national assembly of seychelles march 2010.pdf · sou sansan son keksoz i ganny sezi e i bezwen pey...
TRANSCRIPT
1
NATIONAL ASSEMBLY OF
SEYCHELLES
Tuesday 2nd March 2010
The Assembly met at 9 am
National Anthem was played
Mr Speaker in the Chair
MR SPEAKER Bonzour tou bann Manm Onorab, bonzour tou bann dimoun ki pe
ekout nou dan lakour. Avan mon ouver deba mon oule fer zis de
lanons tre bref, ki devan zot i annan nouvo Standing Orders ki pou aplike depi ozordi ansanm avek 3 lezot
dokiman basically code of conduct for members, dress code.
Dezyenm remark ki mon ti oule fer vitman se ki nou dan en
nouvo Lasanble Nasyonal e nou'n sey nou mye pour donn zot en
standar pli o posib ki nou kapab, donk de zot nou ekspekte en deba avek en standar pli o posib ki zot
kapab donnen.
Mon pa pou dir plis ki sa,
mon pou envit Lider Lopozisyon pou
fer son diskour. Onorab
Ramkalawan.
HON WAVEL RAMKALAWAN Bonzour Mr Speaker, bonzour tou
koleg MNA, bonzour ser ek frer Seselwa.
Pep Seselwa, vreman nou nasyon i dan en leta, Seselwa zafer i sal, nou
pei i ankor dan problenm e nou bezwen azir vit. Dapre Msye Michel
movetan i deryer nou. Sa pa vre ditou, e mon krwar Prezidan limenm i konnen ki sa pa vre. Sa parol i
egzakteman parey i abitye vin dir nou zis pou fer nou krwar ki tou keksoz i oke. Sa i parey bann fraz ki
nou abitye tande tel ki; tou keksoz i oke, nou lekonomi i stab, nou
larises pe al double dan 10an. Seselwa i konn sa bann parol
parker e leksperyans ozordi i montre ki nou pei i ankor dan bokou
difikilte e i annan bokou lenkyetid enpe partou swa dan lekonomi oubyen dan kote sosyal.
Anba SPPF, ozordi Parti
Lepep, Seselwa in viv dan tirbilans e
boulvers lannen apre lannen. Depi kou deta an 77 atraver bann lannen
diktatir e parti inik, Seselwa pa’n annan sa ki nou apel en lavi normal. Nou’n viv dan lafreyer, nou'n konn
vyolans, nou'n fer fas avek lenzistis ek diskriminasyon. Ozordi nou ankor pe fer fas avek sa bann menm
tanpet.
Nou'n pas dan sok devaliasyon, dan sok reform ekonomik IMF, e nou pe pas dan
tirbilans en nouvo sistenm taks ki’n fer lavi tou dimoun vin pli konplike
e pli difisil. La ankor ennfwa i kler ki menm bann lotorite pa konnen egzakteman sa ki zot anvi vwar
arive. Minis Finans i dir en keksoz an Desanm e an Fevriye avan menm
2
ki lalwa i vreman pran lefe, Prezidan i vin dir en lot keksoz. Eski i annan
konfizyon dan gouvernman limenm? E dapre ki nou konpran wi, i annan
konfizyon ant Seychelles Revenue Commission ek Minister Finans lo plizyer size. In menm annan
etranze ki'n pran nasyonalite Seselwa e ki aprezan in debarke e pe
rod fer zot prop biznes apre ki zot in aranz zot lekor byen menm.
Mr Speaker ozordi mon demann tou bann patriyot Seselwa
annou reveye pour nou repran kontrol nou pei. Danze i devan nou. Napa letan pour nou gate akoz bann
gro kabri pe deza manz tou salad. E si nou pa debout koman en pep, koman en nasyon nou pou vin
etranze dan nou prop pei. Ekskiz mwan Mr Speaker me nou pa bann
zenofob, nou pa zenofobik, napa personn ki asiz lo sa kote latab ki pa kontan etranze. Nou nou patriyotik
e sel keksoz ki nou anvi vwar se paviyon Sesel pe flote lo nou bann
montanny e lo nou bann zil. Nou pa anvi vwar okenn paviyon, ni Angle, ni Ameriken, ni Franse, ni Abu
Dhabi pe flote par lao paviyon Sesel. Se sa ki nou pe vwar arive ozordi. Mon promet ou Mr Speaker ki nou
pou debout kont sa.
Prezidan in fer konparezon ant sa ki pe arive Sesel ek bann Seselwa ki viv e travay a letranze.
Eski i annan Seselwa a letranze ki ganny permet ignor tou lalwa sa
pei? ki ganny donnen later R1 pou fer sa ki i oule lo la, ki kapab debark sa ki i oule lo airport san rann kont,
kot planning pa konnen ki kalite devlopman i pe fer, kot zofisye
lasante ek lanvironnman pa kapab al kot son batiman. Mr Speaker nou
kritik lo sa bann keksoz se pa zenofobik, me se ki lefe ki Seselwa pa pe ansarz son pei e Seselwa pe
perdi son pei.
Letan nou vwar sa ki pe arive otour nou, i donn nou en lendikasyon lo ki zistans Msye
Michel i pare pou ale pou satisfer leta Abu Dhabi donk bann etranze. Sa i fer nou ankoler koman en pep
akoz se nou sovrennte e nou leritaz ki pe glise dan nou lanmen. Nou
senpleman demande ki etranze ki vin Sesel i respekte nou e pa pran nou sitwayen pou dezyenm klas, ki
zot pa pran travay ki Seselwa kalifye i kapab fer ki zot pa polye nou delo,
ki zot pa ganny nou paspor e drwa vote, kan vre Seselwa a letranze pa pe ganny sa drwa e ki etranze pa vin
pran tou nou bann pli zoