nana xacize adiuvanturi (hormonaluri) terapiis gavlena zvlis...
TRANSCRIPT
1
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti
xelnaweris uflebiT
nana xaCiZe
adiuvanturi (hormonaluri) Terapiis gavlena Zvlis
mineralur simkvriveze sarZeve jirkvlis kibos mqone
postmenopauzalur qalebSi
disertacia
doqtoris akademiuri xarisxis mosapoveblad medicinaSi
samecniero xelmZRvaneli - medicinis mecnierebaTa doqtori, profesori
elene giorgaZe
Tbilisi 2017 w.
ავტორის სტილი დაცულია
2
sarCevi
pirobiTi aRniSvnebi da Semoklebebi ----------------------------------------- 4
Sesavali ------------------------------------------------------------------------------ 5
kvlevis amocanebi ------------------------------------------------------------------------------ 7
naSromis mecnieruli da praqtikuli Rirebuleba ----------------------- 9
publikaciebi -------------------------------------------------------------------------------------- 9
disertaciis moculoba --------------------------------------------------------------------- 10
Tavi 1. literaturis mimoxilva.
1.1 osteoporozi: definicia da misi etio-paTogenezi------------------------ 11
1.2 osteoporozis klasifikacia --------------------------------------------------------- 18
1.3 osteoporozis klinikuri niSnebi --------------------------------------------------- 22
1.4Oosteoporozis diagnostikuri kriteriumi da riskis Sefaseba ------- 23
1.5. osteoporozis kvlevis meTodebi ----------------------------------------------------- 30
1.6. osteoporozis prevencia -------------------------------------------------------------------- 31
1.7. osteoporozis mkurnaloba ------------------------------------------------------------------- 34
1.8 osteoporozis gavrceleba onkologiur pacientebSi ---------------------- 39
1.9 sarZeve jirkvlis agebuleba da funqcionirebisaTvis
aucilebeli hormonebi--------------------------------------------------------------------------------------41
1.10 sarZeve jirkvlis kibos klasifikacia -------------------------------------------------- 47
1.11 sarZeve jirkvlis kibos gavrceleba ------------------------------------------------------- 50
1.12 sarZeve jirkvlis gamomwvevi risk-faqtorebi ----------------------------------------- 53
1.13 sarZeve jirkvlis kibos mkurnalobis meTodebi
ავტორის სტილი დაცულია
3
(da maTi ZiriTadi garTulebebi) ------------------------------------------------------ 57
Tavi 2 kvleva
2.1 Kkvlevis masala da meTodebi --------------------------------------------------------- 64
2.2Kkvlevis eTikuri aspeqtebi --------------------------------------------------------------- 65
2.3 miRebuli Sedegebi --------------------------------------------------------------------------- 65
2.3.1 Zms-is cvlileba pacientebSi sakvlevi jgufebis mixedviT
hormonaluri (adiuvanturi) mkurnalobis dawyebamde,
mkurnalobidan 1; 2 da 5 welSi ----------------------------------------------------------- 66
Tavi 3 miRebuli Sedegebis ganxilva -------------------------------------------------- 74
daskvna ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- 78
kvlevis mokle SinaarSi inglisurad ------------------------------------------------------ 79
bibliografia --------------------------------------------------------------------------------------------- 83
ავტორის სტილი დაცულია
4
pirobiTi aRniSvnebi da Semoklebebi
sj - sarZeve jirkvali
Zms – Zvlis mineraluri simkvrive
bmp- bolo menstruaciis periodi
jmo- jandacvis msoflio organizacia
rad – rentgenologiuri absorbciuli densitometria
op – osteoporozi
ChT- CanacvlebiTi hormonaluri Terapiis
DXA_ ormagenergetikuli rentgenuli absorbciometria
SERMs _seleqtiuri estrogenis receptoris modulatorebi
AIs – aromatazas inhibitorebi
BMP- Zvlovani morfogenuli cilebi
ER - estrogenuli receptori
FRAX - motexilobis 10 wliani riskis gansazRvris algoriTmi
IGF- insulinis msgavs zrdis faqtors
OPG - osteoprotegerini
RANK - osteoklastebis birTvuli faqtori kappa B-s (NF-kB) receptoruli
aqtivatori
RANKL – RANK -is ligandi
SOS - ultrabgeris gavlis siCqare
TNF - simsivnis nekrozis faqtori
ავტორის სტილი დაცულია
5
Sesavali
Temis aqtualoba:
osteoporozi dRes erT-erT yvelaze aqtualur problemadaa miCneuli da
Tavis mniSvnelobiT meoTxe adgili ukavia gul-sisxlZarRvTa sistemis,
diabetis da onkologiuri daavadebis Semdeg (1,2,5).
Zvlovani sistebis es metaboluri daavadeba dabali Zvlovani masiT, Zvlis
arqiteqtonikis rRveviT, simyifis zrdiT da motexilobebis sixSiriT
xasiaTdeba. (6)
am daavadebis mimarT didi interesi im mxrivadac SeiZleba aixsnas, rom
osteoporozis fonze Zvlebis motexilobebis mkurnaloba did danaxarjebs
moiTxovs. mas agreTve Tan axlavs Sromis unarianobis dakargva, cxovrebis
xarisxis gauareseba da letalobis zrda (7,16).
osteoporoziT gamowveuli motexilobebi ufro xSiria vidre infarqti da
ZuZus kibo. 3 dan 1 qals da 5 dan 1 mamakacs aReniSneba osteoporozuli
motexilobis albaToba sicocxlis ganmavlobaSi (8-10).
osteoporoziT daavadebulia 200 milionze meti qali msoflioSi (3,4,
11,12,13,14). evropaSi, aSS-Si da iaponiaSi osteoporoziT daavadebulTa ricxvi
75 milions Seadgens (15). NHNHNES -is monacemebis mixedviT, aSS mosaxleobis
10 milions aqvs osteoporozi, xolo 34 milionze mets aReniSneba Zvlis
dabali masa, ris gamoc imyofeba osteoporozisa da osteoporozuli
motexilobis ganviTarebis riskis qveS. aqedan 80% qalia, umetesad,
postmenopauzuri asakis. dadgenilia, rom kavkasoiduri rasis yoveli meore
qali da mexuTe mamakaci ganicdis osteoporozul motexilobas sicocxlis
manZilze (N NOF, 2013). sicocxlis xangrZlivobis zrdasTan da mosaxleobis
daberebasTan erTad, prognozirebulia osteoporoziT daavadebulTa
ricxvis zrda.
ავტორის სტილი დაცულია
6
2000 wels, evropaSi 50 welze ufrosi asakis qalebsa da mamakacebSi
daregistrirda barZayis Zvlis motexilobis 620,000, winamxris _ 574,000, mxris
Zvlis proqsimaluri nawilis _ 250,000 da xerxemlis malebis _ 620,000 axali
SemTxveva. am motexilobebma Seadgines mTeli msoflios motexilobebis 34,8%.
garda aRniSnulisa, SesaZloa ganviTardes sxva midamoebis – menjis Zvlebis,
neknebis, barZayis Zvlis distaluri nawilis da wvivis Zvlis
osteoporozuli motexilobebic (7).
ukanasknel periodSi klinicistebisTvis Zalzed mniSvnelovani gaxda
meoradi osteoporozi. igi mravali faqtorebiT SeiZleba iyos gamowveuli.
onkologiuri daavadebis struqturaSi wamyvani poziciis gamo, rogorc
msoflioSi, aseve saqarTveloSi, ZuZus kibos problema aqtualuria misi
yvela aspeqtiT.
1) mas pirveli adgili uWiravs onkologiur daavadebaTa Soris, rogorc
msoflios umravles qveyanaSi, aseve saqarTveloSi.
2) dinamikaSi misi moculoba yovelwliurad izrdeba. 1995 wels yovel 100.000
qalze Cvens respublikaSi ZuZus kiboTi 44,4 avaddeboda.
3) uaxlesi monacemebiT 2005 wlisaTvis yovel 100.000-dan daavadebam miaRwia
48.8. jandacvis msoflio organizaciis bolo monacemebiT, mTel msoflioSi
kiboTi avaddeba 10.000.000 da iRupeba 6.000.000 avadmyofi, yovelwliurad ZuZus
kibos 540.000 axali SemTxveva vlindeba jandacvis msoflio eqspertTa
monacemebiT, ZuZus kibos yovelwliurma matebam 2005 wlisaTvis Seadgina
1.000.000-mde axali SemTxveva. TiTqmis yvela, ekonomikurad ganviTarebul
qveynebSi, ZuZus kibos pirveli adgili uWiravs avadobis maCveneblis
mixedviT.
Aadiuvanturi Terapia (qimioTerapia da hormonaluri), romelic farTod
gamoiyeneba am daavadebis marTvaSi uaryofiTad moqmedebs Zvlis mineralur
simkvriveze, rasac mivyavarT mis gamofitvamde da osteoporozamde. (17)
ავტორის სტილი დაცულია
7
preklinikuri kvlevebiT dadasturebulia ciklofosfamidis,
doqsorubicinis da metotreqsatis negatiuri gavleba Zvalze. qimioTerapiis
es preparatebi farTod gamoiyeneba sarZeve jirkvlis kibos mkurnalobaSi,
iwvveven sakvercxeebis disfunqcias da zrdian Zvlis masis danakargs
premenopauzalur qalebSi. qimioTerapiis dros premenopauzaSi myofi qalebis
70%- s uviTardebaT amenorea da naadrevi menopauza, romelic zrdis
osteoporozis da Zvlis motexilobebis risks.
mravali kvleva mimdinareobs agreTve ukanasknel periodSi postmeopauzaSi
myof qalebSi Zms-is Seswavlaze, romelTac utardebaT adiuvanturi -
hormonaluri Terapia. Sualedurma kvlevebma aCvenes, rom postmenopauzaSi
myofi qalebSi adiuvanturi (hormonaluri) Terapiis sxvadasxva medikamenti
gansxvavebulad moqmedeben Zms-ze.
aRniSnuli kvlevebis umravlesoba kvlavac mimdinarea da uaxloes periodSi
gamoqveyndeba Sedegebi.
Kkvlevis amocanebi
Cveni kvlevis mizania sarZeve jirklvis kibos dros adiuvanturi
(hormonaluri) mkurnalobis da Zvlis mineralur simkvrives Soris
urTierTkavSiris dadgena, osteoporozis da osteopeniis gavrcelebis
Seswavla postmenopauzaSi myof qalebSi, adiuvanturi (hormonaluri)
mkurnalobis dros postmenopauzis xangrZlivobis da medikamentebis
zegavlenis Sefaseba Zms-ze.
am miznis gansaxorcieleblad dasaxuli iqna Semdegi amocanebi:
1) Zvlis mineraluri simkvirivis cvlilebis Seswavla sarZeve jirkvlis
kibos mqone postmenopauzaSi myof qalebSi
2) Zvlis mineraluri simkvrivis cvlilebis Sefaseba sarZeve jirkvlis
kibos mkurnalobis (adiuvanturi, hormonaluri) dawyebamde, 1; 2 da 5 welSi.
ავტორის სტილი დაცულია
8
3) Zvlis mineraluri simkvrivis cvlilebis Sefaseba menopauzis
xangrZlivobis mixedviT adiuvantur (hormonalur) mkurnalobaze myof
pacientebSi.
4) korelaciuri kavSirebis dadgena welis malebsa da proqsimaluri
barZayis Zms-sa da menopauzis xangrZlivobasa da medikamentis saxeobas Soris
naSromis mecnieruli Rirebuleba
Cveni kvlevis SedegebiT gamovlenil iqna Zvlis mineraluri simkvrivis
daqveiTeba aromatazas inhibitorebiT mkurnalobis dros da agreTve
dadasturda Zms-s mateba postmenopauzalur asakSi tamoqsifeniT
mkurnalobisas.
warmodgenili naSromi saqarTveloSi pirveli mcdelobaa, dadgindes:
• osteopeniis da osteoporozis gavrcelebis sixSire sarZeve
jirkvlis kibos mkurnalobis dros;
• pirvelad iqna Seswavlili Zvlis mineraluri simkvrivis
maCveneblebis ormagenergetikuli rentgenuli absorbciometriis
meSveobiT adiuvanturi (hormonaluri) Terapiis dawyebamde,
mkurnalobis 1, me-2 da me-5 wels.
• pirvelad iqna dadgenili Zvlis mineraluri simkvrivis
gansxvavebuli raodenobrivi cvlileba kortikalur da
trabekulur ZvalSi adiuvanturi hormonaluri Terapiis dros.
maCveneblebis araerTgvarovneba ConCxis sxvadasxva fragmentSi
• pirvelad iqna dadgenili Zvlis mineraluri simkvrivis
gansxvavebuli raodenobrivi cvlileba kortikalur da
trabekulur ZvalSi menopauzis xangrZlivobis mixedviT
ავტორის სტილი დაცულია
9
naSromis praqtikuli Rirebuleba
ZuZus kibos mqone pacientebSi, romelTac utardebaT adiuvanturi
hormonaluri Terapia rekomendebulia Zms-s bazisuri maCveneblebis Seswavla
hormondeprivaciul Terapiamde da yovel momdevno wels, raTa im kontigents
romelTac aReniSnebaT Zms-s daqveiTeba osteopeniis tipiT daeniSnoT
antirezorbciuli mkurnaloba Semdgomi monitorirebi.
Ppublikaciebi
Khachidze N., GiorgadzeE., Tsagareli M., Adjuvant (hormonal) therapy as a reason of bone loss in
patients with breast cancer (review of literatute). Georgian Medical News No 1 (262) 2017
http://www.geomednews.org/
Nana Khachidze, Elene Giorgadze, Marina Tsagareli, Nino Dolidze, Tea Sulikashvvili. Effect of
Adjuvant (Hormonal) Therapy on Bone Mineral Density in Caucasian Women with Breast Cancer.
European Scientific Journal July 2017 edition Vol.13, No.18
URL:http://dx.doi.org/10.19044/esj.2017.v13n18p1
Khachidze N., Giorgadze E., Tsagareli M., Dolidze N. - Drug induced osteoporosis - review of
literature. Translational and Clinical Medicine – Georgian Medical Journal. Vol 2, Issue 2 (2017)
http://www.tcm.tsu.ge/index.php/TCM-GMJ/article/view/53
ავტორის სტილი დაცულია
10
disertaciis moculoba da struqtura
• disertacia warmodgenilia qarTul enaze, 102 gverdze; Sedgeba 3
Tavisagan; Seicavs daskvnebs da praqtikul rekomendaciebs.
• disertacia Seicavs gamoyenebuli literaturis sias (218
literaturuli wyaro), 13 cxrils, 2 diagramas, 3 suraTs.
ავტორის სტილი დაცულია
11
Tavi 1. literaturis mimoxilva.
1.1 osteoporozi- definicia da misi etio-paTogenezi
janmrTelobis msoflio organizaciis (janmo) ganmartebiT osteoporozi
daavadebaa, romelic Zvlovani masis SemcirebiTa da Zvlis qsovilis
mikroarqiteqtonikis gauaresebiT xasiaTdeba, rac zrdis Zvlis simyifesa da
motexilobis risks (18). (sur 1)
sur 1. Nnormaluri da osteoporozuli Zvlis agebuleba
osteoporozi, misi mZime klinikuri gamosavlebisa da masTan dakavSirebuli
mkurnalobis xarjebis gamo sazogadoebrivi jandacvis udides problemadaa
miCneuli.
janmo-s monacemebiT, aqtualurobis mixedviT osteoporozi meoTxe
adgilezea, iseTi daavadebebis Semdeg rogoricaa gulis iSemiuri daavadeba,
onkologia da Saqriani diabeti (Sd).
ავტორის სტილი დაცულია
12
asakis matebasTan erTad osteoporoziT avadoba izrdeba. osteoporozi
msoflioSi 200 milionze met adamians aReniSneba. osteoporozis evropuli
fondis monacemebiT evropaSi 75 milioni adamiania daavadebuli
osteoporoziT, xolo postmenopauzuri asakis qalTa 40-50% osteoporozuli
motexilobebis maRali riski gaaCniaT. aSS osteoporoziT daavadebulia 10
milioni adamiani da kidev 18 milions aReniSneba Zvlis dabali masa
xandazmuli mosaxleobis matebasTan erTad mosalodnelia osteoporozis
prevalirebis Semdgomi eskalacia. aSS-sa da evropis qveynebSi osteoporozi
menopauzis Semdgom periodSi qalebis 30%-s aReniSneba. maT 40%-s darCenili
sicocxlis manZilze, sul mcire, erTi motexiloba mainc uviTardeba.
evropaSi 2000 wels osteoporoziT gamowveuli motexilobebis mkurnalobis
pirdapiri xarji 32 miliard evros Seadgenda. mosaxleobis daberebis
tendenciis, osteoporozis prevalirebisa da motexilobis riskis zrdasTan
erTad 2050 wlisTvis am xarjebis orjer gazrdaa mosalodneli (19).
osteoporozis garTulebebTan dakavSirebuli mZime ekonomikuri da
socialuri tvirTi kidev erTxel adasturebs osteoporozis prevenciis,
adreuli diagnostikisa da mkurnalobis mniSvnelobas.
osteoporozi Zvlis remodelirebisa da rezorbciis fazebs Soris
balansis darRvevis Sedegia.
Zvali xrtilovan qsovilTan erTad qmnis ConCxovan sistemas. Zvlovani
qsovili organizmSi asrulebs sam ZiriTad funqcias _ meqanikur (qmnis
sayrden-mamoZravebel aparats), damcvelobiT (warmoadgens karkass
sasicocxlo mniSvnelobis organoebisaTvis, maT Soris Zvlis tvinisaTvis)
da metabolur (warmoadgens kalciumisa da fosforis depos da monawileobs
mTliani organizmis homeostazis SenarCunebaSi) funqciebs.
Zvlovani qsovili warmoadgens dinamiur sistemas, romelSic mTeli
sicocxlis ganmavlobaSi mimdinareobs remodelirebis procesi _ Zveli
qsovilis rRveva da axlis warmoSoba.
ავტორის სტილი დაცულია
13
Zvlis remodelirebis procesSi osteoblastebi, osteoklastebi (20) da
maTi winamorbedebi erTmaneTs sxvadasxva sasignalo molekulebis
saSualebiT ukavSirdebian. rezorbciaze pasuxs ageben osteoklastebi,
romlebic Tavis mxriv osteoblastebis mier sekretirebuli citokinebis
saSualebiT aqtiurdebian. osteoblastebi gamoimuSaveben da gamoyofen
rogorc RANKL-s, aseve osteoprotegerins (OPG) (32-33). RANKL aris
nuklearuli faqtori-kappa B-s (NF-kB) receptoruli aqtivatoris, RANK-is
ligandi hemopoetur ujredebSi da misi funqciaa osteoklastebis
diferenciaciis gaaqtiureba (23-26). osteoprotegerini ki aris aRniSnuli
receptoris konkurentuli inhibitori da xels uSlis RANK/RANKL
urTierTqmedebas, aqedan gamomdinare, aferxebs osteoklastebis
diferenciaciasa da cxovelmyofelobas. RANKL/OPG Soris balansis darRveva
ganapirobebs osteoporozis ganviTarebas. Zvlis rezorbciis
stimulatorebi zrdian RANKL-is eqspresias osteoblastebSi, zogierTi
amcirebs OPG-s eqspresiasac. RANK-RANKL urTierTkavSiri warmoadgens
osteoporozis nebismieri paTogenezuri faqtoris saboloo meqanizms (21-36).
RANKL-is inhibitorebi warmoadgenen osteoporozis samkurnalo saSualebaTa
uaxles klass (34).
Zvlis struqturis yovel calkeul erTeulSi remodelireba mimdinareobs
drois konkretul monakveTSi. bavSvobisa da mozardobis periodebSi Zvali
ganicdis masiur remodelirebas _ am dros Zvlis warmoqmnis procesi
sWarbobs rRvevas (rezorbcias). remodelirebis tempi asakis matebasTan
erTad sagrZnoblad iklebs. 25 wlis asakisaTvis Zvlovani masa piks aRwevs.
Zvlovani qsovilis dabali pikuri masis Camoyalibebaze mniSvnelovan
zegavlenas axdens menstrualuri funqciis darRveva da araswori kveba. 25-
dan 35 wlamde myardeba rezorbciisa da formirebis procesebs Soris
garkveuli balansi da Semdeg iwyeba Zvlovani masis kargvis periodi. ̂ Tavidan
es kargva umniSvneloa da weliwadSi udris 0,3-0,5% -s. qalebSi menopauzis
dadgomis dros es procesi Cqardeba da kargva aRwevs 2-3% -s weliwadSi. ase
grZeldeba 65-70 wlamde, ris Semdegac Zvlis masis kargvis procesi isev
ავტორის სტილი დაცულია
14
neldeba 0,3-0,5%-mde. mTlianobaSi icvleba Zvlis agebuleba da asakTan
dakavSirebuli moxucebulobiTi atrofiis Sedegad igi xdeba ufro myife.
remodelirebis procesSi aqtiur monawileobas Rebuloben sistemuri
hormonebi, romelTa moqmedebis meqanizmi moyvanilia cxrilSi №1.
Zvlovani remodelirebis sistemuri regulacia
cxrili №1
რეზორბცია ფორმირება ძვლის შენიშვნა
პარათირეოიდული ინარჩუნებს Ca-ჰომეოსტაზს რეზორბციის
ჰორმონი (პჰ) ↑ ↑(↓)
აქტივაციით. ოსტეობლასტები მალის
კოლაგენის სინთეზს აფერხებს
1,25(OH)2D3 ინარჩუნებს Ca-ჰომეოსტაზს და ძვლოვან
↑ ↑(↓)
ქსოვილს. მაღალ კონცენტრაციებში ძვლებში
კოლაგენის სინთეზს აფერხებს
კალციტონინი ოსტეოკლასტების აქტივობის ინჰიბიტორი
↓
ესტროგენები ანელებს ძვლის რემოდელირების პროცესს,
↓ (↓)
უპირატესად რეზორბციას
ანდროგენები ანაბოლურ ზეგავლენას ახდენს ძვლებზე.
↑
ტესტოსტერონის დეფიციტის დროს მამაკაცებში
ვითარდება ოპ
ზრდის ჰორმონი მოზრდილებში იწვევს ძვლის ცვლის
↑ ↑
დაჩქარებას, ბავშვებში და მოზარდებში ძვლის
ავტორის სტილი დაცულია
15
ზრდას უწყობს ხელს
თირეოიდული აჩქარებს ძვლის ცვლას. მათი სიჭარბე ძვლოვან
ჰორმონები ↑ ↑
დანაკარგებს იწვევს
გლუკოკორტიკო- ასტიმულირებს რეზორბციას, ამცირებს Ca
სტეროიდები (გკ) ↑ ↓
შეწოვას ნაწლავებში; აძლიერებს ძვლოვანი
უჯრედების მგრძნობელობას პჰ-მიმართ:
თრგუნავს ოსტეობლასტების აქტივობას
osteoporozi Zvlovani qsovilis generalizebul dazianebas iwvevs, ris
Sedegadac motexilobis aRmoceneba nebismier ubanSia mosalodneli.
daavadebis klasikuri mimdinareobisas gansakuTrebiT xSiria xerxemlis
gulmkerdisa da welis malebis, sxivis Zvlis distaluri da barZayis
proqsimaluri nawilis motexilobebi.
Zvlovani masis Semcireba da simyifis momateba SesaZloa ganviTardes,
Tu a) ver miiRweva optimaluri Zvlis pikuri masa da simtkice zrdis
periodSi; b) gaZlierebulia Zvlis rezorbcia, rac iwvevs Zvlovani masis
Semcirebas da mikroarqiteqturis darRvevas; g) araadeqvaturia formirebis
faza, ris gamoc ver xerxdeba dakarguli Zvlis adeqvaturi aRdgena.
estrogenebis deficiti kritikul rols asrulebs osteoporozis
paTogenezSi, rasac adasturebs faqti, rom postmenopauzur qalebs yvelaze
xSirad uviTardebaT osteoporozi (35,36). morfologiurma kvlevebma da
Zvlis metabolizmis bioqimiuri markerebis gansazRvram gviCvena, rom
menopauzis periodSi Cqardeba Zvlis remodelireba, imatebs rogorc
rezorbciis, ise formirebis markerebis done, Tumca estrogenis deficitis
pirobebSi wamyvan rols asrulebs rezorbciis gazrda. estrogenebis
deficiti monawileobs Zvlis kargvaSi qalebSi 70-80 wlis asakSic, rasac
ავტორის სტილი დაცულია
16
adasturebs faqti, rom estrogenebiT mkurnaloba swrafad amcirebs Zvlis
kargvas aseT pacientebSi. motexilobis riski ukuproporciul kavSirSia
estrogenis SemcvelobasTan postmenopauzuri asakis qalebSi (28).
estrogeni kritikul rols TamaSobs pubertatul periodSi, orive
sqesis mozardebis epifizebis daxurvaSi da aregulirebs Zvlis cvlas
rogorc qalebSi, ise mamakacebSi. estrogeni ufro metad ganapirobebs Zvlis
rezorbciis Seferxebas mamakacebSi, vidre androgeni, Tumca savaraudod
androgenic TamaSobs garkveul rols. estrogeni aseve aucilebelia Zvlis
pikuri masis miRwevisTvis mamakacebSi. ufro metic, hipoestrogenemia
mamakacebSi dakavSirebulia osteoporozTan.
estrogeni moqmedebs ori receptoris saSualebiT, esenia: estrogenuli
receptori alfa (ERα) da estrogenuli receptori beta (ERβ). dadgenilia,
rom ERα aris estrogenebis moqmedebis ZiriTadi mediatori Zvalze (31).
garda pirdapiri zemoqmedebisa Zvlis ujredebze, estrogenebi
moqmedeben sxvadasxva citokinebze, romlebic Tavis mxriv aregulireben
osteoklastebis warmoqmnas da funqcionirebas. estrogenebis deficitis
dros izrdeba monocitebis mier simsivnis nekrozis faqtoris (TNF)
produqcia da osteoblasturi rigis ujredebi ufro mgrZnobiare xdeba
interleikin-1-is (IL-1) zemoqmedebis mimarT (37,38). IL-1 da TNF astimulireben
stromul ujredebs da pre-osteoblastebs, yvela es faqtori astimulirebs
osteoklastebis warmoqmnas da amcirebs maTY apoptozs. estrogenebis
deficiti aseve uaryofiTad moqmedebs osteoprotegerinze (32).
asakobriv Zvlis kargvaSi monawileoben sxva hormonebic.
paraTireoiduli hormonis (PTH) done izrdeba asakTan erTad, rac
savaraudod dakavSirebulia kalciumis da D vitaminis miRebis deficitsa da
daqveiTebul kuW-nawlavismier absorbciasTan. meoradi hiperparaTireozi da
D vitaminis deficiti ara mxolod aCqarebs Zvlis kargvas, aramed arRvevs
ავტორის სტილი დაცულია
17
nerv-kunTovan funqciebsac, rac zrdis davardnis da Sesabamisad,
motexilobis risks.
klinikurma kvlevebma, romlebSic CarTuli iyo kalciumis da D
vitaminis deficitis riskis mqone xandazmuli pacientebi, gviCvena, rom
orives Canacvlebas mohyva meoradi hiperparaTireozis ukuganviTareba, Zvlis
rezorbciis Semcireba, Zvlovani masis gazrda, motexilobebis ricxvis
Semcireba, da davardnis sixSiris Semcirebac ki. (39-42)
genetikuri faqtorebi ganapirobeben rogorc Zvlis pikur masas, ise
Zvlis asakobriv kargvas. dadasturebulia tipi 1 kolagenis, estrogenis
receptoris, D vitaminis receptoris da osteoprotegerinis makodirebeli
genebis roli am procesSi. bolo periodSi aRmoCnda, rom dabali simkvrivis
lipoproteinis receptorTan SekavSirebuli cila-5-is (LRP-5) genis
gamaaqtivebelma mutaciam SesaZloa gamoiwvios Zvlis simkvrivis gazrda,
xolo LRP-5 genis delecia iwvevs mZime osteoporozul sindroms (31).
garda sistemuri hormonebisa, Zvlis cvlaSi monawileoben lokaluri
faqtorebi anu citokinebi. insulinis msgavs zrdis faqtors (IGF) da simsivnis
zrdis faqtors (TGF-β) SeuZlia Secvalos Zvlis formireba. IGF-1-is
lokaluri produqciis Seferxeba aris glukokortikoidebiT gamowveuli
osteoporozis mniSvnelovani faqtori.
prostaglandini E2 (PGE2) aris Zvlis mier gamomuSavebuli ZiriTadi
prostaglandini, romelic astimulirebs rogorc rezorbcias, ise
formirebas. Zvlis mineralur simkvriveze aseve gavlenas axdenen citokinebi:
IL-1, IL-6, TNFa da maTi receptorebis polimorfizmi. epidemiologiuri
kvlevebiT gamovlinda Zms-is mcire zrda da motexilobis riskis Semcireba
pacientebSi, vinc mkurnalobdnen arasteroiduli anTebis sawinaaRmdego
saSualebebiT.
ავტორის სტილი დაცულია
18
Zvlis remodelirebaSi monawileoben aseve Zvlovani morfogenuli
cilebi (BMP), romlebic ainducireben Zvlis warmoqmnas. BMP-s receptorebi
aRmoCenilia osteoblastebis winamorbedi ujredebis zedapirze.
1.2Oosteoporozis klasifikacia
etiologiis mixedviT ganasxvaveben pirvelad da meorad osteoporozs.
gamoiyofa pirveladi osteoporozis oTxi tipi:
1. iuveniluri osteoporozi-SesaZloa ganviTardes prepubertatul
periodSi orive sqesis pirebSi;
2. idiopaTuri osteoporozi-diagnostirdeba axalgazrdebSi,
rodesac osteoporozis gamomwvevi meoradi mizezis identificireba ver
xerxdeba;
3. postmenopauzis asakis osteoporozi-aRiniSneba qalebSi
klimaqteriuli periodis dawyebidan 15-20 wlis ganmavlobaSi;
4. seniluri osteoporozi-aRiniSneba xandazmulebSi.
meoradi osteoporozi dakavSirebuli sxvadasxva daavadebebsa da
paTologiur mdgomareobebTan, agreTve zogierTi medikamentis moqmedebasTan
(43-52) .
meoradi osteoporozis mizezebi naCvenebia cxrilSi #2
ავტორის სტილი დაცულია
19
cxrili #2
meoradi osteoporozis mizezebi
revmatiuli da autoimunuri
daavadebebi
maankilozebeli spondiliti,
wiTeli mglura, revmatoiduli
arTriti
endokrinuli darRvevebi hiperparaTireozi,
hiperkorticizmi, hipogonadizmi,
Tireotoqsikozi, Saqriani diabeti
tipi 1 da sxv.
Tirkmlis daavadebebi Tirkmlis qronikuli ukmarisoba,
milakovani acidozi da sxv
medikamentebi glukokortikoidebi, heparini,
varfarini, antikonvulsantebi,
metotreqsati, liTiumi, aluminis
Semcveli antacidebi, aromatazas
inhibitorebi da sxv
sisxlmbadi sistemis darRvevebi leikemiebi da limfomebi,
namglisebrujredovani anemia,
Talasemia da sxv
hipogonaduri mdgomareobebi anoreqsia nevroza,
hiperprolaqtinemia,
panhipopituitarizmi, naadrevi
klimaqsi, terneris da
klainfelteris sindromi da sxv.
genetikuri daavadebebi,
SemaerTebelqsovilovani
daavadebebi
cisturi fibrozi, elers-danlosis
daavadeba, glikogenis dagrovebis
daavadebebi,
marfanis sindromi, arasruli
osteogenezi da sxv.
ავტორის სტილი დაცულია
20
cnobilia osteoporozis klasifikaciis ramdenime varianti. janmo
osteoporozis klasifikacias Zvlis mineraluri simkvrivis safuZvelze
axdens.
Zvlis mineraluri simkvrive Zvlis skanirebuli zedapiris erT kvadratul
santimetrze gramebSi mineralebis absoluturi odenobiT gamoixateba
(g/sm2). Zvlis mineraluri simkvrivis SefasebisTvis or sazoms iyeneben:
1. Z-maCvenebeli-asaxavs gansxvavebas konkretuli asakisa da sqesis
pacientebis mosalodnel, normalur maCvenebelsa da faqtiur maCvenebels
Soris;
2. T-maCvenebeli-asaxavs gansxvavebas imave sqesis axalgazrda pacientis
normalur da faqtiur maCveneblebs Soris.
es gansxvaveba saSualo maCveneblidan standartuli gadaxdiT (deviaciiT)
izomeba. Cveulebriv, 1 standartuli gadaxra Zvlis mineraluri simkvrivis
10%-dan 15%-mde meryeobs.
axalgazrda asakSi Zvlis mineraluri simkvrivis saSualo maCveneblisagan
standartuli deviaciis Sefasebis safuZvelze gamoiyofa normis,
osteopeniisa da osteoporozis mdgomareoba. Zvlebis mineraluri
simkvrivis daqveiTeba mozrdili asakis adreuli periodidan iwyeba.
menopauzis asakis qalebSi procesi gansakuTrebiT intensiur xasiaTs iRebs
da orive sqesis pirebSi menopauzis Semdgom, xandazmulobis periodSic
grZeldeba. Zvlis mineraluri simkvrivis Sefasebisas normasTan SedarebiT
gansxvavebis zrdasTan erTad motexilobis riski izrdeba
ავტორის სტილი დაცულია
21
ცხრილი 3. ოსტეოპოროზის კლასიფიკაცია ძვლის მინერალური სიმკვრივის საფუძველზე
ნორმა
ძვლის მინერალური სიმკვრივე ახალგაზრდა ასაკის საშუალო მაჩვენებელთან შედარებით მხოლოდ 1 სტანდარტული გადახრით (სტანდარტული დევიაციით)
T score ≥-1.
ოსტეოპენია
ძვლის მინერალური სიმკვრივე ახალგაზრდა ასაკის საშუალო მაჩვენებლისაგან განსხვავებით 1-დან 2.5 სტანდარტულ გადახრამდე მერყეობს
T score -1-სა და -2.5 შორისაა
ოსტეოპოროზი
ძვლის მინერალური სიმკვრივე ახალგაზრდა ასაკის საშუალო მაჩვენებელთან შედარებით 2.5 სტანდარტული გადახრით (სტანდარტული დევიაციით)
T score ≤-2.5.
მძიმე ოსტეოპოროზი ერთი ან რამდენიმე მოტეხილობის ანამნეზით.
ოსტეოპოროზი
aRsaniSnavia is garemoeba, rom riskis amgvari stratifikacia marTebulia
mxolod qalebisTvis. rac Seexeba mamakacebs, uaxlesi periodis kvlevebiT
vlindeba, rom SesaZlebelia mamrobiTi sqesis normebTan am meTodis
adaptireba. Tumca sayovelTao SeTanxmeba am sakiTxze jerjerobiT ar
arsebobs.
ავტორის სტილი დაცულია
22
1.3 osteoporozis klinikuri niSnebi
osteoporozi xSirad usimptomod an xerxemlis yru tkiviliT mimdinareobs
da mxolod pirveli motexilobis Semdeg iqcevs pacientisa da samedicino
personalis yuradRebas. paTologiuri motexilobebi osteoporozis
yvelaze TvalsaCino klinikuri niSania (53). ziandeba xerxemali da barZayi.
SedarebiT iSviaTia neknebis, winamxrisa da wvivis Zvlebis dazianeba.
osteoporozis adreuli simptomi xSirad zurgis mwvave tkivilis epizodia,
romelic Cveuli fizikuri datvirTvis Sesrulebisas viTardeba (mag. win
daxra, fanjris gaReba, adgoma, umniSvnelo simZimis aweva da a.S.) da
xerxemlis malebis kompresiuli motexilobiTaa ganpirobebuli (54).
pacienti zustad asaxelebs tkivilis dawyebis moments. Tumca uWirs
tkivilis lokalizaciis konkretulad miTiTeba. xerxemlis motexilobis
Sedegad izRudeba Tavisufali moZraobis unari. tkivili mjdomare an fexze
mdgom mdgomareobaSi Zlierdeba, xolo horizontalur poziciaSi
sustdeba. pacienti cdilobs nela iaros, Tumca siarulis sxva saxis
darRvevebi ar aRiniSneba.
malis mwvave motexilobis gamo adgili aqvs paravertebraluri kunTebis
spazms, ris Sedegadac SesaZlebeli xdeba maTi vizualizacia da palpacia.
motexilobebs Soris periodSi pacientebs Civilebi, Cveulebriv, ar
aReniSnebaT. Tumca zogierTi maTgani mudmivad uCivis welis yru tkivils,
gansakuTrebiT fexze xangrZlivi dgomis Semdeg.
xerxemlis kompresiul motexilobas, rogorc wesi, Tan ar axlavs
nevrologiuri simptomkompleqsi. nevrologiuri simptomebis
manifestirebisas aucilebelia iseTi paTologiebis gamoricxva, rogoricaa
Zvlis metastazuri an pirveladi kibo, mieloma, pejetis daavadeba an
limfoma.
ავტორის სტილი დაცულია
23
malebis kompresiuli motexilobis fonze mosalodnelia gulmkerdis
kifozisa da welis lordozis Camoyalibeba.
rig SemTxvevebSi, osteoporozi aravertebraluri motexilobebiT
manifestirdeba. es motexilobebi, Cveulebriv, mcire travmiTaa gamowveuli.
asakis matebasTan erTad barZayis yelis osteoporozuli motexilobebis
insidentoba izrdeba.
motexiloba osteoporozis yvelaze xSiri da saxifaTo garTulebaa.
darCenili sicocxlis manZilze osteoporozuli motexiloba 50 wlis
zemoT yovel meore qalsa da rvidan erT mamakacSia mosalodneli.
osteoporoziTaa ganpirobebuli xandazmulebSi barZayisa da xerxemlis
motexilobebis 90%.
Zalian maRalia barZayis motexilobasTan dakavSirebuli daavadebianobisa
da sikvdilobis finansuri, socialuri da moraluri tvirTi. aRsaniSnavia,
rom barZayis yelis motexilobis Semdeg momdevno erTi wlis manZilze
sikvdilobis maCvenebeli 20-24%-s Seadgens. aranakleb sayuradReboa
xerxemlis motexilobis gamosavlebi, rac xSirad tkivilis gamo Sromis
unaris mniSvnelovani daqveiTebisa da uunarobis mizezi xdeba.
1.4Oosteoporozis diagnostikuri kriteriumi da riskis Sefaseba
osteoporozis diagnozi anamnezs, risk-faqtorebis identificirebas,
fizikalur gasinjvasa da Zvlis mineraluri simkvrivis gansazRvras
emyareba. osteoporozTan asocirebuli riskis Sefaseba klinikuri
simptomkompleqsis safuZvelze rekomendebulia postmenopauzis asakis
qalebsa da 50 wlis zemoT mamakacebSi. Zvlis densitometriis aucilebloba
winaswari klinikuri Sefasebis Sedegad dgindeba.
ავტორის სტილი დაცულია
24
prevenciuli praqtikis warmatebuli ganxorcielebisTvis aucilebelia
erTis mxriv osteoporozis, xolo meores mxriv osteoporozuli
motexilobebis riskis Sefaseba.
osteoporozis prevenciasa da droul mkurnalobas arTulebs misi
asimptomuri mimdinareoba, ris gamoc daavadebis diagnostireba xSirad
mxolod pirveli motexilobis Semdeg xdeba. osteoporozis Tavidan
acilebisa da drouli mkurnalobisaTvis saWiroa im faqtorebis
gaTvaliswineba, romelic xels uwyobs mis ganviTarebas (cxrili 3).
osteoporozis aramodificirebadi risk-faqtorebi
a) asaki
daberebis procesSi Zvlis mineraluri masa mcirdeba da, Sesabamisad,
osteoporozis riski matulobs. 60 wlis Semdeg yovel momdevno dekadaSi
osteoporozis riski mniSvnelovnad izrdeba. amerikis SeerTebuli
Statebis janmrTelobisa da kvebis erovnuli kvlevis mesame fazis
SedegebiT gamovlinda, rom osteoporozi 50-59 wlis TeTrkaniani qalebis
27%-s, 60-69 wlis asakSi 32%-s, xolo 70 wlis zemoT qalebis 41%-s
aReniSneba.
b) sqesi
qalebSi Zvlis masa bunebrivad mcirea. amas emateba menopauzis periodSi
Zvlis mineraluri simkvrivis swrafi daqveiTeba, rac ganapirobebs qalebSi,
mamakacebTan SedarebiT osteoporozis maRal risks. mamrobiTi sqesis
pirebSi Zvlovani masis klebis intensivoba gacilebiT dabalia, Tumca es
ar amcirebs am jgufSi osteoporozis prevenciis mniSvnelobas. magaliTad,
fremingemis osteoporozis kvlevaSi qalebSi Zvlovani masis klebis
intensivoba 0.86-1.21% iyo, xolo mamakacebSi 0.04-0.9%-s ar aRemateboda.
ავტორის სტილი დაცულია
25
mamakacebSi SedarebiT xSiria meoradi osteoporozi, rac SemTxvevaTa
40%-s Seadgens.
g) reproduqciuli faqtorebi
mecnieruli monacemebiT dasturdeba, rom adreuli menopauzis SemTxvevaSi
Zvlis mineraluri simkvrive gacilebiT swrafad iklebs. amis gamo, qalebi
adreuli menopauzis anamneziT osteoporozis maRali riskis jgufs
miekuTvnebian.
monacemebi Zvlis mineraluri masis moculobasa da sxva reproduqciul
funqciebs (mag. Svilosnoba, abortebis raodenoba, ZuZuTi kveba) Soris
kavSirze naklebad damajerebelia da specifikuri rekomendaciebis
Camoyalibebis saSualebas ar iZleva.
qalebSi estrogen-CanacvlebiTi Terapiis fonze, imave asakis sxva qalebTan
SedarebiT, Zvlis mineraluri simkvrive maRalia, rac osteoporozis
SedarebiT dabal riskze miuTiTebs.
d) osteoporozis ojaxuri anamnezi
osteoporozis ojaxuri anamnezi gulisxmobs pirveli rigis naTesavebSi
osteoporozis, kifozis da 50 wlis Semdeg umniSvnelo travmiT gamowveuli
motexilobebis anamnezs. zogadad, osteoporozis ojaxuri anamnezi ufro
sensitiuri maCvenebelia, vidre cal-calke dedis an mamis anamnezi (55-58).
ავტორის სტილი დაცულია
26
osteoporozis modificirebadi risk-faqtorebi
a) wona
wonis mkveTri dakleba da sxeulis masis indeqsis dabali
maCvenebeli Zvlis mineraluri simkvrivis klebas miuTiTebs.
osteoporozis riski gansakuTrebiT maRalia postmenopauzis asakis
qalebSi sxeulis masis indeqsis dabali maCvenebliT (59-63).
b) Tambaqos moweva
osteoporozisa da motexilobis riskze nikotinis mavne zemoqmedebis
Semswavleli kvlevebis meta-analiziT gamovlinda, rom menopauzis Semdgom
periodSi mwevelebSi, aramwevelebTan SedarebiT, Zvlis mineraluri
simkvrive yovel aTwleulSi 2%-iT naklebia. 80 wlis asakSi es gansxvaveba
6%-s aRwevs (64-67).
mwevel qalebSi barZayis motexilobis riski Tambaqos mowevis intensivobis
Sesabamisad izrdeba. mowevis SewyvetasTan erTad osteoporozis riski
mcirdeba, Tumca mniSvnelovani Sedegi mxolod aTi wlis Semdeg aRiniSneba.
g) alkoholi
alkoholsa da osteoporozis riskis Taobaze Catarebuli kvlevebis
Sedegebi urTierTsapirispiro da naklebad sarwmunoa. unda aRiniSnos, rom
am kvlevebSi alkoholis Warbad momxmarebeli pirebi ar monawileobdnen
(68-69).
d) varjiSi
kanadasa da italiaSi axalgazrda (18-35 weli) da Suaxnis asakis qalebSi
Catarebuli kvlevebiT dadginda, rom regularuli fizikuri datvirTva
pozitiur korelaciaSia Zvlis mineralur simkvrivesTan. postmenopauzis
ავტორის სტილი დაცულია
27
asakis inglisel qalebSi dadasturda, rom varjiSi xels uwyobs Zvlis
mineraluri simkvrivis SenarCunebas. 50-75 wlis norvegiel qalebSi
regularuli fizikuri aqtivobis fonze aRiniSna motexilobebis dabali
maCvenebeli, im qalebTan SedarebiT, vinc varjiSis reJims ar icavda.
avstraliaSi Catarebuli kvleviT monacemTa sawyisi analizis Sedegad
varjiSsa da Zvlis mineralur simkvrives Soris pozitiuri damokidebuleba
gamovlinda. Tumca asaki, sxeulis masis indeqsisa da kalciumis moxmarebis
gaTvaliswinebis Semdeg Sedegebi statistikurad mniSvnelovani ar
aRmoCnda.
e) dieta
menopauzis asakamde rZiT mdidari dieta pozitiur korelaciaSia Zvlis
mineralur simkvrivesTan (45-49). stokholmSi 80 wels gadacilebul
arainstitucionizebul xandazmul qalebSi Zvlis mineraluri simkvrive
dadebiT korelaciaSi aRmoCnda D vitaminis miRebasTan. mniSvnelovani
urTierTkavSiri sxva dietur faqtorebsa da Zvlis mineralur simkvrives
Soris dadgenili ar aris.
v) dacemis riski
ramdenadac osteoporoziT gamowveuli motexilobebis didi nawili
dacemis Sedegia, mniSvnelovania dacemis riskis Sefaseba (cxrili 4). maT
Soris yvelaze sayuradReboa dacemis anamnezi, kunTovani sisuste,
wonasworobis darRveviT mimdinare daavadebebi da mxedvelobis daqveiTeba.
ავტორის სტილი დაცულია
28
cxrili 4 dacemis risk-faqtorebi
გარემო პირობები ზოგადი სამედიცინო რისკ-ფაქტორები
საყრდენი ხარიხების/მოწყობილობის არ არსებობა ასაკი
ცუდი განათება შფოთვა და აჟიტირებული მდგომარეობა
ფეხის დაცურების საშიშროება არითმია
ავეჯის ისეთი განლაგება, რაც აფერხებს თავისუფალ დეჰიდრატაცია
გადაადგილებას
ნევროლოგიური და ძვალ-კუნთოვანი რისკ- დეპრესია
ფაქტორები
კიფოზი მდედრობითი სქესი
წონასწორობის დარღვევა მოძრაობის უნარის შეზღუდვა
პერიფერიული მგრძნობელობის დაქვეითება კვებითი დეფიციტი
კუნთების სისუსტე სედაციის გამომწვევი მედიკამენტები (ნარკოტიკული
ანალგეზიური, კრუნჩხვის საწინააღმდეგო და
ფსიქოტროპული პრეპარატები)
სხვა რისკ ფაქტორები ორთოსტატიკული ჰიპოტენზია
დაცემის შიში მხედველობის გაუარესება
წარსულში დაცემის შემთხვევები
ცნობიერების გაუარესება
zemoaRniSnulidan yvelaze kritikuli risk-faqtorebi gamoyenebulia
janmos-s motexilobis 10-wliani riskis Sefasebis modelSi. am faqtorebis
arseboba, Zvlis mineraluri simkvrivis maCveneblis miuxedavad,
motexilobis maRal riskze miuTiTebs, amdenad maTi gaTvaliswineba
pacientis klinikuri mdgomareobis Sefasebisas gansakuTrebiT
mniSvnelovania (cxrili 5).
ავტორის სტილი დაცულია
29
cxrili 5. janmos motexilobis 10-wliani riskis Sefasebis modelSi
gaTvaliswinebuli risk-faqtorebi (janmos teqnikuri angariSi)
riskis xarisxis Sefaseba
osteoporozis prevenciuli praqtikis ganxorcielebisTvis saWiroa
erTmaneTisagan gavmijnoT osteoporozisa da dacemis da motexilobis riski.
osteoporozi dacemiT gamowveuli motexilobis erT-erTi risk-faqtoria.
amdenad, pacientebi dacemis maRali riskiTa da warsulSi motexilobis
anamneziT pirvel rigSi saWiroeben osteoporozis prevenciis mizniT
rekomendebul RonisZiebebs. aranakleb sayuradReboa pacientebi
osteoporozis sxva risk faqtorebiTa da daavadebebiT, romlebic
astimulireben osteoporozis process. aseTi pacientebi maRali riskis
jgufs miekuTvnebian da osteoporozis Tavidan acilebisTvis intensiur
mkurnalobas saWiroeben.
ავტორის სტილი დაცულია
30
1.5. Oosteoporozis kvlevis meTodebi
osteoporozisa da masTan dakavSirebuli motexilobebis riskis Sefaseba
osteoporozis diagnostirebis pirveli da yvelaze informatiuli etapia.
klinikuri Sefasebisas mniSvnelovania gamovlindes yvela faqtori, ramac
SesaZloa xeli Seuwyos osteoporozis ganviTarebas. marTalia,
osteoporozis klinikuri diagnozi xSirad riskis profilis Sefasebas
emyareba, rig SemTxvevebSi mniSvnelovania laboratoriul-instrumentuli
gamokvlevebi. barZayisa da xerxemlis ormag-energetikuli rentgenuli
absorbciometria (DXA) osteoporozis diagnostirebis „oqros
standartadaa“ miCneuli. DDXA seriuli gazomvebi osteoporozis
diagnostirebis, motexilobis riskis Sefasebisa da pacientis mdgomareobis
monitoritebis saSualebas iZleva.
Zvlis densitometria naCvenebia pacientebSi motexilobebis maRali riskiT
mxolod im SemTxvevaSi, Tu gamokvleva aucilebelia medikamenturi
mkurnalobis Taobaze gadawyvetilebis misaRebad.
Zvlis densitometria naCvenebia:
• 65 wlis zemoT qalebsa da 70 wlis zemoT mamakacebSi, klinikuri risk-
faqtorebis profilis miuxedavad;
• 65 wlamde postmenopauzis asakis qalebSi da 50-69 wlis mamakacebSi
osteoporozis mravlobiTi risk-faqtorebiT;
• qalebSi menopauzis gardamaval periodSi specifikuri risk-
faqtorebiT, rac zrdis motexilobis risks, mag. sigamxdre, anamnezSi
umniSvnelo travmis fonze aRmocenebuli motexilobebi an osteoporozis
gamomwvevi medikamentebis moxmareba;
• pacientebSi, 50 wlis zemoT asakSi motexilobebis anamneziT;
ავტორის სტილი დაცულია
31
• pacientebSi osteoporozis meoradi mizezebiT
• nebismier SemTxvevaSi osteoporozis sawinaaRmdego medikamenturi
mkurnalobis daniSvnamde;
• pacientebSi, romelebic itareben osteoporozis sawinaaRmdego
medikamentur mkurnalobas;
• postmenopauzis asakis qalebSi, romlebic raime mizeziT wyveten
estrogenebis miRebas.
1.6. osteoporozis prevencia
kalciumisa da D vitaminis adekvaturi dieturi moxmareba, regularuli
varjiSi, Tambaqosa da alkoholis moxmarebis SezRudva xels uwyobs Zvlis
jansaRi Senebis SenarCunebas da, amdenad, rekomendebulia yvelasaTvis.
osteoporozis progresirebis Seferxebisa da amasTan dakavSirebuli
motexilobebis Tavidan acilebisTvis arsebiTi mniSneloba aqvs meoradi
prevenciis ganxorcielebas. meoradi prevenciis strategia iTvaliswinebs,
rogorc cxovrebis jansaRi wesis damkvirdebasa da dietur rekomendaciebs,
aseve specifikur medikamentur mkurnalobas (70-73).
araerTi mecnieruli kvleviT dasturdeba, rom regularuli fizikuri
datvirTva amcirebs xandazmulebSi dacemis risks. TemSi mcxovrebi
xandazmulebisTvis gansakuTrebiT efeqtiani aRmoCnda sayrdeni xarixebis
gamoyeneba da wonasworobis dacvaze orientirebuli varjiSis programebi.
ramdenime sistemurma mimoxilvam da kvlevebis meta-analizma uCvena, rom
dabali zemoqmedebis wonis SemanarCunebeli datvirTva da Zalismieri
intensiuri varjiSebi mamakacebsa da postmenopauzis asakis qalebSi Zvlis
mineraluri simkvrivis SenarCunebis saSualebas iZleva. wonis
SemanarCunebeli varjiSisas mniSvnelovania barZayisa da xerxemlis kunTebis
ავტორის სტილი დაცულია
32
datvirTva. sasurveli Sedegis misaRwevad saWiroa datvirTvis intensivobis
etapobrivi mateba. varjiSis programa pacientisTvis komfortuli zomieri
datvirviT unda daiwyos.
aseve aRsaniSnavia, rom kalciumisa da D vitaminis adekvaturi raodenobiT
miReba motexilobis riskis Semcirebis usafrTxo da iafi gzaa. samecniero
literaturis sistemuri mimoxilva miuTiTebs, rom postmenopauzis asakis
TeTrkanian qalebSi kalciumiT mdidari dieta iseve efeqtiania, rogorc
kalciumis preparatebis miReba. dRiur racionSi 1000 mg kalciumis moxmareba
24%-iT amcirebs barZayis motexilobis risks (74-78).
dRis ganmavlobaSi 2500mg-ze meti kalciumis miReba pacientebSi, romlebsac
Tirkmlis paTologia ar aReniSnebaT, usafrTxoa da hiperkalcemiisa an
kenWebis formirebas ar iwvevs. pacientebSi Tirkmlis funqciebis gauaresebiT
dRiur racionSi 2500 mg-ze meti odenobis kalciumis miReba rekomendebuli
ar aris. Tirkmlis qronikuli paTologiebis dros kalciumiT mdidari
dietis SerCeva gansakuTrebuli sifrTxiliT unda moxdes (79-83).
dieturi kalciumis sasurveli dozis misaRwevad rekomendebulia dRis
ganmavlobaSi 3-4-ulufa romelime qvemoT CamoTvlili sakvebis moxmareba:
• 200 ml rZe
• 1 iogurti
• 30 grami myari yveli
• 200 ml soios rZe kalciumis danamatiT
• 60 gr sardini
• 4 naWeri TeTri puri
• 1 ulufa kalciumiT mdidari burRuli rZiT
ავტორის სტილი დაცულია
33
im pacientebs, romlebic raime mizezis gamo uars amboben kalciumiT mdidar
sakvebze, kalciumis danamatebis miReba unda SevTavazoT. 1000 mg an meti
doziT kalciumis danamatebis miReba iseTive warmatebiT amcirebs
motexilobis risks, rogorc kalciumiT mdidari dieta (84-88).
unda aRiniSnos, rom 65 wlis zemoT D vitaminis rekomendebuli dRiuri
dozis (400 IU) uzrunvelyofa xSirad mxolod danamatebis miRebis gziTaa
SesaZlebeli. saxls mijaWvul pacientebSi, rodesac D vitaminis deficitis
albaToba maRalia, vitaminis rekomendebuli doza 2-jer metia da 800 IU-
Seadgens.
sasmel wyalSi ftoris Semcvelobasa da motexilobis sixSires Soris
kavSiris Semswavleli kvlevebiT ftoris roli osteoporozis prevenciisa
da Zvlis mineraluri simkvrivis SenarCunebaSi ar dadasturda. Tumca unda
aRiniSnos, rom am kvlevebis manZilze xanmokle dakvirveba amgvari kavSiris
dadgenisTvis SesaZloa sakmarisi ar yofiliyo.
osteoporozis prevenciisTvis sxvadasxva avtorebi aRniSnaven bunebrivi
progesteronis, magniumis da homeopaTiuri saSualebebis mniSvnelobas. Tumca
mecnieruli mtkicebulebebi maTi efeqtianobis Taobaze mcirea da klinikuri
praqtikis gaumjobesebis Taobaze rekomendaciebis gakeTebis saSualebas ar
iZleva.
literaturaSi garkveuli yuradReba eTmoba ipriflavonis rols
osteoporozis prevenciaSi. ipriflavoni flavinoidebis jgufs miekuTvneba
da didi raodenobiTaa soias produqtebSi. marTalia, ori randomizebuli
kontrolirebuli kvleviT gamovlinda ori wlis manZilze ipriflavonis
zemoqmedebiT sxivis Zvlisa da malebis motexilobis ramdenadme Semcireba,
momdevno kvlevebma es efeqti ar daadastura.
xSirad aRiniSneba, rom karbonatebiT, alkoholiTa da kofeiniT mdidari
sasmeli azianebs Zvlovan qsovils. mecnieruli monacemebi Zvlis mineralur
ავტორის სტილი დაცულია
34
simkvriveze am nivTierebebis zegavlenis Taobaze mcirea da konkretuli
daskvnis gamotanis saSualebas ar iZleva.
osteoporozis meoradi prevenciisa da masTan dakavSirebuli motexilobis
riskis Semcirebis mizniT xSirad mimarTaven medikamentur mkurnalobas.
medikamenturi mkurnalobis mizania motexilobebis insidentobis Semcireba;
motexilobiT gamowveuli simptomebis Semsubuqeba; da momdevno
motexilobebis prevencia.
osteoporozuli motexilobebis prevenciis mizniT rekomendebuli
medikamentebi pirobiTad or did jgufad SeiZleba gaiyos (1) medikamentebi,
romlebic gansakuTrebiT efeqtiania vertebraluri motexilobebis
prevenciisTvis; (2) medikamentebi, romlebic gansakuTrebiT efeqtiania
aravertebraluri motexilobebis prevenciisTvis. zogadad, pirveli SerCevis
medikamentad iTvleba is preparati, romelic Tanabrad efeqtiania rogorc
vertebraluri, ise aravertebraluri motexilobebis prevenciisTvis.
1.7. osteoporozis mkurnaloba
medikamenturi mkurnaloba rekomendebulia pacientebSi, romelTac
gansakuTrebiT maRali aqvT motexilobebis riski. motexilobis maRal riskze
miuTiTebs Zvlis mineraluri simkvrivis dabali maCvenebeli, asaki,
motexilobis anamnezi da dacemis momatebuli albaToba. 60 wlis zemoT
asakis qalebSi osteoporoziTa da osteoporozuli motexilobebis
anamneziT Zalian maRalia vertebraluri da aravertebraluri
motexilobebis riski. SemTxvevaTa umravlesobaSi medikamenturi
mkurnalobis dawyeba Zvlis mineraluri simkvrivis Sefasebis safuZvelze
xdeba (aqsialuri DXA gamokvleviT). motexilobis riskis Semcirebis mizniT
ავტორის სტილი დაცულია
35
medikamenturi mkurnalobis dawyeba Zvlis mineraluri simkvrivis gazomvis
gareSe gaumarTlebelia da dasaSvebia mxolod gamonaklis SemTxvevebSi.
amgvar gamonakliss miekuTvneba pacientebi anamnezSi, sul mcire, ori
vertebraluri motexilobiT, romelTac ar aReniSnebaT metastazuri kibo,
mieloma an sxva destruqciuli daavadeba.
postmenopauzis asakis qalebSi motexilobis prevenciis mizniT medikamenturi
reJimis efeqtianobis Semswavleli kvlevebis Sedegebi warmodgenilia #6
cxrilSi.
medikamenturi mkurnaloba dawyebis Semdeg xangrZlivad, wlebis manZilze
unda gagrZeldes.
cxrili №6. postmenopauzis qalebSi motexilobis prevenciis mizniT
medikamenturi reJimis efeqtianobis Semswavleli kvlevebis Sedegebi
მკურნალობის სქემა
მოტეხილობის ფარდობითი რისკის შემცირების
მაჩვენებელი
ხერხემალი ბარძაყის ძვალი სხვა
ჰორმონჩანაცვლებითი თერაპია 33% 34% 23%
კალციტონინი (PROOF) 36% (5 წელი) _ _
სტრონციუმის რანელატი (SOTI, 41%-49% (3 წელი) 36% 15%
TROPOS) (I) 33% (4 წელი)
ალენდრონატი (FIT, FLEX, 55% 51% (3 წელი) 47% (1 წელი)
FOSIT) 56 %(4 წელი)
იბანდრონატი (BONE, MOBILE, 62% (3 წელი) _ _
DIVA)
ზოლენდრონატი (HORIZON) 60% (1 წელი) 41% (3 წელი) 25% (3 წელი)
70% (3 წელი)
cxrilSi moyvanili medikamentebi saqarTveloSi daregistrirebulia,
rogorc antiporozuli efeqtis mqone preparatebi. maTi efeqtianobis
ავტორის სტილი დაცულია
36
Sesafaseblad gamoyenebulia motexilobebis fardobiTi riskis Semcirebis
maCveneblebi, rac praqtikuli TvalsazrisiT ufro metad mniSvnelovania,
vidre Zvlis mineraluri simkvrivisa da metabolizmis markerebis dinamika.
kalcitonini _ Zvlis rezorbciis Zlieri inhibitoria. is Trgunavs rogorc
osteoklastebis momwifebis process, aseve zrdasruli osteoklastebis
aqtivobas, riTac amcirebs maT raodenobas remodelirebis ubanSi (89-94).
garda rezorbciis daTrgunvisa, kalcitonini xels uwyobs Zvlis formirebis
process anaboluri Tvisebebis arsebobis gamo. moqmedebs ra uSualod
centraluri nervuli sistemis specifiur receptorebze, is ukanasknel
wlebSi warmatebiT gamoiyeneba rogorc Zlieri analgetiki Zvlovani
osteoporozuli motexilobebis dros, saxsrovani tkivilebis dros
revmatologiur klinikaSi (95-101).
stronciumis ranelats aqvs ormagi moqmedeba: rogorc antirezorbciuli,
aseve Zvilis formirebis mastimulirebeli (102-109). miiReba 2 gr. fxvnili
dReSi erTxel, saRamos, Wamidan sul mcire 2 saaTis Semdeg. SOTI kvleviT
postmenopauzur qalebSi amcirebs xerxemlis motexilobis fardobiT risks
1 wlis ganmavlobaSi 49%-iT, 3 weli - 41%-iT, 4 weli - 33%-iT. TROPOS kvleviT
aravertebrul motexilobaTa fardobiTi ricxvi mcirdeba 16 %-iT 3 wlis
ganmavlobaSi (15%-5 weli). yvelaze xSiri motexilobebis fardobiTi riski
mcirdeba 19%-iT. barZayis yelis motexilobebi Zvlis dabali simkvriviT T-
score≤-3 36%-iT. am kvleviT xerxemlisTvis miRebuli iqna Semdegi monacemebi:
45%-1 w., 39%-3w., 35%-5w. gverdiTi efeqtebi saSualo simZimisaa da
tranzitulia, yvelaze xSiria gulisreva, diarea, rac mkurnalobis me-3 Tveze
gadis.
bisfosfonatebi antirezorbciuli preparatebis jgufs miekuTvneba,
xelmisawvdomia oraluri da intravenuri formiT (110-115). oraluri
bisfosfonatebis miReba rekomendebulia diliT uzmoze (sakvebis miRebamde
30-60 wuTiT adre), didi raodenobiT wyalTan erTad (sxva siTxeebis miReba
bifosfonatebTan erTad dauSvebelia) wamlis miRebidan 30-60 wuTis manZilze
ავტორის სტილი დაცულია
37
pacienti unda imyofebodes vertikalur (mjdomare an fexze mdgom)
mdgomareobaSi saylapavze adheziis da dawylulebis profilaqtikisTvis.
bisfosfonatebiT mkurnalobis dawyebamde da mkurnalobis periodSi unda
xdebodes sisxlSi kalciumis da kreatininis monitoringi. bisfosfonatebTan
erTad unda iniSnebodes kalciumi da D3 vitamini.
alendronis mJava (alendronati) 70 mg, rekomendebulia 1 abi kviraSi erTxel.
FIT, FLEX da FOSIT kvlevebiT dgindeba, rom SedarebiTi riskis Semcireba
mravlobiTi vertebruli motexilobebisTvis aris 47% (3 weli); klinikuri
vertebruli motexilobebisTvis 55%; barZayis motexilobisTvis 51% (3 weli)
da 56% (4 weli); sxva motexilobebisTvis - 47% (1 weli). mamakacTa
populaciaSi Catarebuli kvlevebiT alendronatisTvis naCvenebi iqna igive
efeqtianoba.
ibandronis mJava (ibandronati) rekomendebulia oraluri formiT 150 mg-iani
preparati yovelTviurad an intravenuri 3 mg yovelkvartlurad an 2 mg or
TveSi erTxel. BONE 3 wliani kvlevis Tanaxmad ibandronati (2,5 mg
yoveldRiuri doza) amcirebs vertebrul motexilobaTa fardobiT risks
62%-iT. MOBILE kvlevam aCvena yoveldRiuri 2,5 mg da yovelTviuri 150 mg
ibandronatis moqmedebis identuroba. DIVA kvlevam aCvena intravenurad 3 mg
yovelkvartlurad efeqturoba. aravertebruli motexilobebisaTvis
sarwmuno monacemebi ar aris, Tumca qvejgufSi barZayis yelis Zvlis
mineraluri simkvriviT T-score≤-3 motexilobis riskis reduqcia iyo 69%
(yoveldRiuri 2,5 mg).
zolendronis mJava (zolendronati), rogorc antiporozuli preparati
saqarTveloSi daregistrirebulia 5 mg formiT (100ml flakonSi
intravenurad 15 wT-is ganmavlobaSi, weliwadSi erTxel). HORIZON kvleviT
dasturdeba, rom 3 wlis manZilze zolendronatiT mkurnalobisas
vertebruli motexilobebis riski mcirdeba 70%-iT, barZayis yelis
motexilobebis - 41%, xolo sxva motexilobebis - 25%-iT.
ავტორის სტილი დაცულია
38
bisfosfonatebis gverdiTi movlenebi moicavs oraluri formebisTvis
ylapvis gaZnelebas, ezofagits, saylapavsa da kuWis wylulis riskis
momatebas. intravenuri gamoyenebisas SesaZlebelia temperaturis momateba,
mialgia, arTralgia, cefalgia, rac advilad emorCileba paracetamoliT da
arasteroiduli anTebis sawinaaRmdego medikamentebiT mkurnalobas. es
movlenebi yovel Semdgom weliwads TandaTan mcirdeba. literaturaSi
aRwerilia bisfosfonatebis fonze ybis saxsris osteonekrozisa
(gansakuTrebiT venuri administrirebisas kiboTi daavadebul pacientebSi) da
mxedvelobis moSlis SemTxvevebi.
saxls mijaWvul xandazmul pacientebSi medikamenturi mkurnalobisas
aucilebelia D vitaminis deficitis maRali riskis gaTvaliswineba.
mecnieruli monacemebiT dasturdeba, rom am pacientebSi, winaswari
laboratoriul-instrumentuli gamokvlevebis gareSe, D vitaminis daniSvna
35%-iT amcirebs barZayis, xolo 26%-iT aravertebraluri motexilobebis
insidentobas.
denosumabi. osteoporozis samkurnalo yvelaze Tanamedrove saSualeba aris
nuklearuli faqtori-kappa B-s (NF-kB) receptoruli aqtivatoris, RANK-is
ligandis inhibitori, denosumabi. is amcirebs vertebruli da aravertebruli
motexilobebis risks rogorc postmenopauzuri asakis qalebSi, ise
mamakacebSi (116-123).
osteoporozis pirveladi prevenciis mizniT 45 wlis asakidan yvela qals da
50 wlis asakidan yvela mamakacs unda mieces detaluri rCeva-darigeba
regularuli fizikuri datvirTvisa da kalciumiT mdidari dietis Taobaze.
osteoporozis meoradi prevenciis mizniT rekomendebulia, rogorc jansaRi
cxovrebis wesis Sesaxeb pacientebis konsultireba, aseve medikamentebis
gamoyeneba. jansaRi cxovrebis wesis Taobaze rCevebi moicavs fizikuri
varjiSis waxalisebas, dRiur racionSi sakvebis an danamatebis saxiT, sul
mcire, 1000 mg kalciumisa da 400 IU D vitaminis miRebas.
ავტორის სტილი დაცულია
39
medikamenturi mkurnaloba rekomendebulia pacientebSi, romelTac
gansakuTrebiT maRali aqvT motexilobebis riski. motexilobis maRali
riskze miuTiTebs Zvlis mineraluri simkvrivis dabali maCvenebeli, asaki,
motexilobis anamnezi da dacemis momatebuli albaToba.
osteoporozuli motexilobebis Tavidan acilebis mizniT SerCevis
pirveli rigis medikamentebs miekuTvneba bisfosfonatebi, kalcitonini,
estrogenebis agonist/antagonistebi.
postmenopauzis asakis qalebSi, sul mcire, ori vertebraluri
motexilobis anamneziT (dadasturebulia rentgenologiurad) medikamenturi
mkurnalobis dawyeba dasaSvebia Zvlis densitometriis gareSe.
1.8 osteoporozis gavrceleba onkologiur paciantebSi
osteopenia da osteporozi qalebSi Zalian gavrcelebuli daavadebaa.
sarZeve jirkvlis kibos standartuli Terapia, rogoricaa adiuvanturi
(qimio an hormonaluri Terapia), zrdis Zvlis masis danakargs, rac Tavis
mxriv zrdis osteoporozis ganviTarebis risks. premenopauzaSi myof qalebi,
standartuli adiuvanturi Terapia xSirad iwvevs sakvercxeebis dazianebaს
an adreul menopauzas. sakvercxeebis dazianeba asocirebulia Zvlis masis
dakargvasTan.
postmenopauzaSi tamoqsifeni icavs Zvals gamofitvisgan, maSin roca
premenopauzaSi tamoqsifeni iwvevs Zvlis mineraluri simkvrivis daqveiTebas.
anastrozoli (aromatazas inhibitori) romelic postpenopauzaSi myof
pacientebSi damtkicebulia rogorc adreuli stadiis kibos (estrogen
receptor pozitiuri kibos) mkurnalobis meTodi, 5 an naklebi wlis ganm-Si
mkurnalobis dros zrdis motexilobebis risks vidre tamoqsifeniT
mkurnaloba.
ავტორის სტილი დაცულია
40
qimioTerapia. klinikamdelma kvlevebma gviCvena, rom ciklofosfamidi,
doqsorubicini da metotreqsati negatiur gavlenas axdens Zvlovan
matriqsze (qsovilze). premenopauzaSi myof qalebSi msgavsi tipis
qimioTerapia iwvevs sakvercxeebis disfunqcias da Zvlovani qsovilis
Semcirebas. qimioTerapiaze myof qalebis daaxloebiT 70 %-s uviTardebaT
amenorea da naadrevi menopauza. naadrevi menopauza Tavis mxriv zrdis
osteoporozis da motexilobis ganviTarebis risks.
qimioTerapia ara mxolod premenopauzalur qalebSi azianebs Zvlovan
qsovils, aramed postmenopauzaSic. prospeqtiulma kvlevebma aCvena rom
pospenopauzaSi myof qalebSi qimioTerapiis Semdgom yovelwliurad
Zvlovani qsovilis danakargi 10 % -s Seadgens.
hormonaluri (endokrinuli Terapia) postmenopauzaSi tamoqsifens Zvalze
dadebiTi efeqti gaaCnia. 1990 wlebSi Catarebuli kvlevebiT tamoqsifenis
jgufSi myof pacientebSi aRiniSna Zvlis mineraluri simkviris momateba
barZayis yelsa da xerxemalSi yovelwliurad 0.5-1.0 %-iT, xolo placebo
jgufSi Zms-s daqveiTeba. premenopauzaSi, tamoqsifens SesaZloa hqondes
negatiuri gavlena Zvalze, rac kvlevebiTac dadasturda (aRiniSna Zms-s
daqveiTeba) (124,125).
aromatazas inhibitorebi: orive tipis steroiduli (eqsemastini) da
arasteroiduli (letrozoli, anastrozoli) aromatazas inhibitorebi
negatiur gavlenas axdens Zvlis mineralur simkvriveze da zrdian
motexilobis risks (126,127).
ავტორის სტილი დაცულია
41
1.9 sarZeve jirkvlis agebuleba da funqcionirebisaTvis aucilebeli
hormonebi
sarZeve jirkvali warmoadgens wyvil organos, romelsac
milakovan_alveoluri agebuleba aqvs. igi Sedgeba erTmaneTTan
filogenetikurad da anatomo-fiziologiurad mWidrod dakavSirebuli ori
komponentis _ parenqimisa da stromisagan. parenqima warmoadgens jirkvlovan
qsovils, romelSic ganTavsebulia sxvadasxva diametris sadinarebi (sur 2).
stroma SemaerTebeli qsovilia, romelic jirkvals yofs wilebad da
wilakebad. stroma da parenqima cximovani qsoviliT aris garemoculi.
sarZeve jirkvlis ukana zedapirs faravs fasciis firfita. am firfitasa da
mkerdis did kunTs Soris arsebuli sivrce amovsebulia faSari ujreduli
masiT, romelic ganapirobebs sarZeve jirkvlis Zvradobas (128).
sur. 2. sarZeve jirkvlis agebuleba
ავტორის სტილი დაცულია
42
cnobilia, rom sarZeve jirkvlis Canasaxi formirebas iwyebs embrionaluri
ganviTarebis me-10 kviridan. postembrionuli ganviTarebis pirveli 3-5 dRis
ganmavlobaSi sarZeve jirkvali umniSvnelod izrdeba dedisgan miRebuli
placentaruli hormonebis gavleniT. sqesobriv momwifebamde sarZeve
jirkvali imyofeba funqciurad mosvenebul mdgomareobaSi (129) . sqesobrivi
momwifebis periodSi 12-16 wlis asakSi iwyeba sarZeve jirkvlis intensiuri
ganviTareba. am periodSi aRiniSneba Tirkmelzeda jirkvlis qerqisa da
sasqeso jirkvlebis funqciuri aqtivobis zrdac. jirkvalSi adgili aqvs
cximis Calagebas, SeimCneva sarZeve jirkvlis sadinarebis dagrZeleba, maT
daboloebebze ki warmoiqmneba acinozuri gafarToebebi. es ukanasknelni
jirkvlis wilakebis Canasaxs warmoadgenen (131-134) .
cnobilia, rom sarZeve jirkvlis zrdis da ganviTarebis procesSi adgili
aqvs 4 tipis wilakis Camoyalibebas :
• pirveli tipis wilakebi xasiaTdebian naklebi diferencirebiT da
warmoadgenen sarZeve jirkvals menarqemde.
