Maliyet Tanımı ve Sınıflandırılması

Maliyet, bir ünite malın elde edilmesi için harcanan üretim faktörleri (emek, sermaye, toprak) toplamına denir. Maliyetler çok farklı başlıklarda sınıflandırılabilir.

Türlerine / Ortaya Çıkış Biçimlerine Göre

Malzeme Maliyeti ( Hammadde, yardımcı madde) İşçilik Maliyeti (Ücret, maaş, prim, tazminat) Sabit Kıymetleri Kullanma Maliyeti (İşletmelerde bir yıldan daha fazla uzun bir süre

kullanılan bina, makine tesisat ve demirbaşların yıpranma payları) Dışarıdan sağlanan hizmetler (Yabancı ve öz sermayenin faizi, para ve kredinin

teminindeki komisyon ve diğer masraflar) Riziko Karşılama Maliyetleri( Sigorta maliyeti) Vergiler

İşletmenin Fonksiyonlarına Göre

Üretim maliyetleri ( Hammaddenin mamüle dönüştürülmesi anlamına gelen üretim işlemi için katlanılması zorunlu olan maliyetlerdir. Dolaysız malzeme, dolaysız işçilik ve üretim genel maliyetlerinden oluşur.)

Satış maliyetleri ( Talep yaratılması, sipariş olması ve malın müşteriye ulaştırılıp, teslim edilmesi için katlanılan maliyetlerdir. Reklam giderleri, seyahat giderleri, satış personelinin maaşları…)

Tedarik maliyetler ( Satın alma ile ilgili maliyetler ) AR-GE maliyetleri ( Yeni mamüller ) Yönetim maliyetleri ( Üretim ve satış faaliyetleri hariç kalan her türlü örgütsel

faaliyet. Genel müdürlük, halkla ilişkiler) Finansman maliyetleri ( İşletmeye fon sağlamak için katlanılan maliyetler)

Maliyetlerin Mamüllere Yüklenme Şekline-Olanağına / İzlenebilirliklerine Göre

Dolaysız (Direkt) Maliyetler:

Mamul maliyetine doğrudan yüklenebilen maliyetlerdir. Dolaysız hammadde ve işçilik mamülü meydana getirmek için harcanan mamül bünyesi içine giren ve ya ne kadar harcandığını doğrudan doğruya saptanabilen maliyetler , özel bir sipariş için harcanan model ve kalıp maliyetleri

Dolaylı (Endirekt) Maliyetler:

Dolaysız maliyetlerin dışında kalan tüm maliyetler dolaylı maliyetlerdir. Yapıldıkları yer bakımından dolaylı sayılan, tamirhane ve ya kazan dairesi gibi yardımcı bazı teknik servislerde katlanılan maliyetler ile idari servislerin maliyetleri…

Maliyetlerin Üretim Süreciyle İlişkilerine Göre

İlk (Asıl) Maliyet (İlk maliyet mamüllerin dolaysız maliyetini temsil etmektedir. Dolaysız madde-hammadde, dolaysız işçilik)

Dönüşüm Maliyeti ( Dönüşüm maliyeti ise hammaddeyi mamüle dönüştürmek için gerekli maliyetleri içermektedir. Dolaysız işçilik, üretim genel maliyeti)

Maliyetlerin Faaliyet (Üretim) Hacmi Karşısındaki Davranışlara Göre

Sabit Maliyet (Kira, bakım gideri gibi) Değişken Maliyet Karma Maliyet

Yarı değişken maliyet Basamaklı değişken maliyet

Ölçü Birimi Olarak Kullanılan Üretim Miktarına Göre

Toplam Maliyet(Belli bir hesap döneminde gerçekleştirilen üretimin tümü için katlanılan maliyetler)

Birim Maliyet( Toplam maliyetin üretim miktarına bölünmesiyle bulunan ortalama maliyet)

Ait Oldukları Kısma Göre

Üretim Kısmı Maliyetleri Hizmet Kısmı Maliyetleri

Gidere Dönüştükleri Döneme Göre

Ürün Maliyeti (Üretim maliyeti ile eş anlamlıdır. Üretilen mallar satılana kadar gidere dönüşmektedir.)

Dönem Maliyeti (Satış, genel yönetim, Ar-Ge ve finansman giderleri dönem maliyetleridir.)

MALİYET, SATIŞ VE KÂR FONKSİYONLARI

Maliyet fonksiyonu, üretim ile yapılan maliyetler arasındaki ilişkiyi gösteren bir fonksiyondur. Bu fonksiyonlar genellikle doğrusal olarak kabul edilebilir ancak n. dereceden, logaritmik, üssel de olabilir. Maliyetler; değişken giderlerin, sabit giderlerin, ve üretim miktarının bir fonksiyonu olarak gösterilebilir.

M(q)=f(d, s, q) şeklinde yazılabilir.

s: Sabit maliyetleri

d: Bir birim üretimin değişken maliyetini

q: Üretim miktarını göstermektedir.

Eğer maliyet fonksiyonu doğrusal ise;

M(q)= d*q +s şeklinde yazılabilir.

Sabit Maliyet: Bir firmada üretime bağlı olmaksızın meydana gelen ve üretim olsa da olmasa da değişmeyen giderlere sabit maliyet denir. SM=s

Değişken Maliyet: Üretimle artan ve ya azalan, üretim olmadığı zaman olmayan giderlerdir. DM(q)=d*q şeklinde ifade edilebilir.

Toplam Maliyet: Değişken giderler ile sabit giderlerin toplamına denir.

TM(q)=M(q)=d*q + s

Ortalama Birim Maliyet: Üretilen mal ve hizmetler için yapılan toplam maliyetlerin üretilen mal ve hizmet birimine bölünmesiyle OBM hesaplanır.

OBM=TM/q

Toplam maliyet doğrusal bir fonksiyon ile temsil edilirse;

OBM= (d*q + s ) / q

OBM= d + s / q şeklinde ifade edilebilir.

Ortalama Sabit Maliyet:

OSM= SM / q OSM= s / q

Ortalama Değişken Maliyet:

ODM = DM / q ODM = d*q/q=d

Marjinal Maliyet: Üretime ilave edilen son birimin maliyeti marjinal maliyeti verir. Toplam maliyet fonksiyonunun TM(q) türevi olarak da hesaplanabilir.

MM¿∂TM (q)∂q

=∂¿¿

MM=∂ DM (q)∂q

Satış fonksiyonu, ürünün satış fiyatı (p) ile satılan mal miktarının (q) bir fonksiyonudur. R(q)=f(p, q) şeklinde yazılabilir. Eğer satış fiyatları sabit ve değişmiyorsa; R(q)=p*q olarak ifade edilir.

Eğer satış fiyatları değişiyor ve buna paralel olarak satış hacmi de değişiyorsa, lineer bu bağıntı olması halinde

R(q)=a + b*q şeklinde ifade edilebilir.Kar fonksiyonu, ürünün satışından elde edilecek net kârı veren fonksiyondur.

K(q)=S(q)-M(q) şeklinde yazılabilir.

Doğrusal fonksiyon olarak temsil ediliyorsa;

K(q)=p*q – (d*q + s)

Satış Hasılatı (TL) Satış Fonksiyonu

KÂR Maliyet Fonksiyonu

Değişken Maliyetler

s Değişken Maliyetler

ZARAR Sabit Maliyetler

Satış Miktarı (q)

ÖRNEK: Toplam gider fonksiyonu; TM(q)= 1000 + 50q +10q2 olarak verilmiştir. Aşağıda istenen fonksiyonları elde ediniz.

Sabit maliyetler? (SM=1000) sabit sayılar.

Değişken maliyetler?

( DM(q)=50q +10q2 ) q içeren terimler.

Ortalama birim maliyetler?

( 1000q

+ 50 + 10q ) q ya bölünür.

Marjinal maliyet?( 50 + 20q ) Türevi alınır.

ÖRNEK: Bir işletmede üretim miktarına bağlı olarak sabit giderler ve değişken giderler tabloda verilmiştir. Buna göre TM, OSM, ODM, OBM ve marjinal maliyetleri hesaplayarak , üretim miktarına göre grafiği çiziniz.

Üretim Miktarı (q) Sabit Maliyet Değişken Maliyet0 60 01 60 402 60 653 60 854 60 1155 60 1656 60 245

ÇÖZÜM:

Üretim Miktarı(q)

SM DM TM Marjinal Maliyet

OBM OSM ODM

0 60 0 60 40 - - -1 60 40 100 25 100.00 60 402 60 65 125 20 62.50 30 32.503 60 85 145 30 48.33 20 28.334 60 115 175 50 43.75 15 28.755 60 165 225 80 45.00 12 33.006 60 245 305 50.83 10 40.83

NAKİT AKIŞLARI

Nakit akışı, bir işletmenin bir faaliyet dönemi içinde ortaya çıkan gelir ve giderlerini tanımlar. Nakit kazanımlar gelir, nakit harcamalar gider olarak adlandırılır. Nakit akış tablosu , işletme, yatırım ve finansman faaliyetlerine ilişkin nakit akışlarını ardışık iki dönem arasındaki kasa ve banka hesabındaki değişimi açıklayan tablodur.

