Bosna i HercegovinaBRKO DISTRIKTBOSNE I HERCEGOVINEInternacionalni univerzitetBrko distrikt BiH

M. Malia i I. Dindia bb. 76100 Brko Distrikt BiH internacionalniuniverzitet@gmail.com . . Nuria . 76100

PRAVNI FAKULTET OSNOVNE STUDIJE

NAELO MINIMALNOG STANDARDA PONAANJA(Seminarski rad)

Predmet: Meunarodno poslovno pravo

Mentor: Student:Doc. dr Selimovi MuharemHusanovi Amel OP05/11

Brko, 2015

SADRAJ

1.Pojam meunarodnog poslovnog prava32. Razvoj meunarodnog poslovnog prava33. Predmet meunarodnog poslovnog prava54. Metod meunarodnog poslovnog prava65. Naela i principi meunarodnog poslovnog prava76. Naela meunarodnog poslovanja86.1.Naelo slobode poslovanja (trgovine)86.2.Naelo slobode saobraaja96.3.Naelo slobode transfera kapitala96.4.Naelo minimalnog standarda ponaanja106.5.Naelo univerzalne vanosti poslovnih aranmana10

UVOD

1. Pojam meunarodnog poslovnog prava

Pod pojmom meunarodnog poslovnog prava podrazumijevaju se odnosi koji se uspostavljaju u uslovima meunarodne razmjene roba, usluga i kapitala, sa posebnim aspektom na pravila kojima se ti odnosi reguliu, odnosno u skladu sa kojima se ostvaruju efekti obavljanja privrednih elatnosti na meunarodnom tritu. U skladu sa ovakvim odreenjem pojma meunarodnog poslovanja proizilaze i tri njegova osnovna elementa. Prvi je da se ustoljee radi o privrednim aktivnostima, nezavisno od statusa koji posjeduje odreeni subjekt meunarodnog poslovanja. Te privredne aktivnosti obavljaju se u skladu sa naelima slobodnog privreivanja, koje karakteriu ravnopravnost stranaka, autonomija volje pri uspostavljanju privrednih odnosa i graansko pravna odgovornost za izvrenje preuzetih obaveza. Drugi element je da su u pitanju ustoljee odnosi sa elementom inostranosti. Drugim rijeima, nezavisno od oblika ispoljavanja, prilikom realizacije uspostavljanja privrednih i poslovnih odnosa dolazi do susreta razliitih nacionalnih suvereniteta. Trei element odreivanja pojma meunarodnog poslovanja je da se ovim pojmom u prvom redu obuhvataju pravila po kojima se reguliu odnosi izmeu subjekata meunarodnog poslovanja, uzimajui tom prilikom pojam pravila u njegovom najirem znaenju. Ovo iz razloga to se meunarodno poslovanje koje je samo uslovno pod nacionalnim suverenitetom neke od drava, ne odvija spontano u uslovima anarhinih odnosa, ve po utvrenim pravilima koja svoje izvore imaju u meunarodnim aktima, propisima drava ali i u tzv. autonomnom trgovinskom pravu, ije je poznavanje bitna pretpostavka uspjene realizacije poslovnih aranmana sa elementom inostranosti.2. Razvoj meunarodnog poslovnog prava

Na razvoj pravila po kojima se odvijalo Meunarodno poslovanje dominatno su uticale dvije okolnosti: a) fiskalne potrebe drava, odnosno vladara i b) stepen razvijenosti proizvodnih snaga, koje su mogle da zadovolje potrebe tranje za odreenim proizvodima i uslugama u datom tretutku. Naravno da je i politiki faktor, kao to su dobri ili loi politiki, odnosno dobrosusjedski odnosi, imali uticaj na razvoj meunarodnog poslovanja, ali je njegov znaaj bio sekundarnog karaktera i u velikoj mjeri je bio odreen gore navedenim primarnim determinantama.Sa pojavom meunarodne trgovine susreemo se sa prvim oblicima razmjene dobara, u periodu u kome se samo uslovno moe govoriti o meunarodnim odnosima. Trgovina koja je bila uspostavljena izmeu antikih gradova drava ima znaajna transnacionalna obiljeja i prirodno se razvija u posebno transnacionalno pravo, koje je u velikoj mjeri standardizovano tadanjom poslovnom praksom. U tom smislu, karakteristino je da se u rimskom pravu razlikuje ius genitium u odnosu na ius civile kao manje formalno i apstraktno, a u veem stepenu pravo prilagoeno potrebama svakodnevnog ivota i razmjene dobara koje je taj ivot zahtijevao. U klasinom periodu Rimske imperije ius genitium je bio shvaen kao pravo zajedniko svim narodima. Ukratko, stepen razvoja svijesti ljudi tog perioda s jedne strane i nepostojanje drave kao organizovanog sistema vlasti s druge strane, uticao je na nastanak i razvoj pravila meunarodnog poslovanja kao univerzalih pravila koja su vaila za sve subjekte nezavisno sa teritorije sa koje su dolazili.Meutim, sa nastankom i razvojem meunarodnog poslovnog prava, u smislu znaenja tog pojma koji mu aktuelno pridajemo, sreemo se tek sa uspostavljanjem trgovinskih odnosa izmeu privrednih subjekata tokom Srednjeg stoljea. Tom prilikom, treba imati u vidu injenicu da meunarodni odnosi sve do pojave kapitalizma i formiranja savremenih drava nisu bili redovnog, kontinuiranog i regulisanog karaktera. To vai kako za meunarodne politike, tako i za meunarodne ekonomske odnose.Kao rezultat buroaskih revolucija krajem XVIII i poetkom XIX stoljea dolazi do formiranja novih kapitalistikih drava. Od znaaja za razvoj meunarodnog poslovanja naroitu panju privlae dva fenomena. Prvi je industrijska revolucija. Vri se korjenita promjena u organizaciji i realizaciji proizvodnih programa u gotovo svim privrednim granama. Naputa se koncept proizvodnje robe za zadovoljavanje sopstvenih potreba i prelazi se na koncept proizvodnje robe s ciljem njenog plasmana na trite. Usljed snanog razvoja proizvodnih snaga dolazi do stvaranja velike akumulacije proizvoda, koji ne mogu biti plasirani na nacionalnom tritu. Stoga meunarodna razmjena roba i usluga od izuzetka, u srednjevjekovnom periodu, postaje pravilo u novim uslovima privreivanja.S druge strane nastanak novih kapitalistikih drava, sa jasno definisanom dravotvornom strategijom, za svoju posljedicu ima i snanu zakonodavnu aktivnost. U domenu meunarodnog poslovanja ta aktivnost se ispoljava u donoenju tzv. velikih kodifikatornih akata u skoro svim dravama tog perioda. Ovim aktima (trgovakim zakonicama) vri se do detalja regulisanje uslova odvijanja meunarodne razmjene dobara i usluga za privredne subjekte koji posjeduju nacionalnu pripadnost odreenoj dravi. Na taj nain dolazi do zastoja, pa i eliminog naputanja koncepta razvoja autonomnog trgovinskog prava. Ne postoji vie transnacionalno pravo, koje je primjenljivo samo na trgovce (lex mercatoria), ve postoje posebni zakoni ili pravila kojima se ureuje poloaj trgovaca u okvirima jedne jurisdikcije (leges mercatorum).3. Predmet meunarodnog poslovnog prava

Meunarodno poslovno pravo je posebna nauna disciplina koja se bavi izuavanjem propisa i pravila kojima se reguliu meunarodni ekonomski (privredni) odnosi. Stoga ono ima svoj statinu i dinaminu komponentu.Statina komponenta meunarodnog poslovnog prava za predmet izuavanja u prvom redu ima subjekte meunarodnog poslovanja. Za razliku od domaeg prava u meunarodnim okvirima postoji vie vrsta privrednih subjekata. To moe biti sama meunarodna zajednica, koja status subjekta meunarodnog poslovanja ima samo u uslovnom znaenju tog termina, odnosno ako se u vidu ima samo njen uticaj na tokove meunarodne razmene dobara i usluga. U kategoriju subjekata meunarodnog poslovanja, u doslovnom znaenju tog pojma, spadaju drava (sa svojim pravnim i poslovnim subjektivitetom), zatim meunarodne organizacije (kako globalnog tako i regionalnog karaktera) i preduzea (kao osnovni poslovni subjekti nacionalnog znaaja). Pored subjekata meunarodnog poslovanja njegova statina komponenta obuhvata i propise, odnosno pravila kojim se ureuje reim poslovanja sa inostranstvom. To su po pravilu spoljno trgovinski propisi, ali i propisi o deviznom i carinskom reimu odreene drave. Ovim propisima se ureuju opti i posebni uslovi koje subjekti meunarodnog poslovanja moraju ispuniti, sa aspekta javnog poretka odreene drave, da bi uopte mogli da stupe u poslovne odnose sa elementom inostranosti. Najzad statina komponenta meunarodnog poslovanja obuhvata i propise, odnosno pravila u skladu sa kojima se utvruje koje e se pravo primijeniti za regulisanje konkretnog poslovnog odnosa, odnosno po kom pravu i pred kojim sudskim ili vansudskim institucijama e se rjeavati eventualni sporovi koji iz takvog odnosa mogu da proisteknu, kao i dejstvo odluka koje su donijete povodom rjeavanja spornog pitanja.Dinamina komponenta meunarodnog poslovnog prava obuhvata analizu propisa i pravila koji se primjenjuju na konkretne poslovne aranmane, kojima se ureuju pitanja od znaaja za promet roba i usluga sa meunarodnim elementom. To su razne vrste ugovora o prometu roba ili usluga. Ovi ugovorni odnosi su primarno regulisani nacionalnim pravom, ali su zbog specifinosti njihove realizacije u meudravnom okruenju posebno modifikovani bilo samim nacionalnim propisima, bilo odgovarajuim meunarodnim aktima. U kontekst tih ugovora spadaju i novi neimenovani ugovori, sa aspekta nacionalnih propisa, koji su stvoreni u poslovnoj praksi subjekata meunarodnog poslovanja. Pored analize ugovornih odnosa, sa svim specifinostima koji te odnose ine posebnim u odnosu na nacionalne propise, dinamika komponenta meunarodnog poslovanja obuhvata i analizu instrumenata plaanja kojima ugovorne strane, na meunarodnom nivou, izvravaju svoje obaveze preuzete konkretnim poslovnim aranmanima.4. Metod meunarodnog poslovnog prava

Osnovni metod koji se koristi prilikom analize propisa i pravila meunarodnog poslovanja je normativno-pravni (dogmatski) metod. Ovim metodom se putem opteprihvaenih pravila tumaenja pravnih normi utvruje pravo znaenje pravne norme i shodno tome odreuju uzajamna prava i obaveze subjekata meunarodnog poslovanja, koji su povodom te norme uspostavljeni. Pored utvrivanja doslovnog - pravog znaenja pravne norme, normativno-pravni metod se koristi i prilikom reavanja sluajeva tzv. pravnih praznina, koje su zbog prirode regulisanja meunarodnog poslovanja ne samo realno mogue ve i vrlo este.Pored normativno pravnog, kao osnovnog metoda, u izuavanju meunarodnog poslovanja znaajno mjesto ima i uporednopravni (komparativni) metod. Uporednopravni metod se koristi za otkrivanje i formulisanje univerzalnih principa koji su zajedniki i ine osnovu meunarodnog poslovanja. To se postie na dva nivoa. Prvi ini analiza propisa i pravila koji postoje u vaeim pravnim sistemima svijeta. Na taj nain, neposredno se upoznajemo sa rjeenjima konkretnih privrednih situacija u pravnim sistemima drugih drava. Takva informacija moe, a esto to i jeste, da bude motivacioni faktor s ciljem izmene i dogradnje domaih propisa. Drugi nivo je funkcionalno saimanje rezultata dobijenih analizom nacionalnih zakonodavstava, u smislu odreivanja zajednikih elemenata razliitih pravnih sistema ija se pravila uporeuju. Na toj osnovi pristupa se unifikaciji tih pravila bilo putem donoenja meunarodnih pravnih akata, kojima se na jedinstvenim osnovama ureuje konkretan sluaj, bilo stvaranjem pravnog standarda optih pravnih principa meunarodnog poslovanja. Od znaaja za izuavanje meunarodnog poslovanja je i analitiko razvojni (dijalektiki) metod. Ovim metodom se odreeni instituti meunarodnog poslovanja, ali i ire od toga ukupnog drutveno ekonomskog okruenja, sagledavaju u svom uzajamnom sadejstvu i promjenama kroz koje prolaze. Na taj nain prevazilazi se stalna opasnost, koja prati nauna istraivanja, da se jedan fenomen izuava izdvojeno od uticaja koji su doprinijeli njegovom nastanku i oblikovanju. Time se postie preciznije shvatanje ne samo aktuelne sadrine i preciznije odreenje nekog od instituta meunarodnog poslovanja, ve i sagledavanje njihovog razvoja, koji sa promijenjenim okolnostima moe da dovede i do promjene same sutine analiziranog instituta.5. Naela i principi meunarodnog poslovnog prava

