Rhifyn 188 Pris 80c Mis Rhagfyr 2016

Papur Sir Caerffili: Cwm Aber, Ebwy, Rhymni a Sirhywi

Nadolig Llawen a 2017 Hapus INad-

PWYLLGOR A SWYDDOGION

Cadeirydd: Robert Dutt Ymgynghorydd: Ann Lewis

Trysorydd: Eyron Thomas e.thomas119@btinternet.com

Golygydd: Ben Jones benamary2000@yahoo.co.uk 02920 862428 07891916046

Ysgrifennydd: Marian Fairclough faircloughme@aol.com 02920 885151

Ysgrifennydd Cofnodion: Ann Lewis Golygydd Lluniau: Mary Jones

Cynorthwy-ydd: Jan Penney Digwyddiadur: Lowri Jones Lowri@mentercaerffili.org

Ieuenctid: Morgan Roberts, Swyddog Prosiect Llais, a Bethan Jones Menter Caerffili

Pwyllgor: Eirlys Thomas, Dafydd Islwyn, Gareth W.Willliams, a Dilys Williams

e-bost: Golygydd@papurcwmni.cymru Gweplyfr/ Facebook: Papur Bro Cwmni

Gwefan: menter caerffili.cymru/

Croesawir erthyglau gan unrhyw un ond iddynt gyrraedd desg y Golygydd cyn

20fed diwrnod y mis cyn cyhoeddi.

Cedwir yr hawl i gwtogi neu newid erthyglau neu luniau yn unol â gofynion

golygyddol.

Argraffir gan Tower Print, Uned 12a, Ystâd Ddiwydiannol Tŷ Bedwas , Caerffili, CF83 8DW

Ariennir yn

rhannnol gan

Lywodraeth

Cymru

Oedfaon Capeli Cymraeg Caerffili

Tonyfelin Mis Rhagfyr : Bydd Y Parch Milton Jenkins gyda ni trwy gydol y mis

18fed o Ragfyr Oedfa deulu Nadolig yn y bore, Carol a Channwyll gyda’r hwyr

Dydd Nadolig Oedfa ddwyieithog yn y bore yn unig ( 9.30 )

1af o Ionawr : bore yn unig, Y Parch Milton Jenkins

8fed o Ionawr : bore a hwyr : Y Parch Milton Jenkins

15fed o Ionawr bore : Y Parch Arfon Jones Hwyr : Y Parch Milton Jenkins

22ain a’r 29ain o Ionawr i’w trefnu

Bethel 4ydd o Ragfyr. 10.30. Y Parchedig. Robin Samuel

11eg o Ragfyr 10.30. Gwananaeth y Plant.

18fed o Ragfyr 10.30 Beirdd y Nadolig.

6.00 Canwyll a Charol yn Nhonyfelin

25ain o Ragfyr . 9.30 Gwasanaeth byr i ddathlu'r Nadolig.

1af o Ionawr. 10.30 a 5.00. Yn Nhonyfelin

8fed o Ionawr. 10.30 Dr. John Gwynfor Jones

15fed o Ionawr. 10.30 a 5.00. Yn Nhonyfelin

22ain o Ionawr. 10.30. William Owen Jones

29ain o Ionawr. I'w gadarnhau

Aber-fan Fe fu plant Blwyddyn 6 yn llunio

cerddi i gofio am drychineb Aber-

fan. Fel sbardun gwyliodd y plant

Cantata Memoriwm.

Aber-fan a’i Angau

Trychineb Aber-fan gan Eleri Bwyta brecwast blasus,

Gwisgo gwisg ysgol yn gyflym,

Cusan a chwtsh olaf i rai,

Cerdded yn ling di long i’r ysgol.

Glaw swnllyd yn pitran patran,

Glaw yn pistyllu o’r awyr lwyd,

Y glaw yn taro pennau’r tai.

Cofrestr olaf “yma”,

Plant ac athrawon yn canu’n swynol,

Gwasanaeth olaf i rai

Gwastraff glo yn cwympo.

Gwastraff glo yn llithro’n gyflym,

Mynydd mud yn sefyll yn stond,

Tswmami o donnau du fel panther

du yn neidio.

Dim plentyn, a sŵn tristwch yn

gwasgaru

Dros y pentref,

Bron bob teulu yn crio ,

Perygl i ddod……

Pobl tân yn dod i safio’r plant

Glowyr yn palu am blant

Chwiban yn chwythu am dawelwch

Teuluoedd yn helpu

Plant ac athrawon wedi marw.

Angen codi Brwsio gwallt a dannedd

radio arno

Bath grêt, pacio cusan.

Mas gwlyb glaw glas

Pitran patran

Pitran patran

Bwrw hen wragedd a ffyn.

Cloch yn canu “bright

and beautiful” Harddcoch.

Cath fawr flin

Yn gorwedd “ofn”!

Sgrechian twrw,twrw,

Plannu’r plant.

Sioc ! Crio’n lledu. Plant,plant, plant. Help!

Sgrechian.

Distawrwydd . Aberfan yn Stopio!

Dim.

Chwilio ! Help ! Bwced.

Rhowch raw!

Dewch distawrwydd.

Sgrechian hapusrwydd.

Tristwch.

Angau Aberfan.

gan Maya

Ymweliad plant Blwyddyn 1 â Dan yr ogof

Es i Dan yr Ogof .

Gwisgais fel Strempan.

Gwisgais ddillad coch.

Gwelais i ddŵr ych a fi.

Clywais i

bang enfawr. Cerddais i

fyny'r ogof dywyll.

Es i Dan yr Ogof . Gwelais i

esgyrn aur hyfryd. Clywais i

Genau Cnoi yn chwyrnu.

Gwelais i ffrog ddu a het

sgleiniog.

gan Mali

Mae plant bach y dosbarth

meithrin wrth eu boddau gyda’r

crwban sydd ganddynt yn y

dosbarth ar hyn o bryd. Dyma

luniau Cadi a Medi- Rose o’r

crwban.

Mae yna ddeg gwahaniaeth rhwng y ddau lun yma.

Allwch chi ddod o hyd iddyn nhw?

Posau’r Plant

Allwch chi ddod o hyd i 12

gair sy’n mynd o flaen

NADOLIG fel mae Coeden?

Sgwad Sgwennu Menter Caerffili

Cwrddodd y sgwad yng Nghastell Caerffili ar Nos Iau, Tachwedd y 3ydd ar gyfer noson o

ysgrifennu arswyd gyda’r bardd Aneirin

Karadog. I ddechrau’r sesiwn bu’r criw yn

ysgrifennu disgrifiadau’r synhwyrau; teimlo,

blasu, clywed, arogli a gweld; Blasu'r Ofn

(Logan) Arogli'r oerfel yn yr aer (Marus) Gweld

trychinebau’r dyfodol (Ifan).

Yna aeth y criw am dro o amgylch y castell er

mwyn deffro eu synhwyrau cyn dychwelyd i’r

castell i greu eu straeon. Roeddynt yn griw

dewr iawn a gwnaethant arsylwi ar gysgodion yn

y tywyllwch, synau’r gwyddau, arogl y tân gwyllt

a’r tywyllwch llwyr mewn rhai o’r ystafelloedd.

Penderfynodd pawb ysgrifennu stori arswyd. Dyma flas o’u gwaith;

Logan - “Galwodd Jeff ar ôl Bob, ond roedd o wedi cerdded yn barod i mewn i’r ystafell ddu

anghroesawgar. Galwodd Jeff amdano eto, ond doedd Bob ddim yno.”

