musei extructio

602

Click here to load reader

Upload: lyhanh

Post on 01-Jan-2017

596 views

Category:

Documents


74 download

TRANSCRIPT

  • Les pages intermdiaires sont blanches

  • Les pages intermdiaires sont blanches

  • Les pages intermdiaires sont blanches

  • PHILIPPO IV. REGI CATHOLICO.

    A V D Satis nouit quid Re gum maiestati conueniat, quisquis putat solm Ar mamentaria dedicanda esse Regibus, non Mufea ;

    , non ; nullas lau ros nisi sanguine tinctas cos

    decere ; non togam, sed paludamentum ; cadu ceum nunquam, hastas semper. Quisquis est tam inconsuit , difcat ipsummet Hercu lem Musagetisa, hoc est, Musarum Ducis cogno mine gloriari ; cius clau suisse ex olcab, qu est arbor Sapienti ; vnam & eandem esse litera rum & armorum prsidem Mineruamc : eadem literatorum & armatorum honoraria, prmia, laurum ; iisdem honorum insignibus Equites ar morum & Equites literarum donarid ; inter fo lennes ritus inaugurationis Abyssinorum Impe ratorum esse traditionem clauium Regi Bi bliothece ; neminem esse qui plura & meliora

    * 2 scire

    a Eurec nius orat. pro instau randis fcholts. b Pausan. c Sil. Ital. 1.9.

    d in iute.

    e Ludou. de Vrreta.

  • scire debeatqum Principesa, nihil quod beatio rem Remp. efficiat, quam cm philosophanturb ; scientiam literarum qu in plebeiis argentum est, & aurum in Nobilibus, in Principibus gemmas essec : ac proinde gemmea fcula ca merit censenda, in quibus Philippus & Alexander Macedones, Ptolemus Philadelphus, Cfar Iu lius, Octauianus Augustus, Magnus Constanti nus, Magnus Theodosius, Carolus Magnus, Philippus Prudens, Principes literarum fouen darum, Museorum excitandorum, Bibliotheca rum condendarum, comparandorum librorum studiosissimi imperarunt.

    Qu cm apud animum meum reputo, REX C A T H O L I C E , non vercor, quin potis gestio inscribere augustissimo tuo nomini Bibliothe cam, siue Bibliothec augustissimum tuum no men prfigere. Vnum duntaxat metuere pos sim, ne hc quam ego artifex equidem mins peritus in hoc Commentario molitus sum, haud digna sit qu offeratur Regi ; & ei Regi, qui pro diuina illa facultate qua pollet, primo ocu lorum coniectu intelliget s t a t i m , sitne in ea ali quid perfectum ingenio & industria elabora tum. Vt tamen auderem regia tua humanitas fecit, quemadmodum vt scriberem officij mei ratio me impulit. Quid enim aliud facere de beam in Regio tuo Madritensi Panatheno perfunctus statis ad Deum comprecationibus &

    a Veget. in prol. rei milit. ad Valenti nianum Aug. b Plato.

    c Iulius. Pont.

  • & sacrificiis pro Catholic tu Maiestatis & Regi domus incolumitate, ac perenni felicita te Hispanici orbis, qum aliquid literarium adornare, quod tametsi (qu mea tenuitas est) exile opus sit : nihilominus argumentum pro sua venustate, tuque in illud affectu, qui tibi cum maximis Regibus & Imperatoribus com munis est, non poffit non esse gratissimum ? pr sertim cm tu eodem tempore quo Bibliothe cam hanc cogitatione & stylo descripsi, aliam reipsa intra septa Regij palatij tibi condideris, vt ibidem Curiam mortuorum Senatorum conti nenter haberes, (quemadmodum Dernetrius Phalereus Ptolemo Regi auctor suit, si bene & feliciter regnare veller,) vbi viuos Consiliarios quotidie ad regnorum tuorum gubernationem adhibes.

    Dici vix potest qum insigni tua gloria de bonis artibus & vniuersitate scientiarum me rueris, quando fundasti Regia studia Madri tensia, quibus (pro tuo in nostrum Ordi nem studio &: beneuolentia, & e quam ani mo concepisti de nostris functionibus opi nione) nostr Societatis Professores magno numero vndequaque excitos prfecisti : verumta men cm non ita pridem intra august basili c penetralia suum Musis puluinar designasti, descripsisti, dimensus es, & prop Regiis tuis manibus illud architectatus literaria supellecti-

    * 3 le

    Vitruu.

  • le instruxisti, nunquid te merit Contubernalem Musarum appellem, quod cognomen olim Theodosio tributum est tanquam Imperatori dignitatis eximium decus, ob id folm qud fuam & August vxoris statuam in Mufarum dibus posuisset ? Imitatus es tern memoria Regem auum tuum Philippum secundum, qui Museum sibi in Regia seccrat, & optimis libris egregi instruxerat, quos postea de priuatis pu blicos esse voluit, transmissos ad sancti Laurentij Escurialis Regiam Bibliothecam, cuius descri ptionem ideo huic operi attexui, vt fi hc mea mins placuerit, illico inde petatur quod dele ctet. Omnino mea plurimm interest librum hune te benign excipi ; si enim illum digna bere nido vel imo augusti tui Musei, non erit (opinor) qui eum facil dedignetur, atque in fuum non admittat : & hanc gratiam fumma humanitati in fumma auctoritate debebo, sicut debere in dies plura cupio

    C L A V D I V S C L E M E N S , Societate IEsv .

    PRFA

    Themist.

  • P R F A T I O

    AD LECTOREM De instituto, inscriptione, & distributione

    huius operis.

    N T E R eas facultates, qu magno numero prleguntur Singulis Professoribus s ingul in Regs studs Colleg Imperialis Madri tensis Societatis I E s v , vnam Eruditionis vocant, cuius proprium munus est antiquosri tus edisserere, de literars monumentis sta tuere ; si quid apud veteres recentiorsve

    Scriptores subtiliter dictum, sententiose prolatum, symbolis & apo logis inuolutum, si quid ab Oraculis responsum, Principibus edi ctum, plebe scitum, legum latoribus s tatutum, sapientibus co munciatum, Sacrorum procuratoribus sancitum, illud sdom verb strictis, solutis, Latinis, Grcis, qu quisque lingu scripsit, in Etam materiam afferre, dispositione ingenios, contexte stylo amno : qu res solis ingen viribus (vtpatet multiplici & accurata librorum lectione sieri minim habtquein hoc genere dissertationum tantam dignitat srequens Auctorum ap-pellatio, vt quraris Doctor S u i s loquttur, e suspiciatur ma gis, suque fine Eruditi,, sine Polyhistoris nomine & munere dignior quemadmodum hanc spartam, Instus Lipsius superiori annis Louan splendid excoluit, & etiamnum hodie Ericius Puteanus procurat.

    Mihi similis prouincia obtigerit Madriti, inter varia, ar gumensa qu in ipso limine mearum prlectionum occurrerunt, se tegipracipu istud de Mufei, siue Bibliothece tam priuat, qum public extructione, instructione, cura, vfu. qui prater multi plicem eruditionem cuius apprim ferax est, hoc habet prterea, qud documentis ad mores atque ad s tudia literarum valde oppor tunis abundet, locmque det Infcriptionibus, Symbolis atque Em-

    blematis

  • blematis excogitandis ; quod doctrin genus amnitate multa con ditur, & est huis Philologie professions summ proprium.

    Porr quoniam Auctorum testimonia qu proferuntur duplicis generis esse consueuerunt, alia tanquam obsignat tabul & conce-pta verba ad probandum & stabiliend id quod controuertitur ; alia quibus proposita disputatio exhilaratur, illustratur, maiorem succum & nitorem capit ; cautionostra esse dehuit, (quemadmodum esse de-bet illerum omni, qui tessellatum istud scribendi genus secuntur) vt auctioritates posterioris modi qu asseruntur ad vbertat & pomp, illustres sint, eximi, atque recdita aliqu eruditione, vel acumine, vel magnifico aliquo sensu cmendabiles : alioqui mal merebimur de ipsis Auctoribus, si loquentes eos inducimus aliter qum solent qudo optim ; mal de Lectoribus, quibus obtrudimus de triuio scruit ;mal de discipulis, quibus obuia & vulgaria afferimus ; mal denique de nobis ipsis, qui aren pro aureis ramentis,vitrum pro adamantibus, calculos pro vnionibus otio nostro & alieno abutentes consectamur.

    Citationes librorum, capitum, disputationum, qustionum, articu lorum sectionum, numerorum, fer recimus in marginem, vt con textus planior s i t , & stylus expeditior.

    Quod attinet ad conomiam huius operis, de illa initio singu librorum & sectionum infr accuratis. hoc loco quadripar itam distributionem obiter duntaxat attingo. Duo priores libri gemino intellectui vocis huius Bibliotheca, quam fo lam Latinus census habet eo sensu quo hc accipitur ; nimi rum pro libris instructo ad studium. nam vox hc Libra-

    ria, cui cadem vis, potius significat tabemam in qua prostant libri quastus grati, qum librorum certo in loco liberalis studij multitudinem. Mufeum ver propri est locus vbi , & response redde banta, vel des, seu Collegium literas discentiumb, lict iam paim sumatur co etiam sensu, quo in huius commentar inscri ptione accipimus ; videlicet pro cella in qu solemus Musis, hoc est, in librorum lectionem,vel scriptionem, vel in alias huiusmo di commentationes litetarias incumbere. hoc tamen interesse vide tur inter notonem Musei & Bibliotheca, qud Museum prim l i t e

    rarium studium innuat, tum deinde necessarios ad id libros : con trario, primaria significatio Bibliotheca sit ordinata librorum con----ies ; secundaria ver, studium. Et quia ex quo vtrumque nibis tractatur in hoc opere ; ideo in ipsius titulo gemina hc vox

    Museum

    a Philostr. in vica Tyan. b Strabo

  • Plin.l.11. C.5.

    Sen.ep.35.

    Museum & Bibliotheca prfixa est. Itaque primo libro , sine locum ipsum recondendis libris idoneum extruemus. Secundo , sine libros instruenda, vt par est, huic thec idoneos comple ctemur. Tertio, de Bibliotbec, id est, tam loci, qum librorum ha benda cura disseremus. Quarto, de legitimo & fructuo so Biblio-theca vfu.

    Nec est quod mirum cuiquam videri debeat, tractari prius nobis thecam qum libros ; quasi libris deberi videatur prrogati na nostri laboris & stud, vtpote hac in re prcipuis & digniori bus : visum est nobis re fore, at que instituto nostro, necnon & na-ture & rerum consent aneum si apes imitaremur, qu priusquam euo lent ad colligendum mel, fauos s i b i construunt & ceram singunt, hoc est, domos cellasque faciunt, in quibus reponant succum il lum dulcissimum, subtilissimum, saluberrimum, vnde peti solet luculentum symbolum stud & fructus literar.

    At, vbinam gentium reperitur ista Bibliotheca ? Eodem in loco, vbi Tull Orator, Platonis Resp. Xenophontis Cyrus, aliaque eiusmodi qu non tam reipsa existunt, qum animo designantur tanquam absoluta opera dicendi, gubernationis, Imper. Nihilo minus Museum istud quod molimur hoc habet amplius, qud prorsus effici poit, quando libuerit homini locupleti & studioso ; cum vix ac ne vix quidem Tullianus Orator, Platonica Resp & Cyrus Xeno phontius aliter esse queant qum imaginaria.

    Cterm interea dum persicimus alia qudam opera longioris eper & stud, fruere Lector qulicumque hoc fructu quem ex mediocri Auctorum lectione retulimus ; ingenium enim nequaquam ausimus polliceri, exilitatis nostr satis consc. Abund nobis fuerit plurima tibi aceruasse, qutu (quod Seneca Sto Proceres fecisse Scribit) per lineamenta ingenij, cm res feret, nectas.

    Sen.cp.35

  • Facultas R. P. Prouincialis Societatis IESV in Prouincia Toletana.

    G o Ioannes de Montaluo, Societatis IEsv Prouincialis in Prouincia Toletana, pote state mihi facta ab admodum Reuerendo Patre Mutio Vitellefco, Prposito Generali

    Societatis I E S V , facultatem concedo, vt P.Claudij Clementis liber, inscriptus, Musei, sine Bibliotheca tam priuate, qum public Extructio, Instructio,Cura, Vsus ; cui accessit accurata descriptio-regi Bibliothec S. Laurent Escu rialis, necnon Parnesis allegorica ad amorem literarum ; ac iudicio grauium doctorm que virorum eiusdem no str Societatis approbatus, typis mandetur. In cuius rei sidem has literas propria manu subscriptas, ac sigil lonostro munitas dedimus. Murci die 2. mensis Ma anno 1634.

    I O A N N E S D E M O N T A L V O .

    INDEX

  • I N D E X Librorum , Sectionum & Capitum.

    L I B E R P R I M V S

    Musei, seu Bibliothec Extructio.

    S E C T I O I.

    Var fines extruendorum Museorum & Bibliothecarum proponuntur.

    CAP. I . RIMVS Bibliothecarum finis, Vtilitas publica. pag.2 2. Secundus extruendarum Bibliothecarum finis,

    Eruditions octentatio. 5 3. Extruendarum Bibliothccarum tertius finis, Comparanda eru

    ditio. 7 4. Extruendarum Bibliothecar quartus finis, Animi voluptari. 10 5. Bibliothecarum quintus finis, Morum in structio. Ac primm ex

    sacris voluminibus vtilits qunta. 14 6. Profana Philosophia ad virtutis acquisitionem prodest. 17 7. Posis ad morum honestatem vtilis. 21 8. Bibliothecarum sextus finis, Magnisicenti octentatio. 25 9. Bibliothecarum septimus finis, Fals eruditionis ostentati. 28 10. Octauus finis Bibliothecarum, Nobilium ingeniorum consecra

    tio. 31 SECTIO I I .

    Quibus in locis extruct olim Bibiothec ; quis videatur extruen dis opportunus : carum breuis sciographia.

    CAP. I . Bibliothec in templis extrui folit 33 2. Bibliothec in Regum palatiis extruct 36 3. Bibliothec in thernis extrui folit. 38 4. Bibliothec in villis, & suburbanis extrui folit. 43

    ** 2. 5.Vrba

  • Index Librorum, 5. Vrban Bibliothec qua dium parte extruend. 48 6 . Situs Bibliothec, lumina. 50 7. Celsitudo & prospectus Bibliothec. 54 8. Bibliothec clum, folum. 55

    SECTIO III.

    Musei, seu Bibliothec limen aliqu sententi inscribendum.

    CAP. I. Fores Bibliothec Ofimandu Regis gyptij hac fen tentia inscript, , Medica animi officina. 60

    2. Altera Bibliothec inscriptio, _ , pharmacon immortalitatis. 63

    3. Tertia inscriptio, Nunquam minus otiosus, qum cm otiosus. 69 4. Quarta inscriptio, Nunquam minus solus, qum cm solus. 72 5. Quinta inscriptio, Vocis & animorum pinacotheca. 75 6 . Sexta inscriptio, , sal

    tus splendid omni sapientia consitus. 80 7. Septima inscriptio, senesco

    multa semper dicens. 88 8. Octaua inscriptio, Libri Auctorum liberi. 9 3 9. Nona inscriptio, Togat militi armamentarium. 95 10. Decima inscriptio, Vena intellectus sapienti fons, scienti flu

    mn. 96 11. Vndecima inscriptio, Ego sapientia eruditis inter sum cogitatio

    nibus. 99 12. Duodecima inscriptio, Thesaurus desiderabilis in tabernaculo

    sapientis. 101 13. Decimatertia inscriptio, Vnum scio, qud nihil scio. 103 14. Decimaquarta inscriptio, sapienti empori. 105 15. Plures ali gnom inscribdis Musei foribus propontur. 107

    S E C T I O I V .

    De simulacris quatao numinum olim in Museis & Bibliothecis poni solitis.

    CAP.I. Hermes positus in Bibliothecis, & cur. 109 2. Hermathena in Bibliothecis, & cur. 113 3. Hermeracles in Bibliothecis. 116 4. Hermerotes Bibliothecarij. 118

    S E C T I O

    file:///fenefco

  • Sectionum & Capitum. SECTIO V .

    Elegantibus picturis, & appositis emblematis ornandum Museum, & super care nonnull cautiones.

    CAP. I.Primus fons erudicionis, Chrictus crucisixus. 123 2. Secundus fons eruditionis, Deipar Virgo Maria. 127 3. Fons tertius sapienti, Prophetia. 132. 4. Ecclesia Christiana. 135 5. Sibylla. 145 6. Sextus fons sapienti, gyptus. 146 7. Septimus fons erudicionis, Grcia. 148 8. Octauus fons sapienti, Roma. 150 9. Nonus fons sapienti, Magi Persarum. 151 10. Dccimus fons sapienti, Chaldi. 153 11. Vndecimus fons sapienti, Druide. 155 12. Duodecimus fons sapienti, Gymnosophist. 156

    SECTIO V I .

    Prcepta emblematica, seu emblemata prceptiua pingendi in clo Musei.

    CAP. I. Tempus vtiliter impendendum. 158 2. In publicis Museis qu plures s tud i j grati conueniunt, mini

    m confabulandum. 159 3. Paulatim acquitendam fcienciam. 160 4. Futilibus studiis abstinendum, in leuibus non immorand. 161 5. In illud prfertim scienti genus incumbendum, ad quod

    quisque suerit natur propensior atque aptior. 163 6. Literarum amanti secessus licerarius amandus. 164 7. Quotidie oper l i t e r a r i nonnihil se exigendum. ibid. 8. tate, vel dignitate prouectis, de nouo aliquid difcere nequa

    quam erubescendum. 165 9. Prmiis & honoribus s tudia literarum alenda. 166 10. Qu scribuntur, solicitis sunt elaboranda. 167 11. Honesta mulatio ad profectum perutilis. 168 12. Ex liberali ingeniorum conflictu veritas pur ior , & erudirio

    probatior. 170 Amphitheatrum literarium. 173 Prfatio auspicalis in schola Grammatic. ibid.

    * * 3 Inge

  • Index Librorum, 13. Ingenu sine inuidia & sordibus quod didiceris communican

    dum. 178 14. Discipulorum erga Magistros obseruantia. 181 15. Caput cnx hominis studiosi, lectio, vel sermo eruditus. 185 16. Confuefcendum cum studia eadem prositentibus. 190 17. Labor literarius identidem intermittendus. 192 18. Ex Auctorum libris quomodo prosiciendum. 195

    19. Studiosis hominibus tranquilla commorario deligenda pro cul bellorum strepitu. 197

    20. Scripturo captandum scribendi desiderium, & satagendun, vt animus assiciatur atque incalescat. 198

    21. A prcocibus & prmaturis ingeniis plena opera non exi genda. 199

    22. Necessitas & paupertas s p e n u m e r o ingenium acuunt. 201 2 3. Qu causa prsigendi, quve supprimendi sui nominis in li

    teraiis operibus. 202 24. Ingenij pestes, gula, & impudicitia opprimend. 204 25. Peregrinatio studij prtextu fpe inquieta inertia, spe fata

    lis curiositas est. 208 26. Obest discere dediscda, nec prodest discere n profutura. 211

    27. Tumida sapientia & liceratorum famam doctrin captan tium inepti merit despuend. 215

    28. Contra teredinem scienti vanam gloriam salutares quidam pastilli & alexipharmaca. 216

    29. Moderata vit asperitas ingenuo alacritatem prstat 218 30. Prudens caurio in librorum lectione commendatur. 220

    31. Literarum suauitatem haud percipiab illis, qui persunctori student, sed ab iis, qui strenu & constanter. 221

    32. Non folm lingu, fed prcipu moribus philosophand. 222. SECTIO VII.

    Emblemata studiorum commendatitia, sine commendationes studiorum emblematic.

    CAP. I. Studia literarum geniales ingenij epul. 224 2. Studia literarum adanimi tranquillitat quant opere iuut. 227 3. Mentis erudit immensa capacitas, & indesessa agitatio. 229 4. Nulla spectacula honestiora, iucundiora, vtiliora librorum le

    ctione. 231 5. In

  • Sectionum, & Capitum. 5. Incomprehensa creatis ingeniis, & omnia comprehendens Dei

    sapientia. 36 6. In illud D. Augustiniad Deum, Nouerim te, nouerim me. 238

    SECTIO V I I I .

    Orthographia generis columnarum pingendis Bibliothec parieti bus. Plutei, loculamenta, imagines virorum bene meritorum de

    reliteraria, librorum in suas classes & titulos distributio.

    CAP.I. Dorica ratio in Musei & Bibliothec descriptione eligitur. 241

    2. Quid sint Bibliothecales plutei, cunei, armaria, foruli, nidi, pe gmata : item librorum loculamenta, feu repositoria, qua ra tione fieri placeat. 242

    3. Ritus dedicandarum imaginum vitis insigniter doctis, pr fertim in Bibliothecis. 245

    4. Quo loco olim pofit imagines in Bibliothecis, & in hoc po nend. 247

    5. Imagines in metopis intercolumniorum ad Orientem & Oc cidentem. 276

    6. Imagines in vitreis specularibus, & arcu transuersario. 280

    L I B E R S E C V N D V S

    Musei, s ine Bibliothec Instructio. SECTIO I.

    Ordinatio armariorum, s t a t u & icones principum cuius que scien ti ; ac de s i n g u l i s facultatibus breues dissertationes.

    CAP. I. A Rmariura I. Biblia sacra. 287 Appendix ad superius caput, in qua ad maiorem

    commendationem sacrorum Bibliorum & Christian do ctrin, reteguntur qudam singularia & eximia, qu inde Pote furati sunt. 293

    2. Armarium II. Patres Latini. 297 3. Armarium I I I . Patres Grci. 301 4. Armarium IV. Scriptur sacra interpretes. 305 5. Armarium V. Controuersiarum de Fide disceptatores. 311

    6. Arma

  • Index Librorum, 6. Armarium VI. Concionatores. 313 7. Armarium VII. Theologi Scholastici. 320 8. Armarium VIII. Theologi morales. 322 9. Armarium IX. Ius canonicum. 323 10. Armarium X. Ius ciuile. 325 11. Armarium XI. Philosophia contemplatiua. 328 12. Armarium XII. Philosophia moralis. 332. 13. Armarium X I I I . Mathematici. 334 14. Armarium XIV. Physiologi. 338 15. Armarium XV. Medici. 341 16. Armarium XVI. Historici sacri. 344 17. Armarium X V I I . Historici prophani. 346 18. Armarium X V I I I . Philologi Polyhistores. 348 19. Armarium XIX. Oratores, Rhetores. 357 20. Armarium XX. Pot. 359 21. Armarium XXI. Grammatici. 361 22. Armarium XXII. Pij, Ascetici. 363 23. Armarium XXIII. Codices manuscripti. 370

    24. Armarium X X I V . Hebri, Chaldaiti, Syriaci, Arabici, thio

    picu 374 SECTIO I I .

    Alia qudam exquisita ad Musei persectionem. CAP. I. Abacus I. Instrumenta mathematica. 377 2. Abacus II. Namismata nntiqua. 378 3. Abacus I I I . Erudita rudera prisci temporis. 380 4. Abacus IV. Quadam natur & artis miracula. 383 5. Globus & sphra in medio Bibliothec ne deesto. 386

    S E C T I O I I I .

    Libri aditu Bibliothec interdicendi, vel etiam cremandi.

    CAP. I. Libri magici Bibliothecis proscribendi. 389 2. Libri impij, fiue Athei Bibliothecis arcentor. 394 3. Libri hretici Bibliothecis interdicendi. 398 4. Obfcni libri Bibliothecis exulent. 404 5. Libris famosis locus in Bibliotheca ne esto. 411 6. Plagiarij scriptores in Bibliothecam ne admitt untur. 418

    7. Libros

    file:///Jnshume

  • Sectionum, & Capitum. 7. Libres inutiles & ineptos Bibliotheca summoueto. 427 8. Carcer & rogus Bibliothec. 432

    SECTIO I V .

    Instructio priuatarum quarundam Bibliothecarum.

    CAP. I. Ecclesiasticorum Museum quos libros prcipu admit tat. 436

    2. Principum & Nobilium Museum quo genere librorum in strui debeat. 441

    L I B E R T E R T I V S

    Musei, sine Bibliothec Cura.

    SECTIO I.

    De personis Bibliothecam accurantibus.

    CAP. I.DE Bibliothecarum Prsectis illustrioribus. 449 2. Sacrarum Bibliothecarum Prsecti. 451

    3. De ministris & seruis Bibliothecariis. 453

    SECTIO II.

    Qudam singularia quoad cultum & curam Bibliothec, siue Musei.

    CAP. I. Bibliotheca ne promiscu omnibus patens esto. 455 2. Librorum cultus, mundities, ornatus, neglectus. 456 3. De prifcorum librorum structura, ornatu & conseruatione. 457

    4. Librorum communicatio, mutuatio. 458 5. Quid statuendum de variis notis qu appingi libris consueue

    runt lectoribus. 463 6. Studium & cura emendorum librorum commendatur. 468 7. Emendator librorum & charactere venustorum delectus. 470 8. Supellex scriptoria, artificiof lucern, horologia, & suscirabu

    la prouidenda funt Bibliothec prfectis. 471 9. Illustrium quarumdam Bibliothecarum clades, & excidia.

    473 * * * L I B E R

  • Index Librorum,

    LIBER QVARTVS

    Musei, siue Bibliothec Vsus.

    SECTIO I.

    Axiomata philologica ad comparandam s ib i , & tradendam alijs eruditionem, prsertim amniorem.

    CAP. I. OPtima ratio communes locos consiciendi eligitur, 479

    2. Forma locorem communium eruditioni acquirend accom modata. 481

    3. Ad vsum titulorum superioris capitis monita. 483 4. Ad fructuosam librorum lectionem pronunciata. 484 5. De diligentia, moderatione & ordine in studiis. 486 6. Demunere publici Professoris. 491 7. De librorum scriptione. 495

    SECTIO II.

    Introductio compendiaria ad eloquentiam.

    CAP. I. Generalia documenta orationem scripturis. 502. 2. Ad s tyl i exercitationem leges. 504 3. Ratio conficiendi communes locos ad comparandum stylum

    idoneos. 505 4. Prcipui antistites Latini sermonis ; elocutionis lumina, & re

    nata, qudam admonitiuncul de studio poseos & lingu Grc. 507

    5. Adexcolendam & persiciendam memoriam placita. 509 6. De pronunciantis voce. 510 7. De pronunciantis gestu. 512

    B I B L I O

  • Sectionum, & Capitum.

    B I B L I O T H E C E S C V R I A L I S descriptio.

    Monitum ad Lectorem. CAP. SCiographia primarij membri, & pluteorum materies,

    forma, genus librorum. 519 2. Pictur coronide ad fastigium Bibliothec. 521 3. Pictur infra coronidem. 524 4. Descriptio secundi conclauis in quo sunt libri vulgarium lin

    guarum ; & tertij vbi codices MSti asseruantur. 527 5. Librorum collocatio, & ordo. 529 6. Initia & incrementa Regi Bibliothec ; libri quidam s ingu

    lares, & alia huius loci propria. 531 7. Ali qudam res rar asseruat in Rcgia Bibliotheca. 535

    P A R N E S I S ALLEGORICA ad amorem litterarum.

    *** 2 EMBLE

  • E M B L E M A T V M S Y L L A B V S .

    I. A T R O N A velatis oculis districtum gladium dexter re nens &: tubam, sinistr catenam, qu sole supern emi nente descendit ; capiti imminet columba. 132

    2. Grauis & modesta matrona habitu, sinistra manu impo sitam facr Scriptur codici pontificiam tiaram fu

    stentans. pendentibus infern biuis clauibus, supern colamb Spiritus sancti hieroglyphico imminente, dextr crucem complectens, ad quam hinccatenis religata hresis furiali vesani, illinc idololatria Bellon specie. 135

    Circumquaque varia fanctorum Martyrum supplicia, adstantium Tyran norum iussu ; qualia cogitatione describi possunt. ibid.

    Tumex optica ratione cymba prout apparens, cuius malus crux, eadem qu mox descripta est matrona captos retibus pisces sexdecim pi scatoribus, h.e.ab Apostolis simul & Euangelistis studios excipiens. ibid.

    3. Annosa virgo in exef rupis recessu scribens in palm foliis, appictis cir cum eam decera liliis. 145

    4. Du pyramides insculpt circulo, accipitri, scarabeo, stella, corde homi nis ichneumone, speculo, acerr, falce, & similibus symbolis apud Ho rum Niliacum : inter vtramque matrona augusto corporis cultu pedi bus crocodilum premens, translucido, seu diaphano sipario velata, in sinistra manu, papyrus nilotica ; in dextra, vas crystallinum plenum, splendenti & grato oculis succo. 146

    5. Augusta & splendenti specie matrona Amaithe cornu dextr ferens, sinistr fanum mellis ; ad pedes noctua. 148

    6. Romanus togatus dextr prferens palmam, sinistr nauim ; lunulam in calceo. 150

    7. Persa mitratus, candida stola redimitus, suspensum in fictili vafe ignem intuens. 151

    8. Pingatur Chaldus ampl & talari veste promifs barb, tiar insignis : alter manu sphram, alter librum gerens, in aperto agro. 153

    9. Senex veste amictus candid, auro pict, & talari : collum monilibus, bra chia & manas armillis ornata, caput querne coron redimitum, dex

    tr falcem auteam tenens. 155 10. Senex seminudus, altero stans pede solem intuens. 156 11. Clepsydram alatam liber supra cubum positus alligatam retinens. 158 12. Harpocrates, siue Sigalion. 159

    13. Manus ex vrn aurea aquam instillans, & replens vas crystallinum : altera

  • Emblematum syllabus. altera manus in vas simile aquam vbertim effundens, nec replens. 160

    14. Orator in suggestu, pumilionis specie, in solo sterili inter raras, humiles, & prop aridas lauros : idem Gigantis statur inter altas viridsque, & perpulchras in optimo solo consitas. 161

    15. Canis leporarius leporem, molossus ceruum insequens. 163 16. Passer solitarius in rupibus ; atque haud procul casa limine laureato in

    amno loco, potici secessus indicium. 164 17. Pictor vultu subtristi, inclinato iam die iuxta abacum, siue tabulam

    puram. ibid. 18. Crater gyptiorum factus in modum vberis. 165 19. Myrothecium Darij, Homerothecium. 166 20. Liber cubo impositus. 167 21. Sidentes in arboribus luscini, & cantum amic mulatione alternantes. 168 22. Duo galli gallinacei depugnantes in aren Minern spectante. 170 23. Tantali statua phialam propinans clesti rore in eam influente. 178 24. Ara. 183 25. Mensa philosophica, in qua nihil aliud fit, prter poculum Homericum ole coronatum, & fanum mellis. 185 26. Lirieen testudinem pulsans ; alia intacta refonans. 190 27. Atcus ex contenso fiactus ; alter remissus & integer. 192 28. Apes ex alucaribus in flores, & ex floribus in aluearia. 195 29. Oliuetum egtegi septum ac munitum turribus ; in oleis frequentes cica

    d ; sub iis disputantes Philosophi. 197 30. Cygnus Fauonio adspirante suauiter canens. 198 31. Puer mortuuscano capite solstitialem herbam tenens, in pomario, vbi

    matura poma decidunt, alia immatura arbori inhrent. 199 32. Coruus sitiens lapillos congerit in situlam monumenti, vbi aqua pluuia

    durauerat, sed qu attingi non posset : ita descendete pauens, expressit cali congerie quantnm potuero sussiceret. 201

    33. Illustris, concinna & sumptuosa frons disicij, cuius supero limine exeat perfracti marmorei iecoris rimas caprisicus. 202

    34. Minerua Cererem, Bacchum, & Cupidinem pedibus obterens & iugu lans. 204

    35. Plinius secundus studioso animo ad cognoscendam quandam nubem ortam ex monte Vesuuino, naui recto cursu propis delatus, innixus duobus feruis, crassiore caligine spiritu obstructo, claufque stomacho exanimis. 208

    36. Astrologus prceps delapsus in foueam inconsideratis contemplans astra. 211

    37. Philosophum & Grammaticum simul inambulantes pallio & barba pro missis, supercilio elato, genis turgentibus, incenso vultu, pueri postic sann irrident. 215

    38. Triclinium Monachorum accumbentium, quorum ctu vnus designa tus cnobiarcha, lectori pulpitum conscensuro benedictionem fle xis de more genibus perenti apprecatur. 216

    * * * 3 39. Tur

    25.Oliuet1.1m

  • Emblematum Syllabus. 39. Tuttur, vel columba plumis exut, parat offerri in holocaustum, con

    fractis pris ascellis ; s i cu t 1. Leu. prcipitur. 218 40. Virgilius cno gemmas laure virgul eximens. 220 41. Minerua poculum lauro coronatum propinans. 221 41. Perfea arbor, cuius folia lingu figuram referunt, fructus cordis. 222 43. thiopica Solis mensa. 224 44. Nauis fluctibus iactata ad portum contendens, in cuius inertia & fauci

    bus s t a t ingens Colossus Phbi , s t a t u a , sinistr manu Nepenthes te nens, dextr librum. 227

    45. Caput Philosophi prserens in sronte solem. 229 46. M. Antoninus Philosophus Imp. in mcdiis ludis circensibus librum le

    gens. 231 47. Oculus circulo inclufus. 236 48. Circulus cuius peripheria exeant line verss centrum, ali centro

    ad peripheriam. 238

    INSCRI

  • I N S C R I P T I O N E S TVM BIBLIOTHEC, tum Emblematum.

    1. Medica animi ossicina. 60 2. , pharmacon immortalitatis. 63 3. Nunquam minus otiosus, quam cm otiosus. 69 4. Nunquam minus solus, qum cm solus. 72

    5. Vocis & animorum pinacotheca. 75 6. , salcus splendid omni sapientia

    consitus. 80 7. , senesco multa femper dicens. 88

    8. Libri Auctorum liberi. 93 9. Togat militi armamentarium. 95

    10. Vena intellectus sapienti sons, scienti flumen. 96 11. Ego sapienti eruditis intersum cogitationibus. 99 12. Thesaurus desiderabilis in tabernaculo sapientis. 101

    13. Vnum scio, qud nihil scio. 103 14. , sapienti emporium. 105 15. , si sueris discendi cupidus, eris multifcius.

    16. Curia mortuorum Senatorum. ibid. 17. Atrium libertatis. ibid.

    18. In quo absconditi sunt omnes thesauri sapienti & scienti Dei. 123 19. Sedes sapienti 127 20. Super speculum Domini ego stans iugiter. 132

    21. Credo. 135 22. Capiuntur ad vitam. ibid. 23. Insigne, virginitas ; virginitatis prmium, diuinatio. 145 24. Lux gratior. 146 25. Sapiunt, quibus Attica mella non sapiunt. 148

    26. tern sacundia Rom. 150

    27. 152 28. Ipse vocat nostros animos ad sydera mundus. 153

    29. Et est Rex qui sapiens est. 155 30. Noscant solem homines, quibus est sol mentis in ipsis. 156

    31. Nulla difficilior fcientia. 158 32. Vt loqui discas. 159 33. Instillo, repleo : infundo, effundo. 160

    34. Hic

  • Inscriptiones Bibliotheca, & Emblematum. 34. Hic me ipfo maior ; hic me ipso minor. 162 35. 163 36. Nullibi fuauis. 164 37. Dim perdidi. ibid. 38. Grandes hanc sugere mammam neu pudeat. 165 39. Pieridem heroes doctos & amate Potas. 166 40 . Ratum & perenne. 167 4 1 . Qui velit ingenio cedere rarus erit. 168 42. Marcet s i n e ad ersario virtus. 170 4 3 . Sapiens alius ab alio edocetur. 178 44. Aristote les Platoni. 181 45. Ingenio, non Genio. 185 46. Testudo restudinis Echo. 190 47. Vt diu tendas, ne diu tendito. 192 48. Floriseris vt apes in saltibus. 195 49. Musarum securitati. 197 50. Agitante calescimus illo. 198 51. Proximi casus indicium, maturitas. 199 52. 201 53 . Rarum operi sine nomine nomen. 202 54. San menti, & Musis. 204 55. Damnosa peritia. 208 56. Sapere ad sobrietatem. 211 57. Vult dicier hic est. 215 58. Auferat te Deus spiritum elationis. 217 59. Confractis altis alis efferimur. 218 60. Omnia sic itidem decerpsimus aurea dicta. 220 61. Vt placeat, ebibe. 221 62. In Deo laudabo verbum. 222 63. 224 64. Animi medicina quisque nulla nifi in s t u d i o est. 217 65 . Nulla quies. &, 229 66 . Exigua imniensus sapienti pagina circus. 231 67. Vnus omnia 237 68. Mirabilis facta est scientia tua ex me. 238

    LIBER

  • I

    LIBER P R I M V S

    M V S E I , S E V

    BIBLIOTHEC EXTRVCTIO.

    G E D v M : manus operi. Architectemur Mu sarum domicilium, & sacrarium Sapienri ; & quo niam eiusmodi molitiones esse antiquissimas satis planum s ie t ex i i s , qu variis locis dispu tabuntur postea, videamus quem in s inem ex trui soleant Bibliothec ; si tamen pris lecto rem meum monuero , vnum eundmque esse

    scribendorum librorum, & condendarum Bi bliothecarum sinem : ac proinde nihil duobus proxim sequentibus capitibus comprehensum i r i , quod prfixus titulus non contineat ; prterquam qud scriptores non pauci tam multos ediderunt inge nij sui ftu, vt illis prop idem fuerit libros scribere, & bene amplas Bibliothecas instruere : idque vel ex illo D. Hieronymi de Origene liquid constat. Auxerunt, inquit, aliorum studia Bibliothecas, ac per par-tes compleuerunt ; vnus Origines ingenij facilitate Bibliothecam vnam quam uis ingentem implere potuit, cui ob incredibilem librorum numerum, quos con scripsit, A D A M A N T I V S cognemen inditum est. Sex autem librorum millia conscripsisse, testantur Epiphanius, ac Ruffinus. Didymus Ale xandrinus Grammaticus lict salsamentarij silius (hoc est, eius patrisa, qui cubito se emungere solebat,) suit tamen tam emanct naris, vt tria millia & quingenta volumina scripferit, atque inde ob assiduam cu ram circa libros vocatus estb. Thom Aquinates, Augusti ni, Chrysostomi, Abulenses, Suaresij, aliique permulti sapientes, nnne

    instructissima scribendo excitarunt ? Inter prophanos Demo critus de rebus fer omnibus scripsitc : Theophrastus trecenta edidit

    A volumina :

    I .

    a Auctor ad Herenn,

    b De illo Quintil. & Sueton. in Calig.c.2 r. c Sabell. 1.a

  • 2 Musei extructio. volumina. Epicurus plura qum vllus Philosophoruma, Aristarchus Alexandrinus Aristophanis auditor supra millenab. Et si lamblicoc

    sides est, scripta sunt Mercurio Trismegisto de vniuersa gyptiorum sapientia triginta sex librorum millia, & quingenti vigintiquinque : hoc quid aliud est, qum ftum eruditione cerebrum integras Biblio thecas eniti, & in lucem edere.

    S E C T I O I.

    Varij fines extruendorum Museorum, & Biblio-thecarum proponuntur.

    : Vnaquque res duas habet ansas, ait Epictetus ; im long plurimas, vt disces ex hac sectione, in qu octo minimm sines proponimus, ob quos extruct

    sunt variis Bibliothec.

    CAPVT I.

    Primus Bibliothecarum extruendarum sinis vtilitas publica.

    BIfariam considerati mihi videtur posse eruditio, aut tradenda per libros, aut acquirenda librorum subsidio : si tradenda viris do ctis, inde cett oriri potuit extruendarum Bibliothecarum occasio. Quoties enim quisquis est, cui non sit insitum desiderium deriuand ad posteros, atque vn cum tatibus hominum propagand fu con ditionis ? Id quidem laboris, & studij in librorum scriptione suscipi plerisque vario sine & consilio, non inficior. Alij siquidem sola public vtilitatis ratione sibi proposit, qu vel excogitarunt ipsi, vel longo rerum vsu didicerunt, ea consignare satagunt literarum mo namentis, vt futuris sculis prosint : & connituntur esse Sibyllarum qum similes, qu non tantm dum viuerent profuere mortalibus re sponsa fundendo ; sed etiam maximopere prosunt mortu, quarum li bri adiri possunt cm dubitatur de aliquo portento. Proh soles ingenio rum plan mirabiles, qui vel post obitum fuum lucent, mentsque no s t r a s , im & eorum, qui aduersis vestigiis stant contra nostra vestigia, eodem temporis monumento suo splendore complent. Veros Prce ceptores humani generis, vt Seneca loquitur, atque honoris caus semper appellandos, dignsque omni veneratione ac prop numinis cultu ; quos neque sots fati communis ita essicere potuit mutos & elingues, quin viuant in immortalibus suis monumentis, & loquantur e vocis contentione,

    vt

    a Lart.l.10. b Suidas a-pud Volator. l.13.c.4. c De myste-riis gy-ptiorum ex Seleuco & Menato ve-tustis aucto-ribus.

    2. Enchir.c.65.

    3.

    Ep.64.

  • Lib. I. Sect. I. Cap. I. 3 vt surdus sit qui eos non exaudiat. Parentes animorum nostrorum, & eins vit auctores quam cum clitibus communem ducimus ; qui s ib i ipsis semper superstites, liberos suos nunquam pupillos relinquunt ; quibus proinde eo plus debere nos fatendum est, qum parentibus corporum nostrorum, qu maius benesicium est bene viuere, qum viuere, ac semper ad omne officij genus institui, qum pauculis annis institui. O te diuinum hominem quisquis hac vna incitatus cupiditate vt ho minibus prosis, stylum sumis, libros edis, Bibliothecas extruis ! te (inquam) velut mortalem Deum, non solm qud futurus sis sempiter nus senex, victurus vtique in omnes annos consequentes in hominum memoria, & rect factis, scriptisque ; sed quod terni senis (fic Clemens Alex. Deum appellat) mulus cm ob aceruos illos, & thesauros sapien ti, quos introrsus possides, videri possis , tibique ipsi suffi ciens ; nihilominus tamen tuas illas diuitias long latque effundis, quando vetustis rebus das nouitatem, nouis auctoritatem, obsoletis nitorem,obscuris lucem, dubiis sidem, fastiditis gratiam, omnibus ver naturam, & natur fu omnia. Quid est de vniuerso hominum genere bene mereri, atque ade ad Deum Opt. Max. qum proxim accedere, si hoc non est ?

    Fuit hoc institutum magnarum illarum mentium, quos rect Ge-nios orbis dicere queas ; qui vt eam scientiam quam hauferant diuinitus cum seris nepotibus communicarent, non lucri vllius, non propri in vulgus commendationis, sed vno public vtilitatis s tudio , libros scri bendo, & Bibliothecas extruendo sua ingenia publicam rem fecerunt, vt defuturam potius in aliis difcendi, qum in se ipso docendi cupidi tem verbo ac re ipsa restatus fit i s , cuius nomen non tam hominis ha betur, qum ipsius sapienti : verbo quidem, cm pronnnciat sapien tiam le didicisse sine fictione, hoc est, non malo animo & prano fine, sed & illam se sine inuidia communicare, & nequaquam honestatem illius abscondere, cm infinitus thesaurus sit hominibus, quo qui vtuntur participes siunt amiciti Dei : re autem ipsa illud professus est, qui celebrem illam Academiam Hierosolymitanam, sienti do mum iure merito appellatam regia magnificentia dificauit, misirque qui ad arcem illam eruditionis, & ad mnia ciuitatis par uulos passim aduocarent, securos esse iussos quotquot venirent, de ne cessariis ad sustentandam vitam alimentis, & conquiescere in benefi centissimi Regis benignitate, & prouidentia : qui sapienti alumnis miscuisset ipse vinum, & proposuisser mensam, ne vlla parandi victus sollicitudine auocarentur studio bonarum disciplinarum.

    Hc videre mihi videor in Salomone, adeque in omnibus ver fa pientibus, puerperas nimi (vt fpe sit) lactis abundantia pressas, qure infantem qui mammam appetat, papillis inhiet, trantque auidita te fontem illum nectareum sugat, vt si totum exhaurire velit. Quis ne get Salomonem permotum hoc desiderio deriuand in omnem poste ritatem fu sapienti insigne illud gymnasium auxisse regi Biblio theca, & necessaria studentibus supellectile, atque ea mente, & consilio

    A a scripsisse

    1.3. pd. c.3.

    Plin. in prf. hist.

    4..

    Sap.c.7. n.131

    Sap.c7.t1.13'

  • 4 Musei extructio. scripfisse insinitam illam voluminum multitudinem, quibus omnes artes, & scientias complexus est : cuius thesauri perexigua duntaxat par ticula ad nos peruenit, incredibili generis humani detrimento.

    Hunc ad publicam vtilitatem respectum habuit medicorum Prin ceps Hippocrates octoginta illa edens volumina, qu funt in manibus, tum etiam cm prclarum illud iurauit iusiurandum, atque ad illud suo exemplo medicos omnes adegit, se medicamentis, nutricatuve pro viribus semper ad languentium vtilitatem vsuros. huc respexit Hippocratis filius Pisistratus Tyrannus, qui libros Athenis disciplina rum liberalium public ad legendum prbendos primus posuisse dici tur. quam Bibliothecam Xerxes vrbe potitus ad Persas transtulit, eam deinde Seleucus Nicanor Syri Rex multis pst annis restituendam curauit.

    Huc respexit Franciscus I. Rex Galli literarum parens cognomina tus, ob singulare studium in iis postliminio Parisios, adeque in totam Galliam reducendis ; nam prter infinita qu sapientissim constituit rei literari promouend perutilia, & hoc adiecit, vt missis in mediam Grciam, atque in ipsam Arabiam viris doctis , qui libros vndique conquisitos ad se referrent, nobilem illam Parisiensem Bibliothecam bonorum ingeniorum, ac difciplinarum omnium altricem composue rit. hoc publici boni desiderio incitatus Franciscus Ximenefius de Ci sneros Cardinalis, & Archiepiscopus Toletanus instirutam se Com pluensem Academiam insigni Bibliotheca locupletauit.

    Huc deniqne pertinuit Sixti V. Pont. Max. sollicitudo, & magnifi centia , cm Bibliothecam Apostolicam Sanctiffimis Pontificibus, qui B. Petri vocem audierunt, in ipsis adhuc surgentis Ecclesi primor diis incoatam, pace Ecclesi reddita Laterani institutam, posteriori bus deinde in Vaticanum, vt ad vsus Pontisicios paratior esset, transla tam, ibique Nicolao V. auctam, Sixto I V. insigniter excultam, quo s idei nostr, & veterum Ecclesiastic disciplin rituum documenta omnibus linguis expressa, & aliorum multiplex facrorum copia libro rum conseruaretur, ad puram, & incorruptam sidei & doctrin veri tatem perpetua successione in nos deriuandam, loco incommodiore vbi s i t a era t , in commodissimum ac magnificentiffimum extulit, libe ralibufque doctrines, & publica studiorum utilitati dedicauit. Qu me de hac Vaticana Bibliotheca recitata sun t , ea fer totidem verbis specta bili charactere inscripta cernuntur ad port dextram : ex quibus intel liges quis esse debeat princeps finis erigendarum Bibliorhecarum, nimirum Eruditio quasi per manus tradenda posteris, folo public vrilitatis, & dinin glori respectu : fin ver fecus fecerimus, rete aureo conchulas piscabimur, hoc est, abutemur nobilissimis instrumen tis comparand scienti, & Reginam omnium Sapientiam exaugu rabit, & in ordinem rediget quisquis illam qustui illiberali, vel inani glori coget ancillari.

    C A P V T

    6.

    Gell. lib. 6. c.17.

    7.

    8.

  • Lib. I. Sect. 1. Cap. II. 5 C A P V T I I .

    Secundus extruendarum Bibliothecarum finis, Eruditionis ostentatio.

    Vggillat, necimmerit, T. Liuium Plinius secundus qud vtilitati Siuuandi prtulerit placendi gratiam, qui quodam suarum historiarum volumine sic orfus sit ; Satis tam mihi glori qusitum est, & potuissem desi nere, nisi animus inquies pasceretur opere. Profect populi gentium victo

    ris, & Romani nominis glori non fu, composuisse illa decuit, ma jusque meritum esset operis amore, non animi caus perseuerasse ; & hoc populo Romano prstitisse, non fibi. hc Plinius. Vellem Roma nus historicus solus velificatus fuisset propri laudi in edendis libro rum monumentis ; habuit in eadem naui fociorum bene multas centu rias, ac in ptimis antiques Philosophos palliata illa vanissim glori mancipia, quorum prcipuum institutum fuit obseruare ventos , ac < i l l i s ib l e> lo t i s velis blandientis vulgi Fauonios excipere, qui post multam ope tam in scribendis fuis commentationibus, ac digerendis Bibliothecis, tum demum s i b i cumulat satisfactum putauerunt, si digito monstra entur, & se audirent dici , hi sunt.

    Quamobrem iustissimo Dei Opt. Max. consilio factum esse obseruat Posseuinus, vt quotquot euanuerunt in cogitationibus fuis, abiecto iuin glori studio, & canentes tantm s i b i ipsis, nostri curam non abuerunt, mulctati s i n t librorum suorum interitu, & Bibliothecarum ladibus. Nec immunis fuit eius pn (vt alios deteriores sileam) Mer urius Trismegistus eiusdem sacrilegij reus, atque cteri, qui verita em Dei in iniustitia detinuerunt nam ex tot voluminum millibus qu didit, vix tatem ferre potuerunt dialogi vnus & alter, Pimander Asclepius. Adde, si l iber, & tabulam fmaragdinam, si cam eius pus esse putas. Traianum Imperatorem herbam parietariam vocare onsueuerat Constantinus, qud in omnibus se excitatis operi us fuum nomen ambitiosis inscriberet, vt non tam public vtili ati, & operum perenni ta t i , qum su commendationi dificare ideretur. Ego fortunatoorem illum pu to , qui fatagat scribenda face e, qum scribere legenda ; velitque ad beatam immortalitatem pi nerari rect factorum tropha, & adumbrat huius glori con emptum ; Deique potius, qum hominum oculis, quemadmodum quitur magnus Gregorius a , facta sua scriptaque imprimere. hac ta en intemperie plerique Auctorum ita transuersi aguntur, vt solm

    petant nescio quod

    Euge, bell, acut , subtiliter, sapienter, Ibis ab excusso grandis in astra sago,

    sque eiusmodi laudationes, & plausus, fibique tritum illud satyrici oriofum ridentis tacit occinant,

    Scire tuum nihil est, nisi te scire hoc scit alter ; A 3 quid

    I. In Prf. hist.

    2 . Bibl. c.49. l.I.

    Arist.3. mer. text. I.5.

    D. August. 8. de ciu.c.23.

    Aurel Vict. in Constant.

    Plin.

    D. Chrysost. in Psal. 48. v 12. a I I . mor.c.17.

    Martialis.

    Adde.fi

  • 6 Musei extructio. quid est hc , aut innata eruditioni, qum bon rnatris ftus deterrimus ? Qu tandem pertinet conceptum ex doctri na human laudis desiderium ?

    Quo didicisse ? nisi hoc fermentum, atque semel intus Innata est, rupto iecore exierit caprificus.

    Eleganter omnino Perfius congenitam scienti glori appetitio nem, qu sola est frequenter condendarum Bibliothecarum & scri bendorum librorum causa, fermentum esse dixit, & caprificum ; fermentum quidem, qud s i n u suo mass continere non potest, quin sufferue fiat, infletur, turgefcat, rumpatrque : & si diutis illud retineat, cor rumpatur. Intumescere solet mens hominis eruditi resoluta laxatque hoc glori cupiditatis fermento, quod nisi vel tempestiu tollitur, vel cert prudenter temperatur ab eo, qui animum ad hc opera literaria adiicit, putidam suam inanitatem, iciunum, ac euanidum animum pro det, non s ine intuentium stomacho. Sed & caprisicus est hc glori titillatio ; in quam sententiam placet afferre qu scribit ad Aloysium ar chitectum Cassiodorus, Virgulta, inquit, noxi importunitate nascentia auferantur cuuisis ces pitibus, ne radicum quidam capilli paulatim turgentes fabricarum visceribus inserantux, & more vipereo prolem sibi fcunditate con-traria nutriant, vnde se compago casura disrumpat. & Seneca, Paruula semi na, & quorum exilitas in commissura lapidum vix locum inuenit, in tantum conualescunt, vt ingentia saxa distrahant, & monumenta dissoluant ; hoc quid est aliud quam intensio spiritus, sine qua nihil validum, & contra quam nihil validum est. Potuitne melis explicari quanta sit vis glori cupiditatis, si qu in hominis eruditi prcordiis infederit ? disrumpitur mi ferum pectus prodeunte foras, & fefe exerente malo femine ; nec finis est libros edendi & coaceruandi ; impallefcit s t u d i i s , noctes diebus continuat, corpus genimque rebus necessariis defraudat, vt com parand literari supellectili sufficiat. Ftque vtplutimum, vt ea opera qu tanto labore parturit & enit i tur, fint caprificus, hoc est, ficus steril is , nunquam maturescens, &, quod deterius est, auctori suo, & parenti exitialis, non secus ac Mineru templum Alalcomenis, ob innatam commissuris faxorum hederam, concidit. Vbi enim isti aucu pes human laudis sese confecere vigiliis, inedi, sumptibus, & con tinenti s tud io , fer solum hoc referunt, vt s tudios laborare putentur infani, qui propriam tantm commdationem animo propositam ha bent ; qu tamen non debet esse merces suscepti laboris, & expenfarum in condendis libris, & Bibliothecis, sed accessio dumtaxat : Sicut lict in aruo quod segeti proscissum est, aliqui flores innascantur, non tamen huit herbul, quamuis delectet oculos, tantum laboris insumptum est ; aliud suit se renti propositum, hoc speruenit. Prposterus est (fateor) extruendarum Bibliothecarum finis, eruditionis ostentatio ; at cert est finis, haud fortasse

    paucis, ifque primarius.

    3. Sat.I.

    1 . I I .

    II.nat.qust.

    Paufan. in Bot.

    Sen. de beata Vita C.II.

    4. Non fum tamen ita austerus, & , vt si fort quid aptius exit lau dari metuam ; sed recti sinmque extremmque esse recuso. non est mihi pro effato illud Epicteri, , satage rideri nihil scirt : Dec

    Sen.de

  • Lib.1. Sect. 1. Cap. III. 7 ec mihi probatur fignum illud profectus Plutarcho positum, velle cere quod rectume est, & foras non spectare : vitandus item appositus scopu us, & explodenda illius gloriosuli fatuitas apud Eustachium negantis elle inesse sibi aliquod honestum, quo se prditum ess alij ignorent,

    . quod ad me attiner quemadmodum no m hominem eruditum struere Bibliothecas, aut scribere libros pascen is alienis oculis hac efca, nihilque aliud suo illo studio, qum inanem iis voluptatem, sibi ver gloriam aliquam sectari ; ita duo super hac re atuo. Alterum est, fas esse homini docto prsigere fuum nomen fronti oruin operum, tum qud id facere iam ab omni uo consueuerint criptores sapitissimi modestissimque, tum quia hinc quoque acuitur uctoris diligentia, vt quod molitur in Mufeo, limatius exeat in publi um, nec damnetur incuri vfu enim compertum est rumores incerto uctore fer esse falsos, & vagari securis fine capite mendacium. Al erum, haud damnandam esse quorumdam eruditorum curam in locu lere Bibliotheca componenda, im etiam haud difficulter exhibenda ominum aspectibus, vt eam quam s ib i merito compararunt, eruditios opinionem tueantur apud vulgus, idque publia r e , & numinis loria videri posse ; quia plurimum potest in vtramque partem pr oncepta de fuis moderaroribus populi opinio. Proinde ad istos ho ines non pertinet illud Gregorij Nazianzeni monentis nihilo ma is curandum alienum iudicium, qum alienum fomnium,

    C A P V T III.

    Extruendarum Bibliothecarum tertius finis, comparanda eruditio.

    Buius est cuiliber, & forrasse primo loco statuendus hic finis ex Otruendarum Bibliothecarum, videlicet cruditio acquirenda,cuius, ovt quisque est cupidissimus, ita est librorum congerendorum stu osissimus. Bibliothecarum enim beneficium est, vt in omnium ha enus sapientium possessiones figere poffis vestigium, & quasi hre tatem tibi relictam cernere Utinam (dixit aliquando D. Hieronymus) inam omnium tractatorum volumina haberem, vt tarditatem ingenij lectio diligentia compensarem. Intelligebat vir ingeniosissimus ex Biblio ecarum fodinis erui purum putum aurum sapientia, dque libris ftari hominibus, vt quicumque ante nos fuerunt, nobis vigilias in multam noctem, nobis antelucanas fuas lucubrationes in ltam diem produxerint, nobis feuerint, nobis vixerint. laborarunr quam) diu noctque primi inuentores bonarum arrium, fu que etium oper, & ingentes thefauros nobis reliquerunt in librorum othecis, quos cuique fas fit in fuos vfus conuertere. Seuerunt inge arum disciplinarum cultores, vt suppeditarent posteris,quod in rreum memori conderent, & vnde pascerent mentes fuas.

    Ego

    I.

  • 2.

    Plin. iun. ep. ad Marcum.

    Plin. fec. in prfat. ad Vefp. Imp.

    In adag. Chil.3. cent. I .

    3.

    8 Musei extructio. Ego dicere soleo, nihil aliud esse Bibliothecas, qum decantatam

    illam Phbi cortinam, vnde responsa fundebantur illam adeuntibus : vel Iogothecam Mineru, vel celebre Mercurij Salinum quod appellant, vnde candidissimos sales/promebant omnes faculcates & scienti nihil aliud Bibliothecas esse ait, qum omnium artium do ctrinarmque myrothecium & seplasiam, vnde singul accipiunt vel stibium, vel cerussam, vel minium, vel alia huiuscemodi, seu pigmen torum lenocinia ad venustatem, seu odorum suauitates ad delitias, seu succorum prstantiam ad sanitatem & robur, vt se comant, poliant, venustent, exhilarent ; denique esse aceruum omnis sapienti, quo pro suo iure singuli sumere possint quod sibi necessarium, vet opportu num putant, vt conserant solum animi sui, possntque deinde ferre fructus tum honestaris, tum scienti qui in omnem ternitatem per ennent. Quis putet Aristotelem tam multa affecuturum, vel scriptu rum fuisse, nifi nobilissima illa instructum Bibliotheca, quam per Ale xandri Magni opes, tanto studio, tantisque sumptibus sibi comparauit, & Platone magistro suo ob incredibilem legendi auiditatem ss lector appellatus fit ? Vnde tandem suam Bibliothecam Photius scripsit, nisi ex magna in Bibliothecis affiduitate ? Quando Plinius se cundus scribere potuisset historiam naturalem, opus diffusum, erudi tum, nec minus varium qum naturam ipsam. Vnde vicena illa rerum pulcherrimarum millia deprompsisse potuit, qu se inclusiffe ait tri ginta sex voluminibus, nifi ex lectione voluminum circiter dum mil lium. Non vni profuit prfuisse viginti illis amplius librorum voluminibus, quos literario magis censu, qum pecuniario locuples Ferdi nandus Columbus Christophori noui Orbis inuentoris filius Hispali dedicauit. Ex edem Bibliothecarum officina prodiere Manutij, fami lia illa literatorum hominum, ac in primis Aldus iunior (vt Paulum patrem, Aldmque auum, viros insigniter doctos, fileam) qui nunquam tantus in vario disciplinarum genere extitisset, quantum eum suspexe runt Veneri, Bononia, Pif, ac Roma ipfa, nisi partim suis sumptibus, partim Principum liberalitate insiguem Bibliothecam voluminum su pra octoginta millia confeciffet, secmque semper transtuliffet, paulo diutis aliquo in loco commoraturus. Illam Erasmus copiosiffimam esse dixit, quque non alia bonis libris, prcipu Grcis, fit instructior, ex qua ceu fonte omnes bon Bibliothec per omnem vfque orbem nafcuntur & propagantur. Id quoque adiumenti nactus est felix Mus veteris cultor instus Lipsius, qui c Rom se Antonio Perrenoto Car dinali Granuellano acri ingeniorum stimatori addixisset Latinis Epistolis, per Mecnatem illum suum, & per Guillelmum Cardinalem Sirletum in paucis doctum, aditum ad Romanas Bibliothecas Vatica nam, Farnesianam, Sfortianam, alisque rum priuatas, tum publicas ha buit, eo fructu, quem facil cogitando affequetur, quisquis hominis in genium, iudicium, memoriam, diligentiam, multiplicem eruditio nem nouerit.

