namus cİnayetlerİ : hukukİ bİr olgunun sosyal boyutu

8/7/2019 NAMUS CNAYETLER : HUKUK BR OLGUNUN SOSYAL BOYUTU

1/13

NAMUS CNAYETLER :HUKUK BR OLGUNUN SOSYAL BOYUTU

Do. Dr. Galip sen

Giri ve tantm :Namus cinayetleri : rnek olaylar :

Gaziantepin bir kynde 1996 yl yaznn banda ilenen bir cinayet, kamuoyununhayli ilgisini ekmi, hatta Yeni Yzyl (19 haziran 1996), Bylesini Marquez bileyazamaz, diye balk atmt. Oysa, z ynnden, olay, saysz benzerinden sadecemedyann dramatik biimde iledii ho bir srpriz dolaysyla farkllamaktayd:Gizli bir ak ilikisinin kurban 16 yandaki gen kz, bu macerann sonunda gebekalm, her naslsa gebeliini dokuz ay herkesten saklayabilmi, gayrimerubebeini gizlice bir tarlada dourarak orackta lme terketmi ancak, mucize eseri,

bebek sa kalmay baarm, alamas yoldan geenlerce farkedilerek kurtarlmt.Soruturma sonucu ana bulunup mahkemeye karlm, suunu da itiraf etmiti.Gen kz kefaletle serbest braklm ama jandarma komutan, san salmadannce ailesine, onu ldrmeyeceklerine dair kuran stne yemin ettirmiti. Yemineramen, sosyolojik bir sapma rmei sergilenerek, aile meclisi karar ile gen kz,21 yandaki aabeyi tarafndan ky meydannda ensesinden vurarak ldrlmt.Ackl ama sradan bir namus facias yks niteliindeki cinayet, dieryzlercesinden sadece gayrimeru kz bebein lmemesi bakmndan ayrlmaktaidi.

Bu adan, G.G. Marquez ya da sfatn hakeden her hangi bir edebiyat ustas iin

olaydaki tek ilgin almn, yasak bir akn memnu meyvas bir ocuun, yaamboyunca aile namusunu kirletmenin bedelini kanyla ve canyla demi bir ahlakdknn (veya kurbannn) kz olarak yaamann sosyo-psikolojik ykntayarak nasl bir gelecee srklenecei sorusuna verilebilecek cevaplar olduunusylemek mmkndr. nk, namus iin kadnlar ldrmenin olaand birynne rastlamak zor grnmektedir : Esin Dalay n 20 haziran 1996 tarihli YeniYzyl da bildirdiine gre, sadece Anadolu nun dou yrelerinde bile pek okkadn namus uruna, ou kez hunharca saylabilecek metodlarla katledilmilerdir :Mesela, ailesi, evden kaan gen kzlarn hapsetmi, a susuz brakm, yemeinefare zehiri koymu, kz ban duvarlara vura vura paralayarak lmtr. Namuscinayeti, aile kavramnn hukuki anlam ile de snrl kalmamakta, eini,

boandktan sonra ldren erkeklere de sk sk rastlanmaktadr. Doudaki iddetolaylarnn durulmasndan sonra zellikle Batman linde gzlemlenen ve bir trdolayl namus cinayeti saylabilecek olgu da, gen kzlar arasndaki yaygn intiharsalgndr. Basna yansyan bilgilere gre, Batmanl gen kzlar yreden kurtulmanntek aresini geici grevle gelen erkeklerle iliki kurup evlenmekte grmekte,evlenmeyi baaramadklar takdirde de kendilerini ldrerek namus lekesindenarnmaktadrlar.


2/13

Trkiye de yasalar, bu tip cinayetlerde katiller lehine ilemekte, bir aile bireyininamus temizleme gerekesi ile ldrenler daha az ceza almaktadrlar. Bazan, ailekatliam ya kk erkek ocuklara uygulattrarak pek az ceza ile kurtulmalarn daplanlamaktadr.

Trkiye de hala, cinayetlerin maddi karlar elde etmekten ok , namus ya datecavze urama ve namus kavram ile ok yakn ilikisi bulunan kskanlkgibi toplumsal ve manevi deerlere ilikin saikler dolaysyla ilendiklerine inanmayhakl gsteren veriler bulunmaktadr (Bkz.: sen,1995: 130-132; Aziz et. al.,1994:46). Bu bilekenin ortak paydas, saiklerin genel ahlak diye adlandrlan soyutve ierii mphem bir zihni vaziyet altan kaynaklanmalardr. Bu nedenle, namuscinayetleri yerine deer saikli crmleri kategorize eden bir ifade ile, ahlak vekiilik cinayetleri olarak anmak da aklayc olabilecektir (sen,1995: 132).

Ahlak ve namus kavramlar zerine :

Namus yznden insan ldrmek, hukuk sistemimizin aka hogr ile baktbir crmdr. Trk Ceza Kanununun 462. Maddesi, cinsel anlamda in flagrantedelicto yakalanan, hatta bu eylemde bulunduundan emin olunan e, ebeveyn,karde gibi yaknlarn ldren bireyin cezasnda sekizde yedilik bir indirimngrmektedir. Nitekim, anl Urfa da teyzesinin 16 yandaki kzn evi terkettiiiin boazn keserek ldren 14 yandaki bir gen, birbuuk yldan biraz daha uzunbir sre hapis yattktan sonra, suunun kefaretini deyerek serbest kalmtr(Hrriyet, 12 haziran 1997).

Kukusuz, yasa, lafz itibar ile erkeklere veya kadnlara cinsel davranlarndan,

hatta tutumlarndan holanmadklar yaknlarn ldrme konusunda cinsiyete dayalbir ayrcalk tanmamaktadr. Ayn artlarda cinayet ileyen bir kadnn da,cezasnda erkekler kadar indirim yaplmas sz konusudur. Ancak, pratikte, namusukanla temizlemek neredeyse erkeklerin mnhasr hakk grnmndedir (sen,1995: 150-154,156-158). Yasa, aleni bir eitlik grnts altnda, varolan sosyo-kltrel ve sosyo-psiik koullar veri ve meru sayarak, geleneksel toplumyapsndaki cinsiyetleraras earllktan (equilibrium) uzak durumu normatifyaptrm altna almaktadr : Hukuk sisteminin gizli ya da ak biimde yenidenrettii, geleneklerden kaynaklanan genel ahlak anlay, kadnn sosyal yaamnnahlak sisteminin cinsel hayatta yasaklad davranlar iinde bulunmasna olaslkhazrlayaca sanlan potansiyel her trl ilikiyi dlayacak biimde snrlanmas

anlamna gelecek tarzda kategorik bir bask uygulamaktadr. Snrlamannsorumluluu ve denetimi erkein srtndadr ve z itibar ile, kadnn cinselliinihedef almaktadr Erkein ahlak ve erefi kadnn namusuna endekslidir. Kadnnnamusu ise, temelde bekaret ve sadakat kurallarna riayete (Gilmore,1987a: 90,91;Giovannini, 1987: 61).

eref, namus ve ahlak kavramlar, tamamen metafizik bir kompleksoluturmaktadr. Bu kavramlarn ortak bir anlamsal yap iinde, evrensel; yani heryerde her zaman her koulda geerli bir anlam tamalarn beklemek abestir. Aksine,


3/13

binlerce insann canna malolan bu kompleks, anlamsal olarak ii bo ve tarifemuhta grnmektedir. Hatta, ahlak ve namus kavramlar, yine ierii ve tanmtarife muhta bir erkeklik (machismo) anlayn da kapsayacak kadargenilemektedir : Sevgilisinin erkeklii ile alay etrmek, bir kadn iin ldrlmesebebi olabilmektedir (Hrriyet 8 austos 1996). DPT nin aratrmasna gre, mini

etek, hatta pantalon giymek, makyaj yapmak, salt krsal alanda deil kentlerde deerkeklerin ou tarafndan ho karlanmayan kadn davranlar arasndadr (Gzel,1996: 118; ayrca bkz.: Fiume,1996: 118; Gilmore,1987: 9,10).

Kadnlarn iledikleri namus cinayetleri:

Sklk bakmndan erkeklerle karlatrlamasalar da, kadnlar da namus saiki ileelerini ve ou erkek olmak zere, baka insanlar ldrmektedirler. Yine de, pek azsayda kadn kocasn kskanlk yznden ya da aldatt iin ldrmektedir.Kadnlarn dar anlam ile namus saikiyle cinayet ilemelerinin balca nedeni,kocalarnn ya da elerinin kendilerini fuhu meta olarak satmalar ya da satmagiriimleri; ikinci neden de, tecavz ve tecavz teebbsleridir (sen,1995: 166, 143-

145 ). Kadnlarn eler arasndaki cinayetlerdeki pay, erkeklerin drtte biridolayndadr. Kadnlar, en ok, erkeklerin onlar zerinde egemenlik kurma ve szgeirme giriimleri ile, bunun sonucunda uyguladklar dayak, bask ve zor yzndenldrmektedirler. Bu da, erkein, kadn aidiyet konusu bir nesne olarakalglanmasna yolaan kltrel tutumun bir sonucu olarak grlebilir (Trker,1996:23; sen,1995: 145,166, Aziz et.al.,1994: 48 ). Erkein bu alglamas, resmi e ile desnrl kalmayarak sevgilileri ve hatta, evli kadnlardan seilen sevgilileri bilekapsamaktadr. yle ki, kadnlarn sevgililerinin zorbalndan kurtulmak iin onlarresmi nikahl kocalarnn yardm ile ldrerek kurtulmay denedikleri bile vakidir(sen,1995: 171).

Kadnlarca ilenen cinayetlerin saiklerinde de, erkein poligamik davrann"mbah" sayan cinsiyete dayanan kurumsallam yanlln (sexist bias) veyacinsiyet nyargsnn (Oskay; 1982; 364-365 ); daha dorusu bu yanl (biased) sosyalilikiler yapsn kurumsallatran ve kalc klan normatif genel ahlaksistematiinin etkisi grlmektedir. Genel ahlaki deerler yaps, erkekler kadar,yapnn btnl ynnde ilev edinen analarn, byk ve yal kadnlarn daocuklar zerinde bir "dominasyon" kurmas gelenei ile eklemlemektedir. Buhiyerarik piramit iinde, karlat bask yznden kendisi cinayet ilemeyeitildii halde kadn, aile by sfat ile, zaman zaman ayn dominant basky,evin yaa ve stat bakmndan daha kk evlat, gelin, damat gibi bireyleri zerindeuygulamakta; hatta bu yzden onlar ldrebilmektedir (sen,1995: 166).

Kadnn elikili grnen ama deerler yaps iinde tutarllk kazanan bu statsneuygun davran, en dramatik boyutta namus temizlii operasyonlarna

katlmasnda izlenebilmektedir. Cinsel flagrante kz ocuklarnncezalandrlmalarna, anneleri de onay verebilmekte ve kendileri de kz ve oullarnnamus yznden ldrmektedirler (sen,1995: 158; Ergu, 1996).

Bulgular, kadnlarn da, deerler yapsnn ynlendirdii ilikiler rnts iindekendilerine sistematik olarak tahsis edilen yeri ve ilevi zmnen kabul etmekte, enazndan grnr biimde statkoya kar direnmemekte olduklarn gstermektedir.Bir baka deyile, sosyo-kltrel deerler yaps iinde kendi bireysel deerlerini derol ve statlerinde bulmakta; durumlarndan psikolojik anlamda reel bir tatmin


4/13


5/13

ideoloji / anlat / siyaset / irdeleme uslubu, kadn ve erkei bakalatrarak vekutuplatrarak dikotomize etme riskini tamaktadr. Oysa, sorun erkein kadna yada kadnn erkee kartl deil; erkek egemen diye tanmlanan toplumun her ikicinsiyet, yani, beeriyet asndan ortaya koyduu kstlayclklar olarakgeniletildiinde, problematik kadna zg olmaktan kmakta, insana yaygn bir

evrensellie brnmektedir. Nitekim, sorunsal, bir dier ortaya koyu biimiyle,kadnnda erkek egementoplumsal ilikiler biiminin sreklilii ynndebir etkive ilev yapmakta olabilecei sorusunu odak altna getirmektedir (sen,1995): Aileiinde, zellikle koca ve baba kaynakl iddetin ve basknn nesnesi olan kadn, erkkendi elinde iken pekala ayn iddetin znesi haline gelmekte, nesne olarak dahiyeraride kendinden altta olan ocuklar, zellikle gelinler gibi bireylerisemektedir. Kadnn uygulad iddetin nedenleri de ona uygulanan ile ayndr :Ahlaki deerler(sen,1995: 159). Hatta, bir kadnn evlilik d ocuunu ldrmesidahi, TCK na gre, hafifletici nedendir : Ana, bu eylemiyle, onurunu koruduu iinldrme suu ilemektedir ve cinayete karlk ngrlenden ok daha az bir cezayaarptrlmas doru bulunmaktadr (Erem; 1968; 251-252).

Yani, olgu cinsiyet parametreleri ile snrl kalmamakta, zihniyet erevelerinetamaktadr. Dolaysyla, kadnn iddetten ve erkekten ziyade, erkek egementoplumsal yapnn basksndan kurtulmas sorunsal, kendisi ile balayan tmel birparadigma deiiminin mekanizmalar iinde incelenmek zorundadr. Unutmamakgerekir ki, gndelik praxis baznda deerlerin kadn iin belirledikleri daraltlmpsiko-sosyo-kltrel, hatta biyolojik varolu kalplar, erkein yaam biim vealmlarn; en bata da varoluunu bir kimlie indirgeyen erkek ve erkekliktanmn da biimlendirmektedir. te yandan kadnn ikincilletii premodern yerelbir dnme ve yaama tarz, erkein de modern, hatta globalleen yaam kriter vestandardlarna uyum salamasn gletirmektedir.

Dolaysyla, kadnn konumu bir insan ve demokrasi sorunu olarak ele alnacaksa,her iki birimi de kstlayan etkenlerden kurtulabilmek iin, belki ie nce kadndemokratlatrmaktanbalamakgerekebilir. Sonuta, erkein daha ocukken sosyaldeerleri benimsemesinde ya da nasl benimsediinde, superego oluumunun temelgelerinden biri olan anann ve/veya ana ikamelerinin byk rol bulunmaktadr.Superego, bir anlamda bireyin benliini, yani toplum ve dier insanlara greliolarak, kendisini kendisine nasl tanmladn belirlemektedir. nsan, kendineatfettii deerin bir imgesini bakalarna ve kendine nasl grndne ilikinbiliini (cognition) ieren benliinde btnletirir (Tolan, sen, Batmaz; 1985; 121).

Secord ve Backman (1974; 524-548 ), kiileraras benlik adn verdiklerikurgularnda benlii, kiinin kendini gr, bu biliin onun iin tad anlam vebakalarna nasl grndne ilikin alg ve inanlar erevesinde l bir tutarllk(congruity) dengesi iinde ele almaktadrlar. Cinsiyeti (sexist) iddeti

deerlendirirken, kadnn ikinci snf, ikincil ve erkee ait bir nesne olarakalgland, cinsel eitsizliin doallna kadnlarn bile inandklar, (Oskay; 1982;364-365 ) bir superego parametreleri sistemi iinde erkein, karsndan,sevgilisinden, ocuklarndan, kiileraras benliine atfettii grntye uygundavranmalarn beklemesi olaan saylabilir. Bu beklentinin yerine gelmediidurumlarda, erkek, eitli tepkilerle, kendisine ilikin biliini dengeye getirmeyealacaktr (Secord, Backman;1974; 544-548). A.Inkeles, (1968: 118-121) pek oktoplumda aile ilikilerinin, bireylerde kendilerinin keskin biimde ayrtrlm birbireylik bilincinin yerlemesi ve kendi tekliinin ve zelliinin bilincinin gelimesi


6/13

ile ters ilintili olduunu belirtmektedir. Bunun bir sonucu da, bireyin kendigzndeki deerinin, aile iindeki konumu ile belirlenmesi ve ou durumda,cinsiyet rollerini de ieren biimde kendisine kimlii, yani kiiliinin sosyal sosyalatflar sonucu ekillenen grnmsel taraf dnda, fazla bir deer atfedememesidir.

Ahlak, iktidar ve cinsellik:

Bariz biimde kadnn, gizil olarak da erkein karlarna aykr bir normatifdavranlar sistemini neden srdrdklerini psikolojik ynden aklamaktaTheodore Adorno, Elke Frenkel- Brunswik, Daniel Levinson ve Nevitt Sanford'n(1950), nl Yetkeci Kiilik (The Authoritarian Personality ) kurgusu yararlolabilecektir. Aratrma, Nazizmin ortaya k ve varoluundaki psikolojik koullaranlayabilmek amacyla, bireyin kiiliinde yeralan boyutu ile devlet yetkisi veyetkilileri ile olan ilikisini sorgulamtr. Bulgulara gre, yetkeye sorgusuz boyuneme ve edirme istei ile, nyarglara bal bir etnosantrisizm; varolan normatifdzeni sorgulamadan kabullenme ve uymaya ynelik bir konvansiyonalizm; krinan, her eyi ak ve kara olarak ayrmaya ynelik bir tektipilik (stereotypism)

yannda, erke byk sayg duyma gelerinden oluan yetkecilik sendromu, zelliklegeleneksel deerleri benimsemeyen ve uymayanlara kar iddet kullanmaykapsayan bir yetkeci saldrganlk ile tamamlanmaktadr (Sanford:1971; 303-345 ).Cinsiyet faktrnden bamsz olarak, bu psikolojik yap, mevcut ilikiler venormlar sisteminin srdrlmesini desteklemektedir. Kiilik oluumunu belirleyenpsikolojik sreler sosyal bir arkaplan zerinde gereklemektedir. Sosyal ilikileridzenleyen normatif yap ile birey arasndaki uyum (adaptation) ilikisi, ok kababir kartlama ile, bireyselleme veya stereotipleme kanallarndan birine doruynelen bir kiilik geliimine ynelmektedir. Bu kiilik biimlerine F. Tnnies ingemeinschaft - gesselschaft ya da cemaat - cemiyet ayrm, krsal - kentli,tarmsal - sanayilemi toplum snflamalar veya M. Foucault nun (1992) panoptikilikiler tanm gibi toplumsal iliki biimlerine ilikin ayrmlarn tekabledebilecekleri varsaylabilir. Bu tiplemelerin tmnde ortak nokta, belirli bir toplumtipinde bireyin tekil ve zgl varolma ve gelime olaslnn asgari ldekstlanmas; dierinde ise, toplumsal kontrolun cinsiyet ve cinsiyete ilikin normlarbata olmak zere, bireyin yaamnn her alanna nfuz etmesidir.

Foucault nun antik a hapishanelerinde mahkumlarn gzetlenmesi iin kullanlanve gzetleyenin grlmedii panoptikon (2) adl kulelerden esinlenerek panoptikdiye adlandrd toplumsal ilikiler sistemi, btn bireylerin birbirini gzledikleri,denetledikleri, yani, birbirlerine polislik ettikleri bir dzeni simgelemektedir (Maier,1996: 457). Din egemenliinin bir icad olan panoptik, 19. yyda kapitalizmindzenliliin salanmas, bu amala normlarn belirlenmesi, alete dnen insanvcudunun kontrol edilebilmesi ynndeki ihtiyalar yznden tekrar gerekli hale

gelmitir. Dolaysyla, iki satnn kontrolundan, aylakl engellemye, evlenmeyitevik etmekten ahlaki ve manevi eitimi gelitirmeye kadar, pek oknormalletirme, yani normlara uydurma giriimine erken kapitalizm (3)dneminde hz verilmitir (Foucault,1992: 66-69). Ama, insandan, denetlenebilir vengrlebilir bir insangcne (igc) ulamaktr. Devlet, bu amala, zenletutulan arivlerden polis gcne kadar ciddi bir panoptik rgtlenmeyi hareketegeirmektedir. Ancak, daha nemli olan, kime, nasl ve niye hizmet ettii gizil vegizli kalan panoptik sistemin bir beden teknolojisi olarak, dini ya da toplumsal


7/13

ideolojinin inananlarn snrlamann gnll nesnelerine evirmesi; bireylerinetraflarnda kimse yokken dahi normlar ayn katlkla uygulayarakkollektifin/toplumsaln tahakkmn iselletirmelerine yolamasdr (Foucault, 69;Maier, 454, 457, 445-446).

nsan ve ilikileri :Biyolojik, toplumsal ve siyasal :

Bu perspektifte, namus, eref gibi kavramlar da ieren ahlak kompleksipanoptikbeden teknolojisinin etkin tekniklerinden biri olarak, kadnlar da dahil tmbireylerin rzalar ile giydikleri bir dar ayakkaby anmsatrcasna, onlar belirginbiimde snrlayan bir strateji gibi ilemektedir. Kuran zerine yemin ettikleri haldekzlarn ldren Urfal aile vak asnda grld gibi, panoptik, onlardan beslensebile (Bkz.: Foucault,1992: 45) dini kurallarn zerinde bir yap oluturmaktadr. Biranlamda bunu doal karlamak da gerekir : Ahlak kompleksi, topluluun birarada

yaamas iin gerekli asgari doal - biyolojik - sosyal ihtiyalara cevap veren, sadeceinsanlarda deil, birokhayvan trnde de rastlanabilen yaplardandr. nl ethologKonrad Lorenz, (1971: 134-132), birok toplumxal hayvan trnn davranrntleriyle insann ahlak normlar arasnda artc analojiler saptamtr. Mesela,kazlar arasnda gzlenebilen cinsiyet ilikilerine dair davran normlar, gelenekselinsan topluluklarndaki ahlak kurallarna biim ve fonksiyon bakmndan pek okynden benzer grnmektedir (Lorenz,1971: 185-205).

Her toplumsal tutunum (cohesion) gesi gibi, ahlak normlarnn da siyasi yetke veiktidar ile dorudan balants vardr. Urfal aile rneinde, aile ii iktidar ailenamusunun korunmasn, gerekirse kanla temizlenmesini taleb eden tresel kriteregrelidir. Siyasi ve idari otorite ise, ideal formunda, bireyin cann ahlaki gerekeler

de dahil olmak zere, hukukun dnda kalan her trl yaptrmdan korumaklamkelleftir. Oysa, yasalar namus uruna cinayet ilemeye indirim uygulamakla,tresel ahlaki normlarn basks karsnda kamunun iktidarndan taviz vermekte vebir anlamda, meru g kullanma yetkisini aile ii iktidara terketmektedir. Buradaunutulmamas gereken, iktidar kullanclarnn genelde erkek olmakla birlikte, ailedestats uygun olan kadnlar dakapsaddr. Yani, sorunu cinsiyete dayal bir tekboyutlulua indirgemeden, sistemik karakteristii erevesinde, birey, toplum vedevlet perspektifleri iinde irdelemek gerekmektedir.

Hobbesian gelenee gre devletten nce ilikilerde anari egemendir. Bireyler,sistemik iddet ve gvensizlik ile dolu bir doa ortamnda yaamakta; adalet veeitlik umutlar da, kendi karn kollama ve gvenlik ihtiyacna ncelik tanyan tek

boyutlu, kanlmaz bir ahlak anlay iinde yadsnmaktadr. (George,1995: 199).Bencil doas ile insan, kural tanmakszn karlar peinde kotuu anariortamnda yaamaktadr. Varsaymsal olarak, anari iinde her trl hak ve yetkiyesahip olan, ancak bakalar da ayn durumda olduu iin, zgrlk yerine kargaa vekuralszlk ile karlaan insanlar, belirli hak ve yetkilerini, zetle, bireyseliktidarlarn, topluluun menfaatini teker teker bireylerinkinden stn tutan bir dzenve tutarllklar sistemi sunan Leviathana, yani, bu mitik dev ile simgelenen devleteterkederek anariye son vermilerdir (Nicholson,1992: 235-239). Bylece, klasikdevlet teorisi erevesinde, devlet veya siyasi iktidar, ilikileri dzenleyen bir sistem


8/13

olarak ahlakn da gvencesi gibi bir konuma oturmaktadr. adalamay vemoderniteyi devlet ideolojisi olarak benimsemekle birlikte, Trkiye nin ahlaksadece cinsel yasaklar erevesinde alglayan ve yorumlayan hukuk sistemi, varolangeleneksel-tresel toplumsal ilikiler yapsn zorlamama kaygusuyla, ahlak - namuskompleksi dorultusunda bir savunuculuk stlenerek oluturmaya giritii yeni

meruiyet platformunda, premodernitenin en temel gstergesi olan kategorik hukukieitsizlikleri tekrar retmitir.

Hukuk, tre ve rasyonalite :

Hayvanlarn ve insanlarn davranlar arasnda ima ettii paralellikler dolaysylaiddetle eletirilen Lorenz (1971: 109), tm tabularn rasyonalite d dzenlemelerolduklarn vurgulamaktadr. Tpk hayvan topluluklarnn dzenlerini belirleyenigdsel rntler (pattern) gibi, rasyonel grnmne ramen, ahlak dafonksiyonunu ancak rasyonalite d bir ekilde, ortodoks ve sorgulamayan izleyicilerbulabilir ise gerekletirebilir. Bu adan bakldnda, Trk hukukunun vedolaysyla ideolojisini hukukunda somutlatran devletin, ahlak cinsellik boyutuna

zellikle odaklamaya neden gerek duyduunun rasyonel bir aklamasn beklemekde gereksizlemektedir : TCK, cinsel anlamda in flagrante delicto yakaladyaknn ldrene sekizde yedi gibi bir ceza indirimi ngrrken, nedense aynanlay eini, olunu ya da kzn hrszlk yaparken, bir zayfa eziyet ederken yada dolandrckla urarken yakalayp da ldrene gstermemektedir.

Trk ceza hukukunun kurgusunda (construct) kadn, zmnen, bata kocas olmakzere, baba, oul ve erkek kardein namusunu, iyi adn ve onurunu korumayamahkum, onlara aitbir nesne olarak kabul edilmektedir. Eer, bu iyeliin gerekleriniyerine getirmezse, ahlak gerei, namusun kanla temizlenmesi gerekebilmekte;devletin hukuku da gerek katliam saymayarak bu fiile bir anlamda cevazvermektedir. nk, ideoloji, erkei de balamakta ve onu kan dkmek, sevdikleriniyoketmek ve zgrlnden vazgemek bahasna, trenin ngrd bir kalptaerkek olmaya tevik etmektedir. Sosyo politik perspektiften, devlet, hukukundasomutlaan tutumu ile, genelgeer toplumsal ideolojiyi merulatrmay, modernlikkurucusu rolne bylece hiperstatize etmektedir.

Modernleme ve hukukun ilevi :

Trkiye de Tanzimat Ferman ile birlikte, sosyolojik anlamdaki modernlemeistem ve abalarn hukuka yanstma, hukuku geleneksel toplumdan modern toplumageite bir ara olarak kullanma giriimleri balamtr. Bu dorultudaki en kaydadeer atlmlar kukusuz, Cumhuriyet devrimleridir. z itibar ile, Trk hukukununardndaki felsefe, modern olmaktan ok modernletiricidir; yani, yasalar Trkiyetoplumunun henz, evrensel saylan Avrupa-Bat ada uygarlk hattnn gerisinde

bulunduu ve o dzeye tanmas gerektii dncesi ile vazedilmilerdir. zetle,hukuki dzenlemenin yzeydeki modernist ynelimi, rtl biimde Trktoplumunun hala premodern olduu nkabuln barndrmaktadr. Dolaysylaevrenselleen baz haklarn Trk vatandalarna aynen aktarlmasnn zamangelmedii varsaymn veya n kabuln de zmnen iermektedir.

Sonu olarak, o dnemde, an koullarna gre hayli radikal bir deiimi motiveetmekle birlikte, Trk Ceza Kanunundaki baz dzenlemeler, sa dan sonra ncbinyla girerken, rahatsz edici biimde kategorik farkllatrmalar iermektedirler.


9/13

Premodern deer ve alkanlklarn uzantlarna ve kalntlarna verilen tavizlerindrtte asr ncesinden bugne kadar ortadan kaldrlmamas, hukukunmodernleme ynnde yapaca etkiyi de gitgide azaltarak, modernletirici ileviniminimize etmitir. Namus cinayetleri asndan, premodernden moderne geitekiaksama veya duraksamada ahlak - namus kompleksinde somutlaan premodern

deerlerin ayklanamamas dolaysyla ceza hukuku sisteminin imkanlarndan tamanlamyla yararlanlmamasnn da rol saptanabilmektedir.

Sosyal - siyasal iktidarn, iktidar sahipleri de dahil olmak zere bireyleri vebireysellii (4) hipostatize eden bir panoptik ilikiler yapsnda younlatpremodern topluluklarda, bireysel farkllklar ve otokontrola dayal serbestdavranlar sistematik biimde kstlanmakta; bireyler, birbirleri zerinde cemaatindeerlerinin korunmasna ynelik bir toplumsal denetim oluturmaya zorlandklarbir rnt iinde varolmaktadrlar. Bu tip ilikilerin bir belirleyicisi de, cinsiyetrollerinin kesin izgilerle ayrtrlm ve snrlandrlm olmalardr ( Bkz.: Inkeles;1968; 118-121 ). Bireyin zdeeri, cinsiyeti de kapsayan kiisel zellikleri vestnlklerinden ziyade, cemaatin atflar ile belirlenmektedir. O zaman da,

psikolojik alann btnl bakmndan(Bkz.: Krech ve Crutchfield; 1967 ), bireyin kendi varlnn bitip, bir baka bireyinvarlnn balad izgiyi, zellikle de eler ve aile konusunda, biraz bulankbiimde alglamas sz konusu olabilmektedir. Kendisine ait bir kimseninuygunsuz davrannn zerine yansyacan, statsnn ve deerinin deceinidnen bireylerin, kendilerine bu "ayb" bulatran yaknlarn cezalandrarakitibarlarn korumaya ynelmeleri, panoptik sistemin kendini retmeye dnkbeklentilerinden biridir. Ahlak - namus kompleksinin geleneksel deerlerinidestekleyen hukuk normlar, modernletirici ilev yapmak bir yana, bu yenidenretimi kalc hale getirerek, premodern yaplarn srmelerini salamaktadrlar.