Ifan - “Tywyllwch y nos yn oerfel mis Tachwedd, llwybreiddiodd y milwr unig rownd castell

ei frenin. Tywyllwch fel seler tŷ. Clywodd

yr awel ysgafn yn hedfan heibio’i glust.”

Morus - “Deffrodd Simon mewn ystafell

wag a thawel. Gallai weld dim ond waliau

llwyd diflas a chraciau tenau yn y wal oedd

yn gadael stribed bach o olau i mewn.

Cododd a gwelodd y nenfwd a’r tywyllwch

yn cau i mewn arno.”

Dwi’n sicr byddwn yn gweld mwy o waith y

tri uchod yn y dyfodol.

Pleser mawr yw cyhoeddi genedigaeth Noah William Ellis, mab i Catrin Griffiths a Rory

Ellis. Mae Catrin, wrth gwrs, yn gyn-ddisgybl Ysgol

Gymraeg Caerffili ac Ysgol Gyfun Cwm Rhymni. Wedi

cyfnod mamolaeth bydd Catrin yn cwblhau ei gradd ac yn

hyfforddi yn athrawes ysgol gynradd. Mae’r teulu ifanc yn

byw yn Rhŵs ar hyn o bryd a gwerthu ceir i Wessex,

Caerdydd yw gwaith Rory. Mae dyddiad eu priodas wedi’i

drefnu ar gyfer Gorffennaf yr 8fed yng Ngwesty St Mellons,

Caerdydd. A prin fod eisiau dweud fod nain a taid, Karen a

Hywel Griffiths, Machen, uwchben eu digon.

Y Dudalen Deuluol

Yn ein rhifyn diwethaf aeth enw un baban fach hardd ar goll. Anni Gwen oedd hi,a ganed

hi ar Fedi’r 27ain, yn chwaer fach i Alys Mai. Plant Aled a Lisa Huws, Rhiwbeina ydyn

nhw ac yn wyresi i Mrs Rhian Huws, Ffwrnes Blwm.

Gyda thristwch mawr yr ydym yn cyhoeddi marwolaeth Thomas Parry

Head ar 26ain o Hydref 2016. Byddwch yn cofio Tom fel darllenwr a

chefnogwr brwd y papur Cwmni, ac aeth â’r papur o ddrws i ddrws am

nifer o flynyddoedd. Roedd Tom yn angerddol dros yr iaith Gymraeg, a

gyda chymorth ei wraig Vicky, gwnaeth ymgyrchu'n ddiflino ar gyfer ei

hyrwyddo a chynnal ei defnydd parhaol yn yr ardal leol. Deisebodd yn

ddi-baid gydag eraill am ddarpariaeth addysg gyfrwng Gymraeg yn y

fwrdeistref, ac roedd yn llwyddiannus gydag agor Ysgol Gymraeg

Caerffili, yn wreiddiol yn Senghennydd. Roedd yn hynod o falch bod ei

ddau fab wedi mynychu’r ysgol hon, cyn dod yn ddisgyblion Ysgol

Gyfun Rhydfelen. Parhaodd ei bedwar ŵyr ar lwybr addysg cyfrwng

Cymraeg trwy fynychu ysgolion cynradd Gymraeg lleol ac Ysgol Gyfun Cwm Rhymni.

Roedd Tom yn hynod o falch o lwyddiannau ei blant, Ceri a Gareth, a’i wyrion, sy'n parhau

i ddefnyddio'r iaith Gymraeg hyd heddiw. Mae ei ŵyr hynaf Joshua wedi cymhwyso'n

ddiweddar fel athro ysgol uwchradd, ac mae ei ail ŵyr Ryan yn ei drydedd flwyddyn yn y

brifysgol, yn astudio Animeiddio. Mae ei ddwy wyres Lowri a Ffion â diddordeb yn y

cyfryngau; cwblhaodd Lowri ei Lefel A yn ddiweddar, ac mae Ffion wedi dechrau astudio

mewn coleg.

Ei gymynrodd i addysg gyfrwng Gymraeg ffyniannus fyddai defnydd parhaus o'r iaith er

mwyn ei chadw’n fyw.

Diolchwn i Josh Head, ŵyr Tom, am y deyrnged hyfryd hon i’w dad-cu.

Ein tristwch yw nodi marwolaeth y cyfaill Graham Lewis, gŵr Ann a thad Angharad. Bydd

gweddillion Graham yn dychwelyd i ardal Llanboidy, ardal ei fagwraeth. Magwyd Graham

yno gan un o’i bum chwaer wedi i’w fam farw pan oedd e ond yn chwe mlwydd oed. Yn

fyfyriwr yng ngholeg Abertawe, Prifysgol Cymru, graddiodd mewn Ffiseg cyn ennill

Tystysgrif Addysg i Raddedigion yno.

Daeth i Gaerffili yn athro i Ysgol Ramadeg y Bechgyn, Ysgol Gyfun Sant Martin yn dilyn

ad-drefnu addysg uwchradd ddechrau’r saithdegau. Yno cyfarfu ag Ann, yr athrawes

Gymraeg, a phriododd y ddau..

Dymunwn bob bendith i Ann ac Angharad.

am roi blas Affrica i chi gyda phrydau o cwdw ac

estrys lleol. Rhaid i mi gyfaddef roeddwn i'n

chwilio am fwy na dim ond cael blas o fwyd y

wlad. Wedi gloddesta ar y noson gyntaf roedd

Rex, gwarcheidiwr y nos yn ein hebrwng i'n

bythynod. Pam ein hebrwng? - clywaf chi'n

gofyn. Wel rhag ofn i un o anifeiliad y nos ddod i

chwilio amdanom ar gyfer ei swper. O, medde fi.

Roedd llewpard yn aml yn galw heibio a 'honey

badger' sy'n fil gwaith mileiniach nag unrhyw

lew. Roeddwn i'n hapus iawn i gael fy hebrwng.

I ddelio â phethau hinsoddol a

daearyddol (gan fy mod i'n ystyried fy hun

bellach yn awdurdod ar faterion Africanyddol),

am hanner y flwyddyn, eu gaeaf nhw, mae'r

bushveld yn sych fel sach ac nid oes glaw tan

ddyfodiad glaw tarannau yn eu haf nhw, a dyna

i chi be' ydy glaw pan ddaw. Mae hwnnw'n

dechrau tua'r adeg roedden ni'n cyrraedd. Roedd

peth glaw wedi bod, a dail wedi dod i rai o'r coed

ond i bob pwrpas, digon llwm oedd y wlad, 'drain

ac ysgall mall a’i medd'.

Fasaech chi ddim yn

galw'r wlad yn bert o

bell ffordd. Mae'r

tirwedd yn eithaf

undonog a gwastad

hefyd a'r lonydd yn

mynd yn syth fel saeth

i'r pellterau i droed

mynyddoedd

Drakensberg. Mae un

fantais o ddod ar

ddiwedd cyfnod y

sychder; dydy'r

nadroedd a'r sgorpions

ddim wedi dadebru eto.

Rhaid oedd codi am 4.50

y bore wedyn i fynd ar y

saffari cyntaf. Roedd

Rex yn curo ar y drws. Roedd rheino i'w gweld

wedi'r coffi a'r croissants boreol. Roedd y cerbyd

gyda Togara wrth y llyw yn ein haros a'i bartner

Crest yn eistedd wrth ei ochr ac o fewn dim o dro

wedi'r wawr roedden ni'n hyrddio ar hyd y bush.

Fy Mlog o Dde Affrica (rhan 1)

gan Gareth Williams

Togara ein hyrddiwr medrus

Jest i mi ddweud ar y dechrau nad ydw i'r

saffariwr mwyaf pybyr a fu erioed. Pan

ysgrifennodd R. Williams Parry -

'Benrhynion môr ac awyr nid i mi', rwy'n

dueddol o gydfynd ag ef, fel un a 'gâr ei

gymdogol goed'. Ond daeth y cyfle i fynd,

ac mi es.

Roedd hi'n glamp o siwrnai o

Heathrow i Cape Town. Penderfynais (gan

ei bod hi'n rhatach) fynd ar Ethiopian

Airways oedd yn golygu newid awyren yn

Addis Ababa wedi saith awr cyn hedfan

am chwech awr a hanner arall i gyrraedd

Cape Town. Cyfle i weld Ethiopia,

meddyliais i, ond roedd hi'n dywyll pan

gyraheddon ni a welon ni fawr mwy na

chaffis a siopau'r maes awyr. Cofiwch chi

mae menywod y wlad yn rhai hynod

hardd. Gallwn daeru bod Naomi Cambell

ei hun yn gweini coffi i mi. Yn ôl y wraig,

doedd y dynion ddim yn rhy ffôl chwaith.

Os ewch chi yno rywbryd, cofiwch bod y

ddinas bron i wyth mil o droedfeddi

uwchlaw lefel y môr a gall anadlu fod yn

sialens i un nad yw ei fegin yn gwethio'n

rhy effeithiol. Mae cyfundrefnau eu maes

awyr braidd yn amrwd hefyd. Wedi aros

noson yn Cape Town roedden ni yn yr

awyr eto am rhyw dair awr arall i deithio i

dref o'r enw Hoedspruit, i'r gogledd o

Johannesburg, yn ardal Parc Kruger, yn

rêl glôbtrotars! Roedd yn fodd i mi

sylweddoli pa mor fawr yw De Affrica. Gall

Cymru ffitio 57 gwaith i mewn iddi.

Wedi cyrraedd hebryngwyd ni i'n

swigen ddiogelwch ym moethusrwydd y

'lodge' oedd rhyw hanner awr o'r maes

awyr ar hyd is-lonydd o bridd, ac fe'n

cwrddwyd gan fenyw yn cynnig llieiniau i

ni sychu'r chwys o'n talcenni, ddim bod

angen gan nad oedd hi'n rhyw arbennig o

gynnes yn y bushveld y diwrnod hwnnw.

Roedd ein caban yn embaras o foethus,

gyda gwely mor fawr y gallwn i weld

gorwel iddo a bath o safon olympaidd.

Roedd y signal wi-fi yn glir fel cloch hefyd.

Pa anialdir anghysbell?!

Mae pobol De Affrica am eich

bwydo yn aml, yn gyson ac yn helaeth sy

ddim yn help i'r bogel. Maen nhw hefyd

Welson ni affliw o ddim am awr gyfan gyda'r cerbyd yn oedi

ar brydiau i ddadansoddi tipyn o dail eliffant. Roeddwn i'n

dechrau sylweddoli nad ydy bywyd gwyllt Affrica mor

amlwg a hynny a rhaid mynd i chwilio amdano, ond am

chwech o'r gloch yn y bore? Ond pan welwch

chi rheino neu giraff yn sydyn yn ymlwybro o'ch blaen yn

oerfel y bore yn hollol ddisymwth, mae o'n dipyn o waw

ffactor. Gadewais i Pat y wraig ymgymryd â'r saffaris boreol

ar ôl hyn. Mae natur llawer mwy anturus ganddi. Byddwn

i'n cyfyngu fy hun at y rhai mwy sidêt yn y prynhawn gyda

gin a thonic mewn rhyw lecyn addas.

Ond bydd dwy olygfa yn aros yn y cof. Y gyntaf oedd

gwylio llewes yn llusgo corff wildebeest at ei chenawon

nemor ddecllath oddi wrthym yn nerfus yn y cerbyd.

Gorchmynwyd i ni beidio a chodi i dynnu llun ac aros ar ein

heistedd. Roedd sefyll yn fygythiad iddynt a byddent yn

ymosod. Doedd dim rhaid dweud ddwywaith. Yr ail, a hyd yn

oed yn fwy trawiadol oedd carfan o eliffantod a glywid o

bellter anweledig yn tarannu trwy'r coed a'r canghennau a

choed cyfan yn torri wrth iddynt ddynesu. Yn sydyn roedden

nhw yno; rhyw ugain mewn un rhes ufudd y tu ôl i'r fam

oedd yn arwain ei thylwyth. Arhosent ambell waith i larpio a

bwyta'r rhisgl oddi ar y coed sychion cyn symud ymlaen.

Arhosodd un, braidd yn rhy hir, i rythu arnom. Chwythodd

wynt o'i thrwnc cyn penderfynu nad oeddem yn werth ein

bygwth a symud ymlaen. Waw!

Wrth adael Vuiami Lodge wedi'n pum niwrnod o

loddesta y cwestiwn yn fy mhen i oedd, pa mor wyllt oedd y

profiad? Wedi'r cwbwl, doedd y wildebeest, yr impala a'r

llewod yn eu dilyn ddim y crwydro'n rhydd dros anialdiroedd

Affrica, roedd clawdd a'i wifren drydan yn eu cadw nhw yn

ddiogel y tu mewn i'r 'reserve' er diddanwch i ni ymwelwyr.

Roedden ni'n symud ymlaen i Cape Town lle roedd waliau a

gwifrau trydan yn cadw pobol allan. Roedd un ffaith

anghyfforddus arall yn fy mhoeni; roedd y gweision i gyd yn

dduon a'r gweinyddwyr i gyd yn wyn. Pa newid De Affrica?

Agorodd y ffurfafen a disgynodd y glaw yn llen.

Dyma fy hoff lun o’r

daith gyfan

Canlyniadau Eisteddfod y Cymoedd 2016

Cystadleuaeth 1af 2il 3ydd

Unawd Bl 2-4 Jessica Williams Lena Davies Isabella Hopper

Unawd Bl 5-6 Celyn Rees Seren Williams Mali Davies

Llefaru Bl 2-4 Lena Davies Menna Carrol

Llefaru Bl 5-6 Awen Davies Seren Williams Ffion Roberts

Unawd offerynnol Blwyddyn 6 ac iau Siriol Alun Elliott Bell Seren Williams

Dawnsio Unigol Bl 6 ac Iau Morus Jones Awen Davies Liliana Davey

Perfformiad mwyaf addawol cynradd Celyn Rees am yr unawd Bl 5-6

Cyflwyniad cerddorol / theatrig Ysgol Ifor Bach

Cor Bl 6 ac Iau Ysgol Llwyn Celyn Ysgol Ifor Bach Ysgol Gartholwg

Dawnsio Grwp Bl 6 ac iau Ysgol Ynyswen

Unawd Bl 7-9 Nansi Rhys Adams Dafydd Veck Gethin Bennett

Unawd Bl 10-13 Morgan James Megan Sass Nel Lewis

Llefaru unigol oedran uwchradd Nansi Rhys Adams Efa Prydderch Iestyn Jones

Dawnsio unigol uwchradd Daniel Jones Osian Gruffydd Iestyn Jones

Unawd offerynnol uwchradd Heledd Gwynant Aisha Palmer Osian Gruffydd

Perfformiad mwyaf addawol

uwchradd

Heledd Gwynant am yr unawd offerynnol uwchradd

Unawd lleisiol agored Rhodri Trefor

Unawd offerynnol agored Heledd Gwynant

Unawd canu emyn Rhys Griffiths Aled John Lynwen John / Denzil

John

Unawd sioe gerdd agored Nansi Adams Rhys Griffiths / Ie-

styn Jones

Esme Cheadle

Llefaru unigol agored Glesni Euros

Grŵp llefaru agored Lleisiau Rhymni

Llenyddiaeth cynradd Luke Moverley Englyn Martin Huws

Llenyddiaeth uwchradd Erin Aled Cyfres o Luniau Lynda Ganatsiou

Limerig Denzil John Hunlun y Cwm Mali Crimmings

Cerdd John Emyr Llinell goll Ben Jones

Parti / côr gwerin agored Parti'r Efail Côr Godre'r Garth

Côr Agored Côr y Gleision Côr Godre'r Garth Côr Cwm Ni /

Bechgyn Bro Taf

Diolch i Mair Gwynant, Trysorydd yr Eisteddfod am gyflwyno’r wybodaeth hon.

Tra bo haul bach mis Tachwedd yn rhoi’r byd dros dro i’r bedd, rhoi’r dail dan garthen denau,

rhoi bendith gwlith ar eu gwlau, cyn i’r gwynt a’i helyntion

fwrw’i waedd hyd y fro hon, nes rheibio-rhwygo’r brigyn

bach dycnaf, yr olaf un, yn wâr â’n diolchgarwch

down ni’n driw at ford yn drwch o chwaneg, ford sy’n gwegian

dan sŵn cerdd, sŵn dawns, sŵn cân.

Cywydd Diolch

ar noson trosglwyddo’r awenau

Cyflwynwyd y cywydd hwn, wedi’i fframio’n briodol, i’r Parchedig Ddoctor R.Alun Evans i ddiolch iddo am sefydlu Eisteddfod y Cymoedd am fod yn Gadeirydd ers

y cychwyn a nawr yn Llywydd Anrhydeddus yw Ŵyl . Cyflwynwyd y gerdd gan Aled John, Cadeirydd newydd Eisteddfod y Cymoedd.

Dod ar alwad R. Alun heb os y deuwn bob un,

Alun a fynnodd holi ein calon a’n herio ni, R. Alun, gŵr a welodd

mai’r awr i fyw mwy ryw fodd yw’r gaeaf, awr i gywain

cynhaeaf trwm ein cwm cain! Alun glên, capten ein cad,

y gŵr a’i arf o gariad, y dyn â dawn adennill y seiliau saff fesul sill, dawn y dyfal ofalus,

y rhai ŵyr werth grynhoi’r us.

Heno, wrth roi’r awenau a llyw’r ras yn llaw yr iau,

mae hwn yn gwestiwn i gyd, yn awydd am griw diwyd, a gwêl nawr, ein bugail ni,

ein hateb: ‘daliwn ati!’, rhown air at air, nes dod haf

ein diolch o’r mis duaf. Mererid Hopwood

Fis Hydref diwethaf gofynnwyd i fi gyfrannu eitem ar orymdaith newyn Jarrow at raglen

Sunday Supplement Radio Wales. Roedd hanes y dynion diwaith a gerddodd o Jarrow i

Lundain yn Hydref 1936 yn gyfarwydd i mi, ac roeddwn yn barod i'w gymharu gyda'r

Siartwyr a gerddodd o'r cymoedd i Gasnewydd yn Nhachwedd 1839 – y ddwy garfan yn

ymgyrchu dros gyfiawnder.

Ond wrth i fi ymchwilio ymhellach i'r hanes, sylweddolais fod

cysylltiadau agosach o lawer i'w canfod – cysylltiadau na wyddwn i

ddim amdanynt, er i fi gael fy magu yn y cymoedd, yn ferch ac yn

wyres i lowyr. Yng nghymoedd De Cymru dechreuodd yr ymgyrch yn

y 1920au, pan benderfynodd y diwaith gerdded at yr awdurdodau i

ofyn am gyfiawnder, ac i dynnu sylw at enbydrwydd eu dioddefaint.

Yr olaf o gyfres o orymdeithiau'r newynog oedd yr un o Jarrow.

Roedd dirwasgiad y 20au wedi arwain at ddiweithdra enbyd yn yr

ardaloedd glofaol, a bu methiant Streic Gyffredinol 1926 yn ergyd

arall i'w gobeithion. Ar ben hyn i gyd, daeth y newyddion bod y

llywodraeth yn bwriadu lleihau yr hyn o gymorthdal a roddid i'r

diwaith a'u teuluoedd. Yn Hydref 1927 daeth rhyw 10,000 o bobl at ei gilydd yn y Rhondda,

i glywed anerchiadau gan arweinwyr y glowyr. Penderfynwyd y dylai cynrychiolwyr o blith

y diwaith gerdded i Lundain gyda'r bwriad o gyrraedd adeg dechrau seisiwn newydd y

Senedd ar Dachwedd 8fed, a cheisio siarad gyda gweinidogion y llywodraeth. Y gobaith

oedd y byddai'r rhai oedd yn gwneud y gyfraith yn gwrando ar y rhai a effeithid ganddi.

Ar ddechrau mis Tachwedd, cerddodd 270 o'r diwaith, o'r Rhondda a rhai o'r cymoedd

eraill, bob cam o'u cartrefi i Lundain. Ni chawsant lawer o groeso ar eu taith – a methiant

fu eu dirprwyaeth yn Llundain. Mudiad Cenedlaethol y Diwaith oedd yn trefnu'r cyfan, ac

roedd gan y mudiad hwn gysylltiadau agos â'r Blaid Gomiwnyddol. Oherwydd hynny roedd

yr ymgyrch yn wrthun i'r pleidiau gwleidyddol eraill, gan gynnwys y Blaid Lafur.

Serch hynny, llwyddodd yr orymdaith i dynnu sylw'r cyhoedd at y sefyllfa ofnadwy yn yr

ardaloedd a effeithiwyd waethaf gan y dirwasgiad ac i ennyn mwy o gydymdeimlad tuag at

y diwaith a'u teuluoedd. Felly trefnwyd

gorymdeithiau eraill yn Ne Cymru, ond roedd y

rhain yn anelu at roi pwysau ar yr awdurdodau

lleol ac ar yr undebau i ystyried dioddefaint y

diwaith.

Ond digon oer oedd eu croeso. Cerddodd 112 o

bobl o'r cymoedd i Fryste ym Medi 1931, gyda'r

bwriad o annerch cynhadledd Cyngres yr

Undebau Llafur. Gwrthododd y Gyngres roi

gwrandawiad iddynt, ac ar ben hynny,

ymosodwyd arnynt gan heddlu ar gefn ceffylau.

Defnyddiodd yr heddlu bastynau i chwalu'r

gwrthdystwyr newynog.

Parhau i orymdeithio wnaeth y diwaith, er gwaethaf popeth, a chynyddodd y mudiad.

Ymunodd 375 o Dde Cymru gyda dros 2,000 o orymdeithwyr o bob rhan o Brydain ar daith i

Lundain yn Hydref 1932, a gorymdeithiodd cannoedd eto y flwyddyn ganlynol i bencadlys

Cyngor Sir Gwent yng Nghasnewydd

Gorymdeithiau'r Newynog

O Ddifri’ wrth Ddwli y ’Dolig hwn

Eleni, cynhelir Diwrnod Siwmper Nadolig Achub y Plant ddydd Gwener, 16eg o Ragfyr. Bydd y dwli yn digwydd ledled Cymru wrth i gefnogwyr mewn ysgolion, swyddfeydd a chartrefi adael eu gwisg arferol yn y cwpwrdd, a gwisgo rhywbeth dwl, Nadoligaidd er budd Achub y Plant. Rydym yn annog pobl i addurno eu siwmperi yn y dull gwirionaf bosib - ewch amdani!

Ond mae ochr ddifrifol i’r holl ddwli hefyd. Drwy roi siwmper wirion ymlaen a chyfrannu £2 tuag at waith Achub y Plant (£1 os ydych mewn ysgol) bydd yr holl arian a gesglir yn mynd tuag at helpu plant mwyaf bregus y byd; boed hynny mewn gwersyll i ffoaduriaid neu ardaloedd rhyfelgar, yn dioddef o newyn neu drychineb naturiol, neu’n byw mewn tlodi yma yng Nghymru. Drwy wisgo siwmper wirion byddwch yn ein cynorthwyo i fynd i’r afael â phroblemau difrifol tu hwnt. Pecyn Codi arian Cymraeg ar gael i ysgolion a’r cyhoedd Gellir cofrestru ar www.christmasjumperday.org, ac unwaith i chi wneud hynny gellir dewis fersiwn Gymraeg o’r pecyn codi arian i’w lawrlwytho. Mae’r pecyn yn llawn syniadau ar gyfer gweithgareddau creadigol a dwl i sicrhau y bydd eich Diwrnod Siwmper Nadolig yn llwyddiant.

Ymysg eraill, bydd siopau WH Smith yn cefnogi Diwrnod Siwmper Nadolig Achub y Plant eleni drwy greu dau dedi bêr arbennig o’r enw Benji a Bruno. Gwerthir y tedis mewn siopau WH Smith ledled Cymru â’r DU am £4.99, gyda £1 o bob gwerthiant yn mynd tuag at yr elusen.

Rydym hefyd yn partneru gyda Fisher-Price i newid y stori ar gyfer plant tlotaf y DU. Rhwng yr 2il o Dachwedd a’r 24ain o Ragfyr 2016, bydd £1 o werthiant 16 o deganau amrywiol o’u cyfres Laugh & Learn sy’n cael eu gwerthu drwy Argos arlein yn mynd tuag at gefnogi ein rhaglen grantiau yn y DU - Bwyta, Cysgu, Dysgu, Chwarae. Os am sgwrs yn y Gymraeg am Ddiwrnod Siwmper Nadolig neu waith Achub y Plant yn gyffredinol, cysylltwch â Rhian Brewster neu Eurgain Haf ar 029 20 396838 neu ebostiwch r.brewster@savethechildren.org.uk neu e.haf@savethechildren.org.uk. Cewch fwy o wybodaeth hefyd ar ein tudalen Facebook @savethechildrenwales a Twitter @savechildrencym.

.Roedd gan yr ymgyrchwyr hyn ddeiseb i'w chyflwyno, yn gofyn i'r awdurdodau ystyried

cynigion ymarferol i wella sefyllfa'r diwaith a'u teuluoedd. Ond ofer fu'r gorymdeithiau hyn

hefyd.

Do, fe gafodd ymdeithwyr Jarrow well croeso gan yr awdurdodau yn 1936. Nid oedd cymaint

o ofn y Blaid Gomiwnyddol arnynt, ond hefyd - roedd rhyfel ar y gorwel, a gwyddai'r

llywodraeth y byddai angen dynion i wneud arfau ac i ymladd …

Un fu'n llygad-dyst i'r digwyddiadau hyn i gyd oedd y bardd Idris Davies o Rymni, ac

ymatebodd i ddioddefaint y cwm hwn yn y 1920au a'r 1930au mewn cerddi grymus megis

Gwalia Deserta. Bydd yr hanesydd Dr Siân Rhiannon, hefyd o Rymni, yn cyflwyno'r bardd a'i

waith i Gymdeithas Hanes CwmNi ar nos Iau, Rhagfyr 1af - dewch i glywed rhagor am ein

hanes anghofiedig!

Dr Elin Jones

Trydydd cyfarfod Cymdeithas Hanes Cwm Ni a gynhaliwyd yng Nghlwb Rygbi

Penallta ar y pumed o Ragfyr y llynedd. Cymdeithas yw hon ar gyfer Cymry

Cymraeg a Dysgw y lefelau Hyfedredd Uwch. Thema’r sgwrs oedd “Englynion

y Nadolig”. Trafodwyd dau ddeg wyth englyn. Agorwyd y drafodaeth gydag

englyn gan Dyfnan - John Jones, Y Wigoedd, Rhos Cefn Hir, un o hoelion wyth

bro fy mebyd.

Nadolig 1955

Onid braint hyfryd ein bri yw eilio’n

Carolau o ddifri?

Canu llawen wedi’r geni

Ydyw’r nef a’n daear ni.

Daeth englyn Y Parchedig Ronald Griffith (1916-1977) i’r cof wrth grybwyll y Nadolig,

Gŵyl cwmni, gŵyl twrci, gŵyl tân – gŵyl yfed

Gŵyl afal ac oren,

Gŵyl hirdaith Santa weithian

Â’i gan mil teganau mân.

Ia, Santa Clôs i hogia Sir Fôn! Pryd y daeth Siôn Corn i’n geirfa tybed? Yr enw rhamantus “Santa”

sy’n englyn cywaith Penrhosgarnedd ar gyfer Talwrn y Beirdd. Y Parchedig John Gwilym Jones,

Penuel, Caerfyrddin, erbyn hyn, ydy ei awdur,

Nadolig Ers Talwm

Yr un dydd a fu’n hir yn dod – y llofft

Yn llwyth o ddarganfod,

Un nos un dydd o syndod

Y tŷ’n bert a Santa’n bod.

Fe weithiodd Y Parchedig John Gwilym Jones englyn i’r Baban Iesu ar achlysur arall,

Tyred – i weled a chredu – yn y gwellt

Gwêl y Gair yn cysgu

Ac yna cyhoeddi’n hy

Wrth y byd wyrth y beudy.

Yn naturiol, wedi trafod y baban Iesu, cyflwynwyd Mair a Joseff. Trafodwyd un gan Y

Parchedig O. M. Lloyd a hwn gan T. Arfon Williams (1935 - 1998)

Mair

Heno datgelwyd i minnau paham

Y mae pen y bryniau

Oll yn ole yn llawenhau

Mae’r achos yn fy mreichiau.

Canodd T. J. Harris, ein “Tomi ni” chwedl pobl Rhymni amdano, englyn i Joseff,

Fe rannodd â’i Fair hynod – yr annwyl

Feithriniad a’r cysgod;

Y dyn hwn, y saer di-nod

Bu dad i Fab y Duwdod.

Teulu bach stabl Bethlehem a’r cof amdano yn dwyn i go’ englyn “Teulu” gan Ymrysonwyr Sir Gâr

yn Y Bala, 1997,

Yn egin pob beichiogi – y mae Mair

Ac mae mhoen amdani

Ac yn nolen pob geni

Wyf am byth yn fy mab i.

Sylwadau Gerallt arno oedd, “Duw sy’n siarad – pob mam yn Fair yn ei olwg Ef a phob plentyn yn

Grist!”

Ydy, mae hi’n ddydd Nadolig yn rhywle bob dydd.

Englynion Nadolig Dafydd Islwyn

Ffoi i’r Aifft Taith Gerdded 140 milltir i gydsefyll gyda Ffoaduriaid

Heddiw, mae yna 65 miliwn o bobl yn ffoaduriaid ar draws y byd – y mwyaf ers yr Ail Ryfel Byd. I dynnu sylw at yr angen llethol sy’n eu gwynebu, bydd tîm o staff Cymorth Cristnogol a Cytun, (Eglwysi ynghyd yng Nghymru) yn arwain taith gerdded noddedig ar draws Cymru, o Fethlehem (Sir Gaerfyrddin) i’r Aifft (Sir Ddinbych), gan godi arian tuag at Apêl Nadolig Cymorth Cristnogol.

Bydd y daith yn cychwyn gyda gwasanaeth ym Methlehem fore Sul Rhagfyr 4ydd ac yn teithio i fyny drwy Edwinsford, Llanbed, Tregaron, Aberystwyth, Ynyslas – lle y bwriedir croesi’r Afon Ddyfi mewn cwch, yn yr un modd â’r miloedd o ffoaduriaid sydd wedi ceisio croesi Môr y Canoldir. Ymlaen wedyn i Fachynlleth, Brithdir, Bala, Rhuthun a chyrraedd yr Aifft ar Ragfyr 15fed. Bydd gwasanaeth arbennig yn Eglwys Gadeiriol Llanelwy i gloi’r daith nos Iau Rhagfyr 15fed am 7 o’r gloch gyda Esgob Gregory Cameron, Esgob Llanelwy yn pregethu.

Meddai’r Parch Aled Edwards, Cyfarwyddwr CYTUN, ‘Rwy’n falch iawn o’r cyfle i fod yn rhan o’r daith arbennig hon. Cefais y fraint o deithio i weld sefyllfa’r ffoaduriaid ar y ffin rhwng Serbia a Macedonia ac mae’n holl bwysig ein bod yn dal ar bob cyfle i godi llais ac i godi arian i leddfu’r angen mawr sy’n wynebu’r teuluoedd hyn sydd wedi ffoi rhag sefyllfaoedd enbyd yn ein byd.’

Meddai Huw Thomas, Pennaeth Cymorth Cristnogol yng Nghymru – “Gyda thymor y Nadolig yn agosau, cofiwn fel y bu raid i Iesu a’i deulu ffoi i’r Aifft i ddianc rhag trais Herod. Heddiw, mae Cymorth Cristnogol yn gweithio gyda phobl sydd mewn sefyllfa debyg, gan ddarparu cymorth dyngarol megis bwyd, meddyginiaeth a phecynnau glendid, mewn gwersylloedd ffoaduriaid ar draws y byd. Mae’r daith gerdded hon yn fodd nid yn unig i godi arian hanfodol i gynnal ein gwaith, ond hefyd i dynnu sylw i’w dioddefaint, a herio’r ffordd negyddol y mae’r cyfryngau a’r llywodraeth wedi bod yn portreadu ffoaduriaid.”

Fel rhan o’r paratoadau ar gyfer y daith. cafodd Anna Jane Evans, Cydlynydd Gogledd Cymru Cymorth Cristnogol rodd arbennig gan blant ysgol Sul Noddfa Caernarfon y Sul diwethaf – llun o droed pob plentyn a gair o anogaeth i’w chynnal ar y daith. ‘Roeddem eisiau lawnsio’r daith efo’r Ysgol Sul er mwyn iddyn nhw ddechrau codi arian’, meddai Llinos Morris, gweithiwr plant yr eglwys – ‘roedd y plant wrth eu boddau’n sgwennu’r negeseuon – ac un ohonynt eisiau rhoi dwy droed i Anna Jane rhag iddi feddwl bod rhaid hopian yr holl ffordd!’ Am fwy o wybodaeth, ac i gofrestru i gerdded y daith, neu rannau ohoni, neu i noddi’r cerddwyr, ewch i wefan Cymorth Cristnogol –

http://www.christianaid.org.uk/cymru/news/escape.aspx?Page=2

Atebion

Posau’r Plant.

Sawl un gawsoch chi’n gywir?

Merched y Wawr Cwm Rhymni

Ein cadeirydd y mis hwn oedd Rhian Huws. Cynhaliwyd noson hollol anffurfiol lle bu

croeso i ni ddod ag eitem a stori fach gogyfer â’r eitem.

Mae Marian Fairclough yn hannu o Fôn ac fe ddaeth â’r casgliad gan Siôn Gwilym - ‘Dywediada Gwlad y

Medra - geiriau ac ymadroddion llafar Môn’. Disgrifir y llyfr fel casgliad o eiriau ac ymadroddion yn iaith

lafar trigolion Ynys Môn, gan gynnwys ffraethinebau cyfoethog a nodiadau manwl. Bu tipyn o drafod a hel

atgofion - ac fe gynigwyd ymadroddion o ardaloedd eraill o Gymru. Gallen fod wedi treulio noson gyfan ar

y pwnc hwn.

Daeth Judith Griffiths a thegan meddal - cath fach - a gafodd gan ei thad ar ei phenblwydd yn flwydd. Yn

wahanol i’r teganau swnllyd sydd ar gael heddiw, roedd y gath fach hon yn symud yn dawel ac yn araf -

llonyddwch hollol. Roedden ni i gyd eisiau ei hanwylo!

Cawsom wers fer gan Eirlys Thomas ar

gyweiriadur sol-ffa ei thad. Roedden ni bron i gyd

yn gyfarwydd â gweld un o rhain adeg ein

plentyndod yn enwedig yn yr ysgolion Sul.

Llun oedd gan Gwyneth Davies o’r pabi glas -

pabi o’r Himalaya. Ffotograff a dynnodd hi ei hun

wrth grwydro un o erddi Cernyw oedd hwn.

Gwelodd e ben bore gyda diferion o law y bore yn

dal i lynnu ar y petalau. Enillodd y llun y wobr

gyntaf yng nghystadleuaeth ffotograff y

Rhanbarth ar y thema 'Glas a Melyn'. Aeth y llun

ymlaen i gystadleuaeth Radi Thomas yn y Sioe

Frenhinol gan gyrraedd yn agos i'r brig a chael

canmoliaeth uchel.

Wedi'r Sioe, aeth y llun ar goll am ryw ddeunaw mis! Yn y diwedd fe'i ffeindwyd yn 'saff' mewn bocs ar

silff un o swyddogion y Rhanbarth ymysg bocsys ar ôl iddi

symud tŷ!

Eitem Jenni Jones-Annetts oedd darn o bren wedi ei gerfio.

Ar ei hymweliad cyntaf â Seland Newydd fe aeth hi i

Bentre Byw y Maori yn Rotorua a chwrdd â cherfiwr o’r

enw Elvis! Cyn mynd yno am yr ail dro fe brynodd lyfr ar

lwyau caru o Sain Ffagan yn anrheg i Elvis a’i

gydweithwyr. Roedd wrth ei fodd a cherfiodd ddarn o

podocapus totara (coed mawr sy’n boblogaidd ar gyfer

cerfio sy’n tyfu yn y wlad honno) yn rhodd iddi.

Daeth Wilma Davies a darnau o sidan gyda gwaith llaw

cain a chelfydd ei Mam arnynt. Fe’n syfrdanodd ni braidd

pan ddywedodd taw sidan parachute oedd gyda ni o’n

blaenau.