Meunarodni poslovni odnosi, kao integralni dio ukupnih meunarodnih odnosa, odvijaju se uz uvaavanje pravila za koje se moe rei da su opteprihvaena. Ta prvila omoguavaju normalnu komunikaciju izmeu subjekata meunarodnog poslovanja i na odreen nain predstavljaju civilizacijsku tekovinu dostignutu na odreenom stepenu razvoja meunarodne zajednice. Naela meunarodnog poslovanja su pravila koja vae u svim meunarodnim poslovnim odnosima, bez potrebe posebnog pozivanja na njihovu primjenu. Ona su, uslovno reeno, civilizacijska tekovina i samo u strogo odreenim sluajevima moe biti suspendovana njihova primjena. Na njih subjekti meunarodnog poslovanja moraju ustoljee da paze, odnosno da oekuju zatitu koja proizilazi iz njihove primjene. Ta naela su: - naelo slobode poslovanja (trgovine); - naelo slobode saobraaja; - naelo slobode transfera kapitala; - naelo minimalnog standarda ponaanja; i naelo univerzalne vanosti poslovnih aranmana.Principi meunarodnog poslovanja su pravila koja su se formirala u meunarodnim poslovnim odnosima kao pravni i poslovni standardi ponaanja subjekata meunarodnog poslovanja. Ti principi su jasni i svi subjekti meunarodnog poslovanja, na koje se oni odnose, sa punom izvjesnou mogu da raunaju na odreena prava, odnosno obaveze koje iz tih principa proizilaze. Meutim, za razliku od naela, principi moraju biti izriito predvieni, odnosno ugovoreni kao uslov njihove primjene. Njihov uticaj na Meunarodno poslovanje ispoljava se u tome to ugovaranjem njihove primjene subjekti meunarodnog poslovanja ne moraju blie odreivati karakterna obiljeja ovih principa. Time se doprinosi ubrzavanju meunarodnog poslovanja, ali se obezbjeuje i vii stepen pravne i poslovne sigurnosti, nego to bi to bio sluaj kada bi se ovi principi meunarodnog poslovanja svaki put iznova definisali. Ti principi su sljedei: - princip najpovlaenije nacije; - princip nacionalnog tretmana; - princip reciprociteta; - princip pravinog tretmana i princip preferencionalnog (povlaenog) tretmana.

6. Naela meunarodnog poslovanja

6.1. Naelo slobode poslovanja (trgovine)

Naelo slobode trgovine se sastoji u pravu da se, bez posebnih ogranienja, preduzimaju poslovne aktivnosti komercijalnog karaktera, bilo da se radi o trgovini, u doslovnom znaenju tog termina, kojom prilikom se ima u vidu kupovina i prodaja roba i usluga u okvirima domaeg (nacionalnog) trita, bilo da se radi o robnoj razmjeni, odnosno uvozu i izvozu robe u druge drave. Iz gore navedenog stava Stalnog meunarodnog suda u Hagu[footnoteRef:2] proizilazi da se princip slobodne razmene dobara i usluga, koji je nastao kao osnov trine privrede kapitalistikih drava, naroito posle industrijske revolucije, treba univerzalno primijeniti i u odnosima razmjene sa inostranim elementom. Time se prevazilaze nacionalna ogranienja i uspostavljaju osnove postojanja globalnog svjetskog trita, na kome je pod istim uslovima dostupno uee svih relevantnih subjekata meunarodnog poslovanja. [2: Ova presuda je donijeta povodom englesko-belgijskog spora, na osnovu albe engleske strane u vezi reima trgovine koji je belgijska strana uspostavila u Kongu, kao svojoj tadanjoj (1934. godina) koloniji. Citirano prema navodima: Prof. dr R. urovi, Meunarodno privredno pravo, Beograd 1990. godina, strana 34.]