Sonu ve neriler :zgrln arac olarak hukuk :

Sorun, toplumun evresinde rgtlendii ideolojinin toplumsal hayata hanginirengi noktasndan yaklat sorusunda dmlenmektedir. Dinamiini siyasaltoplumun saptad modernletirici ideoloji, teknik yaplanma srasnda gayriahsiilikileri tolere edemeyen, toplumsal kontrolun younluu sayesinde statkoyusrdrmeye dnk premodern gelerden tamamen arndrlamamtr. Ahlakcinayetlerine giderek daha youn toplumsal tepki gsterilmesi, Cumhuriyetinmodernist tercihinin sivil istemlerle ideolojik akmasnn netlemeye baladn daortaya koymaktadr. Erkee kategorik bir ayrcalk tanyan, ama bunu da, ahlak-namus kompleksinde grglleen (ampirik) belli bir kltrel yapnn srdrlmesiiin normatif sisteme entegre eden premodern ideoloji, Immanuel Wallerstein in(1995: 471-488) vurgulad modernitenin zgrle dnk vehesi iin duyulan

toplumsal ihtiya dolaysyla, vatanda - birey tarafndan sorgulanmaya yava yavabalamaktadr. Bir baka deyile, modernist ideoloji, sivil toplumsal bir bask ile,premodernitenin baskc kalntlarn sona erdirmesi iin siyasal topluma ardabulunmaktadr.

deolojilerin sosyolojik ilevi, grubu birarada tutmaktr. Bunun ideal yntemi isegrubu belirli bir tipte bireylerin oluturmasn salamaktr. Yani, ideolojilerin psiko-sosyal ilevleri, bireysel dzlemde grup yelerine benliklerini, veya hi deilse,moda deyimiyle kimliklerini tanmlayp biimlendirecekleriideal insan


10/13

modellerini sunmaktr. deolojilerin baarlar, benimsenmelerinde zorlayc gce nekadar azbavurulduu ile llebilir. Bu da, bireylere kabul edilmesi ne derecedekolay birideal tip sunduklar ile doru orantldr. deoloji, ngrd mkemmelbireyin, giyim tarzndan konumasna, dnme biiminden ilikilere yaklamnakadar nasl olacann tam bir portresini ierimsel (implicative) olarak veya aka

sunabilir, ya da anahatlarn, hi deilse ipularn verir. Kimlik, bireyinzelliklerinin ideolojinin kriterlerine uygunluunun saptanmas ve onu srdenayran, zglln kazandran kiiliinin de bu kriterler erevesine kstlanarakanlalmasndan ibaret sahte bilimsel bir etiketlendirme mekanizmasndan ibarettir(Bkz.: sen, 1998).

Ahlak - namus kompleksi de, ahlakl bireyin nasl olacan, panoptikideolojiden kaynaklanan cinsiyet rollerine gre nasl davranmas beklendiikonusunda kesin normlar vazederek belirlemektedir. Arlkla cinsel vecinsiyetleraras davranlar denetlemeye dnk olan bu kompleks, grnrde kadnzerinde bask uygulamakta ise de, topluluun tm bireyleri, yani erkekler de, kiilikgeliimi ynnden ayn kriterlerin cenderesine hapsedilmektedirler. Nasl panoptik

ilikilerin sreklilii iin, bu fenomenoloji iinde en ok zarar gren kadnlarnamus uruna ocuklarn bizzat ldryorlarsa; tersine bir rnekle de, hipotetikolarak o tr ilikilerin lehlerine olduu varsaylan modern ve/veya modernisterkekler de, kadn eitlii iin mcadele etmektedirler. nk, zgr geliiminkstlanmas bir cinsiyet deil, beeriyet sorunudur.

Trkiye nin siyasal toplumunun, hukuk sisteminin cinsiyete ilikin ideolojiktutumunu panoptik ya da zgrlk seenekler arasnda tercih yapmak zereyeniden tartmaya amas gerekmektedir. Sonu da, Cumhuriyet in sosyolojikseimi modernitenin en demokratik ierii ile temel normatif sistemde yansmasbiiminde gereklemek zorundadr. Yasalarn ruhunun altnda yatanmodernletirme gdsnn, yerini topluma malolan bir modern olu bilincinebrakt, hukukun eitlie, zgrle ve bireysellie azami ufuklar tanmannbalca aracna dnmesi ile anlalacaktr.

NOTLAR:

(1) Hegemonya, gnlk trkedeki tahakkm anlamnda deil; Gramsci denhareketle bir hiyerarik sosyal ilikiden taraflarn tmnn onu srdrecek kadarasgari bir tatmin saladn ngren bir ierikle kullanlmaktadr.(2) Yunanca: her eyi gren.(3) Bu tarih diliminin modernlemenin yaygnlamaya ve poplerlemeye baladbir aa denk geldii de gzden kamamaldr.(4) Utilitarian bireycilik (individualism) kavramndan hayli farkl olarak, K.G. Jungun

individuation kurgusunda vurgulad birey olma, tekilliini yaanabilir klmaanlamnda.

BBLYOGRAFYA

Tlay Acar Fahieye indirimli ceza maddesini deitiren hakim 462nin peinde :Namus cinayeti indirimine hayr , Hrriyet 12 haziran 1997


11/13

Maurice Aymard, Mekanlar in : Akdeniz, Mekan ve Tarih, Ed. Fernand Braudel,Metis Yaynlar, stanbul 1990

Aysel Aziz, Eser Kker, Abdlrezak Altun, Mine Gencel, Nilgn Tutal Kk,

Medya, iddet ve kadn : 1993 ylnda Trk basnnda kadnlara ynelik iddetinyeral biimi Babakanlk yayn, 1994

Esin Dalay, Tre Kuran dan gl, Yeni Yzyl 20 haziran 1996

Faruk Erem, Ceza Hukuku, Hususi Hkmler, Cilt II, Ajans-TrkMatbaas, Ankara, 1968

Elif Ergu, Ailenin namus infaz, Yeni Yzyl, 16 eyll 1996

Elif Ergu, Namusu kanla temizlediler, Sabah, 16 eyll 1996

Erkeklik cinayeti Hrriyet, 8 austos 1996

Giovanna Fiume "Cursing,Poisoning and Feminine Morality : The Case of the'Vinegar Hag' in Late 18th Century Palermo" in: Social Anthropology, the Journal ofthe European Association of Social Anthropologists, V.4, Part II, pp. 117-132, June,1996

Michel Foucault, Ders zetleri 1970-1982, ev : Selahattin Hilav, Yap KrediYaynlar , Istanbul, 1992

J. George, "Realist 'Ethics', International Relations and Postmodernism : ThinkingBeyond Egoism - Anarchy Thematic" in : Millennium : Journal of International

Studies, V. 24, No. 2, 1995David D. Gilmore, "Introduction : The Shame of Dishonor", in: Honor and Shameand the Unity of the Mediterranean,_Ed.: David D. Gilmore, a special publiacationof the American Anthropological Association # 22, Washington DC, 1987

David D. Gilmore, "Honor, Honesty, Shame :Male Status in ContemporaryAndalusia" in: Gilmore (Ed.) 1987a

Maureen J. Giovannini, "Female Chastity Codes in the Circum-Mediterranean :Comparative Perspectives" in: Gilmore (Ed.) 1987

Hlya Gzel, Erkek, evlere enlik, Hrriyet, 21 temmuz 1996

Michael Herzfeld, "A View From too Far Away (Responses to Llobera)", in:Critique of Anthropology, V.7,#1

Alex Inkeles; Society, Social Structure and Child Socialization, in : Socializationand Society, Ed: J.A. Clausen, 1968;


12/13

Galip B. sen, Identity or identitism ?: Ideology or clarification ? Third Pan -European International Relations Conference and Joint Meeting With theInternational Studies Association; convention on Territory, Identity, War andPeace, konulu toplantda sunulan tebli Viyana, Avusturya, 16-19 eyll 1998

Konrad Lorenz; On Aggression, Trans. M.K. Wilson, Bantam Books, New York,1971

Harry O. Maier, Manichee : Leo the Great and the Orthodox Panopticon in:Journal of Early Christian Studies, (v.4.n4.winter96 pp 441-460)

Michael Nicholson, Rationality and the Analysis of InternationalConflict, Cambridge University Press, Cambridge Ma. 1992

nsal Oskay; XIX. Yzyldan Beri Kitle letiiminin Kltrel levleri, Kuramsal birYaklam, ASBFBYYO Basmevi, Ank.1985

Nevitt Sanford; An Overview of the Authoritarian Typology, in : A Source Bookfor the Study of Personality and Politics, Ed.:Fred I. Greenstein, Michael Lerner,Markham Publishing Co., Chicago, 1971

Paul F. Secord ve Carl W. Backman; Social Psychology, MacGraw Hill, New York1974

Nevval Sevindi, nsan ldrmenin yeni tarifi : Namus cinayeti, Yeni Yzyl, 21haziran 1996

Barlas Tolan, Galip sen, Veysel Batmaz; Ben ve Toplum : Sosyal Psikoloji-1, TeoriYaynlar,1.bask, aralk 1985 2. Bask : Sosyal Psikoloji ,Adm Yaynclk, FeryalMatbaas, Ankara, 1993

Umay Trker, Koca daya sua itiyor, Hrriyet, 2 eyll 1996

Immanuel Wallerstein, "The end of what modernity ?", in : Theory and Society, 24,pp. 471-488, 1995

KILLING FOR HONOR : THE SOCIAL ASPECT OF A LEGAL MATTER

Although basically it is a maldefined metaphysical concept, honor, conceivedpredominantly as as a complex of sexual integrity which must be protected bybloodshed if necessary, is reproduced by the Turkish legal system as a moral/normative reference which attempts to foresee, preclude and categorically oppressany potential social relationship that may be construed as sexual flagrance. It isobvious that the legal and social normative systems jointly favor the male overwomen; however, when probed at a holistic, systemic level, it becomes clear thatwithin the husk of the honor complex, the parameters of behavior which apply to


13/13

men are no less oppressive, on the other hand, neither does the overall adaptation ofwomen to the social order exclude them too much from the power/authoritystructures of the system. On the contrary, women, accorded a certain status andpower, can and do act violently to preserve the normative/moral structure nourishingthe honor complex, of which they ostensibly are the main victims in a circle

reminiscent of the panopticon.

Thus, women, customarily attributed a passive role, can be found to be making anactive contribution to sustaining and reproducing their so called secondary socialstanding. This narrative/ideology imposes the risk of confining the problem intopreconceived dichotomies, whereas, the issue should less be approached as a contestof genders for superiority than a total, human emancipation of both sexes from theconstrictions of a social structure defined as male dominant.

The current approach to matters of morality in the Turkish legal system feeds fromand conversely nourishes the traditional-customary panopsis of the honor complex inthe most categorical of premodern inequalities, thus serving to perpetuate a

premodern structure of social relationships equally constricting the free individuationof both genders.

Gazi niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, C. 3, S.1, Bahar 2001

namus cİnayetlerİ : hukukİ bİr olgunun sosyal boyutu

Documents