• meore tipis wilakebSi warmodgenilia ufro kompleqsuri
morfologiuri suraTi, gazrdilia sadinarebis ricxvi TiToeul wilakze.
• mesame tipis wilakebSi sadinarebis ricxvi kidev ufro gazrdilia.
aRniSnuli wilakebi hormonalur stimulacias orsulobis periodSi
ganicdian.
• meoTxe tipis wilakebis ganviTareba uSualod dakavSirebulia
laqtaciasTan.
cnobilia, rom calkeuli wilaki garSemotymulia mkrivi
SemaerTebelqsovilovani feniT, Signidan ki amovsebulia faSari
SemaerTebeli qsoviliT, romelic mdidaria limfocitebiT, plazmuri
ujredebiT da axalgazrda fibroblastebiT.
ავტორის სტილი დაცულია
43
pre- da postmenopauzur periodSi adgili aqvs sarZeve jirkvlis regresul
cvlilebebs (wilakebis, aseve wvrili da saSualo zomis sadinarebis
atrofia, gaqroba da maTi Canacvleba fibrozuli da cximovani qsoviliT) .
cnobilia, rom reproduqciul periodSi sarZeve jirkvlis zrdasTan da
ganviTarebasTan dakavSirebuli yvela procesi hormonalur regulacias
eqvemdebareba (130). qsovilovani homeostazi ki ganpirobebulia
proliferacias, diferencirebasa da apoptozs Soris arsebuli
wonasworobiT .
sarZeve jirkvlis ganviTarebaSi erT-erT mTavar rols asruleben
umTavresad sasqeso gonadebSi sinTezirebuli steroiduli hormonebi:
estrogenebi _ estroni da estradioli, aseve progesteroni. sarZeve
jirkvlis ganviTarebaze pubertatuli (sqesobrivi momwifebis) periodis
pirvel fazaSi (10-13weli), menarqemde (menstruaciuli ciklis dawyebamde)
ZiriTadad estrogenebis zegavlena aRiniSneba. meore fazaSi (sqesobrivi
momwifebis periodSi, 13-15w) estrogenebi da progesteroni kompleqsurad
moqmedeben.
cnobilia, rom estrogenebi pasuxs ageben sarZeve jirkvlis sadinarebisa da
SemaerTebeli qsovilis ganviTarebaze (estradioli stimulacias uwevs
jirkvlis sadinarebis epiTeliumis proliferacias, diferencirebasa da
ganviTarebas, aZlierebs epiTeliumis mitozur aqtivobas, inducirebs
acinusis formirebas, agreTve astimulirebs vaskularizacias da zrdis
SemaerTebeli qsovilis hidratacias) xolo progesteroni jirkvlovani
qsovilis zrdasa da ganviTarebaze. progesteroni sadinarebis epiTeliumSi
Trgunavs proliferacias da iwvevs diferencirebas wilakebad da
alveolebad, aferxebs sarZeve jirkvlis sadinarebis epiTeliumis mitozur
aqtivobas, xels uSlis estrogenebiT ganpirobebul kapilarebis
ganvladobis zrdas .
ავტორის სტილი დაცულია
44
sarZeve jirkvlis ganviTareba aseve damokidebulia mTeli rigi hormonebis
(gonadotropin-rilizing hormoni, maluTeinizirebeli hormoni,
folikulomastimulirebeli hormoni, prolaqtini, somatotropini, insulini,
zrdis faqtorebi, kortizoli, aldosteroni, Tiroqsini da triiodTironini)
koordinirebul moqmedebazec (135-137) .
aucilebelia aRiniSnos, rom pubertatis dawyeba uSualod dakavSirebulia
hipoTalamusTan. hipoTalamusSi sinTezirebuli gonadotropin-rilizing
hormonis impulsuri gamoyofa aregulirebs adenohipofizis mier
gonadotropinebis (maluTeinizirebeli hormoni da
folikulomastimulirebeli hormoni) gamoyofis process .
gonadotropinebi uSualod zemoqmedeben sakvercxeebis mier steroiduli
hormonebis sinTezis procesze. sakuTriv steroiduli hormonebis
Semcveloba ki ukukavSiris principiT axorcielebs zemoqmedebas sistemaze
hipoTalamusi- hipofizi .
cnobilia, rom adenohipofizSi xorcieldeba agreTve somatotropinisa da
prolaqtinis sinTezic. somatotropinis ZiriTad funqcias zrdis stimulacia
warmoadgens. aRniSnul stimulacias somatotropini axorcielebs
insulinismsgavs faqtor I-Tan (IGF-I) da II-Tan (IGF-II) (somatomedinebi)
kombinaciaSi. aqve unda aRiniSnos, rom hepatocitebSi IGF-I da IGF-II-is
sekreciis stimulators sakuTriv somatotropini warmoadgens.
aRniSnuli hormonebis moqmedeba morfo-genetikuri da anaboluri
procesebis gaZlierebaSi mdgomareobs da gamoixateba nukleinis mJavebis
sinTezSi da ujredebis dayofaSi. cnobilia, rom somatotropini agreTve
ganapirobebs adenohipofizis kidev erTi hormonis _ prolaqtinis sinTezis
stimulacias .
prolaqtinis ZiriTadi funqcia laqtocitebiT rZis sekreciis stimulaciaa.
prolaqtiniT warimarTeba estrogenuli receptorebis ricxvis matebac. aseve
cnobilia, rom progesteronTan erTad prolaqtini aaqtivebs epiTeluri
ავტორის სტილი დაცულია
45
ujredebis zrdas . aqve unda aRiniSnos, rom Tavis mxriv estrogenebic
mniSvnelovan gavlenas axdenen prolaqtinis sinTezze, rogorc
hipoTalamusze zemoqmedebiT, aseve uSualo gavleniTac . cnobilia isic, rom
estrogenebi sarZeve jirkvlis qsovilze aseve zrdis faqtorebis saSualebiT
moqmedeben (EGF, TGF, IGF-I, IGF-II) da iwveven ujredebis transformacias .
rogorc zemoT avRniSneT, steroiduli hormonebis biosinTezi ZiriTadad
sasqeso gonadebSi mimdinareobs (estrogenebi, androgenebi, progesteroni)
Tumca maTi sinTezi Tirkmelzeda jirkvlis qerqSic warimarTeba . sarZeve
jirkvlis qsovilze aRiniSneba aseve Tirkmelzeda jirkvlis qerqSi
sinTezirebuli sxva kortikosteroidebis (aldosteroni da kortizoli)
zemoqmedebac, Tumca maTi roli SedarebiT umniSvneloa . cnobilia, rom
kortizoli gavlenas axdens sarZeve jirkvlis qsovilSi prolaqtinis
receptorebis ganviTarebaze da prolaqtinTan erTad xels uwyobs
epiTeluri ujredebis zrdas .
aseve cnobilia, rom insulini kortikosteroidebTan erTad xels uwyobs
jirkvlovani qsovilis zrdas, maSin, rodesac insulini, Tireoiduli
hormoni, glukokortikoidebi da mineralokortikoidebi erToblivad
moqmedeben jirkvlovani ujredebis metabolizmze da nivTierebaTa cvlis
saerTo procesebze .
farisebri jirkvlis hormonebi (Tiroqsini da triiodTironini)
mniSvnelovan rols asruleben sarZeve jirkvlis epiTeluri ujredebis
morfogenezSi da funqciur diferencirebaSi. maTi zemoqmedeba sarZeve
jirkvlis qsovilze xorcieldeba rogorc uSualod, aseve mTeli rigi
Sualeduri hormonebis moqmedebiT, maT Soris prolaqtinis (138-141) .
amgvarad sarZeve jirkvlis srulyofili diferencirebisa da
funqcionirebisaTvis sasqeso gonadebTan erTad aucilebelia hipoTalamusis,
adenohipofizis, farisebri jirkvlis, Tirkmelzeda jirkvlis qerqis,
kuWqveSa jirkvlisa da RviZlis hormonebis erToblivi moqmedeba.
ავტორის სტილი დაცულია
46
rogorc cnobilia steroiduli hormonebi qolesterolis warmoebulebs
warmoadgenen . steroiduli hormonebi, iseve rogorc qolesteroli Seicaven
ciklopentanperhidro-fenantrenis birTvs gansxvavebuli gverdiTi jaWvebiT
da jgufebiT, romlebic am ukanasknelebs specifiurobas aniWeben. cnobilia
isic, rom qolesteroli endokrinul ujredebSi sinTezirdeba acetatisagan
an gadadis sisxlidan, lipoproteinebis SemadgenlobaSi (upiratesad) .
amgvarad, moxvdeba ra/an sinTezirdeba qolesteroli endokrinul ujredebSi
(sakvercxeebis teka qsovilSi) , pirvel etapzeve adgili aqvs
qolesterolisagan pregnenolonis warmoqmnas, romelic Semdgom
gardaiqmneba progesteronad (pirobiTad I gza).
sinTezirebuli progesteroni srulyofil hormons warmoadgens, romelsac
sarZeve jirkvalze damoukideblad zemoqmedebis unari gaaCnia (142).
garda amisa progesteronisagan miiReba androgenebi _ androstendioni,
romelic SesaZloa gardaiqmnas testosteronad. rac Seexeba pirobiTad II
gzas, aRniSnul SemTxvevaSi pregnenolonidan miiReba
dehidroepiandrosteroni, romelic Semdgom gardaiqmneba testosteronad.
rac Seexeba Tirkmelzeda jirkvlis qerqSi gamomuSavebul
steroidul hormonebs, aRniSnul jirkvalSi adgili aqvs rogorc sasqeso
steroiduli hormonebis (progesteroni, estrogenebi, androgenebi)
sinTezs, aseve kortikosteroidebis warmoqmnasac (kortizoli,
aldosteroni) . literaturidan cnobilia, rom androgenebis estrogenebad
gardaqmna cximovan qsovilSic mimdinareobs. es ukanaskneli ki Tirkmelzeda
jirkvlis qerqTan erTad warmoadgens qalebisTvis estrogenebis ZiriTad
wyaros postmenopauzur periodSi.
amrigad sarZeve jirkvlis srulyofili diferencireba da funqcionireba
ZiriTadad hormonaluri zemoqmedebiTaa ganpirobebuli, xolo hormonaluri
disbalansi SesaZloa sarZeve jirkvlis paTologiebis ganviTarebis mizezi
gaxdes.
ავტორის სტილი დაცულია
47
1.10 sarZeve jirkvlis simsivneebis klasifikacia
sarZeve jirkvlis simsivnuri transformaciebi moicavs rogorc
keTilTvisebian, aseve avTvisebian simsivneebs (143,144).
mastopaTia warmoadgens hormonaluri disbalansiT ganpirobebul
keTilTvisebian hiperplaziur process sarZeve jirkvalSi. misTvis
damaxasiaTebelia epiTeluri da SemaerTebelqsovilovani komponentebis
Tanafardobis cvlileba. cnobilia keTilTvisebiani simsivneebis anu
mastopaTiebis Semdegi klasifikacia.
• fibrozo-kistozuri mastopaTiis difuzuri forma :
- difuzuri mastopaTia kistozuri komponentebis siWarbiT, romelic
xasiaTdeba elastiuri konsistenciis mravalricxovani kistozuri
warmonaqmnebiT.
- difuzuri mastopaTia fibrozuli komponentebis siWarbiT, romelic
xasiaTdeba wilakTSorisi SemaerTebeli qsovilisa da
sadinarebSida qsovilis proliferaciis zrdiT, rac jirkvlis
sanaTuris Seviwroebas da srul obliteracias iwvevs. aRniSnuli
saxis mastopaTia xSirad viTardeba hiperandrogeniis dros.
- difuzuri mastopaTia jirklovani komponentebis siWarbiT, anu
adenozi, romelic xasiaTdeba jirkvlis wilakebis
maRaldiferencirebuli hiperplaziiT. aRniSnuli saxis
mastopaTiebs iwvevs androgenebis matebisa da saSvilosnos tanis
hiperplaziebis erToblivi Tanaarseboba.
- difuzuri mastopaTiis Sereuli forma, xasiaTdeba wilakebis
hiperplaziiT, Sidawilakuri da wilakTSorisi SemaerTebeli
qsovilis skleroziT, sadinarebis gafarToebiTa da alveolebis
kistozur warmonaqmnebSi gardaqmniT.
ავტორის სტილი დაცულია
48
• fibrozo-kistozuri mastopaTiis kvanZovani forma (fibroadenoma)
xasiaTdeba sxva mastopaTiebis SemTxvevebSi aRwerili cvlilebebiT. im
gansxvavebiT, rom aRniSnul cvlilebebs lokaluri xasiaTi aqvT.
warmodgenilia erTi an ramdenime kvanZis saxiT.
cnobilia, rom glukokortikoidebis gaZlierebuli gamoyofis fonze adgili
aqvs mastopaTiis Tirkmelzeda jirkvlovan formas. aRniSnuli daavadeba
xasiaTdeba glukokortikoidebis siWarbiT, rac iwvevs hiperglikemias,
hiperlipidemiasa da arteriul hipertenzias, mastopaTiis aRniSnuli
formisaTvis damaxasiaTebelia simsuqne, diabeti, aTerosklerozi da
hipertonuli daavadebebi .
rac Seexeba sarZeve jirkvlis avTvisebian simsivnes _ kibos, klinikuri
mimdinareobis mixedviT gamoyofen 4 stadias (sur3) .
- pirveli stadia _ sarZeve jirkvalSi isinjeba 0.8-2 sm diametris
patara mkvrivi umtkivneulo kvanZi, misi sazRvrebi mkafiod ar
aRiniSneba, simsivne odnav xorkliani da moZravia .
- meore stadia _ simsivne SedarebiT didi zomisaa (2-5 sm diametrSi).
kanTan an kanqveSa qsovilTan Sezrdilia, Tumca regionaluri
metastazebi ar isinjeba; meore stadiaze dasaSvebia agreTve
metastazebi regionalur limfur kvanZebSi.
- mesame stadia _ simsivne 5 sm-ze meti zomisaa, kanTan Sezrdilia,
mfaravi kani dawylulebulia, ar isinjeba regionaluri metastazebi.
igive stadiisaTvis damaxasiaTebelia agreTve metastazebi iRliis,
laviwqveSa da laviwzeda limfur kvanZebSi (III b stadia).
- meoTxe stadia _ simsivnes TiTqmis mTeli sarZeve jirkvali ukavia.
simsivnis areSi aRiniSneba wyluli gamonadeniT. gulmkerdis wina
zedapirze mravlobiTi kankveSa kvanZebia ganviTarebuli. simsivne
ავტორის სტილი დაცულია
49
umoZraod aris fiqsirebuli gulmkerdze. aRiniSneba gadidebuli,
mkvrivi da umoZrao limfuri kvanZebi.
sur. 3. sarZeve jirkvlis avTvisebiani simsivnis stadiebi
ავტორის სტილი დაცულია
50
cnobilia sarZeve jirkvlis simsivnis pre- da postmenupauzuri formebi.
daavadebis premenopauzuri (ovariuli) da postmenopauzuri (Tirkmelzeda an
hipoTalamuri) variantebi gamoirCevian ara mxolod mTeli rigi klinikuri
maCveneblebiT, aramed hormonalur-metaboluri darRvevebis farTo speqtriT.
1.11 sarZeve jirkvlis kibos gavrceleba
sarZeve jirkvlis kibo yvelaze xSirad saSualo da xandazmuli asaki
qalebSi aris gavrcelebuli da sxva simsivneebTan SedarebiT sarZeve
jirkvlis kibo sakmaod gavrcelebul daavadebad iTvleba (145,146).
2009-2013 wlebis monacemebiT mTels msoflioSi:
• qalebSi ZuZu kibos axali SemTxvevebi 100.000 qalidan 125-Si
dafiqsirda.
• sikvdilianobis maCvenebeli (ricxvi) 100.000 qalidan 21.5-Si.
kibos ganviTarebis riski: 2010-2012 wlebis monacemebiT qalebis daaxloebiT
12.3 procentSi iyo diagnostirebuli sarZeve jirkvlis kibo maTi sicocxlis
ganmavlobaSi (147,148).
msoflioSi:
• 2012 wels sarZeve jirkvlis kibos daaxloebiT 1,7 milioni axali
SemTxveva dafiqsirda.
• 2012 wels warmoadgenda yvela saxis axali simsivneebis 12 %-s da 25 %-
qalebSi yvela saxis simsivneebSi.
• 184 qveynidan 140 qveyanaSi sarZeve jirkvlis kibo qalebSi yvelaze
xSirad diagnostirebul kibos warmoadgens.
ავტორის სტილი დაცულია
51
• mTels msoflioSi yvela saxis simsivneebSi qalebSi 4 dan 1 aris
sarZeve jirkvlis kibo
• 2008 wlidan sarZeve jirkvlis kibos sixSire gaizarda 20 procentiT,
sikvdilianoba 14 %-iT
kibos msoflio kvlevis saerTaSoriso fondis monacemebze dayrdnobiT
me-7 cxrilSi mocemulia 20 qveyana sadac 20012 wels dafiqsirda sarZeve
jirkvlis kibos yvelaze maRali sixSire
cxrili 7.
ქვეყანა
ასაკით სტანდარტიზებული
სიხშირე 100.00 მოსახლეზე
(მსოფლიოში)
1 ბელგია 111.9
2 დანია 105
3 საფრანგეთი 104.5
4 ნიდერლანდები 99
5 ბაჰამა 98.9
6 ისლანდია 96.3
7 გაერთიანებული სამეფო 95
8 ბარბადოსი 94.7
9 ამერიკის შეერთებული შტატები 92.9
10 ირლანდია 92.3
11 საფრანგეთის პოლინეზია 92.2
12 გერმანია 91.6
13 იტალია 91.3
14 ფინეთი 89.4
15 ლუქსემბურგი 89.1
16 ახალი კალედონია 87.6
17 ავსტრალია 86
18 მალტა 85.9
19 ახალი ზელანდია 85
20 შვეიცარია 83.1
ავტორის სტილი დაცულია
52
sarZeve jirkvlis kibos prevalentoba aSS-Si 2013 wels daaxloebiT 3,053,450
-s miaRwia.
aSS-Si kanis kibos Semdeg sarZeve jirkvlis kibo yvelaze gavrcelebuli
onkologiuri daavadebaa. xolo filtvis kibos Semdgom sarZeve jirkvlis
sikvdilianobis maCvenebeli meore adgilzea (149-151).
Ddiagrama 1 - ze mocemulia 2017 wels sarZeve jirkvlis simsivnis
mosalodneli Sedegebi, 1992-2014 wlebSi axali SemTxvevebis da
sikvdilianobis grafiki, agreTve 2007-2013 wels 5 wliani procentuli
gadarCenis maCveneblebi.
diagrama. 1.
mosalodnelia rom 2018 wels msoflioSi dafiqsirdeba:
• 246,660 invaziuri sarZeve jirkvlis kibos axali SemTxveva
• 61,000 arainvaziuri karcinoma in situ
• sarZeve jirkvlis sikvdilianoba qalebSi Seadgens 40,450
ავტორის სტილი დაცულია
53
1.12 sarZeve jirkvlis kibos gamomwvevi risk-faqtorebi
risk faqtorebi SeiZleba daiyos or kategoriad:
1) modificirebadi risk faqtorebi
da
2) aramodificirebadi risk faqtorebi
mdedrobiTi sqesi: sarZeve jirkvlis kibos ganviTarebaSi udides risk
faqtors warmoadgens mdedrobiTi sqesi.
asaki: asakis matebasTan erTad izrdeba sarZeve jirkvlis kibos ganviTarebis
riski. sarZeve jirkvlis invaziuri kibos 3 -dan 2 SemTxveva aRmoCenilia 55
wlis da meti asakis qalebSi (152,153).
ojaxuri anamnezi: daavadebis ganviTarebis maRali riski aqvT qalebs,
romelTa axlo naTesavebs diagnostirebuli hqondaT sarZeve jirkvlis kibo.
riski ormagdeba Tu pirveli xazis naTesavi (da, deda, qaliSvili)
diagnostirebuli zemoTaRniSnuli daavadebiT.
genetika (memkvidreoba): sarZeve jirkvlis kibos SemTxvevebis daaxloebiT 5
dan 10%-mde iTvleba memkvidreobiTad, gamowveuli anomaluri genis
gadacemiT mSoblidan Svilze (154).
sarZeve jirklvis kibos piradi anamnezi: warsulSi sarZeve jirkvlis kibos
diagnostirebis SemTxvevaSi, jirkvlis sxva adgilas an meore sarZeve
jirkvalSi kibos ganviTarebis riski imatebs 3 - 4 -jer.
gulmkerdis an saxis radiacia 30 wlamde: radiaciuli (sxivuri) Terapiis
Catarebis SemTxvevaSi sxva simsivnis gamo, rogoricaa hojkinis daavadeba, an
ara hojkinis limfoma, sarZeve jirkvlis kibos ganviTarebis didi riski
arsebobs. mozardobis periodSi aknes gamo radiaciuli mkurnalobs
Catarebis SemTxvevSic maRalia riski mogvianebiT sarjeve jirkvlis kibos
ganviTarebis.
ავტორის სტილი დაცულია
54
diagnostirebuli sarZeve jirkvlis garkveuli keTilTvisebiani
mdgomareobebisas (sadinrovani hipeplazia-atipiis gareSe; kompleqsuri
fibroadenoma, papiloma an papilomatozi.), sarZeve jirkvlis kibos
ganviTarebis riski agreTve maRalia.
rasa/eTnikuroba: zogadad TeTrkanian qalebSi sarZeve jirkvlis kibos
ganviTarebis Sansi ufro metia vidre afro -amerikelebSi, espanel da aziel
qalebSi. Tumca axalgazrda asakSi diagnostirebuli sarZeve jirkvlis kibo
afro amerikelebSi ufro metad agresiulad mimdinareobas
Warbi wona: Warbi wona da simsuqne warmoadgens maRal risk faqtors sarZeve
jirkvlis kibos ganviTarebis, normaluri wonis qalebTan SedarebiT,
gansakuTrebiT menopauzis Semdgom. Warbi wona SesaZlebelia gaxdes
recidivis ganviTarebis mizezi qalebSi romelTac anamnezSi hqondaT
zemoTaRniSnuli daavadeba (155-158).
orsuloba: kibos ganviTarebis riski izrdeba qalebSi, romelTac hqondaT
arasruli orsuloba an pirveli mSobiaroba 30 wlis Semdgom, im qalebTan
SedarebiT romlebmac imSobiares 30 wlamde.
laqtacia: ZuZuTi kveba (laqtacia) amcirebs sarZeve jirkvlis kibos
ganviTarebis risks, gansakuTrebiT Tu laqtacia 1 welze meti mimdinareobs.
menstrualuri cikli: qalebi, romelTac menarxe hqondaT 12 welze adreul
asakSi da menopauza 55 wlis asakis zeviT imyofebian sarZeve jirkvlis kibos
ganviTarebis riskis qveS.
CanacvlebiTi hormonaluri Terapiis (ChT) gamoyeneba: warsulSi an mimdinare
CanacvlebiTi hormonaluri Terapiis gamoyeneba zrdis sarZeve jirkvlis
kibos ganviTarebis risks. 2002 wlidan, rodesac gamokvlevebiT dadasturda
ChT-is kavSiri s/j-is kibos ganviTarebasTan, mkveTrad Semcirda CanacvlebiTi
hormonaluri Terapiis gamoyeneba qalebSi (159-162).
ავტორის სტილი დაცულია
55
alkoholis moxmareba: gamokvlevebi cxadyobs, rom alkoholuri sasmelebi-
ludi, Rvino da spirtiani sasmelebi iwvevs estrogen receptor pozitiuri
sarZeve jirkvlis kibos ganviTarebis riskis matebas (163).
mkvrivi mkerdi: mkvrivi mkerdis arseboba 6- jer ufro metad zrdis s/j-is
kibos ganviTarebas da mamologebisTvis arTulebs kibos diagnostirebas.
moweva: axalgazrda da premenopauzalur asakSi moweva zrdis s/j-is kibos
ganviTarebis risks. gamokvlevebma agreTve uCvena rom pasiur mwevelebSi s/j-
is kibos ganviTarebis riski izrdeba postmenopauzalur asakSi.
simsivnuri daavadebebis 10% ganviTarebulia memkvidruli winaswarganwyobiT,
anu mutaciiT genebSi, romlebic arian pasuxismgebeli ujreduli ciklis
swor mimdinareobaze (mag. mutacia BRCA1/2 ). genetikuri analizi mutaciaze
rekomendebulia Tuki pacients aqvs piradi an ojaxuri anamnezi, romelic
metyvelebs simsivnuri daavadebis SesaZlo memkvidrul ganwyobaze.
magaliTisTvis, BRCA1 da BRCA2 is genetikuri analizi tardeba im
SemTxvevaSi Tuki pacients aqvs sakvercxis da/an sarZeve jirkvlis
avTvisebiani simsivnis ojaxuri anamnezi (pirveli da meore rigis naTesavi),
Tuki ojaxis wevrebi arian BRCA1 da BRCA2 mutaciis mtareblebi, simsivnis
diagnostirebis axalgazrda asaki.
risk -faqtorebis gaTvaliswinebiT SesaZlebelia adamianTa mikuTvneba
maRali, saSualo da dabali risk jgufebisaTvis. maTi dayofis arsi, zogierT
SemTxvevaSi, skriningis sxvadasxva meTodis damatebiT gamoyenebasa da
intensivobis cvlilebas ganapirobebs. magaliTisTvis, Tu qalbatoni BRCA1
da BRCA2 genis mutaciis mtarebelia, maSin sarZeve jirkvlis skrining
meTods, sarZeve jirkvlis magnito-rezonansruli (MRI) gamokvlevac emateba.
ZuZus kibos skrining meTodebs miekuTvneba:
• TviTgasinjva
ავტორის სტილი დაცულია
56
• klinikuri gasinjva
• mamografia
• sarZeve jirkvlis ultrasonografia
• sarZeve jirkvlis magnitur-rezonansuli gamokvleva.
sarZeve jirkvlis skriningi 40 wlis asakidan iwyeba, magram Tu qalbatons
aqvs sarZeve jirkvlis da /an sakvercxis avTvisebiani simsivnis ojaxuri
anamnezi aseT SemTxvevaSi skriningi iwyeba 10 wliT adre, vidre ojaxis
wevris diagnostirebis asakia. sarZeve jirkvlis simsivnis skriningi
gulisxmobs yovelwliurad gamokvlevebis Catarebas da miRebuli SedegebiT
onkologis konsultacias.
sarZeve jirkvlis MRI ar warmoadgens skriningis rutinul tests. am
gamokvlevis Catarebis Cvenebaa: qalbatoni, romelsac aqvs BRCA1 da BRCA2
mutacia; romelTa ojaxis wevri aris amave mutaciis mtarebeli, magram
TviTon jer ar aqvs Catarebuli testi mutaciaze; qalbatonebi, romlebsac
10-30 wlis asakSi Catarebuli aqvT sxivuri Terapia sarZeve jirkvlis areSi;
ავტორის სტილი დაცულია
57
1.13 sarZeve jirkvlis kibos mkurnalobis meTodebi (da maTi ZiriTadi
garTulebebi)
sarZeve jirkvlis kibos mkurnalobis mravali meTodi arsebobs, romelic
damokidebulia daavadebis tipsa da stadiaze.
lokaluri (adgilobrivi) mkurnaloba: aris mkurnalobis meTodi, romelic
mxolod simsivneze moqmedebs da sxeulis sxva nawilebze ar axdens gavlenas
(164-167).
lokaluri mkurnalobis tipebia:
• qirurgia
• radiaciuli (sxivuri) Terapia
aseTi tipis mkurnalobis meTodebi upiratesad gamoiyeneba kibos adreul
stadiaze (nakleb ganviTarebuli), Tumca maTi gamoyeneba SesaZlebelia sxva
SemTxvevebSic.
sistemuri mkurnaloba: sarZeve jirkvlis kibos samkurnalo preparatebi
SesaZlebelia pacients mieces peroralurad, kanqveS an intravenurad.
sistemuri tipis mkurnalobis dros medikamenti sxeulis nebismier nawilSi
arsebul kibos ujredebze moqmedebs.
imis mixedviT Tu ra tipisaa kibos ujredebi, SesaZlebelia Catardes:
• qimioTerapia
• hormonaluri (endokrinuli) Terapia
• miznobrivi Terapia
mravali pacients SesaZlebelia mkurnalobis erTze meti meTodi Cautardes.
s/j-is adreuli kibos qirurgiuli mkurnalobis Semdgomi safexurs
warmoadgens misi marTva: recidivis riskis Semcireba da darCenili kibos
ავტორის სტილი დაცულია
58
ujredebis mocileba. es ujredebi uxilavia, Tumca dadgenilia rom maT aqvT
kibos ganviTarebis adgilobrivi da Soreuli recidivis ganviTarebis unari.
qirurgiuli mkurnalobis Semdgom Terapias adiuvanturi Terapia ewodeba.
adiuvanturi Terapia moicavs: radiaciul (sxivur) Terapias, qimioTerapias,
miznobriv da/an hormonaluri Terapias. Tu romeli tipis adiuvanturi
Terapiis Catarebaa aucilebeli, damokidebulia kibos ujredebis tipze.
miuxedavad imisa rom adiuvanturi Terapia amcirebs recidivis ganviTarebis
risks, is srulad ar aRmofxvris mis risks.
hormonaluri Terapia
hormonaluri (anu endokrinuli) Terapia efeqturia adreuli stadiis da
metastazirebuli sarZeve jirkvlis kibos- estrogen da progesteron
receptor pozitiur ujredebze. hormonebis blokirebiT xdeba recidivis
prevencia (168-169).
tamoqsifeni:
tamoqsifens (seleqtiuri estrogen receptoris modulatori SERMM) gaaCnia
sxvadasxva qsovilebSi estrogenis antagonistis da agonistis kompleqsuri
farmakologiuri efeqti. simsivnur qsovilSi sarZeve jirkvlis kibos mqone
pacientebze tamoqsifeni ZiriTadad antiestrogenul efeqts axdebs, xels
uSlis estrogenis estrogenis receptorebTan dakavSirebas, aqedan
gamomdinare adgili aqvs estrogendamokidebul qsovilebSi ujreduli
proliferaciis Semcirebas (170-172).
tamoqsifeni peroralurad misaRebi medikamentia.
zogadi gverdiTi reaqciebidan aRsaniSnavia: alebi, vaginaluri simSrale,
saSvilosnodan gamonadeni an sisxldena, iSviaTad kataraqta,
hiperkoagulacia. tamoqsifenma SesaZlebelia dadebiTad imoqmedos Zvalze
ავტორის სტილი დაცულია
59
da qolesterinis doneze. medikamenti efeqturad gamoiyeneba orive: pre da
postmenopauzaSi.
aromatazas inhibitorebi:
postmenopauzis periodSi, rodesac sakvercxeebis mier estrogenebis sekrecia
Sewyvetilia, ferment aromatazas mier etrogenebis warmoqmna xdeba
androgenebidan. aromatazas inhibitori aris medikamenti romelic blokavs
ferment aromatazas (173). es medikamentebia: anastrozoli (arimideqsi),
letrozoli (femara) da eqsemestani (aromazini) (174-179). yvela tipis
aromatazas inhibitoebi peroralurad misaRebi medikamentia. recidivis
riskis ganviTarebis mxriv postmenopauzaSi zemoTaRniSnuli jgufis
preparatiT calke an tamoqsifenTan kombinaciaSi mkurnaloba bevrad
efeqturia vidre mxolod tamoqsifeniT mkurnaloba. aromatazas inhibitorebi
efeqturia agreTve estrogen pozititiuri metastazirebuli s.j-is kibos
dros (180-186).
gverdiTi efeqtebidan aRsaniSnavia: kunTovani da saxsrovani tkivili, alebi,
vaginaluri simSrale, osteoporozis ganviTarebis riski, motexiloba,
qolesterinis mateba sisxlSi. qalebi romlebic ar imyofეbian menopauzaSi
aromatazas inhibitoris miReba dauSvebelia, radgan preparati ver blokavs
(Trgunavs) sakvercxeebis mier gamomuavebul esrogenebs. aromatazas
inhibitoris daniSvnamde rekomendebulia sisxlSi estrogenebis donis
Semowmeba, raTa dadasturdes sakvercxeebis mier estrogenebis produqciis
arseboba (187-188).
arsebobs mkurnalobis ramdenime varianti qalebisTvis, romlebic
menopauzaSi imyofebian:
• mkurnalobis dawyeba aromatazas inhibitorebiT romelic 5 wlamde
grZeldeba
ავტორის სტილი დაცულია
60
• mkurnalobis dawyeba tamoqsifeniT 2-3 wlis ganmavlobaSi da Semdgom
aromatazas inhibitorebze gadasvla romelic aseve 2-3 wlamde gagrZeldeba.
• an tamoqsifeni 5 wlis ganm-Si da Semdgom 5 weli aromatazas
inhibitorebi.
mimdinare kvlevebma aCvena, rom adreuli stadiis s/j-is kibos dros 10
wliani tamoqsifeniT mkurnalobam SesaZlebelia mkveTrad Seamciros
recidivis riski, Tumca medikamentiT gamowveuli gverdiTi efeqtebis
gamovlenis Sansebic izrdeba.
hormonaluri Terapia premenopauzaSi myof qalebSi
rogorc zemoT iyo aRniSnuli, premenopauzaSi myofi qalebisTvis aromatazas
inhibitorebis daniSvna uefeqtoa.
adiuvanturi hormonaluri Terapiis variantebi romlebic gamoyenebul
SeiZleba iqnas premenopauzaSi:
• 5 an 5-ze meti wlis ganm-Si tamoqsifeni, menopauzis dadgomis Semdgom
aromatazas inhibitorebis (ai) CarTva mkurnalobis sqemaSi.
• sakvercxeebis funqciis supresiis Semdgom tamoqsifeni an /da
tamoqsifeni ai -ebTan kombinaciaSi.
yvelaze Zveli hormonaluri Terapiis meTodi hormon receptor pozitiuri
s/j-is kibos dros aris sakvercxeebis supresia, raTa daiTrgunos
sakvercxeebis mier estrogenebis sekrecia (189).
sakvercxeebis supresiisTvis gamoiyeneba gonadotropin rilizing an
maluTeinizirebeli hormonis analogebi (iwveven droebiT menopauzas).
ავტორის სტილი დაცულია
61
gozerelini (zoladeqsi) da leuprolidi (luproni) -medikamentebi romlebic
TveSi erTxel an 3 TveSi erTxel kanqveSa ineqciis gziT gamoiyeneba, qalebSi
blokaven sakvercxeebis mier estrogenebis sekrecias 1 an 3 Tvis ganm-Si (190).
am jgufis medikamentebi ufro xSirad miecema tamoqsifenTan da ai-ebTan
erTad, iSviaTad monoTerapiis saxiT.
sakvercxeebis mTlianad gaTiSvis mizniT garkveul SemTxvevebSi mimarTaven
ovarieqtomias. sakvercxeebis supresia an ablaciac (tamoqsifenTan
kombinaciaSi) gamoiyeneba premenopauzaSi myof qalebSi.
hormonaluri Terapia metastazuri sarZeve jirkvlis kibos dros
hormonaluri Terapia agreTve sakmad efeqturia metastazirebuli s/j-is
kibos dros:
• tamoqsifeni
• sakvercxis supresia
• aromatazas inhibitorebi
• fulvestanti (faslodeqsi) aris seleqtiuri estrogen receptoris
donis dawevis regulatori (SERD). sxva hormonaluri Terapiisgan
gansxvavebiT fulvestranti keTdeba intramuskuarulad TveSi erTxel.
xSirad miecema Semdegi sqemiT: 2 kviraSi erTxel - 2 ineqcia (ganmeordes 3 -
jer), Semdeg grZeldeba TveSi erjeradi ineqciiT. rekomendebulia
fulvestratis kombinacia palbociklib-Tan (ibransi) an ai-ebTan.
ავტორის სტილი დაცულია
62
sarZeve jirkvlis mkurnalobis Semdgomi garTulebebi
sarZeve jirkvlis mkurnalobam SesaZlebelia gamoiwvios garTulebebi da
gverdiTi efeqtebi, romelic damokidebulia mkurnalobis tipsa da
medikamentze (191-209).
qimioTerapiis yvelaze xSir garTulebebia: saerTo sisuste, gulisreva,
Rebineba , Tavbruxveva, Tmis cvena,sisxlis da limfuri sistemis mxriv : anemia,
leikopenia, Trombocitopenia. adgilobrivi sisxlCaqcevebi (silurje),
infeqciebisadmi midrekileba, xasiaTis cvlilebebi : depresia, SiSebi,
uxasiaToba(210-212).
menopauzaSi myof qalebSi qimioTerapia iwvevs sakvercxeebis funqciis
gaTiSvas da estrogenebis sekreciis daTrgunvas, rac osteoporozis
ganviTarebis erT-erT risk faqtors warmoadgens. menopauzisTvis
damaxasiaTebel vaginalur simSrales da alebs .
radiaciuli (sxivuri) Terapiis garTulebebia: SeSupeba da simZimis SemrZneba
sarZeve jirkvlis areSi, kanis cvlilebebi damiznebul areSi, advilad
daRla
zogjer SesaZlebelia gamoiwvios: braqialuri pleqsopaTia, tkivili da
sisuste zemo kiduris areSi.
• sxivuri Terapiis Semdgom xSiria laqtaciis problemebi.
• iRliis areSi dasxivebam agreTve SesaZloa gamoiwvios limfedema,
tkivili da SeSupeba xelsa da gulmkerdis areSi; neknebis simyife da
motexiloba, warsulSi xSirad ziandeboda filtvis da gulis nawili
gulmkerdis areSi sxivuri Terapiis gamo, Tumca ukanaskneli Tanamedrove
aRWurvilobis meSveobiT msgavsi problebi aRar gvxvdeba.
• sxivuri Terapiis uiSviaTes garTulebas warmoadgens sxva tipis kibos-
angiosarkomis warmoqmna, romelic swrafad mzardi da gavrcelebadi
daavadebaa.
ავტორის სტილი დაცულია
63
Qqirurgiuli mkurnalobis masteqtomiis Semdgomi garTulebebia:
• s/j-is areSi SeSupeba, tkivili, simZimis SegrZneba nawiburis areSi
• infeqcia an sisxldena
• limfedeba (limfuri kvanZebis amokveTis gamo)
hormonaluri Terapiis garTulebebi
tamoqsifenis gverdiT efeqtebs miekuTvneba: alebi; vaginaluri gamonadeni,
mentrualuri ciklis darRveva, Tmis cvena, kanis cvlileba, fertilobis
darRveva, mexsierebis darRveva, advilad daRla, saxsrovani tkivili, Tavis
tkivili, Zilis darRvevebi, Warboflianoba, gulisreva, wonis cvlileba,
xasiaTis cvlileba (213).
aromatazas inhibitorebis gverdiTi efeqtebi- yvelaze xSir gverdiT efeqts
warmoadgens menopauzis simptomebi, rogoricaa alebi, oflianobis mateba da
vaginaluri simSrale. am jgufis preparatebisTvis damaxasiaTebelia
kunTovani da saxsrovani tkivilebi. tamoqsifenis da raloqsifenisgan
gansxvavebiT iwveven Zvlis gamofitvas, rac SemdgomSi iwvevs osteoporozi
ganviTarebas da Zvlebis motexilobas (214-218).
sakvercxeebis supresiis gverdiTi efeqtebi: menopauzis simptomebi, alebi,
wonaSi mateba da Zvlebis tkivili.
ავტორის სტილი დაცულია
64
Tavi 2 kvleva
2.1 Kkvlevis masala da meTodebi
Cvens mier Catarebul kvlevaSi gamokvleul iqna 156 postmenopauzaSi myofi
qali, romelic davyaviT 3 ZiriTad jgufad.
I sakvlev jgufSi gaerTianda 60 pacienti hormon pozitiuri sarZeve jirkvlis
kibos diagnoziT, romlebic iRebdnen aromatazas inhibitors – anastrozols
an letrozols (am mkurnalobamde pacientebs sxva deprivaciuli an
qimioTerapiuli agenti ar miecemodaT).
II sakvlev jgufSi myofi 58 pacienti hormon pozitiuri sarZeve jirkvlis
kibos diagnoziT iRebda seleqtiur estrogen receptoris modulators-
tamoqsifens (am mkurnalobamde pacientebs sxva deprivaciuli an
qimioTerapiuli agenti ar miecemodaT).
I da II jgufis pacientebs hormonaluri adiuvanturi Terapiis dawyvebamde
Catarebuli hqondaT masteqtomia.
III sakontrolo jgufi warmodgenili iyo 38 pacientiT. sarZeve jirkvlis
kibos diagnozis mqone pacientebi, romlTac masteqtomiis Semdgom ar
utardebodaT adiuvanturi Terapia, radgan simsivnuri qsovilis
imunohistoqimiurma kvlevam ar daadastura simsivnis hormondamokidebuleba.
Ggamoricxvis kriteriums warmoadgenda mkurnalobis dawyebamde
osteoporozis arseboba (T-score < -2.5) .
TiToeuli jgufi Tavis mxriv daiyo or qve-jgufad:
• Ppacientebi, romelTac bolo menstrualuri periodi aReniSnebodaT 3
welze meti xangrZlivobiT
Dda
• Ppacientebi, romelTac bolo menstrualuri periodi aReniSnebodaT 3
welze naklebi xangrZlivobiT
ავტორის სტილი დაცულია
65
aRsaniSnavia isic rom, kvlevaSi CarTuli arcerTi pacienti ar iRebda
antirezorbciul mkurnalobas. zogierT maTgans miecemodaT kalciumis
karbonati araTanabari komplaentobiT, rac gulisxmobda imas, rom kvebiTi
danamatis saxiT saSualod iRebdnen elementuri kalciumis 400-500 mg-s.Y
yvela jgufSi welis malebis da barZayis yelis Zvlis mineraluri simkvrive
Sefasda hormonaluri mkurnalobis dawyebamde, mkurnalobidan 1; 2 da 5
welSi ormagenergetikuli rentenuli absorbciometriis saSualebiT.
2.2Kkvlevis eTikuri aspeqtebi
kvlevis Catarebaze Tanxmoba mogvca “endokrinologiis erovnul institut “-
Tan arsebulma eTikurma komisiam, gaiTvaliswina ra kvlevis dizainis
Sesabamisoba medicinaSi klinikuri kvlevebis eTikuri standartebis Sesaxeb
helsinikis deklaraciasTan (1977) mimarTebaSi.
2.3 miRebuli Sedegebi
pacientebis saSualo asaki iyo 56 weli.
Mmkurnalobamde I sakvlevi jgufis (aromatazas inhibitorze myofi
pacientebi) pacientebis 58% -s da II sakvlevi jgufis (tamoqsifenze myofi
pacientebi) 22%-s@ aReniSna osteopenia welis malebSi (P<0.0001) Zms-s
daqveiTeba osteopeniis tipiT aseve dafiqsirda barZayis yelSi - I sakvlev
jgufSi 28% da II sakvlev jgufSi 10% (P <0.0001).
III sakontrolo (medikamentis gareSe myofi paceintebi) jgufis pacientebSi
mkurnalobamde ar aReniSnaT daqveiTebuli Zms-s maCveneblebi (P <0.0001).
ავტორის სტილი დაცულია
66
2.3.1 Zms-is cvlileba sakvlevi jgufebis mixedviT hormonaluri
(adiuvanturi) mkurnalobis dawyebamde, mkurnalobidan 1; 2 da 5 welSi
I sakvlev jgufSi CaerTo 49 wlidan 74 wlamde asakis postmenopauzaSi myofi
60 qali (saSualo asaki 61 weli).
Yyvela pacienti qirurgiuli mkurnalobis Semdgom iRebda aromatazas
inhibitors (anastrozols an letrozols) 5 wlis ganmavlobaSi.
I sakvlevi jgufi Tavis mxriv daiyo 2 qvejgufad:
1. Ppacientebi, 3 welze meti bolo menstruaciis periodiT, romelTa
raodenobamac Seadgina sakvlevi jgufis 77% (46 pacienti)
2. Ppacientebi, 3 welze naklebi bolo menstruaciis periodiT, romelTa
raodenobamac Seadgina sakvlevi jgufis 23% (14 pacienti)
I საკვლევი ჯგუფი
მენოპაუზის ხანგრძლივობის
მიხედვით
რაოდენობა პროცენტი
3 წელზე მეტი 46 77%
3 წელზე ნაკლები 14 23%
ჯამი 60 100%
DXA Catarda hormonaluri (adiuvanturi) mkurnalobis dawyebamde, 1 ; 2 da 5
wlis Semdeg.
miRebuli Sedegebi:
L1-L4 malebSi Zms-s cvlileba :
• Mmkurnalobis dawyebamde 60 pacientidan 25 pacients (41,7 %) aReniSna
normaluri Zms da 35 pacients (58,3 %) Zms-s daqveiTeba osteopeniis
tipiTLwelis malebSi (L1-L4).
ავტორის სტილი დაცულია
67
• Mmkurnalobis dawyebidan 1 welSi normaluri Zms-s maCvenebli kvlav
dafiqsirda 25 pacientSi, xolo 35 osteopeniis mqone pacientidan 1
pacients aReniSna Zms-s daqveiTeba osteoporozis tipiT
• Mmkurnalobis dawyebidan 2 welSi Sedegebi kvlav igive darCa rogorc
1 welSi dafiqsirda.
• xolo mkurnalobis dawyebidan me-5 wels 35 osteopeniis mqone 2
pacients daufiqsirda jamSi osteoporozis diagnozi. Nnormaluri Zms-
s maCvenebeli kvlav 25 pacientSi SenarCunda (cxrili 8)
cxrili 8
L1-L4
მკურნალობის პერიოდი
მკურნალობამდე მკურნალობის
დაწყებიდან 1 წელში
მკურნალობის
დაწყებიდან 2 წელში
მკურნალობის
დაწყებიდან 5 წელში
ძმს-ს მაჩვენებელი პაციენტების
რაოდენობა პროცენტი
პაციენტების
რაოდენობა პროცენტი
პაციენტების
რაოდენობა პროცენტი
პაციენტების
რაოდენობა პროცენტი
Tscore - 1 მდე 25 41.7 25 41.7 25 41.7 25 41.7
Tscore -1 დან -2.5 35 58.3 34 56.7 34 56.7 33 55.0
Tscore < -2.5 0 0 1 1.7 1 1.7 2 3.3
ჯამი 60 100 60 100 60 100 60 100
Zms-s cvlileba barZayis yelSi:
• Mmkurnalobis dawyebamde 60 pacientidan 43 pacients (71,7 %) aReniSna
normaluri Zms da 17 pacients (28.3 %) Zms-s daqveiTeba osteopeniis
tipiT barZayis yelSi.
• Mmkurnalobis dawyebidan 1; 2 da 5 welSi normaluri Zms-s maCvenebli
kvlav dafiqsirda 43 pacientSi, xolo 17 pacients aReniSna Zms-s
daqveiTeba kvlav osteopeniis tipiT (cxrili 9).
ავტორის სტილი დაცულია
68
cxrili 9
II sakvlev jgufSi CaerTo 46 wlidan 60 wlamde asakis postmenopauzaSi myofi
58 qali (saSualo asaki 53).
Yyvela pacienti qirurgiuli mkurnalobis Semdgom iRebda seleqtiuri
estogenis receptoris modulators -tamoqsifens
II sakvlevi jgufi Tavis mxriv daiyo 2 qvejgufad:
1. Ppacientebi, 3 welze meti bolo menstruaciis periodiT, romelTa
raodenobamac Seadgina sakvlevi jgufis 27.6 % (16 pacienti)
2. Ppacientebi, 3 welze naklebi bolo menstruaciis periodiT, romelTa
raodenobamac Seadgina sakvlevi jgufis 72.4 % (42 pacienti)
II საკვლევი ჯგუფი
მანოპაუზის ხანგრძლივობის
მიხედვით
რაოდენობა პროცენტი
3 წელზე მეტი 16 27.6
3 წელზე ნაკლები 42 72.4
ჯამი 58 100
Total Hip
მკურნალობის პერიოდი
მკურნალობამდე მკურნალობის
დაწყებიდან 1 წელში
მკურნალობის
დაწყებიდან 2 წელში
მკურნალობის
დაწყებიდან 5 წელში
ძმს-ს მაჩვენებელი პაციენტების
რაოდენობა პროცენტი
პაციენტების
რაოდენობა პროცენტი
პაციენტების
რაოდენობა პროცენტი
პაციენტების
რაოდენობა პროცენტი
Tscore - 1 მდე 43 71.7 43 71.7 43 71.7 43 71.7
Tscore -1 დან -2.5 17 28.3 17 28.3 17 28.3 17 28.3
Tscore < -2.5 0 0 0 0 0 0 0 0
ჯამი 60 100 60 100 60 100 60 100
ავტორის სტილი დაცულია
69
L1-L4 malebSi Zms-s cvlileba :
• Mmkurnalobis dawyebamde 58 pacientidan 45 pacients (77,6 %) aReniSna
normaluri Zms da 13 pacients (22.4 %) Zms-s daqveiTeba osteopeniis
tipiTLwelis malebSi (L1-L4 )
• Mmkurnalobis dawyebidan 1 ; 2 da 5 wlebSi normaluri Zms-s maCvenebli
kvlav dafiqsirda imave raodenobis pacientSi (45) da osteopeniis tipiT
Zms-s daqveiTeba igive raodenobis anu 13 pacientSi (cxrili 10).
cxrili 10
L1-L4
მკურნალობის პერიოდი
მკურნალობამდე მკურნალობის
დაწყებიდან 1 წელში
მკურნალობის
დაწყებიდან 2 წელში
მკურნალობის
დაწყებიდან 5 წელში
ძმს-ს მაჩვენებელი პაციენტების
რაოდენობა პროცენტი
პაციენტების
რაოდენობა პროცენტი
პაციენტების
რაოდენობა პროცენტი
პაციენტების
რაოდენობა პროცენტი
Tscore - 1 მდე 45 77.6 45 77.6 45 77.6 45 77.6
Tscore -1 დან -2.5 13 22.4 13 22.4 13 22.4 13 22.4
Tscore < -2.5 0 0 0 0 0 0 0 0
ჯამი 58 100 58 100 58 100 58 100
barZayis yelSi Zms-s cvlileba:
• Mmkurnalobis dawyebamde 58 pacientidan 52 pacients (89.7 %) aReniSna
normaluri Zms da 6 pacients (10.3 %) Zms-s daqveiTeba osteopeniis
tipiTLbarZayis yelis doneze
• Mmkurnalobis dawyebidan 1 ; 2 da 5 wlebSi normaluri Zms-s maCvenebli
kvlav dafiqsirda imave raodenobis pacientSi (52), da osteopeniis
tipiT Zms-s daqveiTeba igive raodenobis anu 6 pacientSi (cxrili 11).
ავტორის სტილი დაცულია
70
cxrili 11
III sakontrolo jgufSi CaerTo 49 wlidan 62 wlაmde asakis postmenopauzaSi
myofi 38 qali (saSualo asaki 54). (romelTac sarZeve jirkvlis
hormonpozitiuri kibos diagnozi ar daudasturdaT).
Ypacientebis es jgufi qirurgiuli mkurnalobis Semdgom ar iRebda
medikamentozur mkurnalobas da imyofebodnen perioduli meTvalyureobis
qveS (mamografia, eqoskopia, onko markerebis da onkologis konsultacia)
sakontrolo jgufi Tavis mxriv daiyo 2 qvejgufad:
1. Ppacientebi, 3 welze meti bolo menstruaciis periodiT, romelTa
raodenobama Seadgina sakvlevi jgufis 27.6 % (16 pacienti)
2. pacientebi, 3 welze naklebi bolo menstruaciis periodiT, romelTa
raodenobama Seadgina sakvlevi jgufis 72.4 % (42 pacienti)
III საკონტროლო ჯგუფი
მანოპაუზის ხანგრძლივობის
მიხედვით
რაოდენობა პროცენტი
3 წელზე მეტი 16 42.1
3 წელზე ნაკლები 22 57.9
ჯამი 38 100.0
DXA gamokvleviT sakontrolo jgufSi myof yvela pacients qirurgiuli
mkurnalobis Semdgom aReniSnebodaT normaluri Zms-is maCvenebeli welis
malebsa da barZayis yelSi.
Total Hip
მკურნალობის პერიოდი
მკურნალობამდე მკურნალობის
დაწყებიდან 1 წელში
მკურნალობის
დაწყებიდან 2 წელში
მკურნალობის
დაწყებიდან 5 წელში
ძმს-ს მაჩვენებელი პაციენტების
რაოდენობა პროცენტი
პაციენტების
რაოდენობა პროცენტი
პაციენტების
რაოდენობა პროცენტი
პაციენტების
რაოდენობა პროცენტი
Tscore - 1 მდე 52 89.7 52 89.7 52 89.7 52 89.7
Tscore -1 დან -2.5 6 10.3 6 10.3 6 10.3 6 10.3
Tscore < -2.5 0 0 0 0 0 0 0 0
ჯამი 58 100 58 100 58 100 58 100
ავტორის სტილი დაცულია
71
Zms-isNnormaluri MmaCvenebeli SenarCunda agreTve dakvirvebis periodis 1;
2 da 5 welzec.
Zms-s procentuli cvlileba sakvlevi jgufebis mixedviT mkurnalobamde, 1
; 2 da 5 welSi menopauzis xangrZlivobis mixedviT
I sakvlev jgufSi A(aromatazas inhibitoris - anastrozolis an letrozolis
jgufi) mkurnalobis dawyebidan 5 wlis Semdeg aRiniSna Zms-s daqveiTeba
welis malebSi (3 welze meti bolo menstruaciis periodis mqone pacientebSi
– 5.22%-iT (P =0.01) da 3 welze naklebi bolo menstruaciis periodis mqone
pacientebSi – 10.08%-iT- (P =0.01) da barZayis yelSi (3 welze meti bolo
menstruaciis periodis mqone pacientebSi – 6.52 %-iT (P =0.03) da 3 welze
naklebi bolo menstruaciis periodis mqone pacientebSi – 6.10 %-iT (P =0.05)
tamoqsifenis jgufTan SedarebiT.
Mmeore sakvlev jgufSi (tamoqsifenis jgufi) mkurnalobis dawyebidan 5 wlis
Semdeg aRiniSna Zms-s mateba welis malebSi (3 welze meti bolo menstruaciis
periodis mqone pacientebSi +2.62%-iT (P =0.03) da 3 welze naklebi bolo
menstruaciis periodis mqone pacientebSi +3.54%-iT (P =0.01) da barZayis yelSi
(3 welze meti bolo menstruaciis periodis mqone pacientebSi +0.03%-iT
(P =0.05) da 3 welze naklebi bolo menstruaciis periodis mqone pacientebSi
+2.03%-iT (P =0.01).
Mmesame (anu sakontrolo) jgufSi mkurnalobis dawyebidan 5 wlis Semdeg
aRiniSna Zms-s mateba welis malebSi (3 welze meti bolo menstruaciis
periodis mqone pacientebSi +1.29%-iT (P =0.05) da 3 welze naklebi bolo
menstruaciis periodis mqone pacientebSi +1.14%-iT) (P =0.05) da barZayis
yelSi (3 welze meti bolo menstruaciis periodis mqone pacientebSi +2.31%-
iT (P =0.05) da 3 welze naklebi bolo menstruaciis periodis mqone
pacientebSi +0.90%-iT (P =0.05) . (cxrili 12; diagrama 2)
ავტორის სტილი დაცულია
72
arcerT pacients, romelsac mkurnalobamde aReniSnaT Zvlis mineraluri
simkvrivis normaluri maCvenebeli, 5 wliani hormonaluri Terapiis fonze
ar daufiqsirdaT osteoporozi.
cxrili 12
წელის მალებსა და ბარძაყის ყელში პროცენტული ცვლილება ბოლო მენსტრუაციის პერიოდის
ხანგრძლივობის მიხედვით
საკვლევი ჯგუფი
პაციენტების
რაოდენობა
% ცვლილება მკურნალობის
დაწყებიდან
1 წელი 2 წელი 5 წელი
წელ
ის
მალ
ები
არომატაზას ინჰიბიტორის ჯგუფი (>3 წელი
ბოლო მენსტრუაციის პერიოდიდან) 46 -1,61% -3,02% -5,22%
არომატაზას ინჰიბიტორის ჯგუფი (<3 წელი
ბოლო მენსტრუაციის პერიოდიდან) 14 -5,01% -6,32% -10,08%
ტამოქსიფენის ჯგუფი (>3 წელი ბოლო
მენსტრუაციის პერიოდიდან) 16 +0,87% +2,03% +2,62%
ტამოქსიფენის ჯგუფი (< 3 წელი ბოლო
მენსტრუაციის პერიოდიდან) 42 +2,01% +2,87% +3,54%
საკონტროლო ჯგუფი (>3 წელი ბოლო
მენსტრუაციის პერიოდიდან) 16 -0,88% +0,09% +1,29%
საკონტროლო ჯგუფი (<3 წელი ბოლო
მენსტრუაციის პერიოდიდან) 22 -0.96% +0,04% +1,14%
ბარ
ძაყი
ს ყ
ელი
არომატაზას ინჰიბიტორის ჯგუფი (>3 წელი
ბოლო მენსტრუაციის პერიოდიდან) 46 -1,25% -3,27% -6,52%
არომატაზას ინჰიბიტორის ჯგუფი (<3 წელი
ბოლო მენსტრუაციის პერიოდიდან) 14 -2,20% -3,27% -6,10%
ტამოქსიფენის ჯგუფი (>3 წელი ბოლო
მენსტრუაციის პერიოდიდან) 16 +0,71% +1,03% +0,03%
ტამოქსიფენის ჯგუფი (< 3 წელი ბოლო
მენსტრუაციის პერიოდიდან) 42 +0,72% +1,69% +2,03%
საკონტროლო ჯგუფი (>3 წელი ბოლო
მენსტრუაციის პერიოდიდან) 16 +0,27% +0,68% +2,31%
საკონტროლო ჯგუფი (<3 წელი ბოლო
მენსტრუაციის პერიოდიდან) 22 +0,14% +0,02% +0,90%
*sakontrolo jgufSi myofi pacientebi qirurgiuli mkurnalobis Semdgom medikamentozur
mkurnalobas ar iRebdnen
ავტორის სტილი დაცულია
73
diagrama 2 Zvlis mineraluri simkvrivis procentuli cvlileba 1, 2 da 5 welSi A. welis malebSi cvlileba wlebis mixedviT B. barZayis yelSi cvlileba wlebis mixedviT
ავტორის სტილი დაცულია
74
Tavi 3 . miRebuli Sedegebis ganxilva
Cvens mier Catarebuli kvlevis dasrulebisas dafiqsirda Zms-s mniSvnelovani
daqveiTeba aromatazas inhibitoriT mkurnalobis mqone pacientebSi,
seleqtiuri estrogenis receptoris modulatoriT namkurnalev pacientebTan
SedarebiT. Zms-s mkveTri daqveiTeba aRiniSna welis malebSi hormonaluri
mkurnalobis dawyebidan 2 welSi, vidre 2 dan 5 wlamde (upiratesad
trabekulur ZvalSi vidre kortikalurSi).
cnobilia rom Zvlis danakargi mkveTradaa gamoxatuli gviani perimenopauzis
da postmenopauzis pirvel wlebSi.
Catarebuli kvlevis Sedegad aRmovaCineT rom, Zms -s daqveiTeba ufro mkafio
iyo aromatazas inhibitoris jgufSi 1, 2 da 5 welze welis malebSi im
pacientebSi, romelTac aReniSnebodaT 3 welze naklebi bolo menstrualuri
periodidad (vidre pacientebSi 3 welze meti bolo menstrualuri periodiT).
sarZeve jirkvlis kibos mqone pacientebi, romelTac utardebodaT
hormonaluri mkurnaloba tamoqsifeniT daufiqsirdaT Zms-s e.w.
“damcvelobiTi efeqti”, rogorc moxseniebulia literaturaSi.
Aam jgufis pacientebSi Zms-s mateba ufro metad gamoxatuli iyo <3 weli
bmp-is qalebSi. sakontrolo jgufSi myof pacientebSi aRiniSna Zms-s
umniSvnelo cvlileba welis malebsa da barZayis yelSi.
Kkvlevis miRebulma Sedegebma aCvena rom, samive jgufis pacientebi romelTac
mkurnalobis dawyebamde hqondaT normaluri Zms ar AaReniSnaT Zms-s
daqveiTeba osteoporozis tipiT mkurnalobis me-5 welze. Sedegebis mixedviT
SegviZlia gavakeToT daskvna, rom osteoporozis ganviTarebis riski 5 wliani
hormonaluri Terapiis dros gamovlindeba im pacientebSi romelTac Tscore
mkurnalobamde hqondaT -1,5 da naklebi.
Aaqedan gamomdinare SegviZlia davaskvnaT, rom hormonaluri mkurnalobis
dawyebamde osteopeniis ar arsebobis SemTxvevaSi ar aris aucilebeli
antiosteoporozuli mkurnalobis dawyeba adiuvanturi mkurnalobis
ავტორის სტილი დაცულია
75
dawyebisTanave , xolo osteopeniis mqone pacientebs (risk-faqtorebis: asakis,
ojaxuri anamnezis, Tambaqos moxmarebis da Tanmxlebi medikamentebis, mag:
kortikosteroidebis arsebobis SemTxvevaSi), romelTac daeniSnebaT
aromatazas inhibitoris medikamenti, saWiroeben Zms-s regularul
monitorings da Zvlis damcvelobiTi strategiis SerCevas.
Kmravali klinikuri kvlevis SedegebiT dadasturda, rom intravenuri da
peroraluri bisfosfonatebis daniSvna efeqturia im pacientebSi romelTac
utardebaT adiuvanturi (horonaluri) Terapia, raTa SenarCundes Zvlis
mineraluri simkvrivis normaluri maCveneblebi.
gasaTvaliswinebelia is faqtic rom, aromatazas inhibitorebi amcireben
estrogenebis dones 90%-iT, rac Tavis mxriv iwvevs Zvlovan danakargs da
motexilobebis riskis maRal maCvenebels.
saerTo jamSi, kvlevis Sedegebidan irkveva rom sarZeve jirkvlis kibos mqone
pacientebi, romlebic imyofebian adiuvantur (hormonalur) Terapiaze da
iReben anastrolozols an letrozols, imyofebian Zms-s daqveiTebis
ganviTarebis risk jgufSi.
Bbevri kvleva adasturebs, rom antirezorbciuli mkurnaloba naCvenebia
mxolod im pacientebSi, romelTac hormonalur Terapiis daniSvnamde
aReniSnaT Zms-s daqveiTeba osteoporozis tipiT. Tumca sxva kvlevebis
rekomendaciiT Zvlovani danakargis kontroli xorcieldeba DXA kvleviT da
bisfosfonatebis daniSvniT saWiroebis SemTxvevaSi.
Mme-13 cxrilSi mocemulia U.S. Food and Drug Administration (FDA) -is mier
damtkicebuli medikamentebis sia, romlebic gamoiyeneba postmenopauzalur
asakSi osteoporozis prevenciisa da/an mkurnalobisTvis.
oTx agents (alendronati, rizendronati, zolendronismJava da denosumabi)
gaaCnia damtkicebuli “farTo speqtris” efeqturoba da unda CaiTvalos
osteoporozis mkurnalobis dawyebis Tavdapirvel variantebad.
ავტორის სტილი დაცულია
76
Ddabali da saSualo motexilobis riskis mqone pacientebisTvis (mag:
naadrevi postmenopauzalur qalebSi anamnezSi motexilobis gareSe da
saSualod dabali Tscore -iT) rekomendebulia peroraluri agentebi. saineqcio
agentebi, rogoricaa teriparatidi, denosumabi an zolendronis mJava
mizanSewonilia motexilobis maRali riskis mqone pacientebisTvis (mag:
qalebs, romelTac anamnezSi aReniSnaT mravlobiTi vertebruli
motexilobebi an barZayis yelis motexiloba, an Zalian dabali T-score), aseve
pacientebisTvis romelTac aReniSnebaT gastro-intestinaluri problemebi
da oraluri agentis intolerabeluroba. welis malebis motexilobis
maRali riskis mqone pacientebisTvis (romeltac ar aqvT aravertebruli da
barZayis yelis momtexilobis riski) metad rekomendebulia ibandronati da
raloqsifeni, da aseve aRsaniSnavia rom raloqsifens aqvs “gverdiTi
benefiti” rac gamovlindeba sarZeve jirkvlis kibos riskis SemcirebaSi.
Tirkmlis ukmarisobis mqone pacientebisTvis denosumabi arCevis preparats
warmoadgens, Tumca dializze myof pacientebSi Tirkmlis ukmarisobis me-5
stadiis dros hipokalcemiis ganviTarebis maRali riskis gamo am agentis
daniSvna rekomendebuli ar aris.
ავტორის სტილი დაცულია
77
cxrili 13
U.S. Food and Drug Administration (FDA) -is mier damtkicebuli medikamentebis sia, romlebic gamoiyeneba postmenopazur asakSi
osteoporozis prevenciisa da/an mkurnalobisTvis
Ppostmenopauzuri osteoporozi
medikamenti prevencia mkurnaloba
Aalendronis mJava (fozamaqsi)
5 mg peroralurad dReSi erTxel 35 mg peroralurad kviraSi erTxel
10 mg peroralurad dReSi
erTxel 70 mg peroralurad kviraSi erTxel 70 mg + D3 vitamini
kalcitonini (miakalciki) — 200 IU intranazalurad dReSi erTxel, an 100 IU kanqveS yovel meore dRes
denosumabi (prolia) — 60 mg kanqveS 6 TveSi erTxel
estrogeni sxvadasxva reJimiT —
ibandronis mJava (bonviva, generikuli formebi)
2.5 mg peroralurad dReSi erTxel 150 mg peroralurad TveSi erTxel
2.5 mg peroralurad dReSi
erTxel
150 mg peroralurad TveSi erTxel
3 mg intravenurad 3 TveSi erTxel
raloqsifeni (evista) 60 mg peroralurad dReSi erTxel
60 mg peroralurad dReSi erTxel
rizendronis mJava (aqtoneli, atelvia, generikuli formebi)
5 mg peroralurad dReSi erTxel
35 mg peroralurad kviraSi erTxel
150 mg peroralurad TveSi erTxel
5 peroralurad dReSi erTxel
35 mg peroralurad kviraSi erTxel
150 mg peroralurad TveSi erTxel
teriparatidi (forteo) — 20 μg kanqveS dReSi erTxel
zolendronis mJava (aklasta, generikuli formebi)
5 mg intravenurad yovel meore wels
5 mg intravenurad weliwadSi erTxel
ავტორის სტილი დაცულია
78
daskvna
1) adiuvanturi hormonaluri Terapiis erT-erTi jgufi – aromatazas
inhibitori warmoadgens Zvlis mineraluri simkvrivis daqveiTebisa da
danakargis progresirebis risk faqtors postmenopauzaSi myof
qalebSi
2) Zvlis mineraluri simkvrive ufro mkveTrad qveiTdeba pacientebSi,
romlebsac aReniSnebaT 3 welze naklebi bolo menstrualuri
periodi da iReben aromatazas inhibitorebs 5 wlis ganmavlobaSi.
3) Zms-s daqveiTeba aromatazas jgufis miRebisas ufro mkveTrad
gamoxatulia welis malebSi (anu trabekulur ZvalSi) vidre barZayis
yelSi (anu kortikalur ZvalSi).
4) Aaromatazas inhibitorebis jgufisgan gansxvavebiT homonaluri
Terapiis erT-erTi jgufis – seleqtiuri estrogen receptoris
modulatoris (tamoqsifenis) efeqti Zms-ze postmenopauzaSi myof
qalebSi miuxedavad menopauzis xangrZlivobisa aris dadebiTi.
5) 5 wliani tamoqsifeniT mkurnalobis dros Zms welis malebSi imatebs
+ 3.54%-iT (pacientebSi, romelTac aReniSnaT 3 welze naklebi bolo
menstruaciis periodidan).
6) G5 wliani aromatazas inhibitoris mkurnalobis dros Zms welis
malebSi iklebs - 10,08 %-iT (pacientebSi, romelTac aReniSnaT 3
welze naklebi bolo menstruaciis periodidan).
7) გamovlenil iqna sarwmuno korelaciuri urTierTkavSiri hormonalur
Terapiasa da bolo menstrualuri periodis xangrZlivobas Soris.
ავტორის სტილი დაცულია
79
English summary
Estrogens play an important role in female bone homeostasis; in the estrogen deficient state, bone
resorption is increased. As a result of these predictable postmenopausal findings, estrogens have been
extensively used as the main therapy to prevent bone loss in postmenopausal women. Estrogens
reduce bone turnover rate and, as an antiresorptive, clearly improve bone density.
In the 10 years following the menopause, there is a reduction in BMD averaging 2% per annum,
and osteoporosis is a major cause of morbidity in postmenopausal women.
Tamoxifen is a synthetic antiestrogen that, since its introduction for the treatment of patients with
breast cancer in the early 1970s, has come to have a major role in the management of all stages of the
disease. More recently, tamoxifen has been proved to have a favorable effect on disease-free and
overall survival when given as adjuvant therapy after primary treatment for invasive breast cancer.
Aromatase inhibitors (AIs): Anastrozole and Letrozole -nonsteroidal aromatase inhibitors are
hormone therapy drugs that can slow or stop the growth of hormone receptor-positive tumors. They
lower estrogen levels in the body by blocking aromatase, an enzyme that converts other hormones
into estrogen. This prevents the cancer cells from getting the hormones they need to grow.
Aromatase inhibitors cause a loss of bone density, which leads to higher rates of osteoporosis and
bone fractures compared to tamoxifen.
Tamoxifen is not a pure antiestrogen; it has some estrogen-agonist properties, such as the ability to
decrease the serum concentrations of cholesterol and increase those of sex-hormone-binding
globulin.
The beneficial effects of tamoxifen on BMD are most apparent at sites of trabecular bone, such
as the lumbar spine; such protective effects are associated with decreased bone resorption and
formation.
In our study, we report the 5-years results of adjuvant (hormonal) therapy on bone mineral density in
Caucasia women with breast cancer.
156 Caucasian postmenopausal women (between 46-74 years) were enrolled in this study at the
National Institute of Endocrinology, Metabolic Disorders in Georgia. The study was approved by the
ethical committee of the National Institute of Endocrinology according to the declaration of Helsinki.
ავტორის სტილი დაცულია
80
60 patients were receiving Aromatase inhibitors (AIs) - Anastrozole or Letrozole, 58 patients -
selective estrogen receptor modulators (SERMs) Tamoxifen. We have measured Lumbar Spine (LS)
and Total Hip (TH) BMDs, values were obtained using Dual Energy X-ray absorptiometry.
38 postmenopausal women with invasive breast cancer were also enrolled in the study as control
group. These patients were not receiving any treatment after primary surgery.
T-score > -2.5 was exclusion criteria, so patients with osteoporosis were not enrolled in our study.
Lumbar spine and Total hip BMD assessments were done at baseline, after 1, 2, and 5 years of
therapy by dual energy x-ray absorptiometry (DXA).
For the lumbar spine, DXA measurement was derived by taking an average of the L1, L2, L3,
and L4 values. Total hip BMD was calculated from the ratio of the total bone mineral content and
bone area from the trochanteric, intertrochanteric, and femoral neck regions of the hip.
60 postmenopausal Caucasian women received AI and 58 Tamoxifen. 38 postmenopausal women
(as control group) with invasive breast cancer not receiving any treatment after primary surgery. They
all had a baseline DXA.
The mean age at entry was 56 years. At baseline, approximately 58% patients from anastrozole
or letrozole group, 22% patients from tamoxifen group and 29 % of the control group had osteopenia
of the lumbar spine. Both treatment groups had osteopenia also in total hip (28% in AI group; 10 %
in Tamoxifen group).
Most of the patients in the tamoxifen and the control group were within 3 years of menopause
compared with the anastrozole and letrozole group.
Among Aromatase inhibitors treated patients, there was a decrease in median BMD from baseline
to 5 years in lumbar spine (patients with > 3 years of LMP -5,22% and patients with < 3 years of
LMP - 10,08%) and total hip (patients with > 3 years of LMP -6,52% and patients with < 3 years of
LMP - 6,10 % compared with the Tamoxifen group (lumbar spine : patients with > 3 years of LMP
+2,62 % and patients with < 3 years of LMP +3,54 %; total hip: patients with > 3 years of LMP
+0,03 % and patients with < 3 years of LMP +2,03 %). No patients with normal BMD at baseline
became osteoporotic at 5 years.
ავტორის სტილი დაცულია
81
The control group showed changes in median BMD over the 5-year period (lumbar spine +1,29%;
total hip +2,31%).
Patients with normal BMD at baseline, who received treatment (anastrozole or letrozole - n 60; or
tamoxifen- n 58), none had become osteoporotic (T-score <-2.5) at 5 years. Only 2 women with
osteopenia at baseline developed osteoporosis on AI treatment.
At the end of our study all BMD data showed significant bone loss in aromatase inhibitors treated
patients relative to SERMs treated postmenopausal women. The rapid bone loss occurred in lumbar
spine from baseline to 2 years compared with 2 to 5 years.
It is known that bone loss accelerates substantially in the late perimenopause and continues at a
similar pace in the first postmenopausal years.
We also found out that the rate of BMD loss at 1, 2, and 5 years at the lumbar spine for AI group
was greater for women in the immediate postmenopausal period (within 3 years of their last menstrual
period) than for patients more than 3 years since their menopause.
Breast cancer patients treated with tamoxifen showed protection against postmenopausal bone
loss.
We noticed that at 1, 2, and 5 years BMD increase was greater in Tamoxifen group patients within
3 years of their last menstrual period. Patients in the control group experienced little change in lumbar
spine and total hip BMD.
The current analysis shows that no woman with a normal BMD at baseline had become
osteoporotic at 5 years and the data suggest that only those women with a T-score of less than - 1.5
are at risk of developing osteoporosis during the treatment period.
Based on this, we can say that if pre-existing osteopenia is excluded no further preventive actions
are required for all postmenopausal women.
For patients with pre-existing osteopenia (and risk factors including age, family history, smoking,
and concomitant use of drugs such as corticosteroids), who are on AI treatment regular monitoring
of BMD and bone-protection strategies are necessary.
Clinical trial evidence indicates that intravenous and oral bisphosphonates are effective in
maintaining BMD in breast cancer patients receiving hormonal (endocrine) therapy.
ავტორის სტილი დაცულია
82
Given that AIs reduce estrogen levels by approximately 90%, it might be expected that bone loss
would be accelerated. However, it is critical to understand the relationship between AIs and fracture
risk.
Overall, findings from our study suggest that adjuvant anastrozole/letrozole therapy for
postmenopausal women with early breast cancer leads to accelerated bone loss. Many studies suggest
that the risk of developing treatment-related osteoporosis seems to be confined to those patients
already osteopenic at baseline, and other data suggest that bone loss can be managed in this group by
DXA scanning and use of bisphosphonates as needed.
Conclusion:
The present study showed that Aromatase inhibitors are associated with accelerated bone loss over
the 5-year treatment period. The rapid bone loss occurred in lumbar spine from baseline to 2 years
compared with 2 to 5 years. In postmenopausal women, treatment with tamoxifen is associated with
preservation of the bone mineral density of the lumbar spine.
ავტორის სტილი დაცულია
83
Bbibliografia:
1. Доклад Европейского общества по остеопорозу в Совете Европы. 1998. Предисловие к
руковоству по остеопорозу. Под ред. Беневоленской Л.И. М., «Бином». 2003. стр. 7.
2. Руководство по остеопорозу. Под. ред. Л.И. Беневоленской. Москва. «Бином». 2003.
стр. 77-97.
3. Беневоленская Л.И. Остеопороз- актуальная проблема медицины. Остеопороз и
остеопатии. 2000; №1: 9-10
4. Лесняк О.М., Лесняк Ю.Ф.; Раздельные характеристики кортикальной и трабекулярной
костной ткани и геометрические своиства кости при старении и некоторых
метаболических заболеваниях (обзор литературы) www.osteoporosis.ru/onlib
5. WHO’s concern about osteoporossis; Geneva; WHO: 1994.
6. Christiansen C Consensus development conference: diagnosis, prophylaxis, and treatment of
osteoporosis. Am J Med 1993; 94:646-650.
7. Johnell O and Kanis JA (2006) An estimate of the worldwide prevalence and disability
associated with osteoporotic fractures. Osteoporos Int 17:1726.
8. Melton LJ, 3rd, Atkinson EJ, O'Connor MK, et al. (1998) Bone density and fracture risk in
men. J Bone Miner Res 13:1915.
9. Melton LJ, 3rd, Chrischilles EA, Cooper C, et al. (1992) Perspective. How many women have
osteoporosis? J Bone Miner Res 7:1005.
10. Kanis JA, Johnell O, Oden A, et al. (2000) Long-term risk of osteoporotic fracture in Malmo.
Osteoporos Int 11:669
11. International Osteoporosis Foundation, Survey by Helmut Minne, November 1999.
www.osteofound.org.
12. Kanis J.A., Delmas P., Burckbard P., et al.//Osteoporosis Int.1997; 7: 390-406 151 127.
13. Kanis JA., Delmas P., Burckhardt P. Cooper C., Togerson D. Guidelines for diagnosis and
mamagement of osteoporosis. on behalf of the European Foundation for osteoporosis and
bone disease. www.osteoporosis.ru/onlib.=510
ავტორის სტილი დაცულია
84
14. Kanis JA (2007) WHO Technical Report, University of Sheffield, UK: 66
15. EFFO and NOF (1997) Who are candidates for prevention and treatment for osteoporosis?
Osteoporos Int 7:1.
16. Melton L.J. et al. Perspective. How many women have osteoporosis? J. Bone Mineral Res.
1992. 7:1005-1010.
17. Guise TA. Oncologist. 2006 Nov-Dec;11(10):1121-31.
18. Handout on Health: Osteoporosis". August 2014. Retrieved 16 May 2015.
19. Gullberg B, Johnell O, Kanis JA (1997) World-wide projections for hip fracture. Osteoporos
Int 7:407
20. Horwood NJ., Elliot J. et al. Osteotrophic agent regulate the expression of osteoklast
differentiation factor and osteoprotegerin in osteoblast stromal cells. Endocrin. 1998.
139:4742-4746.
21. Raisz L.G. Potential impact of selective cyclooxigenase-2 inhibitors on bone metabolism in
health and disease. Am J Med 2001; 110:43-45
22. Reginster JY, Burlet N. Osteoporosis: A still increasing prevalence. Bone 2006: 38:4-9
23. Aarvak T., Chabaund M. et al. IL-17 is produced by some ptoinflamatory Th1/Tho cells but
not by Th2 cells. J. Immunol. 1999. 16:1246-125.
24. 75. Abbas AK. Murphy KM. Functional diversity of helper T lymphocytes. Nature 1996.
383:787:793.
25. Braga PC., Dae Sasso M. et al. Antinociceptive activity of salmon calcitonin:
electrophysiological correlates in a rat chronic pain mode. Neurosci Leff. 1993. 151:85-8.
26. Horwood NJ., Elliot J. et al. Osteotrophic agent regulate the expression of osteoklast
differentiation factor and osteoprotegerin in osteoblast stromal cells. Endocrin. 1998.
139:4742-4746.
27. Wong BR., Josien R. et al. TRANCE (Tumor necrosis factor (TNF)-related activation induced
cytokine) a new TNF family member predominantly expressed in T-cells, is a dendritic cell-
specific survival factor. J. Exp. Med. 1997. 186:2075-2080.
ავტორის სტილი დაცულია
85
28. Prestwood KM et al. The short-term effects of conjugated estrogen on bone turnover in older
women. J Clin Endocrinol Metab 1994; 79:366-371
29. Lee K et al. Endocrinology: bone adaptation requires estrogen receptor-alpha. Nature 2003:
424:389
30. Raisz G. Lawrence. Pathogenesis of osteoporosis: concepts, conflicts and prospects. J Clin
Invest 2005: 115:3318-3325
31. Van Wesenbeeck L et al. Six novel missense mutations in the LDL related-protein 5 (LRP5 )
gene ini different conditions with an increased bone density. Am J Hum Genet 2003: 72:763-
771
32. Suda T, et al. Modulation of osteoclast differentiation and function by the new members of
the tumor necrosis factor receptor and ligand families. Endocr. Rev. 1999;20:345–357.
33. Rodan GA, Martin TJ. Role of osteoblasts in hormonal control of bone resorption — a
hypothesis [letter] Calcif. Tissue Int. 1982;34:311.
34. Bekker PJ, et al. A single-dose placebo-controlled study of AMG 162, a fully human
monoclonal antibody to RANKL, in postmenopausal women. J. Bone Miner.
Res. 2004;19:1059–1066.
35. Parfitt AM, Villanueva AR, Foldes J, Rao DS. Relations between histologic indices of bone
formation: implications for the pathogenesis of spinal osteoporosis. J. Bone Miner.
Res. 1995;10:466–473.
36. Ebeling PR, et al. Bone turnover markers and bone density across the menopausal
transition. J. Clin. Endocrinol. Metab. 1996;81:3366–3371
37. Kimble RB, et al. Simultaneous block of interleukin-1 and tumor necrosis factor is required
to completely prevent bone loss in the early postovariectomy
period. Endocrinology. 1995;136:3054–3061.
38. Lorenzo JA, et al. Mice lacking the type I interleukin-1 receptor do not lose bone mass after
ovariectomy. Endocrinology. 1998;139:3022–3025.
ავტორის სტილი დაცულია
86
39. Lips P. Vitamin D deficiency and secondary hyperparathyroidism in the elderly:
consequences for bone loss and fractures and therapeutic implications. Endocr.
Rev. 2001;22:477–501.
40. Bischoff-Ferrari HA, et al. Effect of vitamin D on falls: a meta-
analysis. JAMA. 2004;291:1999–2006.
41. Sambrook PN, et al. Serum parathyroid hormone predicts time to fall independent of vitamin
D status in a frail elderly population. J. Clin. Endocrinol. Metab. 2004;89:1572–1576.
42. Grant AM, et al. Oral vitamin D3 and calcium for secondary prevention of low-trauma
fractures in elderly people (Randomised Evaluation of Calcium Or vitamin D, RECORD): a
randomised placebo-controlled trial. Lancet. 2005;365:1621–1628.
43. Fitzpatrick LA. Secondary causes of osteoporosis. Mayo Clin Proc 2002;77:453-68.
44. Polymeris A, Michalakis K, Sarantopoulou V. Secondary osteoporosis - an endocrinological
approach focusing on underlying mechanisms. Endocr Regul 2013;47:137-48.
45. Adler RA. Laboratory testing for secondary osteoporosis evaluation. Clin Biochem
2012;45:894-900.
46. Cerdá Gabaroi D, Peris P, Monegal A, Albaladejo C, Martínez MA, Muxí A, et al. Search for
hidden secondary causes in postmenopausal women with osteoporosis. Menopause
2010;17:135-9.
47. Ferrari S, Bianchi ML, Eisman JA, Foldes AJ, Adami S, Wahl DA, et al.; IOF Committee of
Scientific Advisors Working Group on Osteoporosis Pathophysiology. Osteoporosis in young
adults: pathophysiology, diagnosis, and management. Osteoporos Int 2012;23:2735-48.
48. Hofbauer LC, Hamann C, Ebeling PR. Approach to the patient with secondary osteoporosis.
Eur J Endocrinol 2010;162:1009-20.
49. The Royal Australian College of General Practitioners. Clinical guideline for the prevention
and treatment of osteoporosis in postmenopausal women and older men. Melbourne: RACGP;
2010. [cited 2016 May 1]
ავტორის სტილი დაცულია
87
50. Lee J, Vasikaran S. Current recommendations for laboratory testing and use of bone turnover
markers in management of osteoporosis. Ann Lab Med 2012;32:105-12.
51. Tannenbaum C, Clark J, Schwartzman K, Wallenstein S, Lapinski R, Meier D, et al. Yield of
laboratory testing to identify secondary contributors to osteoporosis in otherwise healthy
women. J Clin Endocrinol Metab 2002;87:4431-7.
52. Kann PH, Pfützner A, Delling G, Schulz G, Meyer S. Transiliac bone biopsy in osteoporosis:
frequency, indications, consequences and complications. An evaluation of 99 consecutive
cases over a period of 14 years. Clin Rheumatol 2006;25:30-4.
53. Saag Kenneth G, Geusens Piet. Progress in osteoporosis and fracture prevention: focus on
postmenopausal women. Arthritis Research and Therapy 2009; 11:251
54. Kronenberg: Williams Textbook of Endocrinology, 11th Edition, Saunders 2008, An Imprint
of Elsevier
55. Pocock NA, Eisman JA, Hopper JL, et al. (1987) Genetic determinants of bone mass in adults.
A twin study. J Clin Invest 80:706.
56. Seeman E, Hopper JL, Bach LA, et al. (1989) Reduced bone mass in daughters of women
with osteoporosis. N Engl J Med 320:554.
57. Kanis JA, Johansson H, Oden A, et al. (2004) A family history of fracture and fracture risk:
a meta-analysis. Bone 35:1029.
58. Thijssen JH (2006) Gene polymorphisms involved in the regulation of bone quality. Gynecol
Endocrinol 22:131
59. Ensrud KE, Cauley J, Lipschutz R, Cummings SR (1997) Weight change and fractures in
older women. Study of Osteoporotic Fractures Research Group. Arch Intern Med 157:857.
60. Ensrud KE, Ewing SK, Stone KL, et al. (2003) Intentional and unintentional weight loss
increase bone loss and hip fracture risk in older women. J Am Geriatr Soc 51:1740.
ავტორის სტილი დაცულია
88
61. Farmer ME, Harris T, Madans JH, et al. (1989) Anthropometric indicators and hip fracture.
The NHANES I
epidemiologic follow-up study. J Am Geriatr Soc 37:9.
62. Bainbridge KE, Sowers M, Lin X, Harlow SD (2004) Risk factors for low bone mineral
density and the 6-year rate of bone loss among premenopausal and perimenopausal women.
Osteoporos Int 15:43
63. De Laet C, Kanis JA, Oden A, et al. (2005) Body mass index as a predictor of fracture risk: a
meta-analysis. Osteoporos Int 16:1330.
64. Nguyen TV, Kelly PJ, Sambrook PN, et al. (1994) Lifestyle factors and bone density in the
elderly: implications for osteoporosis prevention. J Bone Miner Res 9:1339.
65. Ward KD and Klesges RC (2001) A meta-analysis of the effects of cigarette smoking on bone
mineral density. Calcif Tissue Int 68:259.
66. Law MR and Hackshaw AK (1997) A meta-analysis of cigarette smoking, bone mineral
density and risk of hip fracture: recognition of a major effect. BMJ 315:841.
67. Kanis JA, Johnell O, Oden A, et al. (2005) Smoking and fracture risk: a meta-analysis.
Osteoporos Int 16:155.
68. Kanis JA, Johansson H, Johnell O, et al. (2005) Alcohol intake as a risk factor for fracture.
Osteoporos Int 16:737.
69. Felson DT, Kiel DP, Anderson JJ, Kannel WB (1988) Alcohol consumption and hip fractures:
the Framingham Study. Am J Epidemiol 128:1102.
70. Institute of Medicine. Report at a Glance, Report Brief: Dietary reference intakes for calcium
and vitamin D, released 11/30/2010. http://www.iom.edu/Reports/2010/Dietary-Reference-
Intakes-for-Calcium-and-Vitamin-D/Report-Brief.aspx (Accessed on December 01, 2010).
71. American Geriatrics Society Workgroup on Vitamin D Supplementation for Older Adults.
Recommendations abstracted from the American Geriatrics Society Consensus Statement on
vitamin D for Prevention of Falls and Their Consequences. J Am Geriatr Soc 2014; 62:147.
72. Cosman F, de Beur SJ, LeBoff MS, et al. Clinician's Guide to Prevention and Treatment of
Osteoporosis. Osteoporos Int 2014; 25:2359.
ავტორის სტილი დაცულია
89
73. Sheikh MS, Santa Ana CA, Nicar MJ, et al. Gastrointestinal absorption of calcium from milk
and calcium salts. N Engl J Med 1987; 317:532.
74. Prince RL, Smith M, Dick IM, et al. Prevention of postmenopausal osteoporosis. A
comparative study of exercise, calcium supplementation, and hormone-replacement therapy.
N Engl J Med 1991; 325:1189.
75. Aloia JF, Vaswani A, Yeh JK, et al. Calcium supplementation with and without hormone
replacement therapy to prevent postmenopausal bone loss. Ann Intern Med 1994; 120:97.
76. US Department of Agriculture. USDA National Nutrient Database for Standard Reference,
Release 18. http://www.ars.usda.gov/Services/docs.htm?docid=9673 (Accessed on October
20, 2011).
77. Sahni S, Mangano KM, Tucker KL, et al. Protective association of milk intake on the risk of
hip fracture: results from the Framingham Original Cohort. J Bone Miner Res 2014; 29:1756.
78. Holick MF. Vitamin D deficiency. N Engl J Med 2007; 357:266.
79. Holick MF, Shao Q, Liu WW, Chen TC. The vitamin D content of fortified milk and infant
formula. N Engl J Med 1992; 326:1178.
80. Johansson S, Melhus H. Vitamin A antagonizes calcium response to vitamin D in man. J Bone
Miner Res 2001; 16:1899.
81. Recker RR. Calcium absorption and achlorhydria. N Engl J Med 1985; 313:70.
82. Heaney RP, Dowell MS, Barger-Lux MJ. Absorption of calcium as the carbonate and citrate
salts, with some observations on method. Osteoporos Int 1999; 9:19.
83. Bourgoin BP, Evans DR, Cornett JR, et al. Lead content in 70 brands of dietary calcium
supplements. Am J Public Health 1993; 83:1155.
84. Ross EA, Szabo NJ, Tebbett IR. Lead content of calcium supplements. JAMA 2000;
284:1425.
85. Heaney RP. Lead in calcium supplements: cause for alarm or celebration? JAMA 2000;
284:1432.
86. Harvey JA, Zobitz MM, Pak CY. Dose dependency of calcium absorption: a comparison of
calcium carbonate and calcium citrate. J Bone Miner Res 1988; 3:253.
ავტორის სტილი დაცულია
90
87. Curhan GC, Willett WC, Speizer FE, et al. Comparison of dietary calcium with supplemental
calcium and other nutrients as factors affecting the risk for kidney stones in women. Ann
Intern Med 1997; 126:497.
88. Jackson RD, LaCroix AZ, Gass M, et al. Calcium plus vitamin D supplementation and the
risk of fractures. N Engl J Med 2006; 354:669.
89. Chestnut C.H. Synthetic salmon calcitonin bisphosponats and anabolic steroids in the
treatment of postmenopausal osteoporosis. Copenhagen: Aalborg Stiftsborgtsykkeri:
1984:549-555.
90. Gennary C., Agnusday D. et al. Effect salmon calcitonin nasal spray on bone mass in patients
with high turnover osteoporosis. Osteoporosis Int. 1993, 3. suppl. 208-210.
91. Gruber H.E., Ivey J.L. et al. Longtherm calcitonin therapy in postmenopausal osteoporosis.
Metabolism. 1984. 33:295-303.
92. Jowsey J., Riggs B.L. et al. Effects of prolonged administration of porcine calcitonin in
postmenopausal osteoporosis. J. Clin. Endocrinol. 1971. 33:752-758.
93. Morton CR., Maisch B. Calcitonini brainstem microinjection but not systemicadministration
inhibitis spinal nonciceptive transmission in the cat. Brain, Res. 1986:372:149-54.
94. Mystakidow K., Befon S. et al. Continuous subcutaneous administration of high-dose salmon
calcitonin in bone metastasis: pain control and beta-endorpin plasma levels. J. Pain Symptom
Manage 1999:18:323-30.
95. Muñoz-Torres M1, Alonso G, Raya MP. Calcitonin therapy in osteoporosis. Treat
Endocrinol. 2004;3(2):117-32.
96. Body JJ1. Calcitonin for the long-term prevention and treatment of postmenopausal
osteoporosis. Bone. 2002 May;30(5 Suppl):75S-79S.
97. Silverman SL1. Calcitonin. Rheum Dis Clin North Am. 2001 Feb;27(1):187-96.
98. Siminoski K1, Josse RG. Prevention and management of osteoporosis: consensus statements
from the Scientific Advisory Board of the Osteoporosis Society of Canada. 9. Calcitonin in
the treatment of osteoporosis. CMAJ. 1996 Oct 1;155(7):962-5.
ავტორის სტილი დაცულია
91
99. G.P. TROVAS,1 G.P. LYRITIS,1 A. GALANOS,1 P. RAPTOU,1 and E.
CONSTANTELOU. A Randomized Trial of Nasal Spray Salmon Calcitonin in Men With
Idiopathic Osteoporosis: Effects on Bone Mineral Density and Bone Markers . JOURNAL
OF BONE AND MINERAL RESEARCH Volume 17, Number 3, 2002 © 2002 American
Society for Bone and Mineral Research
100. Ringe J.D., Welzel D. Salmon calcitonin in the therapy of corticoid-induced osteoporosis.
Eur. J. Clin. Pharmacol. 1987:33:35-9.
101. Ringe JD. Treatment of primari osteoporosis with calcium and salmon calcitonin. Eur. J. Clin.
Pharmacol. 1990. 15:1176-82.
102. Meunier PJ, Roux C, Seeman E, Ortolani S, Badurski JE, Spector TD, Cannata J, Balogh
A, Lemmel EM, Pors-Nielsen S, Rizzoli R, Genant HK, Reginster JY (2004). "The effects
of strontium ranelate on the risk of vertebral fracture in women with postmenopausal
osteoporosis". New England Journal of Medicine. 350 (Jan 29): 459–
68. PMID 14749454. doi:10.1056/NEJMoa022436.
103. Protelos – European Medicines Agency – Europa.eu
104. "Strontium ranelate: cardiovascular risk – restricted indication and new monitoring
requirements Article date: March 2014". MHRA.
105. "Drug Safety Update". Medicines and Healthcare products Regulatory Agency. May 2012.
Retrieved 22 January 2013.
106. Spector, Tim (11 June 2008). "Choline-stabilized orthosilicic acid supplementation as an
adjunct to Calcium/Vitamin D3 stimulates markers of bone formation in osteopenic
females: a randomzed, placebo-controlled trial". BMC Musculoskeletal Disorders. 9 (85):
85. PMC 2442067 . PMID 18547426. doi:10.1186/1471-2474-9-85.
107. Calomme, M; et al. (13 Apr 2006). "Partial prevention of long-term femoralbone loss in aged
ovariectomized rats supplemented with choline-stabilized orthosilicic acid". Calcif Tissue
Int. 78 (4): 227–32. PMID 16604283. doi:10.1007/s00223-005-0288-0.
108. Hamdy, Neveen (31 July 2009). "Strontium ranelate improves bone microarchitecture in
osteoporosis" (PDF). Rheumatology. 48. doi:10.1093/rheumatology/kep274.
ავტორის სტილი დაცულია
92
109. Reginster JY, Badurski J, Bellamy N, Bensen W, Chapurlat R, Chevalier X, Christiansen C,
Genant HK, Navarro F, Nasonov E, Sambrook PN, Spector TD, Cooper C (2012). "Efficacy
and safety of strontium ranelate in the treatment of knee osteoarthritis: results of a double-
blind, randomised placebo-controlled trial". Ann Rheum Dis. 72 (Online First, Nov 1): 179–
86. PMID 23117245. doi:10.1136/annrheumdis-2012-202231
110. National Osteoporosis Society. "Drug Treatment". U.K. National Osteoporosis Society.
Retrieved 7 August 2012.
111. Eriksen EF, Díez-Pérez A, Boonen S (January 2014). "Update on long-term treatment with
bisphosphonates for postmenopausal osteoporosis: a systematic review". Bone. 58: 126–
35. PMID 24120384. doi:10.1016/j.bone.2013.09.023.
112. Serrano AJ, Begoña L, Anitua E, Cobos R, Orive G (December 2013). "Systematic review
and meta-analysis of the efficacy and safety of alendronate and zoledronate for the treatment
of postmenopausal osteoporosis". Gynecol. Endocrinol. 29 (12): 1005–
14. PMID 24063695. doi:10.3109/09513590.2013.813468.
113. Gauthier, K; Bai, A; Perras, C; Cunningham, J; Ahuja, T; Richter, T; Kovacs, C (February
2012). "Denosumab, Raloxifene, and Zoledronic Acid for the Treatment of Postmenopausal
Osteoporosis: Clinical Effectiveness and Harms". Rapid Response Report: Systematic
Review. Ottawa: Canadian Agency for Drugs and Technologies in Health. PMID 24278999.
114. Watts NB, Bilezikian JP, Camacho PM, Greenspan SL, Harris ST, Hodgson SF, Kleerekoper
M, Luckey MM, McClung MR, Pollack RP, Petak SM (2010). "American Association of
Clinical Endocrinologists Medical Guidelines for Clinical Practice for the diagnosis and
treatment of postmenopausal osteoporosis". Endocr Pract. 16 Suppl 3: 1–
37. PMC 4876714 . PMID 21224201. doi:10.4158/ep.16.s3.1.
115. Kanis JA, McCloskey EV, Johansson H, Cooper C, Rizzoli R, Reginster JY (January
2013). "European guidance for the diagnosis and management of osteoporosis in
postmenopausal women". Osteoporos Int. 24 (1): 23-57.PMC 3587294 .PMID 23079689.
doi:10.1007/s00198-012-2074-y.
116. Pageau, Steven C. (2009). "Denosumab". MAbs. 1 (3): 210–215. PMC 2726593 . PMID
20065634. doi:10.4161/mabs.1.3.8592.
ავტორის სტილი დაცულია
93
117. McClung, Michael R.; Lewiecki, E. Michael; Cohen, Stanley B.; Bolognese, Michael A.;
Woodson, Grattan C.; Moffett, Alfred H.; Peacock, Munro; Miller, Paul D.; et al. (2006).
"Denosumab in Postmenopausal Women with Low Bone Mineral Density". N Engl J
Med. 354 (8): 821–31. PMID 16495394. doi:10.1056/NEJMoa044459.
118. European Medicines Agency. European Public Assessment Report (EPAR) for Prolia.
Updated October 16, 2014. [1]
119. "Prolia (denosumab)". Products. Amgen. Retrieved 6 May 2012.
120. "Denosumab". The American Society of Health-System Pharmacists. Retrieved Mar
16, 2015.
121. Lipton, A; Fizazi, K; Stopeck, AT; Henry, DH; Brown, JE; Yardley, DA; Richardson, GE;
Siena, S; Maroto, P; Clemens, M; Bilynskyy, B; Charu, V; Beuzeboc, P; Rader, M; Viniegra,
M; Saad, F; Ke, C; Braun, A; Jun, S (November 2012). "Superiority of denosumab to
zoledronic acid for prevention of skeletal-related events: a combined analysis of 3 pivotal,
randomised, phase 3 trials.". EJC (Oxford, England : 1990). 48 (16): 3082–
92. PMID 22975218. doi:10.1016/j.ejca.2012.08.002.
122. Zhou, Z; Chen, C; Zhang, J; Ji, X; Liu, L; Zhang, G; Cao, X; Wang, P (2014). "Safety of
denosumab in postmenopausal women with osteoporosis or low bone mineral density: a meta-
analysis.". Int J Clin Exp Pathol. 7 (5): 2113–22. PMC 4069896 . PMID 24966919.
123. Josse, R; Khan, A; Ngui, D; Shapiro, M (March 2013). "Denosumab, a new pharmacotherapy
option for postmenopausal osteoporosis.". Current medical research and opinion. 29 (3): 205–
16. PMID 23297819. doi:10.1185/03007995.2013.763779
124. 22. Vehmanen L, Elomaa I, Blomqvist C, Saarto T. Tamoxifen treatment after adjuvant
chemotherapy has opposite effects on bone mineral density in premenopausal patients
depending on menstrual status. J Clin Oncology 2006; 24:675–80.
125. Ward RL, Morgan G, Dalley D, Kelly PJ. Tamoxifen reduces bone turnover and prevents
lumbar spine and proximal femoral bone loss in early postmenopausal women. Bone Miner
1993; 22:87–94.
126. Asma Taj, Sadik Khuder Iman Mohamed. Cancer Res. 2015. 75(9): 6-10-19.
127. Hadji P. Aromatase inhibitor-associated bone loss in breast cancer patients is distinct from
postmenopausal osteoporosis. Crit Rev Oncol Hematol. 2009 Jan;69(1):73-82.
ავტორის სტილი დაცულია
94
128. "Breast – Definition of breast by Merriam-Webster". merriam-webster.com. Retrieved 21
October 2015.
129. Drake, Richard L.; Vogl, Wayne; Tibbitts, Adam W.M. Mitchell (2005). Gray's anatomy for
students. illustrations by Richard Richardson, Paul. Philadelphia: Elsevier/Churchill
Livingstone. ISBN 978-0-8089-2306-0.
130. Hynes NE, Watson CJ (2010). "Mammary gland growth factors: roles in normal
development and in cancer". Cold Spring Harb Perspect Biol. 2 (8):
a003186. PMC 2908768 . PMID 20554705. doi:10.1101/cshperspect.a003186.
131. Rosen PP. Rosen’s Breast Pathology. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins, 2001.
132. Osborne MP and Boolbol SK. Chapter 1. Breast anatomy and development, in Harris JR,
Lippman ME, Morrow M, Osborne CK. Diseases of the Breast, 5th edition. Lippincott
Williams and Wilkins, 2014.
133. Rosen PP. Rosen’s Breast Pathology. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins, 2001.
134. Osborne MP and Boolbol SK. Chapter 1. Breast anatomy and development, in Harris JR,
Lippman ME, Morrow M, Osborne CK. Diseases of the Breast, 5th edition. Lippincott
Williams and Wilkins, 2014.
135. Leonard R. Johnson (2003). Essential Medical Physiology. Academic Press.
p. 770. ISBN 978-0-12-387584-6.
136. Anthony W. Norman; Helen L. Henry (30 July 2014). Hormones. Academic Press.
p. 311. ISBN 978-0-08-091906-5.
137. Susan Blackburn (14 April 2014). Maternal, Fetal, & Neonatal Physiology. Elsevier Health
Sciences. pp. 146–. ISBN 978-0-323-29296-2.
138. Philip J. Di Saia; William T. Creasman (2012). Clinical Gynecologic Oncology. Elsevier
Health Sciences. pp. 372–. ISBN 0-323-07419-7.
139. Tommaso Falcone; William W. Hurd (2007). Clinical Reproductive Medicine and Surgery.
Elsevier Health Sciences. p. 253. ISBN 0-323-03309-1.
140. Leon Speroff; Philip D. Darney (November 2010). A Clinical Guide for Contraception.
Lippincott Williams & Wilkins. pp. 21–. ISBN 978-1-60831-610-6.
141. Christopher B. Wilson; Victor Nizet; Yvonne Maldonado; Jack S. Remington; Jerome O.
Klein (24 February 2015). Remington and Klein's Infectious Diseases of the Fetus and
Newborn Infant. Elsevier Health Sciences. pp. 190–. ISBN 978-0-323-24147-2.
ავტორის სტილი დაცულია
95
142. Jane Coad; Melvyn Dunstall (2011). Anatomy and Physiology for Midwives,with Pageburst
online access,3: Anatomy and Physiology for Midwives. Elsevier Health Sciences.
p. 413. ISBN 0-7020-3489-4.
143. Lakhani S, Ellis I, Schnitt S, et al. 4th. Lyon: IARC Press; 2012. WHO Classification of
Tumours of the Breast.
144. Tavassoli FA, Devilee P, editors. Lyon: IARC Press; 2003. Pathology and Genetics of
Tumours of the Breast and Female Genital Organs.
145. World Health Organization. Global health observatory data repository. 2011. Number of
deaths (World) by cause. Available
from: http://apps.who.int/gho/data/node.main.CODWORLD?lang=en. Last accessed 31
October 2013.
146. Bray F. Transitions in human development and the global cancer burden. In: Wild
CP, Stewart B, eds. World cancer report 2014. Lyon: International Agency for Research on
Cancer, 2014.
147. DeSantis C., Ma J., Bryan L., Jemal A. Breast cancer statistics 2013. CA A. Cancer Journal
for Clinicians 2014; 64: 52–62.
148. Ferlay J, Soerjomataram I, Ervik M, Dikshit R, Eser S, Mathers C, et al. Lyon, France:
International Agency for Research on Cancer; 2013. GLOBOCAN 2012 v1.0, Cancer
Incidence and Mortality Worldwide: IARC Cancer Base No. 11.
149. Botha JL, Bray F, Sankila R, Parkin DM (2003) Breast cancer incidence and mortality trends
in 16 European countries. Eur J Cancer 39:1718–1729
150. Bray F, McCarron P, Parkin DM (2004) The changing global patterns of female breast cancer
incidence and mortality. Br Cancer Res 6:229–239
151. American Cancer Society. Breast Cancer Facts and Figures 2015-2016. Atlanta, GA:
American Cancer Society, 2015.
152. Margolese, Richard G, Bernard Fisher, Gabriel N Hortobagyi, and William D Bloomer
(2000). "118". In Bast RC, Kufe DW, Pollock RE, et al. Cancer Medicine (e.5 ed.). Hamilton,
Ontario: B.C. Decker. ISBN 1-55009-113-1. Retrieved 27 January2011.
153. Olson, James Stuart (2002). Bathsheba's Breast: Women, Cancer and History. Baltimore: The
Johns Hopkins University Press. pp. 199–200. ISBN 0-8018-6936-6. OCLC 186453370.
ავტორის სტილი დაცულია
96
154. Malone KE, Daling JR, Thompson JD, O'Brien CA, Francisco LV, Ostrander EA (1998).
"BRCA1 mutations and breast cancer in the general population: analyses in women before
age 35 years and in women before age 45 years with first-degree family
history". JAMA. 279 (12): 922–9.
155. Nelson Mya (3 November 2011) New Research: Getting Up From Your Desk Can Put the
"Breaks" on Cancer. Experts Urge Americans to Rethink Outdated Notions of Physical
ActivityAmerican Institute for Cancer Research, Press release from AICR 2011 annual
meeting, Retrieved 7 December 2011
156. Ligibel, J (2011). "Obesity and Breast Cancer". Oncology. 25 (11): 994–1000.
157. Protani, M; et al. (2010). "Effect of obesity on survival of women with breast cancer:
systematic review and meta-analysis". Breast Cancer Res Treat. 123 (3): 627–
35. doi:10.1007/s10549-010-0990-0.
158. Kroenke, C.H.; et al. (2005). "Weight, weight gain, and survival after breast cancer
diagnosis". Journal of Clinical Oncology. 23 (7): 1370–
1378. PMID 15684320. doi:10.1200/JCO.2005.01.079
159. Collaborative Group on Hormonal Factors in Breast Cancer (1996). "Breast cancer and
hormonal contraceptives: collaborative reanalysis of individual data on 53,297 women with
breast cancer and 100,239 women without breast cancer from 54 epidemiological
studies". Lancet. 347 (9017):1713–27. PMID 8656904. doi:10.1016/S0140-6736(96)90806-
5.
160. Collaborative Group on Hormonal Factors in Breast Cancer (1996). "Breast cancer and
hormonal contraceptives: further results". Contraception. 54 (3 Suppl): 1S–
106S. PMID 8899264.
161. National Cancer Institute (2006-08-03). "Hormone Therapy". Genetics of Breast and
Ovarian Cancer. Retrieved 2006-08-12.
162. World Health Organization International Agency for Research on Cancer (1999). "Hormonal
Contraception and Post-menopausal Hormonal Therapy" (PDF). IARC Monographs on the
Evaluation
163. Alcohol consumption and ethyl carbamate International Agency for Research on
Cancer Working Group on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans (2007: Lyon,
France) ISBN9789283212966
ავტორის სტილი დაცულია
97
164. Association of Breast Surgery at Baso 2009. Surgical guidelines for the management of breast
cancer. Eur J Surg Oncol 2009; 35(Suppl 1): 1–22. 45.
165. Schnitt SJ, Moran MS, Houssami N, Morrow M. The Society of Surgical Oncology-American
Society for Radiation Oncology Consensus Guideline on margins for breast-conserving
surgery with whole-breast irradiation in stages I and II invasive breast cancer: perspectives
for pathologists. Arch Pathol Lab Med 2015; 139: 575–577. 46.
166. Houssami N, Macaskill P, Marinovich ML et al. Meta-analysis of the impact of surgical
margins on local recurrence in women with early-stage invasive breast cancer treated with
breast-conserving therapy. Eur J Cancer 2010; 46: 3219–3232. 47.
167. Moran MS, Schnitt SJ, Giuliano AE et al. Society of Surgical Oncology-American Society
for Radiation Oncology consensus guideline on margins for breastconserving surgery with
whole-breast irradiation
168. Colleoni M, Gelber S et al. Tamoxifen after adjuvant chemotherapy for premenopausal
women with lymph node-positive breast cancer: International Breast Cancer Study Group
trial 13–93. J Clin Oncol 2006; 24: 1332–1341.
169. Early Breast Cancer Trialists’ Collaborative Group. Effects of chemotherapy and hormonal
therapy for early breast cancer on recurrence and 15-year survival: an overview of the
randomised trials. Lancet 2005; 365: 1687–1717
170. Cuzick J, Sestak I, Baum M, Buzdar A, Howell A, Dowsett M, Forbes JF. Lancet Oncol.
2010; 11(12): 1135-41.
171. Forbes JF, Dowsett M, Bradley R, et al. Patient-level meta-analysis of randomized trials of
aromatase inhibitors (ai) versus tamoxifen (Tam). J ClinOncol. 2014; 32.
172. Freedman O.C., Fletcher G.G., Gandhi S., Mates M., Dent S.F., Trudeau M.E., Eisen A.
Adjuvant endocrine therapy for early breast cancer: a systematic review of the evidence for
the 2014 Cancer Care Ontario systemic therapy guideline. Current Oncology 2015; 22(Suppl
1): 95–113.
173. Asma Taj, Sadik Khuder Iman Mohamed. Cancer Res. 2015. 75(9): 6-10-19.
ავტორის სტილი დაცულია
98
174. Early Breast Cancer Trialists’ Collaborative Group. Aromatase inhibitors versus tamoxifen
in early breast cancer: patient-level meta-analysis of the randomised trials. Lancet 2015;
published online July 24. http://dx.doi. org/10.1016/S0140-6736(15)61074-1.
175. Cuzick J, Sestak I, Baum M, et al. Eff ect of anastrozole and tamoxifen as adjuvant treatment
for early-stage breast cancer: 10-year analysis of the ATAC trial. Lancet Oncol 2010; 11:
1135–41.
176. Regan MM, Neven P, Giobbie-Hurder A, et al. Assessment of letrozole and tamoxifen alone
and in sequence for postmenopausal women with steroid hormone receptor-positive breast
cancer: the BIG 1-98 randomised clinical trial at 8·1 years median follow-up. Lancet Oncol
2011; 12: 1101–08.
177. Van de Velde CJ, Rea D, Seynaeve C, et al. Adjuvant tamoxifen and exemestane in early
breast cancer (TEAM): a randomised phase 3 trial. Lancet 2011; 377: 321–31.
178. Burstein HJ, Prestrud AA, Seidenfeld J, et al. American Society of Clinical Oncology clinical
practice guideline: update on adjuvant endocrine therapy for women with hormone receptor
positive breast cancer. J Clin Oncol 2010; 28: 3784–96.
179. Coates AS, Winer EP, Goldhirsh A, et al. Tailoring therapies—improving the management
of early breast cancer: St Gallen international expert consensus on the primary therapy of
early breast cancer 2015. Ann Oncol 2015; published online May 4.
DOI:10.1093/annonc/mdv221.
180. National Comprehensive Cancer Network. Breast cancer guidelines 2015.
http://www.nccn.org/professionals/physician_gls/pdf/breast.pdf (accessed June 26, 2015).
181. Davies C, Pan H, Godwin J, et al. Long-term eff ects of continuing adjuvant tamoxifen to 10
years versus stopping at 5 years after diagnosis of oestrogen receptor-positive breast cancer:
ATLAS, a randomised trial. Lancet 2013; 381: 805–16.
182. Goss PE, Ingle JN, Martino S, et al. Randomized trial of letrozole following tamoxifen as
extended adjuvant therapy in receptor-positive breast cancer: updated fi ndings from NCIC
CTG MA.17. J Natl Cancer Inst 2005; 16: 707–15.
183. Sestak I, Dowsett M, Zabaglo L, et al. Factors predicting late recurrence for estrogen
receptor-positive breast cancer. J Natl Cancer Inst 2013; 105: 1504–11.
ავტორის სტილი დაცულია
99
184. Viale G, Regan MM, Dell’Orto P, et al. Which patients benefi t most from adjuvant
aromatase inhibitors? Results using a composite measure of prognostic risk in the BIG 1-98
randomized trial. Ann Oncol 2011; 22: 2201–07
185. Gnant M, Mlineritsch B, Schippinger W, et al. Endocrine therapy plus zoledronic acid in
premenopausal breast cancer. N Engl J Med 2009; 360: 679–91.
186. Francis PA, Regan MM, Fleming GF, et al. Adjuvant ovarian suppression in premenopausal
breast cancer. N Engl J Med 2015; 372: 436–46.
187. Aiello Bowles EJ, Boudreau DM, Chubak J, et al. Patient-reported discontinuation of
endocrine therapy and related adverse eff ects among women with early-stage breast cancer.
J Oncol Pract 2012; 8: 149–57.
188. Hadji P, Jackisch C, Bolten W, et al. COMPliance and Arthralgia in Clinical Therapy: the
COMPACT trial, assessing the incidence of arthralgia, and compliance within the fi rst year
of adjuvant anastrozole therapy. Ann Oncol 2014; 25: 372–77
189. Goss PE, Ingle JN, Martino S et al. A randomized trial of letrozole in postmenopausal women
after five years of tamoxifen therapy for early-stage breast cancer. N Engl J Med 2003; 349:
1793–1802.
190. Cuzick J, Ambroisine L et al. Use of luteinizing-hormone-releasing hormone agonists as
adjuvant treatment in premenopausal patients with hormonereceptor-positive breast cancer: a
meta-analysis of individual patient data from randomised adjuvant trials. Lancet 2007; 369:
1711–1723.
191. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Cancer survivorship-United States, 1971-
2001. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2004;53:526–9.
192. Dinshaw KA, Budrukkar AN, Chinoy RF, Sarin R, Badwe R, Hawaldar R, et al. Profile of
prognostic factors in 1022 Indian women with early-stage breast cancer treated with breast-
conserving therapy. Int J Radiat Oncol Biol Phys. 2005;63:1132–41.
193. Lipshultz SE, Colan SD, Gelber RD, Perez-Atayde AR, Sallan SE, Sanders SP. Late cardiac
effects of doxorubicin therapy for acute lymphoblastic leukemia in childhood. N Engl J
Med. 1991;324:808–15.
194. Ewer MS, Vooletich MT, Durand JB, Woods ML, Davis JR, Valero V, et al. Reversibility of
trastuzumab-related cardiotoxicity: New insights based on clinical course and response to
medical treatment. J Clin Oncol. 2005;23:7820–6.
ავტორის სტილი დაცულია
100
195. Paszat LF, Mackillop WJ, Groome PA, Boyd C, Schulze K, Holowaty E. Mortality from
myocardial infarction after adjuvant radiotherapy for breast cancer in the surveillance,
epidemiology, and end-results cancer registries. J Clin Oncol. 1998;16:2625–31.
196. Nixon AJ, Manola J, Gelman R, Bornstein B, Abner A, Hetelekidis S, et al. No long-term
increase in cardiac-related mortality after breast-conserving surgery and radiation therapy
using modern techniques. J Clin Oncol. 1998;16:1374–9.
197. Giordano SH, Kuo YF, Freeman JL, Buchholz TA, Hortobagyi GN, Goodwin JS. Risk of
cardiac death after adjuvant radiotherapy for breast cancer. J Natl Cancer Inst. 2005;97:419–
24.
198. Sonmezer M, Oktay K. Fertility preservation in female patients. Hum Reprod
Update. 2004;10:251–66.
199. Headley JA, Theriault RL, LeBlanc AD, Vassilopoulou-Sellin R, Hortobagyi GN. Pilot study
of bone mineral density in breast cancer patients treated with adjuvant chemotherapy. Cancer
Invest. 1998;16:6–11.
200. Hershman DL, McMahon DJ, Crew KD, Shao T, Cremers S, Brafman L, et al. Prevention of
bone loss by zoledronic acid in premenopausal women undergoing adjuvant chemotherapy
persist up to one year following discontinuing treatment. J Clin Endocrinol
Metab. 2010;95:559–66.
201. Forbes JF, Cuzick J, Buzdar A, Howell A, Tobias JS, Baum M. Effect of anastrozole and
tamoxifen as adjuvant treatment for early-stage breast cancer: 100-month analysis of the
ATAC trial. Lancet Oncol. 2008;9:45–53.
202. Coates AS, Keshaviah A, Thürlimann B, Mouridsen H, Mauriac L, Forbes JF, et al. Five
years of letrozole compared with tamoxifen as initial adjuvant therapy for postmenopausal
women with endocrine-responsive early breast cancer: Update of study BIG 1-98. J Clin
Oncol. 2007;25:486–92.
203. Van Poznak CH, Temin S, Yee GC, Janjan NA, Barlow WE, Biermann JS, et al. American
Society of Clinical Oncology executive summary of the clinical practice guideline update on
the role of bone-modifying agents in metastatic breast cancer. J Clin Oncol. 2011;29:1221–
7.
ავტორის სტილი დაცულია
101
204. Lind PA, Marks LB, Hardenbergh PH, Clough R, Fan M, Hollis D, et al. Technical factors
associated with radiation pneumonitis after local +/- regional radiation therapy for breast
cancer. Int J Radiat Oncol Biol Phys. 2002;52:137–43.
205. Pezner RD, Patterson MP, Lipsett JA, Odom-Maryon T, Vora NL, Wong JY, et al. Factors
affecting cosmetic outcome in breast-conserving cancer treatment - Objective quantitative
assessment. Breast Cancer Res Treat. 1992;20:85–92.
206. Taylor ME, Perez CA, Halverson KJ, Kuske RR, Philpott GW, Garcia DM, et al. Factors
influencing cosmetic results after conservation therapy for breast cancer. Int J Radiat Oncol
Biol Phys. 1995;31:753–64.
207. De la Rochefordière A, Abner AL, Silver B, Vicini F, Recht A, Harris JR. Are cosmetic results
following conservative surgery and radiation therapy for early breast cancer dependent on
technique? Int J Radiat Oncol Biol Phys. 1992;23:925–31.
208. White J, Joiner MC. Toxicity from radiation in breast cancer. Cancer Treat Res. 2006;128:65–
109.
209. Rockson SG, Rivera KK. Estimating the population burden of lymphedema. Ann N Y Acad
Sci. 2008;1131:147–54.
210. Janelsins MC, Heckler CE, Peppone LJ, et al. Cognitive complaints in survivors of breast
cancer after chemotherapy compared with age-matched controls: an analysis from a
nationwide, multicenter, prospective longitudinal study. J Clin Oncol. 2016 Dec 28
211. National Cancer Institute. Managing chemotherapy side effects: Memory changes.
http://www.cancer.gov/cancertopics/coping/chemo-side-effects/memory.pdf, 2009.
212. Azim HA Jr, de Azambuja E, Colozza M, Bines J, Piccart MJ. Long-term toxic effects of
adjuvant chemotherapy in breast cancer. Ann Oncol. 22(9):1939-47, 2011.
213. Rimawi MF and Osborne CK. Chapter 43: Adjuvant systemic therapy: endocrine therapy, in
Harris JR, Lippman ME, Morrow M, Osborne CK. Diseases of the Breast, 5th edition.
Lippincott Williams and Wilkins, 2014.
214. Crew KD, Greenlee H, Capodice J, et al. Prevalence of joint symptoms in postmenopausal
women taking aromatase inhibitors for early-stage breast cancer. J Clin Oncol. 25(25):3877-
83, 2007.
ავტორის სტილი დაცულია
102
215. Amir E, Seruga B, Niraula S, Carlsson L, Ocaña A. Toxicity of adjuvant endocrine therapy
in postmenopausal breast cancer patients: a systematic review and meta-analysis. J Natl
Cancer Inst. 103(17):1299-309, 2011.
216. Dent SF, Gaspo R, Kissner M, Pritchard KI. Aromatase inhibitor therapy: toxicities and
management strategies in the treatment of postmenopausal women with hormone-sensitive
early breast cancer. Breast Cancer Res Treat. 126(2):295-310, 2011.
217. Spagnolo F, Sestak I, Howell A, Forbes JF, Cuzick J. Anastrozole-induced carpal tunnel
syndrome: results from the International Breast Cancer Intervention Study II Prevention Trial.
J Clin Oncol. 34(2):139-43, 2016.
218. Irwin ML, Cartmel B, Gross CP, et al. Randomized exercise trial of aromatase inhibitor-
induced arthralgia in breast cancer survivors. J Clin Oncol. 33(10):1104-11, 2015.
ავტორის სტილი დაცულია