MUNDUKO MUNDUKO ERREKORRAKERREKORRAK

Egilea: Unai AizpuruaEgilea: Unai Aizpurua

OLATU ERRALDOIAOLATU ERRALDOIA Itsas lurrikarek olatu erraldoiak Itsas lurrikarek olatu erraldoiak

eragiten dituzte eta olatu horiek eragiten dituzte eta olatu horiek oso azkar mugitzen dira oso azkar mugitzen dira ozeanoan (700 km/h-ko ozeanoan (700 km/h-ko abiaduran edo).Kostaldera abiaduran edo).Kostaldera iristean oso altuak dira, 12 m-iristean oso altuak dira, 12 m-koak edo handiagoak (goian).koak edo handiagoak (goian).

Olatuoi itsasikara edo Olatuoi itsasikara edo <<tsunami>> deitzen zaie eta <<tsunami>> deitzen zaie eta kalte handiak eragiten dituzte kalte handiak eragiten dituzte itsasertzean. 1771n, Japoniako itsasertzean. 1771n, Japoniako uharte batean, izugarrizko uharte batean, izugarrizko tsunamia izan omen zen:85m-tsunamia izan omen zen:85m-koa (22 solairuko etxea koa (22 solairuko etxea adinakoa).adinakoa).

PERTSONARIK ALTUENA PERTSONARIK ALTUENA ETA TXIKIENAETA TXIKIENA

Oraingo munduko altuena Oraingo munduko altuena Txinako gizon bat da eta Txinako gizon bat da eta 2,30m ditu. Eta bere 2,30m ditu. Eta bere ondoan dagoena ondoan dagoena Kolombiakoa da, 24 urte Kolombiakoa da, 24 urte ditu eta 70cm dituditu eta 70cm ditu

ANIMALIA HANDIENAANIMALIA HANDIENABALEA URDIN ERRALDOIABALEA URDIN ERRALDOIA

Ziur aski, balea urdina izango da inoiz Ziur aski, balea urdina izango da inoiz bizi izan den animaliarik handiena: bizi izan den animaliarik handiena: balea arruntek 1.800 gizakik adina balea arruntek 1.800 gizakik adina pisatzen dute. Ezagutu izan zen alerik pisatzen dute. Ezagutu izan zen alerik handiena 32 metro luze ze eta handiena 32 metro luze ze eta harrapatutakoen artean batek 190 tona harrapatutakoen artean batek 190 tona pisatu zuen.pisatu zuen.

Hain bolumen handikoak izanik, uretan Hain bolumen handikoak izanik, uretan baino ezin dira bizi, lehorrean baleude baino ezin dira bizi, lehorrean baleude euren pisuak zanpatuta hilko euren pisuak zanpatuta hilko bailirateke. Uretan bizi badira ere, bailirateke. Uretan bizi badira ere, ordea, aldian behin ur azalera igo ordea, aldian behin ur azalera igo beharra daukate, ugaztunak direnez beharra daukate, ugaztunak direnez airea arnastu behar dutelako. airea arnastu behar dutelako. Elikadurari dagokioenez, krill izeneko Elikadurari dagokioenez, krill izeneko ganba antzeko izaki txikiak jaten ganba antzeko izaki txikiak jaten dituzte. Krustazeo horiek harrapatzeko, dituzte. Krustazeo horiek harrapatzeko, ahoa zabaldu igeri egiten dute; ahoa zabaldu igeri egiten dute; bizarrei esker ura iragazi eta krilla bizarrei esker ura iragazi eta krilla ahoan geratzen da. Balea urdin batek ahoan geratzen da. Balea urdin batek egunean lau bat tona krill jaten ditu.egunean lau bat tona krill jaten ditu.

MUNDUKO GIZONIK MUNDUKO GIZONIK GIZENENAGIZENENA

Manuel Uribe 41 Manuel Uribe 41 urteko mexikar bat, urteko mexikar bat, munduko gizenena munduko gizenena da.da.

Txikitatik bera gizena Txikitatik bera gizena izan zen baina, izan zen baina, nerabea izan zenean, nerabea izan zenean, 120k gizendu zen.120k gizendu zen.

Estatu Batuetara joan Estatu Batuetara joan zenean, 410K.zenean, 410K.

Orain 550k ditu eta Orain 550k ditu eta ebakuntza ebakuntza batetarako zain dago.batetarako zain dago.

MUNDUKO ELIZARIK MUNDUKO ELIZARIK HANDIENAHANDIENA

Antzinako Erroman Neronen Antzinako Erroman Neronen jardinak zeuden lekuan dago jardinak zeuden lekuan dago San Pedro. Toki honetan San Pedro. Toki honetan kristau asko hil ziren, hauen kristau asko hil ziren, hauen artean San Pedro apostolua, artean San Pedro apostolua, 67.urte inguruan. Bere 67.urte inguruan. Bere hilobaren gainean eliza bat hilobaren gainean eliza bat eraiki zuten. Mila urte iraun eraiki zuten. Mila urte iraun zuen, aita santuek hura bota zuen, aita santuek hura bota eta beste bat egitea erabaki eta beste bat egitea erabaki zuten arte. Garai hartako zuten arte. Garai hartako arkitektorik ezagunenak. arkitektorik ezagunenak. (Migel Angel tartean).(Migel Angel tartean).

LEHERKETARIK HANDIENALEHERKETARIK HANDIENASUMENDIEN EZTANDAKSUMENDIEN EZTANDAK

SUMENDIEN ERUPZIOAK oso leherketa bortitzak SUMENDIEN ERUPZIOAK oso leherketa bortitzak eta suntsitzaileak dira. Adibidez, Krakatoaren eta suntsitzaileak dira. Adibidez, Krakatoaren leherketan, 1883an, 20km kubo haitz aireratu leherketan, 1883an, 20km kubo haitz aireratu ziren. Eztandaren danbateko 5.000 km-ra ere ziren. Eztandaren danbateko 5.000 km-ra ere entzun zen, Indian, Txinan eta entzun zen, Indian, Txinan eta Australian.Baina historian izan da handiagorik Australian.Baina historian izan da handiagorik ere:ere:

Santorin-en leherketan, adibidez, K.a Santorin-en leherketan, adibidez, K.a 1.450.urtean, Krakotan halako hiru haitz jaurti 1.450.urtean, Krakotan halako hiru haitz jaurti zen.zen.

Baina are leherketa handiagoa izan zen Tambora Baina are leherketa handiagoa izan zen Tambora sumendiarena, Sumbava uhartean, sumendiarena, Sumbava uhartean, (Indonesia), 1815ean. Sumendiak 160km kubo (Indonesia), 1815ean. Sumendiak 160km kubo haitz jaurti zituen, hauts bihurtuta, 50km-ko haitz jaurti zituen, hauts bihurtuta, 50km-ko altuera baino gehiagora. Hautsak laino itxi-altuera baino gehiagora. Hautsak laino itxi-itxiak eratu, eguzkia estali eta temperaturek itxiak eratu, eguzkia estali eta temperaturek behera egin zuten. Hurrengo urteari <<mila behera egin zuten. Hurrengo urteari <<mila zortzirehun eta hotzez dardarka>> deitu zortzirehun eta hotzez dardarka>> deitu zioten.zioten.

ANIMALIARIK HANDIENA ANIMALIARIK HANDIENA LURREAN…LURREAN…

ELEFANTE AFRIKARRAK DIRA, gaur ELEFANTE AFRIKARRAK DIRA, gaur egun, lehorreko animaliarik egun, lehorreko animaliarik handienak. Elefante jaioberri batek handienak. Elefante jaioberri batek gizaki heldu batek halako bi pisatzen gizaki heldu batek halako bi pisatzen du. Ezagutzen den astunena, berriz, du. Ezagutzen den astunena, berriz, elefante zezena izan zen: 12 tona elefante zezena izan zen: 12 tona pisatzen zuen, 23 zaldik adina! pisatzen zuen, 23 zaldik adina! Elefanteak asko jota lau metro luze Elefanteak asko jota lau metro luze izaten dira. Hortzak, berriz, oso izaten dira. Hortzak, berriz, oso luzeak izaten dituzte:auto txiki bat luzeak izaten dituzte:auto txiki bat adinekoak. Egunean 20 ordu janari adinekoak. Egunean 20 ordu janari bila aritzen dira. Konparazio batera, bila aritzen dira. Konparazio batera, pentsa zenbat behar duen egun pentsa zenbat behar duen egun batean elefante afrikar bakar batek: batean elefante afrikar bakar batek: 550 edalontzi betetzeko adina ur eta 550 edalontzi betetzeko adina ur eta 1.500 katilu betetzeko adina hosto1.500 katilu betetzeko adina hosto