cyan magenta yellow black 1

GAZETË E PAVARUR. NR. 8 (40). GUSHT 2009. ÇMIMI: 50 LEKË. 20 DENARË. 1.5 EURO

INVESTIME

Bulqizë, nisin punimetnë Rrugën e Arbërit

FAQE 2

Zbulime të reja nëKalanë e Grazhdanit

KULTURË

“Sikur të vdekurittë dëgjonin”AKADEMIKU GËZIM ISMAILI ALPION PREZANTONNË TIRANË DRAMËNFAQE 13

REPORTAZH

Një udhëtim buzëKorabit

Nga: SHPËTIM CAMI - FAQE 5

ÇËSHTJE E DITËS

Masakërnë pyjet eSteblevës

Big MarketLaprakë, Tiranë

Tel: +355 4 22 50 480

Cel. 068 20 36 394

Nga: MERSIN HOXHA*

Me anë të kësaj letre, ne, njëgrup i Shoqatës “Stebleva”, i për-bërë prej 13 vetësh, ju vemë nëdijeni se në vendin e quajtur“Përroi i Govatave”, midis pira-midave kufitare 28 dhe 29 tëkufirit me Maqedoninë, në par-celën 52/a, pyll në pronësi tëbanorëve të Steblevës, vendkufitar me komunën e Klenjës(Trebishtit) të rrethit të Bulqizës,po ndodhin prerje masive tëkëtij pylli, pjesë e parkut Ko-mbëtar “Shebenik-Jabllanicë”.

Kjo masakër pyjore na kashqetësuar edhe më parë, portani ajo po bëhet shumë shqetë-suese pasi janë dëmtuar në masë100 copë fidanë ahu me trashë-si 18-20 cm në një sipërfaqe prej39 hektarësh. Dëmtuesit dhekeqbërësit që mbështeten nëmënyrë të heshtur edhe nga drej-tues të Ndërmarrjes pyjore tëBulqizës, kanë depërtuar edhenë territorin e Republikës sëMaqedonisë, gjë që mund të sh-kaktojë edhe precedent ndërko-mbëtar.

Pas shumë raportimeve të ban-orëve, shqetësimeve të vazh-dueshme, me datë 24 gusht 2009kapëm në flagrancë një kamiontë tipit “IFA” me targë PG 0390B me shofer A.S. nga Dibra. Asshoferi dhe as shoqëruesit tëardhur nga Bulqiza nuk kishinasnjë dokument. Policia kufitaree Steblevës (Librazhdit) e njoftu-ar nëpërmjet numrit 129 erdhimenjëherë në ngjarje dhe bëriprocedimet e nevojshme.

(Vijon në faqen 4)

Me një fond prej 30.000dollarësh dhënë ngaAmbasada e SH.B.A nëTiranë u mundësua rifillimi igërmimeve arkeologjike nëkalanë e Grazhdanit.Projekti synon kthimin ekalasë së Grazhdanit në njëqendër të vizitueshme tëturizmit arkeologjik, dukekryer hap pas hapi punimete pastrimit dhe gërmimetarkeologjike në elementetmë të rëndësishëm tëarkitekturës së këtij qyteti,siç janë tri hyrjet, kullat,stadiumi etj., konservimine mureve dhe të tri hyrjevetë tij, vendosjen e tabelaveorientuese e shpjeguesenë shqip dhe anglisht nëvendet më të dukshme etj.

Lidhur me këtë problem mendojmë se jemi afër të vërtetës, në sei referohemi emrit të qytetit Dioboros të guidës së Hieroklit23. Kyqytet i provincës së parë maqedonase, i lokalizuar në Doirani tëMaqedonisë egjeane, mendojmë se mund të identifikohet nërrënojat e kalasë së Grazhdanit. Nga emri Dioboros i këtij qyteti,rrjedh lirisht në pikëpamje fonetike trajta e sotme e emrit Dibër.Në bazë të rregullave të zhvillimit fonetik të gjuhës shqipe rezul-ton i pranueshëm shëndrimi i diftongut “io” - “i“, i zanores “o” -“ë” si dhe rënja e mbaresës greke “os” për të pranuar baraziminfonetik Dioboros=Dibër . Për këtë supozim përveç ngjashmërisëfonetike mbështetemi edhe në supozimin e njohur se në peri-udhën romake “Grazhdani duhet të ketë qenë qendra e të dyDibrave” 24.

PIKËPAMJE E RE e Prof. asoc. dr. Adem Bunguri

Ja nga vjen emri “Dibër”

SPECIALE NË FAQET 3,8,9

Kompania turke TAT Group- Devel. Center i kërkonkryeministrit të ndërtojë Rrugën me koncension

INTERVISTË

Studentja që u dashuruame pedagogun e sajMe pedagogen e psikologjisë EDLIRA HAXHIYMERI - FAQE 7

AKTUALITET

Fida: Shumë investimepërkundër krizës financiareKryetari i Komunës së Dibrës së Madhe analizon investimet - FAQE 4

PORTRET

Inxhinieri pa diplomë Zabit Muda...Nga: ABDURAHIM ASHIKU - FAQE 10

2 - Gusht 200940nr.

DREJTOR:Rakip Suli

Këshilli Botues:Musa RiçkuShaqir SkarraBujar Karoshi

Bashkëpunuan në këtë numër:Adem BUNGURIRexhep TORTE,Mersin HOXHAAbdurahim ASHIKUShpëtim CAMIRexhep NDREUFejzulla GJABRISelman MEZIUHysen UKAViron KONAG.BARAetj.

Adresa e gazetës:Rr. “Zenel Baboçi”,Pall. “Ferar”, TiranëTel. +355 4 22 33 283E-mail: rrugaearberit@gmail.com

Opinionet dhe komentete botuara nuk shprehindomosdoshmërishtqëndrimin e redaksisë

e ditësPosta eGazetë e pavarur.Nr. 8 (40). 1- 31 Gusht 2009

Redaksia e gazetës falënderonlexuesit dhe bashkëpunëtoret e sajpër mesazhet dhe shkrimet e sjellapër botim.

Redaksia u kujton bashkëpunë-torëve të saj, zotërinjve Isa Halilaj,Mahmud Hysa, Xhafer Martini,Qeram Cibaku, Rexhep Ndreu,Haki Kola, Xhelal Roçi, Beqir Sina,Odise Plaku, Kujtim Boriçi, etj, seshkrimet e tyre, për arsye vendi nukjanë botuar në këtë numër.Ato do të botohen në numrat eardhshëm të gazetës “Rruga eArbërit”.

Kujtojmë bashkëpunëtorët, të cilëtduan që shkrimet e tyre të botohenpatjetër në numrin e radhës, tëkonfirmojnë më parë sjelljen ematerialit në numrat e telefonit tëredaksisë ose emailin e gazetës.Shkrimet priten në redaksi deri mëdatë 20 të muajit.Gjithashtu, ju kujtojmëbashkëpunëtorëve se shkrimetderi në dy faqe daktilografikekanë përparësi botimi.Gazeta publikohet falas në internetme datë 7 të muajit pasardhës

Ju falënderojmë që jenipjesë e gazetës!

Nisin punimet në segmentine dytë të Rrugës së ArbëritKryeministri Berisha mori pjesë sot në

inaugurimin e fillimit të punimevepër ndërtimin e Lotit 1 dhe 2 të rrugëssë Arbrit, që përfshin segmentin daljeUra e Vashës- Bulqizë.

Loti 1 i segmentit dalje Ura e Vashës- Bulqizë, realizohet me investim të bux-hetit të shtetit, me vlerë 838 621 133.9lekë. Ky lot ka një gjatësi 3.9 km dhegjerësia e rrugës, duke përfshirë edhepjesën e bankinës, është 11 m.

Edhe Loti 2 i segmentit dalje Ura eVashës - Bulqizë, i rrugës së Arbrit reali-zohet me investim të buxhetit të shtetit,me vlerë 748 248 264 lekë. Ky lot kagjatësi rreth 3.8 km dhe gjerësia e rrugësnë total është 11 metra. Rruga kalon nëanën e djathtë të përroit Zalli i Planit tëBardhë dhe të fshatit në këtë zonë.

Projekti i ndërtimit të këtyre dy lotevepërfshin ndërtimin e një rruge me tëgjitha parametrat bashkëkohor të njërruge funksionale europiane.

Kryeministri e vlerësoi këtë rrugëshumë të rëndësishme për zhvillimin evendit, duke e konsideruar atë si rruga ekombit shqiptar, rruga e bashkimit të sh-qiptarëve me kombe të tjera të rajonit.Kjo rrugë, theksoi Kryeministri, afron Pesh-kopinë, Bulqizën me Tiranën me njëkohë 2 herë më të shkurtër se sa koha qëu duhet sot, si dhe afron Shkupin meTiranën, me rreth 100 kilometra.

Kryeministri shprehu mirënjohjenpër qindra e mijëra qytetarë të Maqedo-nisë, me origjinë shqiptare apo maqe-

donase, që kanë zgjedhur këtë verë Sh-qipërinë, si vendin për pushimet e tyre.“Dua t’i garantoj ata se, verën tjetër, dotë gjejnë kushte edhe më të mira këtudhe se, në krye të dy viteve, ata do tëvijnë në Tiranë dhe do të zbresin drejtbrigjeve të Shqipërisë, në rrugën më tëre të Ballkanit, në rrugën e Arbrit, në ko-hën më të shkurtër”, vijoi Kryeministri.

Më tej, Kryeministri theksoi ven-dosmërinë e qeverisë që në katër vitetnë vijim të realizojë ndryshimin e madhtë Shqipërisë. “Ne besojmë se vetëm njëShqipëri me infrastrukturë moderne, njëShqipëri e cila lufton për një klimë bi-znesi, një Shqipëri që instalon revolu-cionin industrial dhe e zhvillon atë meshpejtësi, do të mund të punësojë sh-qiptarët. Në këto katër vite, ne jemi tëvendosur të punësojmë mbi 160 mijëqytetarë shqiptarë”, u shpreh Kryeminis-tri. “Rruga e Arbrit është rruga e Sh-qipërisë evropiane, korridori i kombitështë korridori i Shqipërisë evropiane.Ju garantoj se në 2 vjet kjo rrugë do tëkapë Tiranën dhe ju do të zbrisni nëTiranë në një kohë prej 40 deri në 60minuta”, tha Kryeministri Berisha.

Më pas, kryeministri mori pjesë nëinagurimin e punimeve të lotit të parë tërrugës Maqellarë - Peshkopi.

Kryeministri Berisha mori pjesë nëinaugurimin e fillimit të punimeve përsistemim asfaltimin e rrugës Ura eCerenecit – Peshkopi (Maqellarë – Pesh-kopi ) loti 2. Kjo rrugë fillon në Maqel-

larë dhe lidhet me rrugën e Arbrit,përmes segmentit Ura e Cerenecit –Bllatë.

“Duke përshëndetur çdo dibranedhe dibranë, kudo që ndodhen sot, unëshpreh kënaqësinë time, se sot inau-gurojmë fillimin e punimeve të rrugës sëArbrit drejt Peshkopisë, pra segmentin esaj drejt Peshkopisë, një premtim elek-toral ky i qeverisë sime. Unë po vij ngaBulqiza. Aty inauguruam një segmenttjetër të kësaj rruge, që është gjithashtunjë rrugë e një rëndësie shumë të mad-he për Peshkopinë, Bulqizën, Matin, poredhe për mbarë kombin shqiptar. Rru-ga e Arbrit është shndërrimi në realitet injë ëndrre të banorëve të këtyre zonave,të të gjithë shqiptarëve të trevave të tjera,të lidhura shpirtërisht dhe pazgjidhsh-mërisht me Dibrën, me Tiranën dhembarë Shqipërinë”, tha ai..

Më pas kryeministri shtoi: “Rruga eArbrit shumëfishon marrëdhëniet treg-tare dhe marrëdhëniet e gjithanshme meMaqedoninë mike, bën që gjithë portete Shqipërisë të bëhen gjithnjë e më tëpërzgjedhur e më të përshtatshme, përMaqedoninë dhe për Bullgarinë perën-dimore. Rruga e Arbrit do të jetë rruga efluksit të madh turistik”.

“Një rrugë tjetër është në ndërtim esipër dhe kjo është rruga që lidh Pesh-kopinë me Kukësin. Në të vërtetë, kjorrugë lidh Peshkopinë me tregun e Kos-ovës, lidh Peshkopinë me Prizrenin, mePrishtinën, pra hap një perspektivë të

madhe zhvillimi për qarkun e Peshko-pisë. Me përfundimin e kësaj rruge dhenë rrugës së Arbrit, Peshkopia do të ketëlidhjet më moderne më Tiranën, Prish-tinën, Shkupin”.

“Kushdo që vjen në Dibër, kushdoqë lexon për dibranet e dibranët, frymë-zohet nga shpirti i tyre punëtor. Ju nuklini pëllëmbë tokë pa punuar, pa e qëndi-sur me mundin dhe djersën tuaj. Tëpaktë janë ata që bëjnë përpjekjet tuajapër një jetë më të mirë, ashtu siç i bëniju. Unë ju garantoj se në katër vitet qëvijnë, qeveria ime do të mbështesë mëshumë se kurrë këto përpjekje, ne do tëndërtojmë dhe rindërtojmë të gjithësistemin vaditës të tokave tuaja, do tëndërtojmë dhe rindërtojmë të gjithësistemin e ujësjellës - kanalizimeve nëzonat tuaja, do të financojmë çdo drufrutorë të mbjellë nga ju, do të subvenci-onojmë çdo përpjekje për përpunimine prodhimeve të mrekullueshme tuaja.Do të ngremë të gjithë infrastrukturën eduhur në mënyrë që ju të kapni me këtoprodhime, tregun e Tiranës, Prishtinësdhe Shkupit.

Unë kam bindjen se Peshkopia ekatër viteve që vijnë do të jetë një Pesh-kopi krejtësisht tjetër. Së bashku, në çdofshat të këtij rrethi, do të luftojmëvarfërinë. Fermerët e Peshkopisë duhetta dinë se ata kurrë nuk do të ndihen tëbraktisur, sepse ne kudo do të ndërtojmëinfrastrukturën moderne. Ne respek-tojmë plotësisht zgjedhjen e tyre përlëvizje të lirë, apo përpjekjet e tyre për tëndërtuar jetën aty ku ata e gjykojnë mëtë mirë për ta. Sikundër, nuk do të ketëtë braktisur, nuk do të ketë të lënë mën-janë apo të harruar. Kudo që ata të ndod-hen, në Zall- Reç, në Lurë e në çdoterritor tjetër të këtij vendi.

Së shpejti do të nisë ndërtimi i rrugësqë bashkon Peshkopinë me Librazhdin.Në këtë mënyrë, ne urbanizojmë këtërreth të mrekullueshëm, në këtë mënyrëne bëjmë që ju të kapni tregun dhe tërrisni prodhimet tuaja”..

Përvec investimeve me buxhetin eshtetit, nje pjesë e rrugës së Arbërit mundtë jepet me koncension. KryeministriBerisha priti në fillim të muajit gusht pres-identin e kompanisë turke TAT Group-Devel.Center, Dr Mehmet Tatlici. Nëkëtë takim, kompania turke prezantoiprojekt propozimet për investime në fushën e energjisë së rinovueshme, nëtransportin rrugor dhe në turizëm. In-vestitorët turq parashikojnë që për pro-jektet e energjisë së rinovueshme të in-vestojnë në rajonin Tepelenë- Sarandë. Ndërkohë që kërkojnë të marrin mekonçension ndërtimin e Rrugës së Ar-bërit si dhe ndërtimin e rrugës Tiranë-Elbasan.

Korresp. “Rruga e Arbërit”

Peshkopi, hapet filiali i Universitetit të DurrësitUniversiteti do të ofrojëstudime në degët tëndryshme të Fakultetit tëEkonomisë dhe të Admin-istrimit, Fakultetit tëEdukimit dhe Shkollës sëLartë Profesionale.

Këshilli i Ministrave miratoi këtë muajvendimin për hapjen në qytetin e

Peshkopisë të filialeve dhe programevetë studimeve të Fakulteteve të Ekono-misë, të Administrimit, të Edukimit dhetë shkollës së lartë profesionale të Uni-versitetit “Aleksander Moisiu” në Dur-rës.

Sipas vendimit të qeverisë, Filiali iFakultetit të Ekonomisë dhe të Admin-istrimit do të ofrojë programet e studimittë ciklit të parë, në “Shkenca të Admin-istrimit”, me profil “Financë-Kontabi-litet”; “Shkenca të Administrimit”, meprofil “Financë-Bankë”; “Shkenca tëAdministrimit”, me profil “Menaxhimmarketing”; “Shkenca të Administrim-it”, me profil “Administrim biznesi”.

Filiali i Fakultetit të Edukimit do tëofrojë programet e studimit, të ciklit tëparë, në “Matematikë-Fizikë”; “Matem-atikë-Informatikë”; “Informatikë-An-glisht”; “Gjuhë-Letërsi-Anglisht”; “Bi-ologji-Kimi”; “Psikologji-Sociologji”;“Procese formimi”.

Filiali i Shkollës së Lartë Profesion-ale do të ofrojë programet e studimit,

në “Infermieri të Përgjithshme”; “Drejtë-si”, me profil “Asistencë ligjore”; “In-formatikë”, me profil “Rrjete kompju-terike”.

Në përfundim të secilës degë do tëlëshohet “Diplomë e nivelit të parë(DNP)”

Programet e studimit të ciklit të parë,në filialet e Fakultetit të Ekonomisë e tëAdministrimit dhe të Edukimit, në qyte-tin e Peshkopisë, realizohen me 180kredite ECTS dhe kohëzgjatja normalee tyre është tri vite akademike.

Programet e studimit të ciklit të parë,

në filialin e Shkollës së Lartë Profesion-ale, realizohen me 120 kredite ECTSdhe kohëzgjatja normale e tyre ështëdy vite akademike.

Këto programe studimi, sipas ven-dimit të Këshillit të ministrave, do ta fil-lojnë veprimtarinë mësimore në vitinakademik 2009-2010.

Vendimi i këshillit të ministrave kapërcaktuar edhe kuotat e pranimit përsecilën degë dhe tarifat vjetore të sh-kollimit.

Kryeministri u shpreh se ky vendimpërbën një zhvillim jashtëzakonisht tërëndësishem për jetën universitare tëvendit, në mënyrë të veçantë për të rin-jtë e zonave përreth. “Ky universitetështë një ndihmë e madhe për këtëzonë. Të rinjtë e gjimnazeve të Peshko-pisë, Bulqizës, Matit, por edhe të gjithëShqipërisë, do të kenë mundësinë tëndjekin studimet e larta në degë të Uni-versitetit të Durrësit në Peshkopi”.

Nga ana tjetër, Kryeministri tha sedo të ishte me vlerë hapja e degëve tëUniversitetit Bujqësor në këtë zonë, apoedhe të një shkolle të mesme bujqë-

sore, në mënyrë që të rritet gjithnjë emë shumë kualifikimi i fermerëve sh-qiptarë.

Një vendim i tille arsimor duket senuk ka mundur që t’i qëndrojë largpolitizimit të çeshtjes. Kjo për faktin seçelja e këtyre degëve të studimit në qy-tetin e Peshkopisë është lidhur jo vetëmme zhvillimin e saj, por edhe më gjerë,me atë rajonal.

Kryeministri u shpreh se investimete bëra në qytetin e Peshkopisë e kanëshndërruar atë nga një rajon i mbyllur,në një nga rajonet më të hapura të ven-dit. “Peshkopia, me ndërtimin e rrugëssë Arbërit dhe rrugës qe lidh Peshko-pinë me Kukësin, krijon hapësirashumë të mëdha për tregun.

Tirana arrihet në një periudhe kohorerreth 1 orë. Prishtina arrihet edhe ajo nënjë kohë të shkurtër, po kështu edheShkupi. Pra, nga një rajon i mbyllur,shndërrohet në një nga rajonet më tëhapura të vendit”, theksoi kreu i ekzek-utivit gjatë prezantimit të këtij vendimi tëmiratuar nga qeveria që drejton.

Korresp. “Rruga e Arbërit”

Gjurma e rrugës së Arbërit në Planin e Bardhë. Foto: Bujar Karoshi

Kompania turke TAT Group-Devel.Center i kërkon kryemi-nistrit të ndërtojë Rrugën eArbërit me koncension

3 - Gusht 200940nr.

Kalaja e Grazhdanit,më e madhja në Ballkan

Zbulime të reja nëKalanë e Grazhdanit

Nga:Prof. asoc. dr. ADEM BUNGURI

Falë një granti prej 30.000 $ dhënënga ambasada e SH.B.A në Ti-

ranë, si dhe e një fondi shumë më tëvogël të Institutit Arkeologjik, umundësua rifillimi i gërmimeve arke-ologjike në kalanë e Grazhdanit. Atou kryen gjatë periudhës 16 qershor-31 korrik 2009, në kuadrin e një pro-jekti afatgjatë për rivolarizimin e këtijmonumenti. Projekti synon kthimine kalasë në Grazhdanit në një qendërtë vizitueshme të turizmit arke-ologjik, duke kryer hap pas hapipunimet e pastrimit dhe gërmimetarkeologjike në elementët më tërëndësishëm të arkitekturës së këtijqyteti, siç janë tri hyrjet, kullat, sta-diumi etj, konservimin e mureve dhetë tri hyrjeve të tij, vendosjen etabelave orientuese e shpjeguese nëshqip dhe anglisht në vendet më tëdukshme etj.

Në perspektivë ai synon përmirë-simin cilësor të statusit juridik tëkalasë së Grazhdanit, status që përveçmbrojtjes së fuqishme ligjore, përf-shin edhe krijimin e një sektori tëveçantë të drejtorisë rajonale të In-stitutit të Monumenteve të Kulturëssë Dibrës, që do të kujdeset përmirëmbajtjen gjithëvjetore të saj, sidhe përzgjedhjen e një ciceroni, qëdo të merret me shpjegimet enevojshme, prerjet e biletave hyrëse,administrimin e vizitave dhe tëardhurave etj. Ndërmarja e një pro-jekti të tillë, ishte një domosdosh-mëri, pasi në kontekstin e prioritetevetë zhvillimeve të sotme të turizmitarkeologjik, Shqipëria lindore, kugjendet ky monument, ishte njënjollë krejtësisht e bardhë. Në fakt,duhet thënë se një projekt i ngjas-hëm studimor, kishte nisur që në vitet2000-2004, me synim pastrimin emureve rrethuese dhe korrigjimin eplanimetrisë ekzistuese të kalasë sëGrazhdanit, i cili qe ndërprerë përarsye financiare. Por u desh vënia ekalasë së Grazhdanit në prioritetet epunës së Institutit të Monumentevetë Kulturës gjatë vitit 2008, që kyprojekt i ri të fillonte, për të zhdukurparadoksin midis rëndësisë së mad-he të kalasë së Grazhdanit dhe mu-ngesës së mjaftueshme të vëmendjesndaj saj. Projekti drejtohet nga prof.asoc. dr. Luan Përzhita dhe prof.asoc. dr. Adem Bunguri, me pjesë-marrjen edhe të topografit PëllumbNaipi. Që në fillim duam të falën-derojmë të gjithë komunitetin eGrazhdanit për kulturën, mirëkup-timin dhe ndihmën e dhënë në real-izimin e fazës së parë të këtij pro-jekti, dhe në veçanti punëtorët fiz-ikë e studentët që punuan për kryer-jen e tij. Gjithashtu falënderojmëdrejtorin e drejtorisë rajonale tëmonumenteve Peshkopi, z. ArdianSuka, kryetarin e komunës së Maqel-larës z. Bardhyl Agolli, kryeplakun efshatit Grazhdan, z. Asllan Isaku përpërkrahjen e këtij projekti. Falen-derojmë me këtë rast edhe pronarëte parcelave bujqësore ku kemi kryergërmime, përkatësisht z. Telat Os-mani (hyrja lindore dhe të kisha), z.Destan Aga, z. Haxhi Llaka, dhe z.Rami Osmani (stadiumi). Një falën-derim i veçantë shkon për bijtë tëkëtij fshati, juristin e njohur z.Kujtim Osmani dhe biznesmenin poashtu shumë të njohur z. Zaim Kor-

si, për interesimin e tyre të veçantëpër mbarëvajtjen e këtij projekti. Dhemë në fund, shprehim mirënjohjentonë për ambasadën e SH. B. A nëTiranë, për drejtorinë e Institutit tëMonumenteve të Kulturës dhe të In-stitutit Arkeologjik, si dhe për struk-turat përkatëse të qeverisë, që e kanëmbështetur dhe do ta mbështesinkëtë projekt afatgjatë.

POZICIONIGJEO-TOPOGRAFIK

Kalaja e Grazhdanit ndodhet nëveri të pellgut të Dibrës, thuajse nëmesin e rrugës që lidh qytetin ePeshkopisë dhe atë të Dibrës, për-katësisht në distancat lineare jugoredhe veriore 11 dhe 10 km. Ajo ështëvendosur në fushën e fshatithomonim, në perëndim të malit tëDeshatit, midis përroit të Kamenicësnë veri dhe atij të Bresnicës në jug.Muri lindor i kalasë kalon disa me-tra në lindje të rrugës nacionale,ndërsa ai perëndimor i afrohet breguttë djathtë të Drinit të Zi deri afër 2km. Kalaja e Grazhdanit shtrihet nëtë gjithë këtë hapësirë, midis kuo-tave 550 – 593m, në një terren fush-or në lindje dhe të pjerrët në perën-dim. Ajo ka një pozitë të rëndë-sishme strategjike në kontroll tërrugës së Drinit të Zi, që e lidh atëme dy arteriet më të rëndësishmetransballkanike të periudhës romake: via Egnatian në Jug dhe atë Lissus –Naissus në veri. Rëndësia e kësajpozite rritet edhe nga fakti se ajondodhet në pikëtakimin e provincavetë Epirit të Ri, Macedonia Secunda,Prevalitanisë dhe Dardanisë.

Kalaja e Grazhdanit është monu-menti më i madh sipërfaqësor i ra-jonit të Dibrës dhe castrumi më imadh në Shqipëri e ndër më të

mëdhatë në rajon. Për përmasat e sajballkanike e mesdhetare dhe pozitënqendrore në luginën e Drinit të Zi,ajo ka tërhequr prej kohësh vëmend-jen e studiuesve. Nga sa dimë, kjokala përmendet për herë të parë ngagjeologu dhe gjeografi francez A.Boué. Sipas tij, Grazhdani zinte njëvend qendror në sistemin rrugorndërkrahinor. Ai shënon gjatësinë nëorë këmbësore të „rrugës së karvan-eve „ që lidhte kalanë e Grazhdanitme Styberën, Ohrin, Shkodrën dhePrizrenin.

J. G. Hahn mund të konsiderohetsi studiuesi i parë serioz i kalasë sëGrazhdanit. Që në vitin 1863 aishënonte se territori kur është ndër-tuar kjo kala njihet me emrin “she-hër” dhe mendon se aty duhet tëketë patur një “qytet të rëndësishëmdhe të lashtë”, i cili ishte rrënuarpërdhunisht dhe nuk ishte rindërtu-ar përsëri në të njëjtin vend. Ai nanjofton gjithashtu se në kohën e tijshiheshin pa vështirësi muret e bane-save të brendshme të qytetit1.

Shënime interesante mbi këtëkala, ka lënë edhe konsulli rus nëShkodër, I. S. Jastrebov. Sipas tij,kalaja e Grazhdanit nuk ka qenë asqytet e as kala, por “një koloni evjetër romake, një municip ose njëkaravansaraj (stacion rrugor) nërrugën Egnatia për në veri”. Ai men-don se në periudhën romake “Grazh-dani duhet të ketë qenë qendra e tëdy Dibrave”, por beson se “ si çdoqytet romak ishte rrënuar plotësishtnga Atila” 2.

Nga intelektualët vendas të paraLuftës së Dytë Botërore, përmendimshkrimtarin H. Stërmilli që e vizitonkëtë kala dhe e konsideron atë si for-tifikim mesjetar “të periudhës skën-deriane plot ngadhnjime” 3.

Në vjeshtën e vitit 1950, kalaja eGrazhdanit vizitohet nga prof. H.

Ceka e ing. J. Adami dhe datohet sindërtim i periudhës së vonë antike.Prof. H. Ceka, na njofton mbi zbu-limin e një bazamenti kolone (melartësi 0.60 m), si dhe mbi ekzis-tencën e gjurmëve të një kishe pranëmurit lindor të kalasë4. Falë infor-macionit të tyre, kalaja do të shpal-let monument kulture me datë 15.01.1963, me vendimin nr. 6 të Rek-toratit të Universitetit të Tiranës, kra-has kalasë së Petralbës (Guri i Bardhë)dhe asaj të Stelushit. (Qafë Murrë).

Në mesin e viteve ’70 të shek. XX,A. Baçe bën planimetrinë e parë tëkalasë së Grazhdanit, dhe jep tëdhënat përkatëse lidhur me madhës-inë dhe sistemin fortifikues të saj5.Në dhjetor 1982, gjatë punimeve përzgjerimin e rrugës nacionale, në seg-ementin që ajo kalon brenda kalasësë Grazhdanit, u zbulua një varrezëmesjetare dhe një trakt muri kuadra-tik, ndërsa në shtator 1983 u bë këtunjë gërmim i vogël sondazhi. Gërmi-met u kryen në periudhën 22-29.10.1983 nën drejtimin e D. Ko-matës, me pjesëmarrjen e arke-ologëve Gj. Saraçi e A. Bunguri dheskicografit Y. Pupli.

Në vitet 1986 – 1990, në kalanëe Grazhdanit u kryen punime tëpastrimit të mureve nga Instituti iMonumenteve të Kulturës. Me këtërast, u pastruan nga dherat dhe sh-kurret plotësisht muret e anës lindoree jugore dhe pjesërisht ato të anësperëndimore6. Në vitet 2000-2004 nëkëtë kala janë kryer gërmime në tra-senë e murit dhe të dy hyrjeve krye-sore të saj, për saktësimin e planime-trisë ekzistuese7.

Në vitet 70 – 80 të shekullit tëkaluar bëhen përpjekje për lokaliz-imin në këtë kala të qyteteve ilire tëDraudakut8, Uskanës9, apo qytetit tëperiudhës romake të Dobërit10,ndërkohë që studiuesit pranojnë si

kohë të ndërtimit të mureve të sajrrethuese periudhën e vonë antike.Mendime për këtë kala kanë shpre-hur studiuesit H. Sadikaj, S. Anama-li, Gj. Karaiskaj, K. Frashëri, I. Kacaetj. Mungesa e gërmimeve kishte kr-ijuar një kontradiktë në mendiminarkeologjik nga mospërputhja nëkohë e mureve rrethuese të kalasë dheqytetit të supozuar apo castrumit tëmbrojtur prej tyre, e cila po zgjidhetgradualisht nga gërmimet e reja qëpo kryhen në këtë kala.

Më poshtë, për interesin e madhtë lexueseve tanë, do të paraqesimnë mënyrë të përmbledhur informa-cionin e derisotëm arkeologjik mbikëtë monument të rëndësishëm sipër-faqësor arkeologjik me vlera mesd-hetare e ballkanike, i cili u pasuruandjeshëm nga gërmimet e këtij viti,sipas periudhave kronologjike të për-faqësuara. (fig. 1-pamje e përgjiths-hme, fig. 2-planimetria, fig. 3-pam-je e gërmimeve të reja).

1. PERIUDHA QYTETAREILIRE (SHEK. IV-I PARA KR.)

Periudha qytetare ilire (shek. IV-Ip. Kr), është periudha më e hershmee jetës, e cila njihet ende shumë pak,vetëm nga rrethina e kalasë. Objektetë kësaj periudhe janë gjetur në fs-hatrat Grazhdan dhe Herbel të kësajrrethine, që përfaqësojnë vend-banime ilire me karakter fshatar tëshek. III-II para Kr. Fjala është njëpitos masiv të zbuluar në vitin 1989gjatë punimeve bujqësore në obor-rin e shtëpisë së z. Besim Aga dhe tërestauruar mjeshtërisht nga skicografiY. Pupli, si dhe disa enë të tavolinëstë zbuluara në Çukë të Herbelit, këtotë fundit importe të Apollonisë, tëardhura deri këtu nëpërmjet arteriesrrugore të Drinit të Zi. Pitosi melartësi 1.40m, diametrin e trupit1.20m dhe atë të grykës 0.75m ësh-të ndër më të mëdhenjtë e zbuluarnë Shqipëri. Kostoja e tij ka qenë elartë, çka dëshmohet nga restaurimii tij antik dhe funksioni i tij si de-pozitë familjare drithërash (fig. 4-pitosi).

2. PERIUDHA E HERSHMEPERANDORAKE

(SHEK. I-III PAS KR)

Në periudhën e hershme peran-dorake (shek. I-III pas Kr.) rruga eDrinit të Zi, përfaqësonte degëziminverior të via Egnatias, të cilën e bash-konte me magistralen tjetër transball-

1.Pamje e përgjithshme e kalasë së Grazhdanit me linjën

3 - Pamje epërgjiths-

hme ehyrjes

Lindore

2Planimetria

arkeologji

(Vijon në faqen 8)

4 - Gusht 200940nr.

Federatat Rajonale të Pyjeve dhe Kullotave Komunalei kërkojnë qeverisë hartimin e një legjislaciontë shpejtë për të ndaluar masakrën mbi pyjet mjedis

Vetëm gjatë vitit 2008 u transferuannë pronësi të Komunave 685000

ha Pyje, Kullota dhe sipërfaqe in-produktive dhe në total 60 % e sipër-faqes totale të territorit të Shqipërisë.Duke i shtuar kësaj shifre dhe 340000ha Pyje kanë qenë të transferuara nëpërdorim deri në vitin 2007 shifra sh-kon mbi 1000000 ha të transferuaranë Njësitë e Qeverisjes Vendore.

Ne e përshëndesim hapin që moriK/Ministri i Shqipërisë për reformën mëtë madhe të ndërmarrë deri sot ngashteti shqiptar, sepse kjo reformë jemitë sigurtë që do të ketë shumë shpejtndikimet e veta.

Të përfshish njerëzit në të drejtëndhe përgjegjësitë e mohuara ndër shek-uj për të menaxhuar pyllin, ujin,kullotën dhe të gjithë resurset, do tëthotë të integrosh vendin tënd drejtfamiljes Europiane.

Zoti Kryeminister! Ne menduam sekjo reformë do të kompletohej me ndry-shime ligjore dhe instuticionale dhe rreg-ulla loje të qarta, sepse kur ndyshojnëpronarët duhet të ndryshojnë dhe tëdrejtat dhe përgjegjësitë për të gjithë.

Në komunat që pyjet janë transferu-ar në pronësi mungojnë jo vetëm ek-spertet për të menaxhuar pyjet, por dhembështetje të tjera. Në disa takime tërealizuara me komunat gjate muajit Ko-rrik dhe Gusht të gjithë pyesin: Si ështëligji? A duhet të shkojë pylli te fermeri?Të gjithë shprehen se nuk kanë të drejtëtë marrin eksperte, sepse i kanë struktu-rat e miratuara? Nuk kanë buxhete, etj.

Në takimin në Burrel, Drejtori i DSHPzoti Skënder Lata, për të shumtën herëka theksuar se fshatarët i kanë marrëpyjet. Problem është si duhen legalizuarato. Te njëjtën gjë ka deklaruar dhe ishdrejtori i DSHP Dibër, z. Vullnet Tafa,dhe shefi i menaxhimit të Pyjeve të Bul-qizës, z. Shkëlqim Hasa, kur thotë serruga e vetme për të shpëtuar pyjet ësh-të privatizimi i shpejtë i tyre.

Ne mendojmë se vazhdimi i re-formës së filluar ka hasur në shumëprobleme madhore si ligjore por dheinstitucionale.

Në fillimin e vitit punës (në Janar)Komuna duhet të planifikojë për pyjetnë pronësi te saj ç'farë do të bëjë mepyjet e kullotat: si, sa e ç'farë bimëshmedicinale do të grumbulloje; si, sa eç'farë prodhimesh drusore do të shfrytë-zojë; si, sa e ç'fare planifikimi për gjuetisportive do të bëjë; si, sa, e ç'farë kullotedo të përdorë, etj..

Të gjitha këto pyetje kërkojnëpërgjigje dhe këtë duhet ta japin struk-turat e specializuara të sektorit pyjorqë duhet të ishin transferuar në Komu-na bashkë me pyllin e kullotën si dheMinistria të kishte dhënë mbështetjenme trajnime intensive sipas porosisë qëK/Ministi dha ne fillimin e punës përtransferimin.

Por dhe kjo nuk është e mjaf-tueshme, sepse akoma ligji ka shumepaqartësi që kërkon ndryshimethemelore kur kanë ndryshuar pronar-ët dhe raporti me të drejtat.

Duke qenë pjesë e reformës sëtokës, fshatarët menduan se Shteti po uplotësonte fermën bujqësore duke judhënë pasurinë e tyre, prandaj vazh-duan ti mbrojnë pyjet sipas kufijve tëvjetër tradicionalë. Ç'do kush në fshate di që pyjet e dushkut janë pronë megurë e kufi të fshatarëve deri tani nuk ulegalizuan nga shteti këto prona dhepse deri tani janë hartuar planet emenaxhimit dhe identifikuar përdorues-it realë të tokës.

Ne jemi të njoftuar ne takimet qëkemi realizuar me Ministrinë e Mjedis-it, madje janë të planifikuara dhe afatetkohore dhe buxhetet për marrjen e ek-sperteve dhe ndërtimin e një ligji të ri tëparashikuar dhe nga projekti i ZHBNdhe i miratuar.

Na çuditi fakti kur Ministri i Mjedisitju përgjigjet Shoqatave dhe Federatave

Pyjet në rrezik:Shpëtimi vjennga privatizimiPara disa ditësh, Federatat Rajonale të Pyjeve dhe Kullotave Komu

nalë të rretheve Elbasan, Korçë, Dibër, Kukës, Lezhe dhe Shkodër, ikanë drejtuar një letër Kryeministrit të Shqipërisë, për dijeni edhe Pres-identit të Republikës, Kryetares së Parlamentit, Ministrit të Integrimit,Parlamentit Europian, Bankës Botërore, SIDA, SNV dhe partive politikenë vend, lidhur me të ardhmen e pyjeve në vend si dhe procesin ligjor tëadministrimit dhe mirëmbajtjes së tyre.

Për një informacion më të saktë dhe të plotë për këtë problem, redak-sia mendoi ta botojë të plotë letrën e Federatës së Pyjeve dhe KullotaveKomunalë. Gjithashtu, titulli i shkrimit është i redaksisë. Titulli në letrënorigjinale është "Pyjet u transferuan tek komuna por reforma intitucio-nale dhe ligjore janë harruar nga Ministri ish Pronar i Pyjeve?"

nga 8 Rajone se nuk do të bënte tëmundur me ligj që pylli të shkoje tekfermeri.

Këto llojë përgjigjesh i ngjajnë njëdiktature të re, sepse janë në kundërsh-tim jo vetëm me Kushtetutën dhe Ligjin(kodin civil) por dhe me një realitet qëtashme ka ndodhur deri tani në mëshumë se 100 Komuna të vendit.

Në rastin më të keq, kur Ministri nukdo të ndryshojë ligjin, dëmi më i madhi bëhet pyjeve, sepse duke qenë pronëpa zot pylli dhe kullota do të vazhdojnëtë keqpërdoren nga te gjithë dhe nërrugë informale dhe këtë e dimë të gjithëshumë mirë çka ndodhe deri me sotkur çdo gjë po shkretohet pafundësisht.

Vetëm në një Qark, e bazuar ngastudimet dhe Planet e Menaxhimit për45750 familje nevojiten mesatarisht228000 m3 vetëm dru zjarri për ngro-hje, pa llogaritur nevojat e tjera përndërtime.

Shteti raporton 10 % të sasisë. Porky informalitet ndodh me kullotjen eprerjet në pyjet e reja e të vjetra nëvrasjen masive të kafshëve e shpendëvetë egra kudo e nga të gjithë.

Alarmi për të ndaluar vrasjet në gjue-ti erdhi para dy vitesh nga forumi i njëShoqate Gjuetaresh në DIBER: "Të ndal-ohet gjuetia për 3 vjet", një mesazh qëra në vesh të shurdhër dhe pse u bëdebat në një konference me pjesëmar-rje nga shumë struktura shtetrore dheShoqata të Shqipërisë.

Tani ky alarm duhet dhënë jo vetëmpër ndalimin e vrasjeve për kafshët eshpendët, por dhe për mjedisin në tërë-si, pyjet e kullotat kolektive e shtetëroreqë janë drejt shkatërrimit të plotë.

A duhet të vazhdojmë akoma mekëtë informalitet ose shkurt të gënjejmëveten apo të vendosim rregulla dhe ligjepër privatizimin; Komunën dhe DSHPdrejtime teknike me kushte që t'i shër-bejnë në radhë të parë pyllit, por dhefermerit e shtetit për të marrë të ardhura

nga përdorimi i planifikuar e i kontrol-luar dhe në shume raste dhe i paguar.

Ne mendojmë se baza për këtë ësh-të ligji që duhet ndryshuar, ku të njihenpronarët e rinj dhe të drejtat dhepërgjegjësitë e tyre që nga Komuna,DSHP, privati sasia e pyllit dhe rregul-lat për të gjithë pronarët. Në ligj duhettë vendoset sasia e pyllit që do ti njihetprivatit sipas përdorimit tradicional,sepse aktualisht të gjithë fermerët sotnuk pranojnë tu jepet prona e tyre nëpërdorim prandaj ato nuk përgjigjenpër detyrimet qe duhet të kenë sot dhenë të ardhmen.

Ne kemi kërkuar që ligji të njohë dhepërcaktojë një status të qartë për rolin enjë aktori madhor që është komuniteti,përfaqësuar me një strukturë të quajturshoqatë përdoruesish, që aktualishtjanë rreth 140 të tilla në nivel komu-nash. Ata janë krijuar dhe përfaqësojnebanorët që përdorin pyjet e kullotat,ujin dhe burimet e tjera në mjedis. Atojo vetëm sot, por dhe në të ardhmenduhet të kenë një rol të rëndësishëmpër të menaxhuar pyjet Komunalë.

Kaosi qe është krijuar nga vetë struk-turat Shtetërore në rastin e Dibrës, pordhe në të gjithë Shqipërinë, porosia estrukturave ishte që të copëzohej pakritere sipërfaqja e Komunave.

Komuna Tomin, Maqellarë dhe Kas-triot me respektivisht me 10000, 12000dhe 9000 banorë kanë aplikuar prejvitit 2005, me pëlqimin e DSHP, për tëmarrë në pronësi respektivisht të gjithapyjet e kullotat në përdorim të tyre përfaktin se me ato resurse që kanë nukplotësojne as 50 % të nevojave të ko-muniteteve të tyre. Çudia për këto Ko-muna ishte se u ishte marrë tinëzishtfirma drejtueseve të Komunave dhe sotata kane riaplikuar për të marrë pronat.Të tilla riaplikime po bën dhe Melani,Kalaja e Dodës, Fushë - Çidhna Mu-hurri, Sllova, etj.

Për të gjitha këto ne ju kemi infor-

muar zoti Kryeministër, por Ministrianuk veproi për të ndaluar veprime tëtilla dhe tani vazhdon të mbaje pengligjin dhe të drejtat e fshatarëve për pr-onat që i kanë të trashëguara tradicio-nalisht që në fakt Ministri me strukturate veta nuk e di dhe s'ka nga ta dijnesepse aksidentalisht drejtojnë PyjetKomunal të Shqipërisë. Tani duhet tëveproni sa nuk është vonë?

Të nderuar VENDIM MARRES! PAR-LAMENTARE e DONATORE!

Ka mbi 5 vjet, 4 rezoluta dhe disamemo, ju kemi drejtuar gjithmonë kurkërkesat dhe vendimet janë marrë meshumicën e njerëzve që njohin epunojnë çdo ditë me bazën.

Në të gjitha rastet kërkesat tona dhepse me vonese u futën në rrugën ezgjidhjes për vazhdimin e reformave.

Nuk harrohet kur një drejtues i lartënga BB na tha para dy vitesh "Kjo re-forme do të ndodhë por sa më shpejtëështë më mirë"

Ne ju themi sot të nderuar Zoterijn,çdo zvarritje që ju i bëni kësaj reformedhe ndryshimeve ligjore e instituciona-le do të ndikojnë dhe shkatërrojnë pa-surinë më të madhe të Kombit dhe këtëpo jua themi më shumë se tre herë përme shumë se tre vjet.

Të gjitha Rezolutat, Takimet, Kerke-sat, Memot, propozimet dhe Kontrib-utet tona ne i kemi të arshivuara dhedo t'ju kujtojme nder vite për shkatër-rimet që po i bëni kësaj pasurie me osepa dashje me veprimet e mosveprimetTUAJA.

Ne si përfaqësues të njerëzve tëzgjedhur kemi të drejtë dhe detyrë tëflasim për interesa madhore të mosndalemi pavarësisht nga presionet qena janë bërë dhe na bëhen sepse edijmë shumë mirë se jemi në të drejtëntone, në rrugën e pakthyeshme të re-formave pavarësisht nga zvarritjet enjerëzve që janë të papërgjegjshëm përkëto reforma.

Kërkesat tona do të jenë të vazh-dueshme dhe do të përshkallëzohennë protesta të fermerëve nga gjithë ko-munat në Tiranë.

Z.Kryeminister,Ne kërkojme që nismat për vazhdi-

min e reformave në pyje të fillojë menjë program të qartë veprimesh ngaQeveria e Ministria e Mjedisit, Drejto-ria e Politikave Pyjore fokusuar në dydrejtime kryesore:

Kuadri ligjor të sigurojë pronësinëe qartë për të gjithë strukturat që do tëkenë pyjet (KOMUNA DSHP dhe përprivatët). Në ligj të përcaktohet njohja epronarëve tradicionalë për pyjet deri 1ha, roli i strukturave menaxhuese përpyjet Komunal që janë SHPPK.

Kriteret në menaxhim të qën-drueshëm dhe të ardhura nga përdorimii pyjeve e kullotave komunale, bimëtmedicinale apo gjuetinë, duke kaluar nëkompetencë të Njësive të Qeverisje Ven-dore tarifat e taksat për të gjitha produktetdrusore apo jo drusore pyjore.

Krijimin dhe funksionimin e shër-bimit këshillimor për të asistuar Komu-nat dhe fermerët në menaxhimin eqëndrueshëm të pyjeve dhe kullotatkomunale.

Ne ofrojmë mbështetjen tonë përkonsultimin në të gjithë etapat e në tëgjithë nivelet, si dhe jemi të gatshëm tëmarrim pjesë dhe të japim kontributintonë në procesin e diskutimit të zhvil-limit të reformave e Ligjit. Parlamentishqiptar duhet ta dëgjojë këtë thirrje tëkomunitetit për t'i dhënë fund shkatër-rimit të pyjeve. Ne shpresojmë dhe njëherë në mbështetjen Tuaj për të vazhd-uar këtë reformë aq të rëndësishmepër të ardhmen e pyjeve dhe për tëzbutur varfërinë e zhvilluar zonat ru-rale të Shqipërisë.

Federatat rajonale të rretheveElbasan, Korçë, Dibër,

Kukës, Lezhë dhe Shkodër

(Vijon nga faqja 1)Nga ana e Drejtorit të Ndër-

marrjes Pyjore Bajram Sallakupretendohet se ky pyll nuk ështëpronë e Steblevës, por e Bul-qizës, por e marrë në ruajtje. Si-pas tij nuk është as pjesë e ParkutKombëtar. Nga ana e Ndërmar-rjes Pyjore të Librazhdit preten-dohet se është pjesë e Bulqizësdhe duhet të ruhet e trajtohetnga Ndërmarrja Pyjore Bulqizë,e cila ka gjetur më të udhës tëbëjë rolin e shurdhit dhe të qor-rit para kësaj masakre pyjore.

Banorët e Steblevës Emin Mura-ti, Rifat Agushi, Hasan Kormaku,Bajram Agushi, Shefqet Agushi,Dalip Murati, Xheladin Murati dheEmrulla Feta kanë tapitë e vitit 1937si dhe tapitë sipas ligjit 7501 përkëtë pyll.

I nderuar Zoti Kryeministër !Ju lutemi, me autoritetin që ju

jep kushtetuta dhe ligjet e Repub-likës së Shqipërisë të ndërhyni sa mëshpejt që të jetë e mundur që të sak-tësohet ndarja territoriale midis ko-munës së Trebishtit (Bulqizë) dheasaj të Steblevës (Fushë-Studnës),Librazhd dhe të ndalet kjo masakërpyjore.

Me respektMERSIN HOXHAKryetar i Shoqatës “Stebleva”

Në vijim po japim personat, dësh-mitarë okularë, që asistuan me datën24 gusht në vendin e ngjarjes.1. Mersin Hoxha , kryetar i Shoqatës

“Stebleva”2. Rexhep Kurti, kryeplak i fshatit

Steblevë3. Bledar Tupi, inspektor pranë ko-

munës Steblevë,4. Trifon Cfarku, inxhinjer pyjesh5. Ylli Gjini , nëpunës i komunës

Steblevë,6. Halil Kurti, banor i Steblevës7. Abib Kormaku, banor i Steblevës8. Sulejman Agushi, banor i Ste-

blevës9. Liradin Kurti, banor i Steblevës10. Ferhat Lila, banor steblevas11. Xheladin Ferhati, banor steble-

vas12. Andrea Cfarku, banor steblevas13. Abil Ferhati, banor steblevas

Shënim i redaksisë:Letra e mësipërme i është drej-

tuar Kryeministrit të Republikëssë Shqipërisë, Shkëlqesisë së TijZ. Sali Berisha, Ministrit të Mje-disit, Pyjeve dhe Administrimittë Ujërave, z. Lufter Xhuveli dheMinistrit të Brendshëm, z. BujarNishani. Titulli origjinal i letrësështë “PRERJE MASIVE, NJËMASAKËR E VËRTETË NË PYJETE STEBLEVËS NË VENDIN E QUA-JTUR “PËRROI I GOVATAVE”.

ÇËSHTJE E DITËS

Masakërnë pyjet eSteblevës

5 - Gusht 200940nr.

22 dhe 23 gusht 2009 u organizua në Peshkopi 65vjetori i formimit të brigadës 18 sulmuese dhe festa e

çlirimit të rrethit të Dibrës.reportazh

Një udhëtim buzë KorabitNga: SHPËTIM CAMI

FTESA

Po punoja në zyrë kur më telefonoiDine Kaca, një aktivist i komi-

tetit të veteranëve të Tiranës. “A jenë zyrë?” - pyeti . “Po” - ju përgjig-ja. “Kam një ftesë për ty dhe deshatë të takoja” - shtoi ai. “Je i mirëpri-tur” - i thashë.

Më njoftoi se me datë 22 dhe 23gusht 2009, të shtunën dhe të dielën,organizohej në Peshkopi 65 vjetori iformimit të brigadës 18 sulmuese.23 gushti është edhe festa e çlirimittë rrethit të Dibrës. U ndjeva shumëmirë. Këtë vit ishte 65 vjetori edhe içlirimit. Komiteti i veteranëve mëkishte ftuar edhe mua si djali i njëpartizani të brigadës 18 sulmuese.Babai ka ushtruar detyrën e zv/ko-mandantit dhe të komisarit të ko-mpanisë së parë dhe të dytë të batal-ionit të parë. “Ftesën dhe shallin dota sjell nesër” – tha Dinja dhe u lar-gua. E falënderova dhe i premtovase do të shkoja. Të nesërmen më solliftesën dhe shallin e 65 vjetorit teformimit të brigadës.

SLLATINA

Të shtunën në mëngjes u nisa përnë Peshkopi. I telefonova një mikutim, Hysen Uka. “Do të shkoj nëSllovë, i thashë, mund të vish memua?” Ai u tregua i gatshëm. Më pritinë Peshkopi dhe të dy udhëtuam përnë fshatin Sllatinë tek lapidari iBrigadës 18 sulmuese. Rruga Pesh-kopi- Sllovë ishte në rikonstruksiondhe po punohej për zgjerimin e saj .Kjo është dhe rruga e re që lidh Di-brën me Kukësin pasi rruga e vjetërbuzë Drinit do të përmbytej ngaHidrocentrali i Skavicës. Tek lapidariakoma nuk kishte asnjeri. Ne ishimtë parët. Pas pak minutash erdhi Kry-etari i Fshatit Sllatinë Idajet Shima.Pas tij erdhi veterani Osman Shima,po nga fshati Sllatinë. Ju kërkuam tëna shoqëronin deri në fshatin Sllat-inë pasi ishim kuriozë të shikonimfshatin. Pranuan me kënaqësi. Fshatindodhej në anën perëndimore tëvargmaleve të Korabit. Përballë nëhorizont dukeshin malet ku ndodhenliqenet e Lurës, ndërsa në luginë,lumi Drin zbriste i qetë drejt Kukësit.Një pamje madhështore. Me 30 qer-shor ishte festa e bjeshkëve. Të gjithëbanorët e fshatit mblidheshin sëbashku dhe udhëtonin me kuaj oseme këmbë deri në bjeshkë duke marrëedhe ushqime me vete. Në qendërtë fshatit ndodhej shkolla dhe njëlapidar pranë një plepi shekullor. Jukushtohej 26 burrave të fshatit, tëcilët u bënë pre e masakrës së push-timit serb të këtij fshati më 29 tetor1918. Ja çdo të thotë të jesh fshatkufitar. Ke fatin të përballesh i parime pushtuesin. Ndër mënd më er-dhi fshati im kufitar, i cili ka “mëshumë dëshmorë se sa shtëpi”.Shikoni seç ndodh sot në Mitrovicë, kufiri verior i Kosovës. Më tej ishtendërtuar e re xhamia nga disa kon-tribues të këtij fshati. Bëmë disa fotodhe zbritëm përsëri tek Lapidari i

Brigadës 18 –S vendosur në një kodërku dukej nga të gjitha anët e rrugës.Nga kjo Kodër dukej përroi i Ve-leshicës, i cili bashkohej me luminDrin pranë Skavicës. Ky përrua ishtedhe një pjesë e kufirit ndarës midisrrethit Dibër dhe rrethit Kukës. Meqëkishim kohë ju propozova të zbris-nim në fshatin Sllovë, aty pranë.

SLLOVA

Në qendër të fshatit ndodhej kry-etari i komunës Ramazan Kaza, i cilikishte marrë të gjitha masat për pritjee përcjellje. Ishin njoftuar këshilltarëtdhe kryetarët e fshatrave për të priturnë familjet e tyre veteranët dhepasardhësit e tyre. Një gjest fisnik ikryetarit të Komunës, i cili kishteorganizuar edhe një koktej për ndertë pjesëmarrësve. Komuna jonë katre deputetë në parlament– tha njëveteran dhe besoj se do të vijnë edhesot këtu. Është dita e çlirimit – vazh-do ai.

Në qendër të fshatit Sllovë ndod-hej Godina e Komunës, Shkolla emesme e Bashkuar me rreth 33 më-sues dhe Qëndra Shëndetësore. Pakmë poshtë ndodhej një lapidar. Ish-te i familjes Ndreu. Një labidar kush-tuar tre brezave, Sufë Xhelili, ElezIsufi dhe Cen Elezi. Nga kjo familjeishte edhe Komandanti i parë ibrigadës 18 sulmuese, Esat Ndreu.Pas tij Zoi Themeli dhe Petrit Dumeqë të tre të dënuar nga sistemi ko-munist. Në fshat, një nga familjakujdesej për vendin e të parëve dhemonumentin përkujtimor. Një tra-ditë që duhet promovuar.

Në qendër të komunës ndodhejedhe lapidari i Çetës Partizane tëSllovës e formuar në shkurt të vitit1943. Aty ishin gdhendur edhe em-rat e 15 dëshmorëve të kësaj çete rënë

në luftë me pushtuesit gjermanë më24 nëntor 1943.

Pas ceremonisë së mirëseardhjesnga kryetari i komunës u ngjitëmpërsëri tek Lapidari. Në fjalën e ras-tit, përfaqësuesi i komitetit të veter-anëve Selim Pira, njohu të pranish-mit me historinë e formimit dhe ak-tivitetin e kësaj brigade partizaneformuar me 18 gusht 1944. Pasifjalës së rastit dhe përshëndetjeve uerdhi radha fotove. Veteranët dhepasardhësit së bashku dhe me grupefiksonin këto momente të bukura.

BURIMI KURATIVI VLESHËS

Ndërsa autobuzët me veteranëdhe pasardhës u kthyen në Peshko-pi, së bashku me Hysenin i kërkuamkryetarit të komunës të na jepte njëshoqërues për të bërë një vizitë nëfshatin Vleshë, njësi e kësaj komune.Me ne erdhën Rafman Gjoka, kry-etar i këshillit të komunës, nga fs-hati Kalle dhe Petrit Çera, punonjësi komunës. Nga ky fshat e kanëorigjinën dy deputetët aktual, SadriAbazi ( PS ) dhe Sherefedin Shehu(PD). Ndaluam në fillim tek burimii fshatit. Është ujë kurativ- tha Raf-mani. Nga data 10 gusht deri më 10shtator këtu vijnë me qindra banorënga të gjitha fshatrat e zonës dhekurojnë sëmundje reumatizmale.Mund ta provoni- tha ai. U zh-veshëm dhe futëm këmbët në ujë.Mezi durohej por pak nga pak më-sohesh dhe i mban më gjatë. Ngaburimi, uji zbriste tek mulliri i fs-hatit por tani verës ata e përdorninpër vaditje. Pasi bëmë disa foto tekburimi dhe mulliri u drejtuam përtek Teqeja e fshatit. Dibra në kon-tekstin historik – na tregoi Rafmani-ka 9 male, 7 teqe dhe 3 oxhakë.

Njëra nga teqetë është kjo e Vleshës.Teqeja mbante emrin e Sheh Ibra-himit dhe një pjestar i këtij fisikujdesej për mirëmbajtjen e saj.

NË TEJS, BUZË KORABIT

Ishte ora 19 00. Po ajo zona atjesi quhet – e pyeta Rafmanin. Ajoështë zona e Kalasë Dodës. Që këtuështë rreth 40 minuta me makinë. Akeni kohë të na shoqëroni. Dua tëbëj një vizitë edhe atje – ju propo-zova. Pranuan me kënaqësi. Rafmanina mbante me muhabet gjithë ko-hës duke na treguar për zonën dhepolitikën vendore. Nga Vlesha rrugavazhdonte për në Kukës por dikukishte një degëzim dhe u futëm nërrugën për në Radomirë. KaluamUrën e Çernievës. Sipas legjendës,para 2 shekujsh, thuhej se ura gjatënatës ngrihej dhe nuk funksionontendërsa gjatë ditës ulej dhe shërbentepër të kaluar ban-orët dhe kuajt. Rru-ga gjarpëronte drejtmalit të Korabit. Ibëra një foto malittë Gipsit përballëRadomirës dhe sh-kollës së fshatit dheu ngjitëm për nëTejz. Aty buronteuji i ftohtë që diltenga Korabi. Nga kyujë furnizohej qyte-ti i Peshkopisë.Pothuajse ishtebërë natë. Ungjitëm tek një bax-ho qumështi. Pr-onari i saj ishte nga ky fshat por ish-te bërë edhe banor i Tiranës dhe verësvinte grumbullonte qumështin edeleve për të bërë djathë. Provuamtë gjithë djathë pa kripë dhe kos dele-je. Në malin e Korabit kullotin 25mijë dele - na tregoi zv/kryetari ikomunës së Kalasë Dodës i cili ish-te banorë i këtij fshati. Për mikëpritjepimë së bashku një kafe në lokalinpranë baxhove të qumështit. Freskiae Malit të Korabit na ledhatonte bal-lin. Ora shkoi 21.00. U nisëm përnë Peshkopi pasi u përshëndetëm mevendasit së bashku me Hysenin, Raf-manin dhe Petritin. Ishte njëudhëtim i mrekullueshëm.

DITA E ÇLIRIMIT

Në mëngjesin e së dielës, qyteti i

Te burimi i ujit të fshatit Vleshë

Lapidari i tre brezave Ndreu

Peshkopise ishte i qetë. Ndonëse ditefeste, dita e Çlirimit nuk ndjehej.Veteranë dhe pasardhës me shallinnë qafë shëtitnin nëpër qytet. Nëorën 10.00 shkuam tek varrezat edëshmorëve për tu bërë homazhe tërënëve në Luftën Nacional – Çlir-imtare. Në emër të Komitetit te Vet-eraneve u vendosen disa kurora melule. Çuditërisht asnjë subjekt poli-tik i majtë apo i djathtë nuk ishte ipranishëm. As nga Bashkia e Pesh-kopisë. Fushata kishte gati dy muajqë kishte mbaruar dhe me sa duketakoma nuk ishin çlodhur. Diku nëqendër të qytetit pranë ish-turizmitqëndronte busti i Halil Alisë. Mosvallë “gabuan” partizanët që e çliru-an qytetin? Pas homazheve, në Qen-drën Kulturore u zhvillua një sesionjubilar. Në fjalët e rastit kryetari iveteranëve të rrethit Dibër, RexhepCara dhe ish-përgjegjësi i rinisë sëbatalionit të tretë të brigadës 18 sul-muese, Hajri Hoxha njohën të pran-ishmit me aktivitetin e kësaj brigadepartizane si dhe kontributin e saj përçlirimin e Dibrës, Kukësit dhe Kos-ovës deri me bashkimin e saj meDivizionin e parë sulmues me 25prill 1945 në Gjirokastër. Ajo u for-mua me përbërjen e tre batalioneve,Dibër, Martanesh dhe Çermenikëdhe vullnetarëve nga disa krahina efshatra të Shqipërisë.

Ja kisha detyrim babait dhe dësh-morëve të atdheut këtë udhëtim.Mirënjohje kontributit dhe sakrificëssë tyre.Labidari i fshatit Sllatinë dhe plepi

Pjesëmarrësit në 65 vjetorin e brigadës 18 sulmuese, 22.08.2009

6 - Gusht 200940nr.

aktualitet

Fida: Shumë investimepërkundër krizës financiare

Punimet per palestren sportive te Gjimnazit

Në bisedën që patëm me ArgëtimFidën, kryetarin e komunës Dibra eMadhe rreth investimeve që do tëkryhen gjatë këtij viti në komunë, aiu përgjigj se: “Tashmë qytetarët eshikojnë se kanë filluar punimet përndërtimin e palestrës sportive tëGjimnazit “Zdravko Çoçkovski” nëDibër të Madhe , si parakusht që nëtë ardhmen do të ndërtohet edheobjektit të ri të kësaj shkolle. Nearritëm që nëpërmjet Ministrisë sëArsimit të Maqedonisë të sigurojmëfillimisht ndërtimin e palestrës sport-ive që do të jetë investim prej 500mijë euro. Ministria nundësoi tëgjitha lejet e nevojshme dhe tender-imin, ndërsa rregullimin e çështjessë truallit ndërtimor dhe të ndërtim-itm i bëri pushteti vendor dhe fituesee tenderit është firma “Granit” e Sh-kupit. Punimet kanë filluar në për-gatitjen e trasesë, punimet e dheut.Unë jam optimist që edhe dinamikae punimeve së shpejti do të rritet.Kjo palestër do të ketë deri 500 ul-ëse, terrene për futboll të vogël,hendboll, basketboll, volejboll,mundje dhe pajisjet e nevojshme tëbrendshme. Sipas përmasave i plotë-son standartet e garave”.

Më tej ai shtoi se, “Ndërkaq meProjektin e Donacionit Zviceran dhepjesëmarrjen e komunës, aktualishtpërfunduan tenderimet në shkollat,“Vllazrim-Bashkim”, “Said Najde-ni” dhe në Gjinmazin “ZdravkoÇoçkovski” dhe në Entin për edukimparashkollor “Breshia”. Këtu janëparashikuar mbi 130 mijë euro in-vestime në rikonstruim e fasadave,oborreve, poligoneve të fëmijëve,ndërsa për Gjimnazin për gjimna-zin financohet projekti teknik i real-izimit të objektit. Tashmë ka përfun-duar projekti i USAID-it në Shkollën“Said Najdeni” në vlerë prej 20 mijëeuro, ku mori pjesë edhe komuna .Në këtë shkollë u montuan dy kalda-ja të mëdha për nxemjen qëndroreme çka do të përmirësohen kushtetpër ngrohejn e shkollës gjatë stinëssë dimrit. Gjatë kësaj vere në shkol-la do të investohen mbi 150 mijëeuro dhe nëse do të kemi mjetemjete të mjaftueshme me siguri dota bëjmë edhe në rikonstruksionin eparaleleve të ndara të Gjmnazit nëfshatin Mogorçë”.

“Në Dibër të Madhe paralelishtjanë duke vazhduar punimet në ob-jektin e ri Komunës dhe këtij vitido të investohen mbi 200 mijë euro,me shpresë që kah fundi i muajitshtator do t’i afrohemi përfundimittë këtij objekti. Jam optimist se kësaj

vjeshte do të vendosemi në këtë ob-jekt të ri”.

“Komuna Dibra e Madhe vjet ifitoi edhe dy projekte realizimi i tëcilave do të bëhet gjatë këtij viti. Nëfshatin Mogorçë do të investohenafër 135 mijë euro për ndërtiminenjë rezervoari dhe ujësjellësi të ri mekaptazhë të ri me 20 litra ujë/sekdhe rreth 100 mijë euro për rreg-ullimin e shtratit të përroit të parënë Kosovrast të Poshtëm. Gati popërfundon ndërtimi karabina i am-bulancës në fshatin Kosovrast i epërmqë deri në përfundim do të investo-hen mbi 50 mijë euro”.

“Për rrugën e Kojnarës me gjatësiprej 3. 3 km, me gjerësi 3, 5 metra,ku planifikohet edhe nga 1 metëranash me bankinat janë siguruar mje-tet nga Banka Botërore mbi bazën eprojektit të fituar të hartuar nga Ko-muna e Dibrës së Madhe. Tenderimipër ndërtimin e kësaj rruge është nëprocedurë e sipër dhe pas përfundimittë tij menjëherë do të fillojë edhendërtimi I kësaj rruge. “.

“Komuna Dibra e Madhe e fitoitenderin te IPA Fondet dhe fitoi nëkonkursin, ku nga 34 komunavekonkuruese u radhit e shtata. Kjodo të mundësojë ndërtimin një pal-estre sportive për qytetin që ka qenëme dekada ëndër e të rinjve dibranë,ku parashihet që velra e saj me TVSHdo të arrijë 720 mijë euro. Kjo pal-estër do të ketë 1500 ulëse me çkanjëherë e përgjithmonë do të zgjid-het problemi i mospasjes së ambi-enteve për të gjitha klubet sportivetë qytetit, por kjo do të jetë multi-funksionale edhe për spektakle tëshoqërivëe të ndryshme kulturore eartistike në komunë.

Kjo palestër do të jetë me hapë-sira të brendshme 2000 metra katrorëdhe 4000 metra katrorë oborr dhe

gjelbrime”.“Edhe pse ky vit konsiderohet vit

i krizës, investimet në komunënDibra e madhe, falë angazhimit timpersonal dhe të stafit të komunës,përgatitëm projekte cilësore me tëcilët u fituan mjete edhe nga fondete huaja, sepse buxheti shtetëror in-vestiv këtë vit është mjaft i reduktu-ar. Mendojmë se deri në fund tëvitit do ta kapërcejmë vlerën prej e1 milion e gjysëm euro investime,që do të jetë viti më i fuqishëm in-vestiv për komunën tonë nëse të gjithapunët kryen deri në fund të vitit”.

“Komuna jonë aplikoi sërish përvitin e ardhshëm për Projektin Forumetnë Bashkësi ku financuese është am-basada zvicerane dhe ne do të marrimpjesë me 32 mijë euro, ndërsa am-basada me 100 mijë euro. Në këto fo-rume qytetarët do të vendosin se cilaveprojekte do tu jepet përparësi.

Në bashkëpunim me komunat eShqipërisë jemi angazhuar në ap-likimet te IPA Fondet në fushën ebashkëpunimit ndërkufitar. Shpresojqë OJQ-të dhe ne si komuna komu-nat do të hartojmë projekte me cilë-si, që janë kusht për të fituar gjatëaplikimit”.

“Përkundër vështirësive finaciarekomuna jonë edhe në politikën socialeu angazhua që me Ministrinë për Punëe Politikë Sociale ta zbusë vobekës-inë, duke punësuar 48 punëtorë se-zonalë në afat prej gjashtë muajve, kuqeveria merr pjesë me 6000 ndërsakomuna me 2000 denarë. Këta punë-torë do të kryejnë punë publike nënivel të komunës, në mirëmbajtjen edrurendeve në hyrje të qytetit,pastrimin trotuareve e rrugëve’.

“Komuna jonë ishte nikoqire dhefiinancuese e shënimit të 100-Vjetorittë Kongresit të Dibrës, e manifesti-meve ‘Vera kulturore-Dibra 2009 dhee Festivalit “Teatri shqiptar në Maqe-doni-2009” që do të mbahet në vjesh-tën e këtij viti, tha në fund ArgëtimFida, kryetar i Dibrës së Madhe”.

Rexhep TORTE

Argëtim Fida, kryetar I komunës Dibra e Madhe

Në bashkëpunim mekomunat e Shqipërisë jemiangazhuar në aplikimet teIPA Fondet në fushën ebashkëpunimit ndërkufitar.Shpresoj që OJQ-të dhe nesi komuna komunat do tëhartojmë projekte me cilësi,që janë kusht për të fituargjatë aplikimit

NË PËRKUJTIM TËRILINDASVE DIBRANË

Bustet e SaitNajdenit dheJosif Bagerit

Me nismë të Shoqatës së ishtë Burgosurve dhe të DëmtuarvePolitikë Shqiptarë në Maqedoni-Dega në Dibër të Madhe, mbësh-tetur nga pushteti vendor dhe fi-nancuar nga dibranët, këtyreditëve u punuan busti i Said Na-jdenit (1864-1903) dhe i JosifBagerit (1870-1915). Këto janë dyfigurat dibrane të rilindjes dibranedhe mbarëkombëtare, të cilët dal-lohen për nga patriotizmi dhe ilu-minizmi shqiptar.

Këto buste i punuan Fitim Sulo dheDuro Ibrahimi, skulptorë nga Tirana.

Said Najdeni, alias HoxhëVoka, është autor i abetares shqipedhe i “Fe-rrëfenjëses së Musli-manëve”, ka bërë një veprimtaritë ngjeshur kombëtare dhe kadhënë një kontribut të shquar përvetëdijësimin kombëtar tëbashëkëqytetarëve dhe bashkëko-mbasve përmes shkollës dhe di-turisë kombëtare, për një vigjilencëdhe bashkim kombëtar, kundërgllabëruesve ballkanikë që synonincopëtimin e trojeve shqiptare.

Josif Bageri, poet, publicist dhepronar i gazetës “Shqypeja e Shqypë-nis”, me shkrimet e tij dallohet përnga ngjyra patriotike, dashuria ndajgjuhës dhe shkollave shqipe dhekundërshtimi ndaj robërisë. Bageriështë patriot i shquar i shqiptarëvenë Sofje të mbledhur në gjirin e Sho-qërisë “Dëshira”, që dalohej meprogramin për mësimin e gjuhësshqipe dhe përhapjen e diturisë teshqiptarët.

Siç na informoi Bashkim Mash-kulli, kryetar i Degës së SHBDP-SH në Dibër të Madhe, këto bustedo të inaugurohen në muajin sh-tator në qendër të qytetit.

R.TORTE

Edhe kësaj vere në Dibër të Mad-he erdhën shumë mërgimtarë përtu çmallur me prindërit, farefi-sin, miqtë dhe shokët. Gjatë kë-tyre pushimeve verore si çdo vit uorganizuan qindra fejesa e dasma.Këto ceremoni dasmore janë venddhe rast i volitshmë ku të rinjtëdhe të rejat dibrane njihen menjwri-tjetrin.

Në SHBA ka afër 15 mijëdibranë.D ibranë ka edhe në Kan-ada, në shtetet e tjera të Evropës egjer në Australinë e largët. Mër-gata dibrane atje ku punon e je-ton ka biznese të suksesshme dhepasuria e tyre vlerësohet në mil-iarda dollarë. Megjithatë investi-mi i dibranëve në vendlindje ësh-të pothuajse zero. Kjo e rrit pap-unësinë dhe humb shpresën te tërinjtë që largohen nga vendlind-ja. Një nga tre shtwpi dibrane ësh-të e mbyllur me çelës dhe hapetvetëm kur mërgimtarët vijnë përpushime.

Mërgimtarët dibranë vetëm iabëjnë qejfin vetes kur thonë se eduan vendlindjen, sepse financia-risht nuk investojnë për të ngriturekonomi të vogla apo të mesmeku do të punësoheshin dibranët.Mërgata u tregua indiferente edhegjatë periudhës së privatizimit.Asnjëri nuk vuri dorë ta blejë dheta aktivizojë ndonjërin nga ob-jektet ekonomike të falimentuara.Dibranët që aktualisht jetojnë nëDibër të Madhe kërkojnë vetëmtë kenë vende pune për ta krijojnëardhmërinë e tyre në vendlindje.

Gjatë ceremonive dasmorekësaj vere u shpenzuan milionaeuro, ndërsa për investime asnjëqindarkë. Paratë u derdhën përsalltanete, stoli, muzikë dasmash.Po përmendim vetëm njërën ngadasmat e sivjetme. Kryedasmoriu dha muzikantëve përveç 5000dollarëve sa i kishte bërë pazar, uhodhi bakshish edhe 5000 dollarëtjera.

Mërgimtarët tashmë janë kthy-er në vendet nga kanë ardhur dhe20 gushti do t’i gjejë rrugët e Di-brës të zbrazëta, me shpresë se nëtë ardhmen do të gjendet çelësimagjik që mërgimtarët dibranë tëvendosin të investojnë nëvendlindjen e tyre.

Rexhep TORTE

VEZHGIM

Dasma po -investime jo

7 - Gusht 200940nr.

intervistëMe pedagogen e psikologjisë EDLIRA HAXHIYMERI:

Kam mall për rrugët, për bulevardin me blire, për pazarin, llixhat dhegjithçka që më kujton fëmijërinë time dhe gjyshërit e mi

Studentja që u dashurua me pedagogun e sajKa lindur në Tiranë nga dy prindër dibranë Tahir

dhe Nustrete Haxhiymeri. Tahiri si një pasardhësi familjes së Iljaz Pashë Dibrës (Qokut) ishte dhe mbetisi pedagogu që bëri më shumë për ato student di-branë që u shkolluan në Tiranë..Ndërsa nëna e sajNustretja ishte bijë në fisin e njohur të shehlerëve.Edlira si një cucë dibrane që në fëmijëri e ka ndjerëdhe përjetuar ndjenjën e fortë të dashurisë që vetëprindërit i kanë ushqyer për vendlindjen . Përfytyrimii saj për Dibrën ka qënë si qyteti më i bukur, më ipastër, më mikpritës dhe më me traditë se çdo qytettjetër. Ky lloj vlerësimi shkonte deri atje se mendonteqë jetonte në kryeqytet por kryeqendra e vendit duhejtë ishte vendlidja e prindërve të saj Dibra.

Edlira është shkolluar në Tiranë. Studimet univer-sitare i ka kryer për Gjuhë Angleze dhe është special-izuar për Psikologji. Që nga viti 1987 është pedagogene fushën e Psikologjisë. Ka mbrojtur gradën “Dok-tore e Shkencave” dhe ka fituar titullin “Profesore eAsocuar”. Aktualisht është pedagoge pranë Univer-sitetit të Tiranës në fakultetin e Shkencave Sociale.

Prej vitesh punon si aktiviste e shoqërisë civile përtë drejtat e grave dhe fëmijëve.

Është autore e shumë teksteve dhe studimeve mbiprobleme sociale që shqetësojnë shoqërinë shqiptaresot.

Ka drejtuar shërbime në komunitet për grupe so-ciale në nevojë dhe është hartuese e disa projektevepër shërbime sociale.

Jep vazhdimisht kontribut në median e shkruar dheatë elektronike për çështje të ndryshme sociale.

Është njëkohësisht bashkëpuntore pranë dy univer-siteteve të huaja, universitetit Clemson në shtetin eKarolinës së Jugut, në Amerikë dhe në universitetin eEuropës Juglindore në Maqedoni.

Është e martuar dhe ka një djalë.

KA BOTUAR:“Dhuna në familjen shqiptare”“Sjellja njerzore dhe mjedisi social”“Rolet dhe steriotipet gjinore”“ Mitet dhe realitetet e dhunës në familje”“ Dhuna ndaj fëmijëve dhe pasojat në zhvillimin e

tyre”. Për tetë vite me radhë ka qenë përgjegjëse departa-

menti dhe 2 vjet zv rektore e Universitetit të Tiranës.

Kur jeni martuar dhe çfarë kujtonipas kaq vitesh nga dita e dasmës suaj?

Jam martuar në 24 korrik të vitit 1983.Sapo kisha mbrojtur diplomën dhe ishagati për të filluar jetën. Dita e dasmësmbetet një nga ditët më të bukura të jetëssime. Kam qenë një nuse e thjeshtë, porbesoj se simpatike. Të paktën kështu evlerësoj pamjen time në fotografitë edasmës edhe sot. Dasma ishte e vogël,por shumë e bukur. Prindërit ishinkujdesur për çdo gjë. Ata kishin ftuarrrethin e ngushtë familjar dhe miq eshokë të familjes. Megjithëse ishin kohëtë vështira, mendoj se prindërit ja dolëntë bënin një dasmë të këndshme.

Si jeni njohur me bashkeshortin dheçfarë të pëlqeu tek ai?

Bashkëshorti im ishte pedagog nëfakultetin ku unë isha studente. U njo-hëm që në vitin e parë të studimeve tëmia. Ka qenë një zgjedhje e tij që mëtërhoqi pas. Si në ditët e para të njohjesvazhdoj të vlerësoj dashurinë pa kufi qëmë fal, sinqeritetin, guximin, drejtësinëqë në fakt është edhe refreni i jetës së tij.Nuk mund të lë pa përmendur edhenervin prej ‘tosku’ që është lehtë i lex-ueshëm në karakterin e tij dhe që e bëntë veçantë, të paktën për mua. Ai ka qënënjë mbështetje dhe nxitje për arritjet emia. Ndonjëherë vlerësoj se mbështetjae tij ka qënë domethënëse për mua.

A jeni grindur ndonjëherë dhe ambani inate?

Ne debatojmë vazhdimisht. Asnjëriprej nesh nuk hap rrugë lehtë. Biemdakord me njëri tjetrin vetëm kur kemiargumenta të mjaftueshme. Kjo e bënjetën tonë vërtet interesante dhe na kandihmuar të mësojmë shumë nga njëritjetri. Im shoq është rritur në një familjeme shumë fëmijë dhe me një rreth tëgjërë familjar. Babi i tij është ndarë herëtnga jeta dhe atij i është dashur të kujdesejedhe për vëllezërit dhe motrat më tëvogla. Kjo e ka pjekur para kohe poredhe e ka ndihmuar ta njohë më mirëjetën. Në këtë pikpamje, argumenti metë më ka ndihmuar të jem gjithmonë mekëmbë në tokë. Përgjithësisht, nukmbajmë inate me njëri tjetrin. Debatimbaron kur njëri prej nesh ka dhënëmë shumë argumenta. Pas kësaj fillonmirëkuptimi. Më besoni, debatojmëshumë kur vjen puna për të mbrojturvlerat e krahinave nga vijmë. Këtu muamë duhet të jem më luftarake pasi ndjejqë Dibra nuk ka marrë asnjëherë atë qëka merituar dhe mua më pëlqen që imshoq, pas debateve të gjata, të pranojëqë unë kam të drejtë. Në pozicion më tëvështirë në këto raste më duket se ështëdjali ynë që nuk di nga t’ja mbajë dhe ezgjidh duke thënë se të dy keni të drejtë.

E vogël dhe në adoleshencë, çfarëëndërroje të bëheshe?

Në fakt ka qënë një ëndërr eprindërve të mi që të bëhesha mjeke.Jam rritur me këtë ndjesi, megjithëse bren-da meje gjithnjë dëshiroja të isha më-suese. Ky ka qënë edhe roli që kam lua-jtur më shumë në fëmijërinë time. Si-doqoftë, mjeke apo mësuese, i lidhtepuna me njerëzit. Arrita që në fund tëkisha një profesion që i bashkon të dyja,ëndërrën e prindërve të mi dhe ëndër-rën time. Kjo nuk ishte zgjedhja ime, porfati e deshi kështu. Jam e kënaqur dhendjehem krejt e plotësuar në profesion-in tim. Nuk jam ndjerë asnjëherë keq. Ijam përkushtuar profesionit. Jam për-pjekur të bëj më të mirën dhe ai ma kashpërblyer.

Çfarë kujton nga fëmijëria juaj? Ponga adoleshenca?

Fëmijëria ime ka qënë e bukur dhe eqetë. Jam rritur e mbushur me dashur-inë dhe kujdesin e prindërve. Nga fëm-ijëria mbaj mend vizitat e përvitshme nëDibër. Nuk prisnim të mbaronte shkolla

dhe të nisnim rrugën drejt gjyshit dhegjysheve. Kalonim atje pjesën më tëmadhe të pushimeve verore. Kujdesi igjysheve, njohjet dhe rrethi i gjërë injerëzve që na rrethonin, vizitat tek llix-hat, në Dri, por edhe në fshatrat përqarkpër të takuar miq e të afërm të të dy famil-jeve, i bënin pushimet verore të veçantadhe na jepnin mundësinë të preknimnga afër realitetin për të cilin prindëritna flisnin vazhdimisht. Ndonjë çapkën-llëk që bënim atje nuk ishte aq idënueshëm sa në Tiranë dhe kjo na jeptemë shumë liri e kënaqësi. Dita e kthimitishte gjithnjë e vështirë. Gjyshja fillontetë qante bashkë me ne ndërsa nepërpiqeshim të fshiheshim që të mos nagjente gjyshi. Më kujtohet si tani një pragvjeshte kur ne duhet të niseshim për Ti-ranë dhe çdo ditë i luteshimit gjyshit tëna jepte edhe një ditë më shumë. Më nëfund, kur nuk kishte asnjë zgjidhje, ai udetyrua të thërriste për ndihmë fqinjinpolic. Urdhri ishte i prerë: duhet tëniseshim për në Tiranë sepse duhet tëbëheshim gati për shkollë. Historia nëkthim ishte krejt ndryshe. Ndërsaprindërit na pyesnin se si kishim kaluar,ne vetëm qanim. Na duhej pak kohë tëambjentoheshim me Tiranën dhe të rreg-ullonim gjuhën, që për hir të së vërtetës,merrte nuancat e dialektit gjatë qëndrimittek gjyshërit.

Gjatë adoleshencës kujtoj vitet ebukura të gjimnazit, shoqërinë, aktivite-tet si dhe një dëshirë në rritje për të lex-uar, në mënyrë të veçantë libra të ndalu-ar. Ka qënë kjo periudha që më kamundësuar njohjen me të gjitha kryeve-prat e letërsisë dhe që për fatin tim tëmirë u thellua më tej me studimet uni-versitare në Gjuhën Angleze.

Me pak fjalë, si do ta protretizojeportretin tënd?

Përgjithësisht jam e qetë, e vëmend-shme dhe e kujdesshme. I dua dhe irespektoj njerëzit. Nuk dua të lëndojaskënd. I marr seriozisht punët dhevlerësoj çdo arritje. Kam dëshirë të bëjshumë gjëra. Edhe kur gaboj, gjej forcëpër të vazhduar. Di të them më fal. Vlerë-soj njerëzit që bëjnë të njëjtën gjë. Nukbindem lehtë. Jam e papërtuar për tëbërë më të mirën. Jam tolerante dhe fal.Nuk jam hakmarrëse. Urrej pabesinëdhe mosmirënjohjen. Pëlqej dhe vlerë-soj sinqeritetin. Jam këmbëngulëse nëgjërat e mia. Më pëlqen të lexoj. I kush-toj vëmendje familjes dhe shtëpisë.

Si e gjetët veten në politikë dhe ajeni penduar për këtë?

Politika është një nga gjërat që dua tëbëj. Angazhimi im në politikë ka ardhurnatyrshëm bashkë me rritjen time profe-

sionale. Avancimi në karrierën profesio-nale më bëri më të ndjeshme ndaj prob-lemeve dhe realiteteve të vështira nëshoqërinë tonë. Zgjidhja e shumë prejtyre varej nga politika. Me dëshirën përtë kontribuar në përmirësimin e realitie-tit social në shoqërinë shqiptare u afrovenë politikë. Besoja dhe vazhdoj të besojse profesionistët e mirë janë edhe politi-kanë të mirë. Ata që kanë bërë diçka nëjetë mund të kontribuojnë për të mirëne përgjithshme. Nuk mund të presim qëvendin tonë të na e bëjnë të tjerët. Nukmjafton të identifikosh probleme dhe tëkritikosh të tjerët që nuk dinë të bëjnëmë të mirën. E kam ndjerë si përgjegjësipër të dhënë kontributin tim në fushatqë unë besoj se i njoh. Natyrisht që kjonuk është e lehtë.

Fillimisht jam angazhuar si ekspertee më pas si kandidate për deputete nënjë nga zonat e Tiranës, si zv. Ministre eArsimit, si Prefekte e Tiranës dhe më passi Sekretare për Shoqërinë Civile dheShancet e Barabarta në Partinë Social-iste.

Pavarësisht nga problemet që krijo-hen nga politika, nuk jam penduar asn-jëherë për angazhimin tim politik. Mad-je mund të them se ky angazhim më kabërë më të fortë dhe më këmbëngulësenë mendimin se është përgjegjësi qyteta-re për të kontribuar në politikë. Nuk be-soj se një intelektual do ta quante vetentë realizuar në se nuk do të kishte dhënënjë kontribut edhe në politikë, pavarë-sisht krahut politik.

Si grua, besoj se i kam shërbyer dhedo të vazhdoj t’i shërbej politikës edhepër të zbutur maskilitetitn ekstrem që ekarakterizon politikën shqiptare sot.

Çfarë dini të gatuani nga ushqimikarakterisitk i Dibrës dhe çfarë nuk dinitë gatuani?

Në fakt unë praktikoj gatimin dibran.Përgjithësisht, në mënyrën e gatimit kamimituar nënën time dhe gjyshet. Gatuajbirjanin ( me jufka, me oriz apo me maka-rona) që e kam edhe si specialitetin ekuzhinës time. Për miqtë, në festa,veçanërisht për miqtë e huaj e përgatisdhe e servir me shumë kënaqësi. Supadhe paçe janë gjithshtu gatime dibraneqë i bëj me kënaqësi. Kima me vezë,qoftet me lëng, palacinkat, gjilnari, lesh-niku, byreku me kungull etj, jane disanga gatimet që i përgatis shpesh. Nukguxoj ende me sheqerparen.

Çfarë raportesh keni me Dibrën sot?Në fakt, ndjej mall dhe jam nostal-

gjike për të. Sa herë kam mundësi, shkojpa asnjë mëdyshje. Megjithëse, të afër-mit dhe familjarët e mi janë larguar prejkohësh nga Dibra dhe pak të njohur më

kanë mbetur ende atje, unë gjithmonë eshikoj atë si një qytet shumë të afërt dhedomethënës në konstitucionin tim per-sonal. Kam mall për rrugët, për bulevar-din me blire, për pazarin, llixhat dhegjithçka që më kujton fëmijërinë timedhe gjyshërit e mi. Përpiqem të frekuen-toj të gjitha aktivitetet e fisit dhe të jem epranishme në të gjitha ndryshimet qëpëson qyteti i Peshkopisë. Këdo që takojdhe ka pak lidhje me Dibrën, e pranojse jam pak lokaliste, filloj ta shikoj pozi-tivisht dhe me ndjesi të veçantë. Jampërpjekur që këtë ndjenjë timen për Di-brën dhe dibranët ta përcjell sado pakedhe tek im bir. Uroj që edhe ai një ditëtë reflektojë të njëjtën dashuri dhe res-pekt për dibranët.

Sot familja shqiptare është shumë etrazuar; divorce, krime në familje,vetvrasje. Cilët mendoni se janë shkak-tarët e këtyre problemeve në familjentonë?

Familja shqiptare ashtu sikurse egjithë shoqëria jonë ka përjetuar njëndryshim të madh që lidhet me nevojënpër t’ju përshtatur një mënyre të re tëjetesës dhe të mbijetesës. Në këto kush-te shumë norma dhe vlera të konsolidu-ara prej vitesh u rrëzuan, u lëkundënose e humbën përkohësisht ndikimin etyre në jetën e familjes. Ajo që dikur nji-hej dhe vlerësohej si vlerë u shndërruanë antivlerë. Normat u shbënë. Njerëzite kishin të vështirë t’ju përmbaheshinvlerave dhe normave të mëparshme. Nëkushtet e një vakumi vlerash dhe nor-mash, familja shqiptare përjetoi disaprobleme. Emigracioni, ndarja e famil-jes, më pas divorci, kanë ushqyer xhe-lozinë, dhunën, krimin, krimin ndajvetes, prostitucionin dhe trafikimin edetyruar të vajzave dhe fëmijëve etj.

Mungesa e informacionit për prob-lemet e shfaqura; mungesa e politikavesociale në ndihmë të familjeve, nënavedhe individëve në nevojë; mungesa enjë ekonomie të stabilizuar që krijonhapësira punësimi për shumë individë;ekzistenca e tregut të zi të punës; mung-esa e shërbimeve sociale që i japin jetëpolitikave sociale në shërbim të shtre-save në nevojë; politika tejet agresivemohuese dhe aspak pohuese e gjithëkëtyre viteve; mungesa e një politike ar-simore që bën prioritet edukimin qytetartë fëmijëve; tradita tejet patriarkale, jo-tolerante dhe jofleksibël e shumë të fak-torë të tjerë janë arsyet e kësaj situate tëtrazuar në familjen shqiptare.

Tradicionalja dhe modernja në famil-je dhe shoqëri. A mendoni se jemi lar-guar paksa nga tradicionalja ne sh-qiptarët?

Unë besoj se tradicionalja dhe mod-ernja bashkëjetojnë në familjen dhe sho-qërinë tonë. Ato mbartin aspekte pozi-tive si dhe aspekte delikate, që unë nukdo t’i quaja negative. Çështja është se sine i përdorim dhe i shfrytëzojmë të dykëto paradigma të jetës sonë.

Ajo që vërehet jo rrallë sot është frikase mos etiketohemi si tradicionalë. Përkëtë arësye rendim pas modernes që nuke njohim, nuk e kemi për edukatë dhe ebastardojmë atë. Në fakt, ne mund tëpërfitojnë si nga të qënit tradicionalë ash-tu edhe nga të qënit modernë. Problemiështë sa dhe si të jemi tradicionalë dhemodernë. Ku dhe kur të jemi të tillë? Përfat të keq, nuk ka receta që të na mësojnëpër sjelljet tona tradicionale dhe mod-erne. Njeriu duhet të bëjë atë që ndjendhe di të bëjë pa qënë ekstremistë dhemilitantë të njërës apo tjetrës paradigmë.Gjithsecili duhet të ndërtojë një balancëtë tijën për të dy paradigmat. Mënyra sesi ndërtohet balanca varet shumë ngaedukimi, emancipimi dhe mënçuria egjithsecilit. Sa më të arsimuar të jemi, aqmë të lehtë e kemi për të ndërtuar balan-ca të ekuilibruara që nuk ushqejnë ek-stremizma dhe absurditete por nxisindhe ushqejnë vlera të shëndetshme qësigurojnë jetesë harmonike.

Çfarë duhet të marrin nga modern-ja dhe çfarë duhet të lënë nga tradicio-nalja të rinjtë?

Mesazhi im për adoleshentët dhe tërinjtë është i lidhur me arsimimin e tyre.Njerëzit e arsimuar i zgjidhin shumë mëlehtë dhe pa kosto problemet e tyre. Samë shumë shkollë e dije, aq më të fu-qishëm bëhen ata në jetë. Njerëzit e ar-simuar i vendosin lehtë ekuilibrat dhekjo nuk ju merr kohë e energji pafund.Të paarsimuarit humbasin edhe gjithëjetën e tyre dhe nuk e gjejnë dot ekuilib-rin e duhur. E përsëris, nuk ka recetë përpërzgjedhjen midis tradicionales dhemodernes. Të dyja janë të rëndësishme.Ne nuk mund të bëjmë pa to. Tradicio-nalja përbën shtratin ku lind e rritet mod-ernja. Modernja është tradicionalja editëve tona. Gjithsesili prej nesh jetonnë një gërshetim të të dyjave. Masa esecilës prej tyre tek individi përbën indi-vidualitetin e njeriut. Ne dallojmë nganjëri tjetri edhe sepse kemi pesha të ndry-shme të tradicionales dhe modernesbrenda vetes.

Po ta ilustronim gërshetimin midistradicionales dhe modernes tek shqip-tari do të thosha se tradicionalja na bëntë ndjehemi shqiptar, modernja na afro-hen me Europën. E meqë ne duam tëjemi shqiptarë në Europë, na duhen tëdyja këto paradigma.

Bisedoi: Shaqir Skarra

8 - Gusht 200940nr.

cyan magenta yellow black

arkeologjiCastrumi i Grazhdanit, për përmasat shumë të mëdha të tij, mund të konsiderohet si një grand castrum, me funksionekryesisht ushtarake. Ajo ka sipërfaqe 34 ha ose 3.2 herë më të madhe se Skampini, 37 herë më të madhe se Paleokas-tra, 48.6 herë më të madhe se Bushati, 56.6 herë më të madhe se Vigu, dhe 2.27 herë më të madhe se Abritusi.

kanike, atë Lissus-Naissus në veri. Nëkëtë periudhë pranë këtij degëzimirrugor, në territorin e kalasë së Grazh-danit duket se krijohet një qendër-banim me fizionomi qytetare. Arke-ologjikisht kësaj periudhe i takojnëdisa fragmente enësh të tipit terrasig-ilata të kuqe, një monedhë bronzi eFilipit Arab (244-249), një numër imadh blloqesh kuadratik, një pilas-tër guri, si dhe i ashtuquajturi “sta-dium “i qytetit.

Në sistemin fortifikues të kalasësë Grazhdanit, gjenden të ripërdorurnjë numër i madh blloqesh kuadra-tikë të periudhës helenistike. Gjetjapër herë të parë e tyre në vitin 1982(fig.5-6-blloqe të ripërdorur), u pa-sua në vitet e mëvonshme si dhe nëgërmimet e këtij viti me zbulimin eblloqeve të tjerë kuadratikë, të ripër-dorur kryesisht në hyrjet e kalasë osepranë tyre, në murin lindor e atëjugor të kalasë si dhe në kullatgjegjëse e kontrafortet. Këto blloqejanë gdhendur prej guri të pastërgëlqeror, me ngjyrë të bardhë tëmbyllur. Ato kanë përmasa tëpërafërta 0.60 x 0.70 x 0.80 m dhezakonisht janë të gdhendura mirë në5-6 faqe. Ata janë marrë nga ndër-timet e mëhershme në qytetin eGrazhdanit, në kohën e ndërtimit tëcastrumit të tij. Gurë të tillë gëlqer-orë nuk gjenden në zonën përrethkalasë së Grazdanit. Ato duhet të jenësjellë këtu nga ndonjë qendërhelenistike ose antike e pellgut tëDibrës, e ndoshta nga vetë trualli iqytetit të Dibrës, ku në shekujt e parëtë erës sonë, ka të dhëna për ekzis-tencën e një qendre qytetare (Dobëri?)11, apo drejtpërdrejtë nga gurorja eBanishtit pranë qytetit të sotëm tëDibrës12. E njëjta dukuri ndeshetedhe në castrumin Skampis, nëthemelet e tri hyrjeve të të cilit, janëzbuluar shumë blloqe kuadratikë tëripërdorur të periudhave më të her-shme.

Këtyre u duhet shtuar një pilastërguri me prerje gjysëmcilindrike ezbuluar në gërmimet e këtij viti, megjatësi 0.55m, gjërësi 0.30m dhetrashësi 0.20m. Pilastrat janëgjysëmkollona guri, me trajtim mon-umental, që formonin kornizën ehyrjes së tempujve apo godinave tërëndësishme publike. Pjesa e duk-shme gjysëmrrethore e saj zbukuro-het me kanelyra të tipit korrinthik.Baza e sipërme e pilastrës, ruan dyvrimat e derdhjes së plumbit, qëshërbenin për bashkimin me pilas-trën e radhës. (fig.7-pilastra).Megjithëse të ripërdorur në ndërtimete mëvonshme, dëshmojnë njohjene arrkitekturës antike në këtë qytet.

Një indikacion interesant nëmbështetje të ekzistencës së një qy-teti më të hershëm se kalaja nëGrazhdan është edhe toponimi “sta-dium” i ruajtur deri më sot në mem-orien popullore. Ai i referohet njëparcele me formë te regullt gjysëme-liptike, me sipërfaqe rreth 0.3 ha, meaks veri-jug dhe hapje të orientuarnga perëndimi. Ajo gjendet jashtëmurit jugor të kalasë, i cili në këtësegment pëson një harkim mjaft tërregullt e intrigues, dhe ndjek linjëne lakuar të tarracës lindore mbi këtëparcelë, e cila ka të ngjarë të ketë

shërbyer si bazë e shkallares së ndon-jë stadiumi apo teatri romak të shek.II-III pas Kr. “Stadiumi” ndodhet nëanën e jashtme të murit jugor tëkalasë, tek kthesa e fortë dhe e rreg-ullt që pëson muri midis kullës nr.11 dhe 12 dhe në njëfarë mënyre“plotëson” urbanistikën e qytetit tëshek. II-III pas Kr. të supozuar në këtëkala. Konfigurimi i terrenit i ngjannë të vërtetë një teatri romak. “Ske-na” ka formë eliptike me diametër80m dhe reze 50m. Skarpati ku du-het të ketë qenë “cavea” ka formë tëharkuar, lartësi 15-16m dhe pjerrësimbi 60o, të përshtatshme për ven-dosjen e “shkallares”. Në se ky supo-zim rezulton i vërtetë nga gërmimetarkeologjke, konfirmohet ekzistencakëtu e një qyteti të periudhës ro-make. Parcela ku gjendet “stadiumi”thiret me emrin “Jedeli”, toponim ilidhur me nënshtresën osmane. (fig.8 -pamje e “stadiumit”)

Këto pak të dhëna, na shtyjnë tëmendojmë se në hapësirën e kalasësë Grazhdanit, në periudhën e her-shme perandorake(shek.II-III pas Kr.)duhet të ketë ekzistuar një vendbanimi hapur qytetar duke filluar të paktënqë nga shek. II mb. Kr,. Kjo qendërme karakter tregtaro-zejtar, gradual-isht u shndërrua në qytet të mirëfilltëtë kësaj periudhe, falë edhe pozitëssë shkëlqyer gjeostrategjike nëtrafikun rrugor ballkanik. Kjo do tëthotë se rrethimi me mure nuk ështëbërë ex-novo, por mbi bazën e njëqendre më të hershme urbane.

3. PERIUDHA E VONËPERANDORAKE

(SHEK.III-IV PAS KR)

Sistemi fortifikuesSistemi fortifikues i kalasë së

Grazhdanit kryhet gjatë një faze që ireferohet fundit të shek. III - fillimittë shek. IV. Ky përfundim rrjedh ngateknika e ndërtimit të murevembrojtëse dhe analogjitë e sistemittë saj fortifikues me atë të castrumevetë Skampinit, Vigut, Bushatit e Pa-leokastrës. Në pikpamje planimetrikecastrumi i Grazhdanit ka trajtën e njëdrejtkëndëshi, dy brinjët e ngushtatë të cilit, ajo lindore dhe perëndi-more janë të drejta, ndërsa brinjët egjata jugore dhe veriore, i përshtat-en terrenit duke ju shmangur linjaverreptësisht të drejta. Megjithëse i

shmanget formës klasike të castru-mit romak, të gjithë elementët e tjerë,e cilësojnë këtë fortifikim si një cas-trum të mirëfilltë. (fig. 2-planime-tria e përgjithshme e kalasë). SipasA. Baçes, muret rrethuese me pe-rimetër 2760m, rrethojnë një sipër-faqe prej 34 ha13. Shënojmë se sipër-faqja prej 34 ha përputhet me tëdhënat e marra nga zyra kadastrale ePeshkopisë, për 8 parcelat e përfshirabrenda mureve të kësaj kalaje, qësipas radhës janë: 1. Ograde – 6 ha,2. Kukale – 4 ha, 3. Ceste – 4 ha, 4.Livanivi – 4 ha, 5. Skuçillë – 2 ha,6. Bejze – 4 ha, 7. Rankovicë – 4ha, 8. Çelebicë – 6 ha.

Muret ruhen gati në të gjithëgjatësinë e tyre, përveç disa traktevetë murit verior, të shembura mbipërroin e Kamenicës. Lartësia e rua-jtjes së mureve lëviz nga 1-1.50-2.00m, ndërsa gjerësia e tyre është 2.80-3.20m. Themelet e mureve janë thel-luar deri në tabanin e fortë argjilor,që varësisht terrenit shfaqet nëthellësitë 0.70-1.50 m. Mbi këtë ta-ban natyror është hedhur një shtresëllaçi gëlqeror, me trashësi 0.08-0.10m, që ka shërbyer si baza fillestare emurit. Muret janë ndërtuar me gurëlumorë të madhësive mesatare, tëlidhura me llaç të bollshëm gëlqer-or. Përveç teknikës opus incertum,që mbizotëron, ndeshet edhe tekni-ka opus mixtum, kjo e fundit krye-sisht tek tri hyrjet e castrumit. Llaçipërveç gëlqeres është i përzier me rërëlumi e guralecë, gjë që ka rritur fortës-inë e tij. Muri përbëhet nga dy faqetanësore dhe bërthama ose emplek-toni midis tyre, gjerësia e të cilitndryshon varësisht nga gjerësia emureve rrethuese. Emplektoni tekmuret rrethuese është 1.80 - 2.20 m,ndërsa tek kullat arrin në 1.00-1.20

m. Gurët më të mëdhenj janëzgjedhur për në dy faqet anësore tëmurit, kurse bërthama e tij ështëmbushur me gurë më të vegjël tëhedhur në llaç të bollshëm gëlqeror.Llaçi është hedhur me bollëk edhenë fasadën e jashtme të murit, dukee mbuluar jo vetëm fugat, por dhenjë pjesë të faqes së gurëve. Në pjesëtë veçanta të murit, lexohen qartëedhe rreshtat horizontal të gurëve, tëndara nga fuga llaçi me gjerësinë 2 -3 cm. Teknika e ndërtimit të tyre ështëtipike për shek. III – IV pas Kr. Mbithemel lihet nën të dy anët një xokolme gjerësi 0.12-0.30 m (fig.9-murilindor ). Kjo normë teknike ndeshetedhe në fortifikime të tjera bashkëko-hëse si në kalanë e Elbasanit, Po-gradecit, Beratit, Durrësit, Bushatit,qytetit të periudhës së vonë antiketë Shkodrës14etj dhe jashtë vendittonë edhe në Abritus apo kala të tjeraromake të kësaj periudhe15.

Muret rrethuese përforcohen nga44 kulla në të gjithë gjatësinë e tyre.Sistemi fortifikues i tij kombinon 4tipe kullash: kullat në formë “U “-je, ato katrore dhe drejtëkëndoremidis tyre si dhe kullat në trajtëfreskoreje në këndet dhe kthesat eforta. Në këtë castrum mbizotërojnëkullat në formë “U”-je, që përbëjnënjë veçori të sistemit fortifikues tëtij. Bashkëjetesa e këtyre 4 tipe kul-lash, ndeshet në kala të tipit castrumnë Shqipëri (Vig, Skampin, Pale-okastër, Bushat) , dhe jashtë saj nënjë hapësirë të gjërë të perandorisë,që nga Lindja e Afërt, në Arabi (el-Leggun, Odruh), në Siri (ed-Dumer),në Bullgari (Abritus), në Rumani

(Ulmetum, Troesmis, Capidava) dhederi në Angli (Porchester). Për-dorimin e 4 tipeve të kullave në tënjëjtin fortifikim, studiuesit e kon-siderojnë si një fazë të re dhe më tëavancuar të fortifikimeve romake, tëpërdorur në intervalin e shek. III –IV pas Kr.(fig. 10-12-kulla nr. 2, fig.13-muri fundor i kullës 2).

Largësia midis kullave, e ashtu-quajtura kurtinë, nuk është e njëjtëdhe duket se ka qenë kushtëzuar ngafaktorë topografik e ushtarakë, tërëndësishëm për kohën (rezja e vep-rimit të shigjetës, forca goditëse ebalistave, thyerja e terrenit, kthesate murit si dhe nevoja e një mbrojtjejemë të fuqishme në hyrjet). Kështu,largësia maksimale e kullave në ter-ren të sheshtë për murin verior është40-58 m dhe për murin jugor 40 -43 m, ndërsa tek këndet e murevedhe thyerjet e relievit ajo ulet derinë 35 - 40 m.

Kalaja ka patur tri hyrje, dy në njëaks veri-jug dhe një në faqen lindoretë saj. Vendosja e dy hyrjeve krye-sore të kalasë në të njëjtin aks, sipasstilit të ashtuquajtur via principalis,përbën një tipar dallues të fortifiki-meve romake të tipit të castrumit.Secila nga hyrjet mbrohej nga dykulla në formë “ U” -je të vendosuranë të dy anët e hyrjes. Kjo mënyrë embrojtjes së hyrjeve është karakter-istike për castrumet e gjysmës së parëtë shek. IV pas Kr., siç dëshmohetnë hyrjet lindore e perëndimore tëSkampinit dhe të Vigut. Hyrja jugoree kalasë së Grazhdanit përfaqëson njëmodel klasik të hyrjeve me dy porta.Midis tyre krijohet një oborr ibrendshëm katërkëndesh i fortifikuari tipit propognaculum, që shërbentesi qendra e fundit e asgjësimit tësulmuesve.

Hyrja lindore e kalasë, me sipër-faqe rreth 1000m2 gjendet ngjitur merrugën e sotme nacionale, tek vendii quajtur „kisha „. Ajo u zbuluapjesërisht gjatë fushatës së fundit tëkorrikut 2009. Kjo hyrje me gjerësi28m mbrohet nga dy kulla në formë„U”-je me gjatësi 21.5 dhe 23 m.dhe hapësirë të brendshme 9 m,midis të cilave krijohet oborri i for-tifikuar i dyfishtë, i jashtëm dhe ibrendshëm, i tipit propognaculum.

Zbulime të reja në Kalanë e Grazhdanit

Fig. 4-pitosi Fig. 5. Foto e murit kuadratik

Fig. 6. Blloqekuadratik tëripërdorur

Fig. 7. Pilastër e ripërdorur në ndërtimin e kishës

(Vijon nga faqja 3)

9 - Gusht 200940nr.

cyan magenta yellow black

(fig. 14- hyrja lindore). Përfaqësonhyrjen më monumentale jo vetëm tëkalasë së Grazhdanit, por të të gjithëfortifikimeve të antikitetit të vonë nëShqipëri. Hyrjet e kalasë së Grazh-danit janë krejt identike me portënlindore të Skampinit (Elbasan) dheatë perëndimore të Vigut (Shkodër),me njërën nga hyrjet e Ulpianës (Jus-tiniana Secunda), si dhe me portënveriore të Abritusit (Bullgari). Studi-uesit kanë konstatuar se ky tip hyrjeshi kështjellave, që fillon të përdoretqë me perandorin Vespasian (69-79pas Kr), nis të zhduket në vazhdimtë shek. IV pas Kr.16. Studiuesit kanëkonstatuar se ky tip hyrjesh i kësh-tjellave, që fillon të përdoret që meperandorin Vespasian (69-79 pas Kr),nis të zhduket në vazhdim të shek.IV pas Kr.

KronologjiaKalaja e Grazhdanit është një for-

tifikim i tipit të castrumit romak. Nëpikëpamje kronologjike ajo i refero-het fazës së parë të veprimtarisë for-tifikuese perandorake në provincatballkanike, e lidhur me fundin eshek.III dhe fillimin e shek.IV pasKr, ose me harkun kohor që fillonme Dioklecianin (284-305) dhevazhdon me Licinin (308-324) dheKonstandinin (324-337). Ky përfun-dim rrjedh nga teknika e ndërtimittë mureve mbrojtëse dhe analogjitëe sistemit të saj fortifikues me atë tëcastrumeve të Skampinit, Vigut, Bus-hatit e Paleokastrës. Por gjithsesi,mungesa e të dhënave më të plotaarkeologjike, numizmatike apo epi-grafike, për të argumentuar plotë-sisht mendimin e mësipërm, e lenëtë hapur mundësinë e një datimi mëtë ngushtë.

Castrumi i Grazhdanit, për për-masat shumë të mëdha të tij, mundtë konsiderohet si një grand castrum,me funksione kryesisht ushtarake.Ajo ka sipërfaqe 34 ha ose 3.2 herëmë të madhe se Skampini (10.178ha), 37 herë më të madhe se Pale-okastra (0.915 ha), 48.6 herë më tëmadhe se Bushati (0.7 ha), 56.6 herëmë të madhe se Vigu (0.615 ha), dhe2.27 herë më të madhe se Abritusi(15 ha) etj. Një ndërtim i tillë gji-gant është konceptuar nga ekspertëtushtarak të Romës, si një bazë e fu-qishme ushtarake në brendësinë kon-tinentale të provincave ballkanike.Krahasuar me kështjella të tjeralegjionare, duke u mbështetur vetëmnë sipërfaqen e madhe të kësaj kala-je, rezulton se aty mund të sistemo-hej një garnizon i madh romak, ipërbërë nga 2 legjione ose rreth10.000-12.000 trupa ushtarake. Atojanë mbajtur aty të gatshëm për çdoemergjencë përballë rezikut të sul-meve gote. Një ndërtim i përmasavetë tilla, tregon rëndësinë e madhe qëkishte për perandorinë romake rrugae Drinit të Zi dhe rajoni i Dibrës nëpërgjithësi, në kontekst me provin-cat tjera ballkanike të perandorisëromake

.

4. PERIUDHA E VONËANTIKE (shek. V-VI pas Kr)

Kjo është periudha e jetës më in-tensive të qytetit të Grazhdanit. Nëpikëpamje arkeologjike ajo konfir-mohet nga fragmentet e shumta tëenëve të gjetura në sipërfaqen e tij,

Lidhur me këtë problem men-dojmë se jemi afër të vërtetës, nëse i referohemi emrit të qytetit Di-oboros të guidës së Hieroklit23. Kyqytet i provincës së parë maqedo-nase, i lokalizuar në Doirani tëMaqedonisë egjeane, mendojmëse mund të identifikohet në rrëno-jat e kalasë së Grazhdanit. Ngaemri Dioboros i këtij qyteti, rrjedhlirisht në pikëpamje fonetike traj-ta e sotme e emrit Dibër. Në bazëtë rregullave të zhvillimit fonetiktë gjuhës shqipe rezulton i pran-ueshëm shëndrimi i diftongut “io”- “i“, i zanores “o” - “ë” si dherënja e mbaresës greke “os” për tëpranuar barazimin fonetikDioboros=Dibër . Për këtë supo-zim përveç ngjashmërisë fonetikembështetemi edhe në supozimine njohur se në periudhën romake“Grazhdani duhet të ketë qenëqendra e të dy Dibrave” 24.

PIKËPAMJE E REe Prof. asoc. dr. AdemBunguri

Ja nga vjenemri “Dibër”

Në foto: Fig. 8 - Stadiumi; Fig. 9 - Muri lindor; Fig. 10 - Fasada e jashtme e murittë kullës; Fig. 11 - Kulla nr. 2 e hyrjes lindore; Fig. 12 - Kulla nr. 2; Fig. 13. Murifundor i kullës 2; Fig. 14 (Shih faqen e parë) - Pamje e përgjithshme e hyrjeslindore; Fig. 15 - Pamje e pjesshme e varrezës së Grazhdanit.

Fig. 8Fig. 9

Fig. 10

Fig. 11

Fig. 12

Fig. 13

Fig. 15

përgjatë murit rethues si dhe në kullat dhe hyrjet e gërmuara.Qeramika e ndërtimit përfaqësohet nganjë numër i madh tul-lash (44 x 28 x 4.5 cm) me sipërfaqe të dekoruar me kanelyra nëtrajtë kryqi, tufa vijash valore dhe tjegullash me buzë gjithashtutë zbukuruara me vija të thelluara paralele.

Në pjesën qendrore të hapësirës së brendshme të castrumit tëGrazhdanit ruhen gjurmë të godinave shoqërore apo ushtaraketë periudhës së vonë antike, si të godinave civile të banimit,kapanoneve të ushtarëve, termave publike, të çesmave (fon-tanave), pusit etj. Ato janë të orientuara sipas një plani ortog-onal, gjë që është përcaktuar nga kryqëzimi në kënd të drejtë idy rrugëve kryesore të tij. Rruga I , e quajtur “Livanivi” (cardomaximus) bashkonte dy hyrjet kryesore të kalasë, atë jugore dheatë veriore ndërsa rruga II (decumanus maximus), e quajtur“Çelebia” përshkon qytetin mespërmes nga hyrja lindore ekalasë, deri në parcelën fundore brenda murit perëndimor.

Për mungesë të gërmimeve arkeologjike, studiuesit nuk janëtë një mendimi lidhur me gjenezën e këtij qyteti. Kështu D.Komata e përfshin Grazhdanin në grupin e qendrave të reja tëfortifikuara, që lindin në brendësi të vendit në shek. IV-VI pasKr., krahas Skupit, Ulpianës, Justiniana Primës dhe të një numriqendrash më të vogla të fortifikuara, me funksione kryesishtushtarake17. Ndryshe prej tij, Gj. Karaiskaj e mendon atë si njëqytet të lindur në periudhën romake dhe të rrethuar për herë tëparë me mure në shek. e IV pas Kr.18 . Sipas A. Baçes, qyteti iGrazhdanit është krijuar që në shek. I pas Kr. si një qendër buzërrugore tregtare e zejtare, që dora dorës u zhvillua si qytet19.Ndërsa prof. S. Anamali, e përfshin Grazhdanin në grupin ekështjellave të lashta ilire të rifortifikuara, të tipit të castraveushtarake, krahas Skampinit, Vigut, Bushatit e Paleokastrës 20.

Në shekujt V-VI pas Kr., castrumi i Grazhdanit, ruan pozitëne tij strategjike në kontroll të rrugës tregtaro-ushtarake të Drinitqë lidhte provincën Epirus Nova me provincat e Macedoniasecunda, atë të Prevalitanisë dhe të Dardanisë. Në këtë peri-udhë, Grazhdani ishte qendra e një sistemi të plotë fortifikimesh,që e rrethojnë luginën e Drinit të Zi në trajtë kurore. Në të dyanë të luginës numërohen 14 fortifikime të kësaj periudhe, qësiguronin mbrojtjen e këtij rajoni dhe rrugës së rëndësishme qëe përshkonte atë

Kjo kala, duket se e humbi funksionin e saj mbrojtës rrethmesit të shek. VI pas Kr. Afërsisht kësaj kohe i takojnë fragmen-tet e enëve të gjetura në shtresën e zezë dhe dheun e djegur megjatësi 5m e trashësi nga 0.10-1.00m, të zbuluar në profilinpranë hyrjes lindore të kalasë. Kjo djegie e ky shkatërrim i vend-banimit në gjysmën e shek. VI pas Kr., ndoshta duhet lidhurme valën e parë të sulmeve plaçkitëse skllavene të vitit 548 ose551, për të cilat në burimet historike ka të dhëna indirekte.Prokopi i Cezaresë na tregon se “afërsisht në këtë kohë, njëushtri skllavenësh, duke kaluar lumin Istër, bëri shkatërrime tëtmerrshme në të gjithë Ilirinë deri në Epidamn” (547 – 548 )dhe se “ në këtë kohë ( 551-552 ) një turmë e madhe skl-lavenësh u derdh në Iliri dhe bëri atje tmerre të papërshkru-ara…”21.

Lidhur me emrin antik të këtij fortifikimi, është shprehur men-dimi se ai do të mund të identifikohej me fortesën Deyfrakos22,prej emrit të së cilës duhet të rrjedh edhe etimiologjia e emrit tësotëm të krahinës Dibër. Lidhur me këtë problem ekzistojnëdisa pikpamje të ndryshme. Njëra prej tyre është ajo e H. Sadika-jt, K. Frashërit dhe A. Baçes që shikojnë në këtë kala rrënojat eqytetit antik të Dobërit, prej të cilit rrjedh sipas tyre edhe etimi-ologjia e emrit të krahinës.

Shkruesi i këtyre radhëve është i mendimit se emri antik i

këtij qyteti duhet kërkuar në guidëne Hieroklit të periudhës sëJustinianit(shek. VI pas Kr.). të har-tuar për t’u përdorë nga nëpunësitshtetëror që shkonin me shërbim nëprovincat e ndryshme të perandorisë.

Lidhur me këtë problem men-dojmë se jemi afër të vërtetës, në sei referohemi emrit të qytetit Di-oboros të guidës së Hieroklit23. Kyqytet i provincës së parë maqedo-nase, i lokalizuar në Doirani tëMaqedonisë egjeane, mendojmë semund të identifikohet në rrënojat ekalasë së Grazhdanit. Nga emri Di-oboros i këtij qyteti, rrjedh lirisht nëpikëpamje fonetike trajta e sotme eemrit Dibër. Në bazë të rregullavetë zhvillimit fonetik të gjuhës shqiperezulton i pranueshëm shëndrimi idiftongut “ io ’! i “, i zanores “o” ’!“ë” si dhe rënja e mbaresës greke “os”për të pranuar barazimin fonetikDioboros=Dibër . Për këtë supozimpërveç ngjashmërisë fonetike mbësh-tetemi edhe në supozimin e njohurse në periudhën romake “Grazhdaniduhet të ketë qenë qendra e të dyDibrave” 24.

5. GRAZHDANI MESJETAR- QENDËR E KULTURËS

ARBËRORE

Gjatë periudhës së mesjetës sëhershme (shek. VII-XI pas Kr.), vend-banimi tkurret mjaft dhe kthehet nënjë qendër fshatare. Karakteristikë përkëtë periudhë është varfëria dhethjeshtësia e qeramikës. Duke fillu-ar nga shek. XI vendbanimi zvogëlo-het në mënyrë të ndjeshme dhe njëpjesë e tij kthehet në varrezë. Siçtreguan gërmimet e këtij viti, pikër-isht në këtë kohë, shëndrohet nëkishë kulla nr. 1 e hyrjes lindore tëkalasë dhe e gjithë hyrja e dikurshmeme rreth 1000 m2 kthehet në nek-ropol. Varret janë të ndërtuara merasa në formë arke (të tipit çist), meorientim lindje-perëndim, riti ivarrimit me trupvënje me duar tëkryqëzuara në gjoks. (fig. 15-nekropo-li mesjetar i Grazhdanit). Nekropoletë tillë karakteristikë janë për kulturën

(Vijon në faqen 15)

10 - Gusht 200940nr.

portret

INXHINIERI PA DIPLOMËZABIT MUDA...

Nga: ABDURAHIM ASHIKU

Ishim ulur në ballkon e shtëpisëtime dhe të fëmijëve të mi, në ka-

tin e tretë të godinës së parë të ko-mpleksit të ri të Zabit Mudës, tre-katërqind metra poshtë Malit të Ro-bit. “Thikat” e arta të diellit, prerënga “gjilpërat”e pishave ndaleshin nësytë e mi duke ma turbulluar paksapamjen e kaltër të detit nën ngjyrate perëndimit.

Bisedonim me nga një gotë lën-gu të freskët frutash. Nuk pranoi tëmerrte një uiski çka më befasoi përfaktin se në vendet ku kishte shkuardhe kishte punuar binomi kafe –konjak apo kafe – fërnet, ishte i pa-shmangshëm në tavolinë me shokëapo në banakët para punës sëmëngjesit. Më tej, ndërsa do të zhyte-sha në vitet e vegjëlisë, të rinisë dhetë pjekurisë, do ta kuptoja pse-në.

Kam zhvilluar shumë biseda menjerëz të punës, në Dibër e në emi-gracion, por biseda me Zabit Mudënishte më emocionuesja e jetës sime.

Nga dera e Islam Mudës së vjetër kadalë nuse gjyshja ime, Aishe Zhuzhi.

Biseda me Zabitin do të mëkthente në kohë, shumë vite më parë,gjashtëdhjetë vjet të shkuara. Do tëulesha në odën përdhese të shtëpisëdykatëshe për të dëgjuar rrëfimet eIslamit ulur në krye të vendit nën atëndriçim të pa kapshëm nga penelapiktorësh që i jep fytyrës së njeriutzjarri i këndellur në oxhak...

Do të kthehesha në festën eNevruzit, ditë që në Pilafe festohejdymbëdhjetë ditë pas ditës së verëskurse në Brezhdan nëntë ditë pas saj,ditë që në vitet e vegjëlisë nuk mun-gonim kurrë të shkonim ose në Pi-lafe tek “Dajat e nënës” ose në Tomintek “Tezja e gjyshes”, nëna e XhavitKalecit...

Edhe sot më vijnë në vesh, si njëmelodi simfonike, këngët që shëno-nin mbrëmjet në Natën e Nevruzit,dialogë tipikë paganë me thirrjet:

A ta pres?Me kalë e me thes.Ata pres or Gegë?Me kalë e me shegë.Ata pres or Toskë?Me kalë e me plloskë.A ta pres?Preje...Dhe atje ku tuni i sëpatës godiste,

“plagën” e lidhnim me kashtë thek-ëri...

Më vonë, kur do të vazhdoja sh-tatëvjeçaren jo një herë jam ulur nëdhomën poshtë, përballë Xhetanit tëzhytur në defterë të kohës, me vulëne kryetarit të këshillit në dorë...

Ymerin e mbaj mend tërë jetënmidis farërave, në degën e farërave,shumë vite në Peshkopi dhe shumëtë tjerë në përroin e Pilafe. Njeri ipunës, një njeri i ndershëm...

Ymer Mudën e njohin si njerishpërndante farëra që gjelbërojnëfushat, kodrat e malet...

Të birin, Zabitin, e njohin si njeritë ndërtimeve, si një inxhinier padiplomë, si një njeri që u ul në au-ditorin e Universitetit të Madh tëPunës, në Hidrocentralin e Fierzësku mori diplomën shkëlqyeshëm.

Dikush, një sekretar organizate,nuk ia dha karakteristikën për të vazh-duar Universitetin, kur atë ia kishindhënë profesorët e mëdhenj të “Uni-versitetit të Fierzës”...

Kohë të çuditshme...

* * *

Zabit Muda...Një njeri dhe njëemër që flet nëpërmjetndërtimeve...Jemi në kompleksinAGZA-DIBRA, në ballkonin e katittë dytë të njërës prej tri ndërtesavetë bukura, ndërtesa që dallojnë mi-dis gjithë të tjerave në këtë pjesë tëbregdetit në zonën e Malit të Robit.Si lindi ideja e ndërtimit të këtijkompleksi?

Ideja?...Profesioni im është ai indërtuesit. Zbatova normat tekniketë kohës dhe arrita të ndërtoj këtëkompleks, tri ndërtesa me nga tre kateplus papafingon. Nuk renda pas fiti-mit. Fare mirë mund të shtoja edhenjë apo dy kate. Në këtë rast nuk dotë kishte parking për të gjithë, ndër-sa me këtë lartësi ndërtimi ka për çdoapartament parking në mjediset ekompleksit, mjedise ku përveçparkingut të makinave ka, siç e shehedhe hapësirën e gjelbër, barin qësapo ka nis të jeshilojë dhe pemëtdekorative...

Kur keni filluar punën si ndërtuesdhe ku?

Si ndërtues kam filluar më 7 kor-rik të vitit 1972. E kam filluar nëhidrocentralin e Fierzës.

Çfarë kujtimesh keni atje në fush-ën e profesionit?

Në fushën e profesionit kam pa-sur shansin e madh që të punoj meelitën e ndërtuesve shqiptarë të asajkohe. Të punoje krah një inxhinieritë madh shqiptar të hidroteknikës siFarudin Hoxha është një shkollë, një

universitet më vete. Atje kishte inx-hinierë topografë më të mirët e Sh-qipërisë si Vasillaq Spaho e NexhatTurkeshi. Këta ishin më të mirët easaj kohe dhe vazhdojnë të jenë. Unëkam pas shansin të punoj në krah tëtyre dhe kam përfituar shumë nga ata.

Konkretisht...Kam përfituar të gjitha, të gjitha

proceset e ndërtimit. Unë kam sh-kuar atje kur lumi Drin ishte në sh-tratin e tij shekullor. Kam jetuar ak-tivisht çastin kur Drini është devi-juar. Kam qenë kur janë hedhurthemelet e godinës së hidrocentralitdhe të sallës së turbinave. Atje ishintë gjitha proceset e punës që lidhenme ndërtimin.

Jam përballë një talenti në fush-ën e ndërtimeve. Me sa nga sa e njohunë familjen tuaj, njohje që në vog-li, as Islami i vjetër, as Xhetani, asHaliti, as Sabriu dhe as babai juaj –Ymeri, nuk janë marrë me ndër-timet. Nuk e di se nga çfarë geni er-dhi dhe u vendos në trupin dhe shpir-tin tuaj geni i talentit në ndërtim?

Nuk e di, ndoshta punë fati,ndoshta edhe pse me ndërtimin umora që i vogël. Sapo mbarovaklasën e tetë unë nisa punën në njëobjekt të madh, një universitet tëpunës. Meritë ka babai im, i cilindoshta me dhimbje më largoi larg,shumë larg për kohën dhe shumë tëvështirë për punën në moshën time.Mendova se po të vazhdoja gjimna-zin nuk do të ngjitesha më lart, siçedhe nuk u ngjita. Gjimnazi ështëshkollë shumë e mirë por po nuk ungjite pas tij, nuk i vlen kujë.

Në Fierzë vazhduat shkollën?Sigurisht. Punoja ditën kurse

natën vazhdoja shkollën e ndërtim-it. Tre ditët e tjera të javës nuk kamlënë kurs pa e mbaruar, kurse të asajkohe si hekurkthyes, karpentier,murator...Në të gjitha kapa kate-goritë maksimale.

Në Fierzë kanë shkuar shumënjerëz...

Dhjetëmijë veta punonim atje...

Po, por një njeri që ta ketë kaqpër zemër ndërtimin si ju është diç-ka e veçantë...

Fillimisht e kam filluar punënduke zëvendësuar një person qëshpërndante gazetat. Ai mori lejen ezakonshme dhe me ndërhyrjen e da-jës tim tek shefi i kuadrit, isha shumëi vogël, shpërndava për pesëmbëdh-jetë ditë gazetat. Për fat atje ishtenjë inxhinier që sot e kam mik tëngushtë, Burhan Turkeshi i cili mëka dhënë mësim, më ka dhënë edhezanat. Burhani ishte tip sportiv, kish-te qenë futbollist me “Partizanin”porkishte dëmtuar gjurin dhe ishteshmangur nga loja. Ishte tifoz spor-ti, sikurse edhe unë. Ai abonohej nëtë gjitha gazetat dhe revistat e asajkohe. Gjigant, dy metër burrë, patri-oti jonë nga Dibra e Madhe. Unë,me korrektesën më të madhe, ia çojagazetat si askujt tjetër çka i bërishumë përshtypje. Me tu kthyer per-soni nga leja e zakonshme Burhaniinsistoi që të më merrte pranë. Aiishte inxhinier hidroteknik por përmomentin ushtronte profesionin einxhinierit topograf. E kishte si të

thuash në gen familjar. Edhe dyvëllezërit e tij ishin inxhinierë to-pografë. Vëllai i mesit, NexhatTurkeshi që siç e thashë më përparaështë një nga inxhinierët topografëmë të mirë në Shqipëri.

Nga Fierza u kthyet në...Nga Fierza kalova në disa rrugë të

errëta të kohës. Shoku im, Burhaniinsistonte që të vazhdoja studimetuniversitare. Ndërhyri tek drejtori iasaj kohe në hidrocentral, tek EminMusliu, edhe ky një ndër figurat mëtë mëdha të ndërtimit të asaj dhe tëkësaj kohe. Ai si drejtor ndërmarrje-je kishte shumë relata me sekretarine parë të asaj kohe Hysen Papa. Mendërhyrjen e tij arriti që të vendosejqë unë të shkoja në shkollë. Shkovatek shefi i arsimit, i dorëzova të gjithadokumentet që kërkoheshin, doku-mente të cilat i pranoi. Por... doku-mentet duheshin plotësuar edhe menjë karakteristikë nga organizata bazëe partisë në fshat, dokument të cilinsekretari i organizatës, të cilin nukdua t’ia përmend emrin, nuk madha....

Kështu kapitulli i shkollës u mby-ll. Shkova ushtar, xhenier nga der-dhja e lumit të Matit deri në Kep tëRodonit, ku për dy vjet u mora mendërtimin e bunkerëve të kohës.

Pas ushtrisë shkova në Peshkopi kufillova punën në ndërtimin eujësjellësit nga Kalaja e Dodës në Pesh-kopi. Sektori ku punoja unë ishte Sll-ovë – Kala e Dodës, burimet e Preshit.

Edhe këtu shansi më dha mundës-inë të punoj me një inxhinier shumëtë talentuar, i cili sot nuk ndodhetmes nesh, me Sakip Zebin...

Më tej kam punuar në NSHN,kam punuar në degën e planit, nëzbatim, në degën teknike, në zba-tim... Tre vjetët e punës në degënteknike më shërbyen shumë në pro-fesionin tim.

Kam ndërtuar frigoriferin, një ob-jekt shumë i madh për kohën nëPeshkopi. Kam ndërtuar shumë bane-sa. Kam filluar ndërtimin e pallatittë kulturës...

Ju kam bërë disa fotografi atje...Po. Ju më keni fotografuar. Ca mi

ke dhënë ti kurse ca i kam pas. Keshkruar edhe në gazetë me sa mbajmend unë. Fatkeqësisht atë shkrimnuk e kam.

Do ta gjejmë...Mirë do të ishte... Më pas erdhën

vitet nëntëdhjetë. U mbyll ndërmar-rja... Jam i pari që kam kaluar pri-vat. Më janë ofruar, pavarësisht searsimin e lartë nuk e kisha, drejtorndërmarrje, post që zgjidhej mevotim. Megjithëse u votova unani-misht nuk pranova.

(Vijon numrin e ardhshëm)

Zabitin e njohin sinjeri të ndërtimeve,si një njeri që u ulnë auditorin eUniversitetit të Madhtë Punës, nëHidrocentralin e Fierzësku mori diplomënshkëlqyeshëm.

11 - Gusht 200940nr.

kulturë“Të gjithë mendojnë se kanë diçka për të thënë, ndërsa në rastin e

Gëzimit, ai ka diçka për të thënë që ja vlen të dëgjohet”Damian O’Louighlin – The Birmingham News

Shkrimtari dhe akademiku i njohur shqiptaro-britanik, Gëzim Ismaili Alpion, rikthe-

het në Tiranë me shfaqjen e tij “If only thedead could listen” (Sikur të vdekurit të dëgjo-nin).

Qendra Ndërkombëtare e Kulturës “Arb-nori”, organizoi në mjediset e sallës “Abreti”,në Tirana International Hotel, të Premten mëdatë 14 gusht 2009, në orën 11:00, prezan-timin e kësaj drame.

“If only the dead could listen” është njëripunim i dramës “Vouchers”, që u botua nëAngli në vitin 2001. Për herë të parë “Vouch-ers” u vu në skenë me regji të dramaturgesserbe Dr. Duska Radosavljevic në Festivalin eTeatrit Bashkëkohor Evropian në Huddersfieldtë Anglisë, në mars 2002.

Në qendër të dramës, ngjarjet e së cilëszhvillohen në Londër në vitin 2001, janë Leka,një azilant politik nga Kosova, dhe Alma, njëstudiuese nga Tirana. Drama shtjellon disatema delikate. Alpion është shprehur se nukshkruan për ta argëtuar publikun por për tashqetësuar atë. “Për mua arti është terapi. Dra-ma trajton kryesisht tragjedinë e kombit tonë,por tragjedia jonë është pjesë e pandarë e tragje-disë njerëzore që kalon kufijtë tokësor, etnik,fetar dhe kohor”, është shprehur Alpion. Nëkëtë kuptim, qëllimi i tij nuk ka qenë thjeshttë shkruajë një dramë shqiptare por të përdorëkarakteristika shqiptare për të trajtuar një dramëme temë mbarë njerëzore.

E sponsorizuar nga Arts Council England,dhe me regji të Marcus Fernando, “If only thedead could listen” ka pasur premierën në Anglinë shkurt të vitit 2006 nga trupa teatrale Dream-scape në Teatrin MAC në Birmingham. Suksesii shfaqjeve u pasqyrua gjerë në mediat britanikedhe ballkanike (Shqipëri, Kosovë, Maqedoni dheSerbi). Kritikët dhe spektatorët kanë vlerësuarveçanërisht interpretimin e aktorit të njohuranglez Richard Attlee (nipi i ish kryeministribritanik Clement Attlee) në rolin e azilantitpolitik nga Kosova, Leka Trimi.

Pas suksesit të shfaqjeve në Angli, Alpiondhe regjisori Fernando morën ftesa nga TeatriKombëtar në Tiranë dhe Teatri Kombëtar iKosovës. Regjisorë dhe dashamirës të artit dra-matik në Maqedoni, Serbi dhe Kroaci po ash-tu u interesuan që Dreamscape të bëjë njëturne në këto tre vende.

Në mars të vitit 2008, po me sponsoriz-imin e Arts Council England, Kompania eTeatrit Dreamscape shfaqi me sukses dramën

NË KOXHAXHIKSHTËPI MUZE PËRQEMAL ATATURKUNKryeministri maqedonas Nikolla Gruevs

ki, i shoqëruar nga Z/v kryeministri Ab-dulaqim Ademi, Ministrja për Kulturë, Eliz-abeta Kamçevska, ministri për kulturë i Tur-qisë, Nihat Gjul dhe drejtori i Qendrësnacionale për restaurim të monumentevekulturore historike, Behixhudin Shehapi, tëdielën më datë 16 gusht 2009, vuri gur-themelin e shtëpisë muze në fshatin Kox-haxhik të komunës Qendra e Zhupës, prejku e kanë prejardhjen prindërit e MustafaQemal Ataturkut, themeluesit të Turqisëmoderne. Ky projekt i Qeverisë së Maqe-donisë kap vlerën prej 300 mijë euro ndër-sa sëbashku me rrugën gjer te shtëpia muzedo të kushtojë 650 mijë euro. Një pjesë tëkëtij projekti do ta financojë edhe Republi-ka e Turqisë.

“Ky projekt është në frymën e kultivimittë respektimit dhe afirmimit të veçorive na-cionale të popullatës turke në Maqedoni,por edhe rezultat i bashkëpunimit të fryt-shëm dhe intensiv të Republikës së Maqe-donisë dhe Republikës së Turqisë”, thaGruevski.

Ndërsa Nihat Gjul, ministër për kulturëi Turqisë, theksoi se kjo është edhe njëkonfirmim i marrëdhënieve të mira e miqë-sore dhe i bashkëpunimit të frytshëm kul-turor mes dy vendeve”.

Kjo shtëpi muze do të prezantojë ek-sponate historike, do të ketë rol multina-cional dhe do të ndikojë në zhvillimin eturizmit në këtë zonë.

“Sikur të vdekurit të dëgjonin”Në mjediset e sallës ‘Abreti’ në Tirana Interna-tional Hotel në Tiranë, Qendrës Ndërkombëtaree Kulturës “Arbnori” bëri prezantimi e dramës“If only the dead could listen” i autorit shqipta-ro-britanik Gëzim Alpion

“Fatmirësisht “If only the dead could lis-ten” është e çliruar nga vargonjtë e komer-cializmit; asaj i japin jetë idetë, personazhetdhe tensioni dramatik. Kjo dramë përbënnjë sfidë si për aktorët ashtu edhe përregjisorët.” (Marcos Fernando – Regjisori idramës “If only the dead could listen” nëAngli në vitet 2006 dhe 2008)

“Në këtë dramë, Dr Alpion më tepër u drej-tohet ‘të vdekurve të gjallë’ të cilët akomanuk i kuptojnë dhe nuk përmbushin dety-rimet që kanë ndaj njerëzve të pambrojtur”.(Profesor Gaston Roberge – Indi)

“Kjo është një dramë e fuqishme e shkruarme plotë besim, gjë që dëshmon se shkrim-tari ka një ndjesi të fuqishme teatri, dheaftësinë për të gërshetuar dialogun eksploz-iv me një vlerësim sensitiv të dilemave qëhasin të ‘përjashtuarit’ social-politik”. (Pro-fesor J. T Boulton – Anëtar i AkademisëBritanike)

“Dr Alpion nuk ka frikë që të trajtojë temënsensitive të azilantëve në Britani në dramëne tij të fuqishme ‘Voushers’”. (Tony Col-lins – The Evening Mail)

“Të gjithë mendojnë se kanë diçka për tëthënë, ndërsa në rastin e Gëzimit, ai ka diçkapër të thënë që ja vlen të dëgjohet”. (Dami-an O’Louighlin – The Birmingham News)

në dy qytete angleze: në Birmingham (në Te-atrin MAC) dhe në Wolverhampton (në Teat-rin Arena). Në rolin e Lekës këtë radhë ishteaktori i talentuar anglez Andrew Cullum, i cilika marrë pjesë në dramën seriale televiziveangleze EastEnders.

“If only the dead could listen” u botua nga“Globic Press” në SHBA në vitin 2008.

Në fillim të prezantimit me 14 gusht ushfaq e filmuar premiera angleze e dramës,ndërsa pas shfaqjes së premierës, Dr Alpionzhvilloi bisedën me temë “Identiteti KombëtarShqiptar: Kohezion në Individualizëm dheFragmentim”, në të cilën u shtjellojë se përsenë “Voushers” dhe “If only the dead couldlisten”, ai përqendrohet në trajtimin e refug-jatëve dhe azilantëve shqiptarë në Perëndim,si dhe në raportet që bashkatdhetarët vendosinme njëri tjetrin në mërgim.

Alpion u përqendrua kryesisht në komple-ksin e inferioritetit që vihet re tek disa shqiptarënë Perëndim, dhe argumentojë se drama ësh-të një art i fuqishëm dhe mjet efikas për tëtrajtuar aspekte të rëndësishme dhe tabu qëkanë të bëjnë me identitetin tonë kombëtar.Sipas Alpion, arti dhe artistët mund dhe du-het të kontribuojnë më shumë për të sjellë mëpranë njëri tjetrit popujt e Ballkanit, dhe kjobëhet më mirë kur gjejmë dhe vlerësojmë vleratë përbashkëta.

Pas prezantimit të dramës, Gëzim IsmailiAlpion iu përgjigj pyetjeve të pjesmarrësve tëshumtë në takim si dhe zhvilloi biseda të lirame ta, mes të cilëve edhe shumë miqve të tijnga vendlindja.

VLERËSIME PËR DRAMAT EALPIONIT

Gëzim Ismaili Alpion

“101 LISAT E DIBRËS”Më datë 10 gusht ora 11 në një nga

sallat e Shtëpisë Qendrore të Ushtrisëu bë promovimi i librit të Garip Trocit “101lisat e Dibrës” Ky promovim kishte tëveçantën e tij.Ishin mbledhur miq e shokëtë Garipit, koleg eish koleg, njerëztë familjes. Kish-in ardhur në këtësallë jo vetëm përtë promovuarkëtë libër me vleratë pakontestuarapër Dibrën dhe di-branët por dhe përtë festuar 60 vje-torin e Garipit,Vërtet një ditë eshënuar. Njëtakim i paharruar mes shokëve e miqve, tërinj por dhe të vjetër. Takimi nuk kishteprotokoll. Pas fjalës së shkrimtarit AlbertZholi, biseda më pas nisi rrjedhshëm. Folëntë gjithë jo vetëm për librin por treguan dhekujtimet e bukura që kishin përjetuar meGaripin. Foli Shpend Topollaj, Nuri Dra-goi, Defrim Methasani, Mevlud Buci, AvniAgolli. Në fund një urim i përbashkët, njëfotografi si dhe një koktej ku gotat u ng-ritën për dy gëzimet e Garip Trocit qëshumë bukur i kishte llogaritur të namblidhte në të njëjtën ditë.merr kopjen tënde

12 - Gusht 200940nr.

kulturë Me guxim te pashoq, këmbëngulje të jashtëzakonshme, me netë të shumta të pagjum ndërmori, zbulimin e anës tjetër tëmedaljes, kolonizatoret e shekullit të tetë para erës son, morën nga popullsia autoktone (Pellazgët), kulturën fetare, heroitlegjendar, shkrimin, mënyrën e oraganizimit të jetës ekonomike, shoqërore, mjeshtrinë e perpunimit të metaleve etj

URIM ME RASTIN E MUAJIT TËBEKUAR TË RAMAZANITInstituti Shqiptar i Mendimit dhe iQytetërimit Islam (AIITC), me rastin e mua-jit të madhërueshëm të Ramazanit, ju urontë gjithë besimtarëve muslimanë: Agjërimtë lehtë e të pranuar dhe përfitim nga tëgjithë mirësitë që sjell ky muaj!

Urojmë që nëpërmjet agjërimit të sin-qertë, të lutjeve dhe kryerjes me përkush-tim të riteve fetare, besimtarët të ndodhensa më afër Zotit të Lavdëruar.

Nga dashuria dhe besimi për Krijuesin egjithësisë burojnë të gjitha ndjenjat e pas-tra dhe virtytet e larta njerëzore. Ndjenja emadhëruar dhe fisnike e besimit është gur-rë e pashtershme nga ku buron humanizmii thellë, dashuria dhe respekti për njeriunsi qenia më e ndershme, më e përkryer dhemë e bukur e krijuar për të adhuruar Zotin.Ramazani është muaji që i këshillon njerëzittë jetojnë në paqe, në miqësi, në harmonie të mirëkuptohen me njëri-tjetrin. Ështëmuaj sprove, muaj i angazhimit në luftëkundër çdo të keqeje dhe rreziku qëkërcënon shoqërinë njerëzore.

Në këtë muaj të bekuar besimtari lartë-sohet shpirtërisht, bëhet më paqësor, më isinqertë, më i thjeshtë, më i durueshëm,më zemërgjerë, më dashamirës dhe fitonshumë tipare e cilësi të shëndosha, për tëcilat ka nevojë shoqëria shqiptare. Ky muajreflekton mirësi në plan shumëdimension-al për shkak se afërsia me Zotin është nd-jenja që e bën njeriun më të mirë, më tëmoralshëm, më të virtytshëm, më të nder-shëm, më bujar dhe e orienton atë në rrugëndrejt së mirës, përsosmërisë dhe vleraveshpirtërore.

Shqiptarët pavarësisht besimeve që upërkasin, duan të jetojnë në paqe e harmo-ni midis tyre dhe kanë nevojë për mesazhemirëkuptimi, të cilat përcillen fuqishëm nëmuajin e shenjtë të Ramazanit.

Dr. Ramiz Zekaj, në emër të Institutit Shqiptartë Mendimit dhe të Qytetërimit Islam (AIITC),përcjell urimet me rastin e muajit të Ramaza-nit për mbarë besimtarët muslimanë.

AKSION HUMANITAR NË DIBËR TË MADHE

Paketa me ushqime për të varfëritMe nismën e një grupi të të rin-jve dhe me përkrahje të Shoqat-ave “Drita” dhe “One dollar forDibra”, u arrit që në Dibër,përnder të Ramazanit të madhër-ishëm brenda disa ditëve ngaqytetarët dibranë u grumbulluansasi të konsiderueshme artikujshushqimor miell, vaj,sheqer,oriz,krip, fasule, jufka, etj. Këta të rinjentuziastë këtyre ditëve nëpërfamiljet e skamnorëve shpërn-danë afër 60 pako ushqimore. Kygjest human është shprehje e de-votshmërisë dhe solidaritetit nëkëtë muaj të shenjtë të agjërimitqë edhe sofrat e skamnorëve tëjenë më të begatshme. / R.T.

Xhamia e Inqarit, një nga më të vjetrat në rajon.

Dritë diturie në shekujt e errëtNga: Dr. SELMAN MEZIU

Të hedhësh dritë për ti’u dhënë shkëlqimvërtetësie katërqind vjetëve(1800-800 para

erës sonë) është nje sipërmarrje sa e guxim-shme aq edhe mundimshme. Të zbulosh rrën-jët e stërgjyshërve të tu, të përhumbura nëmugëtirën e mijëra e mijëra vjeteve, e në hap-sira toksore të pa perceptuehme deri më sot,me anë te analizave, përqasjeve të qindra li-brave e miliona fjalëve dhjetra gjuhëve të au-torëve të lashtë modern, miteve e legjendave,mbishkrimeve, është një heroizëm i pashoq enjë mençuri tejskajshme. Por kjo ishte ë vet-mia rrugë për zbulimin e gjeneologjisë së Pel-lazgëve.

Ky është Mathieu Aref. Studimin e tij e kashprehur në njëmijë e dyqind e dhjet faqe, tëndara në dy libra, Shqipëria(Historia dhe Gju-ha). Odiseja e pa besueshme e një populliparahelen. Botuar ne vitin 2007.Mikenët=Pellazgët. Greqia ose zgjidhjae njëenigma. Tiranë, Plejad 2008.

KUSH ËSHTË MATHIEU AREF?

Lufta e përgjakshme Ballkanike, varfëria etmerrshme që kishte pllakosur krahinën eMatit e detyroi babain e tij të braktis fshatinRremull, në vitin 1910 dhe të emigroi nëEgjypt, ndërsa ai bashkohet me të dashurën etij, njëzet e gjashtë vjet më vonë.

Më 1 Mars 1938 lindi Arefi ne Kajro. Sh-kollohet në qytetin e lindjes. Zotron që nëmoshën e adoleshencës Arabishten, Frëngjish-ten dhe gjuhën e mëmës. Në vitin njëmijë enëntëqid e gjashtëdhjetë e një ai udhëton përnë Paris. Por përse vallë ky njeri me origjinëshqiptare ndërrmerr këtë udhëtim? Ndoshtasi turist, si ambasador apo këshilltar.

Udhëtar të shumtë francez, ambasador siAmi Boue, Pouqueville F. C. H. L. , A. De-grand, Hyacinthe Hecquard, Victor Berard etj,etj, kanë vizituar e shkruar shum për atdheune tijë. Atëhere ai shkon të kshillohet e të njo-hë veprat e tyre! Por adhe kjo nuk është evërtet. Atëhere cili është vallë misioni i tijë?

Me shkoqur na e rrëfen ai vetë kur shkru-an: ‘’Kur nisa hulmutimet e mia dhe fillovatë shkruaj veprën që keni në dorë, në fillimtë viteve 1996( ngjizja e saj ka zgjatur tridh-jetë vjet ), kam qenë plotësisht i bindur sePELLAZGET ishin populli më i vjetër në Eu-ropë, por kisha vetëm një ide të turbullt përzanafillën e vërtet të Grekërve…,, ,

Shkëndinë e ndezjes së pishtarit të idesëpër të ndërmarr këtë studim të stërmadh iadha vepra e Amerikanit Martin Bernal ‘’Athinaë zezë,, (Fabrikimi I GreqiseAntike (1785-

1985) ku zbulohet borxhi që i kanë HELENETqytetërimit Egjyptian. E lexoi këtë vepër mevëmendjen e kureshtjen e një studiozi. Nëqelizat e trurit filluan të krijohen vatra frymë-zimi për të gërmuar mbi të kaluarën shum tëlargët të origjinës së popullit të origjinës sëtij.

Me guxim te pashoq, këmbëngulje të jas-htëzakonshme, me netë të shumta të pagjumndërmori, zbulimin e anës tjetër të medal-jes, kolonizatoret e shekullit të tetë para erësson, morën nga popullsia autoktone (Pel-lazgët), kulturën fetare, heroit legjendar, sh-krimin, mënyrën e oraganizimit të jetësekonomike, shoqërore, mjeshtrinë e per-punimit të metaleve etj. Këto u zbuluan‘’ndër rrjeshta apo në mes tyre,, duke lexuare rilexuar krijimet e Homerit rapsod që i kën-donte rrugëve këngët e tijë, por të përpunu-ara me mjeshtri tinzare, nga shkrues të shumtgrek të epokave të Solonit(640-561p. e. s. ),Pisistratit(561-527 p. e. s. ) e Aleksandri-ane(336-323 p. e. s. )

Mathieu ështe i ndergjegjshëm në punëntijë, i sinçert e serioz’’…. në mungesë të njëdokumentazioni të plotë e seroz,, -shprehetai. , , apo ‘’prirem të mendoj…,, etj. etj. nëkërkim të degëve ekstremo –lindore të pel-lazgjishtes së lashtë.

Ai nuk është kategorik, i prerë në gjykimete tija për këtë apo atë çështje ‘’. . ka të ngjarënjë shkrim…. , Dorianët, , apo ‘’sipas men-dimit tim…. ,, Është i shtruar, dorë lëshuar,sepse nuk kërkon tiu imponoi lexuesëve përatë që ai s’ka prova të qënsishme për të bin-dur vetëveten.

Këtij mëmdhetari të flaktë i dhimbset gjernë palcë të shpirtit fatëlumsia e këtijë popu-lli

Ja çfar shprehje lapidar i gurgullon ngathellësia e zemrës ‘’Vendi i tyre është katandi-sur në një pëllëmbë tokë nëse kemi parasyshterritorin e madh që ata(pellazgët S. M. )zotëronin në brigjet e Danubit deri në Epirdhe nga Adriatiku deri në Thrakë. ,,

Ky historian i fund shekullit të njëzete e ifillimit të njëzetë e njëtë nuk është aspak ni-hilist apo mohues mos mirënjohës por as kse-nofob për historinë e kulturën shumëplanshetë Greqisë të të gjitha kohërave. Ai shpre-het:. . ’’qytetërimi i tyre, kultura e tyre dhembi të gjitha gjenia e tyre,, te cilat duke fil-luar nga shekulli i VI para krishtit deri nëpushtimin e Greqisë nga romakët, kanëndriçuar botën tone të lashtë me dritën e tyre

kulturore, artistike, filozofike dhe shken-core.,,

Objektiva të reja i ka vënë vetes në fush-ën ë historisë së lashtë, mbi Iberët e Baskëtpër të zgjidhur enigmën e tyre, mbi origjinën,kulturën, etninë, emigrimin e historia e tyretë fshehur në mantelin e zi të shekujve do tëshkruhet në një libër.

MËNYRA E NDËRTIMITTË VEPRËS

Librat e shumta të marra për tu kshilluare konsultuar fillojnë që ne vitet shtatëqind epesëdhjetë para erës sonë e deri ne ditët tonapra shekulli i njëzetë e njëtë. Eshte sistemuarndër kapituj e nën kapituj, me përfundimenë fund të tyre, të cilat nëpermjet ghuhës sëthjesht e të komunikueshme, larg shprehjeveakadameike i bën dy librat të kuptohen le-htë, e të mësosh mjaft nyje kyqe të kësajepoke të fshehur nën mantelin roze të delirittë madhështisë HELENE, gjer më sot. .

Kronologjitë e Greqisë arkaike, klasike ehelenike, të Azisë së Vogël, Italisë, Egjyptittë lashtë etj jane një formë e re për të paraqi-tur materialin, shkurt, qartë, e të përdorshëmlehtësisht për shkrues e studies të fushava tëndryshme të dijes.

Përdorimi i shkronjave kapitale apo nor-male me ngjyrë të zezë, korsive, thonjëzave ishprehjeve latine si’’stricto sensu,, etj, etabelave të fiseve e popujve të ndryshëm apoi fjalëve të tyre të krahasuara me gjuhën sh-qipe përbëjnë një gjetje të zgjuar që i shkonpër shtat llojit të vepres, stilit histori rrëfen-jës e rëndësisë shumëplanshe të sajë.

Zgjedhja me kujdes e fotografive, nderti-mi i hartave mbi shtrirjen e popullsive tëndryshme të këtyre kohërave shumë të large-ta, për Azinë ë Vogël, Afrikën Veriore, Sh-tetve Europine etj përben një ilustrim bindës,konkret të prekshëm për kategori të ndryshmelexuesish studiuesish. Ndërsa cilësia e sh-typëshkrimit është rrokullisur një shekull pra-pa nga Shtepia Botuese PLEJAD, e cila iç’vlerëson përmbajtjen, kuptimin e për-dorimin kësaj vepre.

Ndërsa përkthyesja Iliriana Angoni ka der-dhur me gjithë forcën njohuritë gjuhësor, di-alektikore, ë fjalëforrmuese në përkthimin eveprës nga Frëngjishtia . Por kanë mbetur jopak fjale me origjinë të huaj si: stratigrafike,konvergjencë, divergjencë, rebus, manikeizmi,aborigjene, portuale magmën, ambiguite, de-kriptuar, autokton, spektri, rezonancë, epi-log, heterogjen, etj, të clave me lehtësi mundt’iu gjëndesh barazvlerat e tyre në gjuhën tonëtë begatshme.

Autorit në të dy volumet nuk i kanë shpë-tuar përsëritjet e natyrave, të legjendave,fjalive, shprehjeve, për të cilat ne nuk pojapim shifra, apo përsëritje të tyre, këto kanënjë motiv: dëshirën, pasionin e një studiuesipër popullin e atdheun tijë të origjinës, eodisenë fatkeqe për dymijë e pesëqind vjetme rradhë.

Eshtë për të ardhur keq që një vepre tëtille, i mungon treguesi i emrave, nuk mundtë shkruajm se kush nuk e ka kryer, sepse nuknjohim origjinalin e sajë, por kjo do të le-htësonte studimin e shfrytëzimin efikas tësajë.

(Vijon numrin e ardhshëm me çështjet:)

- Shtjellimi i së vërtetës mbiPellazgët

- Në hullinë e hulmutimeve

13 - Gusht 200940nr.

opinion“Po t’i shohësh në mënyrë diakronike rrjedhat e proceseve reformuese në vendin tonë, duken qartë ritmet

tepër të ngadalta të zhvillimit, thyrjet e shpeshta të procesit, rënie të papritura në hone e kurthe, të cilat nakanë marrë shumë kohe dhe na krijojnë ndjesinë dëshpëruese, sikur jemi të dënuar të bëjmë punën e Sizifit”

Nga: Dr.FEJZULLA GJABRI

STUDIM PËR SHEMBËLLTYRËNKa pak kohë që bibliotekave të studiuesve të

folklorit dhe letërsisë i është shtuar studimi“Shembëlltyra në folklore dhe letërsi” të au-torit Hajri Mandri, në fillim si tezë për shkallëm“master”. Por, studimi i botuar i kalon caqet esynimit të parë të autorit: për të mbrojtur tezë.Veç folklorit, më saktë analizës shkencore, atylexuesi gjen etnografi dhe sociolinguistikë,mitologji, depërtime në rrefimet teologjike(kur’anor e ungjillor) , në tekste autorësh, sidhe shembuj e përkufizime nga literatura bash-këkohore. Studimi jep një tabllo të gjallë jetëssë shembëlltyrës, duke treguar se ajo prap je-ton. Jeton në vise me traditë në ketë lloj komu-nikimi, duke u përqëndruar në Dibër, Kosovë emë tej. Autori thotë se ajo jeton edhe në letërs-inë e kultivuar, dhënë me mjeshtëri nga sh-krimtarë të traditës dhe deri në ditët e sotme.

DIMENSIONE MË SHUMË SEGJUHËSORE

Merita e autorit qëndron në shkoqitjen eshembëlltyrës, parë në disa drejtime, të cilatjanë renditur me kujdes sipas një metode bash-këkohore. Për këtë, duket se është dhe dora estudiuesit Shaban Sinani, reçensent i librit. Ethem ketë, pasi Shaban Sinani njihet për thellës-inë e mendimeve, saktësinë shkencore dhe, ajoqë është më e rëndësishmja, i pakursyer tekolegët. Me një hyrje dhe mbyllje, Profesor Si-nani jep kodin e materialit të autorit, çelësinpër të kuptuar atë që ka arritur të thotë monogra-fia, duke i shtuar më tej vlerat shkencore.

Ç’na thotë studiuesi Mandri në analizën etij për shembëlltyrën, alias, bisedë alegorike?Së pari, analizat e tregimeve me shembëlltyrëtë përdorura në ketë monografi, japin njoftimepër pasurinë e informacionit të ligjërimit gju-hësor, etnografik (përfshi të dhënit e së drejtës),njoftime mësimi e formimi për jetën e deri tekkodet e komunikimit midis njerëzve, veças nëodat e miqve. Odat në shumë vise kanë qenëinstitucione komunikimi dhe “shkolla” mësi-mi dhe edukimi, kur shkolla e vërtetë mungon-te..

Gjithashtu autori fillimisht na jep përkufiz-imin e të folurit me alegori, na bën të njohurme pak dukuri që kanë arritur nga tradita, sidhe me gjendjen e saj në ligjërimet e sotme,format më të përhapura të tregimit alegorik,shembëlltyrës teologjike dhe laike, duke arriturtë bëjë dhe seleksionimin parë nga origjina. Pra,tregon se sa është ajo vendëse dhe ndikimetnga lëvzja e njerëzve apo ndikime të tjera.

Autori tregon se gjuha alegorike përmban “tëfshehur” kuptimin e mendimit që përcjell. Ajoka një hapësirë gjeografike, një truall ku kul-tivohet, duke formuar një areal të qenësishëm,mbase unikal, nëpërmjet transmetimit që ky tëfolur mbart në vetvete. Duhen kuptuar e vlerë-suar faktorët gjuhësorë, me kombinimet e tyresintaksore e leksikore, se ato janë kripa e lëndësqë përdoret gjatë të folurit alegorik.

STILI I LIGJËRIMIT POPULLORAto ndërtohen me një stil të veçantë e të

figurshëm të gjuhës popullore. Ky është njëvlerësim i dhënë në ketë monografi, i konstatu-ar nga shtjellime, që autori i ka bërë materialittë mbledhur në terren, nga botimet dhe liter-atura teorike bashkëkohore. Gjithashtu gjykimetdhe vlerësimet të dala nga tregimet popullore,tërthorazi, përmes frazeologjish e shprehjesh tëshkurtra, autori vlerëson rolin e tyre në trans-metimin e një mesazhi, një ideje, përçimin njëzgjidhje. Të folurit me nënkuptime ka në bazëthënie të moçme apo tregim të sajuar nga njerëztë caktuar, aty për aty, duke thirrur në ndimëedhe ndonjë anekdotë të ndryshuar, që përm-

Rreth librit “Shëmbëlltyra në folklor dhe letërsi” i autorit Hajri Mandri

Studim me vlera për gjuhëne tregimeve alegorike

ban në vetvete edhe figura artistike Këtë lloj ligjërimi e kanë mbledhur e shk-

ruar (e më pak trajtuar) edhe studiues të tjerëtë mirënjohur si Anton Çeta, Gjovalin Shkur-taj, Mehmet Halimi, Xhafer Martini, HazizNdreu, Hilmi Kolgjegja dhe kohet e funditShaqir Skarra, i cili mblodhi e botoi vëlliminme titull “Malet e Dibrës”. Duhet thënë se asmbledhja e tyre e më pak studimi nuk janështerues. Përkundrazi, sa herë t’i ktheheshmaterialit shembëlltyrë”, do vesh re mendimetë tjera, vlera të pakapshme, synime të paduk-shme etj. Mbështetur në mbledhjet e më-parshme, Hajri Mandri deri tani na jep mëshkoqur, të analizuar tashmë alegorinë, jovetëm siç jemi mësuar të cilësojmë si fjalë“të mençur” apo si figurë artistike e gjuhë ale-gorike e të të fshehurit, por si filozofi, si art,si veprimtari shoqërore nga shekuj, të argu-mentuar me një literaturë të pasur.

SI GJUHË SHENJASHJo gjithkush e kupton bisedën alegorike,

gjuhën e shenjave. Gjuha me nëntekst ështëjo e lehtë. Ajo do kodin, do përvojën, per-gatitjen për të bërë analogji. Siç e ka cilësuaredhe autori i monografisë që po flasim, nëntek-sti i shprehur me këtë mënyrë të komunikuariështë i ndërvarur nga rrethana të caktuara. Përtë shtuar shembujt e shumtë të dhëna në ketëvëllim, po shënoj një bisedë shenjimesh (tjetërpër tjetër), ndërvarur nga koha dhe mjedisi:

“Në vitet ’50-të të shekullit kaluar, u takuandy burra mbi të dyzetat në një lokal. Njaniishte ulë para dhe i dyti, kur pa se s’kishtevend me u ul diku tjetër, drejtohet burrit qëishte vetëm: Njatjeta, or Shaban! Ky s’e kishteemnin Shaban, po e kuptoi se ai që i foli, ekishte ketë emën. i thotë dhe ky emnin e vetdhe gjatë bisedës e pyet njani tjetrin: -Sa sh-kollë ke? Dy vjet shkollë dite e tre shkollë nate.Tjetri i thotë: Ta kalokem ty se kam katër vjetshkollë nate e vazhdoj shkollën e ditës. Pofolim lirshëm se paskemi të njëjtën shkollë...”.U morën vesh se të dy kishin qenë të burgosure kulakë. Kodi: shkolla e natës-burgu, shkollae ditës-kulakllëku. Kjo se asnjëri s’ishin nëmoshë shkollore e në rininë e tyre shkolla ish-te e rrallë. U desh ky kod komunikimi që atatë flisnin me njëri tjetrin, e tjerët përrreth tëmos e merrnin vesh. Komunikim me shifër.

Thamë më sipër se studimi i Hajri Manritnuk është thjeshtë për gjuhën, por edhe përshkenca të tjera shoqëror e deri te kanunet.Fundja është gjuhë me shenja, të cilat i studi-on Semiotika, shkenca e përgjithshme mbi

(Vijon në faqen 15)

Koha si kosto e lartë ereformave integruese

Nga: HYSEN UKA

Tejzgjatja e tranzicionit me ka nxitur mendimin për t’i pare në një kuadër më të gjërë,

në relacione ndërvarësie e me thellë procesete reformimit e te integrimit ekonomik të ven-dit tonë. Në përceprimin qytetar konceptettranzicion, reformim, integrim etj, përkapensi terma zhvillimi dhe rritje ekonomike. Njëqasje e tillë ndaj këtyre koncepteve është epritëshme të jetë zhgënjyese për qytetarët tonë,pasi ritmet e zhvillimt tonë ekonomik endenuk janë të tilla që të mendosh ndryshe. Përhirë të së vërtetrëtës duhet thënë se këto pro-cese janë zhvarritur e rrekur më shumë se nor-malja, për të dalë në ritmet e duhura, duke ushtyrë me shumë mundim përpara, aq saqytetarët ndjehen te lodhur dhe ju krijonë bez-di fjalët “reformë” e “tranzicione”.

Po t’i shohësh në mënyrë diakronikerrjedhat e proceseve reformuese në vendin tonë,duken qart ritmet tepër të ngadalta të zhvil-limit, thyrjet e shpeshta të procesit, rënie tëpa pritura në hone e kurthe, të cilat na kanëmarrë shumë kohe dhe na krijojnë ndjesindëshpëruese, sikur jemi të dënuar të bëjmëpunën e Sizifit.

A QE I MIRË FILLIMI YNË...Kur themi ritme zhvillimi, kuptojmë njësi

zhvillimim për njësi kohe. Po a ka në faktënjësi matëse, standarte për të bërë këto lloga-ratije. A është i matshëm zhvillimi, apo mundte flitet për të vetëm në përgjithësi, duke spe-kulluar me shifra e shprehje të tillë si: “...ngjit-ja e rritjes në zbritje...; ...zbritja e rritjes nëngjitje...”, shprehje që rëndom përdoren përkonsum mediatik, me qëllimin e vetëm për tëdrobitur mendjen e njerzëve, për të krijuar pësh-tjellim, shpërqëndrim të vëmëndjes së qyteta-rëve, në mënyrë që ata ta pranojnë zhvillimin etyre ashtu siç u vjen, siç u gatuhet nga nga poli-tikëbërësit, pa patur lirinë e publikut të mirëin-formuar, që të mendojnë vetë për çfarë kandodhur dhe pa patur mundësi të kërkojnë llog-ari dhe të orjentojnë drejtë vullnetin e tyre poli-tikë. Tashmë edhe qytetarët tanë, kanë kuptuarse ka kritere e standarte të përpikta, për matjene progresit e të efektivitetit të çdo qeverisjesapo nisme politike. Por e dhimbshme këtumbetet se një pjesë e politikës sonë, gjatë kohëështë përpjekur ta vonojë sa më shumë të mundndërgjegjsimin e qytetarëve, e jo të bëjë atë qëka për detyrë: të jetë e hapurë, të informojë parreshtur qytetarët e saj, me synim ngritjen evetëdijës së tyre për të matur realishtë veprim-tarinë qeverisëse dhe për të përcaktuar objekti-va real në rrugën e zhvillimit. Ende sot shohimsa pështjellim e mjergull krijohet, për t’ia bërëtë pa kapshme apo për t’ia fshehur publikut“fakte jo të këdëshme”, që përmbajnë raportete monitoruese, të hartuar me qëllimin e mirënga instrumentat e specializuara të monitorim-it të BE.

Shohim me dëshprim se kemi shpenzuarshume kohë për fare pak hapa përparim e zh-villim, thuajse jemi zvarritur. Këtu mund tëjustifikohemi, gjë që është bërë e bëhet shpeshnga politikanët e “ananliste të programur”, (tëcilët rreken që me çdo kusht të nxjerrin të“shëndetëshme” politikën e qeveritë tona, dukeshkelur mbi të vërtetën, falsifikuar analizat ekrijuar iluzion, por që manipulimi nuk shëronsëmundjen), duke përdorur e keqpërdorur ref-erencën, pikën e nisjes, gjendjen në të cilënishte Shqipëria, kur nisi tranzicionit, procesine reformave politike e të ristrukturimimit tëekonomisë, duke e shnëdrruar në ekonomi tëlirë të tregut. Një fillim i mirë është gjysma epunës. Por, a qe i mirë fillimi ynë, nëse qe ikeq, pse qe i tillë, cilët kanë qenë efektet,pasojat e tij në mentalitetin e qytetarëve dheritmet e zhvillimit? Nisja e rrugës së refor-

mave në vendin tonë, ka qenë nga më të këqi-jat e mundëshme, e bërë në atë mënyrë që tëdo të kishte dëshiruar dashakeqësi më i madhi shqiptarëve.... U tymos aq shumë në mënd-jet e njerëzve, të atyre të kishin punuar mebesim e idealizëm, duke vënë jetën e tyre nëthememlet e ndërtimit të Shqipërisë, dukethënë se asgjë nuk kemi bërë, agjë nuk vlenë,se jemi fundi i botës, se ky vend është i pandreqshëm, se shkolla dhe njohurit tona nukvlejnë, se Shqipëria është e dënuar të mbetete varfër....; se ne vetëm na duhet të mallkojmëtë shkuarën tonë, pa zhvillimin do të na e sjell-in nga jashtë etj, etj. Kur i gjykojmë sot gjak-ftohtë ato çfarë me aq patos premtoheheshinnëpër tribuna në vite 1991-1992, të bëjën tëqeshësh, por të bëjnë të qashë kur mendonefektin, çoroditjen e plotë të të gjithë jetës sëvendit, paralizimin e të gjithë elememntevetë fuqisë kombëtare deri në armiqësimin eqytetarëve me çdo gjë të ndërtuar prej tyre. Tëgjitha këto ngjallën dëshprimin e njerzve dukekrijuar energji negative dhe duke e futur ven-din ne një valë shkatrrimesh materiale e mo-rale, duke shkatrruar rendin e të gjitha vler-ave. Dhe kjo na ndodhte ne shqiptarëve qëqartësishtë i dhamë vullnet politik rrugës sëndryshimit në zgjedhjet e vitit 1992. Forcat ereja që morën drejtimin e vendit në rrugën ereformave demokratike, edhe pse kishinmbështetje popullore, nxituan të hapnin “zar-fin e parë”, atë në të cilin këshilloheshin tëshajnë parreshtur, vend e pa vend, të shkuarën,rregjimin e më parshëm, si mjeti më i mirëtaktik, për të të justifikuar paaftësitë epaudhësit e veta. Kështu, hynë me vetëdijeapo ranë në kurthin e paradoksit të “nihilizmittë dyfisht”, që përmend Vojtek Lamantovic, icili duke analizuar shëndrrimet dhe reformatnë vendet e Europës Lindore, shkruan në anal-izën e tij: “Sa më e sukseshme të jetë elita nëpushtet në nxitjen e qëndrimeve relativiste dhe/ose nihiliste përkundrejt normave dhe vleravetë trashëguara....aq më pak sukses do të ketëajo, përgjithsisht, në futjen e normave dhe vler-ave që ajo i sheh si progrsive dhe më të përsh-tatëshme. Nihilizmi kundër vlerave të hedhuraposhtë, i cili duhet të përgatisë rrugën për nëmodernizim, kthehet në nihilizëm kundër nor-mave, parimeve dhe vlerave të dëshiruara. Samë rigorozisht të shkatrrohen rregullat e vjetraaq më të pa aftë bëhen njerëzit për të vendosurdhe për të zbatuar të reja.....”fq 65. Ende ikemi të gjalla pamjet kur lider politik, atëkohëtë ardhur në pushtet, manipulonin e frymëzo-nin grupe të caktuar, të kontrolluara prej tyre,“të dizinfentonin tokën nga çdo gjë komuniste”.Nënë këtë frymëzim u sulëm me sopata në krahduke shkatrruar, pemtoret e famshme e breza-ret në të gjitha anët e Shqipërisë. Nën këtë frymë-zim të keq, kam parë vetë se si brenda disaditëve, në dimrin e vitit 1993, u shkatrrua nëkomunën Muhurr (kodra e Gjarajcës, Dibër),një bllokë, me 18 mijë rrënjë arre, (unikal nëllojnë e vetë në Ballkan), nga i cili ishte marrvetem viti i parë i prodhimit. Po të njëjtin fatëpatën disa muaj më vonë blloqet e mollëve,qershive, vishnjeve etj. Si pasojë dolën nga funk-sioni dhe mbetën nënë kthetrat e korrezionitdisa fabrika me teknologji bashkohore, të RFGJ,venë në punë vetëm dy vite më parë. Kumbullae tharë e sheqerosur dhe lëngu i frutave iprodhuar në këto fabrika, ishte në radhët e paratë produkteve që pranote dhe preferonte komu-niteti europian nga vendi ynë. Tashme njerzitjanë të qartë për çfarë kanë pësuar nga ajo frymëe keqe, ndaj i janë rikthyer punës për të ngri-tur atë që humbën, dhe mund ta ngerë, porajo që nuk kthehet më është “koha”. Nuk dotë kthehet më ai brez njerzish, që ishin aftë-suar deri në prefeksion në trajtimin e të gjithallojeve të pemtarisë.

(Vijon numrin e ardhshëm)

14 - Gusht 200940nr.

sportPortreti i një njeriutë mirë që jetonnë SHBA

Bisedë me dibranoamerikanin Abdurahim-Duli Ramku, veteranin e sportit

Si ja dola anembanëLiqenit të DibrësNë Florida shpëtoi djaloshin nga dallgët e oqeanit

Nga: REXHEP TORTE

Abdurahim-Duli Ramku, ështënjëri nga mërgimtarët dibranë,

i cili çdo vit rregullisht vjen ngaSHBA-të, për ta vizituar vendlind-jen e tij, Dibrën e dashur, familjarët,farefisin dhe shokët. Të gjithë ata qëe njohin, e shohin dhe e takojnë Ab-durahimin-Dulin, habiten në vitali-tetin dhe trupin e tij të fuqishëm,thuajse që nuk ka ndryshuar fare medekada.

Saherë që e pyesin për këtë re-cetë të tij lidhur me trupin e mirëm-bajtur Abdurahimi-Duli u përgjig-jet, “Trupin tim kështu vital e mbannoti, gjimnastika dhe malli përvendlindjen”.

Në këto muaj të nxehtë verorëkur temperaturat e larta arrijnë afër40 gradë celsius, dibranët dhemërgimtarët që kanë ardhur për t’ikaluar pushimet verore në vendlind-je dhe në mesin e të afërmve të tyre,gjejnë freskinë në plazhin e Liqenit“Spila” të Dibrës së Madhe, dukebërë plazh dhe duke u zbavitur nëpërkafeteritë që janë ndërtuar gjatë këtijbregu të liqenit.

Në mesin e këtyre pushuesve di-branë takuam edhe mërgimtarintanë, dibranoamerikanin Abdura-him-Duli Ramku, i cili çdo ditë bënplazh me shokët e tij.

Duli liqenit të Dibrës i ka dalurmbanë dy herë.Vite më pare nëmoshën 65 vjeçare ndërsa ishte dukeu rrezitur buzë liqenit ai për një çastu çua në këmbë dhe u tha shokëve,“kam vendosur që këtij momenti tëprovoj t’i dal anembanë liqenit, taprovoj veten edhe një herë t’i dalëanëembanë liqenit., sepse herën eparë e kalova me lehtësi”.

Të gjithë u habitën për këtë ven-dim të menjëhershëm e të papriturtë Abdurahim-Duli Ramkut, sepsekjo distancë prej 4 kilometra egjysëm në vajtje dhe kthim, edhe përnotuesit profesionistë kërkon njëfarëparapërgatitje.

Disa nga të pranishmit i ofruanqë ta ndjekin e shoqërojnë me ndon-jë varkë, por kishte edhe prej tyreqë e këshillonin të heqë dorë nga kyvendim i tij. Mirëpo disa nga shokëte gjeneratës së tij, të cilët e njihninmendjen Dulit sportist që në moshëne re rinore, e dinin se ai kur e bënmendjen dysh nuk kthehet prapa.

Duli Ramku u fut në ujë dhe fil-loi notin drejt kodrave të fshatit Ball-hanzë, ndërsa të tjerët i dëshiruansukses. Ishte ora 15 kur i nisi metrate para të notit. Pas një kohe të gjatëkur ai thuajse u nuk dallohej nga valëte liqenit, disa shokë u nisën me njëgomone për ta parë se ku ka arritur.Gomonja e kishte takuar afër cakuttë dëshiruar dhe pasi Duli e kishtearritur cakun dhe ishte nisur drejt

plazhit. Personat e gomones e kish-in pyetur këtë maratonist të notit semos ka nevojë për diçka, e me që aiu kishte thanë, se çdo gjë shkon nërregull, u kthyen sërish në bregun eplazhit për ta pritur.

Dhe Duli Ramku në plazhin ngaku kishte nisur maratonën e tij tënotit u kthye në ora 17 e 50 minuta,i gëzuar se e kreu me sukses edhekëtë not maratonik.

Të gjithë duartrokitën dhe epërgëzuan për këtë sukses në këtëmoshë që ka.

Mërgimtarët dibranë nga SHBAflasin me mburrje edhe përheroizmin që Duli e tregoi në nëqytetin Ford Raddel në Florida, i cilime guximin dhe shpirtmadhësinë etij shpëtoi nga vdekja djaloshin Hallqë po mbytej nga valët e oqeanit.

Për lexuesit e gazetës “Rruga eArbërit” zhvilluam një bisedë spon-tane me Abdurahim-Duli Ramkun,këtë sportist të devotshëm.

Si e vendosët ta bëni maratonëne notit në liqenin e Dibrës dhe apatët ndonjë vështirësi?

“Maratonën e parë e bëra prejplazhit deri te kodrat e fshatit Ball-hanzë dhe që këtu deri te restoranti

“Taverna Cami”. Atëherë më sho-qëronte një gomone dhe këtë rela-cion e realizova me sukses.

Herën e dytë e vendosa dukedëshiruar ta provoj veten edhenjëherë sërish pata sukses, edhe psepara se të arrij cakun, filloi të fryjëera, e cila shtoi valët e liqenit dhemë krijoi pak vështirësi, por megjith-atë e arrita qëllimin”.

Kur e shpëtove amerikanin ngavalët e oqeanit?

Si familje ne jetojmë e punojmënë Nju Jork, por në Ford Raddel tëFloridës kemi apartamentin tonë dheatje si pensionistë kalojmë nga disamuaj gjatë vitit, ndërsa fëmijët mefamiljet vijnë kur gjejnë mundësi.

Në shkurt të vitit 2007 si zakon-isht kah ora 10 e paraditës kisha dalëtë bëj not, me që apartamenti ynëështë afër bregut të oqeanit. Nëoqean bënin sufrim me rekuizitat etyre edhe një vajzë 9 vjeçare më vël-lain e saj shtatëvjeçar. Valët e oqean-it janë të shpeshta dhe vijnë nga katërdallga të njëpasnjëshme drejt bregutdhe sërish nga bregu për në brendësishkaktohen nga katër dallgë të tjera.Kjo bëri që motër e vëlla, Marija dheHall të rrezikohen dhe të futen në

brendësi të oqeanit. Marija arriti qët’i afrohet bregut dhe të shpëtojë,ndërsa Hall-in dallgët e morën mevete afër 200 metra dhe e kishte vësh-tirë të kthehej. Unë e ndjeva rrez-ikun dhe u nisa ta ndihmoj. Arritaafër, i dola nga prapa dhe i thashë sekam ardhur të të ndihmoj dhe ekëshillova që t’i ndjekë këshillat emia. Duke e udhëzuar tu shmangemidallgëve që vinin njëherë nga e ma-jta dhe njëherë nga e djathta, arritëmqë të dalim në breg një kilometërmë poshtë nga vendi ku djaloshin ekapën dallgët.

Shpëtimi i djaloshit ishte gëzim imadh për prindërit, motrën e tij, poredhe për të pranishmit, të cilët mëpërgëzuan përzemërsisht për këtëgjest sakrifikues. Për këtë rast shkru-ajti edhe shtypi në këtë qytet, kammarrë mirënjohje, prindërit më dhu-ruan një orë dhe unazë ari dhe tanijam bërë mik i ngushtë i kësaj famil-je. Ndërtesa ku jetojmë ka 17 kateka salla sporti, merkato dhe ambi-ente tjera. Te gjithë më nderojnë dherespektojnë si shqiptar dhe përshpëtimin e këtij djalosh”.

Si e keni fituar këtë përgatitje fiz-ike shembullore?

“Unë që në shkollën fillore nëDibër kam filluar të merrem me notdhe gjimnastikë. Në Dibër asokohekishim palestrën dhe Shoqërinësportive “Partizani”, ku ushtroninrregullisht në të gjitha rekuizitetsportive që i kishte palestra.

Mua më pëlqente më shumë tëushtroj në unaza dhe paralelet, kuedhe arrita rezultate të shkëlqyera nëgarat që zhvillonim në Dibër, Ohër,Tetovë e Shkup, dhe gjithnjë isha ndërmë të mirët, për çka edhe shpërble-heshim me ndonjë dhuratë simbolikedhe me mirënjohje, ndërsa çdo vitrregullisht në muajin maj, shkath-tësitë tona si gjimnastikanë i demon-stronim para publikut dibran, po nësallën tonë që shërbente edhe si sallëspektatorësh.

Kjo zgjati deri në vitin 1968, kurpër arsye përndjekjesh dheekonomike si shumë shokë të mi, udetyrova ta lëshoj vendlindjen dhefamiljarisht të emigroj në SHBA”.

Ku i zhvilloni aktivitetet tuajasportive në SHBA?

“Unë jetoj edhe në Nju Jork edhenë Floridë. Përveç aktiviteteve në“Shoqatën Atdhetare Dibrane”, rreg-ullisht merrem me sport. Gjatëstinës së dimrit nëpër palestrat dhepishinat sportive ekzistuese atje, qëdisponojnë me rekuizitat enevojshme, por edhe në shtëpinëtime, ndërsa verës në natyrë, në lu-menjt dhe në ujin e oqeanit .Ushtri-met e mia të përditshme nuk i bëjshkel e shko, por me një përkushtimdisa orësh.

Në SHBA kemi edhe ekipet fut-bollistike “Korabi” dhe “Adriatiku”,atje luajnë futboll edhe dy djemtë emi, Shpëtimi dhe Gëzimi, të cilëtgjithashtu e preferojnë sportin dhenë ekipet e tyre edhe si nxënës gjatëgarave zenin vendet e para.

Cili do të ishte mesazhi i juaj përrininë dibrane?

“Të rinjtë dibranë në plan të parëduhet ta kenë sportin, që kalit trupindhe shpirtin. Më vjen keq që pal-estra sportive e “Partizanit’ ku ush-tronim ne asokohe, tani është nëgjendje shumë të vështirë, dhe përqytetin është më se i nevojshëmndërtimi i një palestre sportive.

Megjithatë unë të rinjve dibranëdo tu rekomandoja që sa më shumëkohë të kalojnë në natyrë, në ajër tëpastër dhe me sport, se sa nëpër kaf-eteri apo duke shëtitur kot rrugëve.Liqeni i Dibrës ofron mundësi tëmëdha për organizimin e aktivitetevetë ndryshme sportive në ujë, me notapo me varka, dhe kjo duhet tëshfrytëzohet maksimalisht. Në këtëliqen ka kushte ideale edhe për or-ganizimin dhe mbajtjen e shumëgarave sportive nga më të ndryshmet.

Abdurahim-DuliRamku pranëpllakatës së ABC,përuruar gjatëfestimeve për 100vjetorin e Kongresittë Dibrës

Të rinjve do turekomandoja që samë shumë kohë tëkalojnë në natyrë,në ajër të pastër dheme sport... Liqenii Dibrës ofronmundësi të mëdhapër organizimin eaktiviteteve tëndryshme sportivenë ujë, me not apome varka, dhe kjoduhet të shfrytëzohetmaksimalisht.

B Ë H U N I P J E S Ë E G A Z E T Ë S !

ww

w.d

ibra

.org Pajtohuni

në gazetën“Rruga

e Arbërit” Tel. (04) 22 33 283. E-mail: rrugaearberit@gmail.com.Numri i radhës së gazetës do të dalë çdo të diel të fundit të muajit.

* Për ata që duan që gazeta t’ju shkojë me postë në shtëpi, ju lutem konfirmoni në redaksi adresën e saktë

Pajtimi në gazetë kushton 600 lekë në vitdhe gazeta ju vjen me postë në shtëpinë tuaj*

Gazeta “Rruga e Arbërit” është e hapur për të pritur letrat e lexuesve për problemet dhe shqetësimet e tyre.Redaksia mbetet e hapur për çdo lloj bashkëpunimi, me synimin e vetëm: përhapjen e së vërtetës dhe mendimit progresist.

Redaksia kujton bashkëpunëtorët se dorëshkrimet janë të pakthyeshme dhe jo çdo shkrim mund të botohet.

15 - Gusht 200940nr.

homazh

e hershme shqiptare, të njohur me emrin kultura e Koman-it, datojnë në shek. XI-XII pas Kr. Dëshmi arkeologjike tëkulturës së Komanit janë zbuluar në të gjithë territorin sh-qipfolës të Ballkanit perëndimor, duke filluar nga Korfuzinë jug deri në Vuçiternë në veri. Varre me objekte të kul-turës së Komanit janë zbuluar në varrezën e kalasë së Dal-maces (Koman), në Lezhë, në Krujë, në Durrës (kalaja eTurrës), në Tiranë (Tujan), në rrethinat e Elbasanit, në Po-gradec, në Korçë (Symyzë), në Kolonjë (Rehovë), në Përmet(Piskovë, Rapckë), në Vlorë (Dukat), në Mat (Laç-Bruç, Sh-kopet, Petralbë, Klos, Arbër, Derjan, Urzallë, Rremull, Duk-agjin), në Mirditë (Bukël, Prosek), në Dibër (Peshkopi, Grazh-dan, Trenë, Blliçe, Çidhën e Poshtme), në Kukës (Çina-mak, Domaj, Golaj), në Rrafshin e Dukagjinit (Prizren-Vër-nicë) në Fushën e Kosovës, Badovac (Graçanicë), Çeçan(Vuçitern), Matiçan (Prishtinë), në Mal të Zi (Mijele pranëVir Pazarit), në FYROM (Shën Erazëm- Ohër), Radolisht-Strugë), në Korfuz (Afionë) etj. Për këtë datim mbështe-temi jo vetëm në parimin e përgjithshëm logjik, sipas tëcilit varreza është kronologjikisht më e vonë se pjesa e vend-banimit mbi të cilën ngrihet, por dhe në disa objekte met-alike, kryesisht unaza me fushë të zbukuruar me gërricjedhe byzylykë bronzi me skaje të zbukuruara në trajtë kokegjarpëri të stilizuar, të zbuluara pranë hyrjes lindore të kalasësë Grazhdanit, nga dëmtimi i shtresës së parë të varreve ngazgjerimi i rrugës nacionale. Objekte të tilla, të njohura siprodhime të punishteve të bizhuterisë bizantine të shek.XI-XII25, kanë ardhur në Dibër nëpërmjet tregëtisë direkteme Bizantin ose me punishtet e tij provinciale. Gjetja kro-nologjikisht më e vonë i referohet një monedhe bronzi tëperandorit Androniku III Paleolog (1330-1337), që shërbenedhe si një terminus post quem i jetës së këtij vendbanimi.Kthimi në varrezë i një pjese të vendbanimit dhe vendosjae saj brenda murit lindor të kalasë, do të thotë se në këtëperiudhë, vendbanimi është zvogëluar në mënyrë tëndjeshme dhe se muri rrethues e kishte humbur funksionine tij mbrojtës.

Kërkimet arkeologjike që po zhvillohen në këtë kala,shpresojmë se do të sjellin të dhëna të reja, dhe do tëndriçojnë më tej aspekte të ndryshme të jetës së këtij mon-umenti të rëndësishëm të brendësisë kontinentale të Sh-qipërisë lindore për ta kthyer atë në një qendër tërheqëse tëturizmit arkeologjik në këtë rajon. Një impakt mjaft pozitivpër këtë do të sjellë edhe ndërtimi i Rrugës së Arbërit, që eafron Grazhdanin dhe Dibrën një orë larg kryqytetit dhe ukthen atyre cilësorin e merituar si lagje periferike të Tiranës.

Email: bunguria@yahoo.com

Zbulime të reja nëKalanë e Grazhdanit

(Vijon nga faqja 9)

1 J.G. Hahn, Reise durch Drin und Wardar Gebiechte, Wiena 1867, f. 163-165 .2 I.S. Jastrebov, Staraja Srbija i Albania, Spomenik SK XLI, Beograd 1904, f. 135-136.3 H. Stërmilli, Dibra në prak të historisë, Tiranë 1940, f. 8 ( ruhet në Muzeun Historik të Peshkopisë.

Më tej : MHP).4 H. Ceka – J. Adami, Raport mbi ekspeditën në Peshkopi, Mat e rrethe, Tiranë, 6.12. 1950, Arkivi i

Isntitutit Arkeologjik Tiranë (më tej: AIA).5 A. Baçe, Fortifikimet e antikitetit të vonë në vendin tonë, Monumentet 1976, 11, f.49, tab. III.6 Punimet u kryen nga ATL-ja e Peshkopisë. U punua me nga 6-10 punëtorë në vit. Autori i punimeve

pastruese të pambaruara nga Instituti i Monumentëve ka qenë A. Baçe. Ato janë ndjekur në terrennga autori i këtij punimi.

7 Gërmimet u drejtuan nga L. Përzhita dhe G. Hoxha.8 H. Sadiku, Përpjekje për lokalizimin e disa kështjellave dhe qyteteve peneste, Ilirët dhe gjeneza e

shqiptarëve, Tiranë 1969, f. 255.9 K. Frashëri, Në gjurmë të qyteteve peneste, Studime Historike 1975, 4, f.144; I. Kaca, Kontribut për

lokalizimin e disa qyteteve peneste sipas të dhënave burimore e arkeologjike, “Dibra dhe Dibranët”Peshkopi 1981, f.74-77.

10 K. Frashëri, Në gjurmë… f. 151; A. Baçe, Fortifikimet… f.49-50; Po ai, Doberi një qytet i vjetër, Ylli,1982, 3 f. 15; I. Kaca, Herbeli venbanim ilir, Ylli , 1983, 7 f. 31.

11 Është fjala për gjetjen në truallin e këtij qyteti në vitin 1953 të bustit të një nëpunësi romak, si njëelement i qendrave urbane, sot të ekspozuar në Muzeun Popullor të Ohrit, Shih: V. Bitrakova –Grozdonova në: “Prilog kod antiçkata Istorja na Debarskijot kraj, Spisanje na Sojuzot na druzvatana istoriçarite na Republika Makedonija, Scopje 1966, f. 200; V. Sokolovska, “Antiçkata Skulpturavo SR Makedonija”, Skopje 1987, f. 126-127, tab. 23 (1-3).

12 Për këtë mendim mbështetemi në përbërjen e njëjtë gëlqerore të tyre me gëlqeroret e gurores sëBanishtit, 3 km në veri të qytetit të Dibrës.

13 A. Baçe, Fortifikimet … f. 49. tab. III.14 Y. Cerova, Castrum Skampis, Iliria 1997, 1-2, f. 289 dhe shënimi nr. 23-24 i kësaj faqeje ; S. Anamali,

Kështjella e Pogradecit, Iliria IX-X, 1979-1980, f. 222; H. Spahiu, Gërmimet arkeologjike të vitit 1973në kalanë e Beratit, Iliria III, 1974, f. 483-487, A. Baçe, Kalaja e Durrësit dhe fortifikimet përreth nëantikitetin e vonë, Monumentet 9, 1975, f. 91-103; L. Përzhita, Kështjella e Bushatit, Iliria 1986, 2,f. 191; G. Hoxha, Muri rrethues e periudhës së vonë antike në qytetin e Shkodrës, Iliria 1994, 1-2,f. 233.

15 T. Ivanov, Abritus, Sofie 1980, f. 242.16 Gj. Karaiskaj, Disa të dhëna… f.169; Y. Cerova, Castrum Skampis, Iliria 1997, 1-2, f. 295 dhe citimi

nr. 56 i kësaj faqeje.17 D. Komata, Të dhëna arkeologjike për qytetin arbëror (shek. VII-XI), Iliria, 1983, 1, f. 210.18 Gj. Karaiskaj, 5000 vjet fortikime... f. 113.19 A. Baçe, Dobëri... f. 18.20 S. Anamali, Proçese shndërrimi në trevën jugore ilire në shek. IV e.j., Iliria 1986, 1, f.22-23.21 Proc. Caes. De Bella gottica, VII, 29, VIII, 25.22 Proc. Caes. De Aedificis, IV, 25. V. Popoviç, L’Albanie pendant la basse Antique, “ Les Illyriens et

les Albanais “, Beograd 1988, f. 255; L. Përzhita, Të dhëna të reja për fortifikime të shek. IV – VInë luginën e Drinit të Zi, Candavia, 1, 2004, f. 60.

23 Hieroclis Synecdemus, 639, 4.24 I. S. Jastrebov, Staraja Srbija i Albania, Spomenik SK XLI, Beograd 1904, f. 135-136.25 P. Gatev, Nakiti ot progrebinja ot XI-XII vek, Archaeologia, 1977, 1, f. 42, tab. II, 4.

Këto ditë u nda nga jeta artisti dhe drejtuesi i Ansamblit“Kuvendi, Zall-Dardhë për disa vite, Xhelal Çerpja. Xhelali kalindur në vitin 1943 në Zall-Dardhë të Dibrës. Që në riniishte i dhënë pas këngës, të cilën e ushtroi vazhdimisht, derisa në vitin 1951 doli para publikut me daulle në fshatin e tijtë lindjes. Më pas përdori çiftelinë, pasi kjo vegël muzikoreishte instrument familjar i Çerpajve. Në vitin 1970 mbaronnjë kurs për regjizurë dhe në vitin 1977 ka kryer një kurs tjetërpër koreografi. Është kualifiukuar disa herë në seminare ko-mbëtare, duke u aftësuar në drejtimin e grupeve artistike tëvendlindjes dhe për disa muaj edhe në Shtëpinë Qendrore tëUshtrisë. Vendlindja e tij, Zallë-Dardha, traditat folklorike tësaj e bënë edhe më kërkues në terren dhe në Shtëpinë e Kul-turës të dallohet për vlera artistike dhe drejtuese. Në vitin 1969e deri tani vazhdon të drejtojë me sukses grupin e Zallë-Dardhës, duke dhënë kontribut në këngën e vallen popullore.Grupi i Zallë-Dardhës dhe vetë Xhelali ëshëtë dekoruar meurdhëra e diploma të ndryshme. Të dy mbajnë urdhërin “NaimFrashëri” të klasit parë.

Xhelal Cerpja ka dhënë kontributin e tij në mbledhjen ematerialeve folklorike burimore të zonës, në interpretimin meart të këngëve dhe valleve, si dhe derjtimin me sukses të vep-rimtarive artistike në Zallë-Dadhë. Vlera e tij është se diti tëpunojë me moshat e reja për t’i përcjellë vlerat folklorike derinë ditët e sotme.

shenjat, dmth në aspektin pragmatik të gjuhës. Teoria e ÇarlMorisit për shenjat ndoshta do të vlente për ta parë “meselen”edhe në drejtimin pragmatik, në kuptimin jo vend e pa vend,por sipas nevojës. Dy personazhet e dhëna në shembullin mësipër, po t’i biem në kohën tonë, s’kishin nevojë të përdorninshkollën e natës për burg e të ditës për kulakllëk.

Shembëlltyra nuk jepet vetëm me gjuhë, por edhe me njëveprim konktet me synim shënjimin. Për ta ilustruar ketë men-dim, po jap një zgjidhje “pleqsh”:

“Njani i kishte kërkue kalin komshisë për një punë. Ndodhiqë kali ngordhi në dorën e nevojarit. I zoti i kalit kërkoi qëkalin t’ia paguante ai që ia mori për një punë. Shkuan nëpleqni. Secila palë mori “plakun” e vet. Dy “pleqtë” hynëbrenda në shpinë e të zotit të kalit dhe po pinin kafen. “Plaku”i atij që mori kalin e i ngordhi në dorë, lëshoi filxhanin ekafes në tokë (në dukje padashje, por ishte krejt e qëllimshme)dhe filxhani u thye. Nxori shpejt e shpejt lekët nga xhepi përtë pague filxhanin, po i zoti i shpisë i u betua se nuk ia merrte.“Plaku” i dytë (ai që e kishte marrë i zoti i kalit për të gjykuarse kali duhej paguar), thotë: “Me leje, burra!. Jo, thotë i zoti ikalit, se s’u morëm vesh. Pse nuk ia more paret e kafes?! Kjopunë u mor vesh”. Shembëlltyra ishte e qartë. Kali-filxhani;ngordhja-thymja, pastaj zgjidhja.

PIKAT E FORTA TË ARGUMENTITA duhet gjykuar për përdorimin e shembëlltyrave ose më

saktë a duhen përdorur alegoritë? Fundja çdo studim që bëhet,ka një synim. Dhe autori e ka dhënë mesazhin në ketë studim.Nuk është fjala thjeshtë për studimet, por për përdorimin ealegorisë në ligjërimin e përditshëm. Duhet thënë se gjithëstudiuesit e kanë quajtur gjuhë të fshehtë, me emërtimin “me-sele”, të folur me “shifër” apo “rrotulla”, llaf nën mutaf etj.Gjithashtu ata kanë konstatuar se kjo mënyrë të komunikuariështë i ndërvarur nga rrethana të caktuara. Nga ana tjetër duhetthënë se ky punim trajton shumë çështje, duke i analizuar eduke dhënë shumë argumente që në studimet shqiptare nukjanë trajtuar me ketë thellësi më parë.

Alegoria ose shembëltyra ka pikat e saj të forta, të cilatjanë dhënë në monografi dhe ndoshta vlen vetëm ndonjë për-forcim Ajo vjen nga hershmëria dhe si nevojë komunikimi nërrethana të caktuara historike e shoqërore. Gjithashtu rretha-nat kanë përcaktuar që brenda një nëndialekti (jo vetëm nëDibër, por edhe në vise tjera) të kemi edhe sot këto visare. Nëpamje gjuhësore ato janë si shprehje të bilinguizmit dialektor,me vlera të shumta për pasurinë e fjalëve të rralla shqipe,sintaksën popullore, begatinë artistike etj. Nga ana tjetër, au-tori e ka parë si një dukuri e etnicitetit i pastër shqiptar, sishprehje etnolinguistike, me shtrirje gjeografike të ndryshmenë trevat shqiptare. Aty jeton në simbiozë kultura shpirtërore

dhe materiale, të lidhura natyrshëm midis tyre. Këto e të tjeravlera janë pika të forta të shembëlltyrës, të folurit me shifër.

A KA PIKA TË DOBËTA PËRDORIMI I MESELEVE?Mendoj se këtu ka vend për diskutim. Nëpër studimin e Hajri

Mandrit është folur për rrethanat e përdorimit të komunikimitme shifër. Ky komunikim ka faktorët e brendshëm si dhe mjedi-sin e saj, që mund t’i marrim si faktorë të jashtëm. Faktorët ebrendshëm, zakonisht ose të paktën pjesërisht, janë në kontrol-lin e drejtpërdrejtë të aktorëve kryesorë. Po mjedisi, si reagon?Duhet parë më thellë, sidomos në rrethanat e sotme. Në viseshqiptare ka edhe një aforizëm: Miku është si shishja e llamës”.

Anëtarët e një komuniteti e njohin njëri tjetrin dhe gjuha“me bente” nuk merr vlera mesazhi për ta. Me një fjalë, me tëafërmit nuk flitet me shifër. Faktorët e jashtëm zakonisht nukjanë nën kontrollin e drejtpërdrejtë të aktorëve kryesorë. Kurvjen një mik nga visi tjetër, që nuk e njeh ketë lloj komunikimi,zakonisht dibranët e provojnë njëherë “muhabetin hollë” dhe,kur shohin se nuk e njeh ketë shenjë, ketë lloj muhabet, hesh-tin. Ky veprim ka qenë në karakterin jo vetëm të një komuniteti,por edhe në vise që e përdorin ligjërimin me “shifër”. Nga anatjetër, gjuha alegorike ndonjëherë kthehet në bumerang, kurngacmimi është ofendues. “Shkuan dy vetë te miku në Dibër.Ishin lodhë nga rruga e njëri gjatë kohës së muhabetit, u ul nëkrah. Njani, nga të fisit të zotit të shpisë, i thotë shoqit: “Alërove nopak sot? Tjetri i përgjigjet: Pak, se kau i zi u ul në hullidisa herë...” Miku i lodhun nuk e mori vesh e as lëvizi ngavendi. Tjetri (prej miqve), e kuptoi se “kau i zi ishte shoku i vetdhe përgjigjet: “Te ardhë udhës pashë do gra te shi groshë. Ubinin në hu groshëve, po thojniu të kenë kujdes se kokat egroshëve u kcejshin kah ftyra e do i çorrojnë sytë! E, pa sy s’uamerr kush se ishin ene të reja”. Njani nga të fisit, thotë: Nuk epatëm me gra, o mik, po ti s’qanke miku”. U prish muhabeti emiqtë u ngritën e dolën natën nga shtëpia. Përdorimi vend epavend ose me synim ofesën, synimi për të goditur të paaftin,duhet të jetë një nga pikat e dobëta të meseleve. Pikat e forta,dobësitë, shanset dhe rreziqet duhen parë edhe në përdorimin egjuhës, se: “gjuha kockë s’asht e kocka thyen”. Ose, në farëmënyre mund të themi se alegoria është edhe: Hidh gurin efsheh dorën”. Analiza në ketë drejtim do ta identifikonte mëqartë fenomenin “shembëlltyrë” në shqyrtimin e skenarëve tëmundshëm në përdorimin aktual. Skenari për të dhënë vetëm“bardhësinë”, sikur ngushton mundësitë.

Por vlera mbetet vlerë. Të gjithë ata që kanë kontribuar nëmbledhjen e botimin e alegorive duhen përgëzuar. Libri i HajriMandrit i kapërcen kufijtë e një vëzhguesi, vlerën e të cilit eka përcaktuar më së miri Prof. Shaban Sinani: “Autori kazgjedhur procedimin më të dobishëm për lexuesin, me qëllimqë ky libër t’i shërbejë atij (lexuesit), si një udhërrëfyes për tëhyrë me lehtësi në botën e ligjërimit me shembëlltyra”.

Në foto:Xhelal Çerpja, i parimajtas, duke marrëmedaljen e Mirënjo-hjes gjatë një veprim-tarie folklorike nëBurrel vitin e kaluar

U nda ngajeta artisti,Xhelal Çerpja

Duke qenë prej një visi me tradita e të hershme dhe vlera tëpasura trashëgimore, ai nuk u kufizua vetëm te kënga e vallja,por edhe në gjurmimin e vlerave gojore e letrare, si në mbledhjene tregimeve popullore, të fabulave, përrallave etj.

Xhelali nuk ishte vetëm. Në Zallë-Dardhë kanë dalë figuratë spikatura të interpretimit të vlerave folklorike. Të kësaj trevejanë Lirie Rasha e Haziz Ndreu, Sajhe Poleshi e etj. Ka bash-këpunuar me sukses me të afërm e bashkëmoshatarë, me mëtë rinj e më të moshuar.

Grupi i Zallë-Dardhës mori pjesë në Festivalin e KëngësBurimore Lirike që u zhvillua në Burrel, ku Xhelal Çerpja underua nga Qendra Kombëtare e Veprimtarive Folklorike me“Mirënjohje” me motivacionin “Për kontribut të madh në Folk-lorin e Zallë-Dardhës”. Motivacioni në Festivalin e KëngësBurimore Lirike në Burrel ndikoi në mobilizimin e XhelalÇerpes edhe në organizimin e festimit të 60-Vjetorit të An-samblit të Zall-Dardhës, ku kontributi i tij ishte i madh. Nëketë aktivitet që u zhvillua më 12 Maj 2009, Xhelali ishte nëkrye të punëve, duke nderuar jo vetëm artistët e kësaj treve,por edhe gjithë pjesëmarrësit.

Ndarja para kohe nga jeta e Xhelal Çerpes është një humbjejo vetëm për familjen e tij, por edhe për artistët e Zall-Dardhës,me të cilët ndërtoi jetën artistike të kësaj treve. Nga ana tjetër,Xhelal Çerpja ka lënë gjurmë për t’u kujtuar gjatë nga kolegëte gjithë ata që e kanë njohur e dëgjuar emrin e tij. / G.Bara

Studim me vlera për gjuhën e tregimeve alegorike(Vijon nga faqja 13)

16 - Gusht 200940nr.

cyan magenta yellow black

botime

Gazetën, falë ndihmës së z. Gazmend Kërkuti, mund ta lexoni edhe në internet në adresën: www www www www www.dibr.dibr.dibr.dibr.dibra.ora.ora.ora.ora.orggggg

Shkrimtari Viron Kona boton librin e ri për fëmijë me aventurat e personazhit të dashur të fëmijëve,Bubulinos... Bashkë me të edhe aventurat e Dardit, Këmbëgjatit, Mjekërverdhit, të cilat ndërthurenme personazhet e rinj, me sfond Matin dhe Bulqizën.... Një libër që nuk duhet humbur...

GURËT E SKËNDERBEUT

-Po “Gurët e Skënderbeut” kugjenden dhe pse quhen të tillë? -pyeti përsëri Këmbëgjati, duke eshfaqur hapur zemërimin, ngaqëdështoi propozimi i tij për t`i ndry-shuar emrin “Qafës së Buallit”.

-Nëse më lejon, këtë po e shpje-goj unë, - tha Dardi.

Fëmijët bulqizakë duartrokitën. -Në Bulqizë, - nisi Dardi,- ushtriaosmane po vinte nga Dibra. Skënder-beu e priti këtu në fushën e Davol-lit, në Vajkal. Kur ushtria osmanepo pushonte rrëzë malit, atëherëSkënderbeu me luftëtarët e tij që kish-in zënë pritë, nisën të rrëzojnë gurëe shkëmbinj nga mali duke e shkatër-ruar një pjesë të saj. Këta shkëmbinjjanë edhe sot dhe populli u thotë“Gurët e Skënderbeut”.

-Po ky qyteti i Valikardhës dhekulla e Skënderbeut? - vazhdoi të pyesKëmbëgjati dhe, duke dashur që “menjë gur të vrasë dy zogj”, iu kthyeBubulinos: - Mund të ma japësh tikëtë përgjigje vogëlush? Se, të gjithëfëmijët këtu po të brohorasin dhe potë duartrokasin, prandaj le të shohimsesa i meriton këto duartrokitje.

U vendos një heshtje e shkurtër.-Ne mendojmë se, Bubulinoja,

edhe pa i ditur këto hollësi, ështënjë fëmijë me të cilin ne moshatarëte tij krenohemi, - tha Lura, kryemi-nistrja e shkollës dhe, ndërkohë,vogëlushja i hodhi një vështrimbuzagaz Bubulinos.

-Të falënderoj për respektin, - iupërgjigj Bubulinoja Lurës dhe shtoi:- Me qenë se zoti Shkencëtar Këm-bëgjatë, do që të më vërë në provë,unë e falënderoj dhe dëshiroj t‘ipërgjigjem interesimit të tij përqytezën e Valikardhës dhe kullën eSkënderbeut. Veçse, po të gabojdiku, do të isha i lumtur në se do tëmë ndihmoni.

-Lëri fjalët e tepërta dhe më jeppërgjigje për pyetjen që të bëra, -ndërhyri Këmbëgjati.

-Po, zoti Këmbëgjatë, po jupërgjigjem, - iu kthye Bubulinoja mebuzagazin e tij të njohur nga fëmijëtdhe vijoi:

-Kur qyteza e Valikardhës dhekulla e Skënderbeut, ishte rrethuarnga ushtria osmane, Skënderbeu dhaurdhër që të ushqehej mirë një mush-kë me grurë, të cilën e hodhën ngashkëmbi i kullës. Kur mushka raposhtë në lumë, turqit morën veshse Skënderbeu paskej aq shumë gru-rë, sa që mund të ushqente jo vetëmushtarët mbrojtës të kalasë, por edhemushkat. Dhe, nga ky shkak ata engritën rrethimin e Valikardhës,duke menduar se nuk do të arrininta pushtonin dot me anë të urisë.

Nga të gjitha anët u duartrokitjetë zgjatura.

LUGINA E FAMSHME

-Kemi dëgjuar, - tha Bubulinoja,se gjatë hapjes së Rrugës së Arbrit,këtu janë zbuluar disa objekte arke-

ologjike, që janë vlerësuar nga arke-ologët si shumë të rëndësishme.

-Po, - u përgjigj Lura, - gjatë gërmi-meve të rrugës, në fshatin Sofraçan,u gjendën dy përkrenare bronzi ilire.

-Këto përkrenare, - vijoi Arbri, - imbanin ushtarakët madhorë, gjë qëtregon për organizimin e lartë të ush-trisë ilire me gjeneralë, oficerë,kalorës dhe këmbësorë, të gjithë tëarmatosur me armët më moderne tëasaj kohe. 1)

-Në hapësirën ilire ka pasur pun-ishte për prodhimin e përkrenareve.- u hodh e tha Taulanti, një vogëlushtrupvogël, me sytë që i ndrisnin ngakënaqësia që ndiente se ndodhej mesBubulinos, Dardit dhe miqve të tyre.

-E çfarë rëndësie kanë këto që tho-ni ju? - ndërhyri Mjekërverdhi dhenisi të lëmojë e të krehë për merakmjekrën e tij. Ai, edhe ndërhyrjen ebëri që fëmijët bulqizakë të përqen-dronin vëmendjen te mjekra e tij errallë dhe e ndritshme, e cila deri nëato çaste as që ishte përmendur.

-Kanë rëndësi, - u përgjigj Enea, -sepse dëshmojnë kulturën e lartëilire, por plotësojnë edhe njohuritëtona për armët mbrojtëse që përdor-nin ilirët.

-Unë e dëshiroj shumë të kem njëpërkrenare, - tha Këmbëgjati duke iudrejtuar Arbrit dhe shtoi: -Shpresojse ti, Arbër, si president i nxënësvetë shkollës, dhe Lura, si kryeminis-tre, do të nxirrni një vendim specialdhe të veçantë të Qeverisë tuaj që,unë, të pajisem me një përkrenare tëtipit ilir, mundësisht një nga këto tëzbuluara në Sofraçan.

Fëmijët bënë buzën në gaz.-Më vjen keq, zoti Këmbëgjatë, -

tha Arbri, - por përkrenaret janë pa-suri kombëtare dhe ato ruhen nëmuzeun arkeologjik të Tiranës. Po tëdoni t‘i shikoni, mund të shkoni atjemenjëherë pas kthimit nga Korabi.

-Unë, - tha Dardi, - kam lexuar njëshkrim në gazetën “Rruga e Arbrit”se një banor i zonës dorëzoi në Insti-tutin e Monumenteve, përkrenarenilire që ai e kishte gjetur gjatë puni-meve të rrugës. U fol shumë për këtënë televizion e gazeta.

-Me zbulimet që janë bërë dhepo bëhen gjatë gërmimeve përndërtimin e Rrugës së Arbrit, unëmendoj se këtu në Bulqizë duhet tëvijë një ekip kërkimor arkeologjik, -tha Bubulinoja dhe vijoi: -Toka evendit tonë është e pasur dhe këtu,me siguri, gjatë gërmimeve arke-ologjike kanë për t‘u nxjerrë nga dheuedhe shumë objekte të tjera të kul-turës ilire dhe arbërore.

Fjalët e Bubulinos u pasuan ngaduartrokitje të gjata.

Anëtarët e ekspeditës mësuan seme Rrugën e re të Arbrit, qyteti iBulqizës do të ishte vetëm 50 kmlarg Tiranës, se Rruga e Arbrit përsh-konte Luginën e bukur të Vajkalit,

luginën e disa betejave të Skënder-beut, atë të Torviollit, dy betejat eVajkalit. etj.

Humor dhe të qeshura shkaktoitek të gjithë fëmijët tregimi i Eneaspër një grua të një prej fshatrave tëBulqizës, e cila arriti të vriste koman-dantin e ushtrisë osmane, duke egoditur në kokë me një kungull tëmadh.

Pastaj biseda shkoi natyrshëm tevendbanimet e hershme ilire të Zer-qanit, Fushë - Bulqizës, Gjoricës,Okshtunit, Ostrenit... dhe legjendatrreth tyre, te Golloborda dhe mjesh-trit e saj mjaft të njohur të ndërtimitbrenda dhe jashtë vendit, te liqenete mrekullueshëm malorë...

** *

Pushimi i rrebesheve të shiut ushoqërua me duartrokitje. Anëtarëte ekspeditës dhe fëmijët mikpritës ushpërndanë për disa minuta nëpërqytet grupe – grupe. Një pjesë u tre-gonin miqve relievin e thyer të ma-leve në dy anët e luginës. Bubulino-ja, Dardi dhe të tjerët shihnin të en-tuziazmuar peizazhin përreth dhe,duke u shkëputur për disa çaste,nisën të ngjiteshin në vende disi tëlartë dhe zunë të fotografonin paresh-tur pamjet e rralla e befasuese që irrethonin. Më pas, duke treguar pusete minierës, Enea, tha se vendburimii mineralit të çmuar të kromit u dik-tua nga një gërmues popullor më1940. Miniera u krijua në vitin 1948kur filloi nxjerrja e kromit,1) - thagjithë kompetencë vogëlushi.

Arbri shpjegoi se dikur zona eBulqizës kishte qenë mjaft e ftohtëdhe në male binte shumë borë. Mad-je, pak më shumë se gjysmë shekullipërpara, në vitet kur u hap miniera eBulqizës, inxhinierët dhe specialistëte huaj që vinin për minierën, mban-in me vete edhe pajisje të rrëshqitjesnë akull, sepse uji i gjolit (kënetës)përpara qytetit të Bulqizës ngrinte dheshndërrohej në një pistë të madhenatyrale patinazhi. 1)

-Po të rrini pakëz më gjatë, këtudo të dëgjoni plot legjenda, fjalë tëurta, tregime popullore të rralla dhetë mrekullueshme, - tha Enea. - Ju, -vijoi ai, - do të mund të vizitonitliqenet akullnajorë të malit të Lopës,por, në veri të Zallit të Bulqizës judo të mrekulloheshin me malin eHomeshit, që është i mbuluar mepyje ahu, me malin e Balgjajt (mbi2100 m) i pasur me liqene të mrekul-lueshëm akullnajorë...

-Shpresojmë që përpara se të lar-goheni, të ndiqni edhe programinartistik të grupit tonë. - Ne do të jemitë gëzuar, nëse e gjeni kohën për këtë,- tha Rajmondi.

-Kemi agjendë të ngjeshur, nukkemi kohë, - ia bëri Këmbëgjati,duke dashur të tregojë edhe një herërëndësinë e madhe që kishte ai nëdrejtimin e ekspeditës.

-Sigurisht që do të qëndrojmë, - thakapiten Liku, me të drejtën e kryetarit.

Pak çaste më vonë, të gjithë pondiqnin programin artistik me të ci-lin fëmijët bulqizakë do të konkur-ronin në festivalin e Fushë - Arrësit.Këngët ishin të mrekullueshme. Atoflisnin për jetën e fëmijëve, për lash-tësinë e asaj treve, për bukurinë evendit dhe bujarinë e mikpritjen ebanorëve, në këngë shprehej besiminë një të ardhme më të bukur.

Koncerti u duartrokit fort dhe nësallë dëgjoheshin fjalë përshëndetëse:Bravo! Ju lumtë! Na kënaqët! Ishtenjë koncert i mrekullueshëm! Kostu-met e këngëtarëve, valltarëve e re-cituesve rrezatonin dhe shkëlqenin ngabukuria dhe llojshmëria e ngjyrave...

(Marrë nga libri“Një udhëtim i çuditshëm”

i shkrimtarit Viron Kona)

“Bubulinoja në Rrugën e Arbërit”Shkrimtari për fëmijëViron Kona, botonaventurat e Bubulinosdhe miqve të tij gjatëudhëtimit në Mat dheBulqizë. Historia ekëtyre trevave,e kaluara dhe esotmja përshkruhenplot fantazi dhe humornë vëllimin e ritë aventurave tëBubulinos, Dardit,Mjekërverdhit,Këmbëgjatit...

Bëhunipjesë e

gazetës!

merrkopjentënde

E-mail: rrugaearberit@gmail.com.Tel. (04) 22 33 283 / 068 31 19 232

www.dibra .org