mzaddeba pirveli qartuli teatraluri enciklopedia gazetis ...116)_2017.pdf · 1 # 8 (116) 31...

1

# 8 (116) 31 oqtomberi 2017 weli # 8 (116) 31 oqtomberi 2017 weli

saqarTvelos SoTa rusTavelis TeEatrisa da kinos saxelmwifo universitetis gazeTi #8 (116) 31 oqtomberi 2017 weli

gamomcemloba `kentavri~, aRmaSeneblis gamz. 40; tel: 294 37 28; www. tafu.edu.ge

`abesalom da eTeri~

mzaddeba pirveli qarTuli Teatraluri enciklopediagazeTis es nomeri mTlianad eZRvneba mis masalebs

abaSiZe taso ................................ gv. 2

abduSeli daviT ........................ gv. 2

abesaZe marex ..................................gv. 5

abzianiZe zura ...............................gv. 6

agumaa qiazim ..............................gv. 8

amirejibi caca ..........................gv. 8

anjafariZe vera .......................gv. 9

arCvaZe Tengiz ..........................gv. 11

2

# 8 (116) 31 oqtomberi 2017 weli # 8 (116) 31 oqtomberi 2017 weli# 8 (116) 31 oqtomberi 2017 weli # 8 (116) 31 oqtomberi 2017 weli

3. gv.

abaSiZe taso (anastasia) vasilis as. [17. (29). III. 1881, Tbilisi _ 15. IX. 1958, iqve] _ msaxiobi, v. abaSiZisa da m. safarova-abaSiZis qaliSvili, saq. sax. art. (1943).

scenuri naTloba adreul bavSvobaSi miiRo, roca 5 _ 6 wlisa cnobili rusi msaxiobis, m. savinas sagastrolo speqtaklSi

(emil de Jirardenis ,,fru-fru~) gamovida da yvelani, upirveles yovlisa, TviT saxelovani gastrolioric ki, ganacvifra. erTxans parizSi vokalur xelovnebas eufleboda (1898), magram mamis daJinebuli moTxovniT, saqarTveloSi dabrunda. 1899 Sedga misi erTob warmatebuli debiuti (maSo, n. azianis ,,fuli da xarisxi~) qarTul scenaze da Cairicxa kidec Tbil. dram. dasSi. Semdgom nayofier SemoqmedebiT moRvaweobas eweoda saq. sxvadasxva qalaqSi (quTaisi, WiaTura da a. S.), 1934 _ 48 marjaniSvilis T-rSia.

am xnis ganmavlobaSi uamravi roli Seasrula: gaiane (sumbaTaSvil-iuJinis ,,Ralati~), beatriCe (Seqspiris ,,aurzauri arafris gamo~), nuca (gunias ,,aRlumi~), dorina (molieris ,,tartiufi~), kleopatra (Sous ,,keisari da kleopatra~), rifsime (antonovis ,,mzis dabneleba saqarTveloSi~), kneina didebuliZe (asaTianisa da Wiaurelis ,,1917 weli~), nikol (molieris ,,gaaznaurebuli mdabio~); amasTan mReroda: karmenis (bizes ,,karmeni~), betinas (odranis ,,maskota~), qerubinos (mocartis ,,figaros qorwineba~), gulCoras (hajibekovis ,,arSin mal alan~) da sxva partiebs; asrulebda e.w.

travestisa (avTandili, gedevaniSvilis ,,sinaTle~) da komediur rolebs; gadaRebulia pirvel qarTul kinokomediaSi (,,xanuma~, reJ. al. wuwunava, 1926), TanamSromlobda Tbil. azerbaijanul TeatrTan da mis speqtaklebSi rolebs azerbaijanul enaze asrulebda.

a. dakrZalulia didubis panTeonSi.Txz.: ,,mogonebani~, Tb., 1954. lit.: d a d i a n i S., taso abaSiZe, tf., 1924;

,,qse~, Tb. t 1, 1975; enc. ,,saq-lo~, Tb. t. 1, 1997; enc. ,,Tbilisi~, 2002.

g. d.1

abduSeli daviT niko-lozis Ze (saCxeris r-nis sof. savane, 1890 _ 1926, gori2) _ msaxiobi, reJisori.

swavlobda WiaTuris saqalaqo saswavlebelSi. scenaze pirvelad gamovida 1910-ian wlebSi WiaTuris scenismoyvarulTa dramwreSi.

Tavdapirvelad muSaobda: quTaisis (1920 _ 23) da baTumis TeatrebSi, Semdeg (1924 _ 26) goris muSaTa centraluri klubis dramwris reJisori da msaxiobia. dadga: al. ostrovskis „udanaSaulod

1 statiebis avtorTa inicialebi gaSifrulia `durujis~ bolo gverdze, xolo Tu statia saerTod xelmouwerelia, tradiciulad es imas niSnavs, rom igi saredaqcio kolegiaSi momzadda.2 dabadebis dRe da Tve, jerjerobiT, ar mogvepoveba.…aseTi sqolioebi enciklopediaSi, saerTod, araa miRebuli, magram raki e. w. sagazeTo variants vaqveynebT, rac muSaobis process gulisxmobs, amitom vaZlevT Tavis amis uflebas.

`qarTuli Teatraluri enciklopedia~(gagrZeleba. dasawyisi wina or nomerSi (#5, 31. V. da #6, 30. VI. 2017)

saxelwodeba, rogorc imTaviTve mieTiTa, pirobiTia da mogvianebiT dazustdeba, roca naSromis saxe sabolood gamoikveTeba. igive iTqmis anbanuri Tanmimdevrobis mwyobr sistemaze da avtorTa xelmowerebzec. vimeoreb, yovelive es dalagdeba, rogorc ki sabolood damTavrdeba aso-bgera „a“. axla mTavaria, is statiebi mainc gamoqveyndes, romlebSic maqsimalurad SevZeliT, amogvewura dReisaTvis arsebuli informacia.

„durujSi“ gamoqveyneba sulac ar niSnavs, rom statia sabolood aris damTavrebuli. piriqiT, axla, dRis sinaTleze gamotanis Semdeg, iwyeba misi namdvili daxvewa-Sevseba-redaqtireba da amis nimuSia statia „Tamar abakelia“, romelic „durujSi“ (#5, 31. V. 2017) gamoqveynda, magram momdevno nomerSive (#6, 30.VI.2017), cxadia, saTanado komentariT, isev mivawodeT mkiTxvels, imdenad Seivso da daixvewa igi. aseTive, SeiZleba iTqvas, sruliad axleburi redaqciiT, ̀ durujis“ momdevno nomerSi daibeWdeba statia „vaxtang abaSiZe“, miTumetes, rom, RvTis wyalobiT, movipove marjaniSvilis TeatrSi v. abaSiZis erTaderTi damoukidebeli dadgmis (v. kirSonis „liandagi gugunebs“, 1931) afiSa, romelic marjaniSvilis Teatrs saerTod ar gaaCnia _ didi madloba amisaTvis cnobili qarTveli momRerlis _ niko qumsiaSvilis (1892-1942) SviliSvils, baton niko qumsiaSvils, saxelovani babuis sexnias... am afiSas Semdeg nomerSi vaqveynebT, yovelive es ki imas miuTiTebs, rom Cveni saredaqcio kolegia intensiur reJimSi muSaobs da am siaxleebSi, upirveles yovlisa, pativcemuli mkiTxvelis, kolegebisa da oponentebis gamoxmaurebis imedi gvaqvs.

prof. g. doliZe, 22. X. 2017


3


2 gv.

damnaSaveni~, ramiSvilis: „mezoblebi~, „SeSlilni~, „sabediswero dambaCa~ s. WanturiSvilis „morevSi~, gedevaniSvilis „sinaTle~ „msxverpli~, „gamcemi~ da sxv. speqtaklebSi iyenebda cocxal musikasa da Sesaferis dekoraciul gaformebas, rac dadgmebs mxatvrul elfers matebda. bolos goris legionTa klubSi moRvaweobda, sadac ganasaxiera oqro (v. garikis piesa, romelsac safuZvlad daedo a. erisTav-xoStarias romani „molipul gzaze~).

rolebi: patara kaxi (a. wereTlis „patara kaxi~), Saqro, guJua (gedevaniSvilis „gamcemi~, „msxverpli~), gegeWkori (dadianis „gegeWkori~), leon-begi (ekalaZis „#21 jvriT~), baraTaSvili (SiukaSvilis „suleli~), beJiko (tamiSvilis „stumar-maspinZloba~), otia jolia (gunias „da-Zma~) da sxva.

a-s ukanaskneli speqtakli iyo SiukaSvilis „suleli~, romelic mis benefisad daidga (2. V. 1926) gorSi, mT. rols Tavad asrulebda. rogorc J. „T. da cx.` werda, piesa kargad iyo dadgmuli da sazogadoeba kmayofili darCa. speqtaklSi monawileobdnen: S. korinTeli, i. maxaraSvili, v. muradovi, al. gverwiTeli, nino erisTavisa, k. kvaliaSvilisa da sxv.

mT. rols asrulebs mxatv.-dok. filmSi „berikaoba-yeenoba~ (1909, scen. S. dadianisa, reJ. m. kvaliaSvili, konsultanti reJ. al. wuwunava, operatori ki S. dadianma sagangebod moiwvia moskovidan). samwuxarod, es, erTob sainteresod Cafiqrebuli, filmi jerjerobiT dakargulad iTvleba, Tumca presam dadebiTad Seafasa.

lit.: J. „T. da cx.~, 1926, # 14. gv. 17 (saTeatro mimoxilva); iqve, 1926, # 15 (ra xdeba provinciis TeatrebSi), gv.17 ; g a r i y u l i m., Teatraluri mogonebani, Tb., 1959, gv. 108-113; x u c i S v i l i s., daviT abduSeli, J. „Tm~, 1973, #3.; b u x n i k a S v i l i g., Teatraluri quTaisi, Tb., 1976.

g. m.

`abesalom da eTeri~ _ zaqaria faliaSvilis „abesalom da eTeri~, pirveli qarTuli klasikuri opera, Sedgeba oTxi moqmedebisgan. libretos (xalxuri eposis „eTerianis~ mix.) avtoria p. mirianaSvili. manve miawoda kompozitors operis daweris idea. libretos Tavdapirveli varianti p. mirianaSvilma gamoaqveyna 1908 Jur. „faskunjSi~. kompozitorma opera erTaderT daRupul mcirewlovan Svils miuZRvna, rasac adasturebs warwera notebze: „Zeglad dediserTa yrmis _ iraklis umanko sulisa, mamamisis zaqaria petres Ze faliaSvilisagan~.

opera iwereboda 1909_1918. pirvelad nawyvetebis saxiT Sesrulda qarTuli filarmoniuli sazogadoebis koncertze (27. IV. 1913). premiera _ 21. II. 1919. speqtaklis reJisori _ aleqsandre wuwunava, diriJori _ avtori, mxatvari _ al. zalcmani, baletmaisteri _ s. vakareci. Semsruleblebi: abesalomi (tenori) _ b. zalipski, eTeri (soprano) _ o. baxutaSvili-Sulgina, murmani (baritoni) _

s. inaSvili, abio-mefe (bani) _ g. qurxuli, naTela (meco-soprano) _ o. morozova, marixi (kolorat. soprano) _ graneli, dedinacvali (meco-sop.) _ T.

gurji, naana (meco-sop.) _ s. mandenova, Tandaruxi (tenori) _ a. WumburiZe, beliar-eSmaki (bani) _ v. lorTqifaniZe; stumrebi: I moZaxili (tenori) _ a. kurbatovi, II moZaxili (bani) _ s. orliuki, prima-balerina _ m. bauer-zaqsi, solo „lekuri~ _ e. andronikaSvili. ramdenime speqtaklis Semdeg abesalomi imRera v. sarajiSvilma. „abesalomis~ mease speqtakli gaimarTa 21. X. 1923. v. sarajiSvilis gardacvalebis Semdeg opera daidga uabesalomod (22. IX. 1924, reJ. k. marjaniSvili), gmiris nacvlad scenaze moZraobda Suqi, abesalomis partias asrulebda Celo (e. kapelnicki).

„abesalomis~ premiera erovnul dResaswaulad iqca. igi Tavidanve aRiarebuli iqna fuZemdeblur nawarmoebad, magram aseve daimsaxura kritikuli SeniSvnebic, rac ZiriTadad mis xangrZlivobas Seexeboda (opera xuT moqmedebasa da eqvs suraTs Seicavda). speqtakli daiwyo saRamos 8 sT-ze da damTavrda Ramis 2.30 sT-ze. gansakuTrebiT mniSvnelovani iyo recenziebi, romelTac xels awerda „ineni~ (SemdgomSi gairkva, rom es iyo cnobili literatori _ ilia zurabiSvili). z. faliaSvilma gaiTvaliswina recenziebSi gamoTqmuli TiTqmis yvela miTiTeba da operis axali redaqcia warmoadgina 4 moqmedebad da 5 suraTad. amis Semdeg opera am saxiT damkvidrda.

kompozitorma pirvelad „abesalomSi~ moaxdina erovnuli da zogadevropuli musikis sinTezi. nawarmoebi mravalmxrivi da mravalferovania Janruli TvalsazrisiT, raki ramdenime, sxvadasxva Janris niSn-Tvisebebs moicavs: lirikuli, epikuri, dramatuli, tragikuli operis niSnebs. operis I moqmedeba lirikuli xasiaTisa, II _ epikuri, III _ dramatul-tragikuli, IV _ tragikuli. arsebiTad es aris etapobrivi svla tragediisaken.

4. gv.

4


3 gv.

5 gv.

v. donaZe nawarmoebs ganixilavs, rogorc antikuri stilis tragedias. saerTod, mkvlevarebi operaSi sxvadasxva Janris niSnebsac aRniSnaven: oratorulobas (S. aslaniSvili, v. donaZe, g. CxikvaZe, n. Wiaureli, a. wulukiZe, m. xvTisiaSvili), pasionurobas (S. aslaniSvili, n. qavTaraZe), miTologiurobas (m. qavTaraZe).

operis dramaturgia or, urTierTgansxvavebul, principzea agebuli. aq aris, erTi mxriv, dasrulebuli musikaluri nomrebi da, meore mxriv, uwyveti, gamWoli moqmedeba. musikis erTianoba da organuloba miRweulia aramarto intonaciuri kavSirebiT, aramed uwyveti ganviTarebiTac. am niSan-Tvisebebis gamo operas qarTuli simfoniuri musikis saTavedac miiCneven.

operis erovnulobas gansazRvravs uwinaresad misi musikaluri ena, romelic efuZneba qarTul glexkacur simReras, saxeldobr, qarTl-kaxurs. vxvdebiT, agreTve, svanur simReras, qalaqur simReras da qarTuli sagaloblis niSnebs. garda amisa, operis erovnulobas ganapirobebs misi literaturuli wyaro _ qarTuli xalxuri eposi da, Sesabamisad, nawarmoebis gmirebi da garemo.

Tbilisis operis TeatrSi „abesalomis~ 13 dadgma ganxorcielda, sezonis gaxsna tradiciulad xdeba am operiT:

„abesalomiT~ gaixsna quTaisis operis Teatric (27.XII.1969, dir. T. kobaxiZe, reJ. g. gaCeCilaZe. mxat. i. askurava);

aRdgenili Tbilisis z. faliaSvilis sax. operisa da baletis saxelmw. akademiuri Teatri (06. XII. 1977, dir. g. azmaifaraSvili, reJ. g. Jordania, mxat. m. malazonia);

ganaxlebuli Tbilisis z. faliaSvilis sax. operisa da baletis saxelmw. profesiuli Teatri (30. I. 2016, dir. z. azmaifaraSvili, reJ. g. Jordania, mxatv. g. aleqsi-mesxiSvili);

baTumis operis Teatric (03.X.1993, dir. d. muqeria, reJ. g. Jordania, mxatv. m. SveliZe, u. imerliSvili).

saqarTvelos garda opera daidga: ukrainaSi (xarkovi, 1931 dir. i. veisenbergi, reJ.

a. faRava, mxatv. s. nadareiSvili); ruseTSi (moskovi, didi Teatri, 1939, dir. a.

meliq-faSaevi, reJ. r. simonovi, m. kvaliaSvili, mxatv. v. rindini);

poloneTSi (loZi, 1971, dir. j. kaxiZe, reJ. g. meliava, mxav. h. puleni);

ruseTSi (peterburgi, 1972, dir. k. simeonovi, reJ. r. tixomirovi, mxatv. i. sevastianovi);

ukrainaSi (kievi, 1972, dir. s. turCaki, reJ. d. smoliCi, mxatv. f. nirodi);

germaniaSi (saarbriukeni, 1976, dir. d. mircxulava, reJ. g. Jordania, mxatv. i. sumbaTaSvili);

aSS-Si (bostoni, 1990, amerikulma dasma opera warmoadgina sakoncerto SesrulebiT, dir. a. mamacaSvili).

gamoica „abesalomis~ klaviri, qarTuli operis I beWduri klaviri, qarT. da rus. enebze, Tb., 1941,

red. da Semdg. _ S. aslaniSvili, rusuli Targ. _ r. ivnevi, a. yanCeli, m. kvaliaSvili, frang. teqsti _ e. orbeliani;

me-2 gamoc.: Tb., 1961, qarT. da rus. enebze, teqsti moamzada l. faliaSvilma, winasity. _ v. donaZe, rusuli teqsti _ m. kvaliaSvili;

me-3 gamoc. qarT. da ingl. enebze: Tb., z. faliaSvilis memor.-saxl-muzeumi, 2015, red. r. takiZe, z. azmaifaraSvili, k. cabaZe, ingl. Targ _ T. jafariZe;

me-4 gamoc. qarT. da ingl. enebze: Tb., operisa da baletis Teatri, 2016, red. r. takiZe, z. azmaifaraSvili, ingl. Targm. _ T. jafariZe.

z. faliaSvilis dabadebidan 100 wlisTavze moskovSi, firma „melodiam~, 1971 gamouSva firfita: dir. d. mircxulava, Semsr.: abesalomi _ z. sotkilava, eTeri _ c. tatiSvili, murmani _ S. kiknaZe, abio _ i. SuSania, marixi _ l. Wyonia, naTela _ l. RvedaSvili, naana _ o. kuznecova, Tandaruxi _ k. fircxalava, moZaxili _ n. gelaSvili.

wlebis manZilze „abesalomis~ damdgmeli diriJorebi iyvnen: z. faliaSvili, i. faliaSvili, i. veisenbergi, a. nasiZe, e. miqelaZe, a. meliq-faSaevi, g. kilaZe, o. dimitriadi, d. mircxulava, T. kobaxiZe, j. kaxiZe (loZi, Tb.), s. turCaki (kievi), k. simeonovi (peterburgi), g. azmaifaraSvili, d. muqeria (baTumi), a. mamacaSvili (quTaisi), r. javaxiSvili (quT.), z. azmaifaraSvili diriJorobdnen agreTve: T. jafariZe, r. takiZe, T. WumburiZe (quT.);

damdgmeli reJisorebi: al. wuwunava (Tb. op., saop. studia), k. marjaniSvili, s. axmeteli, a. faRava (Tb. op., xark.), S. aRsabaZe [Tb. op. (2), saop. st], r. simonovi (mosk.), m. kvaliaSvili (mosk., Tb., op.), i. TumaniSvili, v. tabliaSvili (Tb. op., quT.), a. CxartiSvili, g. gaCeCilaZe (quT.), g. meliva (Tb. op., loZi), d. smoliCi (kievi), r. tixomirovi (peterb.), g. Jordania (saarbrukeni, Tb. op. 2, baT.), m. TumaniSvili, m. gaCeCilaZe (quT.);

damdgmeli mxatvrebi: a. zalcmani, d. SevardnaZe (Tb. op., saop. st.), s. nadareiSvili (Tb. op., xarkovi), i. gamrekeli, v. rindini (mosk.), e. axvlediani, s. qobulaZe, s. virsalaZe (2), i. askurava (Tb. op., quT.), h. puleni (loZi), f. nirodi (kievi), i. sevastianovi (peterb.), i. sumbaTaSvili (saarbrukeni), m. malazonia. g. aleqsi-mesxiSvili (Tb. op., 2), T. arseniZe (quT. 2), u. imerliSvili (baT.), m. SveliZe (baT.);

qoreografebi: s. vakareci, i. suxiSvili, d. javriSvili, v. Wabukiani, j. bagrationi, v. gunaSvili da sxv.

mT. partiebs asrulebdnen:abesalomi: b. zalipski, v. sarajiSvili, v. (l.)

kavsaZe, n. qumsiaSvili, d. andRulaZe, n. sereda (xar.), g. janaSia, m. caguria (saop. st.), n. xanaevi (mosk.), g. bolSakovi (mosk.), n. belaqneli, g. geguCaZe, v. kekelia (saop. st.), S. lorTqifaniZe (saop. st.), j. lorTqifaniZe, z. anjafariZe, n. andRulaZe, z. sotkilava, k. fircxalava, v. glunCaZe, i. kavsaZe, v.


5


4 gv.

6 gv.

kublaSvili (quT.), S. qebaZe (quT.), a. xomeriki (Tb. op., baT.), T. guguSvili, v. gamgebeli, r. kublaSvili (quT.), g. WolaZe, b. maisuraZe (baT.), a. daraSvili, g. sturua (quT.);

eTeri: o. baxutaSvili-Sulgina, s. mandenova, o. risi, t. bokova. m. eqsaniSvili, b. mamamTavriSvili (mravali), r. bogolepova, n. brexman-Stengeli, a. danieliani, o. gilberti, romanovskia, e. kruglikova (mosk.), n. Spileri (mosk.), e. meJeraupi (mosk.), T. takiZe, T. TaqTaqiSvili, c. tatiSvili, o. kuznecova, n. qajaia. m. amiranaSvili. l.Wyonia, T. joxTaberiZe, g. cipola (kievi), n. Subina (peterb.), a. kankia, z. berulava (quT.), m. TomaZe, m. maRlaferiZe, m. daviTaSvili, m. zviadaZe (baT.), m. miqaZe (baT.), m. kasraZe (baT.), m. jaxutaSvili (baT.), f. jinjixaZe (quT.), n. stefaniSvili (quT.), m. qobaliani, T. javaxiSvili, x. WoxoneliZe, m. aspaniZe;

murmani: s. inaSvili, g. venaZe, n. elioziSvili, g. qurxuli, g. qarcivaZe, v. qaSakaSvili, p. amiranaSvili, bundeviCi (xar.), S. cirRilaZe, g. yifiani (saop. st., Tb. op.), p. selivanovi (mosk.), b. kraveiSvili (mosk., Tb. op.), d. gamrekeli (mosk.), S. kiknaZe, n. jafariZe (saop. st.), r. kakabaZe, a. mokrenko (kievi), d. gnatiuki (kievi), n. kaloSini (peter.), a. fxakaZe (quT.), g. lomTaZe (quT.), g. wulukiZe (saop. st., Tb. op.), m. donaZe (saop. st.), e. gewaZe, j. mdivani, l. asaTiani, g. gegelaSvili (baT.), a. mamalaZe (baT.), g. feiqriSvili (baT.), a. qavTaraZe (baT.), l. aTaneli, n. lagvilava, v. jaSiaSvili, b. kvirikaSvili (quT.), l. TuTberiZe (quT.);

marixi: o. kalandaZe-aRasova, s. RambaSiZe, m. viSemirskaia-cagareli, m. blakmani, o. ninua-caguria, olovenikova (xark.), n. xaraZe, i. faliaSvili, n. tuRuSi (saop. st., Tb. op), l. Wyonia, m. bogotelova-nadibaiZe, t. Wanturia, o. WurRulia (quT.), n. kudelia (kievi), e. zimenko (peterb.), l. kalmaxeliZe, i. iosebiZe, n. glunCaZe, r. meqvabiSvili, n. kikolaiSvili (baT., quT.), n. WeiSvili (baT.), s. beriSvili (quT.), m. maCitiZe.

lit.: a s l a n i S v i l i S., abesalom da eTeri, klaviri, winasityvaoba, Tb., 1941; k a S m a Z e S., zaqaria faliaSvili, Tb., 1948; m i s i v e , Tbilisis operisa da baletis Teatri, t. 1, t. 2, Tb., 1955, 2015; g v a x a r i a v., qarTuli musikis mSveneba, Tb., 1971; w ul u k i Z e a., zaqaria faliaSvili, Tb., 1971; x u W u a p., zaqaria faliaSvili, Tb., 1974; qarTuli musikis enciklopediuri leqsikoni, avt.-Semdg. r. quTaTelaZe r., jafariZe m., Tb., 2015. z. faliaSvilis memorialuri saxl-muzeumi, bukleti, Tb., 2015; d o n a Z e v. zaqaria faliaSvili, Tb., 2016.

T. w.

abesaZe marex mirzas as. (7. V. 1976, zestafoni) _ msaxiobi.

saSualo skolis damTavrebis-Tavnave (1992), swavla gaagrZela zestafonis u. CxeiZis sax. saxelmw. dram. T-ris studiaSi („mermisi~, xel. z. waqaZe) da am droidanve muSaobs kidec

msaxiobad zestafonis T-rSi.rolebi: elisabedi, 1992 (m. javaxiSvilis „mususi~),

parkisoni, 1997 (pos „doqtor papadaCis valsi~), qvrivi qali, 1998 (qiaCelis „haki aZba~) _ samives reJ. z. waqaZe; cago, 1993 (o. ioselianis „sanam uremi gadabrundeba~), macaco, 1998 (SamanaZis „Ria SuSabandi~) da magda, 2007 (CxaiZis „STamomavloba~) _ samives reJ. r. abesaZe; niRbosani qali, 2007 (buRaZis „nugzari da mefistofeli~), marexi, 2004 (l. TabukaSvilis „nataZrali~), olegas coli, 2010 (T. fxakaZis „bostani konfliqtis zonaSi~), pacienti qali, 2017 (bulgakovis „ZaRlis guli~) _ oTxives reJ. m. cercvaZe; naibis coli, 2011 (gogebaSvilis „iavnanam ra hqmna~), laura karlie, 2016 (manies „blezi~) _ orives reJ. g. qurcikiZe; baronesa, 200 (Svarcis „mefe SiSvelia~), mis iorki, 2015 (uiliamsis „vardis sviringi~), polina andreevna, 2017 (Cexovis „Tolia~) _ samives reJ. n. lipartiani; pelagia, 2012 (d. kldiaSvilis „solomon morbelaZe~, reJ. b. weridiani); mTxrobeli, mareki, 2013 (doCanaSvilis „igi siyvarulisTvis iyo gaCenili, anu griSa da mTavari~, reJ. z. waqaZe); veroCka, 2014 („dausrulebeli romani~ gelmanis „baRis skamis~ mixedviT, reJ. x. milorava); qali, 2014 (n. sefaSvilis „genmodifikacia~, reJ. s. nemsaZe; deda, 2016 („sami goWi~ ing. folkloris mixedviT, reJ. r. SatikaSvili).

2000-dan a. paralelurad zestafonis Tojinur TeatrSic moRvaweobs, rac SemoqmedebiTad metad saintereso aRmoCnda. amis dasturia aq Sesrulebuli rolebi: mela (l. wereTlis „dila tyeSi~, 2000), nufnufi (mixalkovis „sami goWi~, 2001), enZela (vaJa-fSavelas „xmeli wifeli~, 2002), _ samives reJ. i. mWedliZe; wiTelquda (peros „wiTelquda~, 2008) _ reJ. a. gvelesiani.

Txz.: ramdeni weli gasula... J. „raindi~, 2017.lit.: c q i t i S v i l i g., mSvidobiT, TeTro dedakaco!

J. „T. da cx.~ 2006, # 3 _ 4; a b e s a Z e T., „...anu griSa da mTavari~, iqve, 2013, # 2; o C i a u r i l., Teatraluri imereTi _ dResaswauli maTTvis, visac Teatri uyvars, iqve, 2015, # 3.

n. g.

abesaZe rene daviTis Ze (8. XII. 1941, zestafoni _ 28. II. 2011, iqve) _ msaxiobi, reJisori. saq. dams. art. (1990), u. CxeiZis sax. pr. laureati (2011).

1963 daamTavra ssTi samsax. fak-ti. mTeli cxovreba gaatara zestafonSi: kult. saxli (1965_66), saxelmw. T-ris reJ. (1967_75),

kult. saxlis dir-ri (1975_90), u. CxeiZis sax. saxelmw. T-is mmarTveli (1990-dan).

rolebi: saxalxo T-Si _ Tornike (r. TabukaSvilis „ras ityvis xalxi?~), mefe (jafariZis „JamTaberis asuli~), sevasti (kakabaZis „yvaryvare TuTaberi~), napoleon jinWaraSvili (buaCiZis „mkacri qaliSvilebi~, limona, ilarioni, daTiko, baCana (dumbaZis „TeTri bairaRebi~, „me, bebia, iliko da

6


5 gv.

7 gv.

ilarioni~ „me vxedav mzes~, „maradisobis kanoni~), kikviZe (daraselis „kikviZe~), leoni (fletCeris „rogor movarjuloT coli?~); saxelw. T-Si _ gaiozi (CxaiZis „STamomavloba~), Jan Jak de bulasi (pos „doqtor papataCis valsi~), samson davanaZe (qiaCelis „haki aZba~), mose (WavWavaZis „mgzavris werilebi~), Toma, devi (l. TabukaSvilis „nataZrali~, „mere ra, rom svelia, sveli iasamani~) da sxv.

dadgmebi: sax. T-Si _ fletCeris „rogor movarjuloT coli?~, mamulaSvilis „gamocda~ da „merxebze angelozebi sxedan~ (swori qarTulSi unda iyos _ `merxebs angelozebi usxedan~ _ red.), buaCiZis „mkacri qaliSvilebi~, dumbaZis „TeTri bairaRebi~, „maradisobis kanoni~, CxaiZis „Tavisufali Tema~, yazbegis „moZRvari~, kakabaZis „yvaryvare TuTaberi~ saxelmw. T-rSi: ioselianis „sanam uremi gadabrundeba~, SamaniZis „Ria SuSabandi~, CxaiZis „STamomavloba~ da sxv. dajildoebulia „Rirsebis ordeniT~ (1999).

gadaRebulia qarT. mxat. filmebSi: ̀ male gazafxuli mova~ (1967) da `Cveni qalaqis varskvlavi~ (1970) _ orives reJ. o. abesaZe; ̀ premiera~ (reJ. g. levaSov-TumaniSvili, 1977).

Txz.: vcdilobiT qarTuli suli warmogveCina, g. `lenineli~ (zest.), 13. VI. 1987.

lit.: m T i s p i r e l i J., mze nekerCxlis tyeSi, g. `gamarjvebis droSiT~ (lagodexi), 19. VII. 1977; g o m a r T e l i n., tradiciebis kvalze, g. „soflis cxovreba~, 1. VIII. 1978; W u m b u r i Z e i., nabiji ocnebisken, g. „Tb.~, 5. IV. 1986; f o c x v e r a S v i l i a., didi aRiareba saerTaSoriso asparezze, g. `lenineli~, 6, . VI. 1987; m a W a v a r i a n i m., Teatris burji, g. „zestafonis moambe~, 22. II. 2011.

g. m.

abesaZe Salva vladimeris Ze (10. I. 1911, quTaisis mazris sof. Wognari _ 13. VII. 1990, Tbilisi) _ msaxiobi, saq. dams. art. (1967).

1931 daamTavra rusTavelis T-is st. da 1948-mde amave T-is msaxiobi iyo.

rolebi: kvantila (samsonaZis „salte~), WiWiko bregvaZe (dadianis „naperwklidan~), xarabaZe (s. kldiaSvilis „Semodgomis aznaurebi~), SeTe (SanSiaSvilis „arsena~), franko (mdivnis „alkazari~), andria, mardaxa (maSaSvilis „gangaSi~), belski (soloviovis „didi xelmwife~), pavluSa, musavaTeli daSnaki (kirSonis „qarTa qalaqi~), efimi (pogodinis „Tofiani kaci~), II matrosi, miCmani eremiCi (lavreniovis „rRveva~), elCi (korneiCukis „bogdan xmelincki~), kamilio (goldonis „sxvisTvis suleli~, TavisTvis Wkviani~) da sxva.

lit.: gaxseneba gardacvalebis 4 wlisTavze, g. „Tb.~, 5. V. 1994.

abzianiZe zurab kapitos Ze (5. II. 1941, q. xoni) _ msaxiobi, Teatris organizatori.

1956-dan xonis saxalxo Teatris msaxiobi, 2004_2017, amave T-ris direqtori, 2007_2015 _ samx. xelmZRvaneli.

rolebi: omari (naxucriSvilis „SaiTan xixo~, 1970, reJ. a. yvinCia); polkovniki (gewaZis „Tofi da siyvaruli~, reJ. s. vaCnaZe, 1971); napoleoni (buaCiZis „mkacri qaliSvilebi~, 1974) da SoSia (dumbaZis „sabraldebo daskvna~, 1975) _ orives reJ. m. furcxvaniZe; tarasi (g. qelbaqianis „Cemi piradi saqme~, 1975), levani (d. kvicariZis „adamianebi da bilikebi~, 1976), gamomZiebeli (baTiaSvilis „lali, siyvaruli da sxvebi~, 1978), Carli (b. tomasis „milioneri deida~, 1978) da rolandi (n. wuleiskiris „msxverpli~, 1990) _ xuTives reJ. t. xaJalia; jemala (v. kandelakis „maia wyneTeli~, 1993), yvaryvare (p. kakabaZis „yvaryvare TuTaberi~, 1994) da merabi (n. areSiZis „me, coli da sidedri~, 2008) _ samives reJ. g. ratiani; Temuri (m. doliZis „mdgmurebi~, reJ. T. marjaniSvili, 1999); miSa (l. mitrofanovis „mkvleloba sadgurze~, reJ. al. torotaZe, 2004); xristo (dumbaZis „heladosi~, 2009), levan gurieliZe (dumbaZis „me vxedav mzes~, 2010), calTvala bazieri (l. TabukaSvilis „aTviniereben miminos~, 2014) da kalatozi (l. TabukaSvilis „nataZralze~ reJ. 2015) _ oTxives reJ. p. CargeiSvili...

a. gadaRebulia qar. mxat. filmebSi: n. mWedliZis „imeruli eskizebi~ (1979) da n. managaZis „angelozis gadafrena~ (2000); dajildoebulia Rirsebis ordeniT, miRebuli aqvs diplomi mamakacis rolis (zemoxsenebuli „yvaryvare~, reJ. g. ratiani) saukeTeso SesrulebisaTvis (festivalze „Teatraluri imereTi _ 2002).

Txz.: wlebis mateba arc maSinebs da arc guls mtkens... g. „Taoba~, 28. II. 2011.

lit.: b a x t a Z e g., „wulukiZis saxalxo Teatris scenaze~ g. „komunizmis gziT~, 22. VIII. 1974, s a m s o n a Z e a., Cveni cxovrebis amsaxveli speqtakli, iqve, 27. III. 1975, v a S a k i Z e g., heladosi, g. „xoni~, 13. VII. 2010, b a x t a Z e q., „yoCaR, Tqven gaimarjveT!~ g. „xoni~, 28. X. 2010; c a g u r i a g., speqtaklis „aTviniereben miminos~ premieram gulwrfeli emociebisa da cremlebis fonze Caiara~, g. „Taoba~, 31. I. 2014; S v a n g i r a Z e c., mainc ra aris samSoblo gauTaveblad msxverpls rom moiTxovs? g. „Taoba~, 29. VII. 2016.

m. o.

abramiSvili mariam (maro) estates as. (18. X. 1905, Tbilisi _ 8. XII. 1980, iqve) _ msaxiobi, reJisori, saq. xel. dams. moR. (1961).

gasuli saukunis 20-iani wlebis dasawyisidanve (1921) eziara qarTul scenas duSeTSi, mravali weli imoRvawa aq da gamoiwrTo kidec, rogorc ostati. `igi im

xelovanTagania, visTvisac Teatri mxolod TbilisSi ar arsebobs. mariami mTeli STagonebiT TamaSobda baTumSi, sadac warmodgenebs marTavda akaki faRava, WiaTuraSi, sadac reJisorobda konstantine


7


6 gv.

8 gv.

andronikaSvili, quTaisSi arCil CxartiSvilisa da vaxtang abaSiZis speqtaklebSi, TelavSi _ vaxtang garikis (vaCnaZis) dadgmebSi~ (n. RvinefaZe).

gansakuTrebiT nayofieri da dauviwyari iyo misTvis k. marjaniSvilTan gatarebuli wlebi da misi speqtaklebi („komuna velze~, „kakal gulSi~, „puri~, „xatije~, „arsenas leqsi~. damaxasiaTebelia, rom mas vaJad gardasaxvac SeeZlo da xSirad uwevda xevsuri, zangi Tu mezRvauri biWebis rolebis Sesruleba („lamara~, „sami bRenZi~, „eskadris daRupva~), TelavSi ki („suramis cixe~) sxvadasxva dros zurabic uTamaSnia da misi sveubeduri dedac...

30-iani wlebis meore naxevridan didxans gamodioda mozardSi (TmmqT), xolo 1942-dan mTeli cxovreba maSindel pionerTa sasaxleSi gaatara, Tojinur Teatrs xelmZRvanelobda da metad nayofier ped. moRvaweobasac eweoda.

lit.: gulisxmieri aRmzrdeli da niWieri Semoqmedi, g. „gazafxuli~, 20. XII. 1957; „SromiT daimsaxures~, iqve, 31. V. 1961; R v i n e f a Z e n., jadosnuri Rimili, J. „Tm~., 1975, # 6; b u x n i k a S v i l i g., Teatraluri quTaisi, Tb., 1976; nekrologi, g. „sg~, 14. XII. 1980; g o g ol a u r i i., duSeTis saxalxo Teatri, 1983.

g. d.

abramiSvili mixeil

vladimeris Ze (16.VI. 1892, saCxeris r-is s. argveTi _ 16. IV. 1939, Tbilisi) _ mkvlevari, kritikosi, pedagogi.

quTaisisa da Tbilisis sasuliero seminarebis damTav-rebis Semdeg, 1911-dan v. kotetiSvilTan erTad swavlobda

peterburgSi fsiqo-nevrologiur in-Si, 1915 oriveni gadavidnen q. dorpatis (dRevandeli tartu, estoneTi) universitetSi. studentobis droidanve TanamSromlobda qarTul presasTan kulturisa da lit-ris sakiTxebze. saintereso gamokvlevebi uZRvna i. griSaSvils (J. „T. da cx.~, 1914, # 3,4), g. tabiZes (iqve, 1916, # 28-31), g. wereTels (J. „kavkasioni~, 1925, # 1-2). 1917 aqtiur propagandas uwevda qarTuli universitetis mniSvnelobas, rac Seexeba mis wigns „Zveli qarTuli Teatri~ (1925), mokrZalebuli formatis miuxedavad (26 gv.), igi im droisaTvis sakmaod didi tiraJiT (10.000) gamoica, da, arsebiTad, pirveli monografiaa Cvens erovnul Teatrze: „masSi Tavmoyrili cnobebi Zveli qarTuli Teatris Sesaxeb, naTlad mowmoben, Tu qarTuli kulturis am Cum, uangaro da Tavdadebul muSaks, ra farTod da guldasmiT hqonda Seswavlili Tavisi sagani` (g. buxnikaSvili).

lit.: i m e d a S v i l i i., wigni qarTul Teatrze, J. „T. da cx.~, 1926, #14; b e g i a S v i l i T., mixeil abramiSvili, g. „lg~, 19. II. 1960; b u x n i k a S v i l i g., mixeil abramiSvili, iqve, 29.VI.1962; g a C e C i l a Z e m., Zveli qarTuli Teatris mkvlevari, J. „Tm~, 1978, #3;

g. d.

abulaZe roman aleqsandres Ze (8. IX. 1932, quTaisi _ 26. IX. 1986, Tbilisi) _ reJisori.

1951_56 swavlobda da daamTavra ssTi dramis sareJisoro f-ti. muSaobda, rogorc dedaqalaqis, is sxva qalaqebsa da raionebis T-bSi: 1956_59 mozardi, 1959_60 rusTavis saxalxo T-ri, 1960_71 saq. televizia, 1971_72 gori,

1972_75 foTi, jer reJisori, Semdeg mT. reJ. da dir-ri. misi direqtoroba daemTxva metad rTul periods, roca foTis T-ri saraionTaSoriso gaxda, rac imas niSnavda, rom igi sam, axlomdebare raionsac (xobi, cxakaia, abaSa) unda momsaxureboda... 1975_85 isev televizia, 1985_86 Tbil. saxelmw. dram. T-ri, romelsac Semdgomi axmetelis T-ri ewoda.

dadgmebi: mozardi _ s. zaickis „robin hudi~, prem. 15. IX? gori _ e. braginskisa da e. riazanovis „gaamoT!~ (Targ. v. WeliZisa, prem. 12.IX. 1970), a. suasunas „ZaRlis anderZi~ (Targ. v. kupravasi), 15. IV. g. SatberaSvilis „mkvdris mze~ da m. baijievis „dueli~ (4. XII).

yvelaze xangrZlivad da gansakuTrebuli nayofierebiT imoRvawa foTSi: T. WilaZis „daviwyebuli ambavi~ (27. V. 1971); o. ioselianis „eqvsi Sinabera da erTi mamakaci~ (27.VI.1971); v. evtimiusis „sikvdilgamovlili adamiani~ (Targ. m. gogolaSvilisa, 3. XII. 1971); o. CxeiZis „giorgi~ (29. XII. 1971), fletCeris „espaneli mRvdeli~ (Targ. g. yifSiZisa, 19. V. 1972); baTiaSvilis „oqros Tevzi~ (28. VII. 1972) da „serobis Semdeg~ (27. VI. 1973); r. tomas „rva mosiyvarule qali~ (Targ. l. paqsaSvilisa), 23. XI. 1972; i. dolbaias „macxovris freska~, 29. III. 1973; puSkinis „don Juani~, 30. V. 1973; naxucriSvilis „kalmasoba~, 21. XII. 1974; „novelebis saRamo~ (dumbaZis „didro~, „umaduri~ da „mze~), 12. VIII. 1974.

sicocxlis bolo wlebSi maSindel axmetelis T-rSi (1983_85) muSaobda: arbuzovis „Zvelmouri komedia~, 30. XI. 1983 da naxucriSvilis „WinWraqa~ l. paqsaSvilTan erTad, 16_17. III. 1985.

Txz.: Cveni Teatri, misi saqmeebi da saWiroebani, g. „axali kolxeTi~ (foTi), 22. XI. 1973; diskusia _ Teatri da mayurebeli, Jur. „sx.~, 1974, # 10.

lit.: i n j i a j., gaamoT! g. „gamarjveba~ (gori), 28. XI. 1970; C i t a i a g., saxeli darCeba samaradisod (g. SatberaSvilis „mkvdris mze~ gorSi), iqve, 17. VIII. 1971; e d i S e r a S v i l i n., speqtakli cxovrebis simaxinjeze (goris T-ris speq. a. suaxunas „ZaRlis anderZi~ kaspSi), g. „ganTiadi~ (kaspi), 30. III. 1972; e s a k i a k., qaravans CamorCenili gedebi (o. ioselianis „eqvsi Sinabera da erTi mamakaci~ foTis TeatrSi~), g. „axali kolxeTi` (foTi), 3. X. 1972; q o i a v a i., erTi kargi speqtaklis Sesaxeb (r. tomas „rva mosiyvarule qali~ foTSi), iqve, 11. XII. 1973; amxanagebis jgufi _ „megobris xsovnas~ (r. abulaZeze), g. „ls~, 3. X. 1986.

g. d.

8


7 gv.

9 gv.

agumaa qiazim yaramanis Ze (18. IV. (1.V). 1915, sof. Rvada, oCamCiris r-n. _ 10. XII. 1950, soxumi) _ afxazi poeti, mwerali, dramaturgi, mTargmneli.

samwerlo asparezze gamovida 1934. pirvel leqsebs male mohyva poemebi (,,tariel raSba~, ,,balada salamurze~) da moTxrobebi (,,dauRvreli cremlebi~, ,,tyve~).

misi leqsebi qarTul enaze gamoqveynda cnobili qarTveli poetebis TargmaniTa da redaqciiT afxazeTis literaturisa da xelovnebis dekadisaTvis TbilisSi, 1971. Targmnili aqvs qarTveli poetebis leqsebi, somx. eposi ,,daviT sasunci~, t. SevCenkos poema ,,sizmari~ da sxv.

a-s mosvla dramaturgiaSi iyo im nacadi SemoqmedebiTi TanamSromlobis gagrZeleba, romelsac ase nayofierad warmarTavdnen afxazuri dramis cnobili reJisorebi a. agrba da S. faCalia adgilobriv avtorebTan, raTa mayureblisaTvis droulad miewodebinaT axal-axali piesebi Tanamedroveobis saWirboroto sakiTxebze. specialur literaturaSi sagangebodaa xazgasmuli, rom swored frontel poet q. agumaasTan (igi 1939_44 wiTeli armiis rigebSi imyofeboda da belarusiis tyeebSi ibrZoda Capaevis sax. partizanul razmSi) SemoqmedebiTi TanamSromlobiT ganaxorciela gamocdilma reJisorma S. faCaliam (erT-erT rols Tavadac TamaSobda) faSistebTan brZolis mrisxane dReebSi uaRresad patriotuli, 4-moqmedebiani speqtakli ,,didi miwa~ (mxat. i. kaimovi, musika a. pozleevisa. premiera _ 23. III. 1945). mogvianebiT piesa iTargmna rusulad da Sevida mis krebulSi.

Txz.: ,,Родная земля~, Сух., 1962.lit.: ,,qse~, 1975, t.1; А р г у н А., ,,Абхазский Театр~,

Сух., 1981; enc. ,,saq-lo~, 1997, t. I; А р г у н А., Ш. Пачалиа., Сух., 1989.

g. d.

àlale~ _ piesis avt. _ r. inaniSvili, reJ. _ a. (nukri) qanTaria, mxat. _ T. rostomaSvili, komp. _ g. sixaruliZe, qoreog. _ b. monavardisaSvili, Telavis

T-ri, premiera _ 28. VI. 1987. sakuTari novelebis (`Cemi wyal-Walis xmebi~) inscenirebis msgavsad, inaniSvilma es piesac reJ. qanTarias TxovniT dawera. qanTaria studentobidanve cdilobda qarT. mwer. nawarmoebTa meSveobiT erov. prob-bis warmoCenas, àlalec~ am tendenciis gagrZelebaa. speqtakli uaRresad cocxali da damajerebeli personaJebiT iyo savse. reJisorisaTvis prioritetuli aqac msaxiobTa xelovnebaa. swored maT mier Seqmnili saxeebiT saubrobda qveynis saWirboroto sakiTxebze. scenaze gacocxlebuli inaniSvilis sisxlsavse, individualobiT gamorCeuli, personaJebi laRad da Zaldautaneblad damkvidrdnen Telavis T-ris scenaze. speqtakli komediuri Janris iyo, tragikuli finaliT. mT. gmiris alales-iantbeliZis mier erTgvari xumrobiT wamowyebuli TamaSi, gasarTobi da salaRobo sanaxaoba, misi daRupviT mTavrdeboda; es ki warmoaCenda im mankierebebs, r-ebic mis saarsebo garemosa da maxlobeli adamianebis sulebSi iyo Casaxlebuli da xelsayrel Jams eloda samzeoze gamosasvlelad. SesaniSnav saxeebs qmnidnen mT. gmiris _ alales Semsrulebeli v. iantbeliZe, z. anTelava (abrami), n. araviaSvili (daro), v. feiqriSvili (wewiko-maSo), T. xunaSvili (doRriela daTa) da sxv. speqtakli XX s. 80-iani wlebis II naxevris Teatr. cxovrebis mniSvnelovani movlena gaxda da ara erTi premiiT iqna dajildoebuli.

1988 ivlisSi TbilisSi Catarebul saqalaqo da raionuli T-rebis II respublikur festivalze premia sauk. speq-Tvis mieniWa àlales~. aseve yovelwliur konkursSi `Tanamedroveoba Dda Teatri~ wlis sauk. warmodgenisaTvis premia gadaeca àlales~ reJ. qanTarias, wlis sauk. rolad ki aRiarebul iqna iantbeliZis alale.

lit.: m a l a R u r i a g., Teatri iZens dramaturgs: r. inaniSvilis ,,alale~ Telavis TeatrSi, J. ,,sx~, 1987, #9; m a n i J a S v i l i i., revaz inaniSvilis dramatuli piesa ,,alale~ da misi mxatvruli xorcSesxma scenaze, J. ,,pirveli sxivi~, 1998, # 27.

l. R.

amirejibi caca (ekaterine) giorgis as. (22. II. (6. III)1889, Tbilisi _ 17. XI. 1975, iqve) _ msaxiobi. saq. sax. art. (1950).

Tbil. qalTa eparqiuli saswavleblis damTavrebis Semdeg (1906), m. demurias xelSewyobiT, monawileobda sax. Teatris (avWalis auditoria) speqtaklebSi. ori weli (1909_1911) swavlobda moskovSi, samxatvro Teatris msaxiobis s. xaliutinas kerZo dram. saswavlebelSi. 1911 samSobloSi ardadegebze Camosuli, l. mesxiSvilisa da v. gunias rCeviT, saqarTveloSi darCa. qarTul TeatrSi warmatebuli debiutis (zeinab sumbaTaSvil-iuJinis `Ralati~) Semdeg muSaobda: quTaisis (1912_15, 1927_28, 1930_31), baqos qarTul (1913_14, 1916_17), rusTavelis


9


8 gv.

10 gv.

(1920_26), soxumis (1929_30), baTumis (1932_-38) Tr-ebSi a. TamaSobda rogorc dram., ise tragikul rolebs: qeTevani (yazbegis `qeTevan wamebuli~), qeTevani (erisTavis `samSoblo~), Tamari (mesxis `SoTa rusTaveli~), fati, kneina Citunia (dadianis `naperwklidan~, ̀ guSindelni~), ledi makbeti, emilia, gonerila (Seqspiris `ledi makbeti~, ,,otelo~, ,,mefe liri~), iokaste (sofokles ,,oidipos mefe~), elisabed dedofali (Sileris ,,maria stiuarti~), kruCinina (ostrovskis `udanaSaulo damnaSaveni~), masa (tolstois ,,cocxali leSi~) da sxv.

1925-dan iRebdnen kinoSi: ,,ugubziara~ (1930), ,,naxvamdis~ (1934), ,,fatima~ (1958), ,,xevisberi goCa~ (1964), ,,didostatis marjvena~ (1989). iyo mxatvruli kiTxvis ostati, saq. radios pirveli diqtori. eweoda ped. muSaobas. a. faRavasa da `saxkinmrewvTan~ arsebul studiebSi aswavlida metyvelebis kulturas. dakrZalulia didubis panTeonSi.

Txz.: msaxiobis mogoneba, Tb., 1975.lit.: u r u S a Z e n., caca amirejibi , Tb., 1958;

x o n e l i S., Cveni caca, g. `quTaisi~ 24. III. 1964; j a f a r i Z e e., qarTuli scenis amadgari, J. `sx~, 1966, #2; C x e i Z e d., gauxunari elvareba, g. `quTaisi~, 16. V. 1969; g a C e C i l a Z e a., caca amirejibi, ,,Tm~, 1977, #1; kr. ,,sT~, 2009, gv. 27.

l. R.

anjafariZe vera (veriko) ivlianes as. [6. IX. (23. X), 1900, quTaisi _ 30. I, 1987, Tbilisi] — msaxiobi. saq. (1943) da ssrk sax. art. (1950), ssrk saxelmw. (1943, 1946, 1952), marjaniSvilisa (1975) da rusTavelis (1979) sax. pr. laureati.

saTeatro ganaTlebas daeufla jer moskovSi, a. aidarovis dram. studiaSi (1916_1917), Semdeg TbilisSi, g. jabadaris studiaSi (1918–1920). msaxiobad muSaobda: rusTavelis (1920–1926), baTumisa da Tbilisis `muSaTa TeatrSi~ (1926–1928), quTais-baTumis T-rSi (1928–1930), moskovis `realistur TeatrSi~ (1932–1933). 1933-dan sicocxlis bolomde iyo Tbilisis marjaniSvilis saxelmw. akad. T-ris wamyvani msaxiobi-varskvlavi, 1957–1959 amave T-ris direqtori da samx. xel-li.

a-s xelovnebaSi gamovlinda da axal xarisxSi

ganviTarda qarTuli saSemsruleblo xelovnebis tragikul-dramatuli tradiciebi. misTvis umTavresad organuli iyo mZafri vnebebis mebrZol qalTa saxeebi. Tumca, tragikuli gancdis msaxiobma uCveulo silaRiT ganasaxiera mirandolinas saxe goldonis `sastumros diasaxlisSi~ (reJ. g. lorTqifaniZe, 1952).

didi qarTveli msaxiobi gamoirCeoda uaRresad saxieri gamomsaxvelobiTi xerxebis siuxviT, amaRlebuli paTetikurobiT, momajadoebeli lirizmiT, uSualobiTa da mkveTri scenuri naxaziT. a-s hqonda iSviaTi scenuri momxibvleloba, metyvelebis melodiuroba, natifi gemovneba, virtuozuli teqnika. igi ostaturad flobda qarTuli sityvis grZnobaTa bunebas, mis melodiasa da ganumeorebel ritms.

sabWouri reJimis wlebSic ki a. scenaze amkvidrebda Zlieri pirovnebis kults, adamianuri RirsebisaTvis mebrZol Seupovar qalTa saxeebs. mas unari Seswevda mcire rolebisganac Seeqmna Rrmaazrovani, didi saTqmeliT damuxtuli, originaluri da dasamaxsovrebeli xasiaTebi. msaxiobis mier gansaxierebuli scenuri gmirebidan gamoirCeoda: ofelia (Seqspiris „hamleti“, 1925) da ivdiTi (guckovis ,,uriel akosta“, 1929) _ orives reJ. k. marjaniSvili; dezdemona (Seqspiris „otelo“, reJ. k. marjaniSvili, n. goZiaSvili, 1932), ginatre (S. dadianis „ninoSvilis guria“, reJ. d. anTaZe, 1934), margarita (diumas ,,margarita gotie“, reJ. b. gamrekeli, 1940), javara (vaJa-fSavelas ,,mokveTili“, 1946) da medea (evripides ,,medea“, 1962) _ orives reJ. a. CxartiSvili, kleopatra (Seqspiris „antonios da kleopatra“, reJ. v. tabliaSvili, 1951), darejani (mosaSvilis ̀ misi varskvlavi“, ssrk saxelmw. premia, 1952), mariam stiuarti (Sileris ,,mariam stiuarti“, reJ. v. yuSitaSvili, 1955), bebia euxena (kasonas ,,xeebi zezeurad kvdebian“, 1957), reJ. v. anjafariZe, T. kandinaSvili), deda (Capekis ,,deda“, reJ. m. kuWuxiZe, 1965), fru alvingi (ibsenis „moCvenebani“, reJ. T. CxeiZe, 1976), fati gurieli (CxaiZis „STamomavloba“, reJ. g. lorTqifaniZe, 1979).

a-s aqtioruli individualoba mTeli sisruliT warmoCnda ivdiTis saxeSi da legendaruli warmateba moutana jer kidev axalgazrda msaxiobs (guckovis ,,uriel akosta“, reJ. k. marjaniSvili, 1929). qarTuli saSemsruleblo xelovnebis Sedevrad iqca

ivdiTi mariam stuarti medea ofelia kinofilmi `monanieba~

10


11 gv.

9 gv.

misi haerovani, gediviT maRali lamazi yelisa da bibliuri profilis mqone ivdiTi, romelic mkafio plastikiT ikveTeboda ocxelis scenografiis fonze. speqtaklSi simRerasaviT JRerda msaxiobis yoveli sityva, rac warmoadgenda dram. T-rSi simfonizmis iSviaTi nimuSs. veriko-ivdiTis saxeSi gasaocari harmoniiT erwymoda erTmaneTs sityva, Jesti da moZraoba. msaxiobi uZlieresi iyo de santosis mier urielis wyevlis scenaSi. speqtaklis kulminaciur momentSi, rodesac SiSisagan daTrgunuli xalxis masis xilviT waqezebuli rabinebi gamZvinvarebulni wyevlidnen yvelasagan mitovebul urC meamboxes, mxolod a-is ivdiTi erTgulebda Tavisufali azrovnebisaTvis mebrZol uriels. sityvis intonaciuri JReradobis feradovnebiT swored wyevlis scenaSi aRwevda msaxiobi iseTi didi sulieri afeTqebis Semzadebas, romelic Zireulad cvlida movlenaTa msvlelobas. qalis siTamamiT, misi mtkice da Seuvali xmis zemoqmedebiT Semcbari rabinebi, sruliad moulodnelad ukusvliT tovebdnen scenas. veriko-ivdiTi TavganwirviT icavda moazrovne pirovnebas, uSiSrad ucxadebda brZolas Suasaukuneobriv fanatizms da uyoymanod kvdeboda mis rCeulTan erTad.

frangi kurtizani qalis, margarita goties (diumas ,,margarita gotie“, 1940) melodramatuli ambavi, msaxiobma did socialur dramad gaiazra. misi margarita iyo Sinaganad Zlieri, didi siyvarulis ZaliTa da sulieri aristokratizmiT gamorCeuli Tavganwiruli qali. igi iRupeboda Tavisi adamianuri uflebis mosapoveblad gamarTul uTanasworo brZolaSi da sayvareli adamianis damkargavi, didsulovnebiT imarjvebda garemomcvel uzneo, sastik fsevdoRirebulebebze orientirebul sazogadoebaze.

a-s bebia euxena (kasonas ,,xeebi zezeurad kvdebian“, 1957) xandazmulobaSic axalgazrduli gznebiT icavda maradiul Rirebulebebs. veriko-euxenas sanukvari ocneba _ erTaderT SviliSvilSi exila misi cxovrebis gamarTleba, kraxs ganicdida, magram sulierad mas mainc ver texda imedgacruebis simware. es amayi da Zlieri qali, romelic SviliSvilTan Sexvedris scenaSi welgamarTuli da bednieri laRad cekvavda kastanietebiT, sastiki simarTlis SecnobiT SeSfoTebuli, uzneobasTan brZolaSi damarcxebuli da kvlavac misi Seurigebeli mteri, amayad welgamarTuli egebeboda sikvdils.

a-s grandiozuli warmateba hqonda medeas rolSic. didi qarTveli msaxiobi mZafri emociiT, mkveTri gamomsaxvelobiTi xerxebiT TamaSobda samSoblodakarguli, amayi, didebuli, maRalkulturuli kolxeTis Svilis tragedias. misi ukompromiso medea ver egueboda pirovnebis Tavisuflebis xelyofas. moazrovne dedofali mrisxanebaSic avlenda did winaparTa Rirsebebs, warmoaCenda Seuracxyofili dedoflis siamayes, mis didebulebas, zRvardaudebel sasowarkveTas, siyvarulis rwmenis dakargviT gancdil mougeriebel tkivilsa da iZulebiT Cadenil SvilTamkvlelobas.

a-s medeas tragedia kolxi dedoflis ukompromiso xasiaTis, misi dauTrgunavi da sabediswero siyvarulis logikur Sedegs warmoadgenda. medeas saxeSi gaTamaSebuli usamSoblo dedoflis sulieri tragedia, mkafio saxierebiT ixateboda komp. a. CimakaZis mier damuSavebuli megruli ,,nanas“ fonze. medeas monologs a. Soreuli samSoblos mZafri nostalgiiT kiTxulobda amaRelvebeli simReris fonze da Tan, musikis ritms adevnebda sxeulis narnar moZraobas. verikos medea Tavs ar iklavda. is mZafrad ganicdida danakargis masStabs da iazonis siyvarulis gamo Cadenili SecdomisaTvis imzadebda umagaliTo tanjvis ganaCens.

a-em mniSvnelovani wvlili Seitana qarTuli da sabWouri kinos warmatebaSi. man Seqmna (1925-dan) ganumeorebeli ekranuli saxeebi: rusudani (`giorgi saakaZe“, ssrk saxelmw. pr. 1943, 1946), oTaraanT qvrivi (`oTaraanT qvrivi“, 1958), kneina („rac ginaxavs, veRar naxav“, 1965) _ samives reJ. m. Wiaureli. 1962 pelagia („Sexvedra warsulTan“, reJ. s. doliZe, 1966), mgzavri (`monanieba“, reJ. T. abulaZe, 1984) da sxva.

a. eweoda reJisorul moRvaweobasac. marjaniSvilis TeatrSi dadga speqtaklebi: a. deneris ,,debi Jerar~ (1939), v. rokis `inJineri sergeevi~, kasonas ,,xeebi zezeulad kvdebian“ T. kandinaSvilTan erTad, 1957), l. goTuas ,,samsaxeoba raindisa“, (reJ. gr. laRiZe, sp-is samx. xelmZR. a., 1958), a. aRlaZis ,,mRelvare dReebi~ (1961), guckovis ,,uriel akosta~ (reJ. k. marjaniSvili, aRadgina v. anjafariZem, 1962, 1972), v. delmaris ,,iqneb bavSvebi frinvelebs hgvanan?“ (1974).

mxatvruli kiTxvis didostati msaxiobi wlebis manZilze muSaobda pedagogad saq. Teatralur institutsa da dramatul studiebSi. igi iyo socialisturi Sromis gmiri (1977). samjer dajildovda leninis, sami sxva ordeniTa da medliT. uaRresad gamorCeuli, aqtiuri sazogado moRvaweobis, qarTul Teatrsa da kinoSi miRweuli gansakuTrebuli warmatebis, xangrZlivi da maRali profesiuli ostatobisTvis, erT-erTi pirveli iqna arCeuli Tbilisis sapatio moqalaqed (1980).

a. dakrZalulia mTawmindis mweralTa da sazogado moRvaweTa panTeonSi.

Txz.: mogonebaTa TiTo furceli Tb., 1988 da Teatraluri werilebi (orives Semdg. k. ninikaSvili), Tb., 1968; uSangi CxeiZe, Tb., 1972; 1979.

lit.: a f x a i Z e S., veriko anjafariZe, Tb., 1956; ,,veriko anjafariZe“ (kreb., Sedmg. n. uruSaZe), Tb., 1957; Г у г у ш в и л и Э., Д ж а н е л и д з е Д., “Грузинский гос. драматический театр им. К. Марджанишвили“, Тб., 1958; ,,veriko anjafariZe“ (albomi, Semdg. k. ninikaSvili), Tb., 1968; u r u S a Z e n., veriko anjafariZe, Tb., 1968, Г у г у ш в и л и Э., `Театральные портреты“, Тб., 1968; qse, t. 1, Tb., 1975; n i n i k a S v i l i k., veriko anjafariZe, Tb., 1979; `veriko anjafariZe~ (alb. Semdg. k. ninikaSvili), Tb., 1984; enc. „saq.lo“, t. 1, Tb., 1997; u r u S a Z e n., veriko anjafariZe, Tb., 2001, n i n i k a S v i l i k., veriko anjafariZe, Tb., 2010.

T. q.


11


10 gv.

12 gv.

arabiZe ana (aniko) ivanes as. (25. II. 1922, zestafoni _ 18. XII. 2002, iqve) _ msaxiobi. saq. dams. art. (1990).

saSualo skolis damTavrebis Semdeg, 1943-dan muSaobda zestafonis e. w. zonalur saxelmw. T-rSi, romelic 1949 daixura.

1959-dan zestafonis kult. saxlis Teatr. dasSia. 1962 dasi gadakeTda saxalxo Teatrad da a-mac aq gaagrZela moRvaweoba.

1981 a. u. CxeiZis saxl-muzeumis direqtoria. 1987 gadavida zestafonis mxareTmcodneobis muzeumSi mecnier-muSakad. paralelurad moRvaweobda u. CxeiZis sax. zestafonis saxelmw. T-rSic. 1969 saq. kulturis saministrosa, sTs da raionis xelmZRvanelobis iniciativiT a-sa da mis meuRles _ aseve msaxiob p a p u n a k a x i Z e s jer zestafonSi mouwyves Semoq. saRamo, Semdeg TbilisSi (msaxiobis saxlSi). dajildoebulia Rirsebis ordeniT.

rolebi: naTela (SatberaSvilis „fiqris gora~, 1942), zoia (mdivnis „partizanebi~, 1943), qristine (ireTelis „qristine~, 1944_47), gulsunda (vaJa-fSavelas „mokveTili~ 1954_46), lela (SatberaSvilis „rkinis kars ukan~, 1946_47), gulCora (hajibekovis „arSin mal alan~, 1960-61), pepela (buaCiZis „vardi asfurclovani~, 1962-63), medea (sanikiZis „medea~, 1963), akvirine (dumbaZis „me vxedav mzes~, 1963, 1985), zefore (kakabaZis „cxovrebis jara~, 1966_67), bebia (l. TabukaSvilis „darabebs miRma gazafxulia~, 1980), mamukas deda (kandelakis „xevsuruli balada~, 1982) da sxv.

Txz.: „rac droTa bindiT ar iZireba~, g. „lenineli~ (q. zest.), 1999, seqtemberi.

lit.: g v e l e s i a n i d., „suramis cixe~ zestafonelaTa saxelmwifo TeatrSi, g. „lenineli~, 28. XII. 1940; f o c x v e r a S v i l i a., amagi daufasdaT, iqve, 17. X. 1969; a n T a Z e d., Teatraluri zestafoni, Tb., 1978; s x v i t a r i Z e T., zestafonelTa speqtaklze, g. „axalgazrda komunisti~, 15. IV. 1986; d u gl a Z e e., ojaxi, romlis Rvawli xelovnebaSi fasdaudebelia, preseqspresi, 16-22. 01. 2006.

n. g.

arCvaZe Tengiz grigolis Ze (3. VIII. 1932, Tbilisi) _ msaxiobi, saq. dams. art. (1967), saq. sax. art. (1979), ssrk saxelmw. (1981) da rusTavelis sax. (1985) pr. laureati.

bavSvobidanვვ monawileobda pionerTa sasaxlis dramwreSi, sadac ara erTi, SemdgomSi gamoCenili xelovani aRizarda. 1956 daamTavra ssTi fak-ti (pedagogebi: l. ioseliani, a. xorava, a. vasaZe) da umal marjaniSvilis T-rSi miiwvies. 1956_67 marjaniSvilis T-ris, 1967_72 rusTavis, xolo 1972-dan kvlav marjaniSvilis T-ris msaxiobia. I mniSvnelovani roli iyo musa vaJa-fSavelas `mokveTilSi~. ukve aq gamoCnda msaxiobis niWi, misi SemoqmedebiTi bunebis ZiriTadi

Taviseburebani. SesaniSnavi garegnoba, Sinagani kultura, metyveli nakvTebi, Zunwi gamomsaxvelobiTi xerxebi, gamokveTili moqalaqeobrivi pozicia, Sinagani Zala mis yvela gmirs ganumeorebel xibls aniWebs. a. yovelTvis sworad xsnis gmiris Sinagan bunebas, didi simarTliT warmoadgens yvela rols, iqneba es cxovrebis fskerze moxvedrili baroni (gorkis `fskerze~), r-sac aqac ar daukargavs keTilSobileba da siamaye, tragikuli bedis jou pini (cao iunis `taifuni~), Seyvarebuli poeti napoleon WinWileiSvili (buaCiZis `mkacri qaliSvilebi~), gulgrili, udardeli milioneri jilbert grifiti (draizeris àmerikuli tragedia~) Tu sxv. gmiris xasiaTSi Rrma wvdomam, garegnulma monacemebma da Sinaganma kulturam ganapiroba ser riCard ratklifis (Seqspiris `riCard III~) epizoduri, magram STambeWdavi saxis Seqmna. am periodis rolebidan aRsaniSnavia britanusi (Sous ̀ keisari da kleopatra~), anatoli (dumbaZis `me vxedav mzes~), haleni (smitisa da duglasis `gadajaWvulni~), mixeil iarovoi (treniovis `liubov iarovaia~), korneli (Capekis ̀ deda~), daTo (sumbaTaSvil-iuJinis `Ralati~) da sxv.

1967 sxva axalgazrda msaxiobebTan erTad tovebs marjaniSvilis T-rs da rusTavSi midis. aq maT, reJ. g. lorTqifaniZis meTaurobiT, axali T-ri Camoayalibes. a-m brwyinvaled Seasrula vaska pepelis roli (gorkis `fskerze~, misi siyvaruli, adamianuri siTbo Taviseburi sxiviT anaTebda fskeris wyvdiads), msaxiobi (skovrinskis piesaSi ̀ maestro~).. a. qmnida speqtaklis saerTo ganwyobilebas da WeSmarit tragikul siZlieres aRwevda. 1971 ungreTis dramaturgiis festivalze Teatrma waradgina katinas piesa `ban-bani~, sadac moxetiale avantiuristi raindis bibaraxis SesaniSnavi saxe ganaxorciela.

1972-dan kvlav marjaniSvilis T-rs ubrundeba, ukve rogorc aRiarebuli ostati, xalxis sayvareli msaxiobi. igi qmnis iseT mniSvnelovan, saintereso saxeebs, rogoricaa velikatovi (ostrovskis `talantebi da Tayvanismcemlebi~,), oTar niJaraZe (fanjikiZis `Tvali patiosani~), mefe aleqsandre (goTuas `gmirTa varami~), CiCerini (Satrovis `30 agvisto~) da sxv. msaxiobis didi ostatoba srulad warmoCinda iseTi rTuli rolebis Sesrulebisas, rogoricaa rasputini (javaxiSvilis `kvaWi kvaWantiraZe~), alfred ili (diurenmantis `milioneris viziti~), oTari (l. TabukaSvilis `Zveli valsi~). TiToeuli maTganis Sinagani buneba, gancdebi, xasiaTi msaxiobma ganasaxiera misTvis damaxasiaTebeli Zunwi gamomsaxvelobiTi saSualebebiT, simarTliT, gulwrfelobiT. msaxiobis pozicia, misi damokidebuleba gmirisadmi naTlad Cans yvela rolSi. am mxriv gansakuTrebiT gamorCeulia misi àvtori~ i. WavWavaZis nawarmoebebis mixedviT ganxorcielebul speqtaklSi àsi wlis winaT~. aq gamoikveTa yvelaze naTlad msaxiobi-moqalaqe, misi

12


11 gv.

(gagrZeleba Semdeg nomerSi)

mamuliSviluri da zneobrivi Tvisebebi.a-m brwyinvale saxeebi Seqmna kinoSi: `keTili

adamianebi“ (1961), ,,xevsuruli balada“ (1965), „vedreba~ (1967), „didostatis marjvena“ (1969_70), „daTa TuTaSxia“ (1978) da sxv.

a. dajildoebulia `sapatio niSnis~ ordeniT (1978).

Txz.: Tengiz arCvaZis monologi. gaz. ,,qarTuli Teatris dRe~, 2013.

lit.: ,,qse~, Tb., t. I, 1975; x o s i t a S v i l i m., Tengiz arCvaZe, J., „T. da cx.“, 1975, 6; x e t e S v i l i s., Tengiz arCvaZe, Tb; 1979; S a l u t a S v i l i n., azri naTeli, suli qarTuli (60 wlis T. arCvaZe), „T. da cx.“, 1992, #5; „Tengiz arCvaZe“, kr. Semd. e. weroZe, Tb., 2008. enc. ,,Tbilisi~, 2002. a r C v a Z e n., is erTi simRera mxolod me da mamas unda dagvrCes, J. ,,sarke~, 2011, # 7; b a q r a Z e e., Tovlis fifqSi gamxelili mze. J. ,,gzajvaredini~, 2015, #3.

g. j.

redaqtoris bolosityvaoba:

dasasrul, friad sapatio movaleobad mimaCnia guliTadi madloba gadavuxado yvelas _ saqarTvels Teatrebis, muzeumebis, arqivebis, biblioTekebisa da sxva saxelmwifo Tu sazogadoebriivi dawesebulebebis Cemgan ̀ gulSewuxebul~ TanamSromlebs, romlebic jerovan yuradRebas iCenen Cveni saredaqcio kolegiis mimarT. gansakuTrebuli madloba saxelmwifo serverebis ganviTarebis saagentos marneulis samoqalaqo reestris samsaxuris ufross, q-n nino mesxs, ase uSurvelad rom gvexmareba iseT urTules da enciklopediisTvis gadamwyvet sakiTxebSi, rogoricaa moqalaqeTa dabadeba-gardacvalebis zusti TariRis (dRe, Tve, weli) da adgilis dadgena _ gogi doliZe

statiebis avtorebi:

g. d. _ gogi doliZe, xelovnebaTmcodneobis doqtori, Tbilisi.g. m. _ gubaz megreliZe, xelovnebaTmcodneobis doqtori, Tbilisi.g. j. _ guliko javaSvili, xelovnebaTmcodneobis doqtori, Tbilisi.T. q. _ Tamar quTaTelaZe, xelovnebaTmcodneobis doqtori, Tbilisi.T. w. _ Tamar wulukiZe, xelovnebaTmcodneobis doqtori, Tbilisi.l. R. _ lamara RonRaZe, xelovnebaTmcodneobis doqtori, Tbilisi.m. o. _ miner oniani, xonis kulturis centris direqtori.n. g. _ nestan gogolaZe, zestafonis u. CxeiZis sax. saxelmw. Teatris litnawilis gamge.

gamomcemloba `kentavri~, aRmaSeneblis gamz. 40; tel: 294 37 28; www. tafu.edu.ge

mzaddeba pirveli qartuli teatraluri enciklopedia gazetis ...116)_2017.pdf · 1 # 8 (116) 31...

Documents