Ym mis Rhagfyr byddwn yn ymuno â changhennau’r de-

ddwyrain yng ngwasanaeth Nadolig y Rhanbarth. Fe’i

gynhelir yn Y Tŷ Du (Rogerstone).

Gaynor Williams

MERCHED Y WAWR CWM RHYMNI

Noson yng ngofal

BRANWEN CENNARD,

Awdur a Chynhyrchydd

Rhaglenni Teledu

Nos Fercher, 18fed Ionawr

7.30

Ysgol Penalltau,

Cwm Calon,

YSTRAD MYNACH,

CF82 6AP

Croeso Cynnes

Lluniaeth Ysgafn

GWERSYLL YR URDD LLANGRANNOG

Ar ddechrau mis Hydref fe aeth disgyblion Blwyddyn 5-6 ysgolion cynradd Cymraeg ardal Caerffili i

Langrannog am benthwynos. Pawb wedi cael amser da. Diolch i ddisgyblion chweched dosbarth Ysgol

Gyfun Cwm Rhymni am fynd gyda nhw i gynorthwyo fel SWOGS.

GALA NOFIO

LLongyfarchiadau mawr i bawb ddaeth ynghyd dydd Iau 17 Tachwedd yng Nghanolfan Hamdden

Pontypŵl i gymryd rhan yng Ngala Nofio flynyddol yr Urdd. Pawb wedi gwneud yn arbennig o dda.

Mae’r y canlyniadau i’w gweld ar wefan yr Urdd www.urdd.cymru. Bydd pawb ddaeth yn gyntaf yn

mynd ymlaen i gystadlu yn Gala Nofio Genedlaethol yr Urdd yng Nghaerdydd ar 21-22 Ionawr 2017.

LLYWYDD NEWYDD

Croeso i Lywydd newydd yr Urdd ar gyfer 2016-2017 sef LOIS DAFYDD o ardal Ceredigion

GWASANAETH SUL YR URDD

Cynhaliwyd Gwsanaeth Sul yr Urdd yn ardal Pontypŵl Ddydd Sul 20 Tachwedd. Diolch i Ysgolion

Panteg, Cwmbran, Bryn Onnen ac Ysgol Feithrin Pontypŵl am gymryd rhan a diolch arbennig i Diane

Ebo am arwain ac i Nerys Griffiths am gyfeilio.

JAMBORI CANOLFAN Y MILENIWM

Ddydd Llun 14 Tachwedd aeth dros 500 o ddisgyblion o ysgolion cynradd Cymraeg ardaloedd Rhanbarth

Gwent i gymryd rhan mewn Jambori yng Nghanolfan y Mileniwm yn y Bae yng Nghaerdydd. Pawb wedi

mwynhau yng nghwmni Gwenda Owen a Mr Urdd.

Cafodd disgyblion ysgolion cynradd ail iaith gyfle i fwynhau mewn Jambori mis diwethaf gyda Martyn

Geraint yn ardal Brynmawr ac Ysgol Lewis Pengam.

EISTEDDFOD GENEDLAETHOL YR URDD 2017 Gŵyl Gyhoeddi Eisteddfod 2017

Gorymdeithiodd nifer fawr o bobl drwy dref Penybont ddydd Sadwrn, 8 Hydref i ddathlu dyfodiad

Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd i Benybont, Taf ac Elái

fis Mai 2017.Cynhelir yr Ŵyl rhwng 29 Mai – 3 Mehefin

2017. Os gwnaethoch fwynhau stiwardio yn Eisteddfod

yr Urdd Caerffili yn 2015 fe wyddoch fod stiwardiaid yn

chwarae rhan allweddol yn y cyfnod cyn ac yn ystod

wythnos Eisteddfod yr Urdd.Mae’r Urdd yn dibynnu ar

gyfraniad gwirfoddolwyr yn fawr ac yn ddiolchgar am

unrhyw gymorth. Beth amdani? Am ragor o wybodaeth

cysylltwch â Ruth Morris ar ruth@urdd.org / 01678

541012 neu llwythwch y Ffurflen Stiwardio trwy’r linc

isod. http://www.urdd.cymru/cy/eisteddfod/cefngoi/wisiau-helpu/

CHWARAEON

Pob lwc i dimoedd Rhanbarth Gwent sydd yn cymryd rhan yng Ngŵyl Pêl Rwyd Genedlaethol Uwchradd

yr Urdd yng Nghaerdydd Ddydd Iau 24 Tachwedd. Pob lwc hefyd i dimoedd pêl rwyd a rygbi ysgolion

cynradd a fydd yn cystadlu mewn 2 gystadleuaeth yn Ysgol Gyfun Cwm Rhymni ar 1 Rhagfyr.

Helen Greenwood Swyddog Datblygu Rhanbarth Gwent 01495 350155

CLYBIAU YR URDD yn Neuadd y Gwyndy

Dydd Llun Pêl Droed a Rygbi Bach 4.30 – 5.15 Meithrin – Blwyddyn 2 £2.50

‘Bales a Warburtons Bach’

Dydd Mawrth Gymnasteg 4.30-5.30 Meithrin – Blwyddyn 2 £3

Dydd Iau Dawns 4.00-4.45 Meithrin/Derbyn £2.50

4.45-5.30 Blwyddyn 1 a 2

NEWYDDION TACHWEDD URDD GOBAITH CYMRU

Un funud fach….........

Rhyfedd yn tydi, yr eiliadau, y munudau, y cyfnodau byr yn aml sy’n aros yn y côf, nid y

digwyddiadau mawr. Fel yna yr oedd hi imi ddydd Sadwrn Tachwedd 12fed, y diwrnod cyn

Sul y Cofio.

Roeddwn i wedi teithio i’r gogledd er mwyn cyhoeddi yn y

Gymraeg ar yr uchelseinydd wrth i dîm pêl-droed Wrecsam

druan wynebu rhyw dîm anenwog arall ar y Cae Ras. Colli fu

hanes Wrecsam ond fe enillodd y dorf gryn dipyn o barch gen

i. Gofynnais am “Funud o dawelwch” er cof am y rhai a

gollodd eu bywydau wrth frwydro mewn rhyfeloedd.

Distawodd y dorf ac aeth y stadiwm yn dawel fel y bedd.

Fel yna oedd hi ryw bythefnos ynghynt hefyd pan ofynnais yn

ddwyiethog am funud o dawelwch wrth gofio y rhai a gollodd

eu bywydau a’r rhai a ddioddefodd wedyn yn Aber-fan yn

1966. Roedd llawer ar y Cae Ras yn cofio anwyliaid a fu farw

yn nhanchwa Gresffordd 1934 pan laddwyd 266 mewn

ffrwydriad dan-ddaearol. Yn rhyfedd yr unig sŵn a oedd i’w glywed y tro hwn oedd sŵn

adar bach yn hedfan uwchben y stadiwm.

Dychwelais i’r cwm er mwyn edrych ymlaen a gwylio tîm pêl-droed Cymru yn erbyn Serbia

yng ngemau rhagbrofion Cwpan y Byd. Roedd Cymru wedi colli’n drwm yn Serbia yn 2012

o 6-1. Roedd y tîm yn dal o dan gysgod marwolaeth eu rheolwr blaenorol, Gary Speed. Ar

ddiwedd y gêm yn yr ystafell newid mewn munud dyngedfennol, fe ymbiliodd un o’r

chwaraewyr mwyaf profiadol, Craig Bellamy, ar i’r tîm symud ymlaen. Ie, cofio Gary ond

edrych ymlaen i’r dyfodol.