Kao to ni sloboda, kao filozofska kategorija, nema univerzalno znaenje, jer je uvijek pretpostavka da je ograniena slobodom drugih subjekata prava, tako je i sloboda trgovine ograniena pravom drugih subjekata meunarodnog poslovanja na preduzimanje postupaka i donoenja mjera u skladu sa svojim ovlatenjima.[footnoteRef:3] Stoga slobodu trgovine treba shvatiti kao naelo sa nizom izuzetaka i korekcija. U savremenim uslovima meunarodne razmjene dobara i usluga, sloboda trgovine je skoro redovno uslovljena ispunjavanjem niza administrativnih propisa drava gde se ostvaruju ekonomski rezultati te meunarodne razmjene. No, ono to je bitno, to je da se sloboda poslovanja (trgovine) u inostranstvu utvruje kao osnovno naelo meunarodnog poslovanja, od koga su mogui izuzeci samo u taksativno navedenim sluajevima. To za posljedicu ima da se ne dokazuje pravo na slobodu trgovine, ve se ovo naelo univerzalno primjenjuje, ukoliko posebne okolnosti ne ukazuju na ogranienja u njegovoj primjeni. [3: Prof.dr.V.Stoiljkovi: Medjunarodno privredno pravo, Beograd, 2003.godina.]

6.2. Naelo slobode saobraaja

Obavljanje meunarodnog poslovanja podrazumijeva mogunost slobodne komunikacije izmeu privrednih subjekata razliitih drava. Ta komunikacija moe biti povodom uspostavljanja poslovnog odnosa (pregovori, zakljuivanje ugovora i sl.), ali je ona mnogo ee u funkciji relizacije preuzetih obaveza i sastoji se u transportu i isporuci robe sa teritorije jedne na teritoriju druge drave. Svako ogranienje ili ometanje ostvarivanja naela slobode saobraaja za svoju neposrednu posljedicu ima dovoenje u pitanje ili onemoguavanje ostvarenja naela slobode trgovine. Ovo stoga to su po prirodi stvari sve meunarodne poslovne operacije distancionog karaktera, iji se ekonomski efekti poslovnih aranmana ostvaruju prevozom roba ili pruanjem usluga sa teritorija jedne drave na teritoriju druge drave, pri emu se esto vri prelazak i preko teritorija treih drava (tranzit).Prema vrstama transportnih komunikacija naelo slobode saobraaja moe se ralaniti na: a) naelo slobode plovidbe; b) naelo slobode kopnenog prevoza; c) naelo slobode vazdune plovidbe.

6.3. Naelo slobode transfera kapitala

Normalno funkcionisanje meunarodnih ekonomskih odnosa, pored nesmetanog protoka roba i usluga sa inostranim elementon, za svoju pretpostavku ima i slobodu plaanja za tako isporuenu robu, odnosno izvrene usluge.[footnoteRef:4] Stoga sloboda transfera novca u znaajnoj mjeri odreuje domaaj primjene naela slobode trgovine. Naime, bilo kakva ogranienja u pogledu mogunosti plaanja prekograninog prometa robe, odnosno vrenja usluga direktno utiu na uslove u kojima se realilzuje sloboda trgovine. U tom smislu ova dva naela su uzajamno uslovljena. [4: Prof dr R. Djurovi: Meunarodno privredno pravo, Beograd, 1986. Godina.]

Kao posebno obeleje ovog naela treba istai da se ono, pored primarnog znaaja u smislu plaanja za izvrene obaveze za isporuenu robu i pruene usluge, u sve veoj mjeri, pojavljuje se i kao pravilo slobodnog plasmana kapitala u inostranstvo i to kako u smislu njegovog investicionog ulaganja, tako i poslovanja na meunarodnim finansijskim tritima.