    Et putas ipse Augustinus lict in excogitando sagacissimus impler potuisse

  • Lib 1. Sect. 1. Cap. III. 9 otuisset Bibliothecas fuis cmentationibus, nisi & ipse (vt tradit Pos donius) Bibliothecam habuisset, vnde hausit quod in nos postea vbe is refudit. Qujd mirum si M. Varro infinita scripserit, qui nihilomi us in legendo incredibiliter suit assiduus ? Mirarer magis si pauca le giflet, & scripsiffet plurima : fieri enim haudquaquam potest, vt acer nimus & solers, torrentes eruditionis legendo ebibat, quin illico orrentes profundat sapienti : hac enim lectione incalescit animus, fficitur, & quasi diuino aliquo Numine afflatus necesse est (quod dixit ullius) intelligentiam fuam excutiat, & conetur, iuxta illud Maronis aud absimile de Sibylla,

    totum si pectore possit Excussisse Deum.

    tque quasi entheatus extrinfecus s ib i ab auctoribus inspirata, tum concepta intrinsecus funditoracula : quemadmodum de se testatur is, quem supr laudaui, Plinius secundus, se ad multa millia rerum fcitu dignissimatum, quas ex multiplici lectione excerptas fu histori in seruit, adiecisse insuper de suo plurima, qu aut ignorauerant priores, aut postea inuenerat vita ; qui quidem & alius est Bibliothecarum fru ctus, solm animinostri ita prparare ac fcundare, vt nunquam fine nore reddat posteris, quod prioribus accepit.

    Verm paucis rem confecero, si dixero, ex Bibliothecis velut ex quo Troiano omnes hactenus eruditos,.& scriptores prosluxisse, si auculos quosdam exceperis, queis infusa est magnam partem diuini s sapientia, ex quibus deinde proueniunt cteri, qui appellari solent Antistites bonarum artium, Pythagoras, Plato, Aristoteles, Socrates, quos ertum est non feciffe ab integro sua ingenij monumenta , sed eruiffe lurima sacris Auctoribus, & tanquam ex rediuiuis marmoribus ea ibi construxisse. Quod ad Pythagoram att inet , que Philosophi nomen xortum suisse, scribit Augustinusa, & cuius disciplina deriuata esse magi erij prcepta, ait Ambrosiusb , meritque apud Philosophos magn habitum qualem vix reperisse ; omnino hausisse plurima ex Mosaicis voluminibus locet Theophilus Raynaudus c . Nam & ea iam fuisse conuersa in lin uam Grcam, ante Alexandrum, & ante Persicum Imperium graues uctoresd t antiqui, tum recentiores affeuerant. Platonem ver eius em Mosis commentarios transtulisse in suam Bibliothecam, indque

    rofecisse plurimum, vel ex eo liquet qud Numenius apud Clem. lex.e dicit Platonem nihil aliud esse qum Mosem Atticum ; cui & assenti ur Iustinus, eundem appellans Mosem attic differentem ; & Ambrosiusf, os illos Iouis hortos ex canticis Salomonis accepisse innuit. De Sote quid ? hoc fat esto, qud eundem Hebraic sapienti mulatorem ocat Clemensg. Aristoteles autem quantus quantus extitit, vtrm in ructam se Bibliothecam adeque intelligentiam suam locupletaue t Hebrorum monumentis procliue est coniicere ex ipsius studio in onquirendis maximque pretio comendis libris ; tum ex ipsiusmet estimonio. Iudus ( i n q u i t h ) ab altieribus Asia locis ad martimas descendens giones, vbi tum degebamus, Philosophia amore ad nos sponte venit, qui multo B plura

    In cius vita.

    In prfat. hist.

    4. Sen. debreu. vit. a 8. de ciu. c. 82. b 1.I.ep.6. c In prologo Theol. nat. . 5. dClem. Alex, I.ftr.cap. 13. Serar. in pro log. Bibl. cap.16.q.2. alique apud eundem Raynaudum. Eufeb. 10. de prp. Euang. apud Baro nium anno Christi 183. e I . Strom. C. 13. f 1. de bono mortis. g I. Strom. h Clearchus peripat. apud Eufebium 3. prp. c. 3. & Clem. Alex. I. strom.c.6

  • 5. Clem. Alex. l.3. strom. Ouid.13. Metam. aArnob l.2. b Cic. 3. Tufc. q. c Cl. Rho dig. l.2.c.2.

    Sen. de breu. Vit

    I . Cic de sen.

    10 Musei extructio. plura nobis attulit, qum accepit, Theocritus in Bucolico Carmine facil princeps enocatus est Sicilia Ptolemo Philadelpho eo tempore (vt promptum est conhcere) quo septuaginta Interpretes dabant operam conuersioni. Nam hic Pota ad scribenda Epithalamia legem sumpsit ex Canticis Salomonis, ex quibus expressit non pauca in Genilem pompam, qua Arsinoe Ptolemi s i l ia in nuptiali curru Adonidem cum Venere traduxit, qu Idyllium est 15. & in Epithalamium Menelai, & Helen Idyllio 18. Gaspar Sanct. incap. 10. Dan Idem pluribus super hac re in commentariis super Cantica prologom. 5. vbi quid Theocri tus ex Canticis pen ad verbum transcripserit ostendit. Vide Paulum Scherloquum ameloquio 9. in Cantica sect. 2.n. 14.

    Ex quibus omnibus hoc conficio : fi tantorum virorum primigenia illa (vt videtur) Philosophia similis suit illuminationi qu fit ex spar t o , quam homines accendunt lucem sole artificiose suffurantes. Si is qui

    Mente Deos adijt, & qu natura negauis, V sibus humanis oculis ea pectoris hausit. Pythagoras , fiolumen & sublimis apex Philosophoruma. Idmque diui nib nomen fortitus Plato ; si natur Genius Aristoteles, & velut me dij inter human & diuinumingenij c . Si Apollinis oraculo sapientis fumus indicatus Socrates, partem non minimam fu sapienti, & eru ditionis deriuarunt in fua latifundia ex librorum fontibus quos sit ien ter appetebant ; quantum putandum est fore opis, & subsidij in locu pletibus Bibliothecis ad scienti acquisitionem, ideo omnibus verita tis inuestigand, stabiliend, ornandque studiofis, & candidatis fa

    pienti dicturn esto, quod nepoti suo scripsit Ausonius, Perlege quodcumque est memorabile :

    nam Bibliothecarum beneficium est vt homines s tudiosi , (vel teipso indice qui hc legis) non folm fuam tatem bene tueri, verm etiam omne uum suo adiicere possint. Quidquid annorum ante illos actum est, illis acquisitum est, nisi ingratissimi sumus, illi clarissimi opinionum conditores nobis nati sunt, nobis viam prparauerunt ; ad res pulcher rimas ex tenebris ad lucem erutas alieno labore deducimur, nullono bis fculo interdictum est, in omnia admittimur ; & si magnitudine animi egredi angustias human imbecillitatis liber, multum per quod spatiemur temporis est : licrque cum ipfa rerum natura in consortium omnis ui p.ariter incedere.

    CAPVT I V .

    Extruendarum Bibliothecarum quartus finis, Animi voluptas.

    NVll sunt epularum, aur ludorum, aut scortorum voluptares cum literariis voloptatibus comparand, dixit Cato maior, confirma uitque

  • Lib.1. Sect.I. Cap. IV. 11 utque luculentis rationibus & exemplis. Quod cm inrelligerent At talici Reges, arbitrati sunt non posse melius collocari immensas suas opes & diuitias, qum in extruenda Bibliotheca, ex qua s ib i suisque nou in dies animorum voluptates succrescerent. Audiamus super hac re Vicruuium, Reges Attalici, inquit , magnis Philologie dulcedinibus inducti, cun egregiam Pergami Bibliothecam ad communem delectationem instituissent, tunc item Ptolemus infinito zelo cupiditatisque studio incitatus, non minoribus industirijs ad eundem modum cvntenderat Alexandri comparare. Ex quibus verbis intelligis nihilaliud in Bibliothec extructione suisse proposi tum Attalicis Regibus, prrer eam, de qua loquimur, ex Philologie dulce dine animi delectationem. Tamen admonendus es hoc loco Lector, Ale xandrinos Reges Eumene Attali Regis filio Pergamen Bibliothec conditori priuisse in hoc s tudio . Nam Ptolemus secundus Phila delphus Ptolemi Lagi filius Eumene Pergami Rege maior memora bilem ill Alexandrinam Bibliothecam composuit, eius structuram do ctus ab Aristotele, vt auctor est Strabo, hoc est vel exemplo Aristotelis, qui primus collector librorum fuit, , vel quod

    cm Aristoteles Theophrasto suos libros reliquiffet, Theophrastus au tem Neleo, ab hoc mercatus sit Ptolemus, esque cum aliis quos in genti pretio Athenis, & Rhodicomerat Alexandriam vnum in locum transulit ; nam aliter structuram Bibliothec Ptolemum docere haud potuit Aristoteles, qui Prolemo fuit tate superior. Quis est ergo i s t e Ptolemus Eumenis circa Bibliothecas mulus, vt habet Pli nius post Vitruuium.

    Ego omnino hc vtrumque errore lapsum puto in ordine tempo ris. Nam Ptolemus Eumenem Pergamen Bibliothec auctorem a , im eius patrem Attalum, (cui D. Hieronymusb eam structuram tri buit) integro fer fculo prceffitc , prterqu qud Alexandrina Bi bliotheca Attalicam multis partibus superauit ; cm vel ipso Antonij Triumuiri tempore quo auctior esse debuerat qum sub Eumene, in ea solm essentd , ducenta millia librorum singula rium. Si tamen vindicare liber ab omni suspicione erroris Vitruuium, & Plinium, qui nunquam mihi videntur fine prfatione laudis appel landi ; dicere fortassis haud absurd possim, Ptolemum cognomento Epiphanem Eumenis temporum qualem in augenda Alexandrina Bi bliotheca iam pridem condita, mulatum fuisse Eumenis diligentiam in Pergamena primm instituenda : atque hoc si dixero, habebo adsti pulatorem huius me coniectur Sallianum, qui hanc Philadelphi Bibliothecam ait posterioribus Regibus fuisse amplificatam ; vnde fit vt inter Auctores de numero librorum non satis conftet, Cedrenus centum millia librorum tantm poni t , Isidorus septuaginta : Frecul phus contraxit hunc numerum per errorem myriadibus in chiliades conuerfis. Aristeas apud Iosephum, & Eusebium refert Demetrium spo pondisse Ptolemo petenti quot iam essent, breui fer quingenta mil

    lia. Agelliuse & Amian . f septingenta numerant. Difficil erroris ex cusatur Senecag quadringenta tantm millia petiisse scribens. Vide

    B 2. super

    l.7.

    l.1..

    Athen.l.1.

    l.13.C.11.

    2 . a Strabo 1.13, b Epist.ad Chromat. c Sallian.an. ab V.C.474.&

    564. d Plut.in Ant.

    an mundi 3775.

    e l.6.c.vlt. f l.6.c.22. g de tranc. c.9.

  • 12. Musei extructio. super hac re Sallianuma & Lips.b Itaque lict semper ipsa, semper ta men alia, eo qud processu temporis numerosior fuerit Ioannes Ro driquez de Leon, frater illius Antonii, qui scripsit Bibliothecam occi dentalem & orientalem, ait ita Attalum fuisse mulatum curiositatem Ptolemi, vt ob id (inquit Galenus) vendita s in t opera supposititia cum titulis virorum doctorum ; quia ementium cupiditas mutauit opinionem scribentium.

    Redeamus ad illas animi voluptates qu hauriuntur ex Bibliothe cis, Quis eas neget esse quammaximas, cm pr illis vix vll homi nibus studiosis placere possint, quibus, vt diutis indulgeant, fer so lent esse somni parcissimic, leusqued cibi & facilis, atque abhorrere rebus venereis, quia animi lumen ad capessendas disciplinas necessa rium extinguunte, ludormque omnes oblectationes flocci facere ; qui suam in libris peruoluendis, & discendis literis exercitationem ludum literarum appellant. Qua maior voluptas (ait Tertullianusf ) qum fasti dium ipsius voluptatis ? Magistro hunc in modum succinit discipulusg, Voluptatem vicisse voluptas est maxima ; & nos quoque occinamus. Qum magnis liquidisque voluptatibus plenum esse necesse est illud, propter quod omnis alia voluptas contemnitur ? & quod solum sibi esse contra omnes animi gritudines solatium experiuntur quotidie cum Plinio iunioreh, Bibliothecarum cultores : im otiosa senectute i, (qu vel sola ipfa morbus est) si habet paululum studi j , & doctin nihil iu cundius.

    Potstne aliquid fingi delectabilius, qum sedentem in Bibliotheca, & immotum, vniuersum Orbem nihilominus peragtare, quidquid est vfpiam prclarum & excellens metiri, oculis inspicere, replicare omnium retr sculorum memoriam, regnorum ortus, progressiones, in clinationsque tanquam specula contemplari ; videre naufragia fine metu, spectare bella fine periculo, rimari terr viscera sine fatigatione, Principum des ingredi sine repulfa, subire templorum sacraria sine sa crilegio ; interesse sapientium consiliis, Stoa transire in Acade miam, ex Academia in Lyceum ; Zenone, Socrate, Platone, Aristotele, Pythagora, Epicteto, Seneca, Theophrasto vti familiarissim, tmque habere beneuolos, vt nemo horum non vacet cm volueris ; nemo ve nientem ad se non doctiorem beatiormque dimittat, nemo quem quam vacuis se manibus abire patiatur. Quid iucumdius qum cir cumfusum libris delibare quidquid est in Grammaticis accuratum, in Epicis amnum, in Tragdis sententiosum, in Comdis festiuum, in Lyricis excultum, in Satyra salsum, in Epigrammate acurum, in fabula ingeniosum, in panegyri elegans, in historia varium, in eloquentia su blime, in Philosophia reconditum, in medicina necessarium, in iuris scientia vtile, in mathematicis admirabile : nec his contentum voluptatibus ebibere plenis faucibus, & perfundi toto pectore Am brosij ambrosia, Bernardi nardo, succo Hieronymi, medulla Ter tulliani, Eucherij melle, Augustini acidula suauitate, Chrysostomi aureis imbribus, Cypriani, Bafilij, Gregorij, & aliorum Ecclefi

    procerum

    a locis cit. b in Synt. cap.2.

    3.

    cPlin. iunior ad Marcum de auunculo. dSen. ep. 15. eCic. de sen. flib. de spect. g Cypr. 1. de bono pudi cit.

    hep.1.9. iCic.de sen.

    4.

    Cic.deCic.de

  • Lib.1. Sect.1. Cap IV. 13 procerum deliciis ? Desideras in ipso fonte gustare diuinam dulcedinem ? habes in sacris voluminibus instructissimum lectisternium, atque (v t Christian loquar, & cum Augustinoa) habes in diuinis literis Angelo m ferculum, & Archangelorum pulmentum, vnde poffis delicatissim pulari ; quibus cibis ita reficiebatur Alphonsus Aragoni Rex, vt spre is regiis voluptatibus vtrumque instrumentum adic t i s etiam com enrariis quater decies perlegerit. Quater decies, inquam, s i n e nausea,

    fastidio. habent enim hoc singulate literari oblectationes, vt f is repetit semper placeant, noumque sui subinde creent in ipsa atietate appetentiam : cm tamen aliis in rebus, cuilibet magna voluptati sactidium finitimum s i t .

    Eruditi quidam viri custodi traditi T i b e r i o b extremi supplicij oco s ibi esse putabant, ac se prop viuentes efferri, spirantsque infodi, qud s ib i prter ereptam libertatem, studendi quoque solarium ade nisset, sine quo omne otium, adeque multo magis illud quod tenetur n carcere cum ignominia, mors fit, ac viui hominis sepulturac. Nam cm liter (vt dicere solebat Aristoteles) inter prospera s i n t rnamen um, inter aduersa refugium, & auocatio molestiis ; locus ille, vbi vir doctus cessare omnino cogitur studiis , potstne illi non esse intolera ilior Atheniensium barathro, Tulliano Romanorum, vel Sytacusano rum latumiis ? Marfilius Ficinus cuidam suo amico de sua fortuna con querenti per literas respondit, confugiendum esse ad Mineru templum, uo solo contr fortuna procellas, & fulmina tegimur ; hinc Senec, hinc Ci eroni, hinc Botio, hinc plerisque aliis leuamentum doloris, & mortis mminentis contemptus. Fabius Quintilianus de seipso in magna con ternatione ob mortem filij fic aitd, Viuimus, & aliqua viuendi ratio qu enda est, credendmque doctissimis hominibus, qui vnicum aduersariorum so atium literas putauerunt inter human vit procellas & tempestates, alcedo ia qurenda in tranquillo aliquo mari literarum. Aduocatione & foro in erdici pna est legibus constituta in homines studiosos, si quid gra is peccauerinte.

    Est igitur Bibliotheca officina omnis ingenu voluptatis, & delicia rum promptuarium, s iue illuc concedas non tam vt discipulus in scho

    am proficiendi gratif, qum vt inquilinus in otij diuersorium ; & velut in theatrum, prsentis duntaxat oblectationis desiderio. At mul

    o magis te rapiet afficitque lectarum rerum pulchritudo, si tui, vel lieni profectus cupiditate incitatus in Bibliothecam te abdideris. Tullius amico suo Attico s c r i b i t g se magis oblectari literarum vo ptatibus, qum omnibus Puteolorum, & Lucrini deliciis. Ego (inquit)

    pascor Bibliothec Fausti (is fuit L. Cornelius Sulla, Fausti Dictatoris luis, Faust vxoris Milonis frater, quem vnum cum Afranio, & L. C aris filio Csar deucto Pompeio voluit interfici) fortasse putas his re

    us Puteolanis, & Lucrinensibtus sed mehercule cteris oblectationibus de eror, & voluptatibus propter remp. (afflictam vtique) sic litteris sustentor, recreor : malque in illa tua sedecula quam habes sub imagine Aristotelis, qu erat in Bibliotheca Attici) sedere,qum in istorum sella circuli. vnde

    B 3 non

    aSerm. 38 ad fratres in Erem.

    Ranulph.1.6. C . I .

    D. Gregor. fus hom.6. Senec.

    5. bSuet. c.21.

    cSen. ep. 82.

    d Quint. in prom. 1.6.

    e Digest. de pnis.

    6.

    f Senec. ep.

    108.

    g Cic. ad Att.1.4.ep.9.

    Sen.ep.81

  • a Cic. lib.2. offic. b in eius vi ta.

    c 1.I.c.17. Bibl.

    d l.9.c.6. Bibl.

    I .

    14 Musei extructio. non mirum si Philosophicum studium idem Tul l ius a requiem curarum appellauerit, & de Epiphanio Ticinensi Prsule Ennodiusb dixerit, Vtebatur lectione pro requie, librorum venerabilium pro blandimentis instru menta suscipiens. Rect libros instrumenta appellat : s icut , & in Antholo gia c eosdem libros Mo pzaa dictos lego inter libros qui in Turcica classe inuenti sunt, cm ad Naupactum prope Echinadas insulas victo res fuere fderati Catholici, repertus est vuus inscriptus Consolatio Vi sioncia, quod est volumen omnium consolationum qu ex omnibus scienti is , studiis, & veritatibus capiuntur ab hominibus earum studio fis. Vellem vt qui indicem eorum librorum texuit Posseuinusd indi casset quoque vbnam hodie extet, cupidissim hunc legerem ; & me le cturum sperarem si est in Bibliotheca Regia fancti Laurentij Escuria lis, vt verisimile est. Claudant istud caput iidem versus, quibus librum de rerum natura secundum Lucretius incoauit, & gemina eleganti similitudine hanc qu ex s tud io literarum prcipitur, voluptatem ex pressit.

    Suauc mari magno turbantibus quora ventis, E terra magnum alterius spectare laborem ; Non quia vexari quemquam est iucunda voluptas, Sed quibus ipse malis carcas, quia cernere suaue est, Per campos instructa tua sine parte pericli : Sed nil dulcius est bene qum munita tenere Edita doctrina sapientum templa serena.

    CAPT V.

    Bibliothecarum quintus finis morum instructio. Ac pri mm ex sacris voluminibus vtilitas quanta ?

    LIct ea voluptas qu ex bonorum librorum lectione percipitur, nemine, qui mente sanus s i t , dnari queat, quemadmodum nec me rit natura reprehendi, qud cibis quibus vescimur fuauitatem ali quam asperferit ; uihilominus, s i cu t intemperantis ederet qui solius de lectationis causa vesceretur ; ita prpostera atque inordinata fuerit eius lectio, qui lectionem ad solam animi voluptatem reuocarit : illa enim oblectario ment is , & palati, incitamentum quoddam est ad vires ne cessariis alimentis reficiendas ; est condimentum laboris & fastidij, quod ciborum sumpt io , vel librorum peruolutatio ingenerare posser, si eius prorsus expertes forent, aut vehiculum a , quo facilis transferimus in s tomachum, & in mentem quod in mensa, vel in Bi bliothecis salubre inuenitur. In hanc sententiam sic Plutarchus ,

    . Danda opera est, vt non tantm in victu, & potu temperat, segeram, sed in audiendis quoque, & legen

    dis

    d

    , quo modo iuueni audida sint pomata.

  • Lib. I. Sect. 1. Cap. V. 15 legendis libris assuesiant, eo quidem qud delectat tanquam condimento modic vti : id

    ver quod vtile est, & salutare in primis sectari. Sic mal quondam audiere quotquot Platonem, aut Xenophontem sol eloquenti grati pellecti ectitabant, dicebantrque non aliter aberrare, qum siquis apud sepla arium multa, & salutariavnguenta reperisset, ea tamen s ib i tantm se

    oneret, quibus oblectaret nares, iis neglectis, qu ad sanitatem, & obur essent opportuna. Non omittam illud magni Basilij, in ea ora one quam scripsit de modo proficiendi ex Grcorum libris : vbi ait tilitati potius, qum voluptati studendum in librorum lectione ; & uuenibus apuma exemplum proponit, qu mel floribus vtiliter legunt, quorum vsus apud alios intra coloris, & odoris delicias s t a t ,

    , qu cm ita f in t , mal om ino de vniuerso genere literarum merear, si taceam vtilitatem libro um ad rectam morum & vit conformationem, qu porest esse finis condend Bibliothec legitimus. Quod spectat ad sacros libros, D. Chrysostomusa vsqueadeo eos vtiles esse docet, vt & syllaba, & apiculus reconditum habeant thesaurum, Ve rm illud quod subiungo sufficere videri possit : Omnis scriptura diuini us inspirata vtiles est ad docendum, ad arguendum, ad corrigendum, ad eru iendum in instittia, vt perfectus sit homo Dei ad omne opus bonum instructus,

    c Paulus Timotheob discipulo de sacrorum voluminum omnimoda vtilitate ad procurationem propri salutis, & alien. Tamen religio fit mittere diuinum aliud elogium, quo maximopere commendatur fru tus sacr lectionis. Lenioribus medicamentis perdit Scribarum, &

    harif orum mentes curari haud posse Christus feruator cm ani aduerteret, extremum hoc monitum fuit , eos ad sacros libros tan

    quam ad affectorum valetudinarium, in quo etiam deploratis succurri ur, amandat : Scrutamini scripturas, qu quidem qum salutates fint dum upid adeuntur, argumento esse potest Eunuchus Regin Candacis essim laborans, vtpote superstitione infectus, barbarus, opulentus, otens : is tamen sibi multsque aliis salutem ade perfectam reperit in fai lectione, vt rect vsurpare potuerit illud Salomonicum de s tudio Sapienti, Venerunt mihi omnia bonapariter cum ea, & innumerabilis hone

    tas per manus illius. At ne tanto fructu, quem facillim quilibet confe ui potest, animum suum vllus defraudet, insuls & minus pi suas oc upationes excusando, D. Chrysostomus aulici huius factum proponit omnibus tern salutis studiosis. Ecce hic, (inquit) eunuchus, & Barbarus rat, qu vtraque ad reddendum negligentiorem sufficiebant, & ad hac dignita is amplitudo, & opum abundantia ; adde qud in itinere erat, & curru fereba

    ur, hoc enim modo iter facere, non est facile lectioni esse attentum, im valde olestum, attamen desiderium, & ingens studium omnia obstacula medio au erens in lectione retinebat.

    D. Augustino parturienti meliorem frugem, & iam diu cum maxi nis difficultatibus conflictanti, diuina tandem bonitas precibus, & la rymis Monic sanctiffim fmin exorata hunc in modum opem

    tulit.

    Calcagnius de profectu.

    a Hom.18. in Gen. & pas sim alibi de Scriptur vtilitate, hom.5.17. 149.29.35. 37. bEp.2.c.3.

    Ioan. 5.

    Sap.7.

    Hom. 35. in Gen.

    2.

  • l..2.conf. c. 12.

    Rom. 13. v.13.

    l.6. moral. c.9.

    3.

    l.2. in Luc. c.1.

    Tom. 10. de nat. Dom. serm.5. & 6.

    Hebr. 9.n.4.

    4.

    1.4.

    Sen. ep.6.

    Cic. pro Arch. pota.

    a Ep.1. ad Greg.Theo logum.

    16 Musei extructio. tulit. Vox clestis carmen illud infonat, Tolle lege, Tolle lege : paret ger sacrum Codicem, qui fort erat in prptu, s ib i adhibet, vix oculis hau sit conceptam in hunc sensum fu curationis formulam, Non in comes sationibus, & ebrietatibus, non in cubilibus, & impudicitiis, non in cententione & anulatione, sed induimini Dominum lesum Christum, & carnis curam ne fecerius in desiderius cm illico salutatem secessionem vitiis & errori bus pristinis, atque melioris vi, vitque deinceps ineund consilium feliciter enixus est. Vidsne Lector, qum merit sacrum illud diuini Verbi instrumentum Gregorius Magnas manna appellet, quod singulo rum necessitati, & gustatui optim feruiat ? Potutne Augustino in eo vit s t a t u prcipi quidquam accommodatius illa admonitione & pa rnesi, quam primo oculorum & digitorum coniectu reperit ?

    Felix quidem Augustini partus obstetricante (v t fic loquar) sacri volunainis lectione. Sed diuinior Virginis Deipar conceptus edem sacrt lectione pronub. D. Ambrosium enim auctorem habeo, Mariam fanctissimam intentam tunc fuisse lectioni ac meditationi huius loci Ifai, Ecce Virgo concipiet, & pariet filium, &c. Cm Patre terno per clestem nuntium in Matrem Dei afcita est : vt putes incircumscri ptum numen virgineo vtero claudi noluisse prius qum sacra lectione pruia s ib i pararetur diuersorium. Qu vel ex eo etiam auctoritatem fumit, qud D. Augustinus inter Virginis matris laudes, & ornamenta sacr lectionis singulare s tudium recenset, atque diuinorum oraculo rum eximiam intelligentiam. Ego, quid prterea dici possit diuinius de sacrotum voluminum lectione, non video. Vnum duntaxat moneo, manna istud esse eiusmodi, vt non solm colligi oculis, velauribus de beat, verm etiam satagendum in primis, vt in imo corde velut in vrna aurea condatur afferuetrque religios, & cum reuerentia, vt profit.

    Libris Asceticis (quos spirituales vulg vocant) post diuinos vtilita tis laudem tribuimus, quod nimirum in iis aliud auditur nihil, nisi quod mites, verecundos, pudicos, castos, familiares, communicatores, &c. vt dixit Ar nobius agens de libris Christianorum. Eos autem trifariam diuisos esse reperio. Alij prceptis ad omne officij genus nos erudiunt ; alij in piis affectibus commouendis occupantur : alij exemplis nos vitiis auo cant , ad virtutem s t imulant , perpoliunt, & ad vit perfectioris studium inflammant ; & cm eorum singuli s i n t apprim vtiles, tum ver prsertim viam virtutis ingredientibus sanctorum hominum exempla sunt long vtilissima, vt ex eorum formula viuamus, corrigamus praui tates nostras, componamus mores nostros. hac consuetudine legendi res prclar, & fanct gestas istud affequimur, vt mentem ipsa cogita tione virorum excellentium confotmemus, eorum animos intueamur semper, sntque nobis vbique velut duces, custodes, testes, censores, Consiliarij, auctores, adiutores, & (quemadmodum dixit D. Basiliusa)

    , quas contemplemur, vt ex eis in nos spirantis virtutis similitudinem transferamus. Codex vit magni Antonij aulicos duos Imperatori Theodosio percaros ex hominis famulatu, & obsequio, in Summilmperatoris Dei familiam trscripsit. Similis casus DD. Domi

    nico,

  • D. Aug. l.8. conc. c.6. Drexel. Ni-cet l.2.c.3. Ribaden.l.1, c.2.

    I. 1.6. Exam. c.2.

    Rom.1.n.21.

    Serm. 7. de nat.

    Orat.3.

    l.5. Exam. c.24.

    a Ep. ad Io-uium 38. D.Gregor. Nazianz. b lib.4. de Trin.c.1.

    c apud Lips. manud. l.1. c.19. d Ep. 108.

    Lib.1 Sect. 1. Cap. VI. 17 nico, & Ignatio Loiol , illi quidem liber de collationibus Patrum, huic de Sanctorum vita salutis initium fuit. Plura de hoc argumento asceric Theologi mystagogi fer omnes disputant : vnus sit mihi pro multis Athanasius, pauculis verbis ingentem complexus pi lectionis vtilitatem. Sine legendi studio, inquit , neminem ad Deum imentum videas. De prophanis Auctoribus maior sit dubitatio, vtrm moribus ex rect rationis prscripto componendis vtiles esse possint.

    CAPVT V I .

    Prophana Philosophia ad virtutis acquisitionem prodest.

    QVamuis non ignorem naturales scientias sapienter D. Ambrosio appellari marcescentis sapientia vanitates, si cum diuinis eloquiis omni re clque & terr perennioribus comparentur : lict verissim D. Anselmo dictum fit antiquos Philosophos obcacante superbia perdidisse, quod illuminante Dei grati inuenerant, relapsos superna luce in tenebras suas, iuxta illud Apostoli, euanuerunt in cogit atiombus su i s , & obscuratum

    est insipiens cor eorum. qu pertinet D. Bernardi exclamatio ; O Lucifer, iam non lucifer, sed noctifer, & mortifer. lict Mosis draco gyptios dracones leuorauerit ; hoc est, tradita mortalibus Christo doctrina futilitatem,

    & prstigias human eruditionis, quibus homines miserum in modum constricti tenebantur, dispulerit : lict meminerim dictum D. Leone

    mundanam scientiam fumum esse, qui illuminatum fidei oculmn perturbet :& D. Gregorio Nazianzeno insipientem sapientiam vocari, & per tenebras

    gradientem , qud ill prditi, aucti suerint ad vana, hebetes ad aterna, vt dixit D. Ambrosius : lict non sim ne scius personatam fuisse vtplurimum veterum sapientium probitatem,

    plsque habuisse in promptu, qum in recessu ; nec tam virtutis s imula crum solidum, & expressum effinxisse in seipsis, qum adumbratam mulatione honestatis effgiern : qui quod grauiter pronunciabant in scholis & ctibus de diuitiarum, & glori contemptu, de patientia, de corcenda libidine, de pulchritudine virturis ; illud statim eiurabant in tra priuatos parietes, si vel fabricul tentatio, vel rei familiaris angu sti, aut locupletior census, aut titillatio voluptatis ingruerent : vnde

    & sapienrer talis Philosophia dicta est D. Paulinoa habere in specie le nocinium, in gustu venenum. & spe esse , sceleris instrumentum.

    Denique lict dixerit D. Augustinusb , in rerum humanarum scientia esse plurimum superuacua vanitatis, & noxiacuriositatis ; lict Epicterus, &

    ipse superstitione imbutus quosdam Philosophos esse dicat. qui habitu & verbis profiteantur sapientiam ; vit & moribus nihil minus habeant, eos proinde vocare solitus , Philo sophos sine sactis dictorum tenusc, & Senecad candid & ingenu fatetur, peccari, vt peccatur discentibus qui proposuum afferunt ad praceptores suos, non animum excolendi sed ingenium ; fic peccari prcipientium v i t i o , qui

    C docent

  • a 5. de Rep. in fine.

    Ad Cosmam Maium Episcopum.

    S. Aug.lib.1. conf.c.4.

    b Cyrill. in Z a c h . n . 5 3 .

    Pers.sat.3.

    Lips. in ma-nud. c. 18.

    18 Musei extructio. docent disputare, nonviuere. Ita qu Philosophia fuit, facta Philologia est, im & , (vt cum Platone l oqua r a . ) facere enim nequaquam disces ab Philosophis, qui secus, ac Philosophia exigit, ad legem suam non viuunt ; fed ad summum difces dicere. Nihilominus haudquaquam ita vitia inualescere potuerunt, vt virtutem omnino proscripserint, & rect rationis lumen extinxerint. Progerminarunt idemtidem ex sen ris, & horridis mentibus indita diuinitus hominum natur bona semi na ; flores ac fructus spenumero produxerunt, quos posteri studios delibatos decerptsque salubriter in suam rem conuertre : quibus profect non ideo abhorrere debemus, qud ex infelici solo nati sint ; quin potis iis magis gaudendum, qud miraculi instar s i t , fruges optimas ex pessimo agro effundi, laudmque virrutis, hostium suorum confessione exprimi. Ego si s i t iam, non ideo solm abstinere velim, qud draco reus, vel Syren marmorea, vel plumbeus crocodilus, vel alia eiusmodi Siphonis horriditas aquam eiectans po tun mihi propi nert ; faciam potis quod D. Damascenus facturum se scribit, etiam ex in felicibus prauorum dogmatum vepretis doctrina san & incorrupt succum apis more colligam. & ab inimicis, inquiet, salutem fructificabo. Extabat tempore D. Augustini quidam M. Ciceronis liber qui inscribebatur Hortensius, ertque velut exhortatio ad philosophiam, in quem cm idem Augu s t inus nondum Christianus incidisset, quid ipsi ex eius lectione con tigerit, ab eodem studioso anagnoste discendum. Ille liber mutauit affe Etum meum, inquit, & ad te ipsum Domine mutauit preces meas, & vota, at desideria mea fecit alla ; viluit mihi repent omnis vana spes, & immortalita tem sapienti concupiscebam stu cordis incredibili, & surgere iam cperam, vt ad te redirem, excidit nobis ille liber Ciceronis, vt plerique alij, tempo rum iniuri eloquentes vir i , & sapientia magna prditi deriuarunt ad se eloquentiam Grcorum, & fecerunt-eam , sacrum ana

    themab. S. Carolum Borromum ex Epicteri lectione profecisse in vir tute, proditum est ; neque id cert mirum cm de eodem Philosopho sit illud Simplicij, Qui eius acrimoni non excitatur, cum non nifi apud inscro rum tribunatia corrigendum puto. Infinita sunt apud Senecam qu veter nosissimus quisque, &

    Si stupet hic vitio, & fibris increuit opimum Pingue,

    nihilominus sentiat. Habent Plato, Plutarchus, Xenophon, Ifocrates, Aristoteles, Tullius, Theophrastus, Pythagoras, Trismegistus, habent alij ex antiquis tam acres ad virtutem st imulos, vt mentes nostras excitent, & erigant ; tantque vi fulgetra sententiarum vibrant, vt rapiant affenfum, inutsque & reluctantes trahant qu volunt. Quorum non nulli (quod de Seneca dixit Caligula) lict videantur componere meras commissiones, id est, pomp & theatris apta scribere ; suum tamen veri tati est semper robur, & qu gladiatores faciunt ad afpectum venust, eadem fieri possunt vtiliter ad pugnam. Accipe quod homo Ethnicus de his human philosophi adiumentis ad virtutem consequendam senserit. Anima hominis Christiani non erit (opinor) ad deponenda vi tia

    Zac1i.r1.53

  • Lib.1. Sect.1. Cap VI. 19 tia peruicacior, qum hominis in veri Numinis ignoratione educati. Sic Horatius preunte in verba ipsamet veritate,

    Inuidus, ir acundus, iners, vinosus, amator, Nemo ade ferus est, qui non mitescere possit, Si mod cultur patientem commodet aurem.

    Quid igitur illa sanctorum Patrum qu fupr retulimus tam grauia, & fulminantia pronuntiara aduerss prophanas doctrinas, si prodesse possunt bouis moribus, atque ex iis peti tela ad conficienda monstra vitiorum, colores ad ornamentum virtutis, prsidia ad vere Religionis defensionem, adiumenta ad propagationem, lumen ad splendorem ? Dic tu ipse, amabo, inquies, quod commercium Luciano cum verecundia, quid Porphyrio cum pietate, quid Socrati cum pudore, quid prophanis cum sanctitate, quid superstitiosis cum vera religione, &(vt paucis cum Tertulliano absoluam) quid Euangelio cum Academia, qua tamen extitit quod in tota antiquitaris eruditione magis integrum, & fincerum vi deri potest ? Itaque vel ablegandi sunt ab hac Bibliotheca libri omnes prophan sapienti, atque e deportandi, vnde primm prodierunt, Py thagoras in suam scholam, Zeno in pcil, Plato in Academiam, Ari stoteles in Lyceum, Druid in nemora, Gymnosophist in montes, Epi curus in hortulos, Carneades, Democriti, Theophrasti, Aristippi in vl timas prophanorum oras , vel si eos esse vtiles fatemur, atque Museo nostro non indi