Bellach yn 2016 roedd tîm pêl-droed Cymru wedi cyflawni hynny. Roedd twrnament yr haf

pan gyrhaeddodd Cymru rownd gynderfynol Pencampwriaeth Ewrop cyn colli i Bortiwgal,

wedi cyflwyno atgofion melys iawn i bob Cymro a Chymraes. Pwy fedr anghofio

buddugoliaethau hanesyddol yn erbyn Rwsia a Gwlad Belg heb sôn am yr eiliad

fythgofiadwy pan sgoriodd Hal Robson-Kanu gôl orau’r gystadleuaeth? Ie, munudau

cofiadwy yn cyflwyno atgofion oes.

Felly, mawr oedd y disgwyl y byddai Cymru yn gallu talu’r pwyth yn ôl yn Stadiwm

Caerdydd. Bu tîm Cymru’n drylwyr, yn drefnus ac yn effeithiol fel arfer. Fe newidiwyd

patrwm chwarae arferol Cymru er mwyn cyfarfod â bygythiad yr ymwelwyr. Roedd popeth

yn mynd yn iawn wrth i Gareth Bale sgorio gôl agoriadol y gêm.

Roedd popeth yn mynd yn hwylus ond gyda dim ond pum munud yn weddill, fe

gyrhaeddoedd munud dyngedfennol y gêm. Cymru yn ymosod, y bêl yn cyrraedd Bale gyda

dim ond y golwr i’w guro. Fe ergydiodd, ond fe darodd y bêl y postyn. Fe dorrodd Serbia’n

rhydd, croesiad o’r dde a Mitrovic yn penio’r bêl i gefn y rhwyd.

Unwaith eto roedd munud wedi profi’n dyngedfennol. Bellach y mae gan Gymru Everest o

fynydd i’w ddringo os ydyn nhw am gyrraedd gemau Cwpan y Byd. Os am wireddu’r

freuddwyd unwaith eto, mae’n debyg bydd rhaid curo Iwerddon (y tîm ar y brig) oddicartref

a gartref. Ie, dim ond amser a fydd yn datgelu pa mor bwysig fydd y funud yna pan darodd

Bale y postyn yn un pen o’r maes cyn i Serbia sgorio yn y pen arall.

Dafydd Roberts

Coleg Gwent

Cyrsiau Dydd Sadwrn Pob un rhwng 09:15 a 15:45

03/12/16 Campws Dinas Casnewydd

14/01/17 Campws Pont-y-pŵl

04/02/17 Ysgol GyfunCwm Rhymni

04/03/17 Campws Brynbuga

08/04/17 LLAC Glyn Ebwy

13/05/17 Campws Pont-y-Pŵl

Mae’r Ysgolion Undydd yn cael eu

cynnal ar hyd a lled Gwent ar ddydd

Sadwrn am 5 awr o ddysgu.

£10 yn unig.

Coleg Gwent

Cyrsiau Penwythnos Pob un rhwng 8:45 a 17.00

18-19/03/17 Sad-Sul Campws Pont-y-pŵl

20-21/05/17 Sad-Sul Campws Pont-y-pŵl

24-28/07/17 Llun-Gwe Campws Pont-y-pŵl

30/06-02/07/17 Gwe-Sul Llambed

Mae’r Ysgol Haf yn cynnwys 30 awr o wersi

dros gyfnod o bum niwrnod. Bydd 8 lefel

Is Coed Ysgol Uwchradd Gymraeg newydd Casnewydd

Cyd-amseru perffaith ydoedd i ymgyrch sefydlu Ysgol Gyfun Gwent Is Coed ddigwydd ar yr

un adeg â lansiad argymhellion yr Arglwydd Donaldson. Yn y naill cawn uchelgais i’r genedl

ac yn y llall cawn gam arall wrth wireddu uchelgais Casnewydd i fod yn ddinas ifanc ar dwf.

Cawn gyfle i ddatblygu cwricwlwm yr ardal a chyfle i adennill lle'r Gymraeg yn yr ardal hon.

Agorwyd drysau Ysgol Gyfun Gwent Is Coed ar Fedi’r 5ed ac yr oedd yr ymgyrch i sicrhau

bod yr adeilad yn barod i groesawu’r 81 o ddysgwyr wedi derbyn cefnogaeth yr Adran

Addysg; nid yn unig wrth drefnu ond hefyd wrth ffurfio tîm o bobl oedd yn barod i symud

dodrefn a chlirio ystafelloedd yn ystod gwyliau’r haf.

Daw’r dysgwyr o Ysgolion Cynradd Y Ffin, Casnewydd ac Ifor Hael, ac fe roddwyd hafan i’r

ysgol am y ddwy flynedd gyntaf ar dir Ysgol Gymraeg Bro Teyrnon, sydd heb eto gyrraedd ei

llawn dwf. Dwy ysgol sy’n tyfu gyda’i gilydd. Dyma ysgolion yr ardal a oedd yn arfer cael ei

hadnabod fel Gwent Is Coed, sef teyrnas Teyrnon. Fe fydd yr ysgol yn symud i safle Dyffryn

ac fe fyddwn drws nesaf i Ysgol John Frost. Nid nepell o’r safle mae Gwern y Cleppa, lle

roedd Llys Ifor Hael a lle bu Dafydd ap Gwilym yn fardd y llys. Bydd cenhedlaeth o blant

Casnewydd yn darganfod o’r newydd wreiddiau’r Gymraeg yn eu hardal.

Mae gennym staff llawn angerdd o bob rhan o Gymru (gan gynnwys Casnewydd a Gwent) ac

rydym wrthi yn adennill enwau’r ardal. Rhoddwyd yr enw Allt yr Ynn ar ein hadeilad dros

dro cyntaf. Lliwiau’r ysgol yw lliwiau Casnewydd, sef coch a melyn. Mae’r logo ag elfennau

Celtaidd a hefyd tafod y ddraig ynddi. Mae cyngor yr ysgol wrthi yn chwilio am arwyddair ac

fe fyddwn yn cynnal ein hagoriad swyddogol ar yr ail o Ragfyr. Rhian Dafydd

Rhagfyr 7- Taith llwybr Taf (cyfeiriad Merthyr)-

Cwrdd ym maes parcio Canolfan Garddio

Caerffili CF15 7UN

Rhagfyr 14 - Draethen (10-12) + Cinio Nadolig

(12-1pm) - Cwrdd ym maes parcio Hollybush

Inn NP10 8GB (*Rhaid Cysylltu a talu £10

blaendal cyn 23 Tachwedd Cinio Nadolig)

Rhagfyr 21-Taith Llwybr Taf (Cyfeiriad

Ffynnon Taf) - Cwrdd ym maes parcio Canolfan

Garddio Caerffili CF15 7UN

Ionawr 4 - Cyfarfod cynllunio—Swyddfa Ment-

er Caerffili Suite 1, Parc St Margaret’s, Aberbargod, CF81

9FW

Teithiau Clwb Cerdded

10:00—12:00 Parti Nadolig Nos Fercher 7fed Rhagfyr Clwb Rygbi Penallta, Ystrad Mynach

Cerddoriaeth (Music) gan ALED RHEON Datrys Dirgelwch (Murder Mystery)

gan CwmniCwmNi Hog roast + pwdin Bar

Ffoniwch/phone 01495 333710 i archebu tocyn neu ebostiwch helen.young@coleggwent.ac.uk