naar leren makenonderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. leren doe je...

37
WIJS MAKEN Onderwijs maken VAN ONDERWIJS GEVEN NAAR LEREN

Upload: others

Post on 22-Aug-2020

2 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

WIJS

MA

KEN

On

derw

ijsm

akenV

AN

O

ND

ER

WI

JS

G

EV

EN

NA

AR

L

ER

EN

Page 2: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

II. De d

aad b

ij het w

oo

rdB

ou

wen

aan een

nieu

we b

asisscho

ol

De pra

ktijk van

Witterin

g.nl in

’s-Hertogen

bosch

Piet D

erikx40

Leren sy

no

niem

voo

r leven

‘Na

tuu

rlijk leren’ in

het G

roene O

nd

erwijs (W

ellan

tcollege)

Bern

ard Fran

sen43

“We leren

nu

in één

dag m

eer dan

vroeger in

een jaar.”

Com

petentiegerich

t leren bij R

OC

Ein

dh

oven

Anto

inette H

amoen

46

On

derw

ijs dat b

eteken

is heeft vo

or d

e leerling

Project D

e Nieu

wste Sch

ool van

On

s Mid

delba

ar O

nd

erwijs

Rob K

raakman

50

Van

top

tot teen

Gesta

lt-leren en

Slash

21 in

Lichten

voorde

Hen

k Laan en

Em

erance U

ytendaal

53

Een

Sint gaat m

et zijn tijd

mee

On

derw

ijsvernieu

win

g op SintLu

cas

Joke d

e Rid

der

56

Een

eigenzin

nig in

itiatief in U

trecht

Sluitin

g Th

orbecke College leid

t tot nieu

we sch

ool: Un

iC

Ria Slu

iter60

“Ik k

an h

et en ik

weet w

aarom

Pra

ktijkgestuu

rd leren

en beoord

elen op h

et Frieslan

d C

ollege

Liesbeth

Vos

63

Naw

oo

rdO

p zo

ek n

aar ruim

te voo

r on

derw

ijsinn

ovatie

Frans N

auta

67

Inh

ou

dW

oo

rd vo

oraf

Carel van

den

Heu

vel4

Inleid

ing

In

no

veren als m

ensen

werk

Leo Len

ssen6

I. Visies

En

wat n

u?

Fun

da

men

tele discu

ssie over ond

erwijs n

oodza

kelijk

Coen

Free10

Ru

psverb

etering stagn

eert

De n

ieuw

e aa

npa

k van

het A

ma

deu

s Lyceum

in U

trecht-W

est

Jan G

ispen

14

Veran

two

ord

inn

overen

Con

crete veran

twoord

ing va

n in

nova

tie en groei in

het on

derw

ijs

Kees H

orsm

an17

On

derw

ijsinn

ovatie als d

e ultiem

e vorm

van p

raktijk

leren

Raym

ond van

Kerkvo

ord

en20

Van

no

od

reparaties n

aar echte vern

ieuw

ing

Ra

dica

le ond

erwijsvern

ieuw

ing n

oodza

kelijk

Wim

Littooij

24

Leren creëren

: ho

e de N

et-generatie b

eteken

is geeft

Sjoerd

Slagter28

Arb

eidsp

rod

uctiviteit en

het h

idd

en cu

rriculu

min

het o

nd

erwijs

Marc V

ermeu

len32

Een

nieu

we gen

eratie insp

ireren

Morele vorm

ing m

ag geen

geïsoleerde n

evena

ctiviteit zijn

Cil W

igman

36

Page 3: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

Wezen

lijk an

ders

Om

dergelijke

leerom

gevingen

te

creëren,

moeten

onze sch

olen

wezen

lijk anders w

ord

en. Z

e moeten

zich tran

sform

eren van

organ

isaties gebaseerd

op d

e

prin

cipes van

een p

roductieb

edrijf, n

aar dien

stverle-

nen

de o

rganisaties, d

ie het stim

uleren

en faciliteren

van leerp

rocessen

van in

divid

uele leerlin

gen als h

un

kerntaak zien

. Organ

isaties ook, d

ie geen gen

oegen

nem

en m

et het m

ikken o

p d

e mid

den

moot, m

aar die

voortd

uren

d b

ezig zijn h

et beste u

it elke leerling te

laten ko

men

.

Een

om

slag in h

et onderw

ijs realiseren, is n

iet een-

voudig

en bren

gt, vo

oral

in de

overgan

gsperio

de,

grote

risico's

met

zich

mee.

Toch

is

een

aantal

scholen

hierm

ee gestart en d

enkt een

groter aan

tal er

heel serieu

s over n

a. Wan

t niet alleen

leren d

oe je

zelf; innoveren

ook!

Onderw

ijs maken

5

Wo

ord

voo

raf

De u

itlatingen

van Leo

Lenssen

in h

et pro

gramm

a Bu

itenh

of o

ver de fin

anciële

reserves van h

et secun

dair o

nd

erwijs b

aarden

op

zien. U

iteind

elijk leid

de alle o

ph

ef

tot d

e vorm

ing van

het N

etwerk

Nieu

w O

nd

erwijs, een

platfo

rm van

vernieu

win

gs-

gezind

e scho

olleid

ers, scho

olb

estuu

rders en

on

derw

ijsku

nd

igen. D

e leden

van h

et

Netw

erk vin

den

elkaar in

hu

n zo

rg om

het h

uid

ige on

derw

ijs en d

e overtu

iging d

at

het ro

er volled

ig om

mo

et. In h

et Netw

erk N

ieuw

On

derw

ijs wisselen

zij ervaringen

uit, d

elen ze k

enn

is en in

spireren

ze elkaar. In

deze b

un

del stellen

zij zich vo

or. Z

e

do

en d

at om

oo

k u

te insp

ireren.

Onderw

ijs maken

; van o

nderw

ijs naar leren

bevat zestien

visies op o

nderw

ijsvernieu

win

g.

Daarm

ee is het een

tamelijk u

niek p

roduct, w

ant n

iet eerder h

ebben

zoveel sch

oolleid

ers en

-bestu

urd

ers collectief h

et achterste van

hun to

ng laten

zien en

het vo

orto

uw

genom

en in

de

discu

ssie. Elke b

ijdrage kan

dan

ook o

pgevat w

ord

en als een

statemen

t van b

etrokken

heid

,

motivatie en

lef. De au

teurs laten

zich im

mers graag aan

spreken

op h

un o

pvattin

gen en

de

wijze w

aarop ze d

aarmee in

hun d

agelijkse pro

fessie om

gaan.

Krach

tige leerom

gevingen

Gem

eensch

appelijk aan

alle bijd

ragen is d

e radicaliteit van

de vo

orgesteld

e oplo

ssingen

. Dat

maakt d

e artikelen n

iet alleen b

oeien

d o

m te lezen

, maar is o

ok een

signaal d

at moeilijk

genegeerd

kan w

ord

en. M

aar het m

eest boeien

d is w

el dat d

e helft van

alle bijd

ragen

actuele p

raktijken van

onderw

ijsvernieu

win

g besch

rijft.

Leren d

oe je zelf. N

ieman

d kan

dat vo

or je d

oen

. Niem

and kan

je daarto

e dw

ingen

. En

niem

and kan

je ervan w

eerhouden

. Wat an

deren

wel ku

nnen

doen

, is dat leren

stimuleren

en faciliteren

. Daarvo

or zijn

krachtige leero

mgevin

gen n

odig, d

at wil zeggen

: leerom

gevin-

gen w

aarin eigen

tijdse

leerpsych

olo

gische

en did

actische

inzich

ten w

ord

en to

egepast,

waarin

modern

e med

ia adeq

uaat w

ord

en b

enut en

waarin

leerstof aan

de o

rde is d

ie door

de leren

den

als relevant w

ord

t ervaren. K

ennisp

roductie is d

aarbij m

insten

s zo b

elangrijk als

kenniso

verdrach

t.

4

Carel van

den

Heu

vel

Alg

emeen

d

irecteur

van

K

PC

G

roep

.

Teven

s gastheer van

het N

etwerk

Nieu

w

On

derw

ijs.

Page 4: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

Inn

overen

alsm

ensen

werk

Inleid

ing

Het aan

tal maatsch

app

elijke p

rob

lemen

dat verb

and

ho

ud

t met jo

ngeren

, groeit in

aantal en

imp

act. Velen

zijn van

men

ing d

at het h

uid

ige on

derw

ijs in o

nvo

ldo

end

e

mate b

ijdraagt aan

een o

plo

ssing vo

or d

eze pro

blem

en. Sch

olen

zoek

en n

aar on

der-

wijsvo

rmen

die aan

sluiten

bij d

e beh

oeften

van jo

ngeren

. Te vaak

echter w

ord

en

deze in

no

vaties geken

merk

t do

or o

ngerich

theid

, vrijblijven

dh

eid en

on

samen

han

-

gend

heid

. Wat n

od

ig is voo

r het realiseren

van een

op

timaal effect van

vernieu

win

g

is meer fo

cus, m

eer com

mittm

ent en

meer lef. M

aar bo

venal m

oet in

no

vatie leiden

tot

betere

prestaties

van leerlin

gen en

een

b

etere b

enu

tting

van h

un

talen

ten.

Alleen

dan

zal on

derw

ijsvernieu

win

g de vereiste m

aatschap

pelijk

e en p

olitiek

e

steun

verkrijgen

.

Het N

etwerk N

ieuw

Onderw

ijs bestaat u

it een gro

ep vern

ieuw

ingsgezin

de sch

oolleid

ers,

schoolb

estuurd

ers en o

nderw

ijskundigen

, die o

p u

itnodigin

g van o

ndergeteken

de b

ijeen-

kwam

en. D

e aanleid

ing vo

or d

eze uitn

odigin

g was d

e publieke d

iscussie o

ver het geb

rek

aan o

ndern

emersch

ap in

het o

nderw

ijs en h

et verstarde o

nderw

ijssysteem. H

et Netw

erk

Nieu

w O

nderw

ijs wil en

wild

e het d

ebat o

ver onderw

ijsinnovatie van

nieu

we im

pulsen

voorzien

en d

aaraan zelf actief b

ijdragen

.

Deze b

undel m

et innovatieb

ijdragen

mag tam

elijk uniek h

eten. N

iet eerder h

ebben

zoveel

schoolleid

ers en -b

estuurd

ers collectief h

et achterste van

hun to

ng laten

zien en

het vo

or-

touw

genom

en in

de d

iscussie. D

at mag d

e grote w

aarde w

ord

en gen

oem

d van

deze

bundel, d

ie kan w

ord

en o

pgevat als een

statemen

t van b

etrokken

heid

, motivatie en

lef. De

auteu

rs laten zich

imm

ers graag aansp

reken o

p h

un o

pvattin

gen en

de w

ijze waaro

p ze

daarm

ee in h

un d

agelijkse pro

fessie om

gaan..

Rad

icaliteit en lef

Van

het o

nderw

ijs mag verw

acht w

ord

en d

at het jo

nge m

ensen

adeq

uaat vo

orb

ereidt o

p

hun latere leven

in een

snel veran

deren

de sam

enlevin

g. Zonder u

itzonderin

g zijn d

e zestien

auteu

rs van d

eze bundel van

men

ing d

at het h

uid

ige onderw

ijs deze taak o

nvo

ldoen

de

vervult. D

at is veelzeggend, w

ant allen

zijn te kw

alificeren als exp

ert op o

nderw

ijsgebied

.

Hoe n

oodzakelijk d

e vernieu

win

g van h

et Ned

erlandse o

nderw

ijs is, mag b

lijken u

it de rad

i-

Onderw

ijs maken

76

drs. L. Len

ssen

is voo

rzitter van h

et Co

llege van B

estuu

r van

RO

C

ASA

en

vo

orzitter

van

de

Raad

van

To

ezicht

van

d

e Stich

ting

C

hristelijk

Vo

ortg

ezet O

nd

erwijs

te U

trecht

(CV

O);

initiato

r van h

et Netw

erk N

ieuw

On

derw

ijs.

Page 5: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

zijn. D

aarom

mag m

orele vo

rmin

g “geen geïso

leerde n

evenactiviteit zijn

van sch

olen

die d

at

toevallig relevan

t vinden

,”aldus W

igman

s. En R

ob K

raakman

, bestu

ursvo

orzitter van

Ons

Mid

delb

aar Onderw

ijs, schrijft in

zijn b

ijdrage o

ver het p

roject ‘D

e nieu

wste sch

ool’: “N

iet

langer een

curricu

lum

dat geb

aseerd is o

p w

at wij zin

vol vin

den

, maar o

nderw

ijs dat b

ete-

kenis h

eeft voor d

e leerling en

hem

aansp

reekt op co

mpeten

ties die h

ij heeft.”

Onderw

ijsvernieu

win

g heeft ken

nelijk n

iet alleen te m

aken m

et toep

assingen

van m

odern

e

technolo

gie, maar vo

oral o

ok m

et morele ed

ucatie en

expliciterin

g van w

aarden

.

Waard

egericht o

nd

erwijs

Onderw

ijs is nooit w

aardevrij, o

ok n

iet als als het vrijw

el uitslu

itend gerich

t is op h

et ver-

werven

van ken

nis en

vaardigh

eden

voor vervo

lgstudie o

f bero

ep. O

nderw

ijs dat d

aadw

er-

kelijk een ro

l wil sp

elen in

de m

orele ed

ucatie van

jongeren

, dien

t de w

aarden

waaro

p h

et

stilzwijgen

d geb

aseerd is, te exp

liciteren. D

oor h

elder aan

te geven w

aar zij voor staan

, wat

hun d

rijfveren en

ambities zijn

en w

aar zij naarto

e willen

, bren

gen sch

olen

hun id

entiteit

onder w

oord

en. A

nno 2004 kan

dat n

iet meer zo

nder d

e inbren

g van d

e leerlingen

.

Veel van

de h

uid

ige volw

assenen

zijn o

pgegro

eid in

een tijd

waarin

ouderen

alle morele

auto

riteit had

den

. Op b

asis van d

at gezag konden

waard

en en

norm

en su

ccesvol w

ord

en

overged

ragen aan

jongere gen

eraties. Maar sin

dsd

ien is d

e samen

leving rad

icaal gedem

ocra-

tiseerd.

Waard

enoverd

racht

is geen

een

richtin

gsverkeer m

eer van

oud

naar

jong.

(Post)m

odern

e jongeren

laten zich

geen n

orm

en en

waard

en van

boven

af opleggen

, maar

willen

meep

raten o

ver de vraag w

at de ju

iste norm

en en

waard

en zijn

. In h

et onderw

ijs van

de to

ekom

st houden

jongeren

zich in

(en b

uiten

!) de sch

ool b

ezig met zaken

die zij o

ok zelf

relevant ach

ten. O

f zoals C

il Wigm

ans h

et form

uleert: “D

an ku

nnen

leerlingen

kennis en

vaardigh

eden

ontw

ikkelen d

ie er, ook n

aar hun eigen

belevin

g, toe d

oen

.”

Het n

ieuw

e onderw

ijs zal jongeren

niet alleen

als lerende, m

aar vooral o

ok als w

aa

rderen

de

perso

nen

serieus m

oeten

nem

en. N

iet de leersto

f maar d

e waard

erende p

ersoon van

de leer-

ling d

ient in

het o

nderw

ijs centraal te staan

. Dit w

aardegerich

t onderw

ijs sluit aan

bij d

e

vragen en

opvattin

gen van

hed

endaagse jo

ngeren

en d

oet rech

t aan h

un eigen

morele au

to-

riteit. Wan

t alleen als je erin

slaagt daad

werkelijk m

et jongeren

in co

ntact te tred

en, m

ag je

hopen

hen

in een

gewen

ste richtin

g te kunnen

beïn

vloed

en.

Scho

len zijn

men

sen

“De w

ereld veran

dert,” sch

rijft Anto

inette H

amoen

, lid van

het C

ollege van

Bestu

ur van

RO

C

Ein

dhoven

. “De o

mgevin

g verandert, ken

nis veran

dert, jo

ngeren

veranderen

. En d

us veran

-

dert h

et onderw

ijs.” Dat is zeker w

aar. Maar als h

et goed

is, blijven

we d

aarbij w

el onszelf.

Bij alle veran

derin

g dien

en w

e niet o

nze id

entiteit te verliezen

. Om

zichzelf te b

lijven, h

un

iden

titeit te beh

ouden

, moeten

men

sen veran

deren

. Daarm

ee is ‘iden

titeit’ een n

orm

atieve

notie en

word

t de vraag relevan

t wat d

ie iden

titeit precies is. W

at voor m

ensen

geldt, geld

t

ook vo

or sch

olen

. Scholen

die h

un id

entiteit w

illen b

ehouden

, dien

en te veran

deren

. Te ver-

nieu

wen

. Wan

t scholen

zijn m

ensen

.

Onderw

ijs maken

9

caliteit van d

e in d

eze bundel verzam

elde visies o

p en

voorb

eelden

van o

nderw

ijsvernieu

-

win

g.

Onder d

e veelzeggende titel V

an

nood

repara

ties na

ar vern

ieuw

ing

schrijft W

im Litto

oij,

bestu

ursm

anager C

VO

Rotterd

am: “D

e vernieu

win

g van h

et onderw

ijs zal dus rad

icaal aan-

gepakt m

oeten

word

en en

niet stap

je voor stap

je, zoals d

e afgelopen

decen

nia is gep

ro-

beerd

.” Raym

ond van

Kerkvo

ord

en van

CBE C

onsu

ltants stelt in

zijn b

ijdrage “d

at de in

voe-

ring van

onderw

ijskundige vern

ieuw

ing h

et meest geb

aat is bij rad

icale veranderin

g.” Tege-

lijk is dat h

et grootste o

bstakel o

m te in

noveren

, wan

t veel scholen

schrikken

daar o

m

begrijp

elijke reden

en vo

or teru

g. Jan G

ispen

, bestu

ursvo

orzitter C

VO

Utrech

t, geeft als

reden

voor h

et geringe effect van

bestaan

de in

novatieb

ewegin

gen “d

at niet h

et systeem als

zodan

ig ter discu

ssie staat, maar d

e opbren

gsten b

innen

het systeem

.”

In h

et onm

iddellijke verlen

gde van

dit p

leidooi vo

or rad

icale vernieu

win

g ligt de o

pro

ep

van veel au

teurs to

t het to

nen

van lef, m

oed

en vertro

uw

en. “D

urven

experim

enteren

”,

schrijven

Em

erance van

Uyten

daal van

KPC G

roep

en H

enk Laan

, lid van

het co

llege van

bestu

ur van

Stichtin

g Carm

elcollege, “is m

isschien

wel d

e meest b

asale voorw

aarde en

grootste u

itdagin

g voor h

et slagen van

innovatieve p

rocessen

.” Kees H

orsm

an, p

rojectleid

er

Q5, w

ijst in d

it verban

d o

p h

et belan

g van m

aatschap

pelijk-ed

ucatief o

ndern

emersch

ap:

“Daar h

oort lef b

ij, het lef o

m riscio

’s te nem

en.” R

isicom

ijden

d ged

rag past d

aar niet b

ij,

maar d

it laatste word

t juist in

de h

and gew

erkt zolan

g van sch

olen

geen exp

liciete verant-

woord

ing w

ord

t gevraagd van

hun in

novatief verm

ogen

. “Het b

estaande zo

goed

mogelijk

doen

, word

t dan

al snel h

et paro

ol,” ald

us H

orsm

an.

De N

et-generatie en

mo

rele edu

catie

Waar d

e meeste au

teurs h

et ook o

ver eens zijn

, is het b

elang van

ICT vo

or d

e hed

endaagse

jongere. É

n d

e gebrekkige m

anier w

aarop d

aar in h

et onderw

ijs gebru

ik van w

ord

t gemaakt.

“Chatten

, wap

pen

, sms-en

, mns-en

, blue tooth

: onze kin

deren

leren h

et allemaal sp

elender-

wijs,” sch

rijft Jan G

ispen

. “Maar n

iet van h

un d

ocen

ten,” vo

egt hij d

aar veelbeteken

end aan

toe.

Jongeren

doen

tegen

woord

ig letterlijk

overal

kennis

op,

beto

ogt

Sjoerd

Slagter,

bestu

ursvo

orzitter van

Scholen

groep

Agn

ieten/Ich

thus C

ollege. “E

r is een n

ieuw

e kennis-

maatsch

appij aan

het o

ntstaan

en o

nze sch

olen

maken

daar d

eel van u

it. Via o

nze leerlin

gen

kom

t deze n

etwerkm

aatschap

pij d

e school b

innen

.” De N

et-generatie zal o

nze visie o

p leren

en w

erken rad

icaal veranderen

, voorsp

elt Slagter.

Dat b

rengt o

ns b

ij een vierd

e en laatste co

nstan

te in d

e artikelen van

deze b

undel: h

et toe-

nem

ende b

elang van

waard

en en

zingevin

gsvragen in

het o

nderw

ijs. Marc V

ermeu

len, h

oog-

leraar onderw

ijssocio

logie, stelt in

zijn b

ijdrage d

at het in

de d

iscussie o

ver ben

odigd

e com

-

peten

ties steeds vaker gaat o

m “d

e juiste attitu

des, zelfb

eeld en

moraliteit.” H

et hid

den

cur-

riculu

mnoem

t Verm

eulen

dit, w

aarvan d

e beteken

is zijns in

ziens w

el eens gro

ter zou

kunnen

zijn d

an w

e in sch

oolb

oeken

en ein

dterm

endocu

men

ten o

p ku

nnen

schrijven

. Cil

Wigm

ans, b

estuursvo

orzitter van

Scope Sch

olen

groep

, wijst ero

p d

at de so

ciale en m

orele

dilem

ma’s w

aar onze kin

deren

voor gesteld

zullen

word

en, vo

or o

ns b

ijna o

nvo

orstelb

aar

8

Page 6: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

En w

at nu

?Fu

ndam

entele d

iscussie o

ver onderw

ijs noodzakelijk

Aan

het b

egin van

het in

du

striële tijdp

erk, ro

nd

het jaar 1

800, w

erd h

et scho

olb

ord

uitgevo

nd

en. D

oo

r met b

ehu

lp van

een sch

oo

lbo

rd iets u

it te leggen, k

on

in één

keer

een h

ele groep

leerlingen

bereik

t wo

rden

. Van

ind

ividu

eel on

derw

ijs werd

het

on

derw

ijs klassik

aal. Een

eno

rme o

nd

erwijsk

un

dige revo

lutie. Sed

ert dit laatste

keerp

un

t, 200 jaar geled

en, is h

et on

derw

ijs echter n

iet wezen

lijk m

eer verand

erd.

Wan

t on

dan

ks vaak

ingrijp

end

e verand

eringen

in d

e maatsch

app

ij zijn d

e vorm

en

fun

ctie van h

et on

derw

ijssysteem

glob

aal gezien o

nveran

derd

gebleven

.

An

ders

De laatste, d

aadw

erkelijk positieve o

nderw

ijsinnovaties w

aren h

et 19e eeuw

se leesplan

kje

en d

e onderw

ijsplaten

van Jetses en

Isings, d

ie bij velen

van d

e radio

- en televisiegen

eratie

dierb

are herin

nerin

gen o

pro

epen

. Dat zo

u w

el eens ku

nnen

kom

en d

oord

at direct b

ij het

woord

ook een

beeld

werd

opgero

epen

. Zodoen

de w

erd b

ij het leren

, naast d

e linker h

er-

senhelft, o

ok d

e rechter h

ersenhelft b

enut. V

oor m

ensen

een u

itermate p

rettig en effectief

leerpro

ces. Sedert d

eze vooru

itgang is h

et onderw

ijs eigenlijk alleen

maar ach

teruit gegaan

,

met n

ame o

mdat h

et gaandew

eg een m

assapro

duct w

erd, m

et alle kenm

erken van

het

industriële tijd

perk, zo

als classificatie, standaard

isatie en m

assapro

ductie.

Kin

deren

zijn een

pro

duct van

hun o

pvo

edin

g. In vro

eger tijden

zorgd

en vo

or d

ie opvo

e-

din

g ouders, kerkgen

ootsch

appen

en allerlei jeu

gdveren

igingen

. Door h

et voortsch

rijden

de

functieverlies van

dit so

ort in

stituties m

oet h

et onderw

ijs in to

enem

ende m

ate de veran

t-

woord

elijkheid

op zich

nem

en van

de o

pvo

edin

g van d

e jeugd

. Een

jeugd

die n

iet slechter

of m

oeilijker is d

an vro

eger, maar w

el anders. A

nders, o

mdat ze o

pgro

eit in een

wereld

die

zich ken

merkt d

oor sn

elheid

, onvo

orsp

elbaarh

eid en

com

plexiteit. E

en u

iterst boeien

de

wereld

, die ech

ter ook ied

er gevoel vo

or co

ntin

uïteit, trad

itie en gesch

ieden

is verloren

lijkt

te heb

ben

, en d

aarmee o

ok h

aar oriën

tatie- en n

orm

besef.

Het o

nd

erwijs verreg

aand

verplich

ten to

t vrijem

arktbeg

inselen

als con

curren

tie, privatiserin

gen

rend

emen

t, is een m

iskenn

ing

van d

e rol

van o

nd

erwijs als een

maatsch

app

elijkevo

orzien

ing

.

Onderw

ijs maken

1110 V

isies

drs. C

. Free

is algemeen

directeu

r van K

on

ing W

illem I

Co

llege / Scho

ol vo

or d

e To

eko

mst en

voo

rzitter van h

et Co

nso

rtium

voo

r

Inn

ovatie.

“Een zeer diepgaande

discussie over ons bijna

failliete onderwijsstelsel is

meer dan noodzakelijk.”

Page 7: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

Of d

e maatsch

app

ij betaalt in

ruim

e mate

voo

r go

ed o

nd

erwijs, ó

f de m

aatschap

pij

betaalt vo

or g

evang

enissen

eng

ezon

dh

eidszo

rg.

Slagader

Ook d

e rol van

de leerkrach

t verdien

t in d

ezen gro

te aandach

t. De gezagh

ebben

de sch

ool-

meester en

notab

ele leraar van vro

eger zijn b

ijna o

nherken

baar verm

om

d in

lesgevende

welzijn

swerkers, d

ie in teveel o

pzich

ten zo

veel mogelijk o

p h

un leerlin

gen w

illen lijken

, tot

in h

un kled

ing to

e. Er zit o

ngetw

ijfeld iets aan

trekkelijks in d

e verkleinin

g van d

e afstand

tussen

leerling en

leraar, zoals d

e illusie van

eeuw

ige jeugd

, maar o

ok h

ier word

t een h

oge

tol b

etaald.

Door allerlei o

mstan

digh

eden

is het b

eroep

van leraar in

de sfeer van

een restp

ost geko

men

,

zow

el wat b

etreft de p

ersoonlijke b

eroep

skeuze en

de m

aatschap

pelijke w

aarderin

g, als de

belan

gstelling van

de o

verheid

. Onderw

ijs was en

is de slagad

er van d

e maatsch

appij. Ju

ist

daar d

ienen

de in

tellectuele en

ped

agogisch

-did

actische to

ptalen

ten zich

op te h

ouden

en te

ontp

looien

.

Recen

te onderzo

eken w

ijzen u

it dat een

leerling u

it een ach

terstandsm

ilieu, d

ie geduren

de

drie o

peen

volgen

de jaren

begeleid

word

t door een

uitm

unten

de leerkrach

t, zijn m

ilieuach

-

terstand vo

lledig in

loopt. D

it is vele, vele malen

effectiever dan

het b

ouw

en van

studieh

ui-

zen, h

et verkleinen

van klassen

of 600 m

iljoen

uitgeven

aan co

mputers. D

eze onderzo

eken

onderstrep

en n

og een

s het gro

te belan

g van o

nderw

ijs. Onderw

ijs help

t en is d

é kritische

succesfacto

r als het gaat o

m in

tegratie, particip

atie en em

ancip

atie.

Schijn

zekerh

eden

We m

oeten

constateren

dat in

dit tijd

sgewrich

t vol ch

aos en

onzekerh

eden

veel maatsch

ap-

pelijke p

roblem

en d

oorgesch

oven

word

en n

aar het o

nderw

ijs. Dat b

lijkt vervolgen

s onvo

l-

doen

de in

staat daar ad

equaat o

p te reageren

, om

dat d

aartoe d

e speelru

imte, d

e finan

ciële

mid

delen

, de kw

aliteit én d

e ben

odigd

e nieu

we co

mpeten

ties ontb

reken. D

e fundam

entele

discu

ssie moet gaan

over d

e vraag: wat vo

or so

ort sam

enlevin

g willen

we zijn

en w

at

heb

ben

we in

dat kad

er nodig vo

or go

ed o

nderw

ijs? Of d

e maatsch

appij b

etaalt in ru

ime

mate vo

or go

ed o

nderw

ijs óf d

e maatsch

appij b

etaalt voor gevan

genissen

en gezo

ndheid

s-

zorg. D

eze laatste kosten

overtreffen

de b

ezuin

igingen

op o

nderw

ijs vele malen

.

De n

oodzakelijke vern

ieuw

ing van

het o

nderw

ijs vereist moed

ige, onorth

odoxe en

politieke

keuzes o

p lan

delijk, regio

naal en

lokaal n

iveau, lo

s van o

pportu

nism

e, eigenbelan

g en p

ar-

tijpolitiek. D

it vraagt van o

nderw

ijsinstellin

gen, m

edew

erkers, bestu

ren, b

onden

en vako

rga-

nisaties d

e moed

en b

ereidheid

tot veran

deren

, in p

laats van vast te h

ouden

aan sch

ijnze-

kerhed

en.

Onderw

ijs maken

13

Wran

g geno

eg

Veel m

aatschap

pelijke p

roblem

en als agressie, gew

eld, m

ulticu

lturaliteit, so

ciale tweed

eling,

sleutelkin

deren

, één-o

uder-p

roblem

atiek etc. legt men

op h

et bord

je van h

et onderw

ijs. Het-

zelfde o

nderw

ijs dat reed

s jarenlan

g besto

okt w

ord

t met p

uur in

strum

entele m

aatregelen als

fusies, sam

envo

eging V

BO

en M

AVO

, samen

voegin

g Leerlingw

ezen en

MBO

, marktw

erking

etc. Een

grondige en

meer d

an n

oodzakelijk stelseld

iscussie gaat m

en, o

nder d

ruk van

aller-

lei belan

gengro

eperin

gen, zo

rgvuld

ig uit d

e weg.

Overh

eidsm

aatregelen en

-bezu

inigin

gen, d

ie wran

g genoeg vaak ju

ist kansarm

e jongeren

en m

oeilijke d

oelgro

epen

treffen, m

aken d

e situatie er n

iet beter o

p. E

n n

atuurlijk is h

et voor

de m

aatschap

pij in

het algem

een en

de o

verheid

in h

et bijzo

nder een

groot p

robleem

om

de

massale d

eelnam

e aan m

iddelb

aar en h

oger o

nderw

ijs te blijven

finan

cieren, zo

nder u

itzon-

derlijke verh

ogin

g van b

elastingen

en o

verheid

suitgaven

. Maar h

et onderw

ijs daaro

m verre-

gaand verp

lichten

tot vrije m

arktbegin

selen als co

ncu

rrentie, p

rivatisering en

rendem

ent, is

een m

iskennin

g van d

e rol van

onderw

ijs als een m

aatschap

pelijke vo

orzien

ing.

Schaalvergro

ting, efficiën

tie, standaard

isatie en p

roductieverh

ogin

g waren

en zijn

in h

et

bed

rijfsleven su

ccesvolle versch

ijnselen

, in ied

er geval populaire. M

aar in h

et bed

rijfsleven

gaat het o

m b

aten en

lasten, o

m fin

anciële w

inst. In

het o

nderw

ijs spelen

ook an

dere, zéér

bep

alende facto

ren een

rol, zo

als het aan

leren van

sociale vaard

ighed

en, actief b

urgersch

ap

en n

iet te vergeten: d

e overd

racht van

norm

en en

waard

en.

Ritu

elen

Ieder m

ens h

eeft in zijn

leven b

ehoefte aan

herken

nin

gspunten

, structu

ur en

een zekere regel-

maat. V

an o

udsh

er dien

den

daarto

e rituelen

. Ook h

et onderw

ijs heeft zijn

eigen “ritu

elenge-

schied

enis”. V

anaf d

e jaren zestig is h

et onderw

ijs echter gaan

dew

eg ontd

aan van

alle ver-

trouw

de

rituelen

, zo

als oversch

rijven,

nateken

en,

meezin

gen

en

jaartallen,

tafels, rijtjes

woord

en en

plaatsn

amen

uit h

et hoofd

leren. R

ituelen

die, geko

ppeld

aan een

cultu

ur-h

istori-

sche o

verdrach

t, veel meer vo

orsteld

en d

an o

uderw

ets tijdverd

rijf. Ze o

ndersteu

nden

de ken

-

nisverw

erving als n

oodzakelijke b

asis voor vaard

ighed

en, verleen

den

houvast en

bevo

rderd

en

saamhorigh

eid. ‘R

appen

’ als typisch

e muziekvo

rm van

de jeu

gd is n

iet voor n

iets zo p

opulair.

Het is zeker d

e moeite w

aard o

m te o

verwegen

of d

e tol d

ie voor alle vern

ieuw

ingen

op d

it

terrein b

etaald w

ord

t, niet aan

de o

nnodig h

oge kan

t is en o

f vele pro

blem

en m

et betrek-

king to

t de jeu

gd en

het o

nderw

ijs niet vo

or een

belan

grijk deel te h

erleiden

zijn to

t het rad

i-

caal uitw

issen van

dit so

ort ritu

elen. Sim

pele feiten

kennis geeft in

ieder geval h

ouvast. E

n

nieu

we

houvasten

zijn

in

deze

postm

odern

e tijd

, m

et haar

ideo

logisch

vacu

üm

, zeer

welko

m. E

en h

erleving van

eeuw

enoud o

nderw

ijsgoed

, in gem

odern

iseerde vo

rm (!), zo

u

wel een

s nieu

w elan

kunnen

geven aan

een o

nderw

ijsvernieu

win

g die n

u steed

s verder

wegd

rijft in d

e richtin

g van ab

solu

te zelfwerkzaam

heid

in een

nieu

wbouw

wijk vo

l studie-

huizen

en d

iplo

mafab

rieken.

12

Page 8: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

invo

ering van

een systeem

voor kw

aliteitszorg. T

abel-

len,

enquêtes,

tevreden

heid

smetin

gen,

rendem

entcij-

fers: ze zijn allem

aal de m

oeite w

aard en

de m

etingen

zullen

ongetw

ijfeld leid

en to

t verbeterin

gen. M

aar het

is de vraag o

f het gen

oeg is, o

f liever: het is d

e vraag of

wel d

e juiste d

ingen

gemeten

word

en.

Een kw

aliteitszorg

systeem

leidt m

eestal tot

verbeterin

g b

inn

en h

etb

estaand

e systeem,

om

dat h

et niet h

etsysteem

als zod

anig

terd

iscussie stelt, m

aar de

op

bren

gsten

bin

nen

het

systeem.

Een

kwaliteitszo

rgsysteem leid

t meestal to

t verbeterin

g

bin

nen

het

bestaan

de

systeem,

om

dat

het

niet

het

systeem

als zo

dan

ig ter

discu

ssie stelt,

maar

de

opbren

gsten b

innen

het systeem

. Korto

m, d

e meeste

scholen

willen

hetzelfd

e blijven

, maar d

an steed

s beter.

Also

f het d

oel van

een ru

ps is een

steeds b

etere rups te

word

en,

een co

ntin

ue

verbeterin

g bin

nen

zijn

eigen

systeem. A

ls de vakken

structu

ur o

p o

nze sch

olen

en d

e

schoolo

rganisatie gerich

t blijven

op d

e modellen

van

het verled

en (u

itgevonden

in d

e negen

-tiende eeu

w!),

en zij verb

eteren zich

daarb

innen

contin

u, d

an b

erei-

ken

scholen

op

den

duur

een

perfecte

graad

van

imperfectie.

Visie en

lef

Wil een

rups d

e metam

orfo

se ondergaan

tot vlin

der,

dan

heeft h

ij of zij visie n

odig en

lef. Visie o

m te b

esef-

fen d

at de to

ekom

st andere d

oelen

kent d

an je vo

lvre-

ten m

et blad

moes en

het alm

aar dikker w

illen w

ord

en.

Moed

om

tijd te n

emen

voor h

et transfo

rmatiep

roces,

om

als pop in

een co

con te m

editeren

. Lef boven

al, om

uitein

delijk je m

et moeite aan

die co

con te o

ntw

orste-

len en

dan

te gaan flad

deren

en n

ectar uit b

loem

en te

Onderw

ijs maken

15

Ru

psverb

etering

stagn

eertD

e nieu

we aan

pak van

het A

mad

eus Lyceu

m in

Utrech

t-West

Als d

e voo

rteken

en n

iet bed

riegen, w

ord

t de gen

eratie die n

u b

inn

enstro

om

t in

groep

1 van

het b

asison

derw

ijs de lan

gstlevend

e generatie in

de w

esterse samen

le-

ving. D

ie groep

jon

ge kin

deren

heeft o

nd

erwijs n

od

ig dat vo

orb

ereidt o

p een

leven

tot aan

het jaar 2

100. C

hatten

, wap

pen

, sms-en

, msn

-en, b

lue to

oth

: on

ze kin

deren

leren allem

aal spelen

derw

ijs. Maar n

iet van h

un

do

centen

. In N

ederlan

d h

ebb

en w

e

nu

de o

ud

ste generatie vo

or d

e klas staan

, zow

el in h

et basiso

nd

erwijs als in

het

voo

rtgezet on

derw

ijs. Do

centen

die h

un

ken

nis van

scho

ol en

scho

olco

ncep

ten

heb

ben

op

gedaan

in d

e jaren vijftig en

zestig van d

e vorige eeu

w. A

lleen 's avo

nd

s

was er televisie, eerst één

en later tw

ee zend

ers, die gezam

enlijk

met b

uren

bek

eken

werd

en. D

at was n

og vó

ór d

e com

mu

nicatie-ex

plo

sie.

Ken

niso

rden

ing

Kin

deren

van n

u h

ebben

zeer bin

nen

kort allem

aal een co

mputer o

p h

un kam

er, die via

intern

et toegan

g geeft tot d

e wereld

, elkaar en alles w

at God verb

oden

heeft. E

n als zij n

iet

thuis zijn

, geeft hun m

obieltje d

ezelfde m

ogelijkh

eden

. In d

at mobieltje zit zo

meteen

meer

direct o

pro

epbare ken

nis, verm

aak en co

mm

unicatie d

an in

een h

ele school. H

un d

ocen

ten

zitten n

og m

et verouderd

e kennis o

ver het geb

ruik van

een reken

liniaal in

het h

oofd

en

pro

beren

, net als elke o

uder, o

p b

asis van ervarin

gen u

it het verled

en d

e jeugd

op te vo

eden

met h

et oog o

p d

e toeko

mst. D

aarbij is d

e ham

vraag: welke ken

nis, ku

nde en

attitude h

eeft

de lan

gstlevende gen

eratie nodig in

een vo

or d

ocen

ten vo

lstrekt onvo

orsp

elbare to

ekom

st?

Het in

stituut ‘sch

ool’ h

eeft zijn m

onopolie o

p ken

nis verlo

ren. D

aarom

heeft een

school

voor d

e toeko

mst w

at mij b

etreft de vo

lgende u

itgangsp

unten

:

• ken

niso

rden

ing is b

elangrijker is d

an ken

nisverw

erving;

• elk leren

is contextu

eel en gerich

t op d

e wereld

van n

u;

• d

e school (d

e leraar?) begeleid

t het leerp

roces van

de leerlin

g.

Perfecte im

perfectie

Veel sch

olen

en sch

oolb

esturen

zijn b

ezig met verb

etering van

hun eigen

school. E

r word

t

goed

naar d

e leerlingen

geluisterd

, ouders w

ord

en – vo

or zo

ver zij dat w

illen – d

e school

ingeh

aald en

de In

spectie in

specteert d

at het een

aard h

eeft. Elke sch

ool is b

ezig met d

e

14

drs. J. G

ispen

is voo

rzitter van h

et Co

llege van B

estuu

r

van d

e Stichtin

g Ch

ristelijk V

oo

rtgezet

On

derw

ijs te Utrech

t (CV

O) en

van d

e

Stichtin

g Pro

testants C

hristelijk

On

derw

ijs

te Utrech

t (PC

OU

).

“Nodig: een radicale visie,

die diep in de mensen en in

de school wortelt (radix =

wortel).”

Page 9: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

Verantw

oordinnoverenConcrete veran

twoord

ing

van in

novatie en

groei in

het

onderw

ijs

Iedereen

ken

t ze wel, d

e voo

rbeeld

en van

kan

srijke

on

derw

ijsinn

ovaties: d

e vaak su

ccesrijke in

voerin

g

van

de

leerwerk

plek

ken

structu

ur

in

het

VM

BO

,

con

textrijk

o

nd

erwijs,

scho

len

die

letterlijk

en

figuu

rlijk

de

mu

ren

tussen

k

lassen,

lok

alen

en

vakk

en slo

pen

, scho

len d

ie ICT

succesrijk

toep

as-

sen. W

illen o

nd

erwijsin

no

vaties on

der d

ruk

van d

e

overh

eid n

og w

el eens lab

oreren

aan b

eleidsarm

e

invo

ering

van w

at to

ch ech

t b

eleidsrijk

bed

oeld

was,

zelf verk

ozen

vern

ieuw

ingen

k

enn

en

vaak

meer lef. Z

ou

dat k

om

en o

md

at ze voo

rtko

men

uit

een zelf gevo

elde n

oo

dzaak

, uit h

et besef d

at het

bestaan

de n

iet meer vo

ldo

et?

Men

igeen h

eeft de m

ond vo

l van leren

de, in

noveren

de

scholen

die extern

gericht in

hun o

mgevin

g antw

oord

en

moeten

vinden

voor d

e uitd

agingen

waarvo

or ze zich

geplaatst zien

. De d

agelijkse praktijk w

il nog w

el eens

anders zijn

, zeker in h

et algemeen

voortgezet o

nderw

ijs.

Ouders en

leerlingen

verwach

ten zeld

en gro

te verande-

ringen

. Politici ro

epen

men

igmaal m

eer om

rust d

an o

m

bew

eging.

Scholen

bean

twoord

en

dat

roep

en

som

s

maar al te graag. N

iet dat er geen

verbeterin

gen p

laats-

vinden

, niet d

at er niets veran

dert, m

aar verbeterin

gen

en aan

passin

gen h

ebben

vaak het karakter van

verbete-

ring van

het b

estaande m

et het o

og o

p d

e han

dhavin

g

daarvan

. Het is m

aar de vraag o

f dat d

oorb

roken

word

t

bij vergro

ting van

de au

tonom

ie of b

ij abstracte o

pro

e-

pen

tot in

novatie.

Onderw

ijs maken

17

drin

ken. Z

o gaat d

at met sch

olen

ook. E

en in

novatief sch

oolleid

er den

kt zijn m

edew

erkers

vooru

it en is b

ezig met d

e ontw

erpfase van

vlinders.

Pas als sch

oolleid

ers zich d

iepgaan

d gaan

bezigh

ouden

met fu

ndam

entele vragen

op leer-

lingen

niveau

, gaan zij van

uit h

et juiste p

erspectief kijken

naar leren

, lessen en

schoolo

rgani-

satie. En d

e taak van een

innovatief b

estuur is n

iet contro

leren o

f schoolleid

ers de ju

iste ant-

woord

en geven

, maar veeleer o

f schoolleid

ers de ju

iste vragen stellen

. Alleen

dan

zijn w

e in

staat met o

nze jo

nge m

ensen

mee te d

rom

en, b

ijvoorb

eeld o

p h

et Am

adeu

s Lyceum

. Een

school d

ie nog m

oet b

eginnen

in U

trecht-W

est. Lees onderstaan

de fo

lder vo

or aan

staande

bru

gklassers.

Zo

maar e

en

scho

old

ag

op

het A

mad

eu

s Lyce

um

Aan

het b

egin

van d

e dag

kom

je met je b

asisgro

ep (o

ng

eveer 70 leerling

en) b

ij elkaar.

Samen

met je vaste g

roep

sbeg

eleiders o

pen

en ju

llie de d

ag in

het eig

en d

om

ein. Zo

’n

do

mein

is een eig

en d

eel van h

et geb

ou

w, w

aar je het g

roo

tste deel van

je on

derw

ijstijd

aan h

et werk b

ent.

Na h

et maken

van afsp

rakenvo

or d

e dag

ga je alleen

of in

gro

epjes aan

het w

erk. Je

bep

aalt zelf met w

elke mo

du

le je nu

bezig

ben

t. Missch

ien g

a je verder m

et wisku

nd

e,

terwijl an

deren

aan m

ens &

maatsch

app

ij werken

, of aan

een an

der leerg

ebied

.

Je werkt veel zelfstan

dig

, terwijl d

e leerkrachten

beg

eleiden

d ro

nd

gaan

. Op

som

mig

e

mo

men

ten g

a je met een

leerkracht en

een g

roep

je leerling

en n

aar het in

structielo

kaal

voo

r extra uitleg

.

Lessen w

aarvoo

r een sp

eciaal lokaal n

od

ig is, zo

als dram

a (ton

eel), mu

ziek of sp

ort, vo

lg je

bu

iten je eig

en d

om

ein m

et een g

roep

leerling

en teg

elijk. Maar o

ok vo

or b

ijvoo

rbeeld

een

bio

log

iepracticu

m is h

et no

dig

dat je m

et een g

roep

je het d

om

ein verlaat.

Een d

eel van d

e dag

werk je n

iet aan ap

arte vakken, m

aar aan p

rojecten

. Daarin

kom

t de

stof u

it verschillen

de leerg

ebied

en teg

elijk aan d

e ord

e. Van

daag

maak je b

ijvoo

rbeeld

als

on

derd

eel van h

et pro

ject deco

rstukken

voo

r een m

usical. H

ierdo

or leer je sto

f en vaard

ig-

hed

en van

Dram

a, Techn

iek, Han

dvaard

igh

eid, N

ederlan

ds, W

iskun

de en

Mu

ziek.

De m

usical zal aan

het ein

d van

deze p

eriod

e do

or leerlin

gen

wo

rden

op

gevo

erd, vlak vo

or

de m

eivakantie.

Als d

e scho

old

ag vo

orb

ij is, gaan

som

mig

e leerling

en n

aar hu

is. Ze zijn klaar. H

uisw

erk heb

je niet, w

ant al h

et werk w

ord

t op

scho

ol g

edaan

. Maar an

dere leerlin

gen

blijven

in h

et

geb

ou

w. D

e Op

enb

are Bib

lioth

eek en h

et Ku

nsten

centru

m N

ieuw

e Vaart zitten

nam

elijk

on

der h

etzelfde d

ak. Het A

mad

eus Lyceu

m is zo

niet alleen

scho

ol vo

or vm

bo

-tl, havo

en

vwo

, maar o

ok h

et klop

pen

de h

art van d

e nieu

we w

ijk.

16

drs. C

. Ho

rsman

is coö

rdin

ator van

het p

roject Q

5

(stimu

lering k

waliteitszo

rg VO

).

“Verkeerde aandacht

voor verantwoording

verlamt onderw

ijs-

innovatie op alle

niveaus.”

Page 10: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

Lef

Er w

ord

t op d

it mom

ent veel van

het in

novatief verm

ogen

van sch

olen

gevraagd. Z

e moeten

zich p

ositio

neren

in een

plu

riform

e, steeds veran

deren

de sam

enlevin

g. Een

samen

leving

waarin

kennis w

ord

t gedeeld

en n

iet alleen verw

orven

, waarin

com

peten

ties van m

eer

belan

g word

en d

an verw

orven

dip

lom

a’s, waarin

naar een

balan

s word

t gezoch

t tussen

indi-

vidualiseren

de en

socialiseren

de krach

ten, w

aarin w

aarden

delin

g en resp

ect voor afw

ij-

kende w

aarden

noodzakelijk zijn

. Dat stelt h

oge eisen

aan d

e ontw

ikkeling van

het leerver-

mogen

van

leerlin

gen,

aan hun vo

orb

ereidin

g op een

éd

uca

tion perm

an

ente.

Scholen

moeten

zich d

aarom

ontw

ikkelen to

t instellin

gen w

aarin b

innen

- en b

uiten

schools leren

op

alle niveau

s centraal staat. Leren

van leerlin

gen, van

docen

ten, van

docen

tenteam

s en van

schoolleid

ingen

. D

at vereist

een vo

rm van

m

aatschap

pelijk-ed

ucatief

ondern

emersch

ap.

Daar h

oort lef b

ij. Het lef o

m risico

’s te nem

en. R

isicom

ijden

d ged

rag past d

aar niet b

ij.

Het zo

u m

e echter n

iet verbazen

wan

neer risico

-mijd

end ged

rag in d

e han

d w

ord

t gewerkt

door een

te smalle o

pvattin

g over d

e man

ier waaro

p sch

olen

al of n

iet in h

et open

baar ver-

antw

oord

ing m

oeten

afleggen o

ver hun kw

aliteit. Zo lan

g geen exp

liciete verantw

oord

ing

word

t gevraagd van

het in

novatief verm

ogen

van sch

olen

, zo lan

g dat n

iet als een van

de

belan

grijkste kernkw

aliteiten van

onderw

ijsinstellin

gen w

ord

t gewaard

eerd, zu

llen ze er

vooral o

p u

it zijn aan

te tonen

, dat ze in

de o

gen van

overh

eid en

klanten

kwaliteit leveren

.

Deze zo

rg kán verlam

men

d w

erken o

p h

et innovatief verm

ogen

. Het b

estaande zo

goed

mogelijk d

oen

, word

t dan

al snel h

et paro

ol.

Co

ncrete veran

two

ord

ing

van in

no

vatie eng

roei als stim

ulan

s voo

r perm

anen

t lerend

eo

rgan

isaties, daar g

aat het o

m. D

at isveran

two

ord

inn

overen

.

Veran

two

ord

inn

overen

Het zo

u d

aarom

goed

zijn m

eer te sturen

op h

et lerend en

innovatief verm

ogen

van sch

olen

en d

at vermogen

held

er in h

et verantw

oord

ingsp

roces te b

etrekken. V

erantw

oord

en van

uit

schoolo

ntw

ikkeling is een

dyn

amisch

pro

ces van teru

gkijken en

vooru

itkijken, w

aarbij alle

belan

gheb

ben

den

organ

isch b

etrokken

kunnen

zijn. V

erantw

oord

ing van

de m

anier w

aarop

met d

e verleende vrijh

eid is o

mgegaan

op b

asis van d

e gerealiseerde kw

aliteit van p

roces-

sen en

opbren

gsten is statisch

er, kijkt vooral teru

g en kan

verlamm

end w

erken o

p w

erke-

lijke schoolo

ntw

ikkeling en

innovatie.

Veran

twoord

ing van

ontw

ikkeling is geen

softe b

ezigheid

, integen

deel. Sch

oolo

ntw

ikkeling

zichtb

aar maken

veronderstelt d

at op b

asis van d

ata toegen

om

en kw

aliteit word

t getoond,

gemaakte fo

uten

word

en veran

twoord

en zich

tbaar w

ord

t gemaakt w

at van d

ie fouten

is

geleerd. E

r bestaat geen

leren zo

nder h

et maken

van fo

uten

. Niet h

et maken

van fo

uten

is

pro

blem

atisch, er n

iet van leren

is het p

robleem

. Concrete veran

twoord

ing van

innovatie en

groei als stim

ulan

s voor p

erman

ent leren

de o

rganisaties, d

aar gaat het o

m. D

at is verant-

woord

innoveren

.

Onderw

ijs maken

19

Als leraren

bew

egin

gso

nd

erwijs jo

ng

ens

voo

rnam

elijk laten vo

etballen

, zijn h

un

klanten

waarsch

ijnlijk u

iterst tevreden

, maar is

dat d

e verlang

de kw

aliteit?

Klan

ttevreden

heid

De leer is h

elder: sch

olen

zijn zelf h

et best in

staat om

oplo

ssingen

te vinden

voor p

roble-

men

waarvo

or ze zich

in h

un situ

atie zien gesteld

. De o

verheid

is niet (m

eer) in staat in

detail te stu

ren, m

aar verleent d

ie grotere vrijh

eid o

nder b

epaald

e condities: ze verlan

gt van

onderw

ijsinstellin

gen veran

twoord

ing o

ver wat m

et de to

egenom

en b

eleidsru

imte is ged

aan.

De b

elastingb

etaler heeft er im

mers rech

t op te w

eten o

f scholen

hun zu

urverd

iende cen

ten

goed

heb

ben

besteed

. Het d

ogm

a van d

e com

plem

entariteit van

auto

nom

ie en veran

twoor-

din

gsplich

t klinkt n

iet onverd

edigb

aar. Dat is h

et ook n

iet, mits zo

rgvuld

ig word

t naged

acht

over d

e inrich

ting van

kwaliteitszo

rgsystemen

en – o

pen

bare – veran

twoord

ing en

erzijds en

het in

novatief verm

ogen

van sch

olen

anderzijd

s.

Kw

aliteitszorg w

ord

t te snel geasso

cieerd m

et klanttevred

enheid

, het ‘d

e-klant-is-ko

nin

g

gevoel’. A

ls leerlingen

of stu

den

ten en

hun o

uders tevred

en zijn

, word

t kwaliteit geleverd

.

Als leraren

bew

egingso

nderw

ijs jongen

s voorn

amelijk laten

voetb

allen, zijn

hun klan

ten

waarsch

ijnlijk u

iterst tevreden

, maar is d

at de verlan

gde kw

aliteit? Dat sch

olen

nog an

dere

klanten

heb

ben

als afnem

ende sch

olen

of h

et bed

rijfsleven, b

lijft nu even

buiten

besch

ou-

win

g, maar is een

nogal co

mpliceren

de facto

r. Van

zelfspreken

d is tevred

enheid

van leerlin

-

gen en

ouders van

belan

g. Je kunt im

mers veel van

hen

leren, w

at aangew

end kan

word

en

voor d

e verbeterin

g van h

et leerpro

ces, maar klan

ttevreden

heid

vorm

t op zich

zelf geen

garantie vo

or o

nderw

ijsinnovatie.

Win

dow

dressin

g

Hetzelfde geldt voor op

enbare verantwoording. Elsevier

en Trouw

publiceren jaarlijks een

beoordeling van scholen voor voortgezet onderwijs. D

at het gaat om een bep

erkte beoordeling

(alleen opbrengsten en rendem

ent) is genoegzaam bekend. D

e publicatie is gebaseerd op

gegevens van de Inspectie, die voor iedere belangstellende op

de site van de Inspectie zijn in

te zien. De site verm

eldt overigens ook de resultaten van de inspectiebezoeken aan de scholen.

De p

ublicatie van

de in

spectiegegeven

s en h

et gebru

ik daarvan

door d

e pers n

oodzaakt d

e

scholen

om

na te gaan

wat ze m

et die gegeven

s doen

en w

at ze daar zelf van

naar b

uiten

bren

gen. Im

pliciet w

ord

t dan

vaak aangen

om

en d

at publicatie van

kwaliteitsgegeven

s tot

betere sch

olen

leidt. Sch

olen

word

en zich

meer b

ewust van

de kw

aliteit die ze leveren

en

kunnen

zich d

aarover o

ok p

ubliekelijk veran

twoord

en. O

uders en

leerlingen

kunnen

een

bew

ustere sch

oolkeu

ze maken

. Die tw

ee effecten van

open

baarm

aking van

kwaliteitsgege-

vens zo

uden

krachtige stim

ulan

sen vo

or kw

aliteitsverbeterin

g zijn. D

aar zit zeker iets waars

in, m

aar ook een

gevaar. Win

dow

dressin

g en h

et uitslu

itend u

it zijn o

p h

et vergroten

van d

e

klanttevred

enheid

kunnen

de sch

oolo

ntw

ikkeling en

innovatie even

zeer remm

en als stim

u-

leren.

18

Page 11: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

Onderw

ijs-innovatieals de ultiem

e vormvan praktijkleren

Er is d

e afgelop

en jaren

vold

oen

de n

agedach

t en ged

ebatteerd

over w

at inn

ovatief

on

derw

ijs is of zo

u m

oeten

zijn. E

lke zich

zelf respecteren

de o

nd

erwijsin

stelling

besch

ikt o

ver een k

link

end

e visie op

on

derw

ijs. To

ch lijk

t het vern

ieuw

ingsd

ebat

bin

nen

veel instellin

gen o

p een

hard

nek

kig teru

gkeren

de p

eristaltische b

ewegin

g,

die d

e voo

rtgang van

het vern

ieuw

ingsp

roces o

p zijn

min

st belem

mert. Ju

ist on

der-

wijsvern

ieuw

ing d

ient aan

gepak

t te wo

rden

als de m

eest pu

re vorm

van ervarin

g-

sleren vo

or d

e on

derw

ijsorgan

isatie en h

aar men

sen zelf. N

iet in h

et den

ken

, maar

in h

et do

en ligt d

e uitd

aging vo

or d

e on

derw

ijsinstellin

gen in

de k

om

end

e jaren.

De w

ijze waaro

p h

et onderw

ijs word

t gepro

gramm

eerd, gep

land en

geroosterd

, is de resu

l-

tante van

een h

istorisch

ontw

ikkelde system

atiek. Deze o

nderw

ijssystematiek is geb

aseerd

op een

opvattin

g over h

oe m

ensen

zijn en

han

delen

, en h

oe zij leren

. De h

uid

ige wijze van

onderw

ijsplan

nin

g is ontw

orp

en vo

or o

nderw

ijs in jaarklassen

met h

om

ogen

e groep

en.

Deze aan

pak is geb

aseerd o

p h

et men

sbeeld

dat m

ensen

op b

asis van o

vereenko

mstige

kenm

erken in

gedeeld

kunnen

word

en in

hom

ogen

e groep

en, w

aaraan een

docen

t als vak-

desku

ndige ken

nis o

verdraagt.

Bij een

mo

dern

e on

derw

ijsvisie ho

ort een

flexibele p

lann

ing

van o

nd

erwijs.

Te k

rapp

e jas

Maar d

e maatsch

appij is veran

derd

– geïndivid

ualiseerd

– en h

et men

sbeeld

en d

e onder-

wijsvisie zijn

mee veran

derd

. Tegenw

oord

ig start elke visie vanuit d

e individ

uele b

ehoeften

van een

onderw

ijsdeeln

emer. D

it stelt andere eisen

aan d

e inhoud van

het o

nderw

ijs en d

e

wijze w

aarop h

et word

t aangeb

oden

. We w

illen tegen

woord

ig een variatie aan

activerende

werkvo

rmen

, meer in

stroom

-mom

enten

per jaar en

individ

ueel m

aatwerk vo

or elke leerlin

g.

Daarm

ee verandert o

ok d

e rol van

het o

nderw

ijsgevend p

ersoneel, d

at moet gaan

coach

en,

traject begeleid

en, o

nderw

ijs ontw

ikkelen en

regisseren in

gebouw

en m

et open

leercentra,

skillslabs, co

llegezalen en

faciliteiten vo

or d

istan

t learn

ing.

Onderw

ijs maken

2120

drs. R

. van K

erkvo

ord

en

is senio

r con

sultan

t bij C

BE

Co

nsu

ltants te

Am

sterdam

.

“Het nieuw

e leren is zo oud

als de weg naar Rom

e.”

Page 12: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

On

derw

ijsinn

ovatie is h

et meest g

ebaat b

ijrad

icale verand

ering

.

Vrijh

eidsgrad

en vereisen

discip

line en

zelfstandigh

eid. Flexib

ilisering en

individ

uele p

ro-

gramm

a’s vereisen o

ok tran

sparan

tie en d

uid

elijkheid

, om

te voorko

men

dat alles en

ieder-

een in

tijd en

ruim

te door elkaar lo

opt. T

ransp

arantie en

duid

elijkheid

kunnen

word

en

geboden

door vaste an

kerpunten

, goed

e com

municatie en

een aan

tal eenduid

ige uitgan

gs-

punten

. Bijvo

orb

eeld d

at docen

ten en

leerlingen

elke dag tu

ssen n

egen en

vijf aanw

ezig zijn

en h

un d

agindelin

g een vaste, h

erkenbare vo

rm h

eeft, die in

divid

ueel flexib

el invu

lbaar is.

On

gewis en

span

nen

d

Onderw

ijsinnovatie is h

et meest geb

aat bij rad

icale veranderin

g. Dit vraagt in

de eerste

plaats o

m gro

te bereid

heid

en in

span

nin

g van alle m

edew

erkers. De ervarin

g heeft geleerd

dat ged

eeltelijke invo

ering van

vernieu

win

gen zeld

en to

t succes leid

t. Aan

de an

dere kan

t:

aan in

voerin

g over d

e volle b

reedte van

een in

stelling kleven

risico’s. K

leine p

roblem

en, d

ie

altijd o

ntstaan

bij d

it soort veran

derin

gspro

cessen en

die o

pgelo

st moeten

word

en, ku

nnen

uitgro

eien to

t grote stru

ikelblo

kken, o

mdat h

et overzich

t en d

e regie ontb

reken. E

en su

cces-

vol in

voerin

gspad

vraagt het u

iterste van h

et abso

rptieverm

ogen

van d

e organ

isatie en h

aar

men

sen, m

aar vraagt niet h

et onm

ogelijke.

Welke b

enad

eringsw

ijze ook w

ord

t gekozen

, starten van

uit d

e inhoud, van

uit h

et prim

aire

pro

ces, lijkt de m

eeste kans o

p su

cces te bied

en. D

e route h

oeft d

aarbij vo

oraf n

iet volled

ig

te zijn d

oord

acht. In

noveren

is als een zo

ektoch

t, een exp

editie. D

e kenm

erken van

een

exped

itie zijn n

u ju

ist dat h

et einddoel en

de w

eg ernaarto

e ongew

is en sp

annen

d zijn

. Het

gaat erom

om

voor o

pdoem

ende n

ieuw

e pro

blem

en steed

s nieu

we, creatieve o

plo

ssingen

te

bed

enken

. Dat m

aakt onderw

ijsinnovatie to

t de m

eest pure vo

rm van

praktijkleren

voor h

et

onderw

ijs zelf.

Onderw

ijs maken

23

De visie o

p o

nderw

ijs is veranderd

, maar d

e oude m

uren

staan n

og o

vereind. H

et bouw

-

werk d

at decen

nia go

ed d

ienst h

eeft gedaan

, zit als een te krap

pe jas o

m d

e schouders van

het n

ieuw

e leren. D

e realiteit van o

nderw

ijsvernieu

win

g is echter co

mplexer d

an h

et aan-

schaffen

van een

nieu

we jas. D

e ware u

itdagin

g voor o

nderw

ijsvernieu

wers ligt in

de rea-

liteit, in d

e praktijk van

het o

nderw

ijs. Zij m

oeten

zich vo

oral rich

ten o

p h

et hero

ntw

erpen

van d

e klassieke wijze van

onderw

ijsplan

nin

g en o

nderw

ijsuitvo

ering.

Herb

ezinn

ing

Bij d

e klassieke wijze van

onderw

ijsplan

nin

g centreert d

e plan

nin

g zich ro

nd h

et onderw

ijs-

aanbod (in

lesuren

), gerelateerd aan

de b

eschikb

aarheid

(zow

el qua cap

aciteit als com

pe-

tenties) van

het o

nderw

ijsgevend p

ersoneel. O

mdat d

e plan

nin

g in h

et algemeen

een gecen

-

traliseerde activiteit is, is d

it een vrijw

el onoplo

sbare d

rie dim

ensio

nale p

uzzel gew

ord

en:

gelijktijdig m

oeten

perso

neel, ru

imte, faciliteiten

en d

eelnem

ers word

en in

geplan

d, b

innen

opgelegd

e kaders o

mtren

t aantallen

vierkante m

eters en fte’s.

Een

van d

e pro

blem

en m

et de zelfstan

dige w

erkvorm

en w

aarmee o

p veel sch

olen

geëxpe-

rimen

teerd w

ord

t, is de o

verbevo

lking van

open

leercentra en

de filevo

rmin

g rondom

gespecialiseerd

e ruim

ten, zo

als com

puterlo

kalen. D

ocen

ten en

med

ewerkers staan

onder

grote d

ruk en

zijn veel tijd

en en

ergie kwijt aan

het creatief o

plo

ssen van

alle knelp

unten

.

Gro

epen

deeln

emers w

ord

en n

aar andere, m

inder gesch

ikte ruim

ten gestu

urd

, zoals kan

t-

ines o

f hallen

, of zij m

ogen

slechts ko

rte tijd geb

ruik m

aken van

de faciliteiten

. Met als

gevolg d

at docen

ten, m

edew

erkers en leerlin

gen teleu

rgesteld raken

. Niet zeld

en o

ntstaat

zelfs het b

eeld d

at het n

ieuw

e onderw

ijs niet realiseerb

aar, wan

t onbetaalb

aar is.

De w

erkelijke oorzaak van

deze p

roblem

en is ech

ter dat h

et nieu

we leren

slechts h

alf is

doorgevo

erd. E

r is een actu

ele en slu

itende p

edago

gisch-d

idactisch

e en leerp

sycholo

gische

visie ontw

orp

en en

er is stevig geïnvesteerd

in n

ieuw

e onderw

ijsvorm

en en

inhouden

. Maar

de vervo

lgstap is n

iet gezet, te weten

: een h

erbezin

nin

g op h

et pro

ces van o

nderw

ijsplan

-

nin

g, van d

e inzet van

onderw

ijsgevend p

ersoneel en

het geb

ruik van

gebouw

en en

faci-

liteiten. B

ij een m

odern

e onderw

ijsvisie hoort een

flexibele p

lannin

g van o

nderw

ijs. Een

plan

nin

g die d

e onderw

ijsvisie als uitgan

gspunt n

eemt en

waarin

de o

nderw

ijsdeeln

emer

centraal staat.

Ro

tsvaste jaarplan

nin

g

Flexibele o

nderw

ijspro

gramm

ering vereist een

sterk fundam

ent. D

it fundam

ent is n

odig o

m

in h

et pro

ces van o

nderw

ijsplan

nin

g richtp

unten

te heb

ben

en o

m o

verzicht en

inzich

t te

bied

en. H

et fundam

ent vo

or flexib

ele plan

nin

g van o

nderw

ijs moet een

rotsvaste jaarp

lan-

nin

g van d

e onderw

ijsactiviteiten zijn

, gebaseerd

op d

e vakinhoud en

de variatie in

ped

ago-

gische en

did

actische aan

pak. M

et som

mige o

nderd

elen van

het cu

rriculu

m, zo

als stage en

bero

epsp

raktijkvorm

ing, kan

min

der flexib

el word

en o

mgesp

rongen

. Deze d

ienen

bij vo

or-

keur als vaste an

kerpunten

ingep

land te w

ord

en, zo

dat zij fu

ngeren

als baken

s voor tran

s-

paran

tie en d

uid

elijkheid

.

22

Page 13: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

vorm

en aan

. In een

kenniseco

nom

ie gaat het er n

iet om

alles te weten

of te ku

nnen

repro

duceren

, maar o

m m

et

kennis o

m te ku

nnen

gaan. Jo

ngeren

zijn erb

ij gebaat als

ze op sch

ool leren

hoe ze ken

nis ku

nnen

vinden

, struc-

tureren

en

beo

ord

elen op bru

ikbaarh

eid.

En hoe

ze

kennis m

et kennis ku

nnen

com

bin

eren to

t nieu

we in

for-

matie.

De in

ho

ud

van o

ns o

nd

erwijs

wo

rdt teveel b

epaald

do

or

eenzijd

ige w

aarderin

g van

cog

nitieve in

telligen

tie enrep

rod

uctie van

kenn

is.

Voor d

eze ‘kennisvaard

igheid

’ is een m

inim

ale basisken

-

nis vereist. H

et onderw

ijsmodel w

aarin ken

niso

verdrach

t

en leersto

f centraal staan

, is daarm

ee niet m

eer van d

eze

tijd. D

oor d

e Am

erikaanse p

rofesso

r How

ard G

ardner

zijn w

e ons b

ewuster gew

ord

en van

de vele vo

rmen

van

intelligen

tie die er zijn

: cogn

itieve, sociale, p

raktische,

creatieve en em

otio

nele. W

ij doen

veel men

sen in

onze

samen

leving en

leerlingen

op o

nze sch

olen

tekort d

oor

hoofd

zakelijk één vo

rm van

intelligen

tie te ben

adru

k-

ken, te b

elonen

en te w

aarderen

: de co

gnitieve. In

het

onderw

ijs blijkt d

eze gepreo

ccupeerd

heid

uit d

e allesbe-

palen

de in

vloed

van h

et centrale exam

en, d

at voorn

a-

melijk een

bero

ep d

oet o

p d

it soort in

telligentie.

Samen

vattend

stel ik

vast dat

de

structu

ur

van

ons

onderw

ijs geb

aseerd is

op een

niet

meer

bestaan

de

industriële sam

enlevin

g. Daard

oor w

ord

t de in

houd van

ons o

nderw

ijs teveel bep

aald d

oor een

zijdige w

aarde-

ring

van

cogn

itieve in

telligentie

en

repro

ductie

van

kennis.

Nieu

w o

nd

erwijsm

od

el

De vern

ieuw

ing van

het o

nderw

ijs zal dus rad

icaal aan-

gepakt m

oeten

word

en en

niet stap

je voor stap

je, zoals

de afgelo

pen

decen

nia is gep

robeerd

. Als w

e het b

oven

-

staande

meen

emen

in

de

constru

ctie van

een

nieu

w

onderw

ijsmodel, d

an w

ord

t dat een

model zo

nder jaar-

Onderw

ijs maken

25

Van

no

od

reparaties

naar ech

tevern

ieuw

ing

Rad

icale onderw

ijsvernieu

win

g noodzakelijk

On

s hu

idige o

nd

erwijs is in

zijn gro

nd

vorm

on

tstaan in

het m

idd

en van

de n

egen-

tiend

e eeuw

. In h

et tijdp

erk van

de in

du

strialisatie kreeg een

lagere scho

ol als van

-

zelfsprek

end

zijn h

uid

ige vorm

: met jaark

lassen en

het d

aaraan gek

op

peld

e systeem

van d

ou

bleren

en b

evord

eren. In

de p

eriod

e tot h

et mid

den

van d

e twin

tigste eeuw

was d

it een lo

gisch m

od

el, om

dat h

et harm

on

ieerde m

et de sam

enlevin

g. Het cen

-

trale ken

merk

van h

et on

derw

ijs: ‘ieder d

oet h

etzelfde, in

hetzelfd

e temp

o, m

et het-

zelfde d

oel en

resultaat’, w

as tevens d

e eigensch

ap d

ie de h

ele samen

leving k

en-

merk

te. Het gezam

enlijk

e en so

ciale was een

kern

elemen

t van d

ie samen

leving.

Tot o

p h

eden

, en d

aarmee ged

uren

de ru

im 150 jaar, is d

eze industriële sam

enlevin

g de b

asis

geweest vo

or alle latere o

nderw

ijsvorm

en, -verb

eteringen

en -vern

ieuw

ingen

. Basiso

nder-

wijs, U

LO, M

ULO

, HBS, LB

O, V

BO

, VM

BO

, basisvo

rmin

g en T

weed

e Fase bord

uurd

en vo

ort

op d

it model. D

aarmee o

ntsto

nd d

e dish

armonie tu

ssen o

nderw

ijs en sam

enlevin

g. Het

onderw

ijs is blijven

steken in

het so

ciale model van

‘ieder d

oet h

etzelfde, in

hetzelfd

e

tempo, m

et hetzelfd

e doel en

resultaat’, terw

ijl de sam

enlevin

g geëvolu

eerd is in

de rich

ting

van een

kennism

aatschap

pij. E

n h

et hoofd

kenm

erk van d

e samen

leving evo

lueerd

e mee:

van h

et sociale n

aar het in

divid

uele.

Ken

niseco

no

mie

In d

e huid

ige tijd d

raait het in

het o

nderw

ijs steeds m

eer om

de w

ensen

, keuzes en

com

pe-

tenties van

het in

divid

u. D

e dish

armonie tu

ssen o

nderw

ijs en sam

enlevin

g is een van

de

oorzaken

van een

aantal van

de h

uid

ige pro

blem

en, zo

als de gro

ei in h

et voortijd

ig school-

verlaten en

het to

enem

ende d

ocen

tenteko

rt. Het o

nderw

ijs is onvo

ldoen

de in

staat om

leer-

lingen

en d

ocen

ten te b

inden

en te b

oeien

, zo ku

nnen

we co

nclu

deren

.

Niet

alleen m

et de

vorm

en

stru

ctuur

maar

ook

met

de

inhoud van

het

onderw

ijs is

inm

iddels aard

ig wat m

is. Zow

el in d

e maatsch

appij als in

het o

nderw

ijs word

t nog steed

s

veel belan

g gehech

t aan h

et bezit van

theo

retische ken

nis. D

oor d

e storm

achtige o

ntw

ikke-

ling van

technolo

gie en w

etensch

ap n

eemt d

e hoeveelh

eid ken

nis ech

ter onbevattelijke

24

W. P. Litto

oij

is bestu

ursm

anager van

CV

O

Ro

tterdam

e.o. C

VO

Ro

tterdam

is een

scho

olveren

iging vo

or V

oo

rtgezet

On

derw

ijs met 1

1 sch

olen

in en

om

Ro

tterdam

, ruim

45 vestigin

gen en

22.0

00 leerlin

gen.

“Het creëren van

eigentijds onderwijs is

investeren in mens en

maatschappij.”

Page 14: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

Ech

te vernieu

win

g

Zow

el leerlingen

als docen

ten zu

llen in

het n

ieuw

e onderw

ijs, waarvan

hierb

oven

de co

n-

touren

geschetst zijn

, beter to

t hun rech

t kom

en. D

eze vernieu

win

g vraagt echter m

eer dan

vorige p

ogin

gen, d

ie niet m

eer waren

dan

veranderin

gen b

innen

de b

estaande stru

ctuur. Z

ij

beteken

t een fu

ndam

entele veran

derin

g van d

e bestaan

de stru

cturen

en o

nze d

enkb

eelden

over o

nderw

ijs. De ech

te vernieu

win

g van h

et onderw

ijs zal meer in

span

nin

g vragen, m

aar

ook m

eer vold

oen

ing b

rengen

en o

nze leerlin

gen b

eter toeru

sten vo

or d

e kenniseco

nom

ie

van n

u en

in d

e toeko

mst.

Onderw

ijs maken

27

klassen,

zonder

doubleren

, zo

nder

schooltyp

en

met

onoverb

rugb

are sch

eidslijn

en

en

zonder een

centraal exam

en als selectiecriteriu

m vo

or d

iplo

merin

g. Niet d

e leerstof m

aar de

leerorgan

isatie, de leerb

ronnen

en d

e leerling staan

in d

it onderw

ijsmodel cen

traal. Het

nieu

we o

nderw

ijs zal gebouw

d m

oeten

word

en ro

nd d

e leerling: zijn

interesses, keu

zes en

com

peten

ties dien

en to

t hun rech

t te kom

en. O

ok d

oet h

et recht aan

verschillen

tussen

leer-

lingen

en b

evord

ert het een

actieve en zelfstan

dige leerh

oudin

g.

Per leergeb

ied zal d

e basisken

nis m

oeten

word

en vastgesteld

op b

asis van h

et criterium

:

noodzakelijk o

m b

enodigd

e kennis te ku

nnen

opzo

eken, stru

ctureren

en b

eoord

elen. D

e

verschillen

de

leeractiviteiten zu

llen heel

divers

zijn:

individ

ueel

werk,

groep

swerk

en

groep

sinstru

ctie, lerend w

erken en

werken

d leren

. Praktijk, sp

ort en

creatieve leergebied

en

krijgen een

pro

min

ente p

laats in h

et curricu

lum

. Op d

eze wijze zal, m

eer dan

voorh

een, d

e

mogelijkh

eid aan

wezig zijn

om

andere vo

rmen

van in

telligentie aan

te boren

en te o

ntw

ik-

kelen.

Uitein

delijk zal d

e leerling

eigen

aar zijn van

zijn leerd

oelen

en zich

insp

ann

en d

ie do

elente realiseren

.

Maatsch

app

elijke stages

De leerlin

g, die ged

uren

de zijn

gehele sch

oollo

opbaan

begeleid

word

t door een

tuto

r, kiest,

overeen

kom

stig interesses en

com

peten

ties, zijn leergeb

ieden

en n

iveaus o

p d

e route n

aar

een vervo

lg-/bero

epso

pleid

ing. R

esultaten

word

en b

ijgehouden

in een

portfo

lio, d

at de

wijze van

dip

lom

ering en

doorstro

om

mogelijkh

eden

bep

aalt.

De d

ocen

t krijgt een veel d

ynam

ischer fu

nctie: d

ocen

t, begeleid

er, coach

, men

tor/tu

tor. O

f

kiest ervoor zich

te specialiseren

. De d

ocen

t maakt leerlin

gen b

ewust van

hun leerged

rag en

geeft hen

steeds m

eer verantw

oord

elijkheid

voor h

un eigen

leerpro

ces. Daarm

ee heeft h

ij

tevens d

e mogelijkh

eid een

meer eigen

tijdse relatie m

et leerlingen

op te b

ouw

en. D

e leer-

ling zal zelf zijn

leervragen b

epalen

, waarb

ij de d

ocen

t hem

begeleid

t en stim

uleert. U

itein-

delijk zal d

e leerling eigen

aar zijn van

zijn leerd

oelen

en zich

insp

annen

die d

oelen

te reali-

seren.

Het sch

oolgeb

ouw

zal een to

taal ander aan

zien ku

nnen

heb

ben

dan

het h

uid

ige traditio

nele

gebouw

: grote in

structieru

imten

, individ

uele w

erkplekken

, ruim

ten vo

or gro

epsw

erk, prak-

tijkruim

ten m

et leer-werkm

ogelijkh

eden

en d

ocen

tenw

erkplekken

. Daarn

aast zullen

leerlin-

gen m

eer dan

voorh

een leren

in d

e maatsch

appij: p

raktisch in

gestelde leerlin

gen in

leer-

werktrajecten

en p

raktijkstages, theo

retisch in

gestelde leerlin

gen in

oriën

tatiestages. Ook

maatsch

appelijke stages b

ehoren

tot d

e mogelijkh

eden

.

Extra o

nderd

elen als sp

ort en

creativiteit, mom

enten

van zelfw

erkzaamheid

(in p

laats van

huisw

erk), extra

zorg

en leerb

egeleidin

g ku

nnen

pro

bleem

loos

in de

nieu

we

structu

ur

word

en in

gevloch

ten.

26

Page 15: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

Leren creëren

: ho

ed

e Net-g

eneratie

beteken

is geeft

Vo

l verwach

ting k

ijkt o

nze sam

enlevin

g naar d

e scho

ol. H

et on

derw

ijs mo

et een an

t-

wo

ord

geven o

p d

e vele vragen w

aar de h

uid

ige maatsch

app

ij mee w

orstelt: h

oe

bereid

en w

e on

s voo

r op

een k

enn

isecon

om

ie? wat b

eteken

t ‘een leven

lang leren

’?

ho

e speel je in

op

de o

ntw

ikk

eling van

ind

ustrie n

aar dien

stverlenin

g? Maar o

ok

:

ho

e ga je om

met d

e roep

om

waard

en? m

et de to

enem

end

e ind

ividu

alisering en

jurid

isering? m

et de cu

lturele d

ifferentiatie en

het gro

te aantal vo

ortijd

ige scho

ol-

verlaters? In d

it artikel ga ik

in o

p h

et leren van

de n

ieuw

e leerling en

het o

nd

erwijs

dat p

ast bij d

e Net-gen

eratie.

‘Leren b

uiten

alle grenzen

’ is het m

otto

van h

et Agn

ieten C

ollege. D

it motto

geeft precies aan

waar d

e uitd

aging van

het o

nderw

ijs ligt. Lange tijd

was leren

een u

iterst serieuze zaak.

Schoolgeb

ouw

en m

aakten d

at zichtb

aar door m

iddel van

hoge gan

gen, gew

elfde p

ortalen

en allego

rische afb

eeldin

gen. D

e school to

onde w

at kennis w

as en gaf d

aarmee n

auw

keurig

haar eigen

functie aan

. De sch

ool w

as een p

lek waar je to

egang kreeg to

t de ken

nis. Je w

erd

ingew

ijd in

het d

om

ein van

de sch

eikunde, d

e wisku

nde en

de b

iolo

gie. En d

aar hoord

en

man

nen

bij, so

ms vro

uw

en, in

ieder geval au

toriteiten

. Zij vo

erden

jou d

ie wereld

bin

nen

,

dro

egen h

un ken

nis aan

jou o

ver. Inm

iddels is d

it beeld

van h

et onderw

ijs radicaal veran

-

derd

.

De N

et-gen

eratie zal on

ze wijze van

leren en

werken

radicaal veran

deren

.

De N

et-generatie

Tegenw

oord

ig doen

jongeren

letterlijk overal ken

nis o

p. B

uiten

school- en

lokaalgren

zen,

zelfs buiten

landsgren

zen. V

raagt u zich

maar een

s af waar o

nze kin

deren

leren in

ternetten

,

chatten

, wap

pen

, SMS-sen

, googelen

. Van

wie leren

ze om

info

rmatie u

it Australië te h

alen,

muziek van

intern

et te dow

nlo

aden

en een

preview

van h

un favo

riete film te b

ekijken? In

de

meeste gevallen

gebeu

rt dat n

iet op sch

ool. E

n to

ch zijn

dit so

ort ken

nis en

vaardigh

eden

van cru

ciaal belan

g voor h

un vervo

lgopleid

ing en

latere bero

ep.

Onderw

ijs maken

2928

drs. S. Slagter

is voo

rzitter van h

et Co

llege van B

estuu

r

van Sch

olen

groep

Ch

ristelijk O

nd

erwijs

Zw

olle / K

amp

en / D

ron

ten. Sch

olen

groep

Ch

ristelijk O

nd

erwijs b

estaat uit ach

t

scho

len vo

or V

oo

rtgezet On

derw

ijs en tw

ee

scho

len vo

or P

raktijk

on

derw

ijs.

“Geef de N

et-generatie de

ruimte om

grenzeloos te

dromen over hoe

ze wil

leren wie

ze wil zijn.”

Page 16: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

tussen

perso

nen

. Leerpro

cessen zijn

pro

cessen van

beteken

isuitw

isseling. M

ijn gen

eratie

ontd

ekte feiten, o

ntvin

g kennis en

kreeg de b

etekenis van

dat alles aan

gereikt. De N

et-gene-

ratie bep

aalt zelf wat feiten

zijn, m

aakt haar eigen

kennis en

geeft daar zelf b

etekenis aan

.

Voor d

e Net-gen

eratie is leren in

de eerste p

laats creëren.

Deze n

ieuw

e kijk op leren

vraagt om

nieu

we o

nderw

ijsconcep

ten. C

oncep

ten d

ie nog

slechts vaag in

de h

oofd

en van

enkelen

vorm

begin

nen

te krijgen. W

ij – docen

ten, sch

ool-

leiders, o

nderw

ijskundigen

– staan vo

or d

e taak dit so

ort n

ieuw

e concep

ten gezam

enlijk te

ontw

ikkelen.

Maatw

erk

Er is h

ier natu

urlijk veel m

eer over te zeggen

. Bijvo

orb

eeld: d

e nieu

we N

et-generatie is o

ok

een gen

eratie die straks te m

aken krijgt m

et grote m

aatschap

pelijke p

roblem

en: w

ereldw

ijde

milieu

pro

blem

en,

voortgaan

de

individ

ualiserin

g, ego

centrism

e, postm

odern

isme

en

het

verlies van b

estaande w

aarden

. Ook d

aar zullen

we als sch

ool een

antw

oord

op m

oeten

heb

ben

. We zu

llen go

ed m

oeten

luisteren

naar w

at bijvo

orb

eeld d

e ouders, m

aar ook d

e

leerlingen

zelf, daaro

ver zeggen.

Maar w

elke antw

oord

en w

e ook geven

, het zu

llen an

twoord

en m

oeten

zijn d

ie herken

d

word

en d

oor d

e nieu

we gen

eratie. De n

ieuw

e leerling is (m

ede)veran

twoord

elijk voor w

at

hij leert. Z

ijn o

f haar n

iveau, am

bitie, zelfstan

digh

eid, leerstijl, tem

po, attitu

de, h

andicap

en

leerstoorn

is bep

alen d

e wijze w

aarop d

e leerarrangem

enten

word

en in

gericht. O

nderw

ijs

word

t maatw

erk en is n

iet langer b

egrensd

door een

meth

odeaan

pak.

Du

rf en lef

Vooralsn

og slaagt h

et onderw

ijs er nog n

iet in zu

lk maatw

erk te leveren. D

e verplich

te eind-

termen

van h

et centrale exam

en b

epalen

het o

nderw

ijs zo sterk, d

at de leerlin

g vergeten

word

t. De leersto

f staat centraal, n

iet de leerlin

g. Door d

e eindterm

en als leid

raad te h

ante-

ren, w

ord

t te wein

ig gekeken n

aar de co

mpeten

ties en in

teresses van d

e leerling. H

et

belan

grijkste bezw

aar hiervan

is wel d

at er nau

welijks geleerd

word

t! Om

deze p

atstelling te

doorb

reken, is veel fan

tasie nodig. E

n in

novatief d

enken

, flexibiliteit, o

ndern

emersch

ap.

Zow

el van d

e overh

eid als van

het veld

. Het gaat o

m d

urf en

lef: de d

urf van

de o

verheid

om

los te laten

en ru

imte te sch

eppen

, en h

et lef van sch

oolleid

ers en d

ocen

ten o

m d

e

lerende w

erkelijk centraal te stellen

.

Onderw

ijs maken

31

Er is een

nieu

we ken

nism

aatschap

pij aan

het o

ntstaan

en o

nze sch

olen

maken

daar d

eel van

uit. V

ia onze leerlin

gen ko

mt d

eze netw

erkmaatsch

appij d

e school b

innen

. De h

uid

ige leer-

ling m

aakt deel u

it van een

nieu

we gen

eratie: de N

et-generatie. D

eze Net-gen

eratie zal onze

wijze van

leren en

werken

, onze kijk o

p co

mm

unicatie en

samen

leven, rad

icaal veranderen

.

Mijn

generatie w

as die van

de televisie. M

aar tv is broad

castin

g, word

t gemaakt d

oor

anderen

. We ku

nnen

welisw

aar kiezen u

it veel kanalen

, maar w

e maken

de p

rogram

ma’s

niet zelf. H

uid

ige jongeren

zijn n

iet slechts kijkers o

f luisteraars, m

aar ook m

akers. T

v is

passief, h

et Net in

teractief. Via ch

ats, MU

DS, e-m

ail, discu

ssiegroep

en, freaks, p

rivé-web

sites

(waaro

nder d

ie van u

niversiteiten

) vergaren jo

ngeren

kennis, d

oen

ze spelletjes, o

ntd

ekken

ze de w

ereld en

sluiten

ze wereld

wijd

e vriendsch

appen

. Korto

m: d

e Net-gen

eratie bouw

t

haar eigen

wereld

. Jongeren

creëren h

un eigen

iden

titeit, experim

enteren

met m

eerdere

iden

titeiten. Z

oals d

e televisie zorgd

e voor een

tv-generatie, zo

creëert het w

eb een

Net-

generatie.

Net-geb

ruikers

zijn

actief, onderzo

eken,

discu

ssiëren,

argum

enteren

, sp

elen,

kopen

, spuien

kritiek, fantaseren

, bab

belen

, zoeken

en in

form

eren.

Ko

rte span

nin

gsbo

og

Deze o

ntw

ikkeling vraagt o

m een

nieu

we kijk o

p leren

en ken

nis verw

erven. H

et onderw

ijs

staat voor d

e vraag hoe w

e de co

mputer en

het w

eb ku

nnen

gebru

iken b

ij het leren

van d

e

leerling. D

e kom

ende gen

eratie leert meer d

oor te d

oen

en te exp

erimen

teren d

an d

oor te

lezen en

te studeren

. Jongeren

van van

daag h

ebben

een sterk gevo

el van o

nafh

ankelijkh

eid,

opereren

individ

ueel en

vragen zich

voortd

uren

d af: w

at levert het o

p? Z

e den

ken ‘in

clusief’

in p

laats van ‘exclu

sief’. Ze h

ebben

een b

rede kijk o

p id

eeën en

men

ingen

. Ze zijn

vernieu

-

wen

d, o

nderzo

ekend en

direct. Z

e heb

ben

ook een

korte sp

annin

gsboog en

willen

vlug

resultaat zien

. Als h

et onderw

ijs in staat is ad

equaat o

p d

eze nieu

we leerlin

g te reageren,

dan

zal de sam

enlevin

g daar veel b

aat bij h

ebben

.

De verp

lichte ein

dterm

en van

het cen

traleexam

en b

epalen

het o

nd

erwijs zo

sterk, dat

de leerlin

g verg

eten w

ord

t.

Het klassieke o

nderw

ijs is broad

cast lea

rnin

g: de leraar zen

dt u

it, de leerlin

g ontvan

gt. Het

is gericht o

p in

structie, is to

p-d

ow

n, is leersto

f- en d

ocen

tgericht. D

eze visie op leren

leunt

op h

et beh

aviorism

e – populair in

de jaren

60 en 70 – en

gaat uit van

het stim

ulu

s/respons-

prin

cipe: jo

ngeren

leren vaard

ighed

en d

oor m

iddel van

gestructu

reerd b

elonen

en straffen

.

Dit leid

t tot strak gep

lande en

nau

wkeu

rig gestructu

reerde o

nderw

ijspro

gramm

a’s, gestuurd

door h

et curricu

lum

. Ook veel van

de h

uid

ige com

puterp

rogram

ma’s w

erken vo

lgens d

it

prin

cipe.

Het N

et bied

t een h

eel andere m

anier van

leren, een

man

ier die p

ast bij leerlin

g van n

u.

Deze visie is geb

aseerd o

p h

et sociaal-co

nstru

ctivisme. D

e kern h

iervan is d

at kennis n

iet

word

t ontd

ekt, maar gem

aakt. Ken

niso

verdrach

t vindt p

laats in een

pro

ces van in

teractie

30

Page 17: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

waard

en tu

ssen onderw

ijs en

m

arktsector

leidde

tot

forse teko

rten aan

onderw

ijsperso

neel. A

nders gezegd

:

de

recente

verbeterin

g van

de

arbeid

svoorw

aarden

word

t niet

onderb

ouw

d

door

een

stijging

van

de

arbeid

spro

ductiviteit (in

het b

asisonderw

ijs maakten

we

de klassen

zelfs kleiner!).

Een g

roo

tscheep

se enin

grijp

end

e ‘verbo

uw

ing

’van

het o

nd

erwijs zal

on

on

tkoo

mb

aar zijn.

‘Verb

ou

win

g’ on

derw

ijs

Voor d

e langere term

ijn zal d

e vergrijzing zo

rgen vo

or

een stru

cturele d

ruk o

p d

e onderw

ijsbudgetten

. Tegelij-

kertijd m

oet er m

eer en b

eter gepro

duceerd

word

en:

we h

ebben

het o

ver kennisin

tensiverin

g, het teru

gdrin

-

gen

van

de

dropou

ten

het

verhogen

van

het

gemid

deld

e opleid

ingsn

iveau

van

de

bero

epsb

evol-

king. N

aar mijn

men

ing kan

dit n

iet anders d

an een

ingrijp

ende veran

derin

g van o

nderw

ijspro

cessen in

hou-

den

, waarb

ij er gestreefd w

ord

t naar een

arbeid

sextensi-

vering

van o

nderw

ijspro

cessen geco

mbin

eerd m

et een

kennisin

tensiverin

g.

Hiervo

or zal een

grootsch

eepse en

ingrijp

ende ‘verb

ou-

win

g’ van h

et onderw

ijs onontko

om

baar zijn

. Net als in

het

bed

rijfsleven

zal er

gebru

ik gem

aakt m

oeten

word

en van

een co

mbin

atie van an

dere o

rganisatiem

o-

dellen

, andere p

roductietech

nolo

gie en an

dere m

arkt-

bew

erking. Teven

s zal er veel meer geb

ruik gem

aakt

moeten

word

en van

het leren

dat jo

ngeren

en o

uderen

doen

buiten

de b

estaande in

stituties. E

r is een w

ereld-

wijd

web

, er vindt allerlei leren

plaats in

werksitu

aties

en in

de vrije tijd

. In h

et form

ele curricu

lum

blijft d

it

echter vrijw

el buiten

besch

ouw

ing.

Creativiteit, vertro

uw

en en

respect

Het is o

pvallen

d d

at er in d

ebatten

over o

ndern

emer-

schap

, innovatie en

concu

rrentiekrach

t de laatste tijd

regelmatig aan

dach

t gevraagd w

ord

t voor versch

ijnse-

len als

creativiteit, vertro

uw

en en

resp

ect. W

at m

is-

Onderw

ijs maken

33

Arb

eidsp

rod

uctiviteit

en h

et hid

den

curricu

lum

in h

eto

nd

erwijs

Go

ed o

nd

erwijs is o

nb

etaalbaar en

wo

rdt d

at oo

k steed

s meer. O

m d

ie reden

zal de

discu

ssie over d

e bek

ostigin

g van h

et on

derw

ijs steeds d

win

gend

er wo

rden

en

wo

rdt h

et tijd o

m d

e pro

du

ctiviteit van h

et on

derw

ijs eens k

ritisch tegen

het lich

t te

ho

ud

en. T

egelijkertijd

zien w

e in h

et bed

rijfsleven een

toen

emen

de aan

dach

t voo

r

verschijn

selen als creativiteit, vertro

uw

en en

respect. C

om

peten

ties als deze k

rijgen

steeds m

eer een b

asis in ‘h

arde’ eco

no

misch

e pro

cessen, w

at niet zo

nd

er gevolgen

kan

blijven

voo

r het (b

eroep

s)on

derw

ijs.

Tot n

u to

e is de o

verheersen

de ged

achte d

at voor h

et verzorgen

van kw

alitatief hoogstaan

d

onderw

ijs de in

zet van veel, go

ed gekw

alificeerde p

rofessio

nals vereist is. D

e grote b

elang-

stelling vo

or in

tegraal perso

neelsb

eleid, d

e discu

ssies over gro

epsgro

otte en

over w

erkdru

k

verwijzen

allemaal n

aar de m

ogelijk te h

oge b

elasting van

pro

fessionals, d

ie med

e daard

oor

te wein

ig toeko

men

aan h

un eigen

pro

fessionele o

ntw

ikkeling. H

ierdoor ko

mt zo

wel d

e

kwaliteit van

hun b

aan (‘is h

et leuk?’) als d

e kwaliteit van

hun w

erk (‘voegt h

et wat to

e?’)

onder d

ruk te staan

. Met en

ige regelmaat w

ord

t in d

it verban

d o

ok gew

ezen o

p d

e te

geringe ken

nisin

tensiteit en

innovatie van

het o

nderw

ijs, die b

elemm

erend ku

nnen

werken

bij d

e ontw

ikkeling van

een ken

niseco

nom

ie.

Klassik

aal pro

du

ctiemo

del

De ru

imte o

m o

nderw

ijsinstellin

gen m

eer geld en

men

sen ter b

eschikkin

g te stellen, is n

aar

verwach

ting d

e kom

ende jaren

niet gro

ot en

zal op d

e langere term

ijn zelfs eerd

er krimpen

dan

groeien

. De vergrijzin

g van d

e Ned

erlandse b

evolkin

g en h

et daarm

ee samen

han

gende

toen

emen

de b

eslag op d

e collectieve m

iddelen

vorm

t hiervo

or d

e belan

grijkste reden

. Tege-

lijkertijd w

ord

t het verzo

rgen van

onderw

ijs steeds d

uurd

er. Het klassikale p

roductiem

odel

dat in

het o

nderw

ijs gehan

teerd w

ord

t, stamt u

it de in

dustriële revo

lutie en

dit geld

t ook

voor d

e arbeid

spro

ductiviteit. In

het o

nderw

ijs houdt d

e groei van

de arb

eidsp

roductiviteit

geen gelijke tred

met d

e loonko

stenontw

ikkeling. H

et uit d

e pas lo

pen

van d

e arbeid

svoor-

32

pro

f. dr. M

. Verm

eulen

is directeu

r van h

et Ru

ud

de M

oo

r

Cen

trum

voo

r pro

fession

alisering van

on

derw

ijsgevend

en (O

pen

Un

iversiteit

Ned

erland

). Teven

s is hij h

oo

gleraar

on

derw

ijssocio

logie en

Acad

emic

Directo

r van d

e scho

ol vo

or

strategisch o

nd

erwijsm

anagem

ent van

de T

ias Bu

siness Sch

oo

l.

“Onderw

ijs moet op

de schop: hogere

arbeidsproductiviteit en

een andere invulling van

het leerplan.”

Page 18: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

organ

isaties toe te sch

rijven aan

het feit d

at men

de im

pliciete p

rocessen

goed

op o

rde h

eeft?

Het m

oge d

uid

elijk zijn d

at boven

staande vragen

retorisch

bed

oeld

zijn.

Co

nclu

sie

Tot n

u to

e zijn in

novaties van

het o

nderw

ijs (studieh

uis, P

GO

, leer-/werktrajecten

) steeds

geïnsp

ireerd van

uit o

nderw

ijskundige u

itgangsp

unten

. Ik pleit ervo

or o

m h

ier de n

oodzake-

lijke verhogin

g van d

e arbeid

spro

ductiviteit (zo

wel in

kwan

titatieve als in kw

alitatieve zin)

aan to

e te voegen

. Voorts vo

orzie ik van

wege h

et toen

emen

de b

elang van

diep

er liggende

gedragsco

mponen

ten in

com

peten

ties een zeer in

gewikkeld

deb

at over d

e wijze w

aarop w

e

een b

ijpassen

d stu

ringsp

aradigm

a voor h

et (bero

eps-)o

nderw

ijs moeten

ontw

ikkelen. Sleu

-

telbegrip

pen

die d

aar mijn

s inzien

s een ro

l spelen

zijn: creativiteit en

variatie, betro

uw

baar-

heid

, reputatie en

respect.

Onderw

ijs maken

35

schien

bego

n als een

post-m

odern

e hyp

e krijgt steeds m

eer basis een

basis in

‘hard

e’ eco-

nom

ische

pro

cessen.

Dit

heeft

verregaande

conseq

uen

ties vo

or

de

organ

isatie van

het

bero

epso

nderw

ijs in N

ederlan

d.

Boven

genoem

de o

ntw

ikkeling h

eeft mijn

s inzien

s te maken

met h

et zoeken

naar een

zo

hoog m

ogelijke to

egevoegd

e waard

e in een

steeds glo

baler o

pereren

de en

kennisin

tensie-

vere econom

ie. Als gevo

lg hiervan

en geco

mbin

eerd m

et een to

enem

ende kap

itaalinten

siteit

en co

mplexiteit, n

eemt h

et aantal afb

reukrisico

’s in p

roductiep

rocessen

toe. M

edew

erkers

van b

edrijven

en o

rganisaties w

ord

t steeds m

eer gevraagd te letten

op klan

tvriendelijkh

eid,

kwaliteit, m

ilieubew

ustzijn

enz.

Wan

kel stu

ringsp

aradigm

a

Hierm

ee kom

en w

e op d

e cruciale b

etekenis van

diep

er liggende ged

ragscom

ponen

ten in

com

peten

ties. H

et gaat

in de

discu

ssie over

ben

odigd

e co

mpeten

ties vo

or

begin

nen

de

bero

epsb

eoefen

aren steed

s vaker om

juiste attitu

des, zelfb

eeld en

moraliteit. In

het b

ekende

ijsbergm

odel (Sp

encer en

Spen

cer, 1993): om

het stu

k dat o

nder d

e waterlin

ie zit. Onderw

ijs

moet d

an een

betro

uw

bare en

zo o

bjectief m

ogelijke selecteu

r zijn, w

aarbij d

e invlo

ed van

etniciteit, geslach

t of so

ciale klasse gemin

imaliseerd

is (en d

at is nog in

gewikkeld

genoeg).

Wat n

u als h

et hid

den

curricu

lum

er meer to

ed

oet, d

an w

at we in

scho

olb

oeken

enein

dterm

end

ocu

men

ten o

p ku

nn

en sch

rijven?

Als b

oven

staande ju

ist is, dan

kent h

et bero

epso

nderw

ijs een zeer w

ankel stu

ringsp

ara-

digm

a, dat o

p d

e verkeerde vo

oro

nderstellin

gen geb

aseerd is. D

it sturin

gsparad

igma gaat

enerzijd

s min

of m

eer uit van

de ged

achte d

at iedereen

(bijn

a) alles kan leren

en d

at je dit

door m

iddel van

gerichte o

nderw

ijskundige in

terventies ku

nt b

ewerkstelligen

.

Instellin

gen w

ord

en afgereken

d o

p h

et verstrekken van

dip

lom

a’s, tenm

inste van

basiskw

a-

lificaties, en d

rop-o

ut m

ag niet vo

orko

men

. Maar als d

e moeilijker b

eïnvlo

edbare ged

rags-

com

ponen

ten in

derd

aad steed

s belan

grijker word

en, d

an m

óet d

rop-out

juist vo

orko

men

,

mits o

p eerlijke gro

nden

gefundeerd

. Onderw

ijs beïn

vloed

t dan

geen ged

rag, het m

aakt

slechts zich

tbaar w

at er in p

oten

tie aanw

ezig is en b

ouw

t hier o

p vo

ort. D

e selectiefunctie

win

t het in

het b

eroep

sonderw

ijs van d

e kwalificatiefu

nctie.

Hid

den

curricu

lum

Tegelijkertijd is d

atgene w

at echt van

belan

g is in p

roductiep

rocessen

eigenlijk n

iet te expli-

citeren. H

oe verh

oudt d

it zich to

t landelijk geregeld

e eindterm

en, h

et KCE, co

mpeten

tiepro

-

fielen en

z.? Dit zijn

allemaal vo

rmen

van cod

ified kn

owled

ge: de co

dificatie van

te beh

alen

resultaten

lijkt eerder m

eer dan

min

der b

elangrijk te w

ord

en. M

aar wat n

u als d

ie codificatie

in z’n

essentie o

nto

ereikend is? W

at nu als h

et zogen

aamde h

idd

en cu

rriculu

mer m

eer toe

doet, d

an w

at we in

schoolb

oeken

en ein

dterm

endocu

men

ten o

p ku

nnen

schrijven

? Is niet

juist h

et succesvo

l opereren

van een

aantal (vaak klein

ere) strak georgan

iseerde o

nderw

ijs-

34

Page 19: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

dr. C

. M. W

igman

s

is voo

rzitter van C

ollege van

Bestu

ur van

Scop

e Scho

lengro

ep, A

lph

en aan

den

Rijn

e.o.

“Onderw

ijs(vernieuwing):

kinderlijke fascinatie voor

het onbekende met hart en

ziel handen en voeten

geven.”

Zo w

aren w

e terug b

ij het th

ema en

heb

ik nog gezellig een

halfu

urtje verteld

over d

e

idealen

uit m

ijn m

iddelb

are schooltijd

en d

at ongegen

eerde geld

zuch

t als motief vo

or stu

-

diekeu

ze in d

ie jaren n

og tab

oe w

as. Ze b

edan

kten m

e na aflo

op vo

or h

et ‘lesje’ levensb

e-

schouw

ing, filo

sofie, eco

nom

ie en m

aatschap

pijleer. Z

e wisten

eigenlijk n

iet precies b

ij welk

vak ons gesp

rek thuish

oord

e, maar ze h

adden

het h

eel boeien

d gevo

nden

, zeiden

ze,

opnieu

w in

koor.

On

geho

ord

e kan

sen

De d

rie meid

en in

deze an

ekdote vo

rmen

de alled

aagse voorb

eelden

van d

e wijze w

aarop

jonge m

ensen

zich aan

passen

aan een

onderw

ijscultu

ur d

ie nog steed

s uitd

rukkin

g is van een

bestel d

at gericht is o

p selectie en

allocatie. W

át je leert is ondergesch

ikt aan en

staat zelfs in

dien

st van d

e vraag of je gesch

ikt word

t bevo

nden

deel te n

emen

aan h

ogere o

nderw

ijsvor-

men

, die w

eer gericht zijn

op kw

alificatie voor b

epaald

e maatsch

appelijke fu

ncties.

Stel je voo

r dat leerlin

gen

kenn

is envaard

igh

eden

kun

nen

on

twikkelen

die er, o

ok

naar h

un

eigen

belevin

g, to

e do

en.

Zo w

as er die jo

ngen

uit d

rie VM

BO

, basisb

eroep

sgerichte leerw

eg. Hij w

as nogal go

ed in

wisku

nde en

zijn d

ocen

t vertelde h

em d

at er op een

andere lo

catie voorro

nden

werd

en

gehouden

voor d

e wisku

ndeo

lympiad

e. Dat leek h

em w

el leuk, d

us gin

g hij m

aar eens

kijken. H

ij bleek h

et beter te d

oen

dan

nogal w

at VW

O’ers en

is nog een

heel ein

d geko

men

in d

e wed

strijden

die vo

lgden

. Maar d

e wisku

nde d

ie hij d

agelijks op sch

ool krijgt, is van

een an

dere o

rde. D

ie word

t gegeven o

p h

et niveau

dat b

ij zijn sch

ooltyp

e past en

dus h

aalt

hij d

aar gewoon zijn

negen

s en tien

en als co

mpen

satie voor d

e onvo

ldoen

des d

ie som

mige

andere vakken

hem

steevast opleveren

.

We ku

nnen

er niet go

ed m

ee om

gaan in

het b

estaande b

estel. Stel je voor d

at niet lan

ger het

schooltyp

e, het vak, d

e meth

ode, h

et rooster en

het ein

dexam

en d

e schoolo

rde van

alledag

zouden

bep

alen. W

at een o

ngeh

oord

e kansen

zou d

at opleveren

. Wan

neer in

plaats d

aarvan

het leren

van leerlin

gen u

itgangsp

unt zo

u zijn

; wan

neer h

un fascin

atie, hun n

ieuw

sgierig-

heid

van jo

ngs af aan

gestimuleerd

zou w

ord

en d

oor p

rofessio

nele, in

spireren

de b

egeleiders

en in

houdelijke exp

erts, die in

teamverb

and sp

euren

naar o

ptim

ale mogelijkh

eden

om

het

leren o

p gan

g te bren

gen en

te houden

. Dan

kunnen

leerlingen

kennis en

vaardigh

eden

ont-

wikkelen

die er, o

ok n

aar hun eigen

belevin

g, toe d

oen

.

Bijn

a on

voo

rstelbaar

We versp

illen in

onze sch

olen

veel energie, tijd

, geld, m

aar vooral talen

t en m

otivatie van

jonge m

ensen

, door vo

ortd

uren

d te kijken

aan w

elke systeemeisen

wij en

zij allemaal

moeten

vold

oen

. Onze sch

olen

zouden

zich vo

oral m

oeten

richten

op d

e vraag of w

el alle

ontw

ikkelingsm

ogelijkh

eden

van

jo

nge

men

sen ben

ut

word

en.

Het

besef

zou m

oeten

groeien

dat w

e hun talen

ten d

e kom

ende d

ecennia h

ard n

odig h

ebben

. Onderw

ijs maken

37

Een n

ieuw

eg

eneratie

insp

irerenM

orele vo

rmin

g mag geen

geïsoleerd

e neven

activiteit zijn

Ze

had

den

via

mijn

secretaresse

een

afspraak

gemaak

t, drie m

eisjes uit V

WO

drie. M

et de vid

eo-

camera in

de aan

slag kw

amen

ze langs vo

or een

interview

. Ze m

oesten

een o

pd

racht m

aken

voo

r

levensb

escho

uw

elijke

vorm

ing

en

had

den

als

them

a ‘arm

en

rijk

’ gek

ozen

. Tw

ee gesp

rekk

en

zou

den

vold

oen

de sto

f mo

eten o

pleveren

voo

r de

presen

tatie die ze w

ilden

verzorgen

. Een

met d

e

‘armste’ m

ede-w

erker van

de sch

oo

l, een co

nci-

ërge, en een

met d

e ‘rijkste’, d

e voo

rzitter van h

et

college van

bestu

ur.

Wat ik vo

nd van

de in

kom

ensverh

oudin

gen o

p sch

ool

en in

de w

ereld, vro

egen ze en

of ik d

at alles wel rech

t-

vaardig vo

nd, w

ant ied

eréén w

erkte toch

hard

. Gaan

de-

weg

het

gesprek

werd

en

de

rollen

om

gedraaid

en

vroeg ik o

f ze het th

ema u

it oprech

te belan

gstelling

had

den

gekozen

. Nou n

ee, het gin

g hen

er voorn

ame-

lijk om

met zo

wein

ig mogelijk in

span

nin

g een vold

aa

n

te halen

voor d

it vak. Dan

waren

ze weer een

stapje

dich

ter bij h

un d

oel, o

vergaan n

aar VW

O-4, o

p w

eg

naar h

et eindexam

en o

m vervo

lgens te ku

nnen

gaan

studeren

. Wát w

ilden

ze dan

gaan stu

deren

, vroeg ik.

“Iets met rech

ten o

f geneesku

nde,” zeid

en ze in

koor.

Of h

et er dan

om

ging iets te d

oen

aan d

e onrech

t-

vaardigh

eid in

de w

ereld, w

as mijn

typisch

e zeventiger-

jaren-vraag. N

ou n

ee, ze wild

en vo

oral rijk w

ord

en o

m

leuke d

ingen

te kunnen

doen

.

36

Page 20: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

De b

estaande kw

alificatiestructu

ur is u

itdru

kking van

een verled

en sam

enlevin

g met zijn

oero

ude arb

eidsd

eling. D

e arbeid

smobiliteit, d

e intern

ationaliserin

g, de ken

niseco

nom

ie, de

technolo

gische m

ogelijkh

eden

voor co

mm

unicatie en

uitw

isseling van

info

rmatie: h

et is alles

de laatste vijfen

twin

tig jaar in razen

d tem

po veran

derd

. De vraagstu

kken w

aar onze kin

de-

ren vo

or gesteld

zullen

word

en – n

iet alleen van

technolo

gische aard

, maar zeker o

ok o

p

sociaal en

moreel geb

ied – zijn

voor o

ns b

ijna o

nvo

orstelb

aar.

Daaro

m zo

u o

nze V

MBO

´er gebaat zijn

bij een

leerom

geving w

aar zijn w

iskundige m

oge-

lijkhed

en o

ptim

aal ben

ut w

ord

en. H

et is wel zeker d

at zijn leerp

lezier met sp

rongen

zal toe-

nem

en. D

at geldt o

verigens o

ok vo

or d

e dom

einen

waarvo

or zijn

belan

gstelling en

ontw

ik-

kelingsp

oten

tie min

der o

verdad

ig zijn. W

ant o

ok d

aar zal dan

niet d

e selectie maar zu

llen

zijn m

ogelijkh

eden

het p

erspectief vo

rmen

.

On

ze com

plexe w

ereld h

eeft gro

te beh

oefte

aan m

ensen

die n

og

and

ere levensd

oelen

nastreven

dan

eigen

gelu

k en vo

orsp

oed

.

Niem

and

armer

Ook d

e artsen o

f advo

caten in

spe u

it VW

O d

rie zijn geb

aat bij an

der o

nderw

ijs met an

dere

doelen

. Hun m

aatschap

pelijke vo

orb

ereidin

g vraagt om

een leero

mgevin

g waar, in

de race

om

een

to

egangsb

ewijs

voor

universitaire

scholin

g, niet

slechts

cogn

itieve verm

ogen

s

word

en aan

gespro

ken. O

nze co

mplexe w

ereld h

eeft grote b

ehoefte aan

men

sen d

ie nog

andere leven

sdoelen

nastreven

dan

eigen gelu

k en vo

orsp

oed

. Morele vo

rmin

g kan to

ch

geen geïso

leerde n

evenactiviteit zijn

van sch

olen

die d

at toevallig relevan

t vinden

?

Goed

onderw

ijs krijgt daar vo

rm en

inhoud, w

aar men

naar kin

deren

kijkt met h

et oog o

p

hun m

ogelijkh

eden

en w

aar men

naar d

e toeko

mst kijkt m

et het o

og o

p d

e vraagstukken

die

op o

ns af ko

men

. Dan

werkt d

e scheid

ing tu

ssen o

nderw

ijs, vorm

ing en

opvo

edin

g belem

-

meren

d en

is de sch

eidin

g tussen

vakken ach

terhaald

. Dan

word

en leerlin

gen in

een so

ciale

en m

orele gem

eensch

ap o

pgen

om

en, w

aar ze in staat gesteld

word

en vraagstu

kken van

toe-

nem

ende co

mplexiteit te lijf te gaan

. Daarto

e verwerven

ze gaandew

eg de b

enodigd

e com

-

peten

ties, ken

nis,

inzich

ten en

vaard

ighed

en.

Niveau

, rich

ting

en kw

alificatie vo

or

de

arbeid

smarkt w

ord

en n

iet van tevo

ren b

epaald

. In een

samen

leving w

aar leren to

t het leven

van alled

ag beh

oort gaat h

et veel meer o

m flexib

iliteit en m

aatwerk.

Wan

neer w

e onderw

ijs op d

eze wijze ku

nnen

vorm

geven, w

ord

en w

e er allemaal rijker van

.

“Wa

t verstaa

t u eigen

lijk ond

er rijk?” vroegen d

e drie m

eiden

. Missch

ien ka

n in

dit eerste

decen

niu

m va

n een

nieu

we eeu

w m

ijn zeven

tiger-jaren

- an

twoord

wel w

eer dien

st doen

. Wie

weet, krijgen

wa

ard

en a

ls ‘saa

mh

origheid

’, ‘solida

riteit’, ‘zorgzaa

mh

eid’ en

‘gemeen

scha

ps-

zin’ w

el weer ka

ns om

een n

ieuw

e genera

tie te inspireren

. Da

ar w

ordt n

aa

r mijn

overtuigin

g

in ied

er geval n

iema

nd

arm

er van

.

38

De d

aad b

ijh

et wo

ord

Page 21: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

Door d

e gevarieerde w

ijze waaro

p w

ord

t geleerd, aan

-

gepast aan

de in

divid

uele leerlin

g, volstaat d

e traditio

-

nele leero

rganisatie, m

et één leerkrach

t op 25 leerlin

-

gen, n

iet langer. In

deze n

ieuw

e basissch

ool h

eeft een

leerling n

iet een h

eel jaar door te m

aken m

et één en

dezelfd

e leerkracht. E

en gro

ep van

zo’n

100 leerlingen

word

t begeleid

door een

team van

volw

assenen

, met

verschillen

de fu

ncties en

specialiteiten

. Doord

at zij als

team veran

twoord

elijk zijn vo

or een

grote gro

ep leerlin

-

gen, ku

nnen

zij elkaar aanvu

llen en

van elkaar leren

. De

leerling

kan

met

perso

onlijke

vragen

en

pro

blem

en

terecht b

ij de vo

lwassen

e die h

em o

f haar h

et beste kan

help

en.

Elk team

dat een

groep

van 100 leerlin

gen b

egeleidt,

bestaat u

it zo’n

zes volw

assenen

: een regisseu

r (senio

r

leerkracht), een

men

tor (b

eginnen

d leerkrach

t), begelei-

ders (o

nderw

ijsassistenten

) en (w

isselende) sp

ecialisten.

Elk team

is zo h

eterogeen

mogelijk van

samen

stelling

en d

e specialiteiten

van elke vo

lwassen

e (bijvo

orb

eeld

voorleestalen

t, m

uzikaal

talent,

orth

oped

agogisch

e

achtergro

nd,

theatero

pleid

ing,

bijzo

ndere

hobby’s)

word

en

optim

aal ben

ut.

In

samen

werkin

g m

et de

Fontys P

abo in

‘s-Herto

genbosch

word

en m

om

enteel al

men

toren

opgeleid

, die

kunnen

en

w

illen

werken

bin

nen

dit co

ncep

t.

Au

ton

om

ie centraal

Bij W

ittering.n

l staat de au

tonom

ie van leerlin

gen cen

-

traal. Leerlin

gen ontw

ikkelen zich

vo

oral

als zij

zelf

bezig zijn

met vragen

en u

itdagin

gen d

ie hen

bezigh

ou-

den

. Onze leerlin

gen ku

nnen

vaak zelf kiezen w

at ze

doen

, hoe ze h

et doen

, met w

ie ze willen

leren en

ook

hoe lan

g ze erover d

oen

. De in

teresses en h

et niveau

van leerlin

gen ku

nnen

zeer uiteen

lopen

. Bij h

et vorm

en

van leergro

epjes is d

e keuze van

leerlingen

niet b

eperkt

tot leerlin

gen u

it één klas, m

aar kan geko

zen w

ord

en

uit d

e grote gro

ep van

100 leerlingen

.

De n

ieuw

e school b

estaat uit een

aantal ru

imten

van

verschillen

de

om

vang,

die

met

elkaar in

verb

indin

g

staan. Z

o is er een

taalruim

te, waar allerlei talige acti-

viteiten

plaatsvin

den

(zo

als boeken

lezen

, verslagen

schrijven

etc.), een reken

ruim

te, een o

ntd

ekruim

te, een

Onderw

ijs maken

41

Bo

uw

en aan

eenn

ieuw

e basissch

oo

lD

e praktijk van

Witterin

g.nl in

’s-Herto

genbosch

De afgelo

pen

jaren is fo

rs geïnvesteerd

in verb

eteringen

van h

et prim

air on

derw

ijs.

Bin

nen

d

e b

estaand

e sch

oo

lorgan

isatie w

ord

t o

nd

er m

eer getrach

t b

eter in

te

spelen

op

verschillen

tussen

leerlingen

en o

m leerlin

gen zelfstan

diger te laten

leren. M

aar on

dan

ks alle in

span

nin

gen slagen

we er n

og o

nvo

ldo

end

e in d

e on

twik

-

kelin

gskan

sen van

kin

deren

sub

stantieel te verb

eteren. D

aarnaast n

emen

pro

ble-

men

als perso

neelstek

orten

en h

oge w

erkd

ruk

de laatste tijd

toe. W

e den

ken

dan

oo

k d

at het tijd

is voo

r een m

eer fun

dam

entele veran

derin

g van h

et on

derw

ijs.

SIGN

UM

(een sch

oolb

estuur van

22 scholen

in ’s-H

ertogen

bosch

) en K

PC G

roep

heb

ben

samen

het in

itiatief genom

en vo

or een

nieu

we b

asisschool in

’s-Herto

genbosch

, genaam

d

Witterin

g.nl. D

eze school gaat in

augu

stus 2004 van

start en b

iedt o

p een

fundam

enteel

andere w

ijze onderw

ijs. In d

eze school staat h

et leerpro

ces van d

e leerling ech

t centraal. D

it

beteken

t: een an

der leerm

odel, een

ander cu

rriculu

m, een

andere o

rganisatievo

rm, an

dere

materialen

, een an

der sch

oolgeb

ouw

en een

andere in

zet van p

ersoneel. D

eze basissch

ool

is uniek in

Ned

erland.

Leerling

en o

ntw

ikkelen zich

voo

ral als zij zelfb

ezig zijn

met vrag

en en

uitd

agin

gen

die h

enb

ezigh

ou

den

.

An

der leerm

od

el

In o

ns leerm

odel h

anteren

we een

andere b

enad

ering van

leren en

kennis. In

Witterin

g.nl

gaan leerlin

gen zelf o

p zo

ek naar an

twoord

en o

p h

un in

trinsieke vragen

: Hoe w

erkt dit n

ou

precies? H

oe kan

het to

ch d

at ...? Kan

ik dat o

ok? D

e info

rmatie d

ie leerlingen

vinden

, beo

or-

delen

ze in h

et licht van

de vraag (W

eet ik het n

u? Is m

ijn p

robleem

opgelo

st?). Auto

mati-

sche, vaak o

nbew

uste reflectie is h

et gevolg. D

eze eigen reflectie van

leerlingen

leidt ver-

volgen

s juist to

t leren. In

ons leerm

odel o

ndersch

eiden

we d

rie soorten

kennis: feiten

, routi-

nes en

inzich

t. Elk van

deze d

rie soorten

kennis vraagt o

m een

eigen leerm

ethode. B

ij Wit-

tering.n

l krijgt de in

zichtco

mponen

t veel aandach

t, om

dat h

et leerlingen

een fu

ndam

ent

geeft om

ook feiten

kennis gem

akkelijk te leren.

40

P. J. H. D

erikx

is voo

rzitter Cen

trale Directie SIG

NU

M

in vo

rmt d

e Cen

trale Directie van

Signu

m in

’s-Herto

genb

osch

. Signu

m

verzorgt p

rimair o

nd

erwijs o

p

tweeën

twin

tig scho

len, w

aarvan één

voo

r speciaal o

nd

erwijs en

voert d

e

directie vo

or d

e Stichtin

g

Peu

terspeelzalen

's-Herto

genb

osch

met 3

4 p

eutersp

eelzalen.

“Onderw

ijsvernieuwing:

neem de individuele

kindontwikkeling als

vertrekpunt en enig

echt houvast.”

Page 22: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

Lerensyn

on

iemvo

or leven

‘Natu

urlijk leren

’ in h

et Gro

ene

Onderw

ijs (Wellan

tcollege)

Ho

e gaat

het

agrarisch

on

derw

ijs o

m

met

de

op

drach

t om

and

ers te den

ken

en te w

erken

? Ho

e

wo

rden

de w

erkers van

mo

rgen vo

orb

ereid o

p een

realiteit waarin

econ

om

ische zelfd

ragend

heid

en

maatsch

app

elijk veran

two

ord

on

dern

emen

samen

-

gaan? H

oe d

raagt het agrarisch

on

derw

ijs bij aan

het k

antelp

roces n

aar een licen

se to p

rod

uce? K

an

het agrarisch

on

derw

ijs een eigen

license to

teach

waarm

aken

? O

p

deze

vragen

zal ik

h

ieron

der

ingaan

.

Sociaal-eco

nom

ische en

technolo

gische o

ntw

ikkelingen

zullen

leiden

tot een

leven lan

g leren. H

et grootste d

eel

van d

at leren zal tijd

ens h

et werkzam

e leven p

laatsvin-

den

. Onderw

ijs van van

daag m

oet b

ij die realiteit aan

-

sluiten

. Dat h

eeft als bijko

men

d vo

ord

eel dat een

betere

aanslu

iting m

et de leefw

ereld van

de leren

de m

ogelijk

is. Leren w

ord

t pas b

etekenisvo

l en m

otiveren

d als je

zelf verantw

oord

elijk ben

t voor d

at leerpro

ces. Docen

-

ten m

oeten

daar h

et goed

e voorb

eeld in

geven. A

ls leer-

krachten

zichzelf n

iet ontw

ikkelen, n

iet experim

enteren

en n

ieuw

sgierig blijven

, dan

kun je d

at ook n

iet van kin

-

deren

verwach

ten. R

eversibel ged

rag is in d

e opvo

edin

g

essentieel.

Om

slag in d

enk

en

We m

oeten

in h

et onderw

ijs meer afstan

d d

urven

nem

en

van d

e oude, acad

emisch

e discip

lines. H

et gaat om

de

Onderw

ijs maken

43

video

/CD

-kijk ruim

te, een in

structie- en

overleg ru

imte, een

creatieve ruim

te, een ru

imte

voor d

rama, een

ruim

te voor sp

ort en

bew

eging…

Ook d

e med

iatheek en

de b

uiten

ruim

te

spelen

een b

elangrijke ro

l. Door d

eze opzet zijn

doorgaan

s veel min

der kin

deren

dan

de

vijfentw

intig in

de h

uid

ige klassen, o

p d

ezelfde p

lek aan h

et werk.

Op

voed

en b

eho

ort to

t de p

rimaire

verantw

oo

rdelijkh

eden

van d

e ou

ders.

Kern

con

cepten

Elke ru

imte van

de n

ieuw

e school ken

t een zo

dan

ige inrich

ting d

at er sprake is van

een

voorb

ereide, rijke leero

mgevin

g, waarin

leerlingen

allerlei feiten en

routin

es kunnen

leren.

Hierin

zijn

bijvo

orb

eeld ook

tv-pro

gramm

a’s van

K

lokh

uis

opgen

om

en,

om

dat

de

hier

gebru

ikte meth

odiek aan

sluit b

ij ons leerm

odel. IC

T w

ord

t functio

neel in

gezet, bijvo

orb

eeld

door m

iddel van

het p

rogram

ma K

now

ledge Fo

rum

en h

et digitale p

ortfo

lio. D

aarnaast

vinden

regelm

atig excu

rsies plaats

(naar

de

natu

ur,

bed

rijven,

instellin

gen,

musea)

en

word

en m

ensen

uit versch

illende b

eroep

sgroep

en in

de sch

ool u

itgenodigd

.

Om

inzich

t te ontw

ikkelen, staat steed

s geduren

de en

kele weken

of m

aanden

een kern

con-

cept cen

traal. Kern

concep

ten zijn

fundam

entele b

egrippen

waarm

ee de leerlin

g zichzelf en

zijn o

mgevin

g leert ord

enen

en b

egrijpen

. ‘Energie’ is zo

’n kern

concep

t en ‘M

acht’ en

‘Krin

g-

loop’ en

‘Com

municatie’. B

ij de start van

elk kernco

ncep

t word

t de leerlin

gen een

pro

-

bleem

context

aangereikt,

die

intrin

sieke vragen

bij

leerlingen

opro

ept.

In alle

ruim

ten

kunnen

leerlingen

antw

oord

en vin

den

op d

eze vragen. D

e werkelijkh

eid w

ord

t als het w

are

bekeken

vanuit h

et persp

ectief van d

it ene co

ncep

t, zodat h

et begrip

van d

at concep

t volle-

dig w

ord

t uitged

iept. D

e wijze w

aarop d

at gebeu

rt, is zeer gedifferen

tieerd: d

oor m

iddel van

video

, instru

ctie, com

putergeb

ruik, ro

llensp

el, experim

enten

, excursies, d

emonstraties etc.

Daarb

ij maken

de leerlin

gen geb

ruik van

beeld

materiaal en

allerlei leerervaringen

.

Go

ede co

mm

un

icatie

Opvo

eden

beh

oort to

t de p

rimaire veran

twoord

elijkhed

en van

de o

uders. D

aarom

vindt

Witterin

g.nl een

goed

e com

municatie o

ver het p

edago

gisch h

andelen

met d

e ouders van

groot b

elang. Z

ij zullen

nad

rukkelijk en

direct b

ij Witterin

g.nl b

etrokken

word

en. O

uders en

teamled

en in

form

eren elkaar o

ver belan

grijke gebeu

rtenissen

voor h

et kind, o

ver leeracti-

viteiten van

het kin

d en

de o

ntw

ikkeling van

het kin

d. Z

o krijgen

de o

uders b

ijvoorb

eeld via

Intern

et toegan

g tot d

e ontw

ikkelingsgegeven

s van h

un kin

d, zo

dat ze o

ok th

uis o

p d

e

hoogte ku

nnen

blijven

van d

e activiteiten o

p sch

ool.

Om

dat W

ittering.n

l hech

t aan een

doorgaan

de lijn

in p

edago

gische en

did

actische aan

pak

voor kin

deren

van 0 to

t en m

et 12 jaar, bied

t de sch

ool o

ok kin

dero

pvan

g en b

uiten

schoolse

opvan

g (van 8.00 to

t 18.00 uur). D

e kindero

pvan

g kent flexib

ele bren

g- en o

phaaltijd

en.

Organ

isatorisch

e pro

blem

en vo

or w

erkende o

uders b

ehoren

hierm

ee tot h

et verleden

.

42

B. J. F. F

ransen

is voo

rzitter van h

et Co

llege van

Bestu

ur van

Wellan

tcollege. H

et

Wellan

tcollege is d

e groo

tste

agrarische o

nd

erwijsin

stelling van

Ned

erland

met d

ertig vestigingen

in

West- en

Mid

den

-Ned

erland

.

“Beroepsonderwijs:

de voorkant van goed

personeelsbeleid.”

Page 23: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

Als w

e als scho

olo

rgan

isatie niet vo

ortd

uren

dleren

, inn

overen

en o

nd

ernem

en, h

ebb

en w

eu

iteind

elijk geen

bestaan

srecht.

Waar h

et om

gaat, is dat jo

nge m

ensen

in co

mplexe en

kritieke praktijksitu

aties leren fu

ncti-

oneren

. Dat im

pliceert een

breu

k met h

et den

ken in

weten

schap

pelijke d

isciplin

es. Wij

weten

nog steed

s niet w

at goed

onderw

ijs is. Tel daarb

ij de sterke lo

bby van

de vakd

iscipli-

nes o

p en

het p

robleem

is glasheld

er. Tegelijkertijd w

eten w

e dat d

e bestaan

de o

nderw

ijs-

praktijk o

nvo

lledig is. D

at weten

we zelfs al h

eel lang. D

e aanpak d

ie ik voorsta, gaat teru

g

op d

e ideeën

van o

nderw

ijsvernieu

wers u

it de jaren

twin

tig van d

e vorige eeu

w. D

at geeft

wel aan

hoe w

eerbarstig d

e onderw

ijspraktijk is. E

r word

t nog steed

s te wein

ig aandach

t

besteed

aan leerth

eorieën

: hoe leren

tot stan

d ko

mt en

wat leren

eigenlijk is. In

het h

uid

ige

onderw

ijs kom

en w

e nog te vaak een

eng-co

gnitieve b

enad

ering tegen

, gebaseerd

op h

et

repro

duceren

in p

laats van zelf co

nstru

eren van

leerpro

cessen.

Bestaan

srecht

Het W

ellantco

llege heeft geko

zen vo

or h

et onderw

ijsconcep

t ‘natu

urlijk leren

’, dat o

p h

et

sociaal-co

nstru

ctivisme geb

aseerd is. O

nze am

bitie is o

m d

e bestaan

de allian

ties verder u

it te

bouw

en en

tot allian

ties te kom

en m

et bran

ches en

individ

uele b

edrijven

voor tw

aalf- tot

zestigjarigen. In

dit so

ort trajecten

kun je je co

mpeten

ties het b

este ontw

ikkelen, w

ant je ver-

andert m

et de secto

r mee.

Ook d

e vraag verandert vo

ortd

uren

d en

dat m

aakt het b

oeien

d. A

ls we als sch

oolo

rganisatie

niet vo

ortd

uren

d leren

, innoveren

en o

ndern

emen

, heb

ben

we u

iteindelijk geen

bestaan

s-

recht. D

aarom

is het n

oodzakelijk d

at we d

e innovatiekrach

t van alle o

nderw

ijsinstellin

gen

bundelen

: van V

MBO

tot u

niversiteit. V

ia de p

artnersch

appen

met h

et bed

rijfsleven verb

ete-

ren w

e de aan

sluitin

g op d

e arbeid

smarkt.

Ma

sters in lea

rnin

g

Deze aan

pak legt o

ok een

fundam

ent vo

or een

leven lan

g leren. D

aar zal de fo

cus o

p

gericht m

oeten

zijn. H

et grootste d

eel van w

at we leren

tijden

s ons leven

, leren w

e in b

edrij-

ven en

instellin

gen. M

ijns in

ziens ligt d

aar een h

eel nieu

we m

arkt voor h

et onderw

ijs, in d

e

functie van

coach

van leertrajecten

. Docen

ten sp

ecialiseren zich

in d

it toeko

mstb

eeld to

t

Ma

sters in lea

rnin

g; een leren

waarvo

or m

ensen

en b

edrijven

uitein

delijk zelf d

e verant-

woord

elijkheid

nem

en.

Onderw

ijs maken

45

com

bin

atie van ken

nen

, kunnen

en zijn

; van co

mpeten

ties dus. D

at beteken

t dat h

et bero

eps-

onderw

ijs af moet van

schoolse d

oelstellin

gen, van

institu

tionaliserin

g, van cen

trale examen

s,

van in

fantiliserin

g van kin

deren

en van

onderw

ijs dat ein

digt als je 16 o

f 22 jaar ben

t.

Er zijn

in h

et bero

epso

nderw

ijs al vele initiatieven

die reken

ing h

ouden

met h

et gegeven d

at

men

sen leren

om

in d

e werkelijke b

eroep

spraktijk te fu

nctio

neren

. Leerlingen

zetten zelf

ondern

emin

gen o

p, er lo

pen

duale leerw

erktrajecten en

er word

en p

restatiecontracten

met

de extern

e stakeh

olders

afgesloten

. Ik pleit ervo

or o

m van

uit d

e praktijk te gaan

leren en

werken

. Dat h

eeft boven

dien

als groot vo

ord

eel, dat h

et onderw

ijs vraaggericht w

ord

t in

plaats van

vakgestuurd

en aan

bodgerich

t. Deze o

mslag in

het d

enken

is noodzakelijk o

m als

bero

epso

nderw

ijs econom

isch zelfd

ragend en

maatsch

appelijk veran

twoord

te werken

. Het

leerlingstelsel is een

variant van

dit d

enken

, al word

en d

aar de leerp

rocessen

nog teveel

vanuit o

ud d

enken

bep

aald en

niet ech

t gemeten

en geëvalu

eerd.

Na d

e scho

olp

eriod

e ho

ud

t het leren

niet o

p.

Laten w

e nu

eens van

dat id

ee afstapp

en.

Vo

uch

ersysteem

Jonge m

ensen

die o

nderw

ijs vragen, krijgen

een leertraject aan

geboden

waarb

ij ze in d

e

praktijk leren

en w

erken. D

it kom

t tegemoet aan

hun leven

sstijl en levert d

irect wat o

p. K

ri-

tieke bero

eps-/leven

ssituaties h

ebben

doorgaan

s een h

oog leerren

dem

ent. V

oor d

e bed

rij-

ven, d

e afnem

ers van h

et ‘pro

duct’ van

het b

eroep

sonderw

ijs, word

t de aan

sluitin

g met h

et

onderw

ijs vele malen

sterker. Boven

dien

draagt d

e instro

om

van jo

nge m

ensen

bij aan

de

innovatiekrach

t van

de

bed

rijven.

Leerlingen

dragen

zelf

ook

verantw

oord

elijkheid

en

kunnen

word

en aan

gespro

ken o

p h

un p

restaties. Dat ku

nnen

ze prim

a aan. O

ok leerlin

gen

uit h

et VM

BO

. Sterker nog: d

at willen

ze graag, om

dat ze d

an o

p een

volw

assen m

anier

beh

andeld

word

en. D

at leidt to

t een veel gro

tere betro

kkenheid

Na d

e schoolp

eriode h

oudt h

et leren n

iet op. Laten

we n

u een

s van d

at idee afstap

pen

. Voer

een vo

uch

ersysteem in

w

aarmee

jongeren

bin

nen

bep

aalde

randvo

orw

aarden

zelf

bep

alen w

anneer zij leren

en w

erken. Slu

it prestatieco

ntracten

af en verstrek o

verzichtelijke

certificaten m

et een gro

ot civiel effect. D

an h

oef je jo

ngeren

niet m

eer te motiveren

om

te

gaan leren

. Leg de ‘b

ewijslast’ vo

or d

e leerresultaten

bij d

e leerling zelf, d

oor geb

ruik te

maken

van p

ortfo

lio. H

et leerrendem

ent w

ord

t meteen

belo

ond. O

ok h

et voortgezet en

hoger o

nderw

ijs zouden

bij een

dergelijke aan

pak geb

aat zijn.

Op

zichzelf teru

ggewo

rpen

Ideaal is een partnerschap

met bedrijven en andere w

erkgevers. Het is goed dat jongeren in dat

partnerschap

als het ware op

zichzelf worden teruggew

orpen. D

aardoor worden ze gestim

uleerd

om hun p

ersoonlijk ondernemerschap

te ontwikkelen. Je zou dit kunnen zien als een variant op

de maatschap

pelijke stage in het voortgezet onderw

ijs. Het verschil is dat er bij ons een leercon-

tract wordt afgesloten, zodat er over en w

eer verplichtingen zijn. G

één vrijblijvendheid!

44

Page 24: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

De w

ereld veran

dert. D

e om

geving veran

dert, ken

nis

verandert, jo

ngeren

veranderen

. En d

us veran

dert h

et

onderw

ijs. Natu

urlijk zijn

in d

ie veranderin

gen go

lfbe-

wegin

gen te

herken

nen

. Vorm

en van

co

mpeten

tiege-

richt o

nderw

ijs – waar h

et nu zo

dikw

ijls over gaat –

dragen

duid

elijke ken

merken

van

vern

ieuw

ingsb

ewe-

gingen

, waar m

ijn co

llega’s en ik in

de zeven

tiger en

tachtiger jaren

van d

e vorige eeu

w al d

ruk m

ee waren

.

In h

et pro

jectonderw

ijs van to

en gin

g het im

mers o

ok al

om

: werken

vanuit een

them

a (een in

spireren

d th

ema

was

bijvo

orb

eeld ‘ch

aos’),

samen

han

g tu

ssen vakken

,

samen

werken

in

gro

epen

, een

gezam

enlijke

geïnte-

greerde afslu

iting en

de vrijh

eid o

m zelf zaken

uit te

diep

en, zo

nder al te kn

ellende ein

dterm

en.

Vern

ieuw

ing o

p in

ho

ud

Het

waren

geïso

leerde

uitin

gen van

vern

ieuw

ing.

Na

een p

roject gin

g we w

eer over to

t de o

rde van

de d

ag:

klassikaal onderw

ijs. En n

a deze vern

ieuw

ingsp

eriode is

– in ied

er geval in h

et bero

epso

nderw

ijs en d

e volw

as-

senen

educatie – een

perio

de aan

gebro

ken van

vooral

bestu

urlijke

en

organ

isatorisch

e veran

derin

gen.

Er

werken

bij

ons

men

sen

die

wel

vijf fu

siepro

cessen

heb

ben

m

eegemaakt.

Die

organ

isatorisch

e zaken

heb

ben

oneven

redig veel tijd

, aandach

t en (so

ms n

ega-

tieve) en

ergie gevraagd

. D

at is

allemaal

begrijp

elijk,

om

dat

er veel

tijd nodig

was

voor

enerzijd

s fo

rmele

zaken – regelgevin

g, harm

onisatie, ad

min

istratie – en

anderzijd

s vo

or

de

men

selijke m

aat: team

s m

oesten

elkaar leren ken

nen

en gro

eien in

hun sam

enw

erking.

Hero

rganiseren

, bijstellen

, afstemm

en: w

e kennen

het

allemaal. D

e inhoudelijke vern

ieuw

ing is w

el doorge-

gaan, m

aar heeft jam

mer gen

oeg n

iet het accen

t kunnen

krijgen d

at nodig w

as.

De ro

c’s heb

ben

zich in

mid

dels gevo

rmd en

organ

isato-

risch o

ntw

ikkeld; n

u is d

e tijd rijp

om

met extra en

ergie

aan d

e slag te gaan m

et vernieu

win

g op in

houd. Ik ver-

wach

t daarb

ij veel van d

e ontw

ikkeling in

de rich

ting

van co

mpeten

tiegericht leren

, die veel verd

er moet gaan

dan

het p

robleem

gestuurd

onderw

ijs (pgo

).

Onderw

ijs maken

47

“We leren

nu

inéén

dag

meer d

anvro

eger in

een jaar”

Com

peten

tiegericht leren

bij R

OC E

indhoven

“Do

en w

e het d

an zo

slecht n

u?” D

ie verzuch

ting is in

het o

nd

erwijs n

og w

el eens te

vernem

en als d

e zoveelste vern

ieuw

ing w

ord

t aangek

on

digd

. Mijn

antw

oo

rd is h

eel

eenvo

ud

ig: het o

nd

erwijs m

oet p

assen b

ij de sam

enlevin

g, bij d

e tijd w

aarin w

e

leven. N

aarmate d

e samen

leving zich

sneller o

ntw

ikk

elt, vraagt dit o

ok

van h

et

on

derw

ijs een h

oger tem

po

in h

et do

orvo

eren van

verand

eringen

. On

ze groo

tste

op

gave daarb

ij is niet te b

lijven stek

en in

organ

isatorisch

e vernieu

win

g, maar ju

ist

de m

eeste energie te sto

pp

en in

een verb

etering van

inh

ou

d en

meth

od

es.

Veertig jaar geled

en h

eb ik n

og les gegeven

met b

ehulp

van een

flanelb

ord

. Nu b

eschouw

ik de co

mputer als veel m

eer dan

een m

odern

flanelb

ord

: een o

nm

isbaar h

ulp

mid

del d

at de

wereld

ook tijd

ens d

e les onder h

andbereik h

eeft gebrach

t. De co

mputer is een

onuitp

utte-

lijke info

rmatieb

ron, w

aarmee je m

oet leren

om

gaan, m

aar ook een

hulp

mid

del b

ij presen

-

taties en d

e pro

ductie van

werkstu

kken. E

n d

an te b

eden

ken d

at ooit is vo

orsp

eld d

at de p

c

slechts m

ondjesm

aat ingan

g zou vin

den

in d

e ‘gewone’ h

uish

ouden

s. De w

ereld staat er

inm

iddels vo

l mee: th

uis, o

p h

et werk, o

p sch

ool. B

ij RO

C E

indhoven

heb

ben

we ru

im 3500

com

puters in

tensief in

gebru

ik.

Nu

is de tijd

rijp o

m m

et extra energ

ie aan d

eslag

te gaan

met vern

ieuw

ing

op

inh

ou

d.

Giro

blau

w

Wie teru

gkijkt, ziet dat d

e wereld

zich sn

eller ontw

ikkelt dan

‘zieners’ vo

or m

ogelijk h

ebben

gehouden

. Zo sch

reef de b

eroem

de p

edago

og K

ohnstam

m in

1946: “En d

an w

erp ik d

e

vraag op: eist d

e overgan

g van b

etaling d

oor kasgeld

van h

and to

t han

d n

aar giraal verkeer,

niet teveel van

de gesch

oold

heid

van d

e grote m

assa in h

aar huid

ige staat? Word

t hier d

idac-

tisch n

iet te hoog gegrep

en?” In

mid

dels p

ast het giro

blau

w b

ij al onze d

eelnem

ers!

46

drs. A

. Ham

oen

is lid van

het C

ollege van

Bestu

ur van

RO

C E

ind

ho

ven.

“Essentieel voor de

vernieuwing van ons

onderwijs: het bieden

van ruimte en vrijheid.”

Page 25: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

Onderw

ijs maken

49

Co

mp

etentiegerich

t leren

Com

peten

tiegericht leren

hoort m

eer te zijn d

an p

go: w

e zoeken

daarin

meer h

et grote

geheel, zo

nder te m

oeten

vold

oen

aan allerlei verfijn

de ein

dterm

en. E

en gro

ot gevaar is d

an

ook d

at de co

mpeten

ties veel te nau

wkeu

rig en u

itgebreid

word

en o

msch

reven. R

uim

te en

vrijheid

zijn ju

ist van b

elang, zo

wel vo

or d

e scholen

als voor d

e deeln

emers aan

het o

nder-

wijs. M

aria Montesso

ri zei al dat leren

in vrijh

eid een

groot go

ed is. H

et is een m

isverstand

te den

ken d

at deeln

emers d

ie vrijheid

niet aan

kunnen

. Ze m

oeten

er wel m

ee leren

om

gaan, m

aar uit veel p

edago

gische ervarin

gen ko

mt to

ch n

aar voren

dat kin

deren

en jo

n-

geren o

ntzaglijk veel leren

van elkaar, h

et best in

een p

raktijkcontext leren

en u

itdagin

gen

nodig h

ebben

.

Het g

evoel van

‘Het is o

ns g

elukt’ is o

nein

dig

veel meer w

aard d

an h

et zoveelste kru

isje op

de afvin

klijst.

Com

peten

tiegericht o

nderw

ijs moet d

aarom

ook een

‘uitgaan

d’ karakter h

ebben

. Het is n

iet

gebonden

aan sch

oollo

kalen o

f een co

mputersch

erm. H

et kan p

laatsvinden

in b

edrijven

,

thuis, in

de b

uiten

luch

t of – en

dat zien

we steed

s vaker – in p

rojecten

in h

et buiten

land. Ik

hoop o

ok o

p teru

gkeer van h

et werken

met m

aterie, op u

itwerkin

g in 3-D

. In d

ie zin is d

e

com

puter w

eer te bep

erkt en zo

u een

terugkeer van

beeld

ende en

ruim

telijke vorm

ing in

het o

nderw

ijs heel w

at waard

zijn.

Leren veel leu

ker

Com

peten

tiegericht o

nderw

ijs kan d

e uitd

aging b

ieden

die d

e deeln

emers van

tegenw

oord

ig

(die aan

zo’n

veelheid

aan p

rikkels onderh

evig zijn) n

odig h

ebben

. Het kan

het leren

ook

veel leuker m

aken. A

ls bij o

nze Sch

ool vo

or E

lektrotech

niek een

groep

deeln

emers vrijw

el

geheel zelfstan

dig een

elektro-statisch

e luid

spreker o

ntw

ikkelt en p

roduceert, d

an zie je een

blijd

schap

die je n

a een to

ets nooit ziet. H

et gevoel van

‘Het is o

ns gelu

kt’ is onein

dig veel

meer w

aard d

an h

et zoveelste kru

isje op d

e afvinklijst.

“We leren

nu in

één d

ag meer d

an vro

eger in een

jaar,” zegt een van

die leerlin

gen in

een

video

pro

ductie o

ver com

peten

tiegericht leren

. Beter kan

ik het n

iet zeggen.

48

Page 26: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

To

taal and

ere ben

aderin

g

Nieu

w o

nderw

ijs zal aan m

oeten

sluiten

bij w

at men

sen

willen

. Onze leerlin

gen vragen

vandaag o

m een

andere

ben

aderin

g, hoew

el ik twijfel o

f in h

et verleden

niet o

ok

al de b

ehoefte b

estond aan

een m

eer perso

onlijke to

ets

in d

e interactie tu

ssen leerlin

g en d

ocen

t. Kin

deren

van

deze tijd

streven m

eer dan

ooit n

aar zelfverwerkelijkin

g.

Daarb

ij zoeken

ze onderw

ijs dat aan

sluit b

ij perso

on-

lijke interesses en

eigen kw

aliteiten. Z

e willen

aange-

spro

ken w

ord

en o

p h

un eigen

iden

titeit. Em

otie is o

ok

deel van

die id

entiteit. W

e doen

er – onbew

ust – zelfs

meer b

eroep

op d

an o

p o

nze ratio

: emoties zijn

in d

e

meest

letterlijke zin

de

impulsen

die

onze

levens

in

bew

eging b

rengen

en h

ouden

.

Naar m

ijn o

ord

eel moeten

we o

nze en

ergie richten

op

dat w

aar het in

het o

nderw

ijs echt o

m gaat: go

ed en

bij-

detijd

s onderw

ijs voor leerlin

gen van

vandaag. In

dien

we w

erkelijk men

sen w

illen o

pleid

en vo

or d

e maat-

schap

pij van

morgen

, dan

zal ons o

nderw

ijs moeten

veranderen

. Niet lan

ger een cu

rriculu

m d

at gebaseerd

is

op w

at wij zin

vol vin

den

, maar o

nderw

ijs dat b

etekenis

heeft vo

or d

e leerling en

hem

aansp

reekt op co

mpeten

-

ties die h

ij heeft.

Ik weet, zo

gauw

je over co

mpeten

ties begin

t, loop je

het risico

dat je b

eschuld

igd w

ord

t van m

eedoen

met

een h

ype. D

aar ben

ik het n

iet mee een

s. Ik sluit m

e

graag aan b

ij wat p

rofesso

r Johan

van d

er Sanden

zei bij

de o

pen

ing van

de p

rachtige n

ieuw

bouw

– vmbo én

mbo in

één geb

ouw

– in H

elmond vo

or h

et Ter Kem

e-

nad

e College en

RO

C Ter A

a: “Com

peten

ties zijn d

ie

din

gen w

aar ieman

d go

ed in

is.” Dat klin

kt eenvo

udig,

maar h

et vraagt om

een to

taal andere b

enad

ering van

ons o

nderw

ijs en van

de leerlin

g.

On

s prach

tige vak

Ik pleit d

aarom

voor o

nderw

ijs dat talen

ten van

leerlin-

gen d

e volle kan

s geeft en ern

aar streeft leerlingen

nog

beter te laten

functio

neren

in d

ie zaken w

aar ze al goed

in zijn

. Dat o

nderw

ijs is niet alleen

een verad

emin

g voor

onze leerlin

gen, m

aar ook vo

or o

nze d

ocen

ten. O

ok zij

kunnen

weer gaan

werken

aan d

at waar ze eigen

lijk

voor

zijn opgeleid

: creatief,

inven

tief en

van

uit

een

Onderw

ijs maken

51

On

derw

ijs dat

beteken

is heeft

voo

r de leerlin

gPro

ject De N

ieuw

ste Scho

ol

van O

ns M

iddelb

aarO

nderw

ijs

In h

et scho

oljaar 2

001-2

002 h

eeft de R

aad van

Bestu

ur van

On

s Mid

delb

aar On

der-

wijs b

esloten

een p

roject te in

itiëren d

at ‘leren’, en

du

s oo

k ‘o

nd

erwijzen

’ een

nieu

we in

ho

ud

wil geven

. We n

oem

den

het D

e Nieu

we Sch

oo

l, en to

en b

leek d

at dit

een b

escherm

de d

om

einn

aam w

as: De N

ieuw

ste Scho

ol. O

ns M

idd

elbaar O

nd

erwijs

heeft m

et deze n

aam o

ok

de p

retentie w

illen o

nd

erstrepen

die in

zijn m

issie ver-

wo

ord

wo

rdt: w

e willen

een sch

oo

lbestu

ur zijn

dat vern

ieuw

ing d

aadw

erkelijk

inh

ou

d geeft. E

n d

oo

r een su

perlatief te geb

ruik

en, verp

lichten

we o

ns o

ok

om

bij

vernieu

win

g no

oit stil te staan

, maar altijd

do

or te gaan

.

Ons o

nderw

ijs is gestoeld

op een

traditie d

ie gekenm

erkt word

t door efficiën

tie: leer in een

zo b

eknopt m

ogelijke tijd

aan een

zo gro

ot m

ogelijk aan

tal kinderen

zo veel m

ogelijk b

ruik-

bare zaken

. Jozef K

ok

1)

spreekt in

dit verb

and van

‘inten

sieve leerlingh

ouderij’: o

nderw

ijs dat o

p m

in o

f meer

industriële w

ijze georgan

iseerd is, is – en

igszins gech

argeerd – o

p veel sch

olen

nog d

age-

lijkse praktijk, zeker in

de b

elevingsw

ereld van

men

ige leerling. D

e invlo

ed van

deze ratio

-

nele b

enad

ering van

onderw

ijs is derm

ate groot, d

at we vraagteken

s moeten

gaan p

laatsen

bij d

e zo lan

g gekoesterd

e efficiency.

Niet lan

ger een

curricu

lum

dat g

ebaseerd

is op

wat w

ij zinvo

l vind

en, m

aar on

derw

ijs dat

beteken

is heeft vo

or d

e leerling

.

1) Jozef K

ok, T

alenten

transfo

rmeren

. Over h

et nieu

we leren

en n

ieuw

e leerarrangem

enten

. Oratie u

itgespro

kenop 19 ju

ni 2003 b

ij het aan

vaarden

van h

et lectoraat aan

de p

abo’s van

Fontys H

ogesch

olen

.

50

drs. R

. H. A

. M. K

raakm

an

is voo

rzitter van d

e Raad

van B

estuu

r

van O

ns M

idd

elbaar O

nd

erwijs

(OM

O). O

MO

is het sch

oo

lbestu

ur van

45 sch

olen

voo

r voo

rtgezet on

derw

ijs

in N

oo

rd-B

raban

t.

“Onderw

ijs moet een

ontdekkingsreis voor

leerlingen zijn.”

Page 27: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

Van

top

to

t teenG

estalt-leren en

Slash 21 in

Lichten

voord

e

Vo

rm en

inh

ou

d geven

aan veran

derin

gspro

cessen

met een

sterk in

no

vatief karak

ter is geen sin

ecure.

Vern

ieuw

ingsco

ncep

ten vragen

meestal o

m co

ncrete

uitw

erkin

g op

scho

oln

iveau. In

deze b

ijdrage laten

we zien

ho

e de th

eorie van

het G

estalt-leren een

con

-

crete vertaling h

eeft gekregen

bij h

et bo

uw

en aan

een n

ieuw

e scho

ol vo

or vo

ortgezet o

nd

erwijs: Slash

21 in Lich

tenvo

ord

e. Cen

trale vragen: w

elke k

euzes

zijn h

ierbij van

belan

g en w

at betek

ent d

at voo

r de

inrich

ting van

de leero

mgevin

g?

Gestalt-leren

is uitgew

erkt in een

aantal kern

begrip

pen

zoals

‘mach

t’, ‘en

ergie’, ‘tijd

’ en

‘ru

imte’,

‘materie’

en

‘com

municatie’. In

de sam

enlevin

g heb

ben

we – in

ver-

schillen

de versch

ijnin

gsvorm

en en

contexten

– met aller-

lei facetten d

aarvan te m

aken. Ied

er geeft er, afhan

kelijk

van h

et perso

onlijk referen

tiekader, eigen

invu

llingen

en

interp

retaties aan. O

p b

asis daarvan

ontstaat in

zicht.

In h

et Gestalt-leren

ligt

het p

rimaat b

ij inzich

t.

Gestalt-leren

Inzicht is een belangrijk sleutelwoord in het concep

t van

Gestalt-leren. D

e fundamentele achterliggende gedachte is

namelijk dat inzicht leidt tot leren en dat het geleerde leidt

tot begrijpen en kunnen leggen van verbanden.

De o

nderw

ijskundige b

ouw

stenen

kom

en vo

ort u

it drie

leertheo

rieën:

Onderw

ijs maken

53

voortd

uren

de reflectie o

mgaan

met vragen

die jo

nge m

ensen

dagelijks in

hun o

nuitp

uttelijke

nieu

wsgierigh

eid o

p h

un o

mgevin

g loslaten

. We m

oeten

werken

in h

et onderw

ijs opnieu

w

inhoud geven

, zodat w

e weer tro

ts word

en o

p o

ns p

rachtige vak.

Dat w

e met d

it pro

ject en p

assant o

ok een

rol

spelen

in h

et Ned

erland

se on

derw

ijsdeb

at,b

escho

uw

en w

e als een eer.

Weten

schap

pelijk

e kad

ers

Bij d

e realisatie van d

it voor o

ns b

elangrijke p

roject h

ebben

we vo

or een

pro

jectstructu

ur

gekozen

die slagvaard

igheid

bevo

rdert. E

en p

rojectgro

ep van

drie p

ersonen

leidt h

et pro

ject

inhoudelijk. In

dien

naast in

houdelijke zaken

ook strategisch

beleid

gevraagd w

ord

t, word

t

de p

rojectgro

ep u

itgebreid

met d

e voorzitter van

de R

aad van

Bestu

ur. H

iernaast fu

nctio

-

neert een

expertgro

ep d

ie ons van

uit m

aatschap

pelijke en

weten

schap

pelijke zijd

e van d

e

nodige im

pulsen

voorziet.

Ons p

roject D

e Nieu

wste Sch

oolnad

ert het p

unt w

aarop h

et gerealiseerd gaat w

ord

en. D

aar

is een p

eriode van

inten

sieve samen

werkin

g met A

lgemeen

Ped

agogisch

Studiecen

trum

(APS) aan

vooraf gegaan

. In d

e perio

de jan

uari 2003 – ju

ni 2003 h

eeft de p

rojectgro

ep in

wekelijkse sessies m

et een steed

s wisselen

d gezelsch

ap van

de kan

t van A

PS d

e uitgan

gs-

punten

van D

e Nieu

wste Sch

ooluitgew

erkt. We vin

den

het n

amelijk b

elangrijk d

at we o

ns

pro

ject niet alleen

vanuit o

nze id

ealen in

vullen

, maar d

at we o

ok d

e weten

schap

pelijke

kaders aan

geven. D

e werkw

ijze in d

e samen

werkin

g met A

PS w

as dat er b

ij elk deelo

nder-

werp

expertise van

hun kan

t werd

ingeb

racht: d

eskundigh

eid van

men

sen d

ie op h

et des-

betreffen

de d

eelterrein m

et voor o

ns d

enkp

roces cru

ciale zaken b

ezig waren

. Zo o

ntsto

nd

een gro

eimodel o

p b

asis van d

e meest recen

te ontw

ikkelingen

op allerlei geb

ieden

van

onderw

ijsinnovatie. U

iteindelijk h

eeft dit geleid

tot d

e publicatie van

het b

oekje D

e Nieu

wste

School, on

twerp voor beteken

isvol ond

erwijs.

On

derw

ijsdeb

at

Met h

et verschijn

en van

dit b

oekw

erkje is de co

ncep

tontw

ikkeling afgero

nd en

gaan w

e,

zoals gezegd

, over to

t realisatie van d

e eigenlijke sch

ool. D

at beteken

t nog h

eel wat w

erk,

wan

t “tussen

dro

om

en d

aad staan

wetten

in d

e weg en

praktisch

e bezw

aren” (W

illem E

ls-

schot). D

ie wetten

vragen o

m veel o

verleg met o

nze m

inister, d

e praktisch

e bew

aren o

m

oplo

ssingen

die o

nze id

ealen n

iet in d

e weg gaan

zitten, o

ok n

iet op d

e wat lan

gere termijn

.

Dat w

e met d

it pro

ject en p

assant o

ok een

rol sp

elen in

het N

ederlan

dse o

nderw

ijsdeb

at,

besch

ouw

en w

e als een eer. O

nze m

aatschap

pelijke veran

twoord

elijkheid

vraagt van o

ns

die ro

l, zeker als je een sch

oolb

estuur w

il zijn d

at zich veran

twoord

elijk weet vo

or jo

nge

men

sen tu

ssen d

e 12 en 18, o

ngeach

t hun talen

ten.

52

drs. H

. W. Laan

is lid van

het C

ollege van

Bestu

ur van

Stichtin

g Carm

elcollege te H

engelo

.

E. C

. M. U

yten

daal

is adviseu

r Vo

ortgezet O

nd

erwijs b

ij

KP

C G

roep

.

“Het innovatieve

onderwijsconcept

Slash 21m

aakt leren

weer leuk!”

Page 28: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

overd

rager is slechts één

van d

e rollen

van een

tuto

r.

Daarn

aast word

en o

nderw

ijsassistenten

ingezet. D

eze

heb

ben

een o

ndersteu

nen

de ro

l bij h

et voorzien

in leer-

bro

nnen

en

het

ondersteu

nen

van

leerlin

gen tijd

ens

hun leeractiviteiten

. Ook o

ndersteu

nen

zij de tu

toren

bij

de u

itvoerin

g van h

un w

erkzaamhed

en. A

ls team zijn

tuto

ren

en

onderw

ijsassistenten

gezam

enlijk

verant-

woord

elijk voor h

et creëren van

een o

ptim

ale leerom

-

geving,

waarin

ied

ere in

divid

uele

leerling

zijn eigen

leerpro

ces kan o

rganiseren

. Bin

nen

het team

is de tu

tor

eindveran

twoord

elijk voor h

et dom

ein ‘ken

nis’.

c) gebouw

Een

flexibele leero

mgevin

g is niet alleen

van b

elang

voor w

erkmateriaal en

leerbro

nnen

: ook in

het geb

ouw

moet d

ie flexibiliteit teru

g te vinden

zijn. B

oven

dien

vereist sam

enw

erken

aan

com

puters

grote

ruim

ten,

waarin

flexibele o

pstellin

gen m

ogelijk zijn

. Om

leerlin-

gen d

e gewen

ste ondersteu

nin

g te bied

en, h

eeft Slash

21 verschillen

de w

erkruim

ten w

aarin een

vaste groep

leerlingen

haar th

uisb

asis heeft. D

it prin

cipe kan

ook

word

en

doorgetro

kken

in

het

samen

stellen

van

groep

en vo

or d

e verwerkin

g van d

e verschillen

de kern

-

concep

ten.

Tijd

en lef

Een

innovatief co

ncep

t is doorgaan

s abstract en

heeft

concrete u

itwerkin

g nodig. D

at is inm

iddels m

et het

bouw

en aan

Slash 21 w

el gebleken

. De zo

ektoch

t van

de Stich

ting C

armel C

ollege en

KPC G

roep

kost n

iet

alleen tijd

, m

aar vraagt

ook

lef. Tijd

, om

dat

keuzes

zorgvu

ldig m

oeten

word

en gem

aakt en altijd

in h

et per-

spectief van

de b

ron (G

estalt-leren) m

oeten

staan. Lef,

om

dat d

urven

experim

enteren

missch

ien w

el de m

eest

basale vo

orw

aarde en

grootste u

itdagin

g is voor h

et

slagen van

innovatieve p

rocessen

.

Onderw

ijs maken

55

• con

structivism

e, met ervaringsgericht en authentiek leren als centrale oriëntaties. Persoonlijke

beleving, eigen inzicht en intuïtie zijn hierbij de ankers van waaruit het leren p

laatsvindt;

• cogn

itivisme, w

aarin h

et leren van

feiten, vergaren

en rep

roduceren

van ken

nis cen

traal

staan. V

oorb

eelden

: het leren

van feiten

, data en

form

ules in

de zaakvakken

als voor-

waard

e om

andere o

pdrach

ten te ku

nnen

uitvo

eren;

• beh

aviorism

e, met als cen

trale ideeën

het exem

plarisch

leren en

inslijp

en van

bep

aalde

strategieën en

patro

nen

. Voorb

eelden

: het in

slijpen

van gram

maticale stru

cturen

in h

et

modern

e vreemde talen

onderw

ijs en leren

dialo

geren d

oor vo

or- en

nad

oen

.

In h

et traditio

nele, regu

liere onderw

ijs ligt het p

rimaat van

oudsh

er bij d

e cogn

itivistische

leertheo

rie. In h

et Gestalt-leren

ligt het p

rimaat b

ij kennis als in

zicht; h

et leren w

ord

t dan

ook van

uit d

eze invalsh

oek geo

rganiseerd

.

De leero

mgevin

g in Slash

21

Een

fundam

entele o

nderw

ijsvernieu

win

g gebaseerd

op h

et Gestalt-leren

vraagt om

een

aanpak van

top to

t teen. E

en keu

ze voor d

it concep

t stelt voorw

aarden

aan h

et curricu

lum

,

de b

egeleidin

g van leerlin

gen en

de leero

mgevin

g. Een

direct gevo

lg van d

it concep

t is de

inbren

g en keu

ze van leerlin

gen zelf en

de in

vloed

op h

un eigen

leren. In

trinsieke ervarin

g

en in

zicht staan

daarb

ij centraal.

a) cu

rriculu

m

Leerinhouden

word

en vertaald

naar vragen

en p

robleem

stellingen

waarb

ij eigen ervarin

gen

en leervragen

nad

er onderzo

cht w

ord

en. D

it heeft gevo

lgen vo

or d

e leerom

geving: d

eze

dien

t niet alleen

een flexib

el karakter te heb

ben

, maar o

ok o

ptim

ale mogelijkh

eden

voor u

it-

eenlo

pen

de leerb

ronnen

te bied

en. E

en b

elangrijke ro

l is weggelegd

voor IC

T, die actief

zoekged

rag mogelijk m

aakt en leerlin

gen in

belan

grijke mate o

ndersteu

nin

g bied

t bij h

et

verzamelen

van in

form

atie. Dit is n

odig o

m d

e intrin

sieke ervaring vo

rm te geven

en te ver-

ankeren

in co

ncrete ken

nis, d

ie weer leid

t tot een

veranderin

g in h

et weten

en ku

nnen

.

Beh

alve het geb

ruik van

ICT zijn

uiteraard

ook an

dere b

ronnen

nodig, zo

als meth

oden

,

allerlei vorm

en van

buiten

schools leren

en... m

edeleerlin

gen.

Du

rven exp

erimen

teren is m

isschien

wel d

em

eest basale vo

orw

aarde en

gro

otste

uitd

agin

g vo

or h

et slagen

van in

no

vatievep

rocessen

.

b) begeleidin

g

Een

an

dere

wezen

lijke leerb

ron is

de

docen

t, in

het

Gestalt-co

ncep

t ‘tu

tor’

genoem

d.

Tuto

ren h

ebben

niet p

rimair een

sturen

de ro

l (zoals w

e dat van

uit d

e reguliere settin

g in h

et

voortgezet o

nderw

ijs kennen

), maar eerd

er een o

ndersteu

nen

de en

faciliterende fu

nctie.

Vooral o

p d

e begeleid

ende kw

aliteiten van

tuto

ren w

ord

t een gro

ot ap

pel ged

aan. K

ennis-

54

Page 29: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

Een Sin

t gaat m

etzijn

tijd m

eeO

nderw

ijsvernieu

win

g op Sin

tLucas

SintLu

casis een

degelijk

e scho

ol, w

aar creatieve en o

nd

ernem

end

e jon

ge men

sen

uitged

aagd w

ord

en o

m sam

en te leren

en zo

actief ken

nis en

vaardigh

eden

te on

t-

wik

kelen

. Het b

elangrijk

ste do

el is de o

ntw

ikk

eling van

het verm

ógen

om

te leren,

waard

oo

r on

ze deeln

emers zich

levenslan

g weten

te han

dh

aven in

een d

yn

amisch

e

bero

epsp

raktijk

in d

e bran

ches co

mm

un

icatie en

vorm

gevin

g, in

terieur en

presen

-

tatie

en va

stgo

ed en

on

derh

ou

d.

Het n

ieuw

e curricu

lum

is bew

ust geo

rganiseerd

rond stab

iele, voor lan

ge tijd ‘geld

ige’

kennis en

vaardigh

eden

in d

e specifieke secto

r waar Sin

tLucas vo

or o

pleid

t. Waren

er in h

et

verleden

evenveel cu

rricula als d

ocen

ten b

innen

de sch

ool, in

de to

ekom

st is er één stu

-

den

tgeoriën

teerd

curricu

lum

, geb

aseerd

op

vier ken

nisverw

erkingssystem

en:

inzich

ten,

vaardigh

eden

, feiten en

attitudes. H

et curricu

lum

word

t voortd

uren

d geto

etst bij h

et afne-

men

de b

edrijfsleven

en d

e (HBO

-)vervolgo

pleid

ingen

. Studen

ten w

erken w

aar mogelijk in

contextrijke (p

raktijk-)om

gevingen

. Het p

rojectb

ureau

SintLu

cas@w

ork vo

orziet stu

den

ten

van leven

sechte o

pdrach

ten u

it het b

edrijfsleven

.

Daaro

m w

ord

t er niet alleen

gep

raat, maar is

nad

rukkelijk g

ekozen

voo

r action

learnin

g.

Tijd

loze w

aarden

Een

hero

ntw

erp van

het o

nderw

ijsconcep

t vraagt veel van d

e spelers o

p h

et Sintlu

cas-veld.

Het team

heeft to

t voor ko

rt gewerkt zo

als een team

in een

traditio

nele sch

oolo

rganisatie d

at

doet: als au

tonom

e specialisten

, die h

un liefd

e voor h

et vak graag willen

overb

rengen

aan

de d

eelnem

ers. De kw

aliteit van h

et onderw

ijs was geb

aseerd o

p d

e kwaliteit van

ieders

individ

uele b

ijdrage. W

isselingen

in h

et docen

tenco

rps h

adden

daard

oor veel in

vloed

op d

e

aard van

het cu

rriculu

maan

bod.

In h

et nieu

we o

nderw

ijsconcep

t vorm

en d

eze specialisten

een team

dat in

gezam

enlijkh

eid

defin

ieert wat van

belan

g is voor d

e toeko

mst van

de Sin

tLucas-d

eelnem

er. In team

verban

d

dragen

zij een n

ieuw

vakman

schap

over, d

at het vo

oral m

oet h

ebben

van m

eer tijdlo

ze

56

J. M. d

e Rid

der

is lid van

het C

ollege van

Bestu

ur van

SintLu

cas in B

ox

tel.

“Verplichte lectuur

bij alle onderwijs-

vernieuwing: D

e

Gelu

kkige K

lasvan

Theo Thijssen.”

Page 30: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

bren

gen m

et de in

grijpen

de veran

derin

gen. O

ok een

herijkin

g van d

e (externe) relaties zal

noodzakelijk b

lijken: h

oe verh

ouden

we o

ns als o

nderw

ijsinstellin

g tot o

uders en

studen

ten,

bed

rijven, ken

niscen

tra, collega-o

pleid

ingen

, VM

BO

en H

BO

? Bijko

men

d vo

ord

eel is dat in

een relatief klein

e instellin

g als SintLu

cas info

rmele relaties en

lijnen

een zegen

kunnen

zijn

voor d

e form

ele leidin

g.

Uiteraard

zijn er o

ok d

e nodige kn

elpunten

. Een

com

plex h

erontw

erp legt geb

rek aan co

m-

peten

ties blo

ot in

de versch

illende geled

ingen

, met so

ms w

eerstanden

en vertragin

gen to

t

gevolg. H

et blijft lastig o

m go

ed te b

epalen

wat je als in

stelling zelf d

oet en

wat je b

eter kunt

uitb

esteden

. Een

ander h

eikel punt is d

e mate w

aarin m

edew

erkers die d

e vernieu

win

g niet

zien zitten

, tegemoet ku

nnen

word

en geko

men

met o

pleid

ings- en

begeleid

ingstrajecten

.

Boven

dien

is het vo

ord

eel van een

relatief kleine in

stelling teven

s een n

adeel: in

een relatief

kleine in

stelling ku

nnen

info

rmele relaties en

lijnen

de fo

rmele aan

sturin

g verzwakken

.

Vo

etreis

In stu

diejaar 2004-2005 start b

ij SintLu

cas een n

ieuw

e generatie in

een vo

orb

ereiden

d eerste

jaar. De co

nto

uren

van h

et jaarpro

gramm

a zijn b

ekend, d

e opdrach

ten gefo

rmuleerd

. De

vernieu

win

g is als een vo

etreis waarvan

het d

oel b

ekend is, d

e route o

ngeveer u

itgestippeld

en d

e bagage klaarstaat. W

e gaan n

u lo

pen

en leren

al lopen

d m

et en van

elkaar wat d

e

beste w

eg is om

het d

oel te b

ereiken

Onderw

ijs maken

59

waard

en en

van d

e bagage o

m effectief te zijn

, ook in

de veran

deren

de co

ntexten

van d

e

bero

epsp

raktijk.

Pilo

t

In 2002 is d

aadw

erkelijk gestart met h

et hero

ntw

erp van

het o

nderw

ijsconcep

t. Dat vraagt

veel en so

ms m

oeizaam

overleg. D

aarom

word

t er niet alleen

gepraat, m

aar is nad

rukkelijk

gekozen

voor a

ction lea

rnin

g. Dat h

eeft concreet vo

rm gekregen

door een

groep

studen

ten

in h

un laatste stu

diejaar te laten

leren en

werken

in een

pilo

tgroep

. De n

ieuw

e man

ier van

leren is d

aar vanaf d

e eerste dag in

de p

raktijk gebrach

t. De trad

itionele lesu

rentab

el is

hierb

ij volled

ig losgelaten

.

De d

eelnem

ers van d

e pilo

tgroep

stippelen

aan d

e han

d van

realistische o

pdrach

ten h

un

eigen stu

diep

rogram

ma u

it. Dagelijks w

erken zij in

een go

ed geo

utilleerd

e eigen ru

imte zelf-

standig aan

de u

itvoerin

g van versch

illende o

pdrach

ten. E

en viertal ‘exp

erts’ (docen

ten)

begeleid

t de leerp

rocessen

, steeds o

p in

itiatief van d

e studen

t. Met an

dere w

oord

en: d

ocen

-

ten h

ebben

in h

et nieu

we o

nderw

ijsconcep

t de ro

l van co

ach, d

ie op afro

ep b

eschikb

aar is.

Bed

rijven en

organ

isaties, zow

el pro

fit als non-p

rofit, zijn

als opdrach

tgever of als p

artner

nau

w b

ij de p

ilot b

etrokken

.

De vern

ieuw

ing

is als een reis w

aarvan h

etd

oel b

ekend

is, de ro

ute o

ng

eveeru

itgestip

peld

en d

e bag

age klaarstaat.

Het resu

ltaat na vijf m

aanden

pilo

t: zeer enth

ousiaste, gem

otiveerd

e en zelfstan

dige stu

den

-

ten. D

e outp

ut is b

oven

verwach

ting en

gaat veel verder d

an h

et leveren van

een go

ed ein

d-

pro

duct. D

e studen

ten b

egeleiden

en ad

viseren h

un klan

ten, co

rresponderen

met h

en o

ver

organ

isatie, pro

ductie en

finan

ciën, en

presen

teren h

un u

itgewerkte id

eeën en

ontw

erpen

.

Studen

ten leren

van en

met elkaar o

m b

ewust en

plan

matig te w

erk te gaan. Sam

en lo

ssen

zij praktisch

e pro

blem

en b

ij werk en

studie o

p: ze o

ndersteu

nen

elkaar. Door d

e individ

uele

verschillen

en d

e onderlin

ge acceptatie d

aarvan gro

eien ze als m

ens en

toeko

mstig b

eroep

s-

beo

efenaar.

Tu

ssenb

alans

Het vern

ieuw

ingsp

roces is o

p d

it mom

ent in

volle gan

g. Een

tussen

balan

s is echter w

el te

maken

. Wat kan

de n

ieuw

e ontw

ikkeling to

t een su

cces maken

? Een

belan

grijk kenm

erk van

de p

ilot is d

e integrale aan

pak van

het p

rimaire en

secundaire leerp

roces. D

aarnaast is h

et

van gro

ot b

elang o

m ged

uren

de h

et gehele p

roces o

og en

oor te h

ebben

voor kritiek en

advies van

derd

en, d

at wil zeggen

: externen

. Dat b

etekent d

at zow

el schoolleid

ing als co

llege

van b

estuur zich

kwetsb

aar durft o

p te stellen

: vernieu

win

gen d

oorvo

eren h

oudt n

u een

maal

het risico

in van

onru

st in d

e school. V

erder d

ienen

man

agemen

tdevelo

pm

ent en

HRM

speerp

unten

van b

eleid te zijn

, om

com

peten

ties van h

oog to

t laag in o

vereenstem

min

g te

58

Page 31: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

leerling

één!).

Alle

leerlingen

w

eten precies

wat

ze

moeten

doen

; ze

krijgen opdrach

ten w

aar ze

twee

weken

de tijd

voor h

ebben

.

De leerlin

gen

heb

ben

insp

irerend

e do

centen

enb

egeleid

ers no

dig

.

UniC

stelt zich ten

doel leerlin

gen zo

efficiënt m

ogelijk

op te

leiden

vo

or

het

HAV

O-

of

VW

O-exam

en.

Dat

gebeu

rt onder m

eer door h

et rangsch

ikken van

leerstof-

blo

kken in

leerlijnen

. Hierd

oor o

ntstaat een

samen

han

-

gend p

rogram

ma, m

et de n

adru

k op kern

concep

ten en

kernvaard

ighed

en

bin

nen

ied

er vakgeb

ied.

Leerstof-

blo

kken o

verlappen

elkaar niet en

kennen

geen o

nno-

dige h

erhalin

g van leerd

oelen

. De in

houd van

verschil-

lende b

lokken

is gebaseerd

op d

e landelijke exam

enei-

sen. D

it is het kern

curricu

lum

. Alles w

at de leerlin

gen

leren, w

ord

t in d

it licht gep

laatst. Wat n

iet beslist h

oeft,

word

t niet

gedaan

. Leertijd

die

hierd

oor

overb

lijft,

mogen

leerlingen

zelf invu

llen.

Het team

van U

niC

Wat m

aakt het team

van d

ocen

ten en

begeleid

ers op

UniC

zo

an

ders?

De

leerlingen

heb

ben

in

spireren

de

docen

ten en

begeleid

ers nodig, m

ensen

met veel erva-

ring en

kennis o

p tal van

terreinen

, men

sen d

ie verbin

-

din

gen ku

nnen

organ

iseren, d

ie weten

wat leerp

roces-

sen zijn

en h

oe ze d

oor m

iddel van

een aan

trekkelijke

did

actiek en leero

mgevin

g leerlingen

de w

eg kunnen

wijzen

in

een

veelh

eid

aan

kennis

en

info

rmatie.

Docen

ten en

begeleid

ers zijn o

p d

eze eigensch

appen

uitgeko

zen; tijd

ens d

e sollicitatiep

roced

ure h

ebben

ze

moeten

laten zien

wat ze eld

ers al heb

ben

bereikt.

Het team

van U

niC

heeft visie, d

rive en d

urf, en

is initi-

atiefrijk en in

novatief. Sam

en zijn

zij in staat d

e school

op te b

ouw

en. H

et team is d

oor D

ave Dro

ssaert, de

rector van

de sch

ool, zo

samen

gesteld d

at het in

staat is

al het o

nderw

ijs in d

e jaargroep

te verzorgen

. Daaro

m is

het o

ok b

elangrijk d

at de team

leden

onderw

ijskundig

Onderw

ijs maken

61

Een eig

enzin

nig

initiatief in

Utrech

tSlu

iting T

horb

ecke College leid

t tot n

ieuw

e school:

UniC

Na d

e sluitin

g van h

et Th

orb

ecke C

ollege zijn

we in

Utrech

t gaan n

aden

ken

over een

nieu

w o

nd

erwijsco

ncep

t. Iets wat p

ast bij o

nze tijd

en o

nze sam

enlevin

g. Met als

vertrekp

un

t niet een

bestaan

de sch

oo

l, maar o

nze eigen

ideeën

. Ho

e zou

on

ze ideale

scho

ol eru

it zien? Z

o is U

niC

on

tstaan. W

e zijn gew

oo

n o

pn

ieuw

bego

nn

en.

Op d

e eerste open

dag van

de n

ieuw

e school d

oet n

iets aan een

school d

enken

. Het

gebouw

, de in

richtin

g, de m

ensen

die er w

erken, d

e kleuren

en d

e geuren

: alles is anders.

De sch

ool is geh

uisvest in

een kan

toorp

and, er zijn

geen klaslo

kalen m

et rijtjes tafels en

schoolb

ord

en, m

aar open

ruim

tes met veel b

eeldsch

ermen

. Aan

de m

uur h

angen

grote kleu

-

rige kunstw

erken. O

p o

uders m

aakt dit alles een

verpletteren

de in

dru

k, het geb

ouw

gonst

van d

e positieve reacties en

de to

ekom

stige leerlingen

nem

en h

et meteen

in b

ezit, en ged

ra-

gen zich

actief en sp

ontaan

.

Leergebied

en

UniC

zal in au

gustu

s 2004 van start gaan

. Door d

e jaren h

een krijgen

de leerlin

gen een

steeds gro

tere verantw

oord

elijkheid

en zelfstan

digh

eid. O

ok h

ebben

ze geen ap

arte vakken,

maar tw

ee ‘leergebied

en’. D

at beteken

t dat ze b

ij iedere o

pdrach

t aan m

eerdere vakken

tegelijkertijd w

erken. Z

e maken

bijvo

orb

eeld een

werkstu

k over vu

lkanen

. Daarb

ij leren ze

iets over aard

rijkskunde, m

aar ook o

ver Ned

erlands. E

n ze leren

intern

et te gebru

iken, w

ant

daar zo

ek je de in

form

atie op d

ie je nodig h

ebt. D

e meeste kin

deren

werken

met d

e com

-

puter en

som

mige an

dere m

aken b

ijvoorb

eeld een

werkstu

k of p

osterp

resentatie. O

m tw

aalf

uur is h

et pau

ze en d

aarna w

erkt iedereen

weer van

half één

tot vier u

ur ’s m

iddags. E

n

naast w

erken is er o

p U

niC

ook vo

ldoen

de tijd

voor sp

ort, vo

or creatieve vakken

en vo

or

eigen in

teresses.

Kern

curricu

lum

Om

half n

egen zitten

alle kinderen

in h

un eigen

werkru

imte: d

at is een su

pergro

ot lo

kaal,

waar ze d

e hele d

ag aan h

et werk zijn

, som

s samen

en so

ms alleen

. Deze gro

epsru

imte b

iedt

volo

p m

ogelijkh

eden

: er kan d

oor d

ocen

ten in

structie w

ord

en gegeven

, er zijn stille w

erk-

plekken

en er zijn

groep

stafels. De co

mputers zijn

voor d

e leerlingen

in h

et tafelblad

gemonteerd

en ku

nnen

al dan

niet tevo

orsch

ijn w

ord

en geto

verd (U

niC

heeft er vo

or ied

ere

60

drs. H

. K. Slu

iter

is voo

rzitter van h

et Co

llege van

Bestu

ur van

het o

pen

baar vo

ortgezet

on

derw

ijs in U

trecht. H

et op

enb

aar

voo

rtgezet on

derw

ijs bestu

urt tien

verschillen

de sch

olen

, verspreid

over

de stad

Utrech

t.

“Durf en collectieve

ambitie zijn nood-

zakelijke voorwaarden

voor een succesvolle

onderwijsvernieuw

ing.”

Page 32: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

E. V

os, M

SM

is vice-voo

rzitter van h

et Co

llege van

Bestu

ur van

het F

riesland

Co

llege.

“Onderw

ijsvernieuwing:

vaak tegen de stroom of

trend in je allergieën serieus

nemen!”

‘Ik kan h

et en ik

weet w

aarom

’Praktijkgestu

urd

leren en

beo

ord

elen o

p h

et Friesland

College

Het

Frieslan

d C

ollege

werk

t m

et h

et o

nd

erwijsco

ncep

t ‘p

raktijk

gestuu

rd leren

’.

Kern

hiervan

is dat elk

leerpro

ces start in o

f vanu

it de p

raktijk

. Prak

tijkvragen

sturen

het leerp

roces. K

euzes, ervarin

gen en

interesses van

de cu

rsisten zijn

het

vertrekp

un

t. Ieman

d leert als h

ij daarvo

or k

iest. Als d

e situatie, d

e con

text, h

et pro

-

bleem

hem

zod

anig raak

t en m

otiveert, d

at hij erm

ee aan d

e slag wil, erin

wil fu

nc-

tion

eren. P

as dan

bestaat er d

e mo

gelijkh

eid van

‘transfer’. M

aar wat b

eteken

t prak

-

tijkgestu

urd

leren vo

or d

e beo

ord

eling?

Succesfacto

ren

In h

et concep

t ‘praktijkgestu

urd

leren’ zijn

praktijkvragen

bep

alend en

sturen

d vo

or elke

stap in

ieder leerp

roces. Ied

ere cursist krijgt d

e kans o

m van

af de eerste d

ag ervaringen

op

te doen

in p

raktijksituaties, o

m van

daaru

it vragen te (leren

) form

uleren

, ambach

telijke

vaardigh

eden

te trainen

, kennis te verw

erven en

zichzelf b

eter te leren ken

nen

. Keu

zes

maken

, reflecteren en

het o

ntw

ikkelen van

perso

onlijke kw

aliteiten zijn

voor d

it pro

ces

essentieel.

Door keu

zes te maken

neem

t een cu

rsist verantw

oord

elijkheid

en verb

indt h

ij zich aan

een

bep

aald p

robleem

. Reflectie o

p h

et eigen (leer)ged

rag en d

e effecten ervan

voor h

et han

de-

len zijn

de m

oto

r van ied

er leerpro

ces. Bij h

et ontw

ikkelen van

perso

onlijke kw

aliteiten gaat

het m

et nam

e om

het verm

ogen

‘bin

din

gen’ aan

te gaan en

zelfstandig te fu

nctio

neren

in

een so

ciale om

geving. D

it vermogen

geldt als een

van d

e belan

grijkste succesfacto

ren vo

or

een lo

opbaan

. In tegen

stelling to

t ambach

telijke vaardigh

eden

en ken

nis d

ie in sch

ool en

in

de b

eroep

scontext w

ord

en geleerd

, ontw

ikkel je perso

onlijke kw

aliteiten vo

oral d

oor in

ver-

schillen

de co

ntexten

te functio

neren

, zow

el bin

nen

als buiten

de sch

ool.

Het is van

belan

g o

m van

uit versch

illend

ein

valsho

eken n

aar het g

edrag

van een

cursist

te kijken en

te on

derzo

eken in

welke co

ntext

hij iets w

el of n

iet kan.

Onderw

ijs maken

63

wen

dbaar zijn

. Elk team

lid is b

ereid en

in staat o

m een

expertro

l te vervullen

.

Maar zeld

en d

urft een

scho

olb

estuu

r on

der

og

en te zien

dat h

et oo

ko

ver en u

it kan zijn

met

een sch

oo

l.

Sluiten

is op

tie

De start van

een n

ieuw

e school b

iedt een

schoolb

e-

stuur

de

mogelijkh

eid

om

sam

en

met

een

selecte

groep

experts een

ideaal te realiseren

en een

nieu

w

onderw

ijsconcep

t neer te zetten

.

Schoold

irecteuren

en sch

oolb

esturen

stoppen

pas veel

tijd en

energie in

het veran

deren

en o

ntw

ikkelen van

scholen

, als daar een

directe n

oodzaak vo

or is, b

ij-

voorb

eeld w

anneer d

e groep

ouders en

leerlingen

ver-

andert van

auto

chto

on n

aar alloch

toon. O

f wan

neer er

meer leerlin

gen zijn

gekom

en d

ie extra zorg en

onder-

steunin

g nodig h

ebben

. Of w

anneer h

et leerlingen

aan-

tal afneem

t en er p

ersonele p

roblem

en o

ntstaan

.

Vaak is h

et dan

te laat en lu

kt zo’n

verander- en

ont-

wikkeltraject n

iet meer, n

iettegenstaan

de alle in

span

-

nin

gen van

docen

ten en

schoolleid

ing. M

aar zelden

durft een

schoolb

estuur o

nder o

gen te zien

dat h

et

ook o

ver en u

it kan zijn

met een

school. M

aar een

school

sluiten

ís

een optie.

En so

ms

bied

t dat

de

mogelijkh

eid een

nieu

we sch

ool te b

eginnen

. Niet d

e

makkelijkste

weg,

wel

de

weg

die

we

in

Utrech

t

heb

ben

bew

andeld

.

62

Page 33: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

Onderw

ijs maken

65

Kw

aliteit zichtb

aar mak

en

Op h

et Friesland C

ollege is d

e cursist actief b

etrokken

bij zijn

eigen b

eoord

eling. H

ij is ver-

antw

oord

elijk voor h

et aandragen

van ‘b

ewijslast’, to

ont aan

dat h

ij ‘het’ kan

en d

at hij w

eet

waaro

m. O

ok d

e (bero

eps)p

raktijk is actief betro

kken b

ij de b

eoord

eling. B

edrijven

uit d

e

regio

den

ken

mee

in

het

operatio

naliseren

van

kern

com

peten

ties, fu

nctio

neren

als

opdrach

tgever van p

restaties en sp

elen een

substan

tiële rol b

ij de b

eoord

eling, d

ie intersu

b-

jectief van aard

is: het is van

belan

g om

vanuit versch

illende in

valshoeken

naar h

et gedrag

van een

cursist te kijken

en te o

nderzo

eken in

welke co

ntext h

ij iets wel o

f niet kan

.

Beo

ord

elen, to

etsen geb

eurt altijd

om

kwaliteit zich

tbaar te m

aken. M

aar de red

enen

hier-

voor ku

nnen

verschillen

d zijn

. Feedback geven

in een

leerpro

ces is een an

dere vo

rm van

beo

ord

elen dan

het

geven van

een

‘ein

dto

ets’. D

aarom

m

aken w

e ondersch

eid tu

ssen

beo

ord

elen o

m te leren

en b

eoord

elen o

m te b

eslissen. B

eoord

elen o

m te leren

gaat over

alle activiteiten d

ie de cu

rsist feedback geven

, gericht o

p h

et geven van

inhoud, rich

ting en

verdiep

ing aan

het leerp

roces. B

eoord

elen o

m te leren

is ontw

ikkelingsgerich

t. De eigen

ontw

ikkeling, d

e vergelijking m

et jezelf is hier h

et uitgan

gspunt. B

eoord

elen o

m te b

eslissen

gaat over h

et toetsen

aan een

vooraf gesteld

e norm

en is gerich

t op h

et resultaat. B

eoord

e-

len o

m te b

eslissen ken

t uitslu

itend d

e uitko

msten

‘geslaagd’ en

‘niet geslaagd

’.

Het is van

belan

g om

bij h

et vorm

geven van

beo

ord

elingssitu

aties het o

ndersch

eid tu

ssen

leren en

beslissen

te blijven

maken

. Het verw

arren van

‘ontw

ikkelen’ m

et ‘verzilveren’ leid

t

tot vo

or d

e cursist o

nduid

elijke situaties en

frustreert h

et leerpro

ces. Feedback w

ord

t dan

ervaren als afreken

en en

maakt d

e cursist ko

psch

uw

voor h

et maken

van fo

uten

.

Span

nen

d en

gericht

Beo

ord

elen o

m te leren

is het p

roces van

laten d

oen

, ruim

te geven en

volgen

, feedback

en

reflectie. De cu

rsist word

t uitged

aagd en

tegelijkertijd

met ru

st gelaten. H

ij krijgt d

e kan

s

om

fouten

te mak

en en

te experim

enteren

. Confro

ntaties zijn

gericht o

p gro

ei, presen

taties

zijn er o

m te laten

zien w

at je kunt en

af te sluiten

. Zo w

ord

t een leerp

roces sp

annen

d en

gericht. O

p vaste m

om

enten

besp

reekt d

e cursist aan

de h

and van

het m

ateriaal in zijn

portfo

lio zijn

voortgan

g en o

ntw

ikkelin

g. Aan

de h

and van

de leer- en

ontw

ikkelin

gslijnen

stelt hij vast w

aar hij staat, w

at volgen

de stap

pen

kunnen

zijn en

of h

ij toe is aan

een

beo

ord

eling o

m te b

eslissen: d

e beo

ord

eling van

de k

ernco

mpeten

ties die b

ij het leertra-

ject horen

.

Oo

k bij h

et beo

ord

elen o

m te b

eslissen, lig

th

et initiatief en

de b

ewijslast b

ij de cu

rsist.

Beo

ord

elen o

m te b

eslissen is d

e vaststelling d

oor d

eskundigen

of d

e cursist kern

com

peten

-

ties met su

cces toep

ast en vo

ldoet aan

de vo

oraf gefo

rmuleerd

e criteria. De b

eoord

eling

moet d

uid

elijk maken

of d

e cursist vo

ldoen

de in

staat is om

te den

ken en

te han

delen

op h

et

vooraf b

eschreven

niveau

en o

f hij in

staat is te reflecteren o

p d

e beh

aalde resu

ltaten in

situ-

aties die kritisch

zijn. B

eoord

elen o

m te b

eslissen rich

t zich u

itsluiten

d o

p h

et resultaat. H

et

64

Page 34: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

Op

zoek

naar ru

imte

voo

ro

nd

erwijs-

inn

ovatie

Naw

oord

Inn

ovatie vo

lgens V

an

Da

le, 12e h

erziene d

ruk

inn

ovatie

(v.) [Lat. innovatio

], 1in

voerin

g van iets n

ieuw

s; 2nieu

wig-

heid

; 3tech

nisch

e, industriële vern

ieuw

ing: d

it kabin

et stimuleert d

e

innovatie in

de eigen

industrie o

nvo

ldoen

de. in

no

vatief(b

n.), sam

en-

han

gend m

et, gericht o

p, geïn

teresseerd in

nieu

wigh

eden

: innovatieve

ideeën

. in

no

vatiepro

gramm

a(o

.), pro

gramm

a ter

stimulerin

g van

innovatie. in

no

veren(in

noveerd

e) [<Fr. in

nover], 1 (o

verg; h. geïn

no-

veerd) als n

ieuw

igheid

invo

eren; 2 (o

noverg; is geïn

noveerd

) zich ver-

nieu

wen

: Wolkers in

noveert vo

ortd

uren

d.

Deze

bu

nd

el van

h

et N

etwerk

N

ieuw

O

nd

erwijs

bevat zestien

mo

oie, in

spireren

de verh

alen o

ver

on

derw

ijsinn

ovatie. D

e auteu

rs zijn (in

tegenstel-

ling

tot

mijzelf)

men

sen

uit

de

prak

tijk,

die

er

iedere

dag

voo

r zo

rgen d

at h

un

sch

oo

l ‘d

raait’.

Naast d

ie dagelijk

se hek

tiek slagen

ze er geluk

kig

in o

m o

ver de lan

ge termijn

na te d

enk

en, zo

blijk

t

uit d

eze bu

nd

el.

Het b

eeld d

at uit d

e bijd

ragen o

mhoog ko

mt, is vrij

consisten

t. Alle b

etrokken

en ervaren

het N

ederlan

dse

onderw

ijs als een veld

in tran

sform

atie, wat vaak in

cri-

sisachtige term

en w

ord

t besch

reven. D

e ontw

ikkeling is

Onderw

ijs maken

67

is het m

om

ent van

‘verzilveren’, d

at eigenlijk geen

verrassingen

voor d

e cursist m

eer mag

opleveren

. Het b

eoord

elen o

m te b

eslissen w

ord

t vorm

gegeven in

pan

elgesprekken.

Co

mp

etent zijn

Een

pan

el w

ord

t gevo

rmd

door

ieman

d

uit

de

praktijk,

een

docen

t (n

iet de

eigen

coach

/men

tor) en

een secretaris/vo

orzitter. T

ijden

s een p

anelgesp

rek word

t vastgesteld o

f

de cu

rsist de kern

com

peten

ties die b

eoord

eeld w

ord

en, effectief kan

toep

assen. H

et ‘bew

ijs-

materiaal’ h

iervoor kan

bijvo

orb

eeld b

estaan u

it afgesloten

pro

jecten en

them

a’s, resultaten

van d

eelnam

e aan kritisch

e settings en

/of assessm

ents, geleverd

e prestaties en

/of p

ositieve

reacties van leid

inggeven

den

in p

raktijksituaties. O

ok b

ij het b

eoord

elen o

m te b

eslissen, ligt

het in

itiatief en d

e bew

ijslast bij d

e cursist. H

ij bep

aalt of h

ij toe is aan

een b

eoord

eling o

m

te beslissen

en h

ij selecteert het b

ewijsm

ateriaal uit zijn

portfo

lio, n

u vo

or h

et examen

dos-

sier.

‘Ik kan

het en

ik weet w

aa

rom’ is d

e bondigste o

msch

rijving van

com

peten

t zijn (A

lex van

Em

st, APS). ‘Ik ka

n h

et’ is in situ

aties buiten

de b

eoord

eling al o

f niet b

ewezen

en w

ord

t

door h

et pan

el form

eel vastgesteld. ‘Ik w

eet wa

arom

’ is de kern

van een

pan

elgesprek en

doorslaggeven

d vo

or d

e beo

ord

eling. E

en n

egatieve beo

ord

eling b

etekent d

at de cu

rsist bij

de vo

lgende ro

nde p

anelgesp

rekken o

pnieu

w kan

beslissen

of h

ij het p

anel gaat laten

zien,

dat h

ij nu w

el vold

oen

de in

huis h

eeft. Iedere cu

rsist heeft ged

uren

de zijn

opleid

ingstijd

één

keer per h

alf jaar de gelegen

heid

om

zich aan

te meld

en vo

or een

pan

elgesprek.

Zo o

ntstaat een

voor d

e cursist in

zichtelijk exam

endossier d

at als het co

mpleet is, als d

e

kernco

mpeten

ties en stages p

ositief b

eoord

eeld zijn

en even

tueel aan

vullen

de to

etsen zijn

afgelegd, rech

t geeft op h

et dip

lom

a of o

p een

of m

eer certificaten.

66

drs. F. N

auta

is voo

rzitter van d

e stichtin

g

Ned

erland

Ken

nislan

d en

secretaris

van h

et Inn

ovatiep

latform

.

Page 35: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

het b

eroep

van in

novato

r dat je d

e om

geving o

vertuigt van

het n

ut van

de vern

ieuw

ing. W

ie

daar n

iet toe b

ereid is, kan

beter een

andere ro

l zoeken

, bijvo

orb

eeld d

ie van zeu

rende

stuurm

an aan

wal. H

et is nogal arro

gant o

m d

e perso

nen

die je w

ilt overtu

igen o

p vo

orh

and

te bestem

pelen

als men

sen d

ie het n

ooit zu

llen sn

appen

. Geen

wonder d

at er niet gelu

isterd

word

t, zou ik tegen

deze ‘slach

toffer-vern

ieuw

ers’ willen

zeggen.

Stand

aard zo

u ik d

e regel w

illen vo

orstellen

dat o

ng

eveer vijjftig p

rocen

t van alle

inn

ovatieve p

rojecten

ho

ort te ‘m

islukken

’.

Inn

ovatiearran

gemen

t

Een

bergb

eklimm

er die m

et verouderd

e mid

delen

een n

og h

ogere M

ount E

verest moet

beklim

men

met veertig kilo

extra ballast: d

at is geen o

pw

ekkend b

eeld. Ik kan

me vo

orstel-

len d

at een aan

tal van d

e auteu

rs daar n

iet vrolijk van

word

t en d

aarom

vraagt om

radicale

systeemin

grepen

. Dat sp

reekt me aan

, mits er geen

oude fo

uten

gemaakt w

ord

en. Z

elf ben

ik een rad

icaal tegenstan

der van

radicale h

ervorm

ingen

die van

boven

af opgelegd

word

en.

Er liggen

nogal w

at baan

breken

de sch

oolco

ncep

ten o

p h

et Ned

erlandse o

nderw

ijskerkhof

die to

p-d

ow

n in

gevoerd

werd

en, w

aar vele men

sjaren w

erk en vele kam

erdeb

atten aan

ver-

spild

zijn.

Succesvo

lle vernieu

win

g begin

t altijd klein

en ko

mt altijd

van o

nderaf, krijgt kritisch

e massa,

stijgt op en

word

t vervolgen

s bestu

urlijk vastgesteld

als de n

ieuw

e dagelijkse p

raktijk. Het

radicale zit w

at mij b

etreft in d

e kunst van

het lo

slaten, in

het o

rganiseren

van d

e bestu

ur-

lijke condities o

m vern

ieuw

ing van

ondero

p te faciliteren

. Noem

het een

innovatiearran

ge-

men

t. Het is een

contract tu

ssen d

e min

ister en een

aantal in

divid

uele sch

olen

, waarin

de

scholen

de ru

imte krijgen

om

te innoveren

. Ze m

ogen

aangeven

van w

elke ergerlijke,

absu

rde en

hin

derlijke regels ze b

evrijd w

illen w

ord

en. O

mgekeerd

geven d

e scholen

een

aantal garan

ties die gaan

over een

verantw

oord

e bested

ing van

belastin

ggeld en

de kw

aliteit

van h

et geleverde o

nderw

ijs.

Maak o

ok sam

en afsp

raken o

ver de d

efinitie van

succes en

over h

et verspreid

en van

best

practices. Stan

daard

zou ik d

e regel willen

voorstellen

dat o

ngeveer vijjftig p

rocen

t van alle

innovatieve p

rojecten

hoort te ‘m

islukken

’, dat w

il zeggen: iets an

ders o

plevert d

an ver-

wach

t. Als d

at percen

tage lager ligt, is er te risicoarm

geëxperim

enteerd

. De ku

nst is d

an w

el

om

van d

ie mislu

kkingen

te leren, m

aar die vaard

igheid

is nog m

aar mager o

ntw

ikkeld in

de

publieke secto

r. Stel de sp

elregels vast in o

verleg met d

e Tw

eede K

amer en

de R

ekenkam

er,

zodat d

e vijftig pro

cent ‘m

islukkin

gen’ o

ok een

succes zijn

.

Zo’n

vorm

van ea

rned

au

tonom

ybeteken

t dat sch

olen

aan h

et begin

van d

e beklim

min

g in

ieder geval h

un veertig kilo

ballast kw

ijt zijn. D

aarna is h

et aan h

un in

ventiviteit o

m d

e

andere b

elemm

eringen

naar d

e top te o

mzeilen

. Ik heb

er alle vertrouw

en in

dat ze d

aar

dan

kzij vele mislu

kkingen

uitein

delijk in

gaan slagen

.

Onderw

ijs maken

69

die van

een trad

itioneel geo

rganiseerd

veld, geb

aseerd o

p in

dustriële p

rincip

es, naar iets

‘nieu

ws’, iets w

at beter p

ast bij d

e kennissam

enlevin

g die w

e de afgelo

pen

dertig jaar gew

or-

den

zijn.

Het gaat o

m een

inhaalslag: d

e samen

leving is veran

derd

en h

et onderw

ijs holt er h

ijgend

achteraan

. Dat b

lijkt ook u

it de statistieken

. Ons lan

d h

eeft op o

nderw

ijsgebied

de afgelo

pen

dertig jaar een

koppositie in

geruild

voor een

plekje ach

terin d

e Euro

pese m

idden

moot. H

et

opleid

ingsn

iveau van

nieu

we gen

eraties is te laag, de u

itval is (met n

ame aan

de o

nderkan

t)

veel te hoog, d

e kwaliteit van

het o

nderw

ijs is niet lan

ger excellent en

de o

nderw

ijsbeste-

din

gen zijn

de laagste van

Euro

pa.

HB

O-p

lus

Er is gelu

kkig ook go

ed n

ieuw

s: er is nam

elijk een gro

eiende m

aatschap

pelijke erken

nin

g

voor h

et belan

g van excellen

t onderw

ijs. Er is een

bred

e consen

sus gegro

eid d

at de to

e-

kom

st van N

ederlan

d n

iet ligt in d

elfstoffen

, landbouw

pro

ductie o

f industriële p

roductie,

maar in

het in

tellectuele, creatieve en

ondern

emen

de p

oten

tieel van o

nze b

evolkin

g. Feite-

lijk zijn w

e een lan

d van

16 miljo

en ken

nisfab

rieken en

de gro

te vraag is hoe w

e het p

oten

-

tieel van d

ie fabrieken

bij elkaar gen

om

en zo

groot m

ogelijk m

aken.

Het h

oo

rt bij h

et bero

ep van

inn

ovato

r dat je

de o

mg

eving

overtu

igt van

het n

ut van

de

vernieu

win

g.

Dat kan

niet zo

nder go

ed o

nderw

ijs, wat zeg ik, d

at kan n

iet zonder excellen

t onderw

ijs. Dat

gaat niet alleen

over een

smalle to

p, m

aar ook o

ver een b

rede su

bto

p en

een sterke b

asis.

Net als in

andere E

uro

pese lan

den

zullen

we ten

min

ste vijftig pro

cent van

onze h

uid

ige

generatie sch

olieren

naar H

BO

-plu

s niveau

moeten

bren

gen en

de u

itval aan d

e onderkan

t

drastisch

terug m

oeten

bren

gen.

Mo

un

t Everest b

eklim

men

Uit d

e bijd

ragen b

lijkt dat er geb

rek aan ru

imte is vo

or in

novatie. Veel au

teurs vragen

om

‘radi-

cale ingrep

en’. D

e bestaan

de regelgevin

g word

t als te gedetailleerd

en verlam

men

d ervaren

.

Het o

nderw

ijsveld w

ord

t geconfro

nteerd

met (veel) h

ogere eisen

uit d

e samen

leving, m

aar

heeft n

iet de ru

imte o

m avo

ntu

urlijk te zo

eken n

aar nieu

we m

ogelijkh

eden

. Het is o

ngeveer

hetzelfd

e als aan een

bergb

eklimm

er vragen o

m d

e Mount E

verest te beklim

men

met ap

para-

tuur en

kledin

g uit d

e jaren zeven

tig, terwijl d

e top een

kilom

eter verhoogd

is en d

e klimm

er

veertig kilo extra gew

icht m

ee moet zeu

len. D

at is een recep

t voor veel fru

straties.

Anderzijd

s tref ik, als relatieve buiten

staander in

het o

nderw

ijsveld, iets te vaak o

nderw

ijs-

vernieu

wers d

ie zwelgen

in d

e rol van

lijden

de leid

er. Zijzelf zien

wel h

oe h

et anders m

oet,

maar d

e om

geving, o

h d

ie dom

me o

mgevin

g, die sn

apt er h

elemaal n

iets van en

zal het o

ok

nooit sn

appen

. Ik heb

het d

aar eerlijk gezegd w

el mee geh

ad, m

et dat gezeu

r. Het h

oort b

ij

68

Page 36: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

De h

eer drs. F. N

auta

is voorzitter van

de stich

ting N

ederlan

d

Ken

nislan

d en

secretaris van h

et

Innovatiep

latform

.

Mevro

uw

J. M. d

e Rid

der

is lid van

het C

ollege van

Bestu

ur van

SintLu

cas in B

oxtel.

j.de.rid

der@

sintlu

cas.nl

De h

eer drs. S. Slagter

is voorzitter van

het C

ollege van

Bestu

ur

van Sch

olen

groep

Christelijk O

nderw

ijs

Zw

olle / K

ampen

/ Dro

nten

. Scholen

groep

Christelijk O

nderw

ijs bestaat u

it acht

scholen

voor V

oortgezet O

nderw

ijs en tw

ee

scholen

voor P

raktijkonderw

ijs.

s.slagter@agn

ietenco

llege.nl

Mevro

uw

drs. H

. K. Slu

iter

is voorzitter van

het C

ollege van

Bestu

ur

van h

et open

baar vo

ortgezet o

nderw

ijs in

Utrech

t. Het o

pen

baar vo

ortgezet o

nderw

ijs

bestu

urt tien

verschillen

de sch

olen

,

verspreid

over d

e stad U

trecht.

rsluiter@

bcvo

.nl

Mevro

uw

E. C

. M. U

yten

daal

is adviseu

r Voortgezet O

nderw

ijs bij K

PC

Gro

ep.

e.uyten

daal@

kpcgro

ep.n

l

De h

eer pro

f. dr. M

. Verm

eulen

is directeu

r van h

et Ruud d

e Moor C

entru

m

voor p

rofessio

naliserin

g van

onderw

ijsgevenden

(Open

Universiteit

Ned

erland). Teven

s is hij h

oogleraar

onderw

ijssocio

logie en

Acad

emic D

irector

van d

e school vo

or strategisch

onderw

ijsman

agemen

t van d

e Tias

Busin

ess School.

marc.verm

eulen

@ou.n

l

Mevro

uw

E. V

os, M

SM

is vice-voorzitter van

het C

ollege van

Bestu

ur van

het Frieslan

d C

ollege.

l.vos@

fcroc.n

l

De h

eer dr. C

. M. W

igman

s

is voorzitter van

College van

Bestu

ur van

Scope Sch

olen

groep

, Alp

hen

aan d

en R

ijn

e.o. cw

i@gh

lyceum

.nl

Onderw

ijs maken

71

Lijst met au

teurs

De h

eer P. J. H. D

erikx

vorm

t de C

entrale D

irectie van Sign

um

in

’s-Herto

genbosch

. Signum

verzorgt p

rimair

onderw

ijs op tw

eeëntw

intig sch

olen

,

waarvan

één vo

or sp

eciaal onderw

ijs en

voert d

e directie vo

or d

e Stichtin

g

Peu

terspeelzalen

's-Herto

genbosch

met 34

peu

terspeelzalen

.

p.d

erikx@sign

um

onderw

ijs.nl

De h

eer B. J. F. F

ransen

is voorzitter van

het C

ollege van

Bestu

ur

van W

ellantco

llege. Het W

ellantco

llege is

de gro

otste agrarisch

e onderw

ijsinstellin

g

van N

ederlan

d m

et dertig vestigin

gen in

West- en

Mid

den

-Ned

erland.

bjf.fran

sen@

wellan

t.nl

De h

eer drs. C

. Free

is algemeen

directeu

r van K

onin

g Willem

I

College / Sch

ool vo

or d

e Toeko

mst en

voorzitter van

het C

onso

rtium

voor

Innovatie.

c.free@kw

1c.nl

De h

eer drs. J. G

ispen

is voorzitter van

het C

ollege van

Bestu

ur

van d

e Stichtin

g Christelijk V

oortgezet

Onderw

ijs te Utrech

t (CV

O) en

van d

e

Stichtin

g Pro

testants C

hristelijk O

nderw

ijs te

Utrech

t (PCO

U).

l.loef@

bco

u.n

l

Mevro

uw

drs. A

. Ham

oen

is lid van

het C

ollege van

Bestu

ur van

RO

C

Ein

dhoven

.

anto

inette.h

amoen

@ro

ceindhoven

.nl

De h

eer drs. C

. Ho

rsman

is coörd

inato

r van h

et pro

ject Q5

(stimulerin

g kwaliteitszo

rg VO

).

c.horsm

an@

plan

et.nl

De h

eer drs. R

. van K

erkvo

ord

en

is senio

r consu

ltant b

ij CBE C

onsu

ltants te

Am

sterdam

.

r.vankerkvo

ord

en@

cbe.n

l

De h

eer drs. R

. H. A

. M. K

raakm

an

is voorzitter van

de R

aad van

Bestu

ur van

Ons M

iddelb

aar Onderw

ijs (OM

O). O

MO

is

het sch

oolb

estuur van

45 scholen

voor

voortgezet o

nderw

ijs in N

oord

-Brab

ant.

bestu

ur@

om

o.n

l

De h

eer drs. H

. W. Laan

is lid van

het C

ollege van

Bestu

ur van

Stichtin

g Carm

elcollege te H

engelo

.

laan@

carmel.n

l

De h

eer drs. L. Len

ssen

is voorzitter van

het C

ollege van

Bestu

ur

van R

OC A

SA en

voorzitter van

de R

aad

van To

ezicht van

de Stich

ting C

hristelijk

Voortgezet O

nderw

ijs te Utrech

t (CVO

);

initiato

r van h

et Netw

erk Nieu

w O

nderw

ijs.

llenssen

@asa.n

l

De h

eer W. P. Litto

oij

is bestu

ursm

anager van

CVO

Rotterd

am

e.o. C

VO

Rotterd

am is een

schoolveren

iging vo

or V

oortgezet

Onderw

ijs met 11 sch

olen

in en

om

Rotterd

am, ru

im 45 vestigin

gen en

22.000

leerlingen

.

wp.litto

oij@

cvo.n

l

70

Page 37: NAAR LEREN makenOnderwijs · actuele praktijken van onderwijsvernieuwing beschrijft. Leren doe je zelf. Niemand kan dat voor je doen. Niemand kan je daartoe dwingen. En niemand kan

Co

lofo

n

Deze u

itgave is tot stan

d geko

men

op in

itiatief van h

et Netw

erk Nieu

w O

nderw

ijs. De au

teurs van

de artikelen

in d

eze bundel zijn

allen actief b

ij dit N

etwerk b

etrokken

.

Uitgave: N

etwerk N

ieuw

Onderw

ijs

© 2004 N

etwerk N

ieuw

Onderw

ijs

Het co

pyrigh

t van d

e afzonderlijke teksten

beru

st bij d

e individ

uele au

teurs. A

lle rechten

voorb

ehouden

. Niets

uit d

eze uitgave m

ag word

en verveelvo

udigd

, opgeslagen

in een

geauto

matiseerd

gegevensb

estand, o

f open

-

baar gem

aakt, in en

ige vorm

of o

p en

ige wijze, h

etzij elektronisch

, mech

anisch

, door fo

toko

pieën

, opnam

en,

of o

p en

ige andere m

anier, ten

zij met verm

eldin

g van au

teur en

bro

n.

Red

actie en sam

enstellin

g: Martin

Slagter ( Tekstp

roducties, T

iel)

Ein

dred

actie: Leo Len

ssen

Om

slag en b

oekverzo

rging: V

ia Traiectu

m/E

rik Uiten

bogaard

(BN

O)

Dru

kwerk: d

rukkerij P

racticum

, Soest

Foto

’s: ter besch

ikking gesteld

door d

e auteu

rs

Foto

om

slag: deeln

emers R

OC A

SA To

erisme A

msterd

am, fo

to E

rik UIten

bogaard

Datu

m: vo

orjaar 2004

Oplage: 3.500

ISBN

90-76738-08-4

72