6.4. Naelo minimalnog standarda ponaanja

Naelo minimalnog standarda ponaanja predstavlja skup pravila o zatiti stranih subjekata meunarodnog poslovanja, koje savremene drave moraju da obezbijede i garantuju stranim privrednim subjektima koji obavljaju dozvoljene privredne aktivnosti na njihovoj teritoriji.[footnoteRef:5] [5: Prof dr M. Stankovi i dr S. Stankovi: Medjunarodno poslovno pravo,Beograd, 2002.godina. ]

U odnosu na ostala naela meunarodnog poslovanja, naelo minimalnog standarda ponaanja je vieg ranga. Ono se primjenjuje uvijek ak i u sluajevima kada su ostala naela meunarodnog poslovanja suspendovana ili ograniena iz razloga dejstva doputenih izuzetaka u njihovoj primjeni. Stoga ovo naelo predstavlja i onaj segment poslovne sigurnosti sa kojim privredni subjekti uvijek mogu da raunaju prilikom preduzimanja poslovnih aktivnosti na teritoriji druge drave. U tom smislu, ni jedna drava savremenog svijeta ne moe da izbjegne davanje odreenih prava stranim subjektima, u minimalno utvrenom obimu, ukoliko uopte eli da ostvari meunarodnu razmjenu dobara i usluga sa drugim dravama.Preciznije odreenje sadrine naela minimalnog standarda ponaanja je teko dati. Ovo naelo predstavlja pravni i poslovni standard ponaanja, koji sa promijenjenim okolnostima poprima razliitu sadrinu.[footnoteRef:6] Ono je u principu odreeno dostignutim civilizacijskim nivoom poslovnih komunikacija izmeu subjekata meunarodnog poslovanja i u funkciji je obezbjeenja i garantovanja onog minimuma pravne i poslovne sigurnosti koju drave ne mogu da dovedu u pitanje. Stoga e i domaaj primjene naela minimalnog standarda ponaanja zavisiti od vremena i uslova njegove primjene, odnosno od vrste poslovnih odnosa u koje stupaju subjekti meunarodnog poslovanja. [6: Prof dr D. Kosti, Meunarodno poslovanje I, Beograd, 2006. godina. ]

6.5. Naelo univerzalne vanosti poslovnih aranmana

Naelo univerzalne vanosti poslovnih aranmana znai da su ugovori, koje su subjekti meunarodnog poslovanja zakljuili, a koji su validni shodnom primjenom propisa i pravila po kojima su zakljueni, vae na teritoriji svih drava savremenog svijeta, te da ne mogu biti osporeni od strane jedne od tih drava.Ovo naelo u sebi sadri primjenu i dva osnovna pravila poslovnog prava. Prvo, to je naelo autonomije volje ugovornih strana, shodno kome subjekti poslovnog odnosa samostalno donose odluku o stupanju u odreeni poslovni odnos, odreuju prirodu tog odnosa, utvruju svoja uzajamna prava i obaveze, kao i duinu trajanja poslovnog odnosa. Iako je naelo autonomije volje, pod pritiskom zahtijeva modernog poslovnog prometa, u mnogim svojim aspektima ogranieno, ipak ono i dalje proizvodi dejstva i ini osnovu naela univerzalne vanosti poslovnih aranmana. Drugo naelo proizilazi iz pravila pacta sunt servanda, shodno kome ugovor poslovnih partnera predstavlja zakon za njih, te su te odredbe pravno obavezujue za ugovorne strane i moraju se izvravati u dobroj mjeri. S tim u vezi je i primjena pravila zabrane protivrjenog ponaanja u primjeni ugovornih odredbi (venire contra factum proprium).Naelo univerzalne vanosti poslovnih aranmana pored pravne, obezbjeuje i poslovnu sigurnost, kako subjekata meunarodnog poslovanja, izmeu kojih je zakljuen konkretan poslovni aranman, tako i ostalog poslovnih i drugih subjekata, koji, na osnovu tako zakljuenih aranmana, stiu odreena prava i obaveze.[footnoteRef:7] [7: Prof dr M. Draki: Meunarodno privredno ugovorn Beograd,1986.godina.]

ZAKLJUAK

LITERATURA

1