Nakit akış diyagramı; nakit akışlarının bir zaman skalası üzerinde grafiksel gösterimden oluşur. Diyagramda; sıfır zaman (t=0) şimdiki zaman, t=1 ise birinci zaman periyodunun sonucunu gösterir. Periyotlar genellikle yıl olarak kabul edilir. Nakit akışları sadece yılsonlarında oluştuğu kabul edilmektedir.

Zaman dilimlerinin yanı sıra bu dilimlerde oluşan harcama ve gelirlerde oklarla belirtilir.

(+)

(+)

(+) (+) Zaman (yıl)

1 2 3 4

(-) (+) = Gelir (-) = Gider

(-)

“Nakit Akışı-Zaman Grafiği”

ÖRNEK: Y limitet şirket M makinesini almak istemektedir. Hazırlanan projeye göre alış fiyatı 750 TL, yıllık işletme giderleri 100 TL, dördüncü yıldaki büyük tamir bakım 400 TL, hurda değeri 200 TL ve her yıl sağlanan nakit giriş tutarı 350 TL’dir. 7 yıl ekonomik ömrü olan bu makinenin nakit akış diyagramını çiziniz.

ÇÖZÜM:

350 TL 350 TL 350TL 350 TL 350 TL 350 TL 350 TL

200 TL

0 1 2 3 4 5 6 7

100 TL 100 TL 100 TL 100 TL 100 TL 100 TL 100 TL

750 TL 400 TL

FAİZ VE PARANIN ZAMAN DEĞERİ

Paranın zaman değerinin parasal karşılığı faiz olarak isimlendirilebilir. Bu değer, borç verilen ve ya yatırıma ayrılan paranın başlangıç tarihi orijinal toplamı ile sahip olunan son toplam arasındaki farka eşittir.

Anapara(P): Yatırılan ve ya kredi olarak çekilen para miktarı, yatırılan yatırım tutarı, gelecekteki bir paranın % i iskonto oranı üzerinden iskonto edilmiş bugün ki değeri.

Faiz oranı ( % i): Paranın maliyetini gösterir ve % ile ifade edilir. Bazı durumlarda % i iskonto oranını, büyümeyi, küçülmeyi sermaye maliyetini ve verim oranını da göstermektedir.

Süre (t):

Paranın gelecekteki değeri (F): P miktarındaki bir paranın % i faiz oranı üzerinden n yıl sonunda ulaşacağı meblağı ifade eder.

Yeknesak artış miktarı (A): n yıl içerisinde hep aynı miktarda artan ve ya azalan nakit akışını ifade eder.

Aritmetik artış miktarı (G): İlk yıl A kadar bir meblağın her yıl G kadar artmasını ifade eder.

Geometrik artış miktarı ( % k): Serinin her yıl olarak % k kadar arttığını ve ya azaldığını ifade eder.

FAİZ HESAPLARI

Paranın zaman değeri dikkate alındığında paranın şimdiki toplam değeri ile gelecekteki toplam değeri arasındaki matematiksel ilişki kurulduğunda, zaman ölçüsü yıl olmak üzere, paranın şimdiki zamandaki (t=0) toplam değeri P ise n yılı sonundaki değeri

Fn=P+ I n şeklinde ifade edilir.

Fn: P nin n yılı sonundaki yığılmalı toplam değeri

BASİT FAİZ

Basit faizde faiz , faiz dönemi içinde, sadece anapara üzerinden hesaplanır ve faize faiz hesaplanmaz. Buna göre, P kadar anapara % i faiz oranı üzerinden n yıl için faize yatırılırsa faiz;

I n=P∗i∗n şeklinde elde edilir.

I n:Faiz P:P kadar paran : yıl

n yıl sonunda toplam para;

Fn=P+ I n

Fn=P+(P∗i∗n )

Fn=P∗(1+i∗n )

BİLEŞİK FAİZ

Bileşik faizde faiz, her dönem bir önceki dönemdeki anapara + faiz toplamı üzerinden hesaplanır. Bileşik faiz, bir dönemin sonundaki toplam anapara ile birlikte o döneme kadar hesaplanan faizlerin kümülatif toplamını gösterir.

Periyot Sahip Olunan Para İzleyen periyottaki faiz

İzleyen Periyottaki Sahip Olunan Miktar

1 P P*i P+ P*i = P.(1+i)2 P(1+i) P(1+i) * i P(1+i)*P(1+i)*i=P(1+i)2

3 P(1+i)2 P(1+i)2∗i P(1+i)3

4 P(1+i)3 P(1+i)3∗i P(1+i)4

n. yılsonundaki sahip olunan para;

Fn=P∗(1+i)n

Faiz periyotları sonucunda oluşan toplam faiz;

I n=P∗(1+ i)n−P