TM TT V KHUYN NGH 51

4.1 Tm tt cc pht hin 51

4.1.1 v mc sinh 51

4.1.2 v mc t vong 51

4.2 Khuyn ngh 52

viiMC SINH V MC CHT VIT NAM: THC TRNG, XU HNG V NHNG KHC BIT

CC BIU TNG Hp 55Biu 1: Mt s ch tiu v mc sinh chia theo n v hnh chnh 57

Biu 2: s ph n 15-49 tui, s tr em sinh trong 12 thng trc iu tra (s iu chnh), t sut sinh c trng theo tui (asFr) chia theo thnh th/nng thn, cc vng kinh t - x hi, tnh/thnh ph v mt s c trng c bn, 1/4/2009 60

Biu 3: s ph n 15-49 tui chia theo tng s con sinh, tui ca ngi m, thnh th/ nng thn, cc vng kinh t - x hi v tnh/thnh ph, 1/4/2009 91

Biu 4: s ph n 15-49 tui chia theo tng s con hin cn sng, tui ca ngi m, thnh th/nng thn, cc vng kinh t - x hi v tnh/thnh ph, 1/4/2009 109

Biu 5: s tr sinh trong 12 thng trc iu tra chia theo gii tnh ca tr, thnh th/ nng thn, tui ca ngi m, cc vng kinh t - x hi v tnh/thnh ph, 1/4/2009 127

Biu 6: Mt s ch tiu v mc t vong chia theo n v hnh chnh 145

Biu 7: Bng sng chia theo gii tnh, thnh th/nng thn, cc vng kinh t - x hi v tnh/thnh ph, 1/4/2009 148

pH LC 221 Ph lc 1: Phn b phm vi iu tra mu chi tit chia theo thnh th/nng thn, cc vng kinh t - x hi, tnh/thnh ph v cc qun/huyn 223

Ph lc 2: Cc khi nim v nh ngha ca Tng iu tra dn s v nh nm 2009 246

Ph lc 3: Phiu Tng iu tra dn s v nh nm 2009 251

Ph lc 4: Cc n phm v sn phm in t dng cho cung cp kt qu Tng iu tra dn s v nh nm 2009 263

viii MC SINH V MC CHT VIT NAM: THC TRNG, XU HNG V NHNG KHC BIT

cc BIU Phn Tch

Biu 2.1: Tng t sut sinh (TFr), 1999-2009 10

Biu 2.2: T trng dn s n v t sut sinh c trng theo tui, 1999 v 2009 12

Biu 2.3: T sut sinh th, 1999-2009 15

Biu 2.4: CBr nm 1999 v 2009 chun ha theo c cu tui ca ph n 15-49 tui nm 2009 16

Biu 2.5: T l ph n 15-49 tui sinh con th 3 tr ln chia theo thnh th/nng thn, 2001-2009 17

Biu 2.6: TFr chia theo vng kinh t - x hi, 2009 18

Biu 2.7: Thu nhp bnh qun u ngi mt thng theo gi thc t v t l h ngho ca nm 2008 chia theo cc vng kinh t - x hi, 2009 19

Biu 2.8: T trng ph n trong tui sinh v trong tui c t sut sinh c trng theo tui cao trong tng dn s chia theo cc vng kinh t - x hi, 2009 21

Biu 2.9: TFr, CBr cha chun ha nm 2009 v CBr chun ha theo c cu tui ca dn s ton quc nm 2009 chia theo cc vng kinh t - x hi 22

Biu 2.10: Tng t sut sinh ca cc tn gio, thnh th/nng thn, 2009 25

Biu 2.11: Tng t sut sinh chia theo dn tc, 1989, 1999 v 2009 26

Biu 2.12: Tng t sut sinh theo tnh trng hot ng kinh t v thnh th/nng thn, 2009 29

Biu 2.13: Tng t sut sinh chia theo tnh trng di c v thnh th/nng thn, 2009 30

Biu 3.1: T sut cht ca tr em di mt tui chia theo thnh th/nng thn, 1989-2009 33

Biu 3.2: Tui th trung bnh tnh t lc sinh chia theo gii tnh, 1989-2009 37

Biu 3.3: Mt s ch tiu v mc t vong chia theo cc vng kinh t - x hi, 2009 39

Biu 3.4: Mt s ch tiu v mc t vong chia theo tn gio, 2009 44

Biu 3.5: Mt s ch tiu v mc t vong chia theo dn tc, 2009 45

Biu 3.6: c tnh t sut cht m, nguy c t vong m chia theo cc khu vc ca Qu nhi ng Lin hp quc (uniCEF), 2008 50

ixMC SINH V MC CHT VIT NAM: THC TRNG, XU HNG V NHNG KHC BIT

cc hnh Phn Tch

hnh 2.1: T sut ti sinh sn nguyn, 1999-2009 11

hnh 2.2: T sut sinh c trng theo tui (asFr), 1999 v 2009 13

hnh 2.3: T sut sinh c trng theo tui chia theo thnh th v nng thn, 1999 v 2009 14

hnh 2.4: T l ph n 15-49 tui sinh con th ba tr ln chia theo trnh hc vn, 2009 17

hnh 2.5: T sut sinh c trng theo tui chia theo vng kinh t - x hi, 2009 20

hnh 2.6: TFr v CBr chia theo vng kinh t - x hi, 2009 21

hnh 2.7: TFr chia theo trnh hc vn v thnh th/nng thn, 2009 28

hnh 3.1a: T sut cht c trng theo tui ca vit nam, 1989-2009 (nam) 35

hnh 3.1b: T sut cht c trng theo tui ca vit nam, 1989-2009 (n) 35

hnh 3.2: T sut cht th, 1960-2009 36

hnh 3.3: Tui th trung bnh tnh t lc sinh ca mt s nc asEan, 1989-2009 38

hnh 3.4: T sut cht tr em di 1 tui v t sut cht tr em di 5 tui chia theo trnh hc vn ca ngi m, 2009 46

hnh 3.5: T sut cht tr em di 1 tui v t sut cht tr em di 5 tui chia theo ngh nghip v khu vc kinh t ca ngi m, 2009 47

hnh 3.6: T sut cht do bnh tt chia theo gii tnh v vng kinh t - x hi, 2009 48

hnh 3.7: T sut cht do tai nn giao thng chia theo gii tnh v vng kinh t - x hi, 2009 49

Bn 2.1: TFr v thu nhp bnh qun u ngi ca cc tnh/thnh ph 24

Bn 3.1: CDr ca cc tnh/thnh ph, 2009 41

Bn 3.2: iMr ca cc tnh/thnh ph, 2009 42

Bn 3.3: Tui th trung bnh tnh t lc sinh ca cc tnh/thnh ph, 2009 43

x MC SINH V MC CHT VIT NAM: THC TRNG, XU HNG V NHNG KHC BIT

Bn VIT nAM

V1. Trung du v min ni pha Bc02. h giang04. Cao Bng06. Bc Kn08. Tuyn Quang10. Lo Cai11. in Bin 12. Lai Chu14. sn La15. Yn Bi17. ho Bnh19. Thi nguyn20. Lng sn24. Bc giang25. Ph Th

V2. ng bng sng Hng01. h ni22. Qung ninh26. vnh Phc27. Bc ninh30. hi Dng31. hi Phng33. hng Yn34. Thi Bnh35. h nam36. nam nh37. ninh Bnh

V3. Bc Trung B v Duyn hi min Trung38. Thanh ha40. ngh an42. h Tnh44. Qung Bnh45. Qung Tr46. Tha Thin hu48. nng49. Qung nam51. Qung ngi52. Bnh nh54. Ph Yn56. Khnh ha58. ninh Thun60. Bnh Thun

V4. Ty Nguyn62. Kon Tum64. gia Lai66. k Lk67. k nng68. Lm ng

V5. ng Nam B70. Bnh Phc72. Ty ninh74. Bnh Dng75. ng nai77. B ra-vng Tu79. Tp h Ch Minh

V6. B sng Cu Long80. Long an82. Tin giang83. Bn Tre 84. Tr vinh

86. vnh Long87. ng Thp89. an giang 91. Kin giang92. Cn Th

93. hu giang 94. sc Trng95. Bc Liu96. C Mau

* Theo quy nh ca Ngh nh 92/N-CP ngy 7 thng 9 nm 2006 ca Chnh ph, vng ng Bc v vng Ty Bc c quy hoch li thnh vng mi c tn gi l Trung du v min ni pha Bc; vng Bc Trung B v Nam Trung B c quy hoch li thnh vng mi c tn gi Bc Trung B v Duyn hi min Trung; Qung Ninh c chuyn t vng ng Bc v ng bng sng Hng; Ninh Thun v Bnh Thun chuyn t ng Nam B v Bc Trung B v Duyn hi min Trung.** Trong cc biu s liu cc Vng 1, Vng 2, , n Vng 6 c vit tt tng ng l V1, V2, , V6.

1MC SINH V MC CHT VIT NAM: THC TRNG, XU HNG V NHNG KHC BIT

chng 1: gII ThIU V Phng PhP

1.1 GII THIU

Cuc Tng iu tra dn s v nh nm 2009 c thc hin vo thi im 0 gi ngy 1 thng 4 nm 2009 theo Quyt nh s 94/2008/Q-TTg ca Th tng Chnh ph ban hnh ngy 10 thng 7 nm 2008.

Kt qu s b ca Tng iu tra c cng b vo thng 8 nm 2009. Tip sau kt qu iu tra mu c cng b vo thng 12 nm 2009. Kt qu ton b c pht hnh vo thng 7 nm 2010, tip sau l cc bo co phn tch v chuyn kho c son tho v ln lt c cng b.

Trong Tng iu tra nm 2009 c lng ghp iu tra mu 15%, thu thp nhiu thng tin chi tit, trong c c thng tin c lng cc s o v mc sinh v cht ca dn s vit nam.

Kt qu ca cuc Tng iu tra nm 2009 v cc cuc Tng iu tra trc cho thy mc sinh ca nc ta tip tc gim v t mc sinh thay th. Mc cht (t vong) ca tr s sinh cng gim lin tc v tui th trung bnh tnh t khi sinh tng.

1.2 MC CH NGHIN CU V NI DUNG

Mt s nt chnh v mc sinh v mc cht thu thp c trong Tng iu tra c tnh ton v cng b1. Chuyn kho ny nhm a ra bc tranh chi tit hn v mc sinh v mc cht ca dn s vit nam trong nhng nm qua, s thay i v khc bit ca cc s o ni trn theo cc c trng nhn khu hc, ng thi a ra cc yu t c th nh hng n cc s o .

ni dung ca chuyn kho ny gm 4 chng, nh sau:

Chng 1: gii thiu tm tt v cc phng php s dng c lng cc s o v mc sinh v mc cht;

Chng 2: Trnh by cc c lng ca cc s o v mc sinh, thay i v khc bit ca cc s o theo cc c trng nhn khu hc;

Chng 3: Trnh by cc c lng ca cc s o v mc cht, s thay i v khc bit ca chng theo cc c trng nhn khu hc;

Chng 4: Cc khuyn ngh chnh sch tip tc gim bn vng mc sinh, gim mc cht tr em, tng tui th nhm to mt c s c bn quan trng v dn s cho cng cuc pht trin bn vng

1 Xem: Tng iu tra dn s v nh vit nam nm 2009, Cc Kt qu Ch yu, Ban Ch o Tng iu tra dn s v nh Trung ng, h ni, 6/2010.

2 MC SINH V MC CHT VIT NAM: THC TRNG, XU HNG V NHNG KHC BIT

1.3 NGUN S LIU

Chuyn kho ny s dng s liu v sinh v cht ca iu tra mu 15% thu thp c trong Tng iu tra 2009 v cc phng php c lng gin tip tnh cc s o v mc sinh v cht, phn nh cho thi k 12 thng trc thi im iu tra. ngoi ra, s liu c cng b ca Tng iu tra 1989 v 1999, v cc s liu, ti liu lin quan ca nc ta hoc ca cc nc/khu vc khc cng c dng so snh i chiu. Cc phng php c lng gin tip tnh cc s o v mc sinh v cht s dng trong chuyn kho ny c trnh by di y:

1.4 pHNG pHp C LNG

Do cc d liu v sinh v cht trong cc cuc iu tra mu, Tng iu tra thng khng cao do b b st nn cc nh nhn khu hc nghin cu xy dng cc k thut gin tip c lng cc ch tiu phn nh mc sinh v mc cht. Cc k thut ny cng lun lun c lm mi v tin hc ha. Lin hp quc a ra khuyn ngh v cung cp cc k thut gin tip di dng phn mm.

1.4.1 K thut gin tip c lng mc sinh

K thut c lng gin tip l c lng t sut sinh c trng theo tui ca ph n trong tui sinh 15-49 t s liu v s con sinh tng hp theo tui ngi m v m hnh ca mc sinh theo tui ca ngi m, ghi nhn c trong 12 thng trc iu tra.

T sut sinh c trng theo tui thu thp c lun thp hn (hoc cao hn) mc sinh thc bi v cc s kin sinh thng b b st (hoc ghi trng) trong iu tra. nh nhn khu hc Brass2 xy dng mt phng php, thng gi l phng php P/F, nh gi v chnh t sut sinh ghi nhn c bng cch so snh cc t sut ghi nhn c vi s liu s con sinh trung bnh tnh cho nhm 5 tui ca ph n. Phng php P/F gi thit rng mc sinh l khng i trong thi k trc y, m hnh ca t sut sinh c trng theo tui ghi chp c (k hiu l asFr) l ng, v mc sinh tch lu i vi nhm ph n tr theo s con sinh (CEB) l chnh xc. Brass n gin cng dn v lm trn s liu asFr ghi chp c di dng s liu s con sinh. vi gi thit mc sinh khng thay i, cc s liu c lm trn (k hiu l nFx) l so snh c vi s con sinh ghi chp c (nCEBx). T l nCEBx/ nFx i vi nhm tui tr cung cp h s iu chnh chp nhn c iu chnh cc t sut sinh ghi nhn.

nh nhn khu hc arriaga sau ci tin phng php ni trn v m rng ra cho c nhng trng hp mc sinh ang thay i. M t y cch tip cn Brass v arriaga v c lng t sut sinh c trng theo tui t s liu s con sinh ghi chp c v t m hnh sinh theo tui trnh by trong cng trnh nghin cu ca arriaga.

C quan Tng iu tra ca hoa K tin hc ha k thut ny bng mt bng tnh excel c tn gi l bng tnh PFraTiO trong b cc bng tnh phn tch dn s3.

2 Cm nang s 10: Cc k thut gin tip v c lng nhn khu hc, nh Xut bn Khoa hc K thut, h ni 1976.

3 Eduardo E. arriaga, Phn tch dn s vi my vi tnh, C quan Tng iu tra hoa K, thng 11 nm 1994 (Population analysis with Microcomputer, Bureau of the Census, november 1994).


Da vo h s iu chnh k chn c, t sut sinh c trng theo tui (asFr), Tng t sut sinh (TFr) v T sut sinh th (CBr) cng c iu chnh mt cch tng t, c th l:

asFri* = k x asFri, i l cc nhm 5 tui ca khong tui 15-49,

TFr* = k x TFr,

CBr* = k x CBr,

trong , asFri, TFr, CBr l ch tiu cha iu chnh, cn asFri*, TFr* v CBr* l cc cc s o c iu chnh.

1.4.2 K thut gin tip c lng mc cht

(i) gin tip c lng t sut cht tr em di 1 tui

nh nhn khu hc Brass chng minh rng xc sut cht trong khong thi gian t khi sinh n tui a (k hiu l q(a) c th c lng theo cng thc: q(a) = 5Mx. 5Dx, trong 5Dx l t trng tr em cht i vi ph n nhm tui (x,x+5) v 5Mx h s c trng theo tui, gi l h s nhn, n ph thuc vo ch s m hnh tui ca mc sinh. T trng tr em cht i vi ph n nhm tui 15-19, 20-24, 25-29, ..., 45-49 c s dng tnh q(a) cho cc gi tr tng ng bng 1, 2, 3, 5, 10, 15 v 20. sau sullivan4 chng minh rng kiu quan h nh th cng tn ti khi s liu c tnh ton theo di hn nhn. Trong trng hp ny, di hn nhn 0-4 nm, 5-9 nm, ..., 30-34 nm tng ng vi q(a) i vi cc tui tng ng l 2, 3, 5, 10, 15, 20 v 25. ti hin, phng trnh hi quy c xy dng lin quan n h s nhn 5Mx i vi cc ch s ca trt t sinh. C 9 tp ring bit phng trnh hi quy c c lng, 5 tp u cho tng m hnh Lin hp quc5 v 4 tp cui cho tng m hnh ca Coale v Demeny (hi quy Trussell6). Thng qua tp th hai, cc phng trnh hi quy cng c xy dng t cng mt tp cc bin c lp, chng c lng thi gian tng ng vi cc gi tr q(a). Cc bin c lp m chng c lng gi tr q(a), cng nh thi gian tham chiu, c tnh ton t s liu u vo. hn na, i vi t trng tr em cht theo nhm tui hoc theo di hn nhn ca ph n, cc bin cn c tnh bng t l gia s tr em sinh bnh qun ca ph n nhm tui u tin hoc nhm di hn nhn u tin v s liu ca nhm tui th hai hoc nhm di hn nhn th hai, t l gia s tr em sinh bnh qun ca ph n nhm tui th hai hoc nhm di hn nhn th hai v s liu ca nhm tui th ba hoc nhm di hn nhn th ba, v tui sinh con trung bnh. Bin cui cng ch c s dng tnh ton da vo cc m hnh ca Lin hp quc; c lng gn ng tui sinh con trung bnh c th c tnh t cc trng hp sinh trong 12 thng trc iu tra v tui ca ngi m. Phng trnh hi quy c s dng tnh ton cc c lng t sut cht ca tr em di 1 tui (1q0), xc sut cht gia 1 v 5 tui (4q1), v tui th trung bnh tnh t lc sinh tng ng vi cc gi tr q(a) trong tng m hnh bng sng mu (i vi c hai gii). Cch c lng ny c Lin hp quc tin hc ha bng phn mm c tn l QFivE c lng 1q0, 4q1 v tui th trung bnh tnh t lc sinh (vit tt l e0).

4 sullivan, J. M. 1972. M hnh c lng xc sut cht trong thi gian t khi sinh n tui no ca tr em, nghin cu dn s, tp 26, s 1 (thng 3 nm 1972), trang 77-99.

5 Palloni, a v L. heliman, 1985, c lng li cc tham s cu trc c lng mc cht ca cc nc ang pht trin, Bn tin dn s ca Lin hp quc, s 18, trang 10-33.

6 Cm nang s 10: Cc k thut gin tip v c lng nhn khu hc, nh Xut bn Khoa hc K thut, h ni 1976.


(ii) c lng t sut cht tr em di 5 tui

T sut cht tr em di 5 tui thng c vit tt l 5q0 v tnh theo cng thc sau:

5q0 = 1q0 + 4q1 1q0 4q1,

trong : 1q0 l t sut cht tr em di 1 tui; 4q1 l xc sut cht gia 1 v 5 tui c c lng gin tip nh trnh by trn bng phn mm QFivE.

(iii) gin tip c lng mc st ca khai bo cht ca ton b dn s

ngoi k thut c lng gin tip t sut cht ca tr em, hai phng php cn bng tng trng chung (ggB) v th h cht gi nh (sEg) cng c p dng kt hp nh gi mc y ca thng tin v cht ca ton b dn s .

Phng php cn bng tng trng chung: nm 1975 nh nhn khu hc Brass a ra phng php ggB, thu c t dn s n nh c biu th bng biu thc quan h trc gic i vi mi mt nhm tui m a+ ca dn s ng, t l tham gia vo nhm tui (b(a+)) bng t l tng trng ca nhm (r(a+)) cng vi t l ra khi nhm tui (t l cht) (d(a+)). Tt nhin, iu tt yu xy ra i vi ton b dn s ng l t l tng trng bng t l sinh tr t l cht. v vy,

r(a+) = b(a+) d(a+) hay b(a+) = r(a+) + d (a+) (1)

i vi dn s ng, t l tng trng l hng s i vi tt c cc nhm tui, do t l tham gia vo nhm v t l cht phi quan h tuyn tnh vi nhau. nu biu th n(a) v n(a+) tng ng l s tham gia vo nhm (tc l s sinh vo tui a) v dn s ca nhm tui a, r l t l tng trng ca dn s n nh, v D(a+) l s cht t tui a tr ln, ta c:

n(a)/n(a+) = r + (D(a)/n(a+)) (2)

nu t l tham gia vo nhm c tnh ton phn b dn s ch s dng cch tip cn tng i n gin, th d n(a) bng mt phn nm ca trung bnh nhm 5 tui nh hn v ln hn tui a, bt k sai s phm vi no bt bin vi tui phi c xo b, ngc li, t l cht, tnh t s cht theo tui v dn s theo tui, s b nh hng bi tt c khc bit gia dn s v s cht. h s gc ca ng thng gia t l tham gia vo nhm tui i v t l ra khi nhm tui s c lng mc y ca s cht ghi nhn c v cung cp h s iu chnh s cht.

n0(a)/n0(a+) = r + ((1/c).(D0(a+)/n0(a+))) (3)

trong , ch s trn 0 dng biu th gi tr quan st c, n0(a)/n0(a+) l t l tham gia vo nhm tui, ), D0(a+)/n0(a+) l t l cht quan st c, r l t l tng trng ca dn s n nh v c l mc y ca s cht ghi nhn c i vi dn s ghi nhn c (gi thit rng l hng s i vi tui).

nm 1987, cc nh nhn khu hc m rng phng php n gin ny cho dn s khng n nh vi biu thc sau:

n0(a)/n0(a+) r0(a+) = k + ((1/c).(D0(a+)/n0(a+))) (4)

trong , r0(a+) l t l tng trng quan st c ca dn s t tui a tr ln, v k l sai s trong t l tng trng (gi thit rng l hng s i vi tui).


Phng php ggB yu cu 3 gi thit chnh: i). Dn s ng; ii). Dn s v s cht thay i theo thi gian, nhng cng mt ngun; v iii). vic ghi chp tui ca dn s v ngi cht l chnh xc.

Phng php th h cht gi nh: Phng php sEg c hai nh nhn khu hc Bennett v horiuchi a ra vo nm 1984 da vo xut ca vicent (1951) rng trong dn s ng vi ng k y s cht, dn s tui a vo thi im t c th c c lng bng cch cng tch lu s cht i vi cc th h sau thi im t cho n khi th h cht ht. iu ny tng ng vi quan h ca bng sng rng

(5)

v vy, i vi dn s n nh, s cht c thi k t tui a tr i tng ng vi dn s vo ng tui a. Bennett v horiuchi pht trin phng php ny cho dn s ng khng n nh bng cch s dng t l tng trng theo tui. Dn s tui a c th c lng t s cht thi k ca tt c tui x ln hn a bng cch cng dn hm m ca cc t l cht c trng theo tui t a n x cho php bit c lch s nhn khu hc ca dn s:

(6)

T s gia dn s tui a c c lng theo cch ny t s cht quan st c v dn s tui a cho php c lng mc y ca s cht ghi nhn c (gi thit l khng i i vi tt c cc tui) trong iu tra:

(7)

Trong (a) l c lng s cht ln hn tui a ca dn s v (a) l dn s tui a c lng c thu c t s cht v t l tng trng ln hn tui a. Trong hnh thc c bn ny, phng php sEg thm vo cc gi thit b sung dn s thay i theo thi gian i vi 3 gi thit ca phng php ggB c cp trn.

Bennett v horiuchi cng gi s dng kt hp phng php sEg v ggB: u tin c lng s thay i phm vi iu tra bng cch s dng phng php ggB, sau iu chnh s liu tng iu tra theo s thay i phm vi c lng trn, cui cng l p dng phng php sEg; ngi ta gi kiu lm ny cch tip cn ggBsEg kt hp. Cch tip cn ny c th hin di dng mt bng tnh c thng tin u vo l dn s vo mt thi im v s ngi cht trong 12 thng trc thi im chia theo tui.


1.5 HN CH

Mt s hn ch ca nghin cu v mc sinh v mc cht trong chuyn kho ny bao gm:

Th nht, do cc ch tiu v mc sinh v mc cht trong ti liu ny c c lng gin tip. nhng ch tiu ny khng phi c tnh ton trc tip t s liu vi m ca iu tra mu, v vy khng th tnh c sai s mu v khong tin cy.

Th hai, thit k mu ca Tng iu tra dn s 1989, 1999 v 2009 l nhm cung cp s liu i din cho cp tnh. Do vy, nhng phn t nh hn, chi tit hn ch nhm cung cp xu hng thay i ca ch tiu , ch khng m bo l gi tr thc.

Th ba, cc k thut c lng gin tip lun yu cu mt s gi thit, v d nh dn s ng, mc sinh hoc mc cht khng i, tnh y ca s liu gc v vy, tnh chnh xc ca kt qu thu c t k thut c lng gin tip ph thuc vo cc gi thit m k thut yu cu c c m bo hay khng. v d, lin quan n gi thit dn s ng (dn s khng c bin ng c hc - di chuyn), th mt k thut c lng gin tip c th cung cp mt kt qu rt tt cho c nc, nhng a ra kt qu hn ch hn cho cp n v hnh chnh cp di (tnh/thnh ph); thm ch trong cng cp tnh/thnh ph, kt qu c lng ca n v ny cng c th kh d hn so vi kt qu ca n v khc. iu ny l do mc bin ng c hc ca cc n v l khc nhau, trong phm vi c nc bin ng c hc khng c hoc mc khng ng k, cn bin ng c hc ca tnh/thnh ph ln hn ca c nc v khc nhau gia cc tnh/thnh ph.

vi nhng l do trn, nn khi s dng s liu trnh by trong ti liu ny cn c c cn nhc thn trng i vi cc ch tiu phn t chi tit.


chng 2: Mc SInh V M hnh SInh hIn TI

sinh, cht v di c l ba nhn t ch yu tc ng n qu trnh tng trng dn s. Trong cc yu t , mc sinh gi vai tr quan trng nht v n l yu t chnh cho s thay th sinh vt hc v duy tr s pht trin ca nhn loi. m bo qu trnh pht trin lu di, hu ht cc quc gia trn th gii u hng ti s pht trin dn s ph hp vi iu kin kinh t - x hi ca mnh. vit nam cng khng phi l mt ngoi l. vic phn tch su v mc , xu hng v nhng khc bit v mc sinh ca dn s theo cc c trng kinh t - x hi khc nhau l cng c gip cc nh qun l, nghin cu, lp k hoch, ngi dng tin trong v ngoi nc nh gi cc thnh tu, hn ch v yu t nh hng n mc sinh, lm cn c xy dng cc chng trnh, chin lc v chnh sch dn s v x hi khc ca quc gia.

Da vo kt qu thu c t cuc Tng iu tra dn s v nh nm 2009 v cc cuc iu tra bin ng dn s hng nm t nm 2001-2008, chng ny trao i v thc trng v xu hng bin i mc sinh ca vit nam, a ra mt s thng tin v khuyn ngh lin quan n dn s cho cng tc lp k hoch v xy dng chng trnh pht trin kinh t - x hi cho thi k ti.

2.1 CC CH TIU pHN NH MC SINH

Mc sinh phn nh mc sinh thc t ca mt tng th dn c trong thi k nghin cu. n khng nhng ph thuc vo kh nng sinh sn ca mi ngi ph n, m cn ph thuc vo cc nhn t dn s, kinh t v x hi khc nh: mc kt hn, tui kt hn, thi gian sng trong hn nhn, s con mong mun ca cc cp v chng, trnh pht trin kinh t - x hi, a v ca ngi ph n, chnh sch ca nh nc v hiu qu s dng cc bin php trnh thai...

Mc sinh c th c nh gi qua cc ch tiu: T sut sinh th (Crude Birth rate - CBr); t sut sinh c trng theo tui (age specifiec Fertility rate asFr); tng t sut sinh (Total Fertility rate TFr) v t sut ti sinh sn nguyn (gross reproduction rate grr).

T sut sinh th (CBr) biu th s tr em sinh ra sng trong 12 thng trc thi im iu tra, tnh bnh qun trn 1.000 ngi dn7. gi l th bi v: (1) t sut ny tnh trn ton b dn s (tc l bao gm c nhng ngi c kh nng v khng c kh nng sinh con); (2) t sut ny khng tnh n phn b c cu dn s chia theo tui, nhn t quan trng nh hng ln n s tr sinh ra trong nm. v th, kh c th s dng CBr so snh v nh gi s khc bit v sinh ca dn s qua cc thi k hoc gia cc dn s khc nhau trong cng mt thi k m khng s dng cc k thut chun ha theo c cu tui ca dn s. Mc d vy, CBr vn c s dng v y l ch tiu hu hiu phn nh mc tng hoc gim dn s trong mt thi k nht nh, hn na vic tnh ton cc ch tiu ny khng qu phc tp vi hai thng s: s tr sinh ra trong nm trc iu tra v dn s trung bnh ca thi k .

7 Khi nim sinh hay sinh sng c hiu l a tr khi c sinh ra c t nht mt trong cc biu hin cn sng, nh: khc, tim cn p, cung nhau rung ng, v.v nhng trng hp cht bo thai, cht lu (cht t trong bng m) khng c coi l sinh.


CBr ph thuc nhiu vo c cu dn s theo gii tnh v tui. Trong cng mt thi k tham chiu, hai nhm dn s c cng quy m v mc sinh theo tui ca ph n nh nhau, dn s no c t trng ph n trong tui sinh cao hn, dn s s c s tr c sinh ra ln hn. v vy, nh gi mc sinh c chnh xc hn, ngi ta s dng: t sut sinh c trng theo tui (age specifiec Fertility rate - asFr).

T sut sinh c trng theo tui (asFr) cho bit bnh qun c 1000 ph n trong mt tui (hoc mt nhm tui) nht nh c bao nhiu tr em sinh sng trong nm. asFr l cng c thch hp nghin cu m hnh sinh ca dn s v so snh xu hng sinh ca dn s cc tui v nhm tui khc nhau, nhng n li qu chi tit nn rt kh s dng so snh mc sinh tng qut ca ton b dn s.

o lng mc sinh tng qut, cc nh nhn khu hc kt ni cc t sut sinh c trng theo tng tui, nhm tui ring bit thnh mt ch s tng hp gi l Tng t sut sinh (Total Fertility rate - TFr).

Tng t sut sinh l s con sinh sng bnh qun ca mt ngi ph n trong c cuc i, nu ngi ph n trong sut thi k sinh tun theo t sut sinh c trng theo tui nh quan st c trong 12 thng trc iu tra ca nhng ph n 15-49 tui.

Mc d, TFr l ch tiu tng hp ca mc sinh nhng cha xc nh c kh nng ti sinh sn (sinh thay th) ca dn s. v TFr cho bit s con trung bnh (c con trai v con gi) m mt ngi ph n c th c, trong khi ch c nhng ngi con gi mi thc s thay th nhng ngi m ca h lm nhim v sinh con trong tng lai. v vy, ngi ta s dng ch tiu t sut ti sinh sn nguyn (gross reproduction rate - grr) v t sut ti sinh sn tnh (net reproduction rate - nrr) nh gi kh nng sinh thay th ca dn s8.

grr l s con gi sinh sng bnh qun ca mt ngi ph n trong sut c cuc i, nu ngi ph n trong sut thi k sinh tun theo t sut sinh c trng theo tui nh quan st c trong 12 thng trc iu tra.

nrr l s con gi sinh sng bnh qun ca mt ngi ph n trong sut c cuc i, nu ngi ph n trong sut thi k sinh tun theo t sut sinh c trng theo tui v trt t cht nh quan st c trong 12 thng trc iu tra. nrr ging nh grr, nhng lun thp hn grr, v c mt s ph n khng sng c n ht tui c kh nng sinh .

Trong : 5Lx/100000 l h s sng ca ph n t khi sinh n tui x theo bng sng.

nrr cho bit kh nng ti sinh sn (mc sinh thay th) ca dn s:

8 Population reference Bureau. Population handbook. 5th Edition. Chng 3. Trang 17.

grr = x TFrs con gi sinh

Tng s con sinh

nrr = x asFrx*5Lx/100000s con gi sinh

Tng s con sinh


- nu nrr = 1 ngha l vi mc sinh ny, s con gi do nhng ngi ph n sinh ra s va thay th chnh h thc hin nhim v ti sinh sn dn s trong tng lai.

- nu nrr > 1 ngha l vi mc sinh ny, s con gi do nhng ngi ph n sinh ra s vt qu s cn thit thay th chnh h thc hin nhim v ti sinh sn dn s trong tng lai.

- nu nrr < 1 ngha l vi mc sinh ny, s con gi do nhng ngi ph n sinh ra s khng thay th chnh h thc hin nhim v ti sinh sn dn s trong tng lai9.

nu gi thit rng tt c s tr em gi sinh ra u c th sng c qua thi k c kh nng sinh sn th c th s dng grr nh gi mc sinh thay th ca mt tp hp dn s.

2.2 S THAY I MC SINH CA VIT NAM THI K 1999-2009

2.2.1 S thay i tng t sut sinh

Biu 2.1 trnh by tng t sut sinh trong 10 nm t nm 1999 n nm 2009 ca ton quc, thnh th v nng thn. s liu cho thy, trong nhng nm u ca thp k qua, tng t sut sinh c tng v gim vi bin dao ng nh (di 6%) nhng bt u t nm 2006 n nay, xu th gim sinh l kh vng chc v t di mc sinh thay th.

y c coi l thnh cng quan trng trong vic thc hin mc tiu u tin ca chin lc dn s - k hoch ha gia nh 2001-201010. Thnh cng ny khng nhng gip vit nam gim c tc gia tng dn s nhanh m cn l c s to ra mt bc chuyn i c tnh cn bn trong lnh vc sinh sn, chuyn t sinh sn t nhin, vi mc sinh rt cao sang sinh t ch hay cn gi l sinh c k hoch, vi mc sinh hp l, tin ti t mc sinh duy tr trng thi cn bng ca dn s.

s liu trong Biu 2.1 cho thy, c s khc bit v mc sinh gia thnh th v nng thn. nm 2009, bnh qun mi ph n nng thn c nhiu hn 0,3 ngi con so vi ph n thnh th. nguyn nhn ca tnh trng ny c th l do tm l thch ng con nhiu chu vn cn kh ph bin mt s khu vc nng thn v kh nng tip cn cc dch v y t, chm sc sc khe sinh sn v k hoch ha gia nh nng thn, c bit vng su, vng xa cn km hn thnh th, khin mt s ph n vn cn gp kh khn trong vic hn ch tnh trng mang thai v sinh con ngoi mun. ngoi ra, t l cht s sinh v cht tr em thnh th thp hn nng thn, cng tc ng lm gim nhu cu sinh thay th khu vc ny.

9 John r, Weeks, Population - an introduction to Concepts and issues, 7th edition, chng 5, trang 187.

10 Mc tiu 1 ca Chin lc dn s 2001-2010: Duy tr vng chc xu th gim sinh t mc sinh thay th bnh qun trong ton quc chm nht vo nm 2005, vng su, vng xa v vng ngho chm nht vo nm 2010 quy m, c cu dn s v phn b dn c ph hp vi s pht trin kinh t-x hi vo nm 2010


BIU 2.1: TNG T SUT SINH (TFR), 1999-2009

n v tnh: Con/ph n

s liu cng cho thy, 10 nm qua tng t sut sinh ca khu vc nng thn gim kh ngon mc, t 2,57 con/ph n xung cn 2,14 con/ph n, gn t mc sinh thay th. Trong khi con s ca khu vc thnh th gn nh thay i khng ng k xung quanh mc 1,80 con/ph n. Trong 10 nm qua, cht lng cuc sng c nng cao v c hi tip cn cc dch v chm sc sc khe sinh sn c ci thin. vic cung cp thng tin v hiu qu ca li ch sinh t con i vi ph n khu vc nng thn c coi l mt trong nhng nguyn nhn c bn gp phn thu hp khong cch khc bit v mc sinh gia thnh th v nng thn.

iu ny mt ln na khng nh s thnh cng ca chng trnh dn s- k hoch ha gia nh v rt nhiu chng trnh, chin dch chm sc sc khe cng ng, c bit l sc khe sinh sn khu vc nng thn trong nhng nm qua. Du vy, mc sinh nng thn vn cao hn kh nhiu so vi thnh th, nn trong thi gian ti vn cn nhiu n lc trong cng tc chm sc sc khe sinh sn, k hoch ha gia nh kt hp vi vic u t xy dng c s h tng kinh t - x hi hng v khu vc nng thn nhiu hn na gim bt khong cch sinh gia hai khu vc, nhm c c thnh cng hn na trong cng cuc pht trin nng thn ni chung, v trong cng tc gim sinh v chm sc sc khe ni ring.

2.2.2 S thay i t sut ti sinh sn nguyn

hnh 2.1 m t s thay i t sut ti sinh sn nguyn (grr) ca vit nam t nm 1999 n nm 2009. th cho thy, cng vi qu trnh gim sinh v tng t s gii tnh khi sinh, t sut ti

Thi k tham chiuTng t sut sinh (TFR)

Ton quc Thnh th Nng thn

1/4/1998-31/3/1999 2,33 1,67 2,57

1/4/2000-31/3/2001 2,25 1,86 2,38

1/4/2001-31/3/2002 2,28 1,93 2,39

1/4/2002-31/3/2003 2,12 1,70 2,30

1/4/2003-31/3/2004 2,23 1,87 2,38

1/4/2004-31/3/2005 2,11 1,73 2,28

1/4/2005-31/3/2006 2,09 1,72 2,25

1/4/2006-31/3/2007 2,07 1,70 2,22

1/4/2007-31/3/2008 2,08 1,83 2,22

1/4/2008-31/3/2009 2,03 1,81 2,14


sinh sn nguyn ca vit nam gim mnh t nm 1999 n nm 2009. nm 1999, mc ti sinh sn nguyn ca dn s vit nam cn trn ngng 1 con gi/ph n (1,13), tc l vi mc sinh nm 1999, s con gi c sinh ra vt qu s cn thit thay th nhng ngi ph n trong tui sinh sn thc hin nhim v ti sinh sn dn s trong tng lai. Con s ny gim dn qua cc nm t 1999 n 2009 v t mc 1 con gi/ph n vo nm 2006. T nm 2006 n nay, TFr gim khng nhiu nhng do t s gii tnh khi sinh c du hiu tng cao hn nn grr c xu hng gim nhanh hn so vi TFr, v t di 1 con gi/ph n. nm 2009, bnh qun mt ph n sinh c 0,96 ngi con gi; nu tnh n xc sut sng n khi kt thc thi k c kh nng sinh sn ca nhng ngi con gi th t sut ti sinh sn tnh ca Tng iu tra dn s 2009 l 0,94 con gi/ph n.

HNH 2.1: T SUT TI SINH SN NGUYN, 1999-2009

Mc d t di mc sinh thay th nhng quy m dn s vit nam s tip tc tng trong vi thp k ti, mc sinh cao trong qu kh dn n s tp trung cao s ph n trong cc tui sinh v do vy tng s sinh tip tc vt qu tng s cht. y l thi k tng trng do tng dn s. C th phi hai hoc ba th h sau (t 50 n 70 nm) khi mi trng hp sinh ra sng c cn bng vi mt trng hp cht, th quy m dn s mi t c trng thi n nh.

2.2.3 S thay i t sut sinh c trng theo tui

a. S thay i qua thi gian

nghin cu bin ng ca m hnh sinh c trng theo tui (asFr) s cho thy r hn nh hng ca c cu tui v gii tnh n mc sinh trong thi gian qua (1999-2009). Biu 2.2 trnh by t trng ph n trong tui sinh trong tng dn s chia theo nhm 5 tui v t sut sinh c trng theo tui tng ng ca vit nam thu thp c qua hai cuc Tng iu tra dn s v nh nm 1999 v 2009.

1,13

1,08 1,10

1,04

1,07

1,02 1,00

0,98 0,98 0,96

0,85

0,90

0,95

1,00

1,05

1,10

1,15

1999 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

GRR

(con

gi

/ph

n)

Nm


BIU 2.2: T TRNG DN S N V T SUT SINH C TRNG THEO TUI, 1999 V 2009

Ngun: Nm 1999: Ban Ch o Tng iu tra Trung ng, Tng iu tra dn s v nh 1999 - Kt qu iu tra mu. Nh xut bn Th gii 2000.

s liu trong Biu 2.2 cho thy, t nm 1999 n nay, tui c mc sinh cao nht ca ph n vit nam l tui 20-29. y cng l hin tng ph bin i vi cc nc ang pht trin, mc sinh cao nht tp trung vo nhm tui ny. Trong 10 nm qua, nhm tui 20-29 c s gia tng tng i ln so vi cc nhm tui khc ca tui c asFr cao, t 8,9% nm 1999 ln 9,4% nm 2009. Mc d asFr c xu hng gim mnh tt c cc nhm tui, c bit l nhm tui 20-29, nhng s gia tng s lng ph n nhm tui 20-29 lm cho CBr nm 2009 gim khng ng k so vi nm 1999.11

hnh 2.2 m t s thay i m hnh sinh trong thi k 1999 - 2009, ng gp khc biu din m hnh sinh nm 2009 nm pha di ng gp khc ca nm 1999 khng nh rng mc sinh ca nm 2009 gim so vi mc sinh ca nm 1999. ngoi ra, nh ca th nm 2009 thuc v ph n nhm tui 25-29 trong khi nh th nm 1999 thuc v ph n nhm tui 20-24 cho bit c s chuyn dch m hnh sinh ca ph n vit nam t sm sang mun.

Trong thi k 1999 -2009, mc sinh vn tp trung ch yu nhm ph n 20-29 tui. sau tui ny, mc sinh gim nhanh, cng gim t sau tui 35-39 ca nm 1999 nh hn nhiu so vi nm 2009. iu ny cho thy so vi 10 nm trc, ph n sinh con mun hn, song li c xu hng kt thc thi k sinh kh sm, trc 35 tui.

11 Kt qu iu tra ton b Tng iu tra 1999 v 2009.

Nhm tuiASFR (phn nghn)

T trng dn s n trong tng dn s11

(phn trm)

1999 2009 1999 2009

15-19 29 24 5,35 5,11

20-24 158 121 4,58 4,87

25-29 135 133 4,31 4,53

30-34 81 81 3,97 3,97

35-39 41 37 3,75 3,77

40-44 18 10 3,10 3,49

45-49 6 1 2,19 3,27


HNH 2.2: T SUT SINH C TRNG THEO TUI (ASFR), 1999 V 2009

b. S thay i theo thnh th nng thn

hnh 2.3 m t s thay i t sut sinh c trng theo tui ca khu vc thnh th v nng thn trong thp nin u tin ca th k 21. Cc ng gp khc trn th cho thy, trong thi k 1999-2009, mc gim sinh xy ra tt c cc nhm tui c kh nng sinh ca ph n khu vc nng thn. M hnh sinh ca ph n khu vc ny nm 1999 c nh rt nhn, gi tr cc i thuc v nhm tui 20-24, t 181 con/1000 ph n, s con ca nhng ph n nhm tui k tip (25-29) thp hn kh nhiu vi 146 con/1000 ph n, gim gn 20% . iu ny c ngha l, 10 nm trc y, m hnh sinh ca ph n nng thn c c trng ca m hnh sinh sm, a phn h sinh con trong tui 20 n 24, t sau tui ny, mc sinh ca h gim kh nhanh. Mc d, cng c nh ti nhm tui 20-24 vi 144 con/1000 ph n nhng nhn ca m hnh sinh ca ph n nng thn nm 2009 so vi nm 1999 gim i rt nhiu. nm 2009, mc sinh ca ph n nng thn nhm tui 25-29 ch thp hn i cht (6%) so vi nhm tui 20-24, bc sang tui 30, mc sinh ca h mi c du hiu gim mnh. iu ny c ngha l, nm 2009, mc sinh ca ph n khu vc nng thn vn c c trng bi m hnh sinh sm. Tuy nhin, so vi nm 1999, m hnh sinh ca h c tr.

29

158

135

81

41

18 6

24

121

133

37

10 1 0

30

60

90

120

150

180

15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49

ASF

R (T

r s

inh

sng

/100

0 ph

n

)

Nhm tui

1999

2009


hnh 2.3 cng cho thy, mi nm qua, m hnh sinh ca ph n khu vc thnh th vn mang c trng ca m hnh sinh mun, vi gi tr mc sinh cc i thuc v nhm tui 25-29. Tuy nhin, cng ging khu vc nng thn, mc sinh ca ph n khu vc thnh th nm 2009 cng c s tr ha so vi nm 1999.

th miu t m hnh sinh ca ph n khu vc thnh th qua 2 cuc Tng iu tra, ta cn thy mt im quan trng ng lu l mc sinh nm 2009 cao hn mc sinh nm 1999. c im ny tri ngc vi c im v xu th gim sinh chung trong ton quc. nguyn nhn ca tnh trng ny c th l do: mt l, c s thu thp v c lng thiu cc trng hp sinh t kt qu Tng iu tra nm 1999; hai l, c s thay i a gii hnh chnh ca mt s a phng trong Tng iu tra nm 2009, khin cho kh nhiu a bn nng thn tr thnh a bn thnh th, trong khi, bn thn n vn mang cc c trng kinh t- x hi v nhn khu hc ca mt a bn nng thn, vi mc sinh v mc cht thng cao hn cc a bn thnh th c. iu ny khin mc sinh ca khu vc thnh th nm 2009 cao hn so vi nm 1999 nh quan st c hnh 2.3.

2.2.4 S thay i t sut sinh th

Biu 2.3 trnh by kt qu c lng gin tip CBr ca vit nam thu thp c qua cc cuc iu tra bin ng dn s hng nm t 2001 n 2008 v qua hai cuc Tng iu tra dn s v nh nm 1999 v 2009. s liu trong Biu 2.3 cho thy, trong phm vi ton quc, t sut sinh th nm 2009 gim so vi nm 1999. nu nm 1999, bnh qun c 1000 ngi dn th c 19,9 tr em sinh ra sng th n nm 2009, con s ny l 17,6 tr em trn 1000 ngi dn. nh vy, sau 10 nm, t sut sinh th ca dn s vit nam gim 2,3 im phn nghn.

13

77

129

91

28

144

135

76

35

9

93 106

73

13

33

181

146

84

44

20 7

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49

ASF

R (c

on/1

000

ph

n) Thnh th 2009

Nng thn 2009

Thnh th 1999

Nng thn1999

HNH 2.3: T SUT SINH C TRNG THEO TUI CHIA THEO THNH TH V NNG THN, 1999 V 2009


C s khc bit v s thay i ca t sut sinh th theo ni c tr. Mc gim t sut sinh th ca khu vc nng thn cao hn mc gim chung ca ton quc, bnh qun c 1000 ngi dn nng thn nm 2009 c 17,9 tr sinh ra sng, gim hn 3 tr so vi nm 1999. Trong khi , t sut sinh th khu vc thnh th giai on 1999-2009 li tng ln i cht, t 15,9 tr sinh ra sng trn 1000 dn vo nm 1999 ln 17,3 tr sinh ra sng trn 1000 ngi dn vo nm 2009. v CBr chu nh hng nhiu bi c cu tui v gii tnh ca dn s nn xu hng bin ng ny ca CBr khng c ngha l mc sinh thi k 1999-2009 ca khu vc thnh th tng ln m thc cht l s bin ng trong c cu tui v gii tnh ca dn s thnh th thi k ny ang din ra mnh m.

BIU 2.3: T SUT SINH TH, 1999-2009

n v tnh: Tr sinh sng/1000 dn

Ta c th thy r nh hng ca s thay i c cu tui ca dn s n CBr nm 1999 v 2009 trong Biu 2.4 - Kt qu chun ha T sut sinh th nm 1999 v 2009 theo c cu tui ca ph n nm 2009 (xem phng php c th Mc 3, Chng 4 - Tng iu tra dn s v nh vit nam nm 2009: Cc kt qu ch yu).

s liu trong Biu 2.4 cho thy, nu c cu tui ca dn s nm 1999 ging c cu tui dn s nm 2009 (ly c cu tui dn s nm 2009 lm chun) v vi mc sinh c trng theo tui nh quan st c ca nm 1999 v nm 2009 th CBr nm 1999 s cao hn kh nhiu (gn 3 im phn nghn) so vi nm 2009, tng ng l 20,4 v 17,6. iu ny chng t, t sut sinh th nm 1999 v nm 2009 khi cha chun ha khng khc bit nhiu l do s thay i ng k trong c cu tui dn s vit nam sau 10 nm.

Thi k tham chiuT sut sinh th (CBR)


1/4/1998-31/3/1999 19,9 15,9 21,2

1/4/2000-31/3/2001 18,6 15,4 19,7

1/4/2001-31/3/2002 19,0 16,9 19,6

1/4/2002-31/3/2003 17,5 15,0 18,9

1/4/2003-31/3/2004 19,2 16,7 19,9

1/4/2004-31/3/2005 18,6 15,6 19,9

1/4/2005-31/3/2006 17,4 15,3 18,2

1/4/2006-31/3/2007 16,9 - -

1/4/2007-31/3/2008 16,7 15,8 17,3

1/4/2008-31/3/2009 17,6 17,3 17,9


BIU 2.4: CBR NM 1999 V 2009 CHUN HA THEO C CU TUI CA pH N 15-49 TUI NM 2009

2.2.5 S thay i t l ph n sinh con th ba tr ln

T l ph n sinh con th ba tr ln biu th s ph n c sinh con th ba tr ln trong 12 thng trc iu tra trn 100 ph n sinh con trong thi k .

Biu 2.5 trnh by t l ph n 15-49 tui sinh con th ba tr ln vit nam t nm 2001 n nm 2009 chia theo thnh th v nng thn. s liu cho thy, trong 10 nm qua, t l ph n sinh con th ba tr ln trong c nc gim t 21,7% nm 2001 xung 16,1% nm 2009. Tri qua mt thp k, t l ph n sinh con th ba tr ln nng thn cao hn hai ln so vi thnh th nhng t l ny ca khu vc nng thn c xu hng gim nhanh so vi khu vc thnh th. hay c th ni, t l ph n thi khng sinh thm con sau khi c t 1 n 2 con c khu vc thnh th v nng thn u tng ln, gp phn tch cc lm gim mc sinh vit nam, a nc ta tr thnh mt nc t mc sinh di mc thay th. Xu hng ny gip vit nam c c hi n nh dn s, gim bt gnh nng ph thuc tr, to thi c thun li cho vit nam thc hin cc mc tiu pht trin kinh t - x hi bn vng.

Nhm tui

ph n 15-49 nm 2009

ASFR 1999

ASFR 2009

S tr sinh trong 12 thng trc iu tra nm 1999 chun ha theo c cu tui nm

2009

S tr sinh trong 12 thng trc iu tra nm

2009

(A) (1) (2) (3) (4)=(1)x(2)/1000 (5)

15-19 4 257 045 29 24 123 454 102 092

20-24 3 968 673 158 121 627 050 480 071

25-29 3 828 866 135 133 516 897 508 562

30-34 3 389 906 81 81 274 582 273 972

35-39 3 243 539 41 37 132 985 118 996

40-44 3 022 031 18 10 54 397 28 824

45-49 2 815 996 6 1 16 896 3 943

Tng cng 1 746 262 1 516 460

CBr*=B*/P*=Bi* /P* 20,4 17,6


BIU 2.5: T L pH N 15-49 TUI SINH CON TH 3 TR LN CHIA THEO THNH TH/NNG THN, 2001-2009

n v tnh: Phn trm

hnh 2.4 m t t l ph n 15-49 tui sinh con th ba tr ln nm 2009 chia theo trnh hc vn. Quan st th hnh 2.3 ta thy c mi tng quan nghch gia t l ph n sinh con th ba v trnh hc vn ca h. T l phn trm ph n sinh con th ba tr ln trong nm 2009 ca nhng ph n cha i hc cao dn u vi 47,5%; t l ny gim dn nhng ph n c trnh hc vn cao hn, 28,1% i vi ph n cha tt nghip tiu hc, 19,4% i vi ph n tt nghip tiu hc, 14,2% i vi ph n tt nghip trung hc c s v ch cn 4,7% i vi ph n c trnh hc vn t trung hc ph thng tr ln. nh vy, nng cao trnh hc vn ca ph n c th c coi l mt trong nhng chnh sch quan trng nhm gim t l ph n sinh con th ba tr ln.

HNH 2.4: T L pH N 15-49 TUI SINH CON TH BA TR LN CHIA THEO TRNH HC VN, 2009

2.3 S KHC BIT MC SINH THEO LNH TH

2.3.1 S khc bit theo cc vng kinh t - x hi

Mc d c bng chng r rng v gim sinh ca dn s vit nam trong 10 nm qua, nhng xu hng ny khng ng nht gia cc vng. hay ni cch khc, c s khc bit v mc sinh theo cc vng kinh t - x hi. s khc bit ny c quan st thy trn tt c cc ch tiu c bn phn nh mc sinh ca cc vng nh tng t sut sinh, t sut sinh c trng theo tui, t sut sinh th.

47,5

28,1

19,4 14,2

4,7

0 5

10 15 20 25 30 35 40 45 50

Cha i hc Cha tt nghiptiu hc

Tiu hc Trung hc c s Trung hc ph thngtr ln

Ni c tr 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Ton quc 21,7 21,5 20,2 20,8 20,8 18,5 16,7 16,9 16,1

Thnh th 12,9 12,6 11,5 11,6 11,6 10,0 9,0 9,7 9,3

nng thn 24,3 24,2 23,2 23,7 23,7 21,4 19,3 19,6 18,9


a. S khc bit v tng t sut sinh

Biu 2.6 trnh by tng t sut sinh ca cc vng kinh t - x hi c lng c t kt qu iu tra mu Tng iu tra nm 2009.

BIU 2.6: TFR CHIA THEO VNG KINH T - X HI, 2009

Biu 2.7 cho thy, Ty nguyn l vng c TFr cao nht c nc (2,65 con/ph n), mi ph n Ty nguyn sinh gn 3 con trong cuc i ca mnh. ng th hai sau Ty nguyn l Trung du v min ni pha Bc (2,24 con/ph n). hai vng c mc sinh thp nht v thp hn mc trung bnh ca c nc l ng nam B v ng bng sng Cu Long, tng ng l 1,69 v 1,84 con/ph n. Bnh qun mi ph n Ty nguyn trong sut c cuc i ca mnh sinh nhiu hn gn 1 con so vi ph n ng nam B v ng bng sng Cu Long. s chnh lch v trnh pht trin, cng vi nhng khc bit v c im x hi, tm l, tp qun, tn gio, ngh nghip, cu trc dn c... gia cc vng l nguyn nhn dn n s khc bit v mc sinh ni trn. Trong , theo Davis Lucas v Paul Meyer (1996), s chnh lch v trnh pht trin chnh l nguyn nhn quan trng nht.

Biu 2.7 biu th trnh pht trin ca cc vng thng qua thu nhp bnh qun u ngi v t l h ngho ca cc vng. s liu trn biu cho thy, ng nam B l vng c trnh pht trin cao nht trong c nc xt trn phng din thu nhp bnh qun u ngi cao nht vi 1,8 triu ng/ngi/thng v t l h ngho thp nht vi 2,5% tng s h th ng thi cng l vng c TFr thp nht, thp hn nhiu so vi mc sinh trung bnh ca c nc.

Trung du v min ni pha Bc, Bc Trung B v Duyn hi min Trung v Ty nguyn l nhng vng c trnh pht trin thp nht c nc. Thu nhp bnh qun u ngi cc vng ny thp hn thu nhp bnh qun ca vng ng nam B t 2,5 n 3 ln v t l h ngho ca chng cao nht c nc (vi khong 1 phn 5 s h ngho). y cng ng thi l ba vng c tng t sut sinh cao nht ca c nc. hai vng cn li (ng bng sng hng v ng bng sng Cu Long) l hai vng c trnh pht trin mc trung bnh, ng thi l hai vng c TFr dao ng xung quanh TFr trung bnh ca c nc. Mc d cha lng ha c mc tng quan gia TFr v thu nhp nhng da trn s liu quan st c ta cng c th khng nh rng, mt trong nhng bin php thu hp khc bit v mc sinh gia cc vng l vic rt ngn khong cch khc bit v trnh pht trin.

Vng kinh t - x hiTng t sut sinh

(TFR con/ph n)

Trung du v min ni pha Bc 2,24

ng bng sng hng 2,11

Bc Trung B v Duyn hi min Trung 2,21

Ty nguyn 2,65

ng nam B 1,69

ng bng sng Cu Long 1,84


BIU 2.7: THU NHp BNH QUN U NGI MT THNG THEO GI THC T V T L H NGHO CA NM 2008 CHIA THEO CC VNG KINH T - X HI, 2009

Ngun: Nin gim Thng k 2009. Biu 298 (trang 614) v Biu 309 (trang 630).

b. S khc bit v m hnh sinh

s khc bit v m hnh sinh c trng theo tui gia cc vng kinh t - x hi c lng c kt qu iu tra mu Tng iu tra 2009 c m t trn hnh 2.5. hnh 2.5 cho thy, m hnh sinh ca ph n Trung du v min ni pha Bc mang c trng iu hnh ca m hnh sinh sm, vi mc sinh cao nht thuc v nhm tui 20-24 (168 con/1000 ph n), cao hn kh nhiu so vi mc sinh ca nhm tui k tip (129 con/1000 ph n). Cng mang c trng ca m hnh sinh sm, vi mc sinh cao nht thuc v ph n nhm tui 20-24, nhng m hnh sinh ca ph n ng bng sng Cu Long bt u c xu hng chuyn sang m hnh sinh mun do mc sinh ca nhm tui 20-24 cao hn khng ng k so vi mc sinh nhm tui 25-29. Ph n vng Ty nguyn ang giai on u ca m hnh sinh mun vi mc sinh cao nht (163 con/1000 ph n) thuc v nhm tui 25-29, cao hn mt cht so vi mc sinh nhm tui 20-24 (160 con/1000 ph n). Ba vng cn li, ng bng sng hng, Bc Trung B v Duyn hi min Trung, ng nam B u mang c trng ca m hnh sinh mun vi mc sinh cao nht thuc v nhm tui 25-29.

Cc vng kinh t - x hiThu nhp bnh qun u ngi/ thng (gi thc t:

1000 ng/ngi)

T l h ngho (Phn trm)

Trung du v min ni pha Bc 657 25,1

ng bng sng hng 1065 8,6

Bc Trung B v Duyn hi min Trung 728 19,2

Ty nguyn 795 21,0

ng nam B 1773 2,5

ng bng sng Cu Long 940 11,4


Cn c vo nhm tui c mc sinh cao nht quan st c trn hnh 2.5 th ta c th khng nh rng ph n vng Trung du v min ni pha Bc c xu hng sinh con sm nht v ph n vng ng nam B c xu hng sinh con mun nht.

hnh 2.5 cng cho thy, tt c cc nhm tui (tr nhm tui 20-24), mc sinh ca ph n khu vc Ty nguyn l cao nht. iu ny gii thch v sao TFr ca khu vc ny ng u trong c nc.

c. S khc bit v t sut sinh th

hnh 2.6 m t s khc bit v Tng t sut sinh v T sut sinh th gia cc vng kinh t - x hi c lng c t kt qu Tng iu tra 2009. hnh 2.6 cho thy, mt iu kh th v l, tuy c TFr thp nht, nhng ng nam B li l vng c CBr kh cao, cao hn mc trung bnh chung ca c nc. Bnh qun c 1000 ngi dn ng nam B th c xp x 17,8 tr em sinh ra sng trong 12 thng trc thi im iu tra. ng nam B l vng c t trng ph n trong tui sinh (15-49) cao nht, c bit tp trung ch yu tui 20-34. Bnh qun c 100 ngi vng ng nam B th c 32 ph n trong tui 15-49, trong trn mt na l ph n trong tui 20-34. Trong khi , cc vng khc t trng ph n trong tui sinh v tui 20-34 ch dao ng xung quanh mc tng ng l 28% v 13%, thp hn t 3 n 5 im phn trm so vi ng nam B (Biu 2.8).

168

129 130

151

128

160 163

99

75

111 115

113

69

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49

Con/

1000

ph

c n

Nhm tui

Trung du v min ni pha Bc

ng bng sng Hng

Bc Trung b v Duyn hi min trung

Ty Nguyn

ng Nam B

ng bng sng Cu Long

HNH 2.5: T SUT SINH C TRNG THEO TUI CHIA THEO VNG KINH T - X HI, 2009


HNH 2.6: TFR V CBR CHIA THEO VNG KINH T - X HI, 2009

Ghi ch Vng 1: Trung du v min ni pha Bc Vng 2: ng bng sng Hng Vng 3: Bc Trung B v Duyn hi min Trung Vng 4: Ty Nguyn Vng 5: ng Nam B Vng 6: ng bng sng Cu Long

Bc Trung B v Duyn hi min Trung l vng c t trng ph n trong tui sinh v tui 20-34 thp nht, v vy, mc d TFr ca vng ny kh cao, (ng th hai trong c nc), ch sau TFr ca Ty nguyn nhng CBr ca vng ny li kh thp. Bnh qun c 1000 ngi dn Bc Trung B v Duyn hi min Trung th c 16,9 tr em sinh ra sng trong nm. Cc vng cn li do khng c s khc bit nhiu v t trng ph n trong tui sinh nn gi tr CBr nhn chung l tng ng vi gi tr TFr.

BIU 2.8: T TRNG pH N TRONG TUI SINH V TRONG TUI C T SUT SINH C TRNG THEO TUI CAO TRONG TNG DN S CHIA THEO CC VNG KINH T - X HI, 2009

n v tnh: Phn trm

2,24 2,11

2,21

2,65

1,69 1,84

Vng 1 Vng 2 Vng 3

TFR

Vng 4 Vng 5 Vng 6

19,6 17,6 16,9

21,9

17,8 16,0

Vng 1 Vng 2 Vng 3 Vng 4

CBR

Vng 5 Vng 6

Cc vng kinh t - x hi T trng ph n 15-49 T trng ph n 20-34

Ton quc 29,0 13,4

Trung du v min ni pha Bc 28,5 13,0

ng bng sng hng 28,3 12,9

Bc Trung B v Duyn hi min Trung 27,5 11,5

Ty nguyn 27,3 12,4

ng nam B 32,9 16,9

ng bng sng Cu Long 29,1 13,5


Bng cch chun ha CBr, ta c th thy r hn mc nh hng ca c cu tui ca dn s n t sut sinh th. Phng php v kt qu chun ha c th c trnh by trong Biu 1 - Cc biu tng hp.

Biu 2.9 trnh by s liu TFr v CBr trc v sau khi chun ha theo c cu tui ca dn s ton quc nm 2009 chia theo cc vng kinh t - x hi. s liu trong Biu 2.9 cho thy, nu loi b s nh hng ca c cu tui th th hng CBr tng ng vi th hng TFr ca mi vng. CBr cao nht sau khi chun ha thuc v Ty nguyn, vng c TFr cao nht. CBr sau khi chun ha thp nht thuc v vng c TFr thp nht, l ng nam B.

BIU 2.9: TFR, CBR CHA CHUN HA NM 2009 V CBR CHUN HA THEO C CU TUI CA DN S TON QUC NM 2009 CHIA THEO CC VNG KINH T - X HI

Tm li, qu trnh bin i c cu tui ca dn s khng ch din ra trn phm vi rng ca c nc, m cn din ra trong tng vng, tng a phng phm vi hp. Mc bin i cc vng cn mnh hn ton quc do n khng ch chu nh hng ca cc bin ng t nhin ca cc yu t dn s m cn chu nh hng ca cc bin ng c hc ca qu trnh ny, vi tnh trng di dn ni a trong thp nin u ca th k 21 tng mnh (xem Chng 6 - Tng iu tra dn s v nh vit nam nm 2009: Cc kt qu ch yu). iu ny nh hng trc tip n t sut sinh th ca cc vng, lm cho th hng CBr khc vi th hng TFr ca chng.

2.3.2 S khc bit theo tnh/thnh ph

a. S khc bit v tng t sut sinh

s khc bit v tng t sut sinh gia cc tnh/thnh ph trong c nc c th hin trn Bn 2.1. gii mu tm trn bn c chia thnh 5 mc khc nhau t nht n m th hin 5 nhm TFr t thp n cao ca 63 tnh/thnh ph trn phm vi c nc. Bn cho thy, cc tnh c mc sinh thp nm tp trung ch yu ng nam B v ng bng sng Cu Long. Cc tnh c

Cc vng kinh t - x hiTng t

sut sinh (Con/ph n)

CBR cha chun ha nm 2009

(Tr sinh sng/1000 dn)

CBR chun ha theo c cu tui ca dn s ton quc nm 2009

(Tr sinh sng/1000 dn)

Ton quc 2,03 17,6 17,6

Trung du v min ni pha Bc 2,24 19,6 19,9

ng bng sng hng 2,11 17,6 18,4

Bc Trung B v Dh min Trung 2,21 16,9 19,2

Ty nguyn 2,65 21,9 23,1

ng nam B 1,69 17,8 14,5

ng bng sng Cu Long 1,84 16,0 16,0


mc sinh cao hu ht u tp trung hai vng km pht trin nht ca c nc l Trung du v min ni pha Bc v Ty nguyn. vng c s khc bit nhiu nht v mc sinh gia cc tnh l vng Bc Trung B v Duyn hi min Trung. vng ny bao gm c nhng tnh c mc sinh rt thp (di mc sinh thay th) nh Thanh ha (1,89 con/ph n), Ph Yn (1,96 con/ph n) v nhng tnh c mc sinh rt cao, gn 3 con/ph n nh tnh Qung Tr (2,85 con/ph n), ngh an (2,55 con/ph n).

Bn cng ng thi biu th trnh pht trin gia cc vng thng qua thu nhp bnh qun u ngi mt thng nm 2008. hnh vung mu t to nht n nh nht trn hnh biu th thu nhp bnh qun u ngi t cao xung thp. Phn tch phn b ca hai ch tiu ny cho thy phn ln hnh vung nh (biu th nhng tnh ngho c thu nhp bnh qun u ngi thp hn) thuc v cc tnh thuc Trung du v min ni pha Bc v Ty nguyn. hu ht cc tnh ny u c mu xanh tm than, biu th mc sinh cao. ngc li nhng tnh c hnh vung to (tc l thu nhp bnh qun u ngi khong t 1 triu/thng tr ln) thng l nhng tnh c mu trng v mu tm nht.

ni mt cch khc, thu nhp bnh qun u ngi c quan h tri chiu vi tng t sut sinh i vi a s cc tnh/thnh ph. Tuy nhin cng c trng hp ngoi l nh tnh Bnh Phc, va c mc sinh cao, va c thu nhp bnh qun u ngi cao; mt s tnh ng bng sng Cu Long va c mc sinh thp va c thu nhp bnh qun u ngi thp. iu ny phn nh rng thu nhp bnh qun u ngi khng phi l nhn t duy nht tc ng n mc sinh.


BN 2.1: TFR V THU NHp BNH QUN U NGI CA CC TNH/THNH pH

V4.Ty Nguyn62. Kon Tum64. gia Lai66. k Lk67. k nng68. Lm ng

V5. ng Nam B70. Bnh Phc72. Ty ninh74. Bnh Dng75. ng nai77. B ra-vng Tu79. Tp h Ch Minh

V6. ng bng sng Cu Long80. Long an82. Tin giang83. Bn Tre84. Tr vinh86. vnh Long87. ng Thp89. an giang91. Kin giang92. Cn Th93. hu giang94. sc Trng95. Bc Liu96. C Mau

V1. Trung du v min nipha Bc02. h giang04. Cao Bng06. Bc Kn08. Tuyn Quang10. Lo Cai11. in Bin 12. Lai Chu14. sn La15. Yn Bi17. ho Bnh19. Thi nguyn20. Lng sn24. Bc giang25. Ph Th

V2. ng bngsng Hng01. h ni22. Qung ninh26. vnh Phc27. Bc ninh30. hi Dng31. hi Phng33. hng Yn34. Thi Bnh35. h nam36. nam nh37. ninh Bnh

V3. Bc Trung Bv Duyn hi min Trung38. Thanh ha40. ngh an42. h Tnh44. Qung Bnh45. Qung Tr46. Tha Thin hu48. nng49. Qung nam51. Qung ngi52. Bnh nh54. Ph Yn56. Khnh ha58. ninh Thun60. Bnh Thun

1,80 2,00 2,20 2,40

n v tnh: Con/ph n


2.4 S KHC BIT MC SINH THEO CC C TRNG NHN KHU HC V KINH T - X HI CA NGI M

2.4.1 S khc bit v mc sinh gia cc tn gio

Tn gio tn ngng cng l mt nhn t c nh hng n mc sinh, mc nh hng ny rt khc nhau gia cc tn tn gio v khng tn gio. nguyn nhn c bn ca tnh trng trn xut pht t ch thuyt ca cc tn gio i vi vn sinh , p dng cc bin php trnh thai v no ph thai.

vit nam, php lut tn trng v bo m quyn t do tn ngng, tn gio v t do khng tn ngng, tn gio ca cng dn. Tn gio l mt c trng ca dn s.

vit nam l mt nc c nhiu tn ngng, tn gio khc nhau bao gm: Pht gio, Cng gio, Pht gio ho ho, hi gio, Cao i, Minh s o, Minh L o, Tin Lnh, Tnh c s Pht hi vit nam, o t n hiu ngha, Bu sn K hng, Ba hai v B La Mn. Mt s tn gio c s lng tn rt nh, m bo cht lng ca kt qu, Biu 2.10 di y ch a ra s liu ca nhng tn gio c s lng tn tng i ln. Cc tn gio c s lng tn rt nh c gp li thnh nhm Tn gio khc.

BIU 2.10: TNG T SUT SINH CA CC TN GIO, THNH TH/ NNG THN, 2009

n v tnh: Con/ph n

Dn s tn ngng Pht gio c mc sinh thp nht vi TFr l 1,83 con/ph n. TFr ca ng bo Cng gio kh cao vi 2,28 con/ph n, cao hn mc sinh thay th v mc sinh bnh qun chung ca c nc l 0,25 con/ph n. Mc sinh cao nht thuc v cc tn nhm Tn gio khc, bnh qun mi ngi ph n nhm ny sinh 2,43 con, cao hn mc sinh trung bnh ca c nc 0,4 con/ph n. Chim s lng ng o nht trong dn s (82%) l nhng ngi khng theo tn gio, mc sinh ca h xp x bng mc sinh chung ca c nc, 2,02 con/ph n.

nhn chung, mc nh hng ca cc gio l tn gio n mc sinh nng thn nhiu hn thnh th. Bng chng l TFr ca nhng ngi khng c tn ngng tn gio (tr Pht gio) sng khu vc thnh th u c gi tr xp x nhau, dao ng mc 1,8 con/ph n. Trong khi , TFr ca cc tn gio khu vc nng thn c s khc bit kh r nt, l yu t ch yu gp phn to nn s khc bit chung v mc sinh gia cc tn gio.

Tn gio Ton quc Thnh th Nng thn

Ton quc 2,03 1,81 2,14

Khng theo tn gio 2,02 1,82 2,12

Pht gio 1,83 1,67 1,97

Cng gio 2,28 1,86 2,53

Pht gio ho ho 1,91 1,94 1,90

Tn gio khc 2,43 1,81 2,58


2.4.2 S khc bit v mc sinh theo dn tc

vit nam c 54 dn tc anh em cng sinh sng, trong ngi Kinh chim ti 85,7% v cc dn tc cn li ch chim 14,3%. Tuy cc dn tc thiu s ch chim 1/7 dn s c cc nc nhng vn dn tc v pht trin dn tc lun c ng v Chnh ph coi trng. Mc d, c c mu ln vi 15% tng dn s, nhng kt qu suy rng mu lin quan n mc sinh vn khng th m bo tnh i din cho ton b 54 dn tc trong c nc, c bit l vi nhng dn tc ch c vi nghn ngi. v vy, phn tch ny ch la chn nhng dn tc c s dn ln mu c th i din c, l cc dn tc: Kinh, Ty, Thi, Mng, Khmer, Mng (hMng), cc dn tc cn li c gp thnh mt nhm gi chung l nhm Cc dn tc khc.

Biu 2.11 trnh by s thay i tng t sut sinh ca cc dn tc thu thp c qua 3 cuc Tng iu tra dn s 1989, 1999 v 2009. s liu cho thy, xu hng gim sinh din ra ph bin tt c cc dn tc trong phm vi c nc trong 20 nm qua. ni bt nht l mc gim sinh ca ng bo dn tc Mng. vo nm 1999, bnh qun mt ph n ngi Mng sinh c hn 9 ngi con th n nm 2009, con s ny gim mnh ch cn gn 5 con/ph n. Cc dn tc cn li (tr ngi Kinh) u c mc sinh rt cao (trn 5 con/ph n) vo nm 1989 nhng gim mnh trong nm 1999 v nhn chung u t di mc sinh thay th nm 2009 (tr dn tc Thi, Mng v nhm cc dn tc khc). y l thnh tch ng ghi nhn ca chng trnh dn s k hoch ha gia nh v chm sc sc khe sinh sn cc tnh vng cao, vng su ni c nhiu ng bo dn tc thiu s sinh sng.

Cng cn phi lu rng c mu thu thp thng tin v lch s sinh ca ph n dng tnh ton cc ch tiu v sinh ca 3 cuc Tng iu tra 1989, 1999 v 2009 l rt khc nhau, tng ng l 5%, 3% v 15%. hn na, thit k mu ca c 3 cuc Tng iu tra ch yu tp trung vo vic cung cp s liu i din cho cc n v hnh chnh cp tnh. Do vy, khi s dng cc kt qu phn tch cp trong chng ny v thay i mc sinh theo cc c trng nhn khu hc khc nh tn gio, dn tc v di c cn c s cn nhc thn trng.

BIU 2.11: TNG T SUT SINH CHIA THEO DN TC, 1989, 1999 V 2009

n v tnh: Con/ph n

Dn tc Tng iu tra 1989 Tng iu tra 1999 Tng iu tra 2009

Ton quc 3,80 2,30 2,03

Kinh 3,60 1,87 1,95

Ty 4,30 2,10 1,92

Thi 5,70 2,56 2,19

Mng 4,40 1,95 1,89

Khmer 5,30 2,31 2,00

Mng 9,30 7,06 4,96

Khc - - 2,52


Mc d gim sinh l xu hng chung nhng vn tn ti s khc bit kh r v mc sinh gia cc dn tc. Mc sinh ca cc dn tc Kinh, Ty, Mng, Khmer u thp hn mc sinh trung bnh ca c nc vi khong 1,9 n 2,0 con/ph n.

Ph n dn tc Mng lun ng v tr hng u v mc sinh cao. nm 2009, mc d mc sinh ph n Mng gim rt nhiu so vi 10 nm trc, nhng trung bnh mi ph n dn tc Mng vn c gn 5 ngi con, cao hn mc trung bnh chung ca c nc ti 3 con/ph n v cao hn s con ca nhm dn tc c mc sinh cao th hai ti 2,5 con/ph n. y thc s l mc sinh rt cao i vi mt dn tc m tt c cc ch s pht trin u di mc trung bnh ca c nc. Theo kt qu Tng iu tra dn s v nh nm 2009, t sut cht tr em di 1 tui ca dn tc Mng l 45,5 tr trn 1000 tr sinh sng - cao hn gp gn 3 ln so vi mc trung bnh ca c nc (16/1000); tui th bnh qun l 64,3 tui - thp hn tui th trung bnh c nc l 8,5 tui; t l dn s t 10 tui tr ln bit c bit vit l 46%; t trng dn s t 15 tui tr ln cha i hc l 61,4%; t trng h c nh kin c l 5,7%, trong khi , cc con s ny ca c nc ln lt tng ng l: 94%; 5% v 46,7%.12 Tnh trng tng t cng xy ra i vi ng bo thuc nhm dn tc khc. r rng, ng con, ngho i v tht hc l ci vng lun qun km hm s pht trin ca ng bo dn tc ni chung v ca ngi Mng ni ring. hu qu l, mc d c rt nhiu chng trnh ca Chnh ph c xy dng v thc hin nhm h tr ng bo cc dn tc thiu s, nhng cc con s cp trn cho thy rng mt s dn thiu s vn cn l li ngho, ti ngho ca c nc.13

2.4.3 S khc bit v mc sinh theo trnh hc vn

Kt qu Tng iu tra dn s v nh nm 2009 cho thy gia trnh hc vn v mc sinh c quan h t l nghch vi nhau (hnh 2.7). Ph n cha bao gi i hc c mc sinh cao nht vi s con trung bnh l 3,00 con/ph n. Ph n i hc nhng cha tt nghip tiu hc c mc sinh cao th hai, vi 2,30 con/ph n. Tip theo l ph n tt nghip tiu hc vi 2,15 con/ph n. nhn chung, ph n cng c trnh hc vn cao, th mc sinh ca h cng thp. Ph n c trnh hc vn cao nht c TFr thp nht vi 1,80 con/ph n.

C s khc bit v tng t sut sinh ca cc nhm ph n cng trnh hc vn theo khu vc thnh th v khu vc nng thn. Cng nh ca ton quc, mc sinh ca nng thn lun cao hn mc sinh ca thnh th i vi tt c cc trnh hc vn, trnh cng cao th mc khc bit v mc sinh gia nng thn v thnh th cng gim.

Trong nhiu thp k qua, khong cch v trnh hc vn gia nam v n ngy cng c thu hp. l s thnh cng ca cc chnh sch, chng trnh ca nh nc v bnh ng gii. Tuy nhin, ph n nng thn vn cha c hng li nhiu v gio dc nh ph n thnh th. Do vy t l sinh ca ph n nng thn cao hn ca ph n thnh th.

12 Tng iu tra dn s v nh vit nam nm 2009: Cc kt qu ch yu, h ni thng 6 nm 2010. Biu a.12, trang 171.

13 Theo bo co tng hp s pht trin kinh t ca cc dn tc thiu s vit nam do vin nghin cu Pht trin v Khoa Kinh t hc, Trng i hoc sussex kt hp vi Trung tm Phn tch v D bo, vin Khoa hc x hi vit nam thc hin.


3

2,2

3,1

2,3 2,01

2,36 2,15

1,9

2,22 2,04

1,82 2,1

1,8 1,79 1,91

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5


Con/

ph

n

Cha i hc Cha tt nghip tiu hc

Tt nghip tiu hc Tt nghip trung hc c s

Tt nghip trung hc ph thng tr ln

HNH 2.7: TFR CHIA THEO TRNH HC VN V THNH TH/NNG THN, 2009

Khng ch vit nam, m nhiu nghin cu khng nh rng khng mt ni no trn th gii, ph n c trnh hc vn cao hn li c mc sinh cao hn ph n c trnh hc vn thp. Mc d, c th ph n c trnh hc vn cao vng ny (quc gia ny) c mc sinh cao hn ph n c trnh hc vn thp hn vng khc (quc gia khc) (John r.Weeks, 1999). nghin cu v mi quan h gia mc sinh v trnh gio dc ca cc nc trn th gii gii thch l do ph n c trnh hc vn cao s sinh t con hn nh sau: th nht, ph n c trnh hc vn cao thng c xu hng kt hn mun hn so nhng ngi cng gii c trnh hc vn thp. Kt hn mun s lm gim thi gian sinh sn thc t ca h so vi thi gian sinh sn l thuyt, dn n kh nng h sinh t con hn. Th hai, ph n c trnh hc vn cao hn s c nhiu c hi vic lm hn v kh nng tht nghip t hn, v th h s sinh t con hn u tin cho cng vic. Th ba, kh nng sng ca ngi con c quan h cht ch vi trnh hc vn ca ngi m. ngi m c trnh hc vn cao hn thng c kin thc v chm sc sc khe con mnh tt hn, lm cho kh nng sng ca con ci h cao hn so vi nhng ngi m c trnh hc vn thp. Kh nng sng ca ngi con tng tt yu lm gim nhu cu sinh b ca ngi m. Cui cng, khng km phn quan trng, ph n c trnh hc vn cao s c nhiu c hi hn trong vic tip cn cc bin php k hoch ha gia nh hin i v hiu qu. C hi ny gip h kim sot c s con mong mun v gim thiu nhng ln sinh con ngoi mun.

2.4.4 S khc bit v mc sinh theo tnh trng hot ng kinh t

Cc nh nhn khu hc khng nh rng: trong mi quan h v tnh trng tham gia lc lng lao ng ca ph n v mc sinh ca h, c tn ti tranh lun theo kiu qu trng - con g, ci no c trc.14 C quan im cho rng, mc sinh thp s to iu kin cho ph n tham gia vo th trng lao ng d dng hn; song quan im khc li khng nh rng, khi i lm, ph n s c t thi gian chm sc gia nh v con ci hn, v iu khin h quyt nh sinh t con v ch trng n cht lng nui dy con hn. Thc t chng minh rng, c hai quan im u c c s (Cramer 1980; groat, et al. 1982).

14 John r.Weeks. Population, an introduction to concepts and issues.


Theo kt qu Tng iu tra dn s v nh nm 2009, TFr ca ph n c vic lm l 1,9 con/ph n, ch bng gn mt phn ba so vi con s ca ph n tht nghip v bng hai phn ba so vi con s ca ph n khng hot ng kinh t.

BIU 2.12: TNG T SUT SINH CHIA THEO TNH TRNG HOT NG KINH T V THNH TH/NNG THN, 2009

n v tnh: Con/ph n

Biu 2.12 cng cho thy, d c vic lm hay khng, mc sinh ca ph n nng thn u cao hn so vi mc sinh ca ph n thnh th. khu vc thnh th, TFr ca ph n c vic lm l 1,6 con/ph n, thp hn 0,4 con so vi nng thn. i vi nhng ph n khng hot ng kinh t, TFr ca ph n nng thn l 3,3 con, cao hn 0,9 con so vi thnh th. i vi nhm ph n ang trong tnh trng tht nghip, TFr ca ph n thnh th l 4,8 con, thp hn 2,2 con so vi nng thn. nh vy, c s khc bit r nt v mc sinh gia khu vc thnh th v nng thn theo tnh trng hot ng kinh t. Khc bit ny ph n c vic lm l thp nht v bt u tng nhm ph n khng hot ng kinh t v cao nht nhm ph n tht nghip. iu ny cho thy, to thm nhiu vic lm cho ph n, c bit l ph n nng thn, l mt trong nhng gii php thu hp khong cch v mc sinh gia nng thn v thnh th.

Theo kt qu suy rng mu ca Tng iu tra dn s v nh nm 2009, c nc c khong 541 nghn ph n 15-49 tht nghip v t l tht nghip ca n khu vc thnh th l 4,38% v nng thn l 2,22%. s tng th ph n nhm ny kh nh nn s c chch cao v s m bo v tnh i din ca ch tiu ny khng cao. vy nn kt qu trnh by trn Biu 2.12 ch i din cho xu th thay i chung chia theo tnh trng hot ng kinh t ca cc ph n, ch khng m bo mc chnh xc tuyt i. v vy, khi dng loi s liu ny cn c bit lu .

2.4.5 S khc bit v mc sinh theo tnh trng di c

Kt qu Tng iu tra dn s v nh nm 2009 cho thy giai on 2004-2009, s ngi di c trong nc l 6,6 triu ngi, tng hn 2 triu ngi so vi giai on cng k 10 nm trc (1994-1999). Lung di c ch yu l n khu vc thnh th v khu cng nghip, ni c nhiu c hi vic lm. iu ny dn ti, trong giai on 1999-2009, t l tng dn s hng nm ca thnh th cao hn nhiu so vi con s ca nng thn, tng ng l 3,4% v 0,4%.

Biu 2.13 cho thy, ni chung tng t sut sinh hu nh khng c s khc bit gia ngi di c v khng di c trn phm vi c nc (1,97 v 2,04 con/ph n). Tuy nhin, khi phn tch ring khu vc thnh th v nng thn, s khc bit ny l kh r. Trong khi khu vc thnh th, tng t sut sinh ca ngi khng di c ln hn 0,29 con/ph n so vi ngi di c, th nng thn con s ca ngi di c li ln hn 0,41 con/ph n so vi ngi khng di c.

Tnh trng hot ng kinh t Ton quc Thnh th Nng thn

C vic lm 1,88 1,59 1,98

Tht nghip 6,00 4,77 6,97

Khng hot ng kinh t 2,82 2,38 3,31


BIU 2.13: TNG T SUT SINH CHIA THEO TNH TRNG DI C V THNH TH/ NNG THN, 2009

n v tnh: Con/ph n

iu ny c th l do, a s ph n di c ngoi tnh n khu vc thnh th l tr v h di chuyn n ni mi tm vic lm, thng phi i mt vi nhiu kh khn, nh nu sinh con s c t c hi tm kim vic lm hay h cn phi hc tp nng cao kh nng ca mnh, chnh v vy h quyt nh tr hon hoc sinh t con hn so vi ph n thnh th t trc.15

15 Cch phn loi tnh trng di c xem Tng iu tra dn s v nh vit nam nm 2009: Chng 6, Cc kt qu ch yu, h ni, thng 6 nm 2010.

Tnh trng di c15 Ton quc Thnh th Nng thn

Khng di c 2,04 1,87 2,11

Di c ngoi tnh 1,97 1,58 2,52


chng 3: Mc T VOng

Trong nhiu thp k qua, cc quc gia c nhiu thnh cng trong cng tc chm sc sc khe nhm tng tui th ca ngi dn. T vong (hay mc cht) lun l ch nghin cu quan trng trong nhn khu hc v nhiu ngnh khoa hc khc c lin quan nh dch t hc, y t cng ng v thng k..., v mc ch ca nghin cu l nhm thu c nhng kin thc khoa hc cn thit ci thin cuc sng thng qua cc chng trnh v chnh sch thch hp. Trong nghin cu nhn khu hc, t vong ng vai tr kh quan trng, v mc cht cng vi mc sinh l nhn t quan trng xc nh t l tng trng ca dn s.

gim mc cht l khng d dng, v iu ph thuc nhiu vo iu kin mi trng, kinh t, vn ha, x hi, cng ngh,... Lm gim mc t vong vit nam vn l mc tiu quan trng ca cng tc chm sc sc khe v ca cc chnh sch, chng trnh pht trin. vic u t ng k cho y t v chm sc sc khe cng ng trong thi gian qua ci thin ng k mc t vong ca vit nam, nh mc cht ca tr em gim v tui th trung bnh tnh t lc sinh tng ln trong nhiu thp nin gn y.

Cng nh cc cuc Tng iu tra trc y, Tng iu tra dn s v nh nm 2009 c thu thp thng tin v cc trng hp cht ca h xy ra trong 12 thng trc thi im iu tra ti cc a bn mu. C mu ca Tng iu tra nm 2009 l 15% dn s trn phm vi c nc. C mu ca Tng iu tra ln ny ln hn nhiu so vi Tng iu tra 1989 (5%) v 1999 (3%). Da vo s liu ca Tng iu tra dn s v nh nm 2009 c th c lng c cc s liu tin cy v mc cht ca dn s nc ta.

3.1 CHT LNG THNG TIN V T VONG

ni chung, thng tin t vong thu thp t cc cuc iu tra mu, Tng iu tra v dn s thng b st cc trng hp cht, dn n c lng thp mc cht. Tng iu tra dn s v nh nm 2009 ca vit nam cng khng phi l ngoi l.

m bo tnh ton, c lng chnh xc cc ch tiu v cht, cc nh nhn khu hc xy dng k thut c lng gin tip cc ch tiu ni trn. Tuy nhin, cc k thut gin tip cng i hi s liu thu c ca cc cuc iu tra phi c chnh xc nht nh. ngi i tin phong trong nghin cu t vong l nh nhn khu hc c tn l Brass v cc hc gi khc nh hill v Trussel.

Chng 1 trnh by tm tt m t k thut c lng gin tip t sut cht ca tr em v nh gi mc y ca bo co cc trng hp cht i vi cc cuc iu tra mu, Tng iu tra v dn s. Trong cc cng c c lng gin tip, k thut dng tnh ton mc cht ca tr em l thnh cng nht v c chp nhn rng ri. K thut ny s dng thng tin u vo l s con sinh v s con cn sng ca ph n trong tui sinh .


ngoi k thut c lng gin tip t sut cht ca tr em, hai phng php cn bng tng trng chung (ggB) v th h cht gi nh (sEg) cng c p dng kt hp nh gi mc y ca thng tin v cht ca ton b dn s.16

Cch tip cn ggB sEg kt hp c dng nh gi s liu v cht ca Tng iu tra 2009. Kt qu cho thy mc y ca d liu v cc trng hp cht thu thp c trong Tng iu tra 2009 l tng i thp. Mc y i vi cht ca dn s nam cao hn 13 im phn trm so vi con s ca dn s n, tng ng l 67 v 54 phn trm.17

3.2 S THAY I MC T VONG

3.2.1 S thay i t sut cht tr em di 1 tui

T sut cht ca tr em di 1 tui (iMr) l s tr di 1 tui cht tnh trn 1000 tr sinh sng trong thi k nghin cu, thng l mt nm. ni chung vic khai bo s cc trng hp v cht thng b st, c bit l i vi tr em di mt tui b cht, v y l thng tin nhy cm, nn ngi thn khng mun nhc n.

Chnh v l do Lin hp quc khuyn ngh s dng cc phng php c lng gin tip tnh ton t sut cht tr em i vi cc cuc iu tra mu, cng nh Tng iu tra v dn s. T sut cht ca tr em di 1 tui c c lng gin tip thng qua s con sinh v s con cn sng ca ph n trong tui sinh thu thp c trong Tng iu tra dn s v nh nm 2009. c lng gin tip iMr c thc hin bng phn mm QFivE nh cp trong Chng 1.

s liu trong Biu 3.1 cho thy mc cht tr em ca ton quc gim ng k trong vng 20 nm qua (1989 - 2009), c bit l trong vng 10 nm gn y. khu vc thnh th, iMr gim t 18,3 xung 9,4 tr em t vong trn 1000 tr em sinh sng, trong khi nng thn iMr gim t 41,0 xung 18,7 tr em t vong trn 1000 tr em sinh sng trong vng 10 nm qua (1999-2009). Trong 10 nm qua, mc d s st gim im phn nghn ca iMr khu vc nng thn cao hn khu vc thnh th nhng cng ca hai khu vc ny khng khc nhau nhiu, tng ng thnh th gim 49%, cn nng thn gim 54%. Mt khc, nm 1999, iMr ca khu vc nng thn cao gp 2,2 ln iMr ca khu vc thnh th v n nm 2009, s khc bit tng khng ng k (2,3 ln). iu cho thy, s st gim iMr thi k 1999-2009 din ra tng i ng u c khu vc thnh th v khu vc nng thn nhng khng c du hiu ca s thu hp khong cch v t sut ny gia hai khu vc.

16 Xem: Cc phng php phn b cht i vi c lng cht ngi ln: Phn tch nhy cm vi cc sai st ca s liu m hnh. nghin cu nhn khu hc, tp 21, bi 9 trang 235-254, 25 thng 8 nm 2009. Ken-neth hill, Danzhen You, Yonoung Choi

17 Tng iu tra dn s v nh nm 2009, Cc kt qu ch yu, Ban Ch o Tng iu tra dn s v nh Trung ng, h ni, 6-2010, trang 67.


BIU 3.1: T SUT CHT CA TR EM DI MT TUI CHIA THEO THNH TH/NNG THN, 1989-2009

n v tnh: Tr di 1 tui t vong/1000 tr sinh sng

ni c tr 1989 1999 2009

Ton quc 42,3 36,7 16,0

Thnh th 31,5 18,3 9,4

nng thn 45,0 41,0 18,7

Ngun: 1989: Tng iu tra dn s Vit Nam 1989, chuyn kho c lng mc sinh v cht cho cc tnh v nhm dn tc Vit Nam, Nh xut bn Thng k 1994, trang 58.

1999: Tng iu tra dn s v nh Vit Nam 1999, chuyn kho v hn nhn, sinh v t vong Vit Nam: mc , xu hng v nhng khc bit, Nh xut bn Thng k, H Ni - 2001, trang 99.

nhng con s trn th hin s thnh cng rt ln ca cc chng trnh v chnh sch v y t, c bit l cng tc chm sc sc khe b m v tr em. iu ny ni ln tnh u vit ca nh nc ta trong cng tc chm sc sc khe ban u ca cng dn.

so vi cc nc trong khu vc, t sut cht tr em di 1 tui ca nc ta mc trung bnh thp, cao hn so vi ca singapore, Brunei, Thi Lan v Malaysia (tng ng l 2,1; 7; 7 v 9 phn nghn); nhng thp hn nhiu so vi ca Phi-lp-pin, in--n-xi-a, Cam-pu-chia, Lo v Myanmar (tng ng l 23, 34, 62, 64 v 75 phn nghn).18

3.2.2 S thay i t sut cht tr em di 5 tui

T sut cht ca tr em di 5 tui l mt ch tiu quan trng, o lng mc cht cho c nhm 5 tui u ca dn s. T sut cht ca tr em di 5 tui, thng c biu din bng 5q0, l s o mc cht ca tr em trong 5 nm u tin ca cuc sng. T sut ny c nh ngha l s tr em di 5 tui cht tnh bnh qun trn 1.000 tr em sinh ra sng trong nm.

Chm sc sc khe tr em lun l vn c th gii quan tm. Ti hi ngh thng nh Thin nin k ca Lin hp quc nm 2000, 189 quc gia thnh vin nht tr thng qua Tuyn b Thin nin k v cam kt t c tm mc tiu Pht trin Thin nin k (MDg) vo nm 2015. Trong 8 mc tiu , c 1 mc tiu cp c th n vic ci thin tnh trng sc khe tr em. l Mc tiu thin nin k s 4: gim 2/3 t l t vong tr em di 5 tui trong giai on 2000 - 2015.

Theo bo co vit nam 2/3 chng ng thc hin cc mc tiu pht trin thin nin k, hng ti 2015 nh gi rng, hin nay mc t vong tr em di 5 tui nc ta tng ng vi t sut ca cc nc c thu nhp bnh qun u ngi cao hn vit nam 3-4 ln. vit nam c mc gim t sut t vong tr em di nm tui cao hn mc gim trung bnh ca khu vc Chu - Thi Bnh Dng. so vi mc tiu ra trong Chin lc chm sc v bo v sc khe nhn dn giai on 2001-2010 l gim t sut t vong tr em di nm tui xung cn 36 vo nm 2005 v 32 vo

18 iMr ca cc nc trong khu vc c ly t Bng s liu dn s th gii nm 2009 ca Population refer-ence Bureau.

Ni c tr 1989 1999 2009

Ton quc 42,3 36,7 16,0

Thnh th 31,5 18,3 9,4

nng thn 45,0 41,0 18,7


nm 2010 th vit nam vt xa mc tiu quc gia. nhn nh ny c chng minh qua kt qu tnh ton c t Tng iu tra 2009 v 1999, s tr em di nm tui t vong gim t 58 (nm 1999) xung cn 24 trn 1000 tr sng (nm 2009). Chin lc ny cng t mc tiu n nm 2015, phn u t t sut tr em di 5 tui cn di 20 v t sut cht tr em di mt tui cn di 12, v vy s hon thnh Mc tiu pht trin Thin nin k s 4 v gim t sut t vong tr em.

3.2.3 S thay i t sut cht c trng theo tui

T sut cht c trng theo tui (asDr) l tng s trng hp cht ca mt tui hoc nhm tui chia cho dn s ca tui hoc nhm tui v nhn vi h s, thng l 1000. s o ny c th c tnh cho thi k no , thng l mt nm lch, hoc 12 thng trc iu tra, cho mt nc hoc mt n v lnh th; v cho tng gii tnh.

Biu th cc gi tr asDr theo cc tui hoc nhm tui bng mt ng cong, phn nh mc cht c trng theo tui cn c gi l m hnh t vong.

Khi so snh m hnh t vong ca nc ta theo s liu Tng iu tra 1989 vi 4 h bng sng mu ca Coal-Denemy rt ra kt lun l trt t cht ca dn s vit nam gn vi h Bc ca h thng Bng sng m hnh Coale Deneny. Mc t vong thay i c th lm cho m hnh t vong thay i theo. Kim nghim m hnh t vong ca s liu cht thu thp c trong Tng iu tra dn s v nh nm 2009 (xem D bo dn s vit nam 2009-204919 ) bng cch so snh th m hnh t vong nm 2009 vi 4 h Bc, nam, ng v Ty ca h thng bng sng mu Coale-Demeny. Kt qu cho thy ng cong asDr ca nc ta rt gn vi c 4 ng cong ca 4 h ni trn. song khi so snh bng phng php bnh qun ti thiu, th kt qu cho thy h Bc cho gi tr bnh phng ti thiu nh nht. iu ny cho thy, cng nh kt lun i vi s liu t vong ca Tng iu tra 1989, m hnh t vong ca vit nam gn vi h Bc hn c so vi cc h cn li.

M hnh t vong h Bc c c trng t sut cht tr di mt tui kh thp, t sut cht tr em kh cao v t sut cht trn 50 tui gim xung di chun. Tui th d tnh cho bng sng ny l t 44,5 nm n 74,7 nm.20

T sut cht c trng theo tui v gii tnh ca Tng iu tra 1989, 1999 v 2009 c trnh by trong hnh 3.1. s liu cho thy t sut cht tr em nhng tui nh gim lin tc trong 3 cuc Tng iu tra. song, t sut cht ca dn s 15 tui tr ln ca Tng iu tra dn s v nh nm 1999 c gim so vi nm 1989; nhng con s ca nm 2009 li tng so vi nm 1999, c bit l vi nhm dn s gi t 60 tui tr ln.

19 D bo Dn s vit nam 2009-2049, Tng cc Thng k, h ni 2-2011, trang 13-15.

20 Lin hp quc, 1983. Cm nang s X: Cc k thut gin tip v c lng nhn khu hc


HNH 3.1a: T SUT CHT C TRNG THEO TUI CA VIT NAM, 1989-2009

NAM

HNH 3.1b: T SUT CHT C TRNG THEO TUI CA VIT NAM, 1989-2009

N

nghin cu t sut cht c trng theo tui ca Tng iu tra dn s v nh nm 2009 cho thy, trung bnh c 1000 tr em sinh ra trong nm trc thi im Tng iu tra c 16 em b cht. T sut cht t ngt gim xung tui 1-4 vi mc c 1000 tr em nhm ny ch c 2 em b cht trong nm. sau li gim t t cho ti khi t gi tr cc tiu ti nhm 10-14 tui, t sut cht c trng ca nhm ny ch c 0,7 trn 1000. sau tui 14, asDr li tng dn cho ti nhm 55-59 tui. T 60 tui tr i, asDr tng nhanh hn so vi cc nhm tui tr. th biu din t sut cht c trng theo tui ca vit nam c hnh dng ging vi ch J hn l ch u. c im ny cho thy mc t vong ca 2 nhm ngi rt gi cao hn nhiu so vi nhm tr v c nhiu nhm tui c t sut cht thp.

0

50

100

150

200

0 1-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85+

Nhm tui

1989

1999

2009

0

50

100

150

200

0 1-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85+ Nhm tui

1989

1999

2009


s liu ca c 3 cuc Tng iu tra u cho thy t sut cht ca nam ni chung u cao hn ca n hu ht cc nhm tui. y l xu hng chung ca nhiu quc gia, c th l xc sut sinh nam cao hn sinh n, tuy nhin nam c nguy c t vong ln hn n, kt qu l n thng sng th hn nam. iu ny cn do mi trng, thi quen vn ha, li sng khc nhau gia nam v n. so vi n gii, nam thng lm nhng ngh nghip mo him hn, thng s dng nhiu hn cc c hi v gy nghin, nh thuc l, ru, bia, ma tu, nn c nh hng khng tt n sc khe. hu qu l nam gii d gp ri do v bnh tt hn so vi n gii.

3.2.4 S thay i t sut cht th

T sut cht th (CDr) cho bit, trung bnh c 1000 dn, c bao nhiu ngi cht trong mt khong thi gian, thng l mt nm lch hay 12 thng trc thi im iu tra. T sut cht th b nh hng bi phn b dn s theo tui v gii tnh. Khi t trng dn s di 5 tui (c t l cht tng i cao) gim i trong iu kin mc sinh thp, t sut cht th c th gim. Tuy nhin, s gia tng dn s gi (c t sut cht cao) s b vo s st gim ca s lng cht s sinh v cht tr em. Kt qu l, t sut cht th c th khng thay i hoc thm ch tng ln.

hnh 3.2 trnh by CDr ca vit nam t nm 1960 n nm 2009. th cho thy, CDr c xu hng gim. Xu hng ny c im bt bnh thng vo nm 1999. iu ny c th do hai l do, mt l nm 1999 c lng CDr thp hn so vi thc t; hai l CDr cng c th tng do t trng ngi gi tng. C hai l do ny lm cho CDr c chiu hng i ln sau nm 1999.

HNH 3.2: T SUT CHT TH, 1960 - 2009

Ngun: 1960, 1970: Vin Khoa hc Lao ng v X hi, Dn s v pht trin Vit Nam,

Nh xut bn Th gii, 2004

1979: Ban Ch o Tng iu tra dn s Trung ng, Dn s Vit Nam 1-10-1979, Nh my in Tin b, H Ni 1983

1989: Tng iu tra dn s Vit Nam 1989, chuyn kho c lng mc sinh v cht cho cc tnh v nhm dn tc Vit Nam, Nh xut bn Thng k 1994, trang 58.

0

10

20

30

40

50

1960 1970 1979 1989 1999 2009

Phn nghn

Nm


1999: Tng iu tra dn s v nh Vit Nam 1999, chuyn kho v hn nhn, sinh v t vong Vit Nam: mc , xu hng v nhng khc bit, Nh xut bn Thng k 2001, trang 99.

C cu tui ca dn s nh hng kh ln ti CDr. Trong cng mt iu kin kinh t - x hi, dn s tr thng c mc cht thp hn so vi dn s gi. Theo kt qu ton b, ch s gi ha (biu th bng s ngi 60 tui tr ln trn 100 ngi di 15 tui) ang c xu hng tng ln t 18,2 phn trm vo nm 1989, ln 24,3% vo nm 1999 v cho n Tng iu tra 2009, con s ny l 35,5 phn trm. Theo d bo dn s ca Tng cc Thng k, con s ny s tip tc tng ln n 140,8 vo nm 2049. r rng dn s vit nam ang gi ha. iu ny l mt trong nhng nguyn nhn gp phn lm tng t l cht. ngoi ra trong mt s nm gn y, tai nn giao thng gia tng cng vi bin i kh hu v mi trng nhim, tc ng gy bnh cao, cng c th l nhng nguyn nhn gy t vong cao.

3.2.5 S thay i tui th trung bnh tnh t lc sinh

Tui th trung bnh tnh t lc sinh (cn gi l trin vng sng trung bnh khi sinh hay tui th trung bnh, c k hiu l e0) l ch tiu thng k ch yu ca Bng sng, biu th trin vng mt ngi mi sinh c th sng c bao nhiu nm nu nh m hnh cht hin ti c tip tc duy tr.

Tui th trung bnh c s dng rng ri trong phn tch dn s, phn nh mc cht ca dn s khng b tc ng ca c cu dn s theo tui.21 song, tui th trung bnh li chu nh hng bi mc cht tt c cc tui, c bit l tui s sinh v tr em. v vy, ch tiu ny c s dng so snh mc cht gia cc thi k, gia cc vng, cc nc. ngoi ra, mt cng dng khng km quan trng ca tui th trung bnh l n thng c s dng trong d bo dn s v l mt thnh t tnh ch s pht trin con ngi.

BIU 3.2: TUI TH TRUNG BNH TNH T LC SINH CHIA THEO GII TNH, 1989-2009

n v tnh: nm

Ngun: 1989: Tng iu tra dn s Vit Nam 1989, chuyn kho c lng mc sinh v cht cho cc tnh v nhm dn tc Vit Nam, Nh xut bn Thng k 1994, trang 58.

1999: Tng iu tra dn s v nh Vit Nam 1999, chuyn kho v hn nhn, sinh v t vong Vit Nam: mc , xu hng v nhng khc bit, Nh xut bn Thng k 2001, trang 103.

21 Cc k hiu trong bng sng (Biu 7 - Phn Biu tng hp): Lx: s nm-ngi ang sng trong tui x; lx: s ngi sng n tui x; dx: s ngi cht trong khong tui (x, x+1); qx: xc sut cht trong khong tui (x, x+1); px: xc sut sng trong khong tui (x, x+1); mx: t sut cht ca bng sng; Tx: tng s nm nhng ngi t tui x cn sng c; ex: tui th trung bnh.

Nm Nam N S khc bit (nam - n)

1989 63,0 67,5 4,5

1999 66,5 70,1 4,6

2009 70,2 75,6 5,4


Biu 3.2 trnh by tui th trung bnh cho nam v n trong giai on 1989-2009. s liu trong biu ny cho thy, tui th ca nam v n tng lin tc trong hai thp k qua v con s ca n cao hn ca nam. vo nm 1989, e0 ca nam v n tng ng l 63,0 v 67,5 nm. Tui th trung bnh tng v t 66,5 i vi nam v 70,1 i vi n vo Tng iu tra 1999. Trong giai on 1989-1999, tui th trung bnh ca nam tng nhanh hn so vi ca n (3,5 nm so vi 2,6 nm). Tuy nhin n giai on 1999-2009, tui th trung bnh ca n tng nhanh hn so vi ca nam (5,5 nm so vi 3,7 nm).

Theo kt qu Tng iu tra dn s v nh nm 2009, vit nam tng i thnh cng trong vic gim t sut cht tr em di 1 tui v tng tui th bnh qun trong 20 nm qua. so vi mt s nc c trnh pht trin kh khu vc asEan (tr innxia) th vit nam l nc c tui th bnh qun tng nhanh nht (xem hnh 3.3).

HNH 3.3: TUI TH TRUNG BNH TNH T LC SINH CA MT S NC ASEAN, 1989-2009

Ngun: United State of America. Census Bureau, International Data Base

3.3 S KHC BIT MC T VONG THEO LNH TH

3.3.1 S khc bit theo cc vng kinh t - x hi

Biu 3.3 phn nh mt s ch tiu v mc cht chia theo cc vng kinh t - x hi ca Tng iu tra dn s v nh nm 2009.

Trong su vng kinh t - x hi, Ty nguyn c CDr thp nht (6,1 ngi cht/1000 dn). sau Ty nguyn, ng nam B l vng c CDr thp th hai ca c nc (6,3 ngi cht/1000 dn). vng c CDr cao nht l ng bng sng hng (7,2 ngi cht/1000 dn). nh cp trn, iu ny ch yu l do dn s Ty nguyn tr hn so vi cc vng khc v ng bng sng hng c dn s gi nht. C th l, trong cc vng, Ty nguyn cng c tui trung v (23,6 nm) v ch s gi ha (17,1 phn trm) thp nht; cn cc s ca ng bng sng hng cao nht, tng ng l 48,5 phn trm v 29,6 nm. ng bng sng Cu Long l vng c CDr tng ng vi mc chung ca c nc.

71

62

67 65

73

68

71 70 68

76

71 73 73 73

40

45

50

55

60

65

70

75

80

Bru-ny In--n-xi-a Ma-lay-xi-a Thi Lan Vit Nam

Tui

th

trun

g b

nh

1989 1999 2009


BIU 3.3: MT S CH TIU V MC T VONG CHIA THEO CC VNG KINH T - X HI, 2009

C s khc bit kh r v t sut cht tr em di 1 tui theo vng kinh t - x hi. ng nam B l ni c iMr thp nht (10 tr di 1 tui t vong/1000 tr sinh sng) v iMr cao nht l Ty nguyn (27,3 tr di 1 tui t vong/1000 tr sinh sng).

Ty nguyn, Trung du v min ni pha Bc, Bc Trung B v Duyn hi min Trung l ba vng c t sut cht tr em di nm tui cao hn mc chung ca c nc. Ty nguyn c mc cht tr em di nm tui cao gp 1,7 ln so vi ton quc (41,6 so vi 24,1) v 2,8 ln so vi ng nam B (41,6 so vi 15).

nh trn cp, tui th trung bnh tnh t lc sinh b tc ng bi mc cht tt c cc tui, c bit l tui s sinh v tr em. vng no c iMr thp, th vng thng c e0 cao. i vi c hai gii, tui th trung bnh ca ng nam b l cao nht, tip sau l ca ng bng sng hng. Con s ca Ty nguyn l thp nht.

Cng ging nh mc sinh, r rng l t sut cht tr em c quan h nghch vi trnh pht trin (th hin qua mc thu nhp bnh qun u ngi) ca cc vng; song, tui th trung bnh c quan h thun vi trnh pht trin. ni no c mc thu nhp bnh qun u ngi thp, th ni c t l cht tr em cao v c tui th trung bnh thp v ngc li.

3.3.2 S khc bit theo tnh/thnh ph

s khc bit v mc cht gia cc tnh/thnh ph c th hin trn Bn 3.1 (cho CDr), Bn 3.2 (cho iMr) v Bn 3.3 (cho e0). Cc tnh c CDr cao nht (nhng tnh c mu m nht trn Bn 3.1) thng l nhng tnh c ch s gi ha cao nht nh: Thi Bnh vi CDr l 8,9 ngi cht/1000 dn v ch s gi ha l 63,6 phn trm; h Tnh vi CDr l 8,9 ngi cht/1000 dn v ch s gi ha l 50,5 phn trm; v mt s tnh thuc vng ni cao nh Cao Bng vi CDr l 8,7 ngi

Cc vng kinh t - x hiT sut

cht th

T sut cht tr em di

1 tui

T sut cht tr

em di 5 tui

Tui th trung bnh

chung

Tui th trung

bnh ca nam

Tui th trung

bnh ca n

Ton quc 6,8 16,0 24,1 72,8 70,2 75,6

Trung du v min ni pha Bc 6,6 24,5 37,2 70,0 67,2 73,0

ng bng sng hng 7,2 12,4 18,6 74,2 71,7 76,9

Bc Trung B v Dh min Trung 7,1 17,2 25,8 72,4 69,8 75,2

Ty nguyn 6,1 27,3 41,6 69,1 66,3 72,2

ng nam B 6,3 10,0 15,0 75,3 72,9 77,8

ng bng sng Cu Long 6,8 13,3 20,0 73,8 71,3 76,6


cht/1000 dn. Cc tnh c CDr thp nht (nhng tnh c mu nht nht trn Bn 3.1) thng l nhng tnh c ch s gi ha thp nht nh: k nng vi CDr l 5,5 ngi cht/10

mỨc sinh vÀ mỨc chẾt Ở viỆt nam: thỰc trẠng, xu...

Documents