ޅށ

ޖދ އވ

فر

މހއ ދކޅ

ބސ ބސ ބސ

ލޠނ ބނ ބޖއކލވލއ )اهللا ه

على من لم يكف ... އނ

ކފރނކރ

ގނވބގނވބގނވބ އޚ ސލޝ رحمه( ޢތއބ

لقول المحتد ع]المرتد

ދމހއށ ތކ

ތނވގތނވގތނވގ

އލ الق[

މރތއދ

ތނތތނ

2  

:ވދޅވއވ) اهللا رمحه(ދ ބނ ޖބއރ ސޢ މމ އއލ • )168އބނ ބއތ، ލއޙ ] (ޖއއނނކ ޤބލއގ ޔހދނނވމރ [

:ވދޅވއވ ) اهللا رمحه(އލ އއޒޢ •

އދނތކގ ތރއނ ) ހވ ނފސގ( 'ތދ ވދޅވމނގނދވއވ، ޔޙޔ އދ ޤ[] ' .އޗއ ނވއވނ އ އށވރ އއމތށޓކއ އބފޅނ ބރގނ' އރޖ-އލ ' )886-2/885އބނ -އލ (

:ވދޅވއވ) اهللا رمحه(މޢތމރ -ރ ބނ އލ ޞމނ •

)5/1064ލލކއ -އލ .] (ގ ޢދއވނނވهللاމރޖއއނނއ ރފޟއނނކ [

:ވދޅވއވ) اهللا رمحه(ޒހރ -އއ •އށވރ ގއލނދނވ ' އރޖ-އލ'ނށ އ އދނގ އހލވރނއސލމދނގ [

-އލ، 2/885] އބނ-އލ [އބނ ބއތގ .] (ބދޢއއ އފދފއނވއވ ) 2/676] ޝރޢ-އއ [އޖއރގ

މރޖއއއގ : [އއ ސވލ ދނނވނވ) اهللا رمحه(އޙމދ ބނ ޙނބލ •

' ދޢ'އނ އކ : [އކލގފނ ވދޅވއވ] ހއޔވ؟ފހތގއ ނމދ ކރވނއށ ގވލއ އދ އއށޓކއ ބޙޘ ކރ މރޖއ ޢޤދ: އބހ(އއނމ އލ މސއލ ވލ .] (އނގ ފހތގއ ނމދ ނކރށވ ،ދނފހ )މހއނމ )2/370ރސއލ

: ވދޅވއވ) اهللا رمحه(އދވސ އމމ އޙމދ •

.]އކ ދޢއއނމ ދނފހ، އނއއ ވހކ ނދއކށވޖއ މރ [

3  

ދ މޙއމ ފ ބލދ މލދފ، ރ އކބއޚލ ޝ :ވދޅވއވ) رمحه اهللا( އބރހމ އލބބލއވލ

މޒމނގ ޝރކތކށ ފހ ޙއޤ ބހކ އއނ މހގ ދނ ތއޙދ އއގނ[

ފހ މޒމނގއ ފތރމނ . މހ ސލމތވމށ އތ އނމ ފރހމ ސދމގވރޙމތލއވ ވރށ މދ މހކށމނވ ފޅވގނނވ هللا މހރދ ޝރކތކކ

ނޑ އގއ ލމހ ގޅފ. ޝރކ ތކކވ އވލއ އއ މސތކނގ ބޑބއގގ ޙޟރތގއ އނމ هللاއދ އއއކ ޝރކ މއ . ބޑކމނނވ

އދ މޝރކގ އދކޅކމށވ ތއޙދ އކ . ނރއސވނ ބޑ ފފވސމއވ .]ނބއޔނގ ފރތނ އއމތށ ވރތކށފއވ އނމ މތކނބޑ ހއކމވ

)ޔގ ދވހތރޖމގ މޤއދމމރޘލ އނބ(

)رمحه اهللا(އމމ ޢބދއރޙމނ ބނ ޙސނ :ވދޅވއވ

ވމ، ޝރކ ދކށލއ، ފރހމ ގތގއ ޝރކނ ބރޢވގނ، އދ [

ޝރކކރ ކނމ މހކށ ތކފރކރމނ މނވ، މހއށ މވއޙދކށ .]އވނވވނ

)2/204އއދރރއ ސނއޔ (

4  

5 ......................................................................................... މޤއދމ

7 ..................................................................................... އމނކނ

8 .................................................. )ދނނ ބރވ ކފރ: އބހ(ކފރ

9 ........................................................................ :ފރތމ ވއތރ

11 ......................................................................... ދވނ ވއތރ

15 .......................................................................... ގ މޤއދމޝއޚ

އޒވނނވނ ހތރ ) ކފރކރމގއ: އބހ(މރތއދނނށ ތކފރ ކރމގއ

16 .......................................... :މއސލއއގ ސބބނ ޝއކގ މތގއވ

ހމކށވރނ އމހނނއއކ މގފރދމށ ފތވދ ޢލމވރނތކއ [

17 ..................................................................................... .]ވއވ

އހނކމނ .] ކފރއ ނކރވނއވ) ވކ ފރދއ: އބހ(މޢއޔނކށ [

25 .................................... .ޔނކށ ކފރކރމގ މއސލއވމއ މޢއ

ދނފހ މއ ] ހމކށވރނ އމހނގ މއޗށ ޙއޖތ ޤއމއ ނވއވ؟[

48 .............................................. .ޙއޖތ ޤއމ ކރމބހ މއސލއވ

އހނކމނ މއ ޖހލކމގ ސބބނ .] އމހނނކ ޖހލނނވ[

65 ................ .އވ) އލ ޢޒރ ބލ ޖހލ. (ޢޒރވރވމބހ މއސލއވ

100 ...................................................................... ތރޖމނގ ނނމނ

5  

بسم اهللا الرمحن الرحيم މޤއދމ

احلمد هللا رب العاملني والصالة والسالم على نبينا حممد وعلى آله وصحبه ومن اسنت بسنته واقتفى أثره إىل يوم الدين ، أما بعد

އބ : އބހ(ޝހދ ޝއޚ ސލޠނ ބނ ބޖދ އލޢތއބ ،މފތކ

القول امحتد على من مل [އކލވލއވފއވ رمحه اهللا) ޢބދއރޙމނ އލއޘރމރތއދ މހއށ ތކފރނކރ މހއއ ދކޅށ ތނވގނވ ( ]يكفر املرت

އހރނވނ އފތގއ . މފތނ ތރޖމ ކށފއވ މހނމ ބއތކކވ، )ބސ . އޚ ސފކށދއވފއވ ހރހ މއސލއއ މފތގއ ސފކށ ހމނފއވޝ

އދ، އހރނ މފތ ލޔނ ގސތކރ، މހރކށ އއސ ޢލމވރނގ ނމގއ އޅ މގފރދފއވ ޖހލ މރޖއއނތކއ މސތކނ

ވމނ، ޖހލކނ ފތރމނގނދ ނރއކތރ ތ އޅޙޤޤމގފރއދމނ،

ގ ދނގއނތ ޝރތތކކއ تعاىل هللاފހ، މބއމހނ . ސބބހރއވ

ޢޒރތކއ މތކރމނ، އހލލ ސނނތ ވލޖމޢތއ ޚލފވ، ސނނތގ އއނގ ޢޤދއއ އދ މ މރޖ. އހލވރނގ މއޗށ ދގހދނއވ

ނޑކށލނ ގتعاىل هللاޚލފވމހނނކ ޚވރޖނކމގއ ބނ ނޑފ ދނ ފ

6  

އމނކމއ ކފރ . ނނގނމވސ މސއކތތކއ ކރމނގނދނއވ

. ގ ދނށ ނސރދ ބއއކމގއ ލފކރނއވ تعاىلهللا އޅވލއ

އ އމހނނށ ވރށ ފރހމއށ އހލލ ސނނތ ވލޖމޢތގ ފހ، މފތގ

އދ މފތކ ޙއޤ ހދމހކށ ތކފރގ . ޢލމވރނ ރއދ ދއވފއވއވމއޟގއ މޒމނގއ އރއގނ އޅ ޝއކތކއ ރނގޅށ ފލވއދ

މކށވރނ، ޝރކކރ މހއށ ނވތ މރތއދވ ހ. ބޔނކށދފއވ ފތކވ. މހއށ ތކފރކރމކ އސލމދނގ އސލ އސލތކގ ތރއނވ ކމކވ

އއއ ނލއ މހގ ތއޙދ ޞއޙވގނ . މސލމމހގ މއޗށވ ވޖބކވމޢތގ ޢލމވރނ މކމގ މއޗށ އހލލ ސނނތ ވލ ޖ. ނވކމކވ

،ހމކށވރނ! އކމކ އހރނގ އޚނނއ އޚތނނވ. އއބސވފއވއވ

ރތނވ ދލލއ ނލއ ތކފރގ ޟޙ تعاىل هللاޢލމކއ ނލއ ނވތ

އޤ ނނ ގތގއ އހނ، ޙ . މއސލތކމދ ވހކ ދއކއގނ ނވނއވމހކ އސލމދނނ ،ފހ. ތބއށ މހކ އސލމދނނ ބރކރވދނއވ

ބރކރމކ، ތކފރކރމކ ދނގ އނމ ބޑތ މއސލތކގ ތރއނވ މކ މސލ:އބހ (އދ މހކ އސލމދނގ ދއރގ ތރއށ ވއދމކ . ކމކވޝއޚލ . ދނގ އނމ ބޑތ މއސލތކގ ތރއނވ ކމކވ) ބނމކ

އދ :[ ވދޅވއވ رمحه اهللا އސލމ މޙއމދ ބނ ޢބދލ ވއހބ

ޤރއނއ . މގފރއދފއވ ތއބޔކހމކށވރނ، ޝއޠނވނ މކމގއ އ ތކނ އދ އޖމޢނ އއ ކފރއކމށ ސބތކށދ މހއކ ސނނތގ ނއސ

ނ ޤރއނއ ސނނތއ އޖމޢއދ . މސލމއކމގއ ދކ މހނ އޅއވއއ .] (އއ މސލމއ ކމގއ ސބތވ މހނނށ ތކފރކރ މހނ އޅއވ

މފރސތގއ އހރނ ގސތކރނ އހލލ އދ ) 8/217ދރރއ ސނއޔ ސނނތ ވލޖމޢތގ އމމނ އމނކމއ ކފރއމދ ވދޅވފއވ އއޗއ

7  

އރނ، ޙއޤފޅވ، މރޖއއނގ . ވރށ ކރކށނމވސ ޛކރކށލށވ

އޤގއ ތބ ކނބއއކނ އދ ޙ. شاء اهللا إن .ބތލކނ ފޅއރނއވ

ފހ، ޙއޤގއ ތބ ކނބއއކނ އނގނ ޙއޤ އނގގނ . ހމވދނއވ .ނނތއވ

އމނކނ

އކލގފނގ ފތ، رمحه اهللاޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމއޔ •

 :މޖމޢލ ފތވގއ ވދޅވއވ

ގ رضى اهللا عنهمޞޙބނ ”: ވދޅވއވ ه اهللارمحއމމ އއޝފޢ

އމހނގ ފހނވ މހނގ އދ، ޖމޢނނއ، އދ ތބޢނގ އޖމޢނނއއ :އޖމޢނ، އމނކމކގ رمحهم اهللاއދ އހރމނ ދށ މހނ ، އޖމޢނނއ

އދ މގނ އއކމއވސ . ވނޔތގ ދލގ ބނމއ، ބރފށގ ޢމލއ، ހތ

1“.ދނހރކނތއތކއ އކގއ މނވ ނވއވ

:ވދޅވއވ رمحه اهللاޝއޚލ އސލމ މޙއމދ ބނ ޢބދލވއހބ •

ތއޙދވނ ހތގއއ، ދލގއއ، ބރފށގ . އއވސ ޚލފއނތވ”އދ މކނތއތކގތރއނ އނމކމއވސ އނވއޖ މހ . ޢމލތކގއވ

އދ އނއށ ތއޙދ އނގ، ތއޙދގ މއޗށ އނ . މސލމކށ ނވނއވ. ޢމލނކރނމ ދނފހ، އނގ ކފރކމކ ގތދނކރމގ ކފރކމވ

                                                             7/308މޖމޢލ ފތވ، ވލއމ .  1

8  

. އ ފރޢއނއ އބލހގ ކފރކނ ފދއނނވއ.) ކފރ މޢނދއވ: އބހ(

2“.އދ ފރޢއނއ އބލސފދ މހނގ ކފރކނ ފދއނނވ

އއތސތރ هللا ސލފނގ ޢލމވރއއ ކމށވ ސހލ ބނ ޢބދ •

:އއ ސވލދނނވނވ رمحه اهللا

. ދލގ ބނމވ”: އކލގފނ ވދޅވއވ “ޔވ؟އމނކމކ ކނއއޗއ ހއ ”މހގ . އދ ސނނތވ. އދ ހތގ ނޔތވ. އދ ބރފށގ ޢމލވ

ފހ އއ ބނމގއ ކމށވނމ، ދނ އމނކނވނ ބރފށގ ޢމލނތ ދލގގއއ، ބރފށގ ޢމލގއ އދ ހތގ ނޔތނތ ދލގ ބނމ. ކފރކމވ

އދ ސނނތނތ ދލގ ބނމގއއ، . ކމށވނމ، ދނފހ އއ މނފޤކމވ

3“.ބރފށގ ޢމލގއއ، އދ ނޔތގއވނމ، ދނފހ އއ ބދޢއވ

މޢނ ހމކށވރނ، އހލލ ސނނތ ވލ ޖމޢތގ އޖ! ދނނށވދލގ ބނމއ، ބރފށގ ޢމލއ، ހތގ އޢތޤދ ނވތ : އމނކމކ

އދ މތނ ކނތކގ ތރއނ އނމކމއވސ . ނޔތކމގއ ވނއވއނވއޖމހ މސލމކށ ނވނކމށ އހލލ ސނނތ ވލ ޖމޢތ

.އޖމޢވފއވނއވ

)ދނނ ބރވ ކފރ : އބހ(ކފރ

. ފހ، އހލލސނނތ ވލޖމޢތގއ ދނނބރވ ކފރ ބހނ ދބޔކށވ. ފރތމބޔކ ނވތ ވއތރކ، މކއފރތގ ތރގއ ނހމނ ޢމލތކވ                                                            

40ޞފޙ . ކޝފއ ޝބހތ.  2 172އލ އމނ، ޞފޙ .  3

9  

އދ ދވނބޔކ . މލތކވއއ، އޢމލ ކރމނ އގޒތގއ ދނނ ބރނވ ޢއއ، އޢމލއ . ނވތ ވއތރކ، މކއފރތގ ތރގއ ހމނ ޢމލތކވ

.ކރމނ އގޒތގއ ދނނ ބރވ ޢމލތކވ

:ފރތމ ވއތރ

: އބހ(ފހ، މވއތރގއ ދނނ ބރވނ އފދ ޢމލކއއކ އސތޙލލ މ ވއތރގއ ހމނ ޢމލތކކ ޒނކރނ، . ވނމއވ) އޢމލއ ހއދކރނ

ފހ، މފދ ޢމލއ . ރބއނ، ވއކނކރނ، މހނ މރނ ފދ ޢމލތކވ .ކރމހ އޢމލ ހއދނކރނމ ދނނ ބރއ ނވނއވ

:ވދޅވއވ رمحه اهللاއއތޙވ . ތކ މއއވޙޤޤއއތޙވގ ބހގ •

ޤބލއގ އހލވރނގ ތރއނ އއވސ މހކށ، އމހކ ކރ ފފއކށ ”

އދ މއ ސލފނ “.އސތޙލލ ނކރނމ އހރމނ ތކފރއ ނކރމވ .މވއތރގ ފފއގއ ވދޅވ ބސފޅވ

رمحه اهللاމބސ ޝރހކރއވއ ޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމއޔ •

:ވދޅވއވ

އދ ފފއއ ކރމހކ ކފރކށ ނވނކމށ އހލލ ސނނތ އއބސވފއ ”އހރމނ އ މނކރނ ޒނކރމއ، ،ވކމށ އހރމނ ބނނމ، ދނފހ

4“.ނފދ ފފތކވރބއ

                                                             24އލ އމނ، ޞފޙ .  4

10  

ވދޅވގތގއ، رمحه اهللاއދވސ ޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމއޔ •

ޚވރޖނގ ބދޢއއ ”އހލލ ސނނތގ ޢލމވރނ އހނ އ ވދޅވނ

5“.އހނ، ޚވރޖނނކ ފފއއ ކރމހކށ ތކފރކރ ބއކވ. މދގއވ

އދ މމއސލގއ ވދޅވފއވ އނމ ފރހމ ބސތކގތރއނ •

رمحه اهللاޝއޚލ އސލމ މޙއމދ ބނ ޢބދލ ވއހބ

އކލގފނއ ދކޅހދ މހކށ ރއދ ދއވމގއ ވދޅވ .ބސފޅވއވ

ވނ ކލމނ އނމބޑށ މކރހދ، އދ އކނތއ”: އކލގފނ ވދޅވއވކލމނ ތ މސއކތކރނ ޢލމވރނ ) އއ . (އޅވލ ކނތއތކގ ތރގއވ

: ޢލމވރނ ވދޅވއވ. ވދޅވބސ މސތކނނއ ދކޅށ ބނނކރށވތކފރކރމކ ހއދކމއ އދ މސލމކ ފފއއކރމގ ސބބނ އނއށ '

އހނއކމކ މބހކ އހރމނ ވހކ . މބހކ ތދބހކވ) ފހ(' .ނނވޢލމވރނ އހނ ވދޅވ . (މދއކކމއ ބހގތނ އތ ބހއނނވ

އށ ސބބކ، ޚވރޖނ ޒނކރމހ.) ޚވރޖނގ ބދޢއއ މދގއވވއކނ ކރމހއއ، ނވތ ލ އހރވލ މހއއ، އދ . ތކފރކރއވ

އމހނގ ގތގއ މސލމކ . އއވސ ބޑފފއއ ކރމހއށ ތކފރކރއވފހ، އހލލ ސނނތގ . އފދ ފފއއކށފނމ އމހކ ކފރވއޖއވ

އދ . ލމކ، ޝރކކރމނ ނނ މސލމކ ކފރއނވއވމހނގ ޢޝރކކރމގ ސބބނނނ އހރމނ ޠޣތނނއ، އބއމހނނށ

. އދ ކލއކ ޖހލނގ ތރއނވ މހކވ. ތބވމހނނށ ތކފރއ ނކރމވ

                                                             12/474މޖމޢލ ފތވ، ވލއމ .  5

11  

އދ މސލމއކމށ ،ކނމ މހކ ކލ ހކރނ، ޤބލކރނ ނމދކރ

 6“.ދޢވކރ ކނމ މހކ ދނފހ ކފރނވ މހއކމށވ

ވނ صلى اهللا عليه وسلمހމކށވރނ ނބއޔ ! ގ އޅއވتعاىلهللا އ

ކ އގޒތގއ ދނނ ބރވ ކނތއތކއ، އގޒތގއ ދނނ ބރނވ ކނތއތ .ތފތ ކރއވފއވ. ދމދ ފރޤ ކރއވފއވ

ދވނ ވއތރ

އދ މފދ . މއ އ ޢމލއކރމނ އގޒތގއ ދނނ ބރވ ޢމލތކވ

) މލއ ހއދކރނޢއ :އބހ(ލލ ޙ ޢމލތކގއ ދނނ ބރވމށ އސތ .އތމކ ޝރތއ ނނވ

هللا އއ . މވއތރގ ޢމލތކކ، ބޑ ޝރކއ، ބޑ ކފރގ ޢމލތކވ

ޚޝޢތތރކމއ، :އބހ(ނނ ފރތކށ ޤޔމގއހރމއ تعاىل

، )ނނ ފރތކށ ކޅށހރމއ تعاىلهللا މޑމއތރކމއ، ހމހމނކމއކ

ގ ޤނނ ފޔވއ މސތކނ ހދއގނ އޅ ىلتعاهللا ބދށ ސޖދކރމއ،

ގ ޤނނ ފޔވއ މސތކނ ހދފއހނނ تعاىلهللا ޤނނކނ ޙކމކރމއ،

އށ އދ ކރނޖހ އއވސ تعاىلهللا ޤނނކށ ޙކމ ހށއޅމއ، އދ

އކ އޅކމގއ އއتعاىلهللا އދ . އޅކމއ އހނ ފރތކށ ކރމވ

                                                            ހބ، ޖމޢތ އއ ރސއލ އއޝޚސއޔ ލއޝއޚ މޙއމދ ބނ ޢބދލ ވއ.  6

234-233އލއމމ މޙއމދ ބނ ސޢދ ޕރނޓ، ޞފޙ

12  

އށ صلى اهللا عليه وسلمއދ ނބއޔ . ވރ ކރމވމދއހނފރތއ

ވޑއގނނވ އކމކއގނ صلى اهللا عليه وسلمމލމތކރމއ، އކލގފނ

އއވސކމކށ ނފރތކރމއ، މސލމނނއ ދކޅށ ކފރނނށ ސޙރހދމއ، ޣއބގ ޢލމ އނގކމށ ދޢވކރނ ނވތ ، އހތރވމއ

ގ ދނ تعاىلهللا ފލބލމއ، ކފރނގ ކފރކމއމދ ޝއކކރމއ،

. އނގނމނ އއކބވމއ އ ދނއ އއގތށ ޢމލނކރނ ފދ ކނތއތކވ

އދ މފދ . މސލމނގ އޖމޢނ ކފރކވ ފހ، މފދ ޢމލއ ކރމހކ. ޢމލއ ކރމހ އސތޙލލ ނކރޔސ މސލމނގ އޖމޢނ ކފރވނއވ

ޢލމވރނގ ފތތކގއ ދނނ ބރވކނތއތއ ބޔނ . ބޑ ކފރކށވނއވޙއޤށ ! އޑއހށވ !ބލށވ ތބ! ހއވއ ޙއޤށ އދމ. ކރއވފއވއވ

! ތބވށވ

 :ވދޅވއވ رمحه اهللاޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމއޔ •

. ކފރވފދ ޖމލއއ ބނފމހ ނވތ އފދ ޢމލއކށފ މހ ކފރވނއވ”އރދކރއވ هللا އހނ . އވއއ އނ ކފރވނ ގސތނކރކމގއ ވޔސމ

7“.އޅކ މނވ ކފރވކށ ގސތއ ނކރނއވ

 :ވދޅވއވ رمحه اهللاއލޙފޒ އބނ ޙޖރ •

ވސ މދނނ އދ މސލމނގ ތރއނ މ ދނނބރވނ ގސތނކރނސ”މއޗށ އހނ ދނއ އޚތޔރ އދ އސލމދނގ . ބރވގނދ މހނވއވ

8“.ވސ މދނނ ބރވގނދ މހނވއވ ނކރނސ

                                                             178 ،އއޞރމ އލ މސލލ.  7

13  

ޙއޤމގ ބތލގމގނ ފރޤވ ، ހމކށވރނ! އދހވ

.ބޔނވގނވނއވ

رضى اهللا އއ އކލގފނގ ސޙބނ صلى اهللا عليه وسلمއ ނބއޔ އ ނބއޔ ! ގ މނހޖ ޚލފވގނވ ބތލ ފރޤތކގ އހލވރނނވ نهمع

ގ ސނނތނ މނއނބރލއ، އމއލއދމގ ތރއށ صلى اهللا عليه وسلم

ކލމނގ ގތށ މރ އއމގ ! މޔއނ ތކއވ! ޣރޤވގނވ ސކނތކއވނރކއނ ސލމތ ،ހމކށވރނ. ސލމވ، އސލޙވށވކރނ އވހށ އ . ވވނ އރނނވ

އ ! ތކއވ “ޢލމވރނ”އ މރޖއގ ޢޤދއށ ދޢވތދ ޖހލ

ގ تعاىلهللا މރޖއގ ފކރ ފތރމނ، އފކރށޓކއ ބޙޘ ކރމނގނދ

އ ސނނތ ވލ ޖމޢތގ އހލވރނނކ ޚވރޖނކމގއ ! ވ ޢދއވނތކއ

ހމކށވރނ، ސލފއ ! ތކއވ “ސލފނ”ހދ މގފރދފއވ ގތކޑ ކލމނނކ ފހ، . ވއވ ވޑއގނޞލޙނ ކލމނ ތކރކމކނ ބރޢވ

ފހ، . ކލމނނކ ޠޣތނގ ޚއސ އހތރނނވފހ، . ޤބލއގ ޔހދނނވކލމނނކ އބއއގ މއޗށ ޝއޠނއށ ބޑވގނވ ނސރއ ލބފއވ

އދ ކލމނ އނމ . ފހ، ޙޤޤތގއ ކލމނނކ ޚވރޖނނވ .ބއކވގ ޢލމވރނނއ، އގ ފހނއއ ސލފއ ޞލޙނ .ވއތރ ޤދޔނނނއއވ

ކލމނނކ ކފރނކމގއ ބޔނ . ޢލމވރނ ކލމނނށ ތކފރ ކރއވއވ

ގ ސނނތއ صلى اهللا عليه وسلمކލމނނކ ނބއޔ ،ފހ. ކރއވއވ

                                                                                                                                 12/373ފތޙލ ބރ، .  8

14  

ކލމނ ،ވމ! ވދކޅށ ހނގރމކރމނ ގނދ ބދޢގ ކމނޑރނނ

صلى اهللا ހމކށވރނ، ކލމނނއ ދކޅށ ނބއޔ !ހވރވށވ !ހއރށވނޑޔއގނ ނކމއޖއވ ނޞރވރނގ عليه وسلم ފހ، ވގތ . ކ

. ކމޔބލބނ އރނނވ! ފއތވމގ ކރނ އސލމވ، އސލޙވށވކހވރކމގ އފލއކމގއ މނވ މ ދނޔގ ދރއޅނ ،ނހމކށވރ . ނވއވ

އ މރޖއގ ބދޢއށ ތބވ އހރނގ ފސޤ އޚނނއ ! އއކބވގނނށވ! މރޖއ ދޢނގ ކބއނ ބރޢވގނނށވ ! އޚތނނވ

صلى اهللا عليه ހމކށވރނ، ކމޔބ ލބނވނ ނބއޔ ! އދ ޙއޤށ ތބވށވ .އށ ޙއޤގތގއ ތބވމގއވ وسلم

ގ ޙޟރތނ އހރނ އދނ މފތ ލޔމގއ އހރނނށ تعاىلهللا ފހ،

ހޔ ދރމ تعاىلهللا ވރށ ބޑ އހތރކމއ ވދއވ އހރނގ އޚއށ

އދ މފތ ޓއޕކށ، ޕރނޓކށ، ޗޕކރމގއ، އދ ޢއމކށ . މށވދއވهللا މފތ ނރމގ މސއކތގއ އހތރވދއވ އނމހ އޚނނއ އޚތނނށ

ގ ޙޟރތނ އހރނ އދނ تعاىلهللا ،އދ. ހޔދރމ ދއވމށވ تعاىل

އދ އހރނގ ކއތކށ . ސތރ ޢމލއކމގއ ލއވމށވމމސއކތކ އޚލ . އއލހ މފދއވމށވ

ގ ޙޟރތނ އހރނ އދނ އއލހ ނޢމތދއވ تعاىلهللا ، ފހ

. އޅނގތރގއ އހރމނ ލއވމށވ

15  

އޚގ މޤއދމ ޝ

ޞލވތއ ސލމވނ . އށވ تعاىل هللاގ ރއބ ހރހ ޙމދއވނ ޢލމތކ

صلى اهللا عليه وسلمއހރމނގ ނބއޔ އދ އހރމނގ ނމނ މޙއމދ

.އކލގފނށ އނމ ފރހމވގނވ ޞލވތއ ސލމ ލއވށއވ. އށވ

:އމމ ބޢދއއ، . ނ އހރނނ ހމއށ ފރފއވބއއ ޒވނނގ ފރތނ އކނވ

) ތކފރކރމގ: އބހ(މޒމނގ މރތއދނ އއ ކފރނކމގއ ބނމގ އދ . މއސލގއ އރއގނ އޅ ޝއކތކކއ، މއސލތކކއ، ޢޒރތކކވ

ދނނކ އތއގތކނ ކފރށ މ މރތއ ،އޖއބވކމކ، ހމކށވރނވސ . ވއޓފއވ ބއއކނ މޒވނނނށ އނގކމވ

ގ އހތރކމށ އދމނ އދ އއލހއށ ވކލކރމނ އހރނ هللا އހނވމ،

އއ، އހރނ އމހނނށ ދލލތކއ ހކތއ . ނނމމއ ނނމއފމވއކ هللا އދ . އރނ އމހނނށ ޙއޤ ސފވދނއވ. ދނމވ ބޔނކށ

.ހޔމގށ މގދއކވ ފރތވ ގ ޙޟރތނ އހރނ އދނ އހރނ އއކށފއވ ޢލމވރނގ ބސތއ هللا

هللا އދ . ހމނ މ ރސލތކކ އޒވނނނށ ސފ ބޔނއކމގއ ލއވމށވގ ޙޟރތނ އހރނ އދނ އއލހ އހރމނނށ އހރމނގ ބނނތކގއ

އދ އ އލހއ . ދއވމށވ އދ އހރމނގ ޢމލތކގއ އޚލސތރކނއހރމނ ބއދލވއޖއމށ ދނދނ ތއޙދގ މތގއ އހރމނ ސބތކށ

.ވމށވދއ

16  

) ކފރކރމގއ :އބހ(ތކފރ ކރމގއ ނށ މރތއދނ ގ ޝއކ ގ ސބބނ ވނ ހތރ މއސލއއ އޒވނނ

:މތގއވ

ހމކށވރނ،އމހނނއއކ މގފރދމށ ފތވދ ޢލމވރނތކއ [ )1 ].ވއވ

].ކފރއ ނކރވނއވ) ކ ފރދއވ: އބހ(މޢއޔނކށ [ )2 .އހނކމނ މއ މޢއޔނކށ ކފރކރމގ މއސލއވ

ޤއމއ ) ހކ: އބހ( އމހނގ މއޗށ ޙއޖތ ހމކށވރނ [ )3 .އހނކމނ މއ ޙއޖތ ޤއމކރމ ބހ މއސލއވ ].ނވއވ

އދ މއ ޖހލކމގ ].އމހނނކ ޖހލނނވހމކށވރނ [ )4 .ސބބނ ޢޒރވރވމ ބހ މއސލއވ

17  

1މއސލ

].ލމވރނތކއ ވއވ ޢ ފތވދ މށ ހމކށވރނ އމހނނއއކ މގފރދ [

:ފހ، މޝއކށ ދގތކށ ޖވބ ދވއވ

:ގތ ފރތމ

އ ފތވތކނ ކފރ : އބހ(ހއދކމށ ފތވދނނމ 9އ ޢލމވރނ ކފރމޠޣތނގ ކރނ އ ޢލމވރނތއ ، )ހއދކމށ އނގއދނނމ

ހމކށވރނ، ޤރއނގއ އއތނށވރ ގނތނތގއ . މރތއދވއވއދ ތބވ . ނށ ވރގދ ޢޒބވކމށ އނގވފއވއވތޤލދކރ މހނ

އދ . މހނވނ ތބވވނ މހނނއ އކގއ ކމށ ބޔނ ކރއވފއވއވއދ ހމކށވރނ ތބވ . ހމކށވރނ، ނރކއގއ އމހނ ދބސވނއވ

:މހނ ބނނއވ

ء أضلونا فئاتهم عذابا ضعفا من النار قال لكل ضعف ولكن ال ربنا هؤال ) 38: األعراف (  تعلمون

                                                            ކނތއތކށއ، ވފއވ ޢލމވރނ އޖމޢށ ކނ މވހކ ދއކނ އކމމ އހރ. 9

އދ . ވ ށ ގނޖހ ކނތއތކނދނގއ ކނމހނ އ ށއ،ކ ފޅވގނވ ކނތއތ .ނނވ ށއނ މވހކ ދއކނ ފރވފއވ ކނތއތކމއހރ

18  

ވމ، . އހރމނނށ ތދމގ އޅވލ މ މހނނވ ! އ އހރމނގ ރއބވ [ވޙ هللا ].އމހނނށ ނރކއގ ޢޒބނ ދގނ ޢޒބ ދއވނދވ

. ވއވ ) ޢޒބ (ކލމނގ ތރއނ ކނމ މހކށމ ދގނ [: އވނއވ ކރ 10].އކމކ ކލމނނކށ ނނގއވ

: ވޙކރއވއވ تعاىلهللا އދވސ

وإذ يتحاجون يف النار فيقول الضعفاء للذين استكربوا إنا كنا لكم تبعا فهل أنتمقال الذين استكربوا إنا كل فيها إن اهللا قد حكم بني *من النار مغنون عنا نصيبا

) 48، 47: غافر ( العباد

އމހނގ ތރއނ . އދ، ނރކއގއ ތބގނ އމހނ ޒވބކރނއވ

ހމކށވރނ، [: މހނނށ ބނނއވ ) ކބރވރވ (ނކމތވމހނ އނޔވރވ ކލމނނށ ނކނ އހރމނގ ގއނ . އހރމނ ތބވ ކލމނނށވ

ކބރވރވ ]ތނކޅއ ދރކށ ދވދނ ހއޔވ؟) ނރކއގ (އލފނގ ހމކށވރނ،! އހރމނ އނމނމ މތބ މނރކއގއވ [: މހނ ބނނއވ

ނޑއޅއވއފއވ هللا 11]!އއލހގ އޅތކނގ މދގއ ނޔ ކ

: ވޙކރއވއވ تعاىلهللا އދވސ

                                                             38ރފ ޢ ސރތލ އ . 10 47،48 ފރސރތލ ޣ . 11

19  

ولو ترى إذ الظاملون موقوفون عند رهبم يرجع بعضهم إىل بعض القول يقولوا قال الذين استكرب* الذين استضعفوا للذين استكربوا لوال أنتم لكنا مؤمنني

* للذين استضعفوا أحنن صددناكم عن اهلدى بعد إذ جاءكم بل كنتم مجرمني وقال الذين استضعفوا للذين استكربوا بل مكر الليل والنهار إذ تأمروننا أن نكفر باهللا وجنعل له أندادا وأسروا الندامة ملا رأوا العذاب وجعلنا األغالل يف أعناق الذين

) 33 - 31: سبأ ( فروا هل يجزون إال ما كانوا يعملون ك

އނޔވރނ، އބއމހނގ ރއބގ ޙޟރތގއ ކޅށ ބހއޓވ ހނދ،

ހދނގތ ކލގފނ ށ ބސބނ ރއދކށ ބޔކ އނއ ބޔކ އބއމހނ އއ ރވނ މހނ ބޑވގތ މހނނށ ނކމތކ ! ދކވޑއގނނވނނމއވ

ކލމނ ނވނމ، އހރމނނކ މޢމނނކމގއ ވކނ [: ބނނއވ : އދ ނކމތކރވނ މހނނށ، ބޑވގތ މހނ ބނނއވ ].ކށވރވ

ކލމނ ކލމނނ ހމއށ ތދމގ އއމށފހ، އހރމނ އ ތދމގނ [އކ ކއއތ، ކލމނނކ . އއކބކށ ހދހއޔވ؟ އހނނކނ ނނވ

: ނކމތކރވނ މހނ، ބޑވގތ މހނނށ ބނނއވ ].މޖރމނނވ އށ އހރމނ هللا އއ، . އދ ކއއތ، އއ ކލމނގ ރއއ ދވލގ މކރވ [

އދ، އއލހއއ ޝރކނތކއ ލމށ ކލމނ އހރމނނށ ކފރވ، ޒބ ފނނހނދ އދބއމހނމ ޢ އދ އމހނނށ ]!އމރކރ ހނދވ

އދ . އބއމހނގ އމއލ ކއތކގމއޗށ ހތމކށ، އކނ ފޅކރނއވ ނޑ ކސތޅތއ ކފރވ މހނގ ކނދ )هللا(ތމނ ރތއ ވށއގނ ދގ

އބއމހނނށ ، އބއމހނ ޢމލކރމނ ގނދޔގތކށ މނވ. ލއވނމވ 12ޖޒ ލބނހއޔވ؟

                                                             33-31ސރތލ ސބ . 12

20  

އއ ތބވ މހނނއ، . ގ ޙޟރތނވ ޚބރވتعاىلهللا ފހ، މއ

އދ އމހނގ ތޤލދނ . ޒބގއ ކމވޢތބވވނ މހނ އއކށވނ

މއޔތގއ تعاىلهللا އދ . އމހނނކށ އއވސ ފއދއއނކރނއވ

: ސފކށދއވއވ

إذ تربأ الذين اتبعوا من الذين اتبعوا ورأوا العذاب وتقطعت بهم األسباب *كرة فنتربأ منهم كما تربءوا منا كذلك يريهم اهللا وقال الذين اتبعوا لو أن لنا

) 167، 166: البقرة ( أعماهلم حسرات عليهم وما هم خبارجني من النار

. ވގނނ ހނދވ ބރޢ އއ، ތބވވނމހނ، ތބވމހނގ ކބއނ ދރހލވ [

އމހނގ މދގއވ ގޅނތއ ދނ . އދ، އބއމހނ ޢޒބ ދކހނދވ ނޑގނދނއވ އހރމނނށ، އލނ [: އދ ތބވމހނ ބނނއވ .ކ

އމހނ އހރމނގ . ދނޔއށ އނބރ ދއމގ ފރސތ ލބނނމއވ ނ ވގތ ފދއނ، އދވހކނ އހރމނ، އމހނގކބއ ބރޢކބއނ

އމހނ ކޅޢމލތއ އއ، އމހނގ މއޗށހރ ].ވގތމށޓކއވ ބރޢ

އދ، . އމހނނށ ދއކވނ އފދއނނވ تعاىلهللا ހތމތކއކމގއ،

13.ނރކއގތރއނ ނކނނނ ބއއކމގއ އމހނ ނވއވ

. އރހނ ޞއހކށ ރވވގނވއވގ لمصلى اهللا عليه وسއދ ނބއޔ

: ޙދޘކރއވއވ صلى اهللا عليه وسلمއކލގފނ

                                                             167 - 166ސރތލ ބޤރ . 13

21  

))من دعا إىل ضاللة كان عليه من اإلمث مثل آثام من اتبعه ال ينقص من أوزارهم شيئا((

ފފއއ އނއށ ތބވ މހނގ ) އމގފރދމގއ(މގފރދމށ ގވ މހއށ [

އދ އ ތބވ މހނގ ކބއނ އއވސ މނވރއ އނ . އއވރށ ފފވއވ ].ނވނއވ

: ވޙކރއވނ تعاىلهللا އދ

ابن مرمي اختذوا أحبارهم ورهباهنم أربابا من دون اهللا واملسيح ބޑތ ޢލމވރނނއ، އމހނގ ) ޔހދނނއ ނޞރއނ : އބހ (އމހނ [

އދ މރޔމގފނގ . ފޔވއ ރއބނ ތކއކމގއ ނގއވ هللا އޅވރނ

ފޔވއ ރއބއ ކމގއ هللا އކ ) عليه السالمޢސ (ދރކލނ މސޙ

14].ނގއވ

.ނނވއދ ރހބނނނކ އޅވރ. ފހ، އޙބރނނކ ޢލމވރނނވ •

ގ رضى اهللا عنه އމމ އއތރމޒއއ އހނ ބކލނ، ޢދއޔ ބނ ޙތމ

: ވދޅވއވ رضى اهللا عنه ޢދއޔ ބނ ޙތމ. އރހނ ރވކރއވއވ

ކޔވ ) 31ސރތއ ތއބ : އބހ(މއޔތ صلى اهللا عليه وسلمނބއޔ ”

،ހމކށވރނ”: އހރނ ދނނވމވ. ނނށ އޑ އވނވވދޅވނކށ އހރ

صلى اهللا عليه وسلمނބއޔ “.އހރމނ އމހނނކށ އޅކމއ ނކރމވ

                                                             31ސރތލ ތއބ .  14

22  

ޙރމ ކރއވ ކމއ ޙލލ ކރމނ ކލމނ هللا އމހނ ”: ޙދޘ ކރއވއވޙލލ ކރއވ ކމއ هللا އދ އމހނ . ވއކނ ޙލލކމށ ނދކނ ހއޔ

އހރނ “ޙރމ ކރމނ ކލމނ އކނ ޙރމކމށ ނދކނ ހއޔވ؟

فتلك ((: ޙދޘ ކރއވއވ “.ތކނ ތޔގތށ ކރމވ”: ދނނވމވ

15“.އމހނނށ އޅކނ ކރމކ އއއވ” ))عبادهتم

:ގތ ދވނ

އދ ކލމނ ބނނ، ވރނނއ ގތވގނވ އ ޢލމވރނނކ ޙއޤ ނބނ އދ އމހނ ތބނ އނގ . އދ ނފޒގ ދށވފއވ ބއކވ. ބއކވ

. އމހނނކ ދށވފއވ ބއކވ ،މޑނލއގނނ ހއޔވ؟ އހނކމށވނމއމހނނކ މގފރދފއވ . ތލ މސހނކރ މކރވރނތކކވއދ ޙއޤއ ބ

. މގފރއދ ބއކވ) އހނ މހނ(އދ . ބއކވ

ރނނކ ބދށ އޅކނކރނ ފހ، ކލމނ ތ ދފޢކރ ޢލމވ

ހނ ފރތކށ އ ފޔވއ تعاىلهللا ހއދކމއކމގއ ހދ ބއއނމ، އދ

ހއދ ކމއކމގއ ހދ ބއއނމ، ދނފހ ކލމނ ބނނ ކކ ދޢކރނއކނވނ . އއކވ(ހއޔވ؟ އޢލމވރނނކ ކފރނ ނނހއޔވ؟

!އދހވ ) !ޢލމވރނ އފދ ކމއ ކރއޔ ކފރވނއވ. އގތށވ

ގ ޤނނގ ބދލގއ މސތކނ تعاىلهللا ވއރ ކލމނ މކފރއ އހނކމށ

ހދފއވ ޤނނށ ޙކމކރ މހނނއ، އފޣނސތނގއ ތބ އހރމނގ

                                                             އމމ އބނ ޖރރ، އމމ އޙމދ އދ އމމ ތރމޒ : ވކރއވރ .  15

23  

ގ މގގއ تعاىلهللا މވއޙދ އޚނނ ދކޅށ ކފރނނށ އހއއ ބރދ،

16.ހނގ ކފރ ފރޤ ކރނ ކއވގނ ހއޔވހނގރމކރނ ހއޓވ މ

ވމ، ކލމނގ ތވސނނ ލޒމކރނ ކލމނ ހރހ ޠޣތނގ ތކފރ ޝއކގއ ) ނނކ ކފރނނ ބނމއމދހރހ ޠޣތ : އބހ(ކރމއމދ

ނނގ ތރއނ އމހކށ އޙބރނގ ތރއނނއ، ރހބ ،އހނ. ވމށވކފރއ، ހއދފހނއޅއ ދޔނ ޒނތތރކށދ މއއޒފނ ގތވގނނވ،

.އރސވގނނވ އއވސ ޠޣތއނވއވ

تعاىلهللا މތގއ ބޔނކށދވނ ދލލތކކ ،ކނމއކސ

.މ ކނމ މހކށމ ފދގނވ މނވރކވއމހކށ ޙއޤށ އދލއވ ހ

ހމކށވރނ ތތރނނކ . ފހ، ތތރނގ ވހކއވ ! އދ ކއތއވ އކމކ، އލޙފޒ . އމހނނއކ މފތއކއ ޣޒއއ އދ އމމއވ ބއކވ

ތކފރ . ގއ ހމކރއވއވ އމހނނކ ކފރނ ކމ رمحه اهللاއބނ ކޘރ

. އދ އކލގފނ އކމގ މއޗށ ޢލމވރނގ އޖމޢގނނވއވ . ކރއވއވ . އމހނ ޣޒނނއ، މފތނ އއޔނ ކރއވ . ހމމގތށ ބނ ޢބއދއވ

،ކމކއހނއ . ކރބއކވ އދ އމހނނކ ހކރ ނމދއ ޖމޢތގ ނމދތއ ޢލމވރނ، އމހނގ ކފރކމއ، މރތއދކމއ، އމހނނ ދކޅށ

އދ އބއމހނގ ބމކ 17.ހނގރމކރމގ މއޗށ އޖމޢވއވ

                                                            ފހ، ކފރގ އސލ ދސކރމށޓކއ މފތގ މޤއދމ ކޔމށ : ތރޖމނ.  16

.ތބއށ އހރނ ނސޙތތރވމވ ޅށ ހނގރމކރމކ ހއދ ފހ، ޢލމވރނގ ގތގއ އމހނނ ދކ: ތރޖމނ.  17

.ކމއކމގއވއވ

24  

، އދހވ . ކމށ ޢލމވރނ އޖމޢވއވ ) ދރލ ޙރބ (ހނގރމއގ ބނ ތކފރ ކރމގއ ނށ އދ އފދ މހނ . ތރޚވނ މފދ ވހކތކނ ފރފއވ

އރ . އދ ކއތއވ . ވއވ ޢލމވރނ އއވސ ޝއކއ ނކރއ 18!މޠޣތނނއކ އރހގއ ނބއ ޢލމވރނވސ ތއބވ

                                                            އއ، ޙރމއނގ ބމގއ މހރ މއޅ ޠޣތނގ އރހގއ : ތރޖމނ.  18

މރއޖގ ބޑ ،އދ . ޚޔނތތރ، ގތކޑ، ނކމޔބ ޢލމވރނ އތބފދއނނވ .ގ އރހގއ ޢލމވރނ ތބފދއނނވޠޣތ މޢމނ ޢބދލ ޤއޔމ

25  

2މއސލ

އހނކމނ ].ކފރއ ނކރވނއވ ) ވކ ފރދއ : ހއބ (މޢއޔނކށ [ 19 .މއ މޢއޔނކށ ކފރކރމގ މއސލއވ

. ވޙ ކރއވއވ تعاىلهللا

ياأيها الذين ءامنوا من يرتد منكم عن دينه فسوف يأيت اهللا بقوم … އމހއގ ދނ ކލމނގ ތރއނ ! އ އމނވއޖ މހނނވ [ފހ، އވހށ، !) ދނނށވ (ދކށ މރތއދވ މހ ) އސލމދނ :އބހ (

هللا ބޔކ އއލހދކ ލބވ ބޔކ އއލހ އބއއދކ ލބވ، އދ އ . އއ މޢމނނގ މއޗށ ނކމތ މޑމއތރ ބއކވ . ގނނވނއވ . ގ މގގއ އބއމހނ ޖހދކރއވ هللا . އޗށ ގދފދ ބއކވ ކފރނގ މ

. އބއމހނ އކމގއ މލމތކރ މހއގ މލމތކށ ބރއ ނގނނނއވ . އއލހ އރދކރއވ މހކށ އކނ ދއވއވ . ގ ދލތވނތކމވ هللا އއ،

                                                            މ މއޟގއ އތރށ ކޔވނ ބނނ މހކ، ޝއޚ އސޙޤ ބނ ޢބދއ .  19

ޢޤދތލ [އދ މ މއޟ . ކޔށވ] ތކފރލ މޢއޔނ[ރޙމނ ބނ ޙސނގ މފދލ މސތފދ ފ [ބދލ ވއހބގ މޙއމދ ބނ ޢ ޚގއއ، ޝއ] މވއޙދނ

ޢބދލ (ގއވ ޝއޚގ ] އއދރރއ ސނއޔ[ގއއއ، ] ކފރ ތރކއ ތއޙދ .ބއއ ސޓތއ ބއލވށވ) ވއހބގ

26  

. ޤތކނގ ބނނތކށ ތނވސވނތ އލހވ އ އއލހގ މޚލهللا 20].ހރހއއޗއ ދނވޑގނވ އލހވ

އދ މސލމނގ ތރއނ މރތއދވ މހއއމދ ކނތއ ކރނވގތ ނބއޔ

ޙދޘ صلى اهللا عليه وسلمއކލގފނ . ބޔނކށ ދއވއވ صلى اهللا عليه وسلم

:ވއވކރއ

))من بدل دينه فا قتلوه((

].އމހއގ ދނ ބދލކށފ މހ ޤތލކރށވ[

) މޢއޔނކށ(އދ، މ ޙކމކ މސތކނގ ތރއނ ވކ މހއގ މއޗށ

ކރ އދ މހނ ނނކމގއވނމ، މހކ. މނވ ތނފޒ ނކރވނ ޙކމކވކފރގ ޢމލއ ނވތ މހކ ބނ ކފރގ ބހއ ޤތލކރނ ކހނއތއވ؟

)މޢއޔނކށ ތކފރ ނކރވނޔ ބނމކ: އބހ( އފދ ބނނތކކ ،ފހ

ގ تعاىل هللاއދ އއ، . ސފވގނވ ގތގއ ބތލގ ތރއނވ ބހކވ

.އލހގ ޙދދ ދކށލމވޤނނއ، އ ) ވކ ފރދއ ކފރކރމއ މދ : އބހ (މ، ތކފރލ މޢއޔނއއމދ ވ

. އމމނ ވދޅވ އއޗއ އހރމނ ޛކރކށލނމވ

                                                             54ދ ޢ ތލ މސރ .  20

27  

رمحه اهللاޝއޚލ އސލމ މޙއމދ ބނ ޢބދލ ވއހބ :ވދޅވއވ

ވޙ تعاىل هللا(ގ ބސފޅ ހނދނ ނކރނ ހއޔވ؟ هللا ކލމނ[

.) ކރއވއވ

لئن مل ينته املنافقون والذين يف قلوهبم مرض ملعونني أينما ثقفوا أخذوا وقتلوا تقتيال : إىل قوله ) 60: األحزاب ( ) 61: األحزاب (

އމހނގ ހތތކގއ ބލމޑކމއވ މހނނއ، އދ މނފޤނނއ، އދ”މދނގ އހލވރނގ މދގއ ދގވހކތއ ފތރ މހނ، އކނކނ

ކލގފނ އމހނގ މއޗށ )هللا(ތމނ ހއޓއނލނމ، ހމކށވރނ ގ އވއޓރނގ ގތގއ، ފނނދނފހ، ކލގ. ކރއވނމވބރގދ

ލޢނތ ލއވގނވ . އމހނނށ ވރށ ކޑ މއދތކށ މނވ ނތބވނއވކތލމކނ ) ވނދނވ(އމހނ ފނނ ކނމ ތނކނ ހފވ، އދ . ހލގއވ

21“.ޤތލ ކރވނއވ

! ވހނދނ ކރށ ގ ބސފޅ تعاىل هللاއދ

                                                             61- 60ސރތލ އޙޒބ .  21

28  

ستجدون ءاخرين يريدون أن يأمنوكم ويأمنوا قومهم كل ما ردوا إىل الفتنة اآلية … فخذوهم واقتلوهم : إىل قوله ) 91: النساء ( أركسوا فيها

) 91: النساء (

ކލމނނ އމނވމށއ، އމހނގ ޤއމގ މހނނ އމނވމށ އދ ”އމހނ ފތނއގ ތރއށ ރއދ . ކލމނނށ ފނނނއވ ކބޔއހނ

އމއލ އޚތޔރގއ، އކމގ ތރއށ ހނގކރވއޖ ކނމ ފހރކ، އމއދ، އމހނ ކލމނނއ ވކނވނމ، އދ އމހނ . ރއދވގނއވ

އތތއ ނހއޓއފނމ، ފހ، ގދ އމހނ ކލމނނށ އމނނދނނމ، އފހ، ސފވގނވ ބރވރކމއ . އމހނ ފނނތކނ ހފއ، ޤތލކރށވ

22“.ލއވފއވއވ )هللا(ތމނ އމހނނއ ދކޅށ ކލމނނށ

: ރށވ ގ ބސފޅ ހނދނ ކ تعاىل هللاއދ ނބއޔނގ ޢޤދއއމދ

أيأمركم بالكفر بعد إذ أنتم مسلمون ) 80: آل عمران (

ފހ ކލމނ އސލމވމށފހ ކފރވމށ އކލގފނ އމރކރނ ”

23“ހއޔވ؟

                                                             91ސރތއ ނސ .  22 80އލޢމރނ ސރތލ .  23

29  

ގ ފރތނ އއސފއވ ޞއޙ ރވޔތ صلى اهللا عليه وسلمއދ ނބއޔ

صلى اهللا عليه وسلمކށވރނ އކލގފނ އއ، ހމ! ހނދނ ކރށވ

އއ އމއލ ބއޕގ އނހނނނ . ދދއކއކ މހކ ހމޖއސވއވ. ކއވނކރ މހކ ގތށގސ، އމހ ޤތލކށ، އނގ މދ ނގމށވ

މއތއވ؟ ބއޕގ އހނކމށވއރ، މދކނތކގ ތރއނ ބޑވގނވނ ކނކނވތ އމހކށ އނގމށފހ ނބއޔނގ . އނހނނނ ކއވނކރނ ހއޔވ 24ދނށ ހތރ ބސބނނ ހއޔވ؟

ބނ އލމޞޠލޤ صلى اهللا عليه وسلمއކލގފނ ! އދ ހނދނ ކރށވ

އމހނނއ އގތމނބރ ލބވޑނނ ހއޓލކމގ ޚމހނ ޒކތ ދ

މ ޚބރދނ މހގ ދގކނ تعاىل هللاއއ . ހނގރމ ކރއވމށ ވސނވއވ

. ބޔނކށ ދއވމއ ހމއށވ

މއނމތގއ އނމ ބރކށ އޅކމގއ ގދއޅ އނމ ! އދ ހނދނކރށވ

:ޙދޘ ކރއވއވ صلى اهللا عليه وسلمމދ އކލގފނ ބޑތ އޅވރނނއ

لئن أدر كتهم ألقتلنهم قتل عاد، أينما لقيتموهم فاقتلوهم، فإن يف قتلهم أجرا ملن (( ))قتلهم يوم القيامة

                                                            

މދކނތކގ ،އހނވމ : ބނމވ) އބ ޢބދއރޙމނ އލއޘރ(އހރނ 24  ތރއނ ބޑ ކނކމއ ހއޔވ؟ ބއޕގ އނހނނނއ ކއވނކރނ ހއޔވ؟ ނވތ

ނގއތބ ގ ޤނނގ ބދލގއ ޤނނ ޝރޢކރމއ، އފޣނސތ تعاىل هللا

މވއޙދނނ ދކޅށ ކފރނނށ އހތރވ ދނނ ހއޔވ؟

30  

އމހނ ހރސކށ އނނނމ، ޢދގ ކތލނފދއނ ތމނކލގފނ”ކލމނ އމހނނއ ބއދލވތނކނ ! ހނ ކތލމހވއމ ތމނކލގފނ

އމހނ ޤތލކރ މހކށ ޤޔމތ ،ހމކށވރނ. އމހނ ޤތލކރށވ

“.ދވހގއ ދރމވއވ

ޒކތ ދނނ ހއޓލ މހނނއ رضى اهللا عنهއބބކރ ! އދ ހނދނކރށވ

އދ އމހނގ އފލއ ހތހމޖހނ ކމގއވ . ކރއވއވހނގރމއދ ޣނމގ ގތގއ އމހނގ މދ . ދރނނއ، އނބނ ނނގވއވ

.ނނގވއވ

ކފގ މސޖދގ އހލވރނ މރމށއ، އމހނގ ! އދ ހނދނކރށވ

. ވއވއޖމޢ رضى اهللا عنهم ގ މއޗށ ޞހބނކފރކމއ، މރތއދކމ

25.ކމގ ތދކމށ، އމހނ ބނ ބހއގ ސބބނނވއއ، މސއލމގ ނބއކމކ ޞޙބނގ މދގއ އޚތލފވ މބއމހނ ތއބ ވހނދ

. ބލނވނތއއ މދގއވމބއމހނގ ތއބ ޤބލވވނތ، ނވތ ތއބ ޤ .ގ ދށގއ ޝރހ ވގނވއވ' ކފލތ'ބޚރގއ ޞޙޙލމމއސލ

ރލކ ވކ ބޔކށ ހއދއއޗއކމގއ ދކނމހއ ! އދ ހނދނކރށވ

ގ މޝވރ رضى اهللا عنهمޞހބނ رضى اهللا عنهބހގތނ ޢމރ

:ޔތވއފހ އނ ދލލކށ ނގ މ 26.ދވއވހއ                                                            

ޝއޚ . (އކމކ، އމހނ މސއލމއށ ތބއއވސ ނވއވ: ތރޖމނ25  ގއ މވހކ 215-6/210] މޖމޢ މއއލފތ[މޙއމދ ބނ ޢބދލ ވއހބގ

 .) އވވދޅވފއވ

.އމހނ ތއބ ނވއޖނމ ޤތލ ކރށވ، މމޝވރގއ އކލވލއވ: ތރޖމނ 26

31  

ليس على الذين ءامنوا وعملوا الصاحلات فيما طعموا إذا ما اتقوا وءامنوا وعملوا الصاحلات مث اتقوا وءامنوا مث اتقوا وأحسنوا واهللا حيب احملسنني

) 93: املائدة (

އމހނ ކއބއ އޅނ އއޗކއމދ ށ ބޔކ އމނވ، ހޔޢމލ ކރ ”އއ، އމހނ ތޤވވރވ، އމނވ، ހޔޢމލ . އމހނގ މއޗކށ ކށއނތވ

) ނވތ . (އއށ ފހވސ ތޤވވރވ އމނވނމވ ) ނވތ . (ކރނމއވ ލބވނ هللا .އއށފހވސ، ތޤވވރވ ހޔ ޢމލ ކރނމވ

27“.ހޔކނތއތއކރ މހނދކއވ

އށ އމނވ މހނގ ކފރކމއ، މރތއދކމއ، رضى اهللا عنهއދ ޢލ

އއ މހރ . އޖމޢވއވ رضى اهللا عنهمއމހނ މރމގ މއޗށ ޞޙބނ

.ށ އމނވ ބދއނނވއ رمحه اهللاމއޅ މހނ ޢބދލ ޤދރ ޖލނ

ވމ، . އމހނ ދރތއބ އނދލއވއވ رضى اهللا عنهޢލ ) އހނކމނ(ފހ،

އމހނ ”: ވދޅވއވ رضى اهللا عنهއނދލމގ މއސލގއ އބނ ޢއބސ

އ ޢލގފނ އ.) ވސނވށވ( “.ޑނޖހއ ޤތލކރށވނޖހނ ކއދ . އލހއކމށ ނގ މ މހނވނ ފރތމ ޖލގ މސތކނގ ތރއނނވ

.އމހނ ޢލމ ހދ ޞހބނގ އރހނނވ

                                                             93ސރތލ މޢދ .  27

32  

އއޖޢދ ބނ ދރހމ އއ އފދ މހނ މރމށ ! ދނކރށވނއދ ހ) ކމއބހގތނ މދހ ކޔއވއއދ އ(. ތބޢނގ ޢލމވރނ އޖމޢވއވ

اهللا درك من أخي . شكر الضحيه كل صاحب سنة((: ވދޅވއވ رمحه اهللاއބނ ޤއޔމ

. ވސނނތގ ކނމ މހކވސ ޤރބނއށ ޝކރކށފއވއ” ))قربان

“.އށވ تعاىل هللاޤރބނގއ ދރމދއވނވނ އހރނގ އޚގ ފރތނކރ

ށ ބޔކކނމއކސ، އސލމދނށ ދޢވކރމނ ދޔއރވސ ޢލމވރނ އއކމކ . ވރށ ދގވނއވ) ދނ(ތކފރކރއވ މހނ ގނ އދދކރނމ

ރގ ރސރސކލނކމގއވ ޞތރޚގއ އނމ ފހނ ހނގއދޔކމކ މއމހނ ދޢވކރ . ދ އމހނގ ގރޕކމގއވ ބނ ޢބއދގ ވހކއވއ

ގ )އއލ ގصلى اهللا عليه وسلمނބއޔ :އބހ( “އހލލބއތ”އމހނވނ

. ފހ، އމހނނކ ހކރނމދއ ޖމޢތގ ނމދކރބއވ. ތރއނކމގއވފހ އމހނގ ކފރކމއ، . މފތނ އއޔނކރއވ އދ ޣޒނނއ

މރތއދކމއ، އމހނނއ ދކޅށ ހނގރމކރމއ، އދ އމހނގ ބމކ އދ އމހނތބ . ކމގއ އއމތގ ޢލމވރނ އޖމޢވއވ' ދރލ ޙރބ'

) އތބ ގތކށ(ނވތ އމހނ މޖބރ ކރވގނކމގއވޔސނފރތތރވގނ ކމގއވޔސ އމހނނއ ދކޅށ ހނގރމކރމކ

.ވޖބއކމގއ ޢލމވރނ އޖމޢވއވ

އލ ” رمحه اهللاޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމއޔ ! އދ ހނދނކރށވ

ކލމނގ . ކމއ ބހގތނ ބޔނ ކރއވފއވއވގއ މރތއދ “އޤނޢތރއނ ފނފއވ އތކއ ވއތރއ އކލގފނ ޛކރ ކރއވފއވނ

މ ފރޤތކނ ”: އދ އއށ ފހ މނޞރ ވދޅވއވ. ކހނއތއވ

33  

ނ ތއޙދގ އހލވރނގ އދ އމހނވ. ފތނތއ އއސ ޢއމވއޖއވގ ޙޟރތނ އދނ ފފ هللا އހރމނ . ފސދކށފއވ ބޔކތރއނ އތއ

ދނ، . އދ މއ އކލގފނގ އމއލ ބހވ “.ފއސވމއ ދޅހޔކމވއސލއއ އކލގފނ ޛކރ ކރއވނ އގތރއނ އކކ ޤތލ ކރމގ މ

. އނގ މދލއމދ ޙކމ ކރމގ މއސލއވ

: ވމ، ޞޙބނގ ޒމނނސރ މނޞރއ ހމއށ އއވސ މހކ ބނހއޔވ

ރވނ ތކފރ ކ (އކމކ . މ މހނ މޢއޔނކށ ތކފރއ ނކރވނއވ”

“!ވއތރށވ) އމހނގ

އއ ކލމނނށ . ގ ބހވ رمحه اهللاޔ އ ޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމ އދ

އދ .) މހރހކމކށވރ ނބއވގނވ ކށވ . (އޅފއވ، ވވދފއވ ބހވ ބނނމ، އހރމނނށ ) އބނ ތއމއޔގ ބހނ : އބހ (އހރމނ އބހނ

ހމކށވރނ، އކލގފނ ! ކކށ މޢއޔނކށ ތކފރ ޖހނއވ އތއ ޕޓ ތ އގއ ސފކށ ވދޅވނ ވކ ފރދކށ އނއށ ޙއޖތ ޤއމ ވމށފހ ނނ

ވމ، ވކ ފރދކށ ޙއޖތ ޤއމވނދނ އނއ . ތކފރއ ނޖހނއވ ޙއޖތ ،ހމކށވރނ : އހނކމނ އނގގނވކމކ . ކފރކ ނބނވނއވ

صلى اهللا عليه އއ އއލހގ ރސލ تعاىل هللاޤއމ ކރމގ މނއކ، އނއށ އށ رضى اهللا عنهއއ ޢމރ رضى اهللا عنهގ ބސފޅ އބ ބކރ وسلم

އއ އއލހގ ރސލ تعاىلهللا ، އކމކ . ފހމވވރށ ފހމވމއ ނނވ

ގ ބސފޅތއ އނއއ ހމއށ ފރމނ އނވނ صلى اهللا عليه وسلم

ދނފހ، އނއކ .) ޢޒރ ލބގނ ނވއވ :އބހ . (ޢޒރވރވމނ ހސވފއވهللا . ޤއމވއވ ނނ ޙއޖތ އ ހރހ ކފރނގ މއޗށ ޤރ ،އހނ . ކފރކވ

.ގ ވޙބސފޅވނ މފދއނނވ تعاىل

34  

وجعلنا على قلوهبم أكنة أن يفقهوه ) 25: األنعام (

ތމނ އކމކ . އދ އމހނގ ތރއނ ކލގފނށ ކނލއ އހ މހނވއވ ”އހނކމނ . އމހނގ ހތތކގ މއޗށ ފރދތކއ ލއވމވ )هللا(

އދ އމހނގ ކނފތތކގއ . އމހނނކށ އއއ ނވސނއވ އދ އމހނނށ ކނމ އޔތއ ފނނސ އއށ އމހނ . ބރކނލއވމވ

އހނކމއކ، އބއމހނ ކލގފނއ ދކޅށ ޖދލކރނ . އމނއ ނވނއވ

މއ އހގ ”: ނ އރހށ އތވއޖ ހނދކ، ކފރވ މހނ ބނއވ ކލގފ

28“.މހނގ ވހކތއ ފޔވއ ދވނ އއޗއ ނނވ

އބނ (ފނ ވމ، މޢއޔނކށ ތކފރ ކރމގ މއސލގއ އކލގ ...

އކނތއތކއގ ތރގއވ އހރމނ ، ފރވފއވ ކނތއތކއ ) ތއމއޔ ދމދ ތފތކރއވ ގތ، ) ފޅވގނވ ކނތއތކއ : އބހ (ކނތއތކއ

އދ އކލގފނ އބއމހނގ ވރނނށ .ފރޤ ކރއވގތ ބލލބލށވ އވނ މވނ . ތކފރ ކރއވ ގތށ ވސނލ ބލށވ؛ އވނ މވނ މހވ

އދ އބއމހނގ މރތއދކމކ ސފ .) މޢއޔނކށވ (މހކ އދ އލފޚރއރޒގ މރތއދކމގ . މރތއދކމގއ ބޔނ ކރއވއވ

މއޗށ އކލގފނ އޖމޢގ ބސ ގނއމގއ އކލގފނގ ސފވސނމށ،

                                                             25ސރތލ އނޢމ .  28

35  

އއ ފޚރއރޒ ކލމނގ ޢލމވރނގ . ށވ ލބލ ފއވވރށ ބލ ސފވ 29.ތރއނ ވހނދވސ މއވ

ވމ، މތގއ ބޔނކރވނ ކނތއތކށ ފހ އކލގފނގ ބހނ ކލއށ ފހމވ ގތކ ރނގޅ ގތއ ހއޔވ؟ އކށގނވ ގތއ

30]ފހ، މޢއޔނކށ ކފރކ ނބނވނ ހއޔވ؟ ހއޔވ؟

رمحه ބޠއނ އބ ބނ ޢބދއ ރޙމނ هللا ޢބދ ޚ ޝއ :ވދޅވއވ اهللا

މހކ ކފރކށވ : އބހ(ގ ' މކއފރތ' ”: އދ ކލ ސވލކރއވއޔނކށ ތކފރ ކރވނ ތރއނ ކމއ ކރ މހކށ މޢ) ކނތއތކގ

“ހއޔވ؟

ގ ފތއ ސނނތއ، އދ ޢލމވރނގ އޖމޢ އތގތކ، تعاىل هللاފހ

ފޔވ އހނ ފރތކށ އޅކނ هللا ހމކށވރނ ޝރކގ ވއތރ ކމގއވ؛ އއވސކމއ ކރ މހކ، އހނކމނ، މވއތރގ ތރއނ . ކރމކ ކފރކވ

ފހ، ) މގފރދމށ ގވލ މހކ: އބހ(ނވތ އކމއ ޒނތތރކރ މހކ މހކ އފދ އދ . އނގ ކފރކމއ މދކ ޝއކއ ކރމއނތ މހކވ

                                                            އބނ ތއމއޔ އކ މޢއޔނކށ ތކފރކރއވ ،ފހ: ތރޖމނ. 29

 !ގ ދގކމއވބކލއނނކމށ ބނ މހނ 73-10/63އއ ދރރއ ސނއޔ .  30

36  

ބބނ ޔޤނވއޖނމ، މވނ އވނ މހކ މޢމލގ ސ ކމއ ކރކނ 31.މރތއދ ވއޖއ ކލ ބނމކ މއސލއއ ނނވ

މރތއދ ”ފޤހ ޢލމވރނ ،ހމކށވރނ. އދ މކނތއ ބޔނވގނވއވ

އދ . ގއ މސލމކ ކފރވނ އތއކމއ ލޔއވއވ “މހގ ޙކމގ ބބ

އށ ޝރކ تعاىلهللا ”: އވނ މހނ ވދޅވމނނވއބފޅނ މބބ ހޅވލ

އދ އފދ މހއގ ޙކމކ “.ކރ މހކ ހމކށވރނ ކފރވފއވ މހކވތއބ ނވއޖނމ . ތއބވއޖނމ ދކށލމވ 32.ތއބވމށ ގވލމވ

. އދވނ ވކ ފރދއގ ގތނނވ، ފހ، ތއބވނ ގވލވނ. ޤތލކރމވ                                                            

އކމކ، ފރވފއވ މއސލތކގއ ތކފރކރމގ ކރނ ބޔނ : ތރޖމނ 31ފހ، ފރވފއވ މއސލތކއ ބހގތނ މ ފތގއ ފހނ އބ .ކށދނ ޖހނއވ

. އދއވމހކށ ތކފރ ކރމށފހ ތކފރގ ސބބނ އނނ ޙކމތއ ، ފހ : ތރޖމނ 32

މސލމނގ ! އކމކ ދނނށވ. ކރވނ އމހކށ ބޔނކށ ދނމށފހއވވރކމގ ދށނ ނވތ ބރގ ދށނ ނކމ ގނނމހ ނވތ މސލމނގ ޙކމއ

ނގ ޙމޔތ ހދމހ ނވތ މސލމނނއ ދކޅށ ހނގރމކރ މހ ދކޅށ ކފރނވތ މސލމނގ ބމގއ ކފރއ ޠޣތގ ޙކމށ ކޔމނވމށ، ތބވމށ

ސބބކ، އނވނ މސލމނގ . މޖބރކރ މހއށ ބޔނކށދކށ ނޖހނއވޙއދ ޤއމ އނގ މއޗށ މސލމނނށ .ނ ނކމގނފއވބރއ، ޝރޢތ

. ލކށ ނތވމސލމނނށ އނގ މއސލއގ ތފސލ ބ .ނތވކރވކށބޔނކށދކށ ބޝ އށ، މއމނށ، ސޢދގ މރތއދ ވރނނށމސލކށ ފހ މކމގއ ޝއޚލ އސލމ އއ އހނވސ ޢލމވރނގ ބހކ . ނޖހނއވއދ މ މއޟގއ އތރށ ކޔވނ ބނނނމ ޝއޚ އބ ފރސ . މއއވ

" اآليات واألحاديث الغزيرة على كفر قوات درع اجلزيرة" ގ )اسرة اهللا فك(އއޒހރނ

.شاء اهللا إن .އވށ ނރވނމއޟއށ ތފސލފތއ ވރށ އވހ މ .ކޔށވ

37  

ޤރއނކ “ގތގއ رمحه اهللاފހ، ބދޢއގ ބއއ މހނ އމމ އއ ޝފޢ

ކލ ”: ވދޅވއވ رمحه اهللاދނނވމނ، އމމ ޝފޢ “.މޚލޤކވ

“.އށ ކފރވއޖއވهللا ގދފދވނތ ކފރކރމމދ ޢލމވރނގ ބސފޅތއ މޢއޔނކށ ،ފހ

ފހ، ކފރވމގ ވއތރ ތކގތރއނ އނމ ބޑކމކ . ގނގނވގނވއވއދ ޝރކކރމކ ކފރކމށ އނމހ މސލމނ . އށ ޝރކ ކރމވهللا

ނ ހއޓވނ އއވސކމއ، އދ ޝރކކރ މހކ ކފރކރ. އޖމޢވއވޒނކރ :އބހ(މސލކށ، ޒނކރ މހއށ ކޔނ ޒނ . އއޗއ ނވއވ

33].ރބކ މހއށ ކޔނ ރބކ މހއވ. އވ) މހ

ބނ ޢބދއރޙމނ هللا ޝއޚ ޢބދ (ފނ އދ އކލގ :ވ ވދޅވއ رمحه اهللا) ބޠއނ އބ

އޔތތކނނއ : ތކފރކރމއ ބހގތނ އހރމނ ބނމވ މޢއޔނކށ [ނޑގ ބނމނ އނގއދނ، ޙދޘތކނ އދ ޢލމވރނގ ބޑބއގ

އދ ދލލތއ ވކ ފރދކއ . ސފވގނވނ ޝރކކރ މހގ ކފރކމވ

:ވޙކރއވއވ تعاىل هللا. ތފތއ ނކރއވ. އ ނކރއވއނނމހނ ފރޤ

إن اهللا ال يغفر أن يشرك به ) 48: النساء (

                                                             1/657މޖމ ޢތއ ރސއލ ވލ މސއލ އއނޖދއޔ .  33

38  

އކމކ . އއލހއ ޝރކ ކރމގފފ ނފއސވއވ ، هللاހމކށވރނ، ”ޝރކކރ އށ هللا . އނނފފތއ އއލހ އރދކރއވ މހކށ ފއސވއވ

34“.މހ، ހމކށވރނ ބޑވގނވ ފފއއ އފއދއފއވ

:ވޙ ކރއވއވ تعاىل هللاއދ

فاقتلوا املشركني حيث وجدمتوهم ) 5: التوبة (

35“.ދނފހ ކލމނނށ ފނނ ކނމތކނ މޝރކނ ޤތލކރށވ ”

ވގނވ ޢއމއނ ކނމ މހކށ ފހ މއ މޝރކނގ ތރއދ ފޤހ ފތތކގއ ހރހ ޢލމވރނވސ މރތއދ މހގ . ޙކމކވ

އދ މރތއދގ ފރތމ ވއތރގ ގތގއ ޝރކ . ޙކމއމދ ލޔއވއވ

ކ ކރމހ ވނ ހމކށވރނ ޝރ”: އބފޅނ ވދޅވއވ. ލޔއވއވ

. އދ އބފޅނ ޖހލ މހ ވކ އސތސނއއ ނކރއވއވ “.ކފރވފއވ

އށ އނހނ ބއވރއކ ވކމށ ދކ މހއއ ނވތ އއލހށ تعاىل هللاފހ،

ނ ގ ނ رضى اهللا عنهاއދ ޢއޝ . ދރއކވކމށ ދކ މހ ކފރވއޖއވ

އށ هللا އދ . ހތރ ކރމށ ވހކ ދއކ މހ ކފރވއޖއވ) ޒނއނ(ނވތ އއލހގ ރސލނނށ ނވތ އއލހ ބވއލއވ ފތތކށ

މކނކމގ މއޗށ ޢލމވރނ . ކފރވއޖއވ ) ޖކ ޖހމހ(މލމތކރމހ

: ގ ބސފޅގ މއޗށވ تعاىل هللا އއ. އޖމޢވއވ

ال تعتذروا قد كفرمت بعد إميانكم ) 66: التوبة (

36“.ކލމނ އމނ ވމށފހ ކފރވއޖއވ . ނދއކށވ ޢޒރ ”                                                            

48ސރތއ ނސ .  34 5ސރތލ ތއބ .  35

39  

) ކފރގ(އދ އކމއ ކރ މހއގ ކފރކމގމއޗށ އޖމޢވފއވ ވކ ފރދކއ އނނ ،އހނނމވސ. ރއވފއވއވވއތރތއ ޛކރ ކ

ދނ އބފޅނ . ފރޤއ ނކރއވއވ. މހނ އބކލނ ތފތއ ނކރއވއވ

އސލމ ދނނ މރތއދވ މހ އނއށ ”: ވދޅވއވ) ޢލމވރނ(

އހނކމނ “.އތ ޤތލ ކރމވ) ނމތއބ ނވއޖ(ތއބވމށ އހމށފހ މރތއދވ މހ ތއބވނ ޙކމ ކރމގ ކރނ ޢލމވރނ އފދ މހއގ

ތއބވނ ބނމކ ،އހނ. މއޗށ މރތއދގ ޙކމ އސކށފއވނއވތއބވނ އހނ ހމކށވރނ އދ . މރތއދގ ޙކމ ޖހމށފހ އތ ކމކވ

37].ވކފރދއގ ގތނނވ

އދ ” :ވދޅވއވ رمحه اهللاޝއޚ ސލއމނ ބނ ސޙމނ

ވދޅވ رمحه اهللا) އބނ ތއމއޔ(ކރމމދ ޝއޚ ނ ވކފރދއ ތކފރ

ނށ ފރވފއ ހނނ ބހގ މޤސދ ވނ އގ ދލލތއ ބއއ މހނއދ ހވނފސގ ' އރޖ'އދ ' ޤދރ'އއ މސލކށ . މއސލތކއ މދގއވ

38“.މހނ ބނފއވ ބނނތކގ ތރއނ ވ އފދ ކނތއތކގ މއސލއވ

:ވދޅވއވ رمحه اهللاޝއޚ ޢބދއރޙމނ ބނ ޙސނ

                                                                                                                                 66ސރތއ ތއބ .  36  401/ 10 އއދރރއ ސނއޔ .  37 83ކއޝފއ ޝބހތޔނ .  38

40  

: ޛކރ ކރއވއވ)رمحه اهللاނ ތއމއޔ އބ(ޝއޚލ އސލމ އދ”

السراملكتوم يف عبادة 'އފތކ . ހމކށވރނ އލ ފޚރއރޒ ފތއ ލއނވ[އހނކމނ . އވ)ތރތކށ އޅކނ ކރމގއ ފރވފއވ ސއރ( 'النجوم

“.އނ އގ ފހނ ތއބވއވ ،އކމކ. ތއދވއވއނ މރ) އގ ސބބނ (

މވނ އއރޒ ޝރކ ޒނތތރކރމގ ސބބނ رمحه اهللاއބނ ތއމއޔ

މ އމމ .އދހވ.) ކފރކ ބނފއވ. (އއރޒއށ ތކފރ ކރއވފއވޑވފއވ މހނ ކ މއ ހތ ގތ . އބނ ތއމއޔގ ބހށ ބލލބލށވ

ޝއޚލ އސލމކ ވކވކ ފރދނ ތކފރ ނކރއވ ބކލކ ކޔއގނ ފހ، އބނ . ރވޔތ ނސބތ ކރ ޝއޚއވ ) ދގ (އބކލއގ މއޗށ

ބކލއކމށވނމ އކ ވކވކ ފރދނ ތކފރ ނކރއވ رمحه اهللاތއމއޔ

ފޚރއރޒ އއ މޢޝރއކ އސލމދނނ މރތއދވ ކފރނނ އކލގފނ 39ވދޅވނ ކހނއތއވ؟

ގ މހނނށ ރއދ ދއވއ ޝއޚ ވނ ފޚރއރޒގ ނނ ފހގ 'ކލމ'އދ

މއ ”: ފހގ ކރއވއ ވދޅވއވއދ ފޚރއރޒގ ފތ . ކރއވފއވ

40]“.އނމހ މސލމނގ އއބސވމނ ސފވގނވ މރތއދކމކވ

: ވދޅވއވ رمحه اهللاޝއޚ ސލއމނ ބނ ސޙމނ

މސލމނގ އޖމޢ ގނއމ ބހ رمحه اهللا ލޠފއދ ޝއޚ ޢބދލ ”

އއ ބޝރލ . ފއތވ ހނގއޖއވ) ލގފނގ ބސފޅގއއކ(ގތނ

                                                            ކލމނނށ ފނހއޔވ؟ ! އ މރޖއއނނވ: ތރޖމނ. 39 

453-11/452އއ ދރރއ ސނއޔ . 40

41  

ހމއފއނ . އދ މއ ވކ ފރދކވ. މރއސގ ކފރކމއ މދގއވއއޖހމ ބނ ޞފވނ، އއޖޢދ އބނ ދރހމ، އއތސ، އލތލ

ބ މޢޝރލ ބލޚ އދ އނނ މސނ، އބނ ސބޢނ، އލފރބ އދ އއދ ޝއޚ މޙއމދ ބނ ޢބދލ . މހނގ ކފރކމގ މއޗށވ) އހނ(

އޤއ ތދމގ ހދ މހކށ ޙގއ “އފދތލ މސތފދ”ހބގ އވ

)ތރޖމކށ ޚލސކރވފއ: ތރޖމނ( 41“.ފދގނވވރ ވނއވ

رمحه ސނ ޙ ޝއޚ އސޙޤ ބނ ޢބދއ ރޙމނ ބނ 42.ވމގއކއމޢއޔނކށ ތކފރ ނކރމކ ބދޢއ ،ނ ވދޅވ اهللا

.)މއ ޚލސކށ ނގފއވ ނކތއކވ: ތރޖމނ(

رمحه اهللاޝއޚލ އސލމ މޙއމދ ބނ ޢބދލ ވއހބ

މފދލ މސތފދ ފ ކފރ ތރކއ ” ،ލގފނގ ފތއކ : ގއ ވދޅވއވ “ތއޙދ

ޒކތ ދނނ ހއޓލ رمحه اهللا) އބނ ތއމއޔ(އދ އބލ ޢއބސ [

رضى އދ ޞޙބނ ”: މހނގ ކފރގ މއޗށ ވހކ ދއކވމނ ވދޅވއވ

                                                             96ކއޝފއ ޝބހތޔނ . 41ޙކމ ތކފރލ މޢއޔނ ވލފރޤ ބއނ : (ތލ މވއޙދނ، ރސލތޢޤދ . 42

169،170) ޤޔމލ ޙއޖތ ވފހމލ ޙއޖތ

42  

. ކރނ ހއޔވވޖބކނ ޤބލ) ޒކތގ(ގ ކލމނ މ': ޅނވއވވދ اهللا عنهم

ފހ، ޚލފއނނއ ' ؟.)އއށ ކފރވހއޔވ:އބހ. (ނވތ އ ދކށލ ހއޔވ

އއ ! އދ ކއއތއވ. އހނނއ ވދޅއ ނވއވ رضى اهللا عنهمޞޙބނ

ގ ރސލ هللا އމހނ . ގނދ ބނމވهللا ”: ވދޅވ رضى اهللا عنهޞއދޤ

ވފށއ ވޔސ ނވތ އނހނ ) ފދ(އށ ދ އޅނ صلى اهللا عليه وسلم

އހރނ އމހނގ ،ހމކށވރނ ) ދނ (ބކށޓއ ވޔސ ދނނ ހއޓލނމ،

އހނކމނ އއޞއދޤ “.މވއހއޓލމށޓކއ އމހނނއ ހނގރމކރނ

ޙކމކރއވ އމހނގ މހއޓލމށޓކއ އމހނ މރނ رضى اهللا عنه

އމހނ ޒކތގ ވޖބކމށ ) އމހނ މރނ ނނމކ(އދ . ހއދކމށވޒކތ ދނނ އދ ރވވގނވ ގތގއ، ހމކށވރނ. އނކރކރތއއ ނނވ

އކމކ . ހއޓލ މހނގ ތރގއ ޒކތގ ވޖބކނ ޤބލކރ މހނ ވއވކނމހނ އތކމކ އނމހ ޚލފއނގ މނހޖކ . އމހނ ދހވތވއވ

، އއ އމހނގ ހނގރމވރނ މރމއ. އމހނނއ ދތރ އއ މނހޖކވއމހނގ އނބނނއ ދރނ އޅނނށ ހދމއ އދ އމހނގ މދ ޣނމއއ

އމހނގ ތރއނ މރވ އނމނވނ ނރކއގ 43.ކމގއ ހދމވ

                                                            ކޔމނދޔ އދ ނމދކށ ޤރއނ الإله إال اهللا! ފހ، ވސނލބލށވ: ތރޖމނ .43

. ށވސ ޞޙބނ ކފރގ ޙކމ ކރއވއވކޔވމނ ދޔ އބއމހނގ އނބނނއދ އއނހނނނށ އބއމހނގ ފރނގ ފރތނވ މޖބރކމކށވސ

ސބބކ، އބއމހނގ ފރނ ކރކމކނ . އއނހނނނށ ޢޒރ ނދއވއވމޒމނގއ މއޅ ،އހނކމށވއރ. ވއބއމހނ ބރޢވގނނކނ ހމ ނކރމނނ

ޢލމވރނކމށ ދޢވކރ ޚޔނތތރ، ގތކޑ، ދށވފއވ މހނނ ދތރ އތ ފހ ކނގތއ ހއޔވ؟ އދ ޙރމއނގ ބމގއ ޠޣތގ ކފރއ ޝރކ ޒނތތރކށ

ބރވގނނ ބނމހނގ ބތލކމށ ފހ، ބސބނ ޢލމވރނވނ މޖ ! ވސނލބލށވ

43  

އދ އއނމނށ ނނ ދއވ މރތއދވ މހނގ . އހލވރނގ ތރއނކމވ

ގ އނމ ބޑތ رضى اهللا عنهމޙދޘވ އއޞއދޤ ފހ،. ނމނނވ

އކލގފނ އމހނނއ تعاىل هللاއއ . ޢއޒތތކގ ތރއނނވ

އދ އހނ ބފޅނ އކލގފނއ . ހނގރމކރމގ މއޗށ ސބތ ކރއވއވ މގތނ، . ވއ ހނނވއވޚލފވ އރ އކލގފނގ ގތގއ ދ ނކރއ

އހނ (އކލގފނގ ބހށ އހނ ބފޅނ ރޖޢވއޖއމށ ދނދނ އދ މސއލމގ ނބކމށ އއބސވ . ބހޘ ކރއވއވ) ބފޅނނއ

ގ މދގއ رضى اهللا عنهمމހނނއ ދކޅށ ހނގރމކރއވމގއ ޞހބނ

)ނކލކށލ ބސ ނމނ( “.އއވސ ޚޔލ ތފތވމއ ނހނގއވ

ފހ، މއ އމހއގ މއޗށ އސލމ ދނގ ޢދއވނ .އމހކ ވކވކ ފރދނ ކފރ ނކރއވ ބކލކ ބނ އބނ ތއމއޔއވ

ޒކތ (މ މހނގ : [ވދޅވއވ رمحه اهللاއދ އގފހގއ އބނ ތއމއޔ

މރތއދކމއ، މރތއދގ އހލވރނގ ޙކމގ ) ދނނ ހއޓލ މހނގކށ ޞޙބނގ ދށށ އމހނ ވއދނ، ޤރއނއ ސނނތގ މއޗށ ބނ

])ނކލކށލ ބސ ނމނ( ].ބތކށދއވއވއއބސވމނ ސ

رمحه اهللاއދވސ ޝއޚ މޙއމދ ބނ ޢބދލ ވއހބ

:ވދޅވއވ

ހމ މގތށ އލމޚތރ ބނ އބ ޢބއދ އއ އނއށ ތބވ މހނގ [

رضى اهللا އރ ތއބވ ޞޙބނ ،ނއ رمحهم اهللاކފރކމގ މއޗށ ތބޢނ

44  

އލ ޙސއނ (އދ މ މޚތރ ދޢވ ކރމނ ދޔއ އނ . އޖމޢވއވ عنهم

.ހދނ ކމގއވ) ޞޞއއ އހލލ ބއތނގ ޤ رضى اهللا عنه

ތބޢނނއ އގ ފހނ އއމހނ އއޖޢދ ބނ ދރހމ ،ހމ މގތށނގ ޢލމވރކމއ އދ މ އބނ ދރހމކ އ . މރމށ އޖމޢ ވއވ

. ޞލޙކމށ މޝހރ މހކވ

އދ ގނ އއނކރވނހއ ގނ ހދޘތއ . ފހ، އނނށވ .ބލށވ

ފރތމ ދވސވރގ މހނގ ތރއނ މހކވސ ނވތ އގ ފހނއއ މހނގ

: އށ މހނއ ނބނއވ ى اهللا عنهرضތރއނ މހކވސ އބބކރއ ޞއދޤ

ކޔމނ ދނކށ، އދ ނމދކށ ޒކތ الإله إال اهللا) މހނ (ބނ ޙނފ ”

ހމ މފދއނ ޤދމ “އމހނ މރ ކއވގނ ހއޔވ؟ ގފނ ދނކށ ކލ

ކރމގއ އއ އނގ ޞޙބނ ތއބ ނވނމ އމހނ ތކފރ رضى اهللا عنه

ފހ، ބނ ޢބއދ އލޤއދޙގ . އއވސ މހކށ އނދގކމއ ނފނނވ އމހނނކ އލމޣރބއއ، މޞރއ، އއޝމ އދ . ޒމނށ އއސ ބލށވ

އދ އމހނނކ އސލމދނ . އނނ އހނތނތނގއ ވރކނކރ ބއކވ . ހކރ ނމދއ ޖމޢތގ ނމދކށ ހދމނއއ ބއކވ . ކރ ބޔކވ ފޅ

ފހ، އބއމހނ، . އމހނނކ ޣޒނނއ މފތނ އއޔނކރ ބއކވ އބއމހނގ ބސތކނނއ ޢމލތކނ އމހނ ފޅކރ އއޗއ ފޅކރމނ،

މކރމކށ އއވސ ޢލމވރއކށ އދ އއވސ އމހނނއ ހނގރ އދ އމހނނއ ހނގރމ ކރމގއ . މސލމކށ އޅނ އރފއއ ނވއވ

ފހ އމހނނކ އބނ ޖއޒއއ . އއވސ މސލމކ ހއޓފއއ ނވއވ އލޖއޒ އމހނގ އތދށނ އބނ. އލމވއފޤގ ޒމނގ މހނނވ

. އކމގ މއޗށ ފތއ ލޔއވއވ) އތލއ ގނވމނ(މޞރ ފތޙވމނ

45  

މޞރގ ( “النصر على فتح مصر”: އދ އފތށ ނނ ދއވ މފދއނނވ

.މއވ) ފތޙއގ މއޗށ ލބނ ނޞރ

ތގ ތރއނކމގއ އމހނ ދޢވކރނމވސ، ނވތ އދ އމހނވނ މމއލ

ކޔތ ނވތ އސލމކމގ ރކނތކގ ތރއނ ބއއ الإله إال اهللاއމހނ

ކރއއ ކމކ، ކރގ އދ ފހގ މސތކނގ ތރއނ މހކށ ޅ ކނތއތއ ފ އޅނ މއރނ . ދ އޅނއރފއއ ނވއވ ކފރކމމ ) މރތއދނގ (އ

އމހނނށ އއ 44.މޒމނގއ މއޅ ލޢނތ ލއވގނވ މހނނށވ އދ އހނއކމކ ޝރކ ކރމހ ނވތ !ޝރކކނ އނގއރވސ މއވ

އކގއވ މހ ޝރކ ޒނތތރ ކރ މހ ނވތ ޝރކގ އހލވރނނއ ބސ ބނ މހ ނވތ ތއޙދގ އހލވރނނއ ޙދށ އއބ ނވތ ތއ

ހނގރމކރމހ ނވތ ތއޙދށ އޅތ ތއޙދގ އހލވރނނށ ނފރތކރ

الإله إال اهللاމހ، ފހ، މމހނ ކފރ ނވނހއޔވ؟ ސބބކ އމހނ

ތހއޔވ؟ ނވތ އމހނ އސލމދނގ ފސ ރކނއގނ އނނތހއޔވ؟ ކޔ

ފސ (އކނތއތކށ صلى اهللا عليه وسلمއދ ދލލއގ ގތގއ ނބއޔ

އ ޙދޘ ކރއވމ އބސ ދލލއގ ގތގއ ' އސލމ ') ރކނށ ވހކއއ މޖހލ އނޔވރ މލޙދނގ ފރތނ ފހ، މކހލ 45ނގތހއޔވ؟

އހނކމށވއރ، މމހނނށ ޢލމގ . ނނ މގ ކރނ އވފއއ ނވއވ އހލވރނގ ފރތނ އނމ އކރއ ލބނސ މމހނގ މޑދރ އދ ގމރ

46].މހރ އހދނ އހނވ . ނއވ ބނމގ މއޗށ ދލލއގ ގތގއ ނގ                                                             

މޢއޔނކށ ކފރކރމއމދ ޝއކކރ މހނނށ، . ވސނ ބލށވ: ތރޖމނ. 44 .ޝއޚ ނނދއވ ގތވ

ޔމށ ފހ، ކފރގ އސލ ދސކރމށޓކއ މފތގ މޤއދމ ކ: ތރޖމނ 45 .ތބއށ އހރނ ނޞޙތތރވމވ

215-6/210" މޖމޢ މއއލފތ"ޝއޚ މޙއމދ ބނ ޢބދލވއހބގ 46 

46  

އއ ޝއޚ ސލއމނ ބނ ލޠފ ޝއޚ ޢބދއ އއ هللا ސޙމނގ ދދރނ ކމގއވ ޝއޚ ޢބދ

: އމހނ ބނއވ”: ވދޅވއވ رمحهم اهللاޝއޚ އބރހމ

ސ ބނ މހއގ މއޗށ އކމކ އހރމނ އބ. އބހކ ކފރގ ބހކވ'ޚއޞ (ފހ، މކނ .) ފހ އހރމނ ބނމވ(' .ކފރގ ޙކމއ ނޖހނމވ

ސބބކ ތކފރ ޖހނ ވކ ފރދއގ . ޢއމކރމކ ޖހލކމކވ) ނކށމކ އދ ވކ ފރދއގ މއޗށ ތކފރ ޖހ. މއޗށ ކމށވތއވއފދ . އކމކ ފރވފއވ މއސލތކމދ ބނމވ. ބޔނވގނވ ކމކވ

ކނތއތކކ ބއއ ފހރ އގ ދލލތއ ބއއ މހނނށ ފރވފއ ގ އދ އފދ ' އރޖ'ގ އދ 'ޤދރ'އއ، މސލކށ . ހނނކނތއތކވ

މފދ ކމއގއ މހކ ކފރގ ބހއ ބނފނމ އނގ މއޗށ . މއސލތކވ

: ތރޖމނ( “.ޙއޖތ ޤއމ ވމގ ކރނ ކފރކމގ ޙކމއ ނޖހނއވ )ޚލސކށ ތރޖމކރވފއ މބސ މވނ

:ވދޅވއވ ) އއ އބރހމ هللا ޢބދ (އދ ދ ޝއޚނ ގ އހލވރނގ ތރއނ 'ކލމ' رمحه اهللاއޚލ އސލމ އބނ ތއމއޔ ޝ”

ވކވކ ފރދނގ ތކފރކރމއ ބހގތނ މ މއސލތއ ބނނކށ، އދ އމހނގ ކފރވނ ފރވފއވ މއސލތކގއ ކމށވނމ ': ވދޅވއވ

އކމކ، އމހނގ . ށ ތކފރ ނކރވނއ ބނވނއވއމހނގ މއޗކފރވނ ފޅވގނވ ސފ މއސލތކގއކމށވނމ ނވތ ދނނ ކނމހނ

47  

އނގނޖހ އއޗއ ކމގއވނމ، ދނފހ މފދ ) ޟރރ ގތނ: އބހ(

47“ '.އޓވފއއ ނވއވމއސލތކގއ ތކފރ ކރނ ހ

                                                             526އދ 227ޢޤދތލ މވއޙދނ، ޞފހ .  47

48  

3މއސލ

ދނފހ މއ ]ހމކށވރނ އމހނގ މއޗށ ޙއޖތ ޤއމއ ނވއވ؟[ .މއސލއވ ބހ ޙއޖތ ޤއމ ކރމ

ވމ، ދޢވގ އމމނ ޙއޖތ ޤއމ ކރމއމދ ވދޅވފއވ ބސތއ

.ޛކރކށލނމވ

رمحه اهللاޝއޚލ އސލމ މޙއމދ ބނ ޢބދލ ވއހބ

:ވދޅވއވ

އމހއގ މއޗށ ޙއޖތ ޤއމ ނވ މހއކ އލށ އސލމވ ،ހމކށވރނ[' ޤދރގ'ނވތ މއސލއކ 48.މހއއ، މދރ ހސބއގއ ބޑވ މހއވ

ކޅދނވނތކމގ : އބހ(ގ 'ތސއރފ'ނވތ . މއސލއކވ ފރވފއވށ ބޔކއފދ ،އހނކމށވނމ. ފރވފއވ މއސލއކވ) ކނތއތކގ

ފހ، ދނގ އސލ 49.ކޔއ ދނމށފހ ނނ ކފރނނ ނބނވނއވ

                                                            އތނގއ . އތނގއ އނއށ އސލމދނގ އޑއ ނވއވ: ތރޖމނ.  48 .އދ އތނގއ އސލމދނ ކޔވކށ ނތވ . ލމދނ ހދނ ވސލތއ ނތވއސ

އކމކ މރޖއއނ އލށ އސލމވ މހނނއ ބހގތނ ވ ޙދޘއއ، :ތރޖމނ. 49ހ އއލއށ އނ މރވމށފ ،ފރވފއވ މއސލތކއ ބހގތނވ ޙދޘއއ

އނދލމށ ބނ ބނ އސރއލ މހގ ޙދޘ ފޅވގނވ މއސލތކގއ ދލލއގ

49  

އދ ސބތކށ . ފތގއ ސފކށ ދއވފއވ އއލހގ تعاىل هللاއސލތއވނ

އހނކމނ ޤރއނ އމހކއ . ގ ޙއޖތކ ޤރއނވ تعاىلهللا . ދއވފއވ

50.ހމއށ ފރއފނމ އމހއގ މއޗށ ޙއޖތ ޤއމވއޖއވ

ޤއމކރމއ ޙއޖތ އދ އކމކ، މއސލއގ އސލކ ކލމނ ޙއޖތ އހނ، ކފރނގ ތރއނވ އތއ . ފހމވމއ ދމދ ތފތ ނކރމވ

                                                                                                                                ފހ، ބނ . ފހ، މރޖއއނގ ބތލކނ ފޅއރއފއވ. ގތގއ ނގއވ

 .ނވއވޝރހވގގއ 96 މފތގ ޞފޙއސރއލގ މހއއ ބހގތނ ފޅވގނވ ކނތއތކގއ : ޚ މޙއމދ ބނ ޢބދލ ވއހބގ މނހޖކޝއ. 50

هللا އދ ، )ކތލނ(މސލކށ، ޠވފކރނ، ސޖދކރނ، ދޢކރނ، ޒބޙކރނ ބވއލއވ އއޗއ ފޔވއ އހނ އއޗކށ ޙކމކރނ ފދ ކނކމގއ ޢޒރ

ނވތ . ޢޒރ ލބގނވނ އލށ އސލމވ މހނނށވ. ގނ ނވއވލބޢޒރ ލބގނވނ ފރވފއވ . އސލމދނއ މދރ ހސބއގއ ބޑވ މހއށވ

އދ އފދ މހއގ މއޗށ ޙއޖތ ޤއމވމއ ހމއށ ތކފރއ . ކނތއތކގއވފހ، ފޅވގނވ ކނތއތކގއ ޢޒރ ނރ މހނގ މގފރދނ މއނ . ހނއވނޖ

ފހ، ޝރކގ މތގއ މރވ މހކ އނއއ ހމއށ . ކލމނނށ ވސނފއވނއވއދ އޖމޢނ މނއށ މސލމކ . އސލމދނ ނފރނމވސ މޝރކކވ

އދ ޤޔމތ ދވހގއ އނއށ . މއ މދނޔގއ އނގ ޙކމވ. ކޔނއވނއދ ރނގޅ ބނމކ އނއށ ޢޒބއ . ޢޒބލބމމދ ޚޔލ ތފތވފއވއވ

:ވޙ ކރއވއވ تعاىل هللا. ނލބނއވ

وما كنا معذبني حىت نبعث رسوال " ރސލއ ފނއވމއ ) هللا(އދ ތމނ

" .ޢޒބއ ނދއވމވ ) هللا(ތމނ ،ހމއށއއވސ މހކށ ޙއޖތ ޤއމ ކރއވއފމށ ފހ މނވ ޤޔމތ تعاىل هللاވމ،

އދ . ފހ މދނޔގއ އފދ މހކ މޝރކކވ. ދވހ ޢޒބއ ނދއވނއވ. ނގ ޙކމއ، ޤޔމތ ދވހގއ އނގ ޙކމ މއ މޅނ އހނކމކވ މދނޔގއ އ

! ސމލވށވ! ކނ އތ މހނކމށ ވއރ، ޙއޤ ހދ މހއވ

50  

ގ ޙއޖތ تعاىل هللاބއކއ، މސލމނގ ތރއނވ އތކއ މނފޤނނކ

:ވޙ ކރއވއވ تعاىل هللاއހނ . ސބތކށ ފހމނވ ބއކވ

أكثرهم يسمعون أو يعقلون إن هم إال كاألنعام بل أم حتسب أن ) 44: الفرقان ( هم أضل سبيال

ނވތ އގ ތރއނ ގނ މހނ އހކމށ ނވތ ވސނކމށ ކލގފނ ”. ހފޅކރއވނތއވ؟ ނޢމސފ ތކއ ފދއނ މނވ އމހނ ނވއވ

51“.އއތ، އއށވރނވސ އމހނގ މގފރދނ ބޑވ އދކ

އދ ޙއޖތ ފހމ ވމކ . ވއރ، ޙއޖތ ޤއމ ކރމކ ވއތރކވފހ، އމހނގ . އދ އމހނގ މއޗށ ޙއޖތ ޤއމވއވ. ވއތރކވ

އމހނނށ ފހމ ނވއއ ކމކ އދ . ފހމކ މޅނ އހނ ވއތރކވ) ކފރކނ: އބހ(އމހނނއ ހމއށ ޙއޖތ ފރމނ އމހނގ ކފރ

،ފހ، ކލމނނށ މމއސލ އނދގކމށވނމ ދނފހ. ޞއޙވނއވ

ވ ބސފޅށ ޚވރޖނނ ބހ ގތނ ޙދޘ ކރއ صلى اهللا عليه وسلمނބއޔ

: ޙދޘ ކރއވއވ صلى اهللا عليه وسلمއކލގފނ . ބލށވ

)) فاقتلوهم هم لقيتمو أينما ((

“.ކލމނ އމހނނއ ބއދލވ ތނކނ އމހނ ޤތލކރށވ”

:ޙދޘ ކރއވއވ صلى اهللا عليه وسلمއކލގފނ އދ

)) أدمي السماءشر قتلى حتت ((

“.އޑގ ހޔލގ ދށގއ ޤތލކރވ އނމ ނބއ މހނނވ”

                                                             44ސރތލ ފރޤނ .  51

51  

ގ ޒމނގއ އމހނ رضى اهللا عنهمފހ، މހރހ ކމއ ހނގ ޞޙބނ

ގ ޢމލފޅތކއ އމހނގ ޢމލތކ رضى اهللا عنهمއދ ޞޙބނ . ވނކށވ

ގ ޢމލފޅތކކ ކޑއއޗއ ކމގއ މހކ رضى اهللا عنهمނ އޅވއރ ޞޙބ

ފހ، މސތކނގ އޖމޢނ މބއމހނ އސލމދނނ . ވސނފނއވބރވގނދޔ ސބބކ އބއމހނގ ހރކށކމއ، ހއދފހނއޅއ ދއމއ،

هللاއމހނ ވސނގތގއ އމހނތބ . ދވއޖތހ) ނބއ(އދ އމހނގ

. ޙއޖތ އމހނނއ ހމއށ ފރއވ ،ފހ. އށ ކޔމނތރވގނނވ تعاىل

.އކމކ އމހނނކށ އޙއޖތ ފހމއ ނވއވ

رضى ޢލ. އކ އލހއ ކމށ ނގ މހނނވ رضى اهللا عنهހމމގތށ ޢލ رضى اهللا އކމކ، އކނ ހނގ ޞހބނ . އމހނ އނދލއވއވ اهللا عنهއދ އމހނ . ގ ދރވރނ ކމގއ އމހނ ވހނދވސ މއވ عنهم

އދ އމހނ ތބ ޙއޤގއ . އޅކނކށ، ނމދކށ، ރދ ހފމނ ދނކށވ . މނ ދޔ ހނދގއވކމށ އމހނ ވސނ

އނ ' ޤދރއޔ'އއ . ގ އޖމޢއވ رمحهم اهللاއދ ހމމގތށ، ސލފނ މބއމހނ ވސނ . ހއދފހނއޅއދޔ މހނނއ، އނނ މހނގ މއޗށވ

އދ . ވމބއމހނ ކރމނގނދނ ހޔކނތއތއ ކމށ ވހނދވސ މއއމހނނށ ފހމ ނވމގ ސބބނނއ އމހނނށ ތކފރކރނ ސލފނ

އކމކ، ހމކށވރނވސ . ގ އއވސ މހކ ހއޓ ނލއވއވ رمحهم اهللاއދ ކލމނނށ މކނތއ . އނމނނށ ފހމ ނވއވ) މރތއދވ (މ

ނހމކށވރނ ކލމނ އއއޗއގ މއޗށ ތބއއޗކ ކފރކނ އނގއރ، ދއދ އސލމދނއ ޢދވތތރ . ޠޣތއ އޅކނ ކރނއވ) ފހ. (އނގނއވ

. ވސނނ އއ މރތއދ ވމއ ނނކމށވ) މހނ (އކމކ . ވނއވހނނށ ޙއޖތ ފހމ ނވނ ކމށ ވދނ ނނ ސބބކ، ފހރއގއ އމ

52  

އދ . ފހ، މހރހކމއ ވރށ ސފވ. ނނކވ؟ )ކޔއގނވ(ހއޔވ މތގއ ބޔނކރވފއވ ކނތއތކގ ތރއނ އނމ ފޅވގނވކމކ ޢލ

މކމއ އކނ ވއތރ ،ވރނހމކށ. އނދލއވ މހނނވ رضى اهللا عنه

52].ވގނވއވ

رمحه اهللاޝއޚ އސޙޤ ބނ ޢބދއ ރޙމނ

:ވދޅވއވ

ޝއޚލ އސލމ رمحه اهللا) މޙއމދ ބނ ޢބދލ ވއހބ(އކލގފނ ”

އބނ . ށވގ ކބއނ ރވކރއވމއ ހމއ رمحه اهللاއބނ ތއމއޔ

:ވދޅވއވ رمحه اهللاތއމއޔ

އދ އފދ . އށ ގވ މހ ކފރކށ ވނއވ رضى اهللا عنهހމކށވރނ ޢލ ”

“.މހކ ކފރއ ކމގއ ނދކ މހވސ ކފރކށ ވނއވ

އޖތ ޤއމ ހމކށވރނ ޙ”: ފހ ސފވގނވ ކމކ، އނގގނވކމކ

ގ ބސފޅ صلى اهللا عليه وسلمއއ އއލހގ ރސލ تعاىل هللاކރމކ

އށ ފހމވވރށ ފހމވމއ رضى اهللا عنهއއ ޢމރ رضى اهللا عنهއބބކރ

ގ صلى اهللا عليه وسلمއއ އއލހގ ރސލ تعاىل هللاއހނއކމކ، . ނނވ

ދނފހ، . ނއއ ހމއށ ފރމނ އނއށ ޢޒރ ލބގނއ ނވއވބސފޅ އޤރއނނ ޙއޖތ . އއ އނމހއ ކފރނފދއނނވ. އނއކ ކފރކވ

:ގ ވޙ ބސފޅވނ މފދއނނވ تعاىل هللا. ޤއމވއވ

                                                             95-10/93އއދރރއ ސނއޔ .  52

53  

إنا جعلنا على قلوهبم أكنة أن يفقهوه ) 57: الكهف (

އބއމހނގ ހތތކގ މތގއ ފރދތއ هللا ހމކށވރނ، ތމނ ”

54” 53“.އހނކމނ އބއމހނނކށ މއއ ނވސނއވ . ލއވމވ

رمحه اهللاއދވސ އސޙޤ ބނ ޢބދއ ރޙމނ

:ވދޅވއވ

. އށ އކނ އޅކނ ކރމވ تعاىل هللا. އއވއހރމނގ މ މއސލއކ މ[

އދ އއލހ ފޔވއ އހނ އއޗއސށ . އއލހށ ބއވރއކ ނވއވ

އށ އޅކނކރ ހނދ تعاىل هللاހމކށވރނ . އޅކނކރމނ ބރޢވމވ

ބޑ : އބހ (ލ އކބރ އޅކމގއ އހނ ފރތއ ބއވރ ކރ މހ ޝރކފހ . ޝރކލ އކބރ އނ އސލމ ދނނ ބރކށލއވ. ކށފއވ) ޝރކ

ފތތއ . ރސލނ ފނއވ އކމއގނނވ. މއ ދނގ އސލ އސލވ

އއ صلى اهللا عليه وسلمއދ ޙއޖތވނ ނބއޔ . ބވއލއވ އކމއގނނވ

. ޤރއނނ މސތކނގ މއޗށ ޤއމވފއވ

އދ މއސލގއ ދނގ އމމނގ ފރތނ ޝރކކރ މހއށ ތކފރ ތއބ ނވއޖނމ . ކރމއމދ ޖވބލބ ގތކ އނއށ ތއބވމށ ގވލނއވ

ކގ މއސލގއ މހކށ ބޔނކށ ފހ ދނގ އސލތ. ޤތލ ކރނއވއމމނ ވދޅވނ ،އކމކ. ދވފއވނޖހނ ކމކށ އމމނ ވދޅއ ނވއވ

                                                             57 ކހފސރތލ .  53ޙކމ ތކފރލ މޢއޔނ ވލ ފރޤ ބއނ : "ރސލތ ޢޤދތލ މވއޙދނ،.  54

173ޞފޙ " ޤޔމލ ޙއޖތ ވ ފހމލ ޙއޖތ

54  

އފދ ކނތއތކކ ބއއ . ފރވފއވ މއސލތކގއ ބޔނކށ ދނމށވއއ ' ޤދރއޔ'އއ . ތއތކވފހރ ބއއ މސލމނނށ ފރވފއ ހނނކނ

ނވތ އއ . ފދ ބދޢގ ގރޕތއ އގނ ބހޘކރ މއސލތކވ' މރޖއ' 55].ގ ފރވފއ ހނނ މއސލއކވ' ޤދރ'އދ ' ތސއރފ'

:ވދޅވއވ رمحه اهللاޝއޚ ސލއމނ ބނ ސޙމނ ޙއޖތ ޤއމ ”: ވދޅވއވ رمحه اهللاޝއޚ ޢބދލ ލޠފ އހރމނގ [

. ކރމއ، ޙއޖތ ފހމވމއ ދމދހރ ތފތ ދސކރނ ކނމހނ ބނމވހމކށވރނ، ރސލނގ ދޢވތ އމހކއ ހމއށ ފރއފ މހކށ

ގތއ އތ ) ހދނ(މހކށ އ ދނގނވނ އއ، އ. ޙއޖތވނ ޤއމވފއވ

صلى اهللا އއ އއލހގ ރސލ تعاىلهللا އދ ޙއޖތ ޤއމ ކރމގއ . ނމއވފރތނ އމނކމގ އހލވރނނއ ޤބލކށ ކޔމނވ އޅނނށ عليه وسلم

. ރ ކމއ ނނވވމކ ލޒމކހމވ ގތށ މހކށ ފހމފ

އރނ ޙއޖތ ޤއމ ކރމގ މއސލއގއ ! އހނވމ މކނ ދނގނނށވ

:ވޙ ކރއވއވ تعاىل هللا. ޝއކތކއ ފލނއވ

أم حتسب أن أكثرهم يسمعون أو يعقلون إن هم إال كاألنعام ) 44: رقان الف( بل هم أضل سبيال

                                                            ޙކމ ތކފރލ މޢއޔނ ވލ ފރޤ ބއނ : "ޢޤދތލ މވއޙދނ، ރސލތ . 55

171ޞފޙ " ޤޔމލ ޙއޖތ ވ ފހމލ ޙއޖތ

55  

ނވތ އގ ތރއނ ގނ މހނ އހކމށ ނވތ ވސނކމށ ކލގފނ ”. ހފޅކރއވނތއވ؟ ނޢމސފ ތކއ ފދއނ މނވ އމހނ ނވއވ

56“.އދކއއތ، އއށވރނވސ އމހނގ މގފރދނ ބޑވ

:އވ ވޙ ކރއވ تعاىل هللاއދ

وختم اهللا على قلوهبم وعلى مسعهم وعلى أبصارهم غشاوة وهلم عذاب ) 7: البقرة ( عظيم

އމހނގ ހތތކގ މތގއ އދ އމހނގ އޑއހމގ މތގއ، ސއކ هللا ”އ އދ އމހނގ ލތކގ މތގއ ފރދއ . ޖއސވއ ބނދކރއވފއ ވއވ

57“.އމހނނށ ބޑވގނވ ޢޒބއ ހއޓވ .) ލއވއވ (

رمحه ޝއޚ : ބނމވ )رمحه اهللاޝއޚ ސލއމނ ބނ ސޙމނ (އހރނ

އއ، އމހކށ އ ދނގނވނ ”) ބސ (އކލގފނގ ވދޅވމގއވ اهللا

ކޑ ) ނހދނ މހކ(ނއކ އފދ މހކ މގ މ “.ގތއ އތނމއވ) ހދނ(. ނވތ ބނއއޗއ ނނގ މހއވ. ކދނނއ މޔއނފދ ބއދނތ މހއވ

. ނވތ އފދ މހނނވ. އދ ތރޖމކރނ ތރޖމނއ ނވ މހއވ

ރއފ މހކށ، އދ ގ ރސލތ ފ صلى اهللا عليه وسلمނބއޔ ،އހނކމނ

58].އނގ މއޗށ ޙއޖތވނ ޤއމވފއވ ،ޤރއނ ފރއފ މހކށ ދނފހ

                                                             44ރތލ ފރޤނ ސ . 56 7ސރތލ ބޤރ . 57 91ކޝފއ ޝބހތޔނ .  58

56  

رمحه اهللاރ ބނ މޢއމރ ޞ ޝއޚ މޙއމދ ބނ ނ

: ވދޅވއވ

. އމހކށ ޤރއނ ފރއފ މހ ދނފހ ޢޒރ ވރވގނ ނވއވ”ނޑ އސސތއ، ހމކށވރނ ހމކ ށވރނ، ދނގ އސލ ކމގއވ މއގ

އއނ އއލހގ . އދ ސފކށ ދއވފއވ. ވނ ބޔނކށ ދއވފއވ تعاىلهللا

تعاىل هللاއދ އމހކށ . އޅތކނގ މއޗށ ޙއޖތ ޤއމ ކރއވފއވ

ފދއނ، އދ ތވފޤ ދއވ މހއ ފދއނ، އދ ހދޔތ ދއވ މހއނ އނސނކށ ސފކށ އއލހގ އމރތކށ ކޔމނތރވ މހއ ފދއ

ކފރނގ ،ހމކށވރނ. ވމކ ޙއޖތ ޤއމ ކރމގ މނއއ ނނވފހމ

އމހނގ ހތތކގ މތގއ عاىلت هللا. މއޗށ ޙއޖތ ޤއމ ކރއވއވ

ފރދއޅއވއ، އމހނނށ އއލހގ ބސފޅ ނވސނގތ ހއދވކމށ

:ވޙ ކރއވއވ تعاىل هللا. އއލހ ޚބރ ދއވއވ

وجعلنا على قلوهبم أكنة أن يفقهوه ويف آذهنم وقرا ) 25: األنعام (

. އމހނގ ހތތކގ މއޗށ ފރދތކއ ލއވމވ )هللا(ނ ތމ އކމކ ”

59“.އހނކމނ، އމހނނކށ އއއ ނވސނއވ

ޚބރ ދއވނ تعاىل هللاއއޔތތކގއ . މމނއގއވ އޔތތއ ގނއވ...

ދ އއލހ އމހނގ އ. އމހނނށ ޤރއނ ފހމނވކމއ ދހ ނވކމވހތތކގ މތގއ ފރދ ލއވކމއ، އމހނގ އޑއހނތކގ މއޗށ

، އދ އއލހ އމހނގ ހތތކއ، އޑއހނތކއ ،ހރސތކއ ލއވކމއނށ ޢޒރ އއލހ އމހނ ،އހނއކމކ. ފނނތކގއ ސއކ ޖއސވކމށވ

                                                             25ސރތލ އނޢމ .  59

57  

: އބހ. (އދ ޙކމކރއވ މހރހކމކއކ އމހނގ ކފރނނވ. ނދއވއވ

60“.)އމހނނކ ކފރނ ކމގއވ

އބނ ޤއޔމއ ، رمحه اهللا ބޠއނ އބ هللا ޝއޚ އބދއ

ޝރކ ކރ މހއށ ޙއޖތ رمحهم اهللاއބނ ތއމއޔ ޤއމވއޖއމށ ދނދނ އނއކ މޝރކ ކފރކ ނބނވނކމށ ވދޅވފއވކމށ ދޢވކރ މހއށ ދ

ގ ބސ ތފސލ رمحه اهللاއބނ ތއމއޔ ،ރއދގއ

: ކރއވމނ ވދޅވއވ

ނނ އހނ هللا ބޑ ޝރކއ ބހ ގތނނއ، ) މއޔ އބނ ތއ(އކލގފނ [ފރތކށ އޅކނ ކރމއ، ކފރގ ތރއނވ އފދ ކނތއތކއ މދ

އހނއކމކ، ހމކށވރނ އކލގފނ އހނވދޅވ . އގތކށ ވދޅނވއވ 61].ފރވފއވ މއސލތކށވ

:ވދޅވއވ رمحه اهللا ޔ އ ޚލ އސލމ އބނ ތއމ ޝއ

                                                             އނނބޒ އއޝރފ ފ އއރއދ ޢލލ ޤބރއޔނ . 60ޞފޙ ،ދވނބއ ، 4މޖމޢއ ރސއލ ވލ މސއލ އއނޖދއޔ، ވލއމ .  61

474 ،475

58  

އމހކއ ވޔސ ނވތ ޖނނއއގ ފރތނ ވޔސއނސނއގ ފރތނ”

صلى اهللا عليه وسلمރސލ ،ހމއށ ޤރއނ ފރއފނމ، ދނ ހމކށވރނ

62“.ވއވއމހކށ އޤރއނނ އނޒރ ކރއވފއ

:ވދޅވއވ رمحه اهللاއދ އބނ ތއމއޔ

:ވޙ ކރއވއވ تعاىل هللا[

أفال يتدبرون القرآن أم على قلوب أقفالها ) 24: حممد(

ނވތ އމހނގ . ފހ، އމހނ ޤރއނއމދ، ފނކށ ނވސނނ ހއޔވ ”

63“ތޅލވފއވނ ހއޔވ؟) ނމނ ޤރއނ ވސ (ހތތއ

:ވޙ ކރއވއވ تعاىل هللاއދ

أفلم يدبروا القول أم جاءهم ما مل يأت ءابآءهم األولني ) 68: املؤمنون(

. ބސފޅމދ ފރވތރކމއކ ނވސނނ ހއޔވ ) ގتعاىل هللا(އމހނ ”

ނގ ގތށ ނނނކމއ އމހނނއ ހމއށ ނވތ އމހނގ މސކޅ ކބފއ

64“އއ ހއޔވ؟

:ވޙ ކރއވއވ تعاىل هللاއދ

                                                             16/149 ޖމޢލ ފތވމ.  62 24ސރތލ މޙއމދ .  63 68 މނނއ ސރތލ މ.  64

59  

أفال يتدبرون القرآن ولو كان من عند غري اهللا لوجدوا فيه إختالفا كثريا ) 82: النساء (

ފޔވއ هللا ފހ އމހނ ޤރއނމދ ފރވތރކމއކ ނވސނނ ހއޔވ؟”އހނ ފރތކނ އ އއސފއވނމ، ހމކށވރނ އމހނނށ އގނ އތއ

65“.ފށއރނތއ ފނނހވ

ކފރނނށއ މނފޤނނށ ޤރއނށ ވސނމށ އނގވމނ تعاىل هللاވމ،

ނނށ ވސނނ އދ އނގގނދނ، ޤރއނގ މނއކ ކފރނނއ މނފޤ 66].ދނގނވނ އއޗއ ކމވ

ގ އޔތތއ هللا ،ވމ[: ވދޅވއވ) އބނ ތއމއޔ(އދ އކލގފނ . ދކމއ ވޖބ ކރއވ

އއ، އގއ އތކނ އއޗއތ . އ ދނގތމވ. އއށ ވސނމވ :އއކމކ

. އނގމށޓކއވ

އހނވމ، އނގ އކޔވނ ނވތ . އއޑއވހނދ ހމހމނވމވ :ދވނކމކ

. އދ މހކށ އއޑއވއވ. އނގ އޑއހނ ލޒމކރނ މކމއ އކމވއދ އނއށ އ . އހނކމށވނމ އނ ގސވއވ. އކމކ ފހމއ ނވއވ

. ފހ، އނ ގސވއވ. އ ނކރއވޢމލއކމކ އއށ . ވސނއވ. އއޑއވ ކނމ މހކށ އ ފހމވ އއށ ޢމލކރނ ޖހއވ ،އހނއކމކ. ކނމ މހކވސ ޝއގވރކމއކ އއށ އޑއހނ ޖހނއވ ،ހމކށވރނ

އދ އގއ . އއޑއހމނ ދރއދ މހކ ކފރކވވމ، ޝއގވރކމއކ އދ އގއ އމރ . އމރ ކރއވފއވނ ކނކމއތ ފހމނވ މހކ ކފރކވ

                                                             82ސރތއ ނސ .  65 5/158 މޖމޢލ ފތވ.  66

60  

ކރއވފއވނ ކނކމއތ އނގ މހ، އކމކ އނ އގ ވޖބކނ މކމއ މކމނ هللا ،ވމ. ކފރކވ އނއކ ،ފހ. ކރއވޢމލޤބލނކށ

67].ކފރނ ގސކނ ފހނގކރއވއވ

:ގ މބސފޅށ ވދޅވއވ تعاىل هللا، رمحه اهللاއބނ ޤއޔމ :ވޙ ކރއވއވتعاىلهللا

وقالوا لو كنا نسمع أو نعقل ما كنا يف أصحاب اجلحيم

ނވތ . އހރމނނށ އޑއހނނމއވ '': ވ އމހނ އތރށ ބނނއ ”

އހރމނގ ވސނމގ ބނނ ކރނމ، އހރމނ ނރކއގ އހލވރނގ

68“ ''.ތރގއ ނވހވ

ވމ އމހނގ ކބއނ ބތލވ ” ):ވދޅވނ رمحه اهللاއބނ ޤއޔމ (

:ވޙ ކރއވއވ تعاىل هللاއދ . ވމގ އޑއވމވއޑއވމކ ދހވމއ ފހމ

ولو علم اهللا فيهم خريا ألمسعهم

ދނލއވނމ، ހމކށވރނ هللا އއވސ ހޔގތއ އމހނގ ތރއނ ”

69“.އއލހ އމހނނށ އޑއހނ ދއވހވ

                                                             23/147މޖމޢލ ފތވ  67 10ސރތލ މލކ .  68 23ސރތލ އނފލ . 69

61  

އދ މތނގއ ' .ދއވހވ އއލހ އމހނނށ ދހކށ'އގ މނއކ . އމހނނށ އޑއވނވ ،އދ ހމކށވރނ. އޑއވމކ ދހވމގ އޑއވމވ

70“.އދ އއއއކ ޙއޖތ ޤއމވއވ

رمحه اهللاއސޙޤ ބނ ޢބދއ ރޙމނ ޝއޚ

: ވދޅވއވ

އދ ޤރއނ ނފރއ ޖހލއޔތގއ މރވ އބއއގ މއޗށ ރސލތ ”އދ . ގ މހނނށ މސލމނނކ ނކޔނކމށ އޖމޢވއވ ' ފތރތ'

އދ . އށ ދޢކރމއ ނވއވهللا އމހނގ މއޗކށ ފފ ފއސވމކށ ލބމއ ޢޒބނށ ޢލމވރނގ މދގއ ޚލފވ ޤޔމތ ދވހ އމހނ

71“.މދގއވ

رمحه اهللاއސޙޤ ބނ ޢބދއ ރޙމނ ޝއޚ އދ

: ވދޅވއވ

                                                             105-1/81މފތޙ ދރއސޢދތ . 70ޙކމ ތކފރލ މޢއޔނ ވލ ފރޤ ބއނ : "ވއޙދނ، ރސލތޢޤދތލ މ .  71

171ޞފޙ " ޤޔމލ ޙއޖތ ވ ފހމލ ޙއޖތ

62  

އއލހގ އޅތކނނދތރ ޙކމ ކރއވނ އދލވރކމއ ، تعاىل هللاއދ ”

އ ޙއޖތ ށ ރސލނ މދވރކރއވބޔކއ ،ފހ. ޙކމތ ތރކމނނވ

72“.އ ނދއވނއވޢޒބށ ބޔކއ تعاىل هللاޤއމ ކރއވއފއ މނވ

رمحه اهللاއސޙޤ ބނ ޢބދއ ރޙމނ ޝއޚ އދވސ

:ވދޅވއވ

އހނއކމކ، އޅތކނގ މއޗށ ވޖބވނ އސލމދނ ފޔވއ އހނ ”

73“.ޤބލކރމށވ. މހކ ކފރއ ކމގއ އމނ ވމށވދނކށ ތބވ

ދދރނކމގއވ، އމމ މޙއމދ ބނ ޢބދލ ވއހބގ رمحهم اهللاهللا އނ އއ ޝއޚ ޢބދ ޝއޚ ޙސ

:ވދޅވއވ

އޖނމ ޝރކގ އހލވރނގ ތރއނ މހކ މދޢވތގ ކރނ މރވ”އނގ ޙކމކ މއއވ؛ އނއކ ޝރކ ކރ މހއކނ އދ ޝރކގ މގށ ތބވ މހއކނ ކށވރނ އނގނމ، އދ މރވ އގތގ މތގއކމށވނމ                                                             

ޙކމ ތކފރލ މޢއޔނ ވލ ފރޤ ބއނ : "ޢޤދތލ މވއޙދނ، ރސލތ.  72

184 ޞފޙ" ޤޔމލ ޙއޖތ ވ ފހމލ ޙއޖތޙކމ ތކފރލ މޢއޔނ ވލ ފރޤ ބއނ : "ޢޤދތލ މވއޙދނ، ރސލތ.  73

184ޞފޙ " ޤޔމލ ޙއޖތ ވ ފހމލ ޙއޖތ

63  

އދ އނއށޓކއ . ފޅވގނވކމކ އނ މރވ ކފރކނ މތގއކމވނވތ އނގ ނމގއ . އނއށޓކއ ކތލއގނނވނއވ. ގނނވނއވދޢކށ

ފހ، އނގ މއޗށ ޙއޖތ ޤއމ ވމށފހ އއއ . ޞދޤތ ދގނނވނއވފޅވގނވ ގތގއ އދ ފރވގނވގތގއ ،އދކޅށ އނ ގސފނމ ދނފހ

އދ އމހއގ މއޗށ ޙއޖތ ޤއމ ނވނމ، ދނފހ . ކފރކވއނއކ

74“.އށވ تعاىل هللاއނގ މއސލވނ

رمحه اهللاއސޙޤ ބނ ޢބދއ ރޙމނ ޝއޚ

: ވދޅވއވ

ތއޙދގ ޝރހގއ ، رمحه اهللاهللا ޝއޚ ސލއމނ ބނ ޢބދ ”

ކށވރނ، ތއޙދގ ކލމ ހމ: ގއ އގއ ޛކރ ކރއވފއ ވއވ އތއތނއ) އނގ(ކޔމނ، އދ ނމދކށ، ޒކތދ އދ އކމކ ތއޙދއ ދކޅށ

ޢމލނނއ، އދ ބހނ ޞލޙނނށ ދޢކށ އދ ޞލޙނގ ކބއނ ކރ މހކ ހމކށވރނ ނގ ނމގއ ޒބޙވތ އމހއހއށ އދމނ ނ

އދ އއއ . އމހނވސ ކލމ ކޔއވ. ޔހދނނއ ނޞރއނފދ މހކވމޝރކކށ ބޔނކށ .) ބނމވ(މއށ ބނކށ ފހ،. ދކޅށ ދނއވ

ނށވސ ބނ މހއށ، ޔހދނނއ ނޞރއނ 75ދނޖހނއ އދ ޔހދނނއ. ބޔނކށދނޖހނއ ބނނ ލޒމ ކރއވ

                                                             10/142 ނއޔއއދރރއ ސ.  74 އބހ، ތކފރ ކރމގ ކރނ ބޔނކށ ދނނ : ތރޖމނ . 75

64  

. ށފހ ކމށ ލޒމ ކރއވނޞރއނނށވސ ތކފރކރވނ ބޔނކށދނމ

76!!“.މއ މވސނމގއ ވރށ ބޑށ ފޅވގނވ ކމކވ ،ފހ

                                                            ޙކމ ތކފރލ މޢއޔނ ވލ ފރޤ ބއނ : "ތލ މވއޙދނ، ރސލތޢޤދ.  76

178ޞފޙ " ޤޔމލ ޙއޖތ ވ ފހމލ ޙއޖތ

65  

4 މއސލ

އހނކމނ މއ ޖހލކމގ ސބބނ ].ހލނނވ އމހނނކ ޖ [ 77.އވ ) އލ ޢޒރ ބލ ޖހލ . (ޢޒރވރވމބހ މއސލއވ

ވމ، ނޖދގ އމމނ ޛކރ ކރއވފއވ އއޗއ އހރމނ

: ޛކރކށލނމވ

: ވދޅވއވ رمحه اهللا ޝއޚ އސޙޤ ބނ ޢބދއރޙމނ

                                                            ބޑ ޝރކ އއ ބޑ ކފރށ ވއޓ ކނމ މހކ ! ސމލވލއވށވ: ތރޖމނ77 

އދ އޚރތގއ . މދނޔގއ އނގ ޙކމވ ފހ، މއ . އދ މޝރކކވ. ކފރކވއނގ ޙކމކ، އނ އކ އނގ މއޗށ ޙއޖތ ޤއމ ނވ މހއނމ ޢޒބ ނލބނ

:ވޙ ކރއވނ تعاىلهللا އހނ . މހކވ

وما كنا معذبني حىت نبعث رسوال ] ށ ރސލއ ފނއވއފމ ) هللا(އދ ތމނ

) 15ސރތލ އސރ ] (.ދނދނ ޢޒބއ ނދއވމވ ވމ، މދނޔގއ އނގ މއޗށވ . ފހ، މއ އޚރތގއ އފދ މހއގ ޙކމވ

ތފތވގނވ . ޙކމއ، އޚރތގއ އނގ މއޗށވ ޙކމ މއ މޅނ ދ ކމކވ. ކނތއވނ މއޅ މރޖއ ސލފނނށ ވރށ ބޑށ އޅފއވއކމކ، މ. ކމކވ

އދ . އހނ، އ މޤއލދނ ވނ ޖހލ ކމގ ޖނގއޔއގއ ވވދ، މގ އޅފއވހމކށވރނ، ފރވފއވ ! ސމލވލއވށވ! އހރނގ އޚނނއ އޚތނނވ

އ މސލމކ ކފރގ ކމއކށފނމ، އނއށ ބޔނކށ ދނމށފހ މއސލތކގ . ނނ އނއށ ތކފރއ ނކރވނއވ

66  

:ގއ ވދޅވއވ “ޠބޤތލ މކއލފނ” رمحه اهللا އބނ ޤއޔމ ”

އއބސވގނވ ގތގއ، އމހނނކ އމހނގ ވރނނށއ، [ތޤލދކރ ޖހލ ) ޝރކއ ކފރގއ(އމހނގ އމމނނށ

. ފރނނވކމގއވޔސ އމހނނކ ކބޔކ

އކމކ، ބދޢއގ ބއއ މހނ ބނގތގއ އމހނނކ ކފރނނ . އދ ދޢވތ ނފރ މހނނ ހމހމ ބއއކމގއ ހދއވ. ނބނވނއވމހނ ބނ މވހކއކ މސލމނގ އމމނގ ތރއނ ) ބދޢއގ(ފހ، މ

ގތރއނ ބފޅއވސ އދ ތބޢނގ رضى اهللا عنهم ސ، ސޙބނއމމއވ

ތރއނ ބފޅއވސ އދ އގ ފހނ އއ މހނގ ތރއނ މހއވސ މއ ،އހނއކމކ. އބފޅނގ މޒހބއނނވ. ބނފއވ އއޗއނނވ

ބއއ މހނގ ފރތނ އނގފއވ ' މގކލ'އސލމދނގއ ބދޢ އފއދ 78]“.ބހކވ. ގތކވ

:ވދޅވއވ رمحه اهللا ޚ ޢބދއރޙމނ ބނ ޙސނ ޝއ

:ގއ ވދޅވއވ “ޠބޤތއނސ”އއލމ އބނ ޤއޔމ

ނގއ ޤރއނގއ، އއތނށވރ ގނ ތނތ تعاىلهللا ،ހމކށވރނ[

ކރނ ގސފއވ :އބހ(ލފނނށ ފރނގތރއނ އމހނގ އސކ. ބހ ގތނ ޚބރކރއވފއވއވއލދކރ މހނނށ ހރ ޢޛބތޤ) މހނނށ

                                                            ޙކމ ތކފރލ މޢއޔނ ވލ ފރޤ ބއނ : (ޢޤދތލ މވއޙދނ ރސލތ. 78

183ޞފޙ ) ޤޔމލ ޙއޖތ ވފހމލ ޙއޖތ

67  

އނއ ބޔކއއ(އދ ޚބރދއވފއވނ ހމކށވރނ އމހނ ނރކއގއ .ބސވނކމވދ) ބއކ

:ވޙކރއވނ تعاىلهللا

ربنا هؤالء أضلونا فآهتم عذابا ضعفا من النار قال لكل ضعف ) 38: األعراف ( ولكن ال تعلمون

ވމ، .އހރމނނށ ތދމގ އޅވލ މމހނނވ . އ އހރމނގ ރއބވ ” تعاىلهللا މތ . ޛބނ ދގނ ޢޛބ ދއވނދވ އމހނނށ ނރކއގ ޢ

. ކނމ މހކށމ ދގނ ޢޛބވއވ ހމ ކލމނގ ތރއނ ” :ނއވ ވޙކރއވ )ޚލސކށލ ބސ ނމނ( 79“.އކމކ ކލމނނކށ ނނގއވ

رمحهއޔ ގއ ޝއޚލއސލމ އބނ ތއމ “އލމނހޖ”އދ މއ އއ މޖވބގއ އހރމނ އކލގފނގ އރހނ އސވ . ވގ ވދޅވމ اهللا

އބނ (އކލގފނ . ވއއބސވގތށ އތ ބސފޅ އޛކރކށލ އއޗ :ވދޅވއވ) ތއމއޔ

އމހނ ނނ ސއލމތ އލކއޒބއ އނއށ ތބވ މހނނއ، އދމ”

ދކޅށ ވދކރ މހނނއ، އމހނނށ އއ رضى اهللا عنهމހނފދ އބބކރ

އދ . ހރވ މހނނވތބވ މހނނކ މރތއދކމގއ އނމ މޝ “އލޣލޔ” ބޔކމރތއދކމގއ މސތކނގ ތރއނ އނމ ފޅކނ ބޑ

. އވ “އއސބއއޔ”އދ . އމހނ އނދލއވއވ رضى اهللا عنهޢލ . އވ

އ ޢމރއ އމހނ އބބކރ. ބނ ސބއށ ތބވ މހނނވهللا އއ ޢބދ .ށ ނބއ ބސތއ ކޔނ ފޅކރއވއ رضى اهللا عنهم

                                                             38: ސރތލ ޢއރފ.  79

68  

ދޢވކރކނ ފޅވ މހނގ އދ އލމޚތރ ބނ އބ ޢބއދކ ނބކމށއދ އނވ . ތރއނ އސލމދނށ ނސބތވގނވ ފރތމ މހވ

މސތކނގ ތރއނ ،ވމ، އނގގނވނ 80.އނގ ތރއނނވ'ޝޢ'އހނހނ ފރޤތކނ އއ،. ނކމވވ ގނ މހނނކ ޝޢއމރތއދނގ ތރއނ މރތއދވ މހނގ އދދ ޝޢއދވ މހނނށވރ މރތއގ މރތއދކމށވރ ނބއ މރތއދއ ނވކމށ “އލޣލޔ”އދ . ގނއވ

އސމޢލއޔ ”އދ “އއނޞއރއޔ”އއ . އނގފއވ ސބބކ މއއވމއ އދ އމހނނ އއފދ މހނގ މރތއދކނ ގ މރތއދކ “ބޠނއޔ

)ނކލކށލ ބސ ނމނ( ].ފދއނނވ

ހމކށވރނ މބއމހނގ ތރއނ ގނ : އދ އނގގނވގތނ. މތގއކމވ ގއމހނ ވސނ އމހނ ވނ ޙއޤ. މހނނކ ޖހލނނވ

                                                             . އށ ކފރވ ބއކވ تعاىل هللاއމހނނކ . އނނވ" ރފޟ"ޝޢ އކ . 80

هللا . (ގ ނނފޅ ޒނއނ ހތރކރއވ رضى اهللا عنهاޝޢއނގ އޤދގއ ޢއޝ

ޤރއނގއ އދ އކމނގ ކށއ ނތކމށ. އކމނ ރއކތރކރއވއވ تعاىل

. އދ އމހނ ބނނ ޤރއނކ ފރހމ ނވ އއޗއކމގއވ.) އނގވއވޤރއނގ އނމ : "ވދޅވއވرضى اهللا عنه ހމކށވރނ އބނ ޢއބސ

އދ އމހނ ." އކރކށވސ ކފރވ މހ ފހ، މޅ ޤރއނށ ކފރވއޖއވއދ އމހނގ . ނބއކށ ވހކ ދއކއވ އށ رضى اهللا عنهم އބބކރ އއ ޢމރ

ފހ، ރނގޅ ރޢޔކ . އލހއކމގއ ހދ މހނވއވ އކ رضى اهللا عنهތރއނ ޢލ

އދ . ނވއމހނގ ޢނމ މހނނއ ޖހލނނކ ކފރނ . އމހނނކ ކފރނނވޝޢއނގ " (މނ ޢޤއދއޝޢ"ރފޟއއ ބހގތނ ތޙޤގކރނ ބނނ މހކ

. ބލށވ) ޢޤދއނ

69  

رمحه اهللا ކ، އހރހ ކމކއކމ، ޝއޚލއސލމ އބނ ތއމއޔއހނއކމ 81].އމހނނކ ނބއވގނވ މރތއދ ކމއގ ބއއކމގއވ ޙކމކރއވ

:ވދޅވއވ رمحه اهللا ޝއޚލއސލމ އބނ ތއމއޔ

ޢނމކށ ބނނކށފއވ ހނދ، ) ޔނމގފރދގނ ދ :އބހ( “ދލލ”އދ ”އގއ ތދމގނ ގސދގއ މގފރދގނ ދދޔމއ ޖހލކމގ ސބބނ

އދ އކނ ލޒމކރނ އނއށ . ހމނއވ. މގފރދގނ ދދޔނ ޝމލވއވ :ވޙކރއވއވ تعاىل هللاފހ، . ބމވޢޛބ ލ

 هنم ألفوا آباءهم ضالني فهم على آثارهم يهرعون إ

ހމކށވރނ އމހނގ ކބފއނ ނބއ މގއގ މތގއ ވނކށ އމހނނށ ” 82“.އކބފއނގ ފޔވޅތކށ ތބވމށ އމހނ އވސވގތވ ފހ، . ފނނވ

:ވޙކރއވނ تعاىل هللاއދ

اطعنا سادتنا وكرباءنا فأضلونا السبيال ربنا آهتم ضعفني من العذاب ربنا إنا والعنهم لعنا كبريا

އހރމނ ،ހމކށވރނ ! އހރމނގ ރއބވ ”: އދ އމހނ ބނނވ ”މގނ )ތދ (އދ . ކޔމނވ އހރމނގ ވރނނށއ އހރމނގ ބޑނނށވ

އމހނނށ ޢޛބގ !އހރމނގ ރއބވ . މގފރއދ އމހނނވ އހރމނ

                                                              482-11/479އއދރރއ ސނއޔ . 81 70-69: ސރތލ ޞއފތ.  82

70  

މކނ އމހނނށ ލޢނތ އދ ވރގދ ލޢނތ ލއވ . ދގނ ދއވނދވ 84 ]83“!އވނދވ ލ

:ވދޅވއވ ) رمحه اهللاއމއޔ އބނ ތ(އދ އކލގފނ

ހމކށވރނ އއލހގ ޢނމ ރސލތށ ފޅގއ ،ދކއދ މތނގއ މޤޞ”އ، ބރކށލ ޤބލކރ މހނގ ތރގއ، އތރފށނ އރސލތ ބތލވ ކނތ

މ، ވ. މހނވއވ) އމނވ (ރ ޤބލކ) އރސލތ ބތލކނ :އބހ (ކނތއ

ގ تعاىل هللاއދ އނއއ އނ ފދ މހނނކ . ވއފދ މހކ މނފޤކށވއ

އމހނގ އތރފށގއ ރސލ ،އއ . ދޢވކރއވއނ އކވރނކމގއ ފހ، މހނ ދމވ އމހނގ . ކފރވއވ ވޑއގނނވކމކށއކމކއގނ

85“.ހލކމގ ސބބނނވނވތ އމހނގ ޖ. ބޑކމގ ސބބނނވ

:ވދޅވއވ ) رمحه اهللاއމއޔ އބނ ތ(އދވސ އކލގފނ

ފހ ކފރވފދ ޖމލއއ ބނފމހ ނވތ އފދ ޢމލއކށފ މހ ”هللا ،އހނ . އއ އނ ކފރވނ ގސތނކރކމގއ ވޔސމއވ. ކފރވނއވ

86“.ދކރއވ އޅކ މނވ ކފރވކށ ގސތއ ނކރނއވއރ

                                                             68-67: ސރތލ އޙޒބ. 83 7/166މޖމޢލ ފތވ . 84 169، 11/168ތވ މޖމޢލ ފ. 85 178އއޞރމ އލމސލލ،  . 86

71  

:ވދޅވއވ رمحه اهللا އދވސ އބނ ތއމއޔ

ޖހލކމގ ތނތނގއ އދ ބޔކހމކށވރނ މސތކނގ ތރއނ އތއ ”އމހނނށ ނނގހނދ ޖހލކމގ ޒމނތކގއ ބޑ ޝރކގ ކނތއތކގއ

87“.އމތޙނކރވފއވއވ

:ވދޅވއވ رمحه اهللا އބނ ޤއޔމ

ޤބރށ އޅކނ ކރ މހނ އފތނއގއ ޖހނކމކ ': ނވއޖނމއވބ” ކބއހއޔވ؟ ޤބރގއވ މހނނކ މރވފއވ ބއއކމއ، ޤބރގއވ

މހނނކ ޤބރށ އޅކނ ކރ މހނނށ ގއލމއ ދނމށ ނވތ ފއދއއ މރވފއވ މހނނށ ) އދ (ދނމގ ބރ ލބގނ ނވ ބއއކމއ،

ޤބރށ އޅކނ (ދރއޅމކށ ގނއމށ އދ އލނ ދރއވމކށ ގނއމށ ބރށ އނގގނވ ޙލގއ ޤ )ބރ ލބގނ ނވކނ ކރ މހނނށ

' އޅކނކރނހއޔވ؟

:ޖވބއގ ގތގއ ބނވފއވނ

އއލހގ تعاىل هللا ތރއށ ދޔމށ މދވރވ ސބބކ އމހނ އކމގ ”އދ ތއޙދ . ވކމގ ޙޤޤތމދ ވ ޖހލރސލ އކމއގނ ފނއވވ ކމއ

ކށވރކރމށއ، ޝރކށ މގފހކރ އނމހ ކމއ ނއތލމށ އނމހ މމއސލއގއ އމހނނށ . ރސލނ އކމކއގނ ފނއވވކމށ ޖހލވމވ

ހނނށ އހނކމނ ޝއޠނ އމ . ލބފއވ ޢލމކ ވރށ ކޑ އއޗކވ

                                                             22/387މޖމޢލ ފތވ . 87

72  

މދޢވތ ބތލކރ ފދ ޢލމއ ) ޝއޠނގ (ފހ، . ފތނއށ ދޢވތ ދނވއވ އދ އމހނނށ ޖހލކމނ ލބފ. އމހނނކށ ލބފއއ ނވއވ

އދ ޢލމނ ލބފއވ މނވރކއ. އއޗކ އއގތވ ގތގމތނ ޤބލކރއވ 88“.އއވރށ، އއގތވ ގތގ މތނ ސލމތވއވ

رمحه اهللا ބޠއނ ބނ ޢބދއރޙމނ އބ هللا ޝއޚ ޢބދ :ވދޅވއވ

ބގ ރވޔތތކނ އނނ ހއދ ޝއޚލ އސލމ މޙއމދ ބނ ޢބދލވއ”

تعاىل هللاއއ ހމކށވރނ . ވ އއޗކވއއޗކ އކމކށ މސލމނގ އޖމޢދމދ މދވރނ މދވރކށ އނ އއ )އޅކނކރ މހ :އބހ( އ އނ

ނއމށ އދ ކށ އދ ފއދ ގތވއކލ) ނވތ މދވރއށ(އމދވރނނށ . މޝރކކވ ވރނ ކފރތކރމށ އދ ގވ މހކ ހމކށގވ ނވތ ޙމޔ . މހއއ އނނ މހނ ޝމލވއވ މކމގއ ޖހލ

صلى اهللا ހމކށވރނ މޙއމދ: އނގގނވގތގއ މގ ސބބކގ ރސލތ މހކ ޤބލކރ ހނދ، އދ އނ ޤރއނށ އމނވ عليه وسلم

އއލހގ ފތގއ هللا ލއގ ބޑކމ ބހގތނ ހނދ އދ ޝރކގ މއސޛކރކރއވފއވ އއޗކށ އނ އޑ އހ ހނދ، ހމކށވރނ އއލހ ޝރކކރ މހއށ ފފ ނފއސވނކމއ ޝރކ ކރ މހވނ އބދގ

އއ ޝރކކނ ، ދނފހ. ވނގއށ ނރކއގއކނ އނއށ އއބދހރ މހކ ރނހއޔވ؟ ބއދ ސލމތނނގހނދ އނ ޝރކ ކއ

                                                             1/332: އޣޘތލ ލހފނ. 88

73  

ފހ، މކނ ހނގނ އއ ޝރކކމމދ ޖހލވގނވ . މފދކމއ ނކރނއވ 89“.މހނގ ފށނނވ

:ވދޅވއވ رمحه اهللاބ ހ ޝއޚ ޢބދލވއ

ކ އނގ ދލނ ބނ ބހއގ ސބބނ ކފރކށވކނ ކލއށ ފހ އނސނ ”. ބއއ ފހރ އނ އބސ ބނނ އނ ޖހލއކމގއ ވހނދވ. އނގއރވ

އދ ބއއ ފހރ . އނ ޖހލކމގ ސބބނ ޢޒރވރވގނ ނވއވ ،ފހ

ކއތނވމށ އއ تعاىل هللاބނ އނ އބސ ބނނ، އބހގ ސބ

تعاىلهللا ގ މހނނ ބހގތނ عليه السالم ޚއޞކށ މސ. ވސނމނނވއމހނގ . ރވކރއވ އއޗއ އއލހ ކލއށ ވސނއދއވއފނމއވ

:ނވއވ ގ އރހށ އއސ ދނކޅދނކމއ ޢލމއކ މސ ޢލއހއސލމ

  اجعل لنا إهلا كما هلم آهلة ) 138: األعراف (

ދވއ ހއ ފދއނ އހރމނނށ އލހއ އމހނނށ އލހނތކއ ވ ” 90)138: ރފސރތލ އޢ( “.ދއވށވ

ތކނ މކމގ ވއތރ ،އދ މކމނ. އހނކމށވއރ ކލގ ބރ ބޑވނއވ 91“.ވނގތއ ދނގތމށ ކލގ ޝއޤވރކނ ބޑވނއވތކލ ސލމ

                                                             ދވނބއ، / 4މޖމޢތއ ރސއލ ވލ މސއލ އއނޖދއޔ، ވލއމ . 89

477ޞފޙ . ޖހލކމގ ސބނނނވ އމހނ އހނ ބނ. ވސނ ބއލވށވ: ތރޖމނ. 90

138ބއލވ ސރތލ އޢރފ 1/71އއދރރއ ސނއޔ . 91

74  

އސލމކނ ގއލ ބއއ ކނތއ ޛކރ رمحه اهللاއދވސ އކލގފނ

އދ ކފރގ ކމއ ގސތގއ ކރ މހއއ، މޖލކށ ކރ . ކރއވއވ. ރ މހގ ޙކމކ އއ ޙކމއކނ ސފކށ ވދޅވއވމހއއ އދ ބރނ ކ

އދ މޖބރވނ ފޔވއ 92.އސތސނވނ ހމއކނ މޖބރވއޖ މހކވ ،މސލކށ. އހނ އއވސ އސތސނއއ އކލގފނ ނކރއވއވ

ދ އއވސކމއ އސތސނ ތއވލކށގނ ކރމކނ ފ ،ޖހލކމނ .ނކރއވއވ

) ތއއސލމކނ ގއލ ކނތއ( “އސލމ ނވޤޟލ” رمحه اهللا އކލގފނ

:ގ ނނމމގއ ވދޅވއވ

އސލމކނ ގއލ މހރހ ކމއގއ، އކމއ މޖލކށ ކރ މހއއ ”ދމދ އއވސ ފރޤއ 93ވތ ބރނ ކރ މހއސރއސކށ ކރ މހ ނ

އސތސނ ވނ ހމއކނ މޖބރވއޖ . އއވސ ތފތއ ނވއވ. ނވއވ 94“.މހއވ

                                                            މޖބރކ ތމގ ޢދއވ ތމގ ފރނޔށ ގއލނ ދވނ ބރ ހރމ : ތރޖމނ. 92

ނ އދ އ ޢދއވ ތމއށ އ ގއލނ ދވ. ތމއށ ގއލނ ދނމށ ބނމވނވތ އބއމހނ ތމ އތލއ ގނ އނޔކރމނ ގސ ކފރށ . ޙލތއގއ ހރމވ .މޖބރ ކރމވ

ވރކމއ ގއލދނތ ނވތ ވޒފ ގއލދނތ ނވތ މޤމއ : ތރޖމނ. 93އކރ މހއށ ޢޒރ ދރޖއއ ގއލދނތ ނވތ ޖލށ ލއފނތ އފދ ޢމލ

.ލބގނ ނވއވ 470ޢޤދތލ މވއޙދނ، ޞފޙ . 94

75  

رمحه اهللا ބޠއނ ބނ ޢބދއރޙމނ އބ هللا ޝއޚ ޢބދ :ވދޅވއވ

ކރނ މސތކނ ޝރކ: އބހ(މޝހދ މއދ މ: ވމ، އހރމނ ބނމވ”ނތ ގތގއ ކރ މހކ އއވސ ޝއކއކއރ ޝރކ) ހޒރވ ޤބރތއ

އދ . ޤރއނއ ސނނތނގ ދލލތކނނވ ،އއ. މޝރކ ކފރކވނސބތވގނ އޅ އސލމކމށ :އދ އހރމނނށ އނގއވ. އޖމޢނނވ

މހއ މކނ ކރނމ، ހމކށވރނ އނއށ އކމގ ތރއށ މގދއކއދނ އއ ވރށ ދރ މނވރކށ، هللاސބބކ، ހމކށވރނ އކމކ . ޖހލކމވ

ނޑވއދ އއޗއކ ނޑމކށ ދރކށދ، ގޅނ ކ މއ، ވރށ ބޑ ގޅނ ކ

ޙރމކރއވ ޝރކކނ އމހނނށ تعاىل هللا ،އދ އކމކ ހމކށވރނ

ހރހ ޢލމވރނ އމހނނށ ، ފހ. އނގނމ އމހނ އކމއ ނކރނއވދފއވ އހނ މގފރ. އދ ޖހލކމށ ޢޒރ ނދއވއވ. ތކފރކރއވއވ

ނ ނ މމހނ ޖހލކމގ ސބބހމކށވރ” :މހނ ބނއވ ބއއ

އށ تعاىل هللاފހ، މފދ ބނމކ ޢލމއނތ “.ޢޒރވރވގނވއވ

95“.ރއދކރވ ބހކވ

:ވދޅވއވ رمحه اهللا މނ ޙ ސ ޝއޙ ސލއމނ ބނ

ހގ މލއކތނނށއ، އއލހގ އށ އމނވމށއ، އއލ تعاىلهللا ”

ފތތކށއ، އއލހގ ރސލނނށއ، އޚރތދވހށ އމނވމށ އއވސ އއށފހ އނއށ ޖހލކމގ ،އހނކމނ. މހކށ ޢޒރ ލބގނނވއވ

                                                             405، 10/404އއދރރއ ސނއޔ . 95

76  

ގ ކފރކނ ސފކށ ކފރނ تعاىل هللاފހ، . ސބބނ ޢޒރ ލބގނއނވއވ

އދ . އނގވއރ ކފރނގ ތރއނ އތއ ބއއގ ޖހލކނ ބޔނކރއވއވ

ވނ تعاىل هللاމސލމކ ނޞރއނގ ކފރކމމދ ޝއކއ ނކރނއރ،

މއކ އދ އހރމނ ސބތކ. ޖހލކނ ނޞރއނނށ ނސބތކރއވފއވ ހމކށވރނ މއދގ ޔހދނނއ ނޞރއނގ ގނ މހނނކ : ބނމވ

. އދ އމހނގ ކފރކނ އހރމނ ޤބލކރމވ. ތޤލދކރ ޖހލބއކވއދ އމހނގ ކފރކމމދ ޝއކ ކރމހގ ކފރކނ އހރމނ

ހމކށވރނ ދނގ ،ދ ޤރއނގއ އނގވފއވނއ. ޤބލކރމވ ....ކމއކމގއވވއސލތކގއ ޝއކކރމކ ކފރ

ދލލތކއ، އއލހގ ބޔނތއ މހކށ ފހމނވމކ ގ تعاىلهللا އދ

ހ އނއށ ފރމށފ ހމއށ އއނއ އޙއޖތ ،ސބބކ. ރއނނވޢޒ 96“.ހމނވޔސ ޢޒރ ލބގނނވތއވއފ

:ވދޅވއވ رمحه اهللا ބޠއނ އބ هللا ޝއޚ ޢބދ

ހމކށވރނ ޖހލކމކ :ބޔނކށދ އއޗވ) މއސލ(އއއޗކނ ”

އނތހ ޚވރޖނގ صلى اهللا عليه وسلمނބއޔ . ޢޒރއނނވ

صلى اهللا عليه وسلم އމހނނ ބހގތނ އކލގފނ އކވސޅވރކމއ 97)އކލގފނ ވދޅވ ކކކމށތއވ؟ ،ފހ :އބހ. (ބސފޅވ ޙދޘކރއވ

އމހނގ މއސލއގ ސބބކ ހމ ،ހމކށވރނ ،ދ އނގގނވނއލކނ އއ އމހނނށ ލބގނވ ފހ، ޖހ. ޖހލކމވ

                                                             92ކޝފއޝބހތއނ، ޞފޙ . 96 ބއލވ 30-29ޞފޙ : ތރޖމނ. 97

77  

އއޗއ ސފކށދ ޢޒރއކމގއވހއޔވ؟ އދވސ އހރމނ ބޔނކރ ތތކގއ ޛކރ ހމކށވރނ ކނމ މޒހބއގ ޢލމވރނ ފޤހ ފ :އއޗކވ

އއ މސލމކ އނގ އދ ،މރތއދ މހގ ޙކމގ ބބ' :ކރއވއވ .'އސލމކމށފހ ކފރކށވމވ

އބފޅނ ކފރގ ބއތކގ ތރއނ އނމ ފރތމ ފށޓވ އއޗކ ،ފހ

ކރ މހ އއ ޝރކ تعاىل هللا :އބފޅނ ވދޅވއވ. ރކވޝ

ތގއ އނމ ބޑ ކފރކ އބފޅނގ ކރމ ،ސބބކ. ކފރކށވއޖއވއކމއ (އދ އބފޅނ ޝރކ ފޔވއ އހނހނ މއސލތކގއ . ޝރކވ

ޖހލކމގ :އބހ(ޖހލއނމއ ވދޅވއރ ޝރކގއ އހނ ) ކރ މހކ

ރތގއ ޙޟ تعاىل هللا' ،އދ ހމކށވރނ. ވދޅއނވއވ) އސތސނއއ

ސވލ އއ صلى اهللا عليه وسلمނބއޔ 'އނމ ބޑ ފފއކ ކބއތ؟

:އވ ދނނވމނ ޙދޘކރއވ

))خلقك وهو ندا هللا جتعل أن((

“.އއލހ ކލ ހއދވފއވއރ އއލހ ކލ ބއވރއއ ބއވރކރމވ ،އއ”

ދގ ތޤލދކރ މހއށ އނ ޝރކ ކރ ހނދ މރތއ ޖހލމހ ނވތ ،ފހއކނ ) ޢލމވރނނށ :އބހ(އބފޅނނށ ،ފހޙކމ ނކރވނމ، ދނ

.މއ ފޅވގނވ ކމކވ. ގ ނދނއވނނ

މގއ ޖހލނކ އހލވރނނކވނ ނރކއގ تعاىل هللا ،ހމކށވރނއދ

:ވޙކރއވއވ تعاىلهللا . ސފކރއވފއވ

وقالوا لو كنا نسمع أو نعقل ما كنا يف أصحاب السعري ) 10: امللك (

78  

އހރމނ އޑއހނމ ނވތ އހރމނގ ވސނމގ “:އދ އމހނ ބނނއވ ”ކއގ އހލވރނގ ތރގއ ބނނކރނމ، އހރމނ އނދއނދހނނ ނރ

98“.ނވހވ

:އދވސ ވޙކރއވއވ

ولقد ذرأنا جلهنم كثريا من اجلن واإلنس هلم قلوب ال يفقهون هبا وهلم أعني اليبصرون هبا وهلم آذان ال يسمعون هبا أولئك كاألنعام بل هم أضل أولئك هم

)179: األعراف ( الغافلون

ބޔކޖނނނނއ އނސނނގ ގނ )هللا(ތމނ ،މކށވރނ އދ ހ ”. އމހނނށ އގނ ނވސނ ހތތކއވއވ . ނރކއށޓކއ ހއދވމވ

އދ އމހނނށ އގނ ނވ . ވއވ ހނނށ އގނ ނފނނ ލތކއ އމ އއތ، އދ ކ . ސފ ފދ ބއކވ ޢމ އމހނނކ ނ . ކނފތތކއވއވ

) ހނރ (ޣފލވގނވ . މގފރދނ ބޑވ ގ އތކއޗށވރވސ އމހނ 99“.މހނނކ ހމ އމހނނވ

:ކރއވއވއދވސ ވޙ

قل هل ننبئكم باألخسرين أعماال الذين ضل سعيهم يف احلياة الدنيا وهم حيسبون ) 104، 103: الكهف ( نون صنعا أهنم يحس

އމހނގ ޢމލތކގއ އނމ ބޑ ގއލނތރނނކ ”: ކލގފނ ވދޅވށވ ” !)ދނނށވ (” * “ނށ އނގވއ ބލނހއޔވ؟ކލމނ )هللا(ތމނ ކބއކނ

މދނޔގ ) ވރއ ހރހ ހތ (އމހނނކ، އމހނގ ހރހ މސއކތއ

                                                             10: ސރތލ މލކ . 98 179: ސރތލ އޢރފ. 99

79  

އމހނ އމހނގ ޢމލތކނ ހޔ ހދމނ ،އއ. ޙޔތގއ ގއލދ މހނނވ 100“.ށ އމހނ ހކށފއވނކށވ ދޔކމ

:އދވސ އއލހ ވޙކރއވއވ

اهللا فريقا هدى وفريقا حق عليهم الضاللة إهنم اختذوا الشياطني أولياء من دون ) 30: األعراف ( وحيسبون أهنم مهتدون

އދ އނއ ބއއގ މއޗށ . ށ އއލހ ތދމދ ދއކވއވ ބޔކ އއ ”

ބދލގއ ގ تعاىل هللا ،ހމކށވރނ ) ސބބކ . (މގފރދނ ޙއޤކރއވއވ

ތކށދއވ މހނކމގއ އދ ހމޔ :އބހ (ޝއޠނނނކ އއލޔއނކމގއ ކމށ އދ އމހނނށ ތދމގ ލބފއވ . އމހނ ހދއވ ) އހތރނކމގއ

101“.ވސނއވ އމހނ

:ތގ ތފސރގއ ވދޅވއވމއޔ رمحه اهللاއމމ އބނ ޖރރ

102“.ދލލކރއވތނ ލމހ ޢޒރވރނވކނ މއޔފހ ޖހ”

ނއ، ޢލމވރނ ތކފރކރއވ ށ ސލފނބޔކއ ،އދ އނގގނވނއދ . ލވރނކމވއދ އޅކމގ އހ. ރނކމވލވމހނނކ ޢލމގ އހ

އދ އމހނ، . އހލވރނކމވ ގއދ ޒހދ. ވސނމގ އހލވރނކމވ އދ ޢލ . މހނ އކރ ކމކށ ވއޓމށ މގދއކ ހމއކނ ޖހލކމވއ

                                                             104، 103: ފ ސރތލ ކހ. 100 30: ސރތލ އޢރފ. 101އދ އލއމމ އލ . މކމށ އއބސވލއވއވ رمحه اهللاއލޙފޒ އބނ ކޘރ . 102

ޙއޤގއވކމށ ހކރ ކފރ މހއއ، ،ހމކށވރނ :"ވދޅވއވ رمحه اهللاބޣވ

، )މޢނދ: އބހ(ނގހރ ދކޅ ހދ މހ އއ، އ) ޖޙދ: އބހ(ދގކރ މހ ." މއނމނމ ހމހމވގނވކމށ އގއ ދލލވއވ

80  

މހނގ ޖހލކނ އ މހނނށ އލފނނ އނދލއވ ބޔކއ رضى اهللا عنه

މރވމށފހ ” :އދ މހކ ބނނމއވ. ފޔވއ އހނ މއސލއއވހއޔވ “.މމދ އހރނ ޝއކކރމވއލނ ދރއވ

ޢލމގ އނމ ކޑ މނވރއވސ އނގ އއވސ މހކ އފދ ބހއ ،ފހ ކރޝއކ، ފހ. ޤބލކރނ ނހއޓނއވ) ކފރކނ(ބނ މހއގ ކފރކނ

:ވޙކރއވނ تعاىلهللا . މހކ ޖހލކވ

اهللا حق والساعة ال ريب فيها قلتم ما ندري ما الساعة إن نظن وإذا قيل إن وعد ) 30: اجلاثية ( إال ظنا وما حنن مبستيقنني

އދ . ޢދފޅކ ޙއޤވ ގ ވتعاىل هللاހމކށވރނ ” :ބނވއޖނމއވ އދ ”

ޔމތކ ޤ“:ކލމނ ބނޏވ “.ތ އއމމދކ އއވސ ޝއކއނތވ ޤޔމ ހއއކމގއ މނވ އހރމނ . ނދނނމވ ނއ ކނއއޗއކނ އހރމނ ނ ޔޤނކށ މ އދ އހރ .) ނވސނމވ . (އކމމދ ނހކރމވ

103“.ޤބލނކރމވ

:ވޙކރއވއވ تعاىلهللا ނޞރއނނމދ ،އދ ހމކށވރނ

م ورهباهنم أربابا من دون اهللا واملسيح ابن مرمي اختذوا أحباره ) 31: التوبة (

އމހނގ ބޑތ ޢލމވރނނއ، ) ޔހދނނއ ނޞރއނ :އބހ (އމހނ ”އދ މރޔމގފނގ . ފޔވއ ރއބނތކއކމގއ ނގއވ هللا އޅވރނ

ފޔވއ ރއބއކމގއ هللا އކ ) معليه السال ޢސ(ދރކލނ މޞޙ

104“.ނގއވ

                                                             32: ސރތލ ޖޘޔ . 103 31: ސރތއ ތއބ . 104

81  

:އށ ދނނވއވ صلى اهللا عليه وسلم ނބއޔ رضى اهللا عنهޢދއޔ ބނ ޙތމ

صلى اهللا عليه وسلمނބއޔ “.އހރމނ އމހނނކށ އޅކމއ ނކރމވ”މއ ޙލލކރމނ ކލމނ އކނ ޙރމކރއވކ هللا އމހނ ” :ޙދޘކރއވއވ

ޙލލކރއވކމއ ޙރމކރމނ هللا ޙލލކމށ ނދކނހއޔވ؟ އދ އމހނ ތކނ ” :ޢދއޔ ދނނވއވ “އޔވ؟ކލމނ އކނ ޙރމކމކށ ނދކނހ

:ކރއވއވދޘޙ صلى اهللا عليه وسلمއކލގފނ “.ތޔގތށ ކރމވ

))عبادهتم فتلك((

“.އމހނނށ އޅކނކރމކ އއއވ”

ޖރރ އދ އމމ އބނ އއތރމޒއމމ އޙމދ، އމމ :ރވކރއވ( ) ބރ އއޠ

އދ އމހނނށ . އމހނނށ އނޒރކރއވއވ تعاىلهللا ،އހނކމނ

އމހނގ ޢމލކ . ގ ނމނނވ) މޝރކނ :އބހ( “މޝރކނ” ދއވ ނނޢލމވރނނށއ އޅވރނނށ ކރވ އޅކމއކމގއ އމހނނށ ނނގ އ

އމހނގ ޖހލކމށ ޢޒރއ تعاىل هللا ،އހނނމވސ. ހނދވސމއވ

. ނދއވއވ

ތޤލދކރ މހއށ ޢޒރލބގނވކމށ ބނ މހއށ ޝރކގއ ،އދ

ދގ އށ تعاىل هللاފހ، އފދ ބހއ ބނފ މހކ . ޤރއނ ރއދ ދއވއވ

ނރކއގއވ ތޤލދކރ ،އހނ. ހދއ، ނބއ ބސ ބނފ މހކވ

:ވޙކރއވއވ تعاىلهللا މހނނމދ

نا أطعنا سادتنا وكرباءنا فأضلونا السبيال إ ) 67: األحزاب (

82  

ހމކށވރނ، އހރމނ !އހރމނގ ރއބވ ”: އދ އމހނ ބނނއވ ”މގނ އހރމނ ) ތދ (އދ . ކޔމނވ އހރމނގ ވރނނށއ ބޑނނށވ

105“.މގފރއދ އމހނނވ

:ވކރއވމނ ވޙކރއވއވކފރނގ ކބއނ ރ تعاىلهللا އދ

إنا وجدنا آباءنا على أمة وإنا على آثارهم مهتدون ) 22: الزخرف (

އހރމނ ކބފއނ ވކ މގކނ އދ ދނކށ “:އމހނ ބނއވ . ނނކވ ”އދ އމހނގ ފޔވޅތކނ . ނނވ ތބވމނ ދނކށ އހރމނނށ ފ 106“.އހރމނނށ އހރމނ މގދއކމވ

:އޔތއގއ ވޙކރއވއވ އދ އހނ

وكذلك ما أرسلنا من قبلك في قرية من نذير إلا قال مترفوها إنا وجدنا آباءنا ) 23: الزخرف ( أمة وإنا على آثارهم مقتدون على

ގ ކރނ ) صلى اهللا عليه وسلم މދ އ މޙ :އބހ (ހމ އފދއނ، ކލގފނ ”

ފނއވމނ އރށގ ގތށ އނޒރދއވ މހއ )އހލވރނގ (ރށއގ އހރމނގ ” :ބގނވ މހނ ނބނ ނދއވ މހނގ ތރއނ ތނވސކނ ލ

. ކބފއނ ވކ މގކށ އދ ދނކށ ތބވމނ ދނކށ އހރމނނށ ފނނވ 107“.އމހނގ ފޔވޅތކށ އހރމނ ތބވނމވ ،އދ ހމކށވރނ

މވރނ ދލލ ތތކނ ޢލއފދ އޔ، ވމ، މއޔތތކނނއއދ ދނގ އސލތކގއ ، ނނގވނ ތއޙދގއ އދ ރސލތގއ

                                                             67: ސރތލ އޙޒބ. 105 22: ސރތލ ޒޚރފ. 106 23: ސރތލ ޒޚރފ. 107

83  

ލފކށ އދ ކނމ މކއ. ތޤލދކރމކ ހއދކމއ ނނކމށވ އދ ހމ މގތށ . ދ އގ ދލލތކއކ ދނގތމށވވޖބވގނވނ ތއޙ

ސބބކ، މއސލތކށ . އދ ދނގ އނމހ އސލތކވ. ރސލތވސމއވ

އދ . އށވ تعاىل هللاމދއވނ އދ ހރހ ޙ . ޅވގނވތއވދލލތއ ފ

108].ށ ނނވކއކނތއ ދނގތނ އކށގނވނކ ހމއކނ ޢލމވރނނ

:ވދޅވއވ رمحه اهللاޝއޚ ޢބދއރޙމނ ބނ ޙސނ

އދ މޝރކނ . ކނމ ކފރކ ކށއކށފއވ މހކވ: އދ ބނވގނވއވ” ).އސލ މނ އހނ އއޗކށ ހދފއވ :އބހ. (ނ ތއވލކށފއވވ

އކ އގ )ތރމއޚ: އބހ(ލޙނނށ ކރވ ތއޒމ ޞ އމހނ ދކގދގއދފޢކށދ އމހނގ ކބއނ އދ . ސބބނ އމހނނށ ފއދކށދކމކވ

އދ . މޝރކނނށ މކށގ ސބބނ ޢޒރ ލބގނއ ނވއވ ،ފހ. ކމކވ

تعاىلهللا އހނއކމކ، . ލބގނއނވއވ ޢޒރމތއވލގ ސބބނވސ :ކރއވއވވޙ

والذين اختذوا من دونه أولياء ما نعبدهم إال ليقربونا إىل اهللا زلفى إن اهللا حيكم بينهم فيما هم فيه خيتلفون إن اهللا ال يهدي من هو كاذب

) 3: الزمر ( كفار

هللا ވނ ހމއކނ ) އޅކމއ ކޔމނގތނ :އބހ (ހމކށވރނ، ދނ ”ރއކތރކށދ ފރތތކއ :އބހ (އ އހނ އއލޔއނ އއލހ ފޔވ . އށވ

އހރމނ އފރތތކށ ”: ނގ މހނ ބނއވ ) އހތރވދ ފރތތއ

                                                             194-10/391: އއދރރއސނއޔ. 108

84  

ގ ކބއށ އހރމނ ކއތނކށ هللاއޅކނކރނ އފރތތއ ހމއކނ އމހނ އކމމދ ޚލފވގނ އއޅ ކނތއތކ ، ހމކށވރނ “.ދނމށވ

ހމކށވރނ، ދގހދ . އމހނގ މދގއ ޙކމ ކރއވނއވ هللا ދތރގއ 109“.ތދމގއ ނދއކވނއވ هللا ކފރކށ

މނހޖލ :އބހ (ސދވގނވ މނހޖ އދ ޢލމވރނ ހނގވއދ އބފޅނ މރތއދ މހގ ޙކމގ ބބ ޛކރ . ގ މތގއވ) މއސތޤ

މހކ ”: އދ އބފޅނގ ތރއނ އއވސ ބފޅކ ވދޅއނވއވ. ކރއވއވއކމކ ކފރގ ޢމލއ ކރ ހނދ ނވތ ކފރގ ބހއ ބނހނދ އނއށ

ދކޅވގނވ އ އ )محمد رسول اهللا اهللا إال الإله ދހކ،: ބހއ(ޝހދތއނ

ކމއކމގއ ނނގނމ، އނގ ޖހލކމގ ސބބނ އނ ކފރކށ 110“.ނވނއވ

އއލހގ ފތގއ ބޔނކރއވފއ ވނ تعاىلهللا ،އދ ހމކށވރނ

. މހނނކ ތޤލދކރ ޖހލބއއކމގއވކނގ ބއއކށވރނ، މޝރހމ

ގ ޢޛބނ އމހނ تعاىل هللاފހ އމހނގ ޖހލކމއ، އމހނގ ތޤލދ

:ވޙކރއވއވ تعاىل هللا ،އހނ. ދފއއ ނކށދނވ

                                                             3: ސރތލ ޒމރ. 109އކމކ، . ފހ، އއވސ ޢލމވރއކ އހނ ވދޅއނވއވ: ތރޖމނ. 110

އދ ޠޣތނގ ފތވ . މދނނވނ ޠޣތނ އއޔނކރ މފތނގ ވހކއއނނވނއ ޖހލނ މޝހރކރ ޠޣތނ . އދ ކއތއވ. ކމޓތކގ ވހކއއވސ ނނވ

މރޖއ އމމނނއ މރޖއ ސލފނގ ، "މޙއދޘނނއ"މރޖއ ގ ވހކއއވސ " މޖއދދނ"މރޖއ . އދ ކއކރނތއވ. ވހކއއވސނނވ

. ހމހލ ނނވ

85  

ومن الناس من يجادل يف اهللا بغري علم ويتبع كل شيطان مريد إىل قوله : إىل عذاب السعري ) 4، 3: احلج (

އދ . އ މދ ޖދލކރ މހނވއވهللاއދ މސތކނގ ތރގއ ޢލމކނލއ ”ފހ، ޝއޠނއށ ލޔވ . ކނމ ނކޔމނތރ ޝއޠނކށ ތބވ މހނވއވ

ނޑއޅގނވނ . އޝއޠނ މގފރއދނއވ ބވ މހކށއޝއޠނއށ ތ ކ 112 111“.އނ ގނދނއވ) އޝއޠނ(އދ ނރކއގ ޢޛބށ

:ވދޅވއވ رمحه اهللا މނޝއހ ސލއމނ ބނ ސޙ

މހކށ ޖހލކމގ ސބބނ އއވސ ) ޝރކގއ:އބހ(ފހ މކމގއ [އހނއކމކ، އއ ދނނ ކނމހނ ދނގނނނ . ނވއވ އޒރ ލބގނ ޢ

113 “.ޖހ އދ އމނވނ ޖހ ކމކވ

رمحه اهللا ބޠއނ މނ އބ ދއރޙ ބ ބނ ޢ هللا އޚ ޢބދ ޝސނނތއ ލ ތޤލދކރމހގ އމނކނ ޞއޙކމއ މދ އހލ

:ދހރ ތފތ ބޔނކށދއވމނ ވދޅވއވ އއ ދމ ' މޢތޒލ '

އދ ދލލތކއ އކ ތއޙދ ދނގތމއ އސލމކމގ ރކނތއ ދނގތމކ [) ތއޙދގއ: އބހ(ގއ އދ އ. މއޗށވ ވޖބކވކނމ މހއގ

                                                             4،3: ސރތލ ޙއޖ . 111 479، 11/478: އއދރރއ ސނއޔ. 112 64-63ކޝފއ ސބހތއނ ޞފހ، ބއލވ . 113

86  

ޢލމވރ ނނ މހ އނ ރއބގ ، އކމކ. ތޤލދކރމކ ހއދކމއ ނނވ

ގ صلى اهللا عليه وسلم އއކއވނތކމށ އމނވ ހނދ ، އދ މޙއމދ

އނ ،އދ. ރސލތށ އމނވ ހނދ، އނއށ ދލލތއ ނނގއވށ އދ ސވރގއއ ނރކއ. މރވމށފހ އލނ ދރއވމށ އމނވއވ

ކއރގއ ކރ މޝރކގ ކނތއތކކ ބތލ މޝހދމއދ . އމނވއވމތގއ ޒކރ ކށލވނ (ވމ،. ކމށއ މގފރދނކމށ އމނވއވ

ތޤދކނ، އއވސ ޝއކއތނތގތގއ އނ ހރދނ އޢ) ނތއތކށ ކނވކމގއ ޟރޙދލލކއގނ . ހ، އނއކ މސލމކވއމނވނމ ދނފ

މހނނކ އމހނނށ ދލލއ ޢއމމސލމނގ ،ބކސބ. ވޔސމއވ 114. ]ނވސނ ބއކވ ށގ މނ ފރހމކސ އދނ

އހލވރނ ގ އދ ބރހނ ލބގނނވ ފތރ ޖތ ޙއ ޢޒރނށ )ދރސލނގ ދމދގއވ މއދތގއ އޅމހނ :ހ އބ(

ޢޒރޤރއނއ ސނނތވ ހލ މސތކނނށ ،ލބގނނވއރ :ލބގނނވކނ ދލލ ކށދއވ

:ވދޅވއވ رمحه اهللاދއރޙމނ ބ ލޠފ ބނ ޢ ދލ ބ އޚ ޢ ޝ

صلى ނބއޔ. ދޘގއވޚރ އއ މސލމ އއބސވލއވ ޙކނވނ ބއއދ [ :ޙދޘކރއވއވ اهللا عليه وسلم

))إن حممدا يبشرك بالنار : ما مررت عليه من قرب دوسي أو قرشي فقل له ((

                                                              10/409:އއދރރއ ސނއޔ 114

87  

އއގ ޤބރއ ފހނ އޅއދނމ، ' ޤރއޝ'އއގ ނވތ ' ދއސ'ކލމނ [

ކލއށ ނރކއގ صلى اهللا عليه وسلم ހމކށވރނ މޙއމދ ': އށ ބނށވއނ

]'.ބރ ދއވއވއފވރ ޚ

އހނކމށވއރ ! މއ އމހނ ފތރގ އހލވރނ ކމގއ ވހނދއވ ،ފހދ ތކއ، އދ ތއޙރއނގ އޔތތކއ، ނބވ ޙދޘ މއއމތގއ އނއށ ޤރމކމއ، ޝރކ ދށ އމރކރމއ، ޝރކގ ޙވޖބކރމއ، ތއޙ

ރމކރމއ ބހގތނ ފޤހ ޙކމތއ އޑވހނދ ބޑވފއވ މހގ ހލތކ ޙއނގ ،ކބއހއޔވ؟ އދ އނއކ ޤރއނ ކޔވ މހއނމ، ދނފހ

ނއކ އނގހރ ޝރކ އ ށކސއޚއދ . މއސލ ބޑވފއ، މތވގނވއވ) ވރނނށ އކ(ނނއ އއލޔއނނށ ޙއދ ޞލ ،ކރ މހއނމހއދ

) މސތޙއބ(އދވގނވ އކނތއތކކ ވތދ، އދއޅކނކރމށ ދޢޤރއނ ދލލކރނ އނގ ،ހމކށވރނ، މދނ މހނނއވސ ކމއކމގއ

އދ .ކފރކ މނދރގ އރށވރވސ ސފވގނވ ކމއކމގއވއސލމދނއ އދނގ ޙކމތކއ އސލތއ އނގ، އދ ދނގ ލޔނތއ

115.]ނ ނހއޓނއވހކ އނއށ ތކފރކރ އނގ އއވސ މ

:ވދޅވއވ رمحه اهللا ދއރޙމނ ބނ ޙސނބ ޝއޚ ޢ

ބޑ ޝރކއ ބހގތނ ފތއނތ ޖހލއޔތގ . އއވސ ޝއކތ ނތވ[

އޔޟ ބނ ޙމރ އކނވނ ޢ، އހނ. އޒނ ނދއވއވ تعاىل هللاމހނނށ

:ޙދޘކރއވއވ. އރހނ ރވކރއވ ޙދޘގއވ اهللا عليه وسلم صلى ނބއޔ

                                                              102،103މނހޖއ ތއސސ ވއތޤދސ، ޞފޙ 115

88  

))إن اهللا نظر إىل أهل األرض ، فمقتهم عرهبم وعجمهم إال بقايا من أهل الكتاب ((

އއލހ ،ފހ. ބމގ އހލވރނނށ ބއލވލވއވ تعاىل هللاހމކށވރނ [

ރބ ޢ: އބހ(ޖމނ ޢރބނނއ ޢ، )އއ . (އވއމހނނއ މދ ކފވނގ ތރއނ މދބޔކށފޔވއ ފތގ އހލވރ .ނށވ )ނނމހނ

].އހނމހނނށ ކފވއވ

ވވނ ޢޒރފތވމހނނށ ގتعاىل هللاއމހނގ ކރމތގއ އހނވމ،

تعاىلهللا އދ އފތކ . އޑ އހއވ. އފތ ކޔއވ ކހނކނތއވ؟ އމހނ :ވޙކރއވއވ تعاىلهللا ނ އހ. އޖތވތކނގ މއޗށވ އއލހގ ޙގ އޅ

އދ އމހނނއ ދކޅށ ( .މޤރއނކ މސތކނނށވ މސޖކވ[. މހނ އނޒރ ލބގތމށޓކއވމޤރއނނ އ ،އއ.) ސފވގނވ ހއކކވ

އދ . އއލހއ އއކއވނތ އލހކނ އމހނ ދނގތމށޓކއވ ،އދ 116.]ބއދގ އހލވރނ ސމލވމށޓކއވ

އއޗކ އމހނނއ ޢއމ އނމ ކނމ މޝރކއގ މއޗށވ އކމގ ،ފހ. ށ އމހނ ކރ ޝއކކވހމއށ އއ އއޗކ

: އބހ . (ކފރކނ ހދއވ އމހނ އމހނގ ސބބނ .)ކފރވއވ

:ވދޅވއވ رمحه اهللا މނ ދއރޙ ޝއޚ ޢބދލލޠފ ބނ ޢބ

                                                              52ސރތލ އބރހމ . 116

89  

ހމއށ އއ އއޗކ އމހނނއ ޢއމ އނމ އގ މއޗށވ ރކކނމ މޝ [އކމގ ސބބނ އމހނގ މއޗށ ،ފހ .ވއއޗކށ އމހނ ކރ ޝއކ

:ވޙކރއވއވ تعاىلهللا އހނ . ޙކމ ކރވނވ ގކފރއ ޝރކ

لو شاء اهللا ما أشركنا وال ءابآؤنا… ) 148: األنعام (

هللا [:ނ ނގ މހނ ބނނއވ އވރ އއ އކ އޅކމގއ ބ هللا [ބއވރނތކއ ) އޅކމގއ (ރމނ އއލހއ އކ އހ ،އރދކރއވނމ

) އއ ދކޅށهللا (އދ . ނގހވ އދ އހރމނގ ކބފއނވސ ނ . ނނގމހވ އނ އމހނގ ހމއފދ .] ރމކށއ ނހދމހވ ޙ އހރމނ އއވސ އއޗއ ޒބގ ރހ ލބއޖއމށ ދނދނ ގ ޢ ) هللا(ކރގއ އޅނމހނ އހރނ

ކލމނ އހރމނނށ [: ކލގފނ ވދޅވށވ . ޅނވ ދގކށ އ ) ރސލނ (؟ ކލމނނށ ވހއޔވ) އކއ ޙ (ނރ ދއކއދވނ އއވސ ޢލމއ

އދ . ވނ ހއކށކމގއ މނވ ނވއވ ރނ، ކލމނ ތބ ހމކށވ 117].ކލމނނކ ދގހދބޔކ ކމގއ މނވ ނވއވ

:ވޙކރއވއވ تعاىل هللاއދވސ

لو شاء اهللا ما عبدنا من دونه من شيء ) 35: النحل (

އއލހ ފޔވއ ،ކރއވނމއރދ هللا [ :ދ ޝރކ ކރ މހނ ބނއވ އ [އހނ އއވސ ފރތކށ އހރމނވސ އދ އހރމނގ ކބފއނވސ

މނ އއވސ އއލހގ އނގވމކއ ނލއ އހރ ،އދ . އޅކނނކރމހވ ނވސ އބއމހނގ ކރގ މހ ،)ފހ .] (ށ ނހދމހވ އއޗއ ޙރމކ

                                                              148ސރތއ އނޢމ . 117

90  

ދނފހ، ސފވގނވ މސޖއ އއވވނ މނވ . ކނތއކރ ހމއފދއނނވ 118]ރސލނގ މއޗށ ވހއޔވ؟

ފހ، . ލބނވ. ފހ، ޤދރށ ޝއކ ކރނ އނއށ ހޒރވއވއލހގ ޝރޢތ އއލހގ އމރއ، އއލހގ ދނއ، އ) މޝރކނ(އމހނ

) الكونية دريةلقا( ޤދރގ އރދ ސބބކށވ . ރއދކރއވ. ދކށލއވ

....އއމދ އމހނގ ބތލ ވސނމވ

ކލނގ ތނ: އބހ(ގއ األقانيمނބކމށ އދ .އދ ނޞރއނނވ

ސބބކށވ އލ . ވމގއވ ޝއކއމހނގ ބނ )މގއއއކލނގއކށ ހދ

އކ ބއޕއކއ ނލއ އފއދވފއވ ) عليه السالمސ ޢ: އބހ( މސޙ

.) އދ އކނވއވ! ވށ: އބހ('ކލމ'އފއދވނ އކލގފނ .ބކލކށވމވ. އޅމކށވ) ބޑ(ނނށ ފހ، މކނވ އމހ. އއ އކގއވ'ކލމ'. އނނވ

ށ އނގފއވ ފހ، އބއމހނނކ ހރހ އއމތތކގ ތރއނ މޔކމދނގ މއސލތކގއ މނ ނގމގ ކޅދނކނ ނތ ބއއކމށ އދ . ބޔކވ

ގއވ ) سوت النا( ފހ، އމހނ ވސނ އއނސތ . އނގފއވ ބޔކވ

ލޤކރއވމއ އމރކރއވމއދމދ އދ ޚ. އކ އލ މސޙކމށވ' ކލމ'ކ ކމއ އއއ' ކލމ'ލޤކރއވނވނ ޚއދ . އބއމހނ ތފތއ ނކރއވ

ޤކރއވފއވ އއޗއ ނނކމއ ގ ޒތގއ ޚލއކ އ' ކލމ'އދ

ފތގއ ގ تعاىلهللا ފހ، ހމކށވރނ . ނނކށ ނނގއވއމހ

. އތއތނއގއ އބއމހނގ ޝއކށ އޝރތކރއވއ ރއދދއވއވ

:ވޙކރއވ ބސފޅވ تعاىل هللاމގތނ

إن مثل عيسى عند اهللا كمثل ءادم ) 59: آل عمران (

                                                              35ސރތލ ނޙލ . 118

91  

عليه ހއދވނ އދމ عليه السالم ސޙޟރތގއ ޢ تعاىل هللاހމކށވރނ، [ދނ އއށފހ، . ނނވފހ، އކލގފނ ހއދވ ވލ. އކ އއފދއވ السالم

ދނ އއމރ ކރއވ ،“!ވށވ” :އކލގފނށ ވޙކރއވއވއއލހ :ބސފޅވއދ އއލހގ ވޙ 119.]ގތއވއވ

وكلمته ألقاها إىل مرمي ) 171: النساء (

ގ هللا ވކނކށވރ عليه السالم )ޢސ( ދރކލނ މސޙ ފނގގމރޔމ[...

،“!ވށ“:އބހ(ކލމ ގއދ މރޔމގފނށދއވ އއލހ. ރސލއކމގއވއއލހ )އކލގފނކ(އދ . ގއވމކ.) ދނ އކލގފނ ޚލޤވއވ

120....]ފރނއކވ. ޚލޤކރއވ ރޙކވ

ށ ޝއކތއ ބޔކގ ތރއނ ގނމހނނކ އ ރސލނގ ދޝމނނ ،ފހ 121 ].ކވކރމތވ ބއ

އތއ ލބގނވމކ ކފރނގ ޢޒރ ކށއގ ސބބނ ބޑ ޝރކކރމގއ އދ އއމތ އބއއގ . ފރޤތކއގ މއޗށ ތކފރނކރވނ ލޒމކރކމކވ

ރމހގ ކފރކމގ މއޗށ ކފރކމއ، އދ އބއއގ ކފރކމއމދ ޝއކކ :ރނކރވނ ލޒމކރކމކވ އށ ތކފ ' ޒނދޤ ' އޖމޢވފއވ

:ވދޅވއވ رمحه اهللا މނދއރޙ ދލލޠފ ބނޢބ އޚ ޢބ ޝ

                                                              59ސރތލ އލ ޢމރނ . 119  171ތއނސ ސރ. 120  103-102މނހޖއ ތއސސ ވއތޤދސ 121

92  

ސފ ކފރއ ބޑ ޝރކގ ތރއށ ' ޙލލއޔ'އދ ' ދއޔއއތޙ'[ ދ އމހނ ޢލމތކގ ރއބގ ވޑގތނ ބޠލކރ އވއޓނ ޖހނ

ގ ސބބނ ނނ ގ،މސޓކއކށއ ފހ، އމހނ ކރ ) ނވކމށ ދކނ(ހދ ކރ ނނ ދވނ ކނ އއޗއގ ސބބނ ހއޔވ؟ އމހނ އކމގއ އޖތ

ފރއދ އމހނ މގފރދ، އހނ މހނ ތދމގނ މގ، ކމނހއޔވ؟ އހނހލވރނ އއބސވނ ރމށ ފތވގ އހއޔވ؟ އދ އލ ޙއލޖ މނނ

ޖހނ އނގ އޖތހދގ ސބބނ މދވރވ މގފރދމގ ސބބނ ނނ ދވނ ކނކމކ ހދ ހއޔވ؟

ރއނ ކފރނނށ ވނ ޖހނ، އދ މޑދރ ކނތއތކގ ތ' ޤރމތ'އދ ކރނ ޖހނ، އދ އސލމދނގ ފށ އމހނ ދޢވކރ އއޗއ އމހނ ދޢވހދގ އމހނނށ ވސނނ އޖތ ،އމހނގ ކރތކނ ނގނ ޖހނ، ފހ

ހއޔވ؟ ގ ސބބނކމއ ސބބނ ނނ ދނ ކނ

އމމނނއ އދ އދ ބރ ،އދ ރފޟއނ ކފރއ ޝރކ ތރއނ

ގ صلى اهللا عليه وسلم އދ ރސލ ،ށ އޅކނކރމގއއނނމހނނ

އދޤ ޞއއދޤ ބނތ އއމނ ތކނގ މއކމނ އއޞބނނއ އދ މޞޙ

ބނ ) ފޞއނރ( ހތރ ބސބނމގއ އމހނ ،އށ ނބއ عنها اهللا رضى

މހނނށ ވސނނ އޖތހދގ އއޗއބނ، ހއދކރކމއ ހއދކރ އ 122!]؟ވހއޔގ ސބބނފޔވއ ދވނ ކނ އއޗއސބބނ

*********

                                                             218ޞފޙ ،މނހޖއ ތއސސ ވއތޤދސ.  122

93  

:ވދޅވއވ رمحه اهللا ބޠއނ ބނ އބ هللا ދ ޝއޚ ޢބ

،ދނފހ ،ވރވނމޢޒރ ބޑ ޝރކކރމހ އނގ ޖހލކމގ ސބބނ [ ވނ ކކހއޔވ؟ ފހ ބޑ ޝރކކރމހ އނގ ޖހލކމގ ވރނޢޒރ

: އބހ (ނދ އށ މޢ تعاىل هللاވރވކމށ ބނމނ ލޒމކރނ ޢޒރ ސބބނ

އޖތ ލބގނ އގ މއޗށ ޙނ އއވސ މހފޔވއ އހ) އނގހރކރމހ. އނ އބނބހގއ ތޢރޒވނއވހނ އބނމހ އ ،އހނއކމކ. ނވކމށވ

ރސލތށ ޝއކކރމހއށ ގ صلى اهللا عليه وسلم މޙއމދ ،އހނ

ނވތ އލނ . ތކފރކރނ ހއޓމކ އނއށ އކށގނވކމއ ނނވ މކ އނއށ ދރއވމމދ ޝއކކރމހއށ ތކފރކރނ ހއޓ

އދމހގ މރތ. ކރމހއކ ޖހލކވފހ، ޝއކ 123.އކށގނވކމއ ނނވ ކރކރއވނ ތކގއ ޛޙކމއމދ ފޤހ ޢލމވރނ، ފޤހފތ

އނ ބނބހއގ ސބބނ، އނގ އސލމކމށފހހމކށވރނ ':މފދއނވޝއކކރމގ ސބބނ ނވތ އޢތޤދގ ސބބނ ނވތ

ޝއކކރނޖހ ސބބކ ފހ، '!މސލމކވ) ކރނ (މރތއދވމހކ އދ ޖހލކމގ ސބބށޓކއ ތކފރނކރނމ، . ޖހލކމވ

ދނނއ ޔހ ،ތކފރނކރވނމ އކނ ލޒމކރނ، ހމކށވރނހމއފދ އދ 124.މވޖހލމހނނށ ތކފރނކރވ ނޞރއނގ ތރއނވ

                                                            މއޅ ޖހލ މރޖއއނވސ އމހނ ބނ ބސތކގއ ،ފހ: ތރޖމނ 123

މ މހކށމ މއޅ ތއޙދގ އސލތއ ދނނ ހމކނ ،ފހ! ތއރޟވފދއނތއވމރޖއއނގ ބތލކނ ފޅއރވލމކ ތނ ކނޑއކނ ދނކޔވކއ ކށލނފދ

ޤބލކރނނމ ! އވރނވސ، އމހނނށ ވސނނނމ ތއވ .މފސހކމކވ !ތއވ

ނކމގއ ޢލމވރނ ފހ، ޔހދނނއ ނޞރއނނކ ކފރ : ތރޖމނ .124. އދ އބއމހނގ ޖހލ މހނ ވކ އސތސނއއ ނކރއވއވ. އޖމޢވއވ

94  

ޖހލކމގ ސބބނ އރށ، ހނދށ، އދ ބދށ ބނމއ ލޒމކރނ

އކ އލހއކމށ رضى اهللا عنهލ އދ ޢ. ށ ތކފރނކރވމވކރމހއސޖދ

އލފނނ އނދލއވ މހނނށވސ ބޔކގފނ އސބބނ އކލނގމގ އމހނނކ ހމ ސފވގނވގތގއ ،އހނ. ތކފރނކރވމވއދ މސލމނ އޖމޢވފއވނ ޔހދނނއ . ޖހލނކމށވތއވ

ގ ނއ ހދނނއ ނޞރނޞރއނނށ ތކފރނކރމހކ ނވތ ޔއދ އހރމނނށ . ހގ ކފރކމގ މއޗށވކމއމދ ޝއކކރ މކފރ

125].ވކމރއނގ ގނމހނނކ ޖހލނޔޤނވގނވނ ޔހދނނއ ނޞ )ލސކށ ތރޖމ ކރވފއޚ : ތރޖމނ(

:ވދޅވއވ رمحه اهللا ބޠއނ އބ هللا ދ ޝއޚ ޢބ

ޞޙބނ[ :ވދޅވއވ رمحه اهللا) ނ ތއމއޔއބ ( ޔއދނއޚ ތޤޝ[ ބނގތރއނ އއބފޅކށވސ ނބއ ބސ ޙނވތ ޞނށ رضى اهللا عنهم

އކ އލހއކމގއ رضى اهللا عنه ބނމހ، އދ އނގ ނބއ ބހގއ ޢލ

ކރވނކމށ އށ ކށ عليه السالم ރލނބއޔއކމގއ، ނވތ ޖބ ވތނ

އދ އނއށ . މނގ ކފރކމއމދ އއވސ ޝއކއނތވ ،ފހ ،ބނމހ .] ތކފރކރނ ހއޓމހގ ކފރކމއމދ އއވސ ޝއކއނތވ

                                                                                                                                . އހނއކމކ، މއޅ މރޖއއނނކ އމނކމއ ކފރ ނނގ ޖހލނތކކވ

. ލވށވއމނކމއ ކފރ ދސކރއވމށ މފތގ މޤއދމ ބއ 73-12/69އއދރރއ ސނއޔ . 125

95  

صلى اهللا عليه وسلم ނބއޔ[ :ވދޅވއވ) ޔނ ތއމއއބ(އކލގފނ ބނގ ތރއނ މދބއއފޔވއ ގ ޞޙ صلى اهللا عليه وسلم އށފހ އކލގފނ

އނމނ މރތއދނނށވކމށ އދ ދނގއތބ މހނގ އދދ ބނ ޞޙ ފރކމށ ދކމހ، ނވތމދދހއއތކކށ މނވ ނ

ބނ މހގ ކފރކމއ މދކ އދ އފދ ބނމއ ފސޤނނށވކމށ ދކމހ، މދ ޝއކކރމހގ އދ އފދ ބއއގ ކފރކމއ . އއވސ ޝއކއނތވ

ނ ޝއޚ އބ: ތރޖމނ( 126].އ މދކ އއވސ ޝއކއނތވކފރކމ )އޔގ ބސ ނމނތއމ

ވތދއވކމކށ ޝއކގ ވނ ރސލނ އމހނނށ ދޢއމހނ ،ހމކށވރނ. އދ އމހނވނ މރވމށފހ އލނދރއވމއމދ ޝއކގއވ. މތގއވ

:މހނގ ރސލނނށ ބނޏވއބއމހނ އބއ ،ފހ

مما تدعوننا إليه مريب وإنا لفي شك ) 9: إبراهيم (

                                                            . ޖހލކމކށ ޢޒރނދއވއވ اهللا رمحه ޝއޚލ އސލމ އބނ ތއމއޔ .126

އދ އކލގފނ ޖހލ މހ ވކ . އދ މބސތކކ ފޅވގނވ އދ ސފ ބސތކކވއށ ޢޒރދއވކމށއ، ' ޖހމއޔ'އކލގފނ ފހ، . އސތސނއއ ނކރއވއވ

. އދ އމހނނށ ތކފރ ނކރއވކމށ އކލގފނ އރހނ ރވކރއވފއވ ބހވ އއ ފރވފއވ މއސލތކއ ' އލ އސމއ ވއސފތ'އކނވނ ،ފހ

هللا ށ ދޢކރނފދ، ޤބރތއކއރ ޠވފކރނފދ، ޞލޙނނ ، އހނ. ބހގތނނވފޔވއ އހނފރތކށ ޒބޙކރނފދ ފޅވގނވ ކނތއތކގއ އބނ تعاىل

އދ އހރމނގ ރފރނސކ ޤރއނއ . އޒރއނދއވއވ اهللا رمحه ތއމއޔ

އއ އހނމހނނކ ކއތކނ اهللا رمحه މއޔއދ އބނ ތއ . ސނނތވ

.)މއސމނނއ ނނވ. (ސލމތވގނވ މހނނއ ނނވ

96  

މ ވތ ދކމކށ އހރމނވނ ހ އހރމނނށ ކލމނ ތ ދޢ އދ[ 127.]ޝއކއގއވ ހޤޤތގއވސ ވރށ ބޑ

:އއލހ ވޙކރއވއވ އދވސ

وإهنم لفي شك منه مريب ) 110: هود (

128.]އއއމދ އބއމހނވނ ވރށ ބޑ ޝއކއގއވ ،ށވރނއދ ހމކ[

އސރއލ މހއއ ބހ ބނ : އ ޝއކ ޢއމ މރޖއއނގ 129:ޙދޘ

رمحه اهللا ބޠއނ ނ އބ ބނ ޢބދއރޙމ هللا ޝއޚ ޢބދ :ވދޅވއވ

ނ އނގ އއލއށ އ ،ދމހނއދ މޝރކނނށޓކއ ބސބނ ހ[: ދ މހގ ވހކއނ ދލލ ނގއ، ބނއވޙތމރވމނ އނދލމށ ނސ

އދ ހމއކނ . ޖހލކމނ ކފރވފދކމއކރ މހ ކފރކށ ނވނއވ ' ').ނދއވމޢ: އބހ. (ހލ ކރމހއވކފރވނ އނގގނވ

:އހރހކމކށ ޖވބކ މއއވ، ފހ

                                                              127 09ސރތލ އބރހމ

110ސރތލ ހދ 128  .ޞރހ މވނ ކޑކށ ބދލކރވފއވ: ތރޖމނ 129

97  

ރސލނ (ބރއ އނޒރދއވ އނމހ ރސލނނށފހ ޔޚހ

އޖތއ އވގނ އއ ދކޅށ ޙ تعاىلهللا އނސނއށ ) ވޑއގނނވމށފހ

މށ ދ އކއދ އބކލނ އކމކއގނ ވޑއގނނވ އ. ނވނއވއދ . އށ އޅކނ ކރށވهللا ހމއކނ [ :މއއވ ދޢވތދއވ ކމކ

. މނކރމށވ ޝރކ އދ އބކލނ ވޑއގތ ].އއލހށ ބއވރއކނވއވ

. ފޔވއ އހނ އއވސ ފރތކށ އޅކނ ކރމވ تعاىلهللا ޝރކކ ،ފހ

،ވރގނވނމ ދނފހޢޒރރކ ކރމހކ ޖހލކމގ ސބބނ ބޑ ޝ ،ވމ ފހ ކކހއޔވ؟ ވރނވނ ޢޒރ

:ތދނ މހއއ މދ ބނމވލއށ އނ އނދލމށ ނޞޙއނގ އއ ،ފހ

މހއށ،ހމކށވރނ، ރއބގ ސފފޅތކގ ތރއނ ސފފޅކށ ޝއކކރ

އއލހ އނއށ ފފ ފއސވ ،ހމކށވރނ ،ފހ. ފފފއސވއވ تعاىلهللا

މއ ޢލމވރނގ ،ފހ 130.ނއއ ހމއށ ރސލތ ނފރމގ ސބބނނވއ . ތރއނ އތއ ބޔކ ވދޅވފއވ ގތވ

:ވވދޅވއ رمحه اهللا އބނ ތއމއޔ

صلى اهللا عليه وسلم ނބއޔ ގ ކޅދނވނތކމށ ޝއކކރ މހއށ تعاىل هللا[ސބބކ، އނއއ ހމއށ ރސލތ . ތކފރނކރއވ ސބބކ އއއވ .] ނފރނސ އނ ކފރއ ނވނއވ

ސލއއ މދ ދކވޑއގތ އދ މއ. ހމމގތށ އބނ ޢޤލ ވދޅވއވ ،އދ .އނއއ ހމއށ ދޢވތ ނފރކމށވ ،ހމކށވރނ

:ވދޅވއވ رمحه اهللا) ނ ތއމއޔއބ(ޔއދނޝއޚލ އސލމ ތޤ                                                            

ރސލއ ) هللا(އދ އހރނ:[ކރއވއވވޙ تعاىل هللاއހނ : ތރޖމނ .130

)15ސރތލ އސރ .](ފނއވއފމށ ދނދނ ޢޒބ ނދއވމވ

98  

ސފފޅކށ ނގ ސފފޅތކގ ތރއނ މހކށ ޖހލނވވ تعاىل هللا [

ގ ސފފޅތކގ تعاىل هللاއކމކ . ނފހ، މރތއދކވޝއކކރމހކ ދ

މރތއދއ ،ނފހޅކށ ޝއކކރމހ ދމހކށ ޖހލވވދނ ސފފ ރއނ ތ

صلى ގ ކޅދނވނތކމށ ޝއކކރ މހއށ ނބއޔ تعاىلهللا . ނވނއވ .]އހނވގނނވތކފރ ނކރއވ اهللا عليه وسلم

:ވދޅވއވ رمحه اهللاދ އލ މޖ

އދ . ތކފރކރމވ އހރމނ) އށ ދޢ(ގވލ މހއށ 131ކނމ ބދޢކށ[ ،މގތނ. އބދޢގއ ތޤލދކރމހނނކ ފސޤނކމގއ އހރމނ ބނމވ

،ހމކށވރނ'ހ ނވތ އ ބނމ) ލ ޤރއނޤޚލ(' ޤރއނގ ޚލޤކރއވނ'

ބނނށ ނބއ ބނމހ ނވތ ޞޙ' އނފނނނ تعاىل هللاޤޔމތ ދވހގއ

އމނކމކ ހމއކނ ،ހމކށވރނ 'ބސ ބނނ ދނއކމގއ ހދމހ ނވތ ފހ، މ ބދޢތކގ ތރއނ . ހއވބނ މފދ ބނނތއ 'ހތގ އޢތޤދއކމގ މއޗށ ބޙޘ ، ވތދއ ދނނމހ އބދޢއކށ ދޢއއވސ އއޗ

رمحه اهللاމދ އމމ އޙ ،އހނ. ކރވއވ ގ ޙކމކރނމ އނއށ ކފރކމ )ނކލ ކށލ ބސ ނމނ. ( ގ ނއސތއ އތއތނކނ ފނނނ އބއތވ

ގތ ދކބލށވ؟ އއ އމހނ އމހނނށ ޙކމ ކރއވ ފހ، އބފޅނ 132].ޖހލވފއވ ހނދވސމއވ

އނގ އދ[ :ވދޅވއވ رمحه اهللا މނދއރޙދއލޠފ ބނ ޢބބޝއޚ ޢ

ޝރކގ ،އޙއދއކމއރކރ މހކ މވއމ އނ އނދލމށ އއލއށ، :އ ޙދޘ ސބތވނ މމގނނވ. އހލވރއއ ނނކނ ޙދޘނ އނގއވ

                                                            .އކމކ ފރވފއވ މއސލތކގއވ. އއ ކފރ ބދޢއވ: އބހ: ތރޖމނ. 131 

74-12/68އއދރރއ ސނއޔ 132 

99  

رضى اهللا عنهއބ ހރއރ -އބ ރފޢ -ޘބތ -ޙއމދ -އބ ކމލ .ފރތނނވގ

))التوحيد إال قط خريا يعمل مل((

133.]މނވ އނ އއވސ ހވއ ނކރއވ ތއޙދށ[

134.]ދކޅށ ނގ ދލލތއ ރނގޅއ ނނވވއރ،

ފހ،މތގއ ދނނވލވނ އއޗއގ ޚލޞއކ އދ ނނމމކ :މއއވ

ދނގ އސލތކގ މއސލތކގއ އއވސ މހކށ ޖހލ ކމގ . ލބގނއ ނވއވ ރ ޢޒ ސބބނ

                                                            ! ވމނކތއށ ސމލވށ 133  218މނހޖއ ތއސސ ވއތޤދސ، ޞފޙ 134 

100  

ނނމނ ތރޖމނގ

ޝރޢ ދލލތކއ ! ގ މވއޙދ އޚނނއ އޚތނނވއހރނ އދ . ޢލމވރނގ ބސތއ މވނ ބޔނކށދވފއވ

ފހ، މހރދނ، މރތއދނނށ . އޅނފލވއދވފއވއއވސ ޝއކއ ވހއޔވ؟ އދ އއވސ ތކފރކރމގއ ދތކމއ ވހއޔވ؟

ޙޟރތނ އހރނ އދނ، އހރމނގ ކބއނ ގ تعاىلهللا ފހ،

ޢލމއ އއލހ އހރމނނށ .ޝއކތއ ފލއވއދއވމށވ. އ ބޠލ އޅނފލނއވރނ، އހރމނނށ ޙއޤއ. ނދއވމށވޔޤނކ

،ކމކބޔއ ] އސ.ސލފވނތ، އސ[މ އއދ މރޖއއނނކ ކތ ހމކށވރނ، ސލފއ ޞލޙނވނ އ ޖހލ، މޤއލދނގ މނހޖނ

ليه صلى اهللا ع އދ ނބއޔ. ބރޢވވޑއގނކނ އހރމނނށ ކށވރވނއވބތކރނ ސގ މނހޖގ މތގއ ފއތލ رضى اهللا عنهم އއ ޞޙބނ وسلم

ގ ޙޟރތނ އހރނ އދނ ޙއޤގ تعاىل هللاއދ .ދސވގނދނއވ

.މތގއ އހރމނގ ފއތލތއ ސބތކށދއވމށވ

.عني مجبه اوصلي اهللا وسلم على نبينا حممد وعلى آله وصح وآخر دعوانا ان احلمد هللا رب العاملني

1428 شعبان13

2007އގސޓ 26

101  

:ވޙކރއވއވ تعاىلهللا

إنما المؤمنون الذين آمنوا بالله ورسوله ثم لم يرتابوا وجاهدوا بأموالهم وأنفسهم

ه أولئك هم الصادقونفي سبيل الل

އއ އއލހގ هللا ހމކށވރނ، މއމނނނކ [ ) އ އމނކމއމދ(ދނ ، ރސލއށ އމނވ

ގ هللا ޝއކނކށ އމހނގ މދލއ ނފސތކނ އމހނނކ . މގގއ ޖހދކރމހނނވ ].ހމތދވރނނވ

)15ތލ ޙޖރތ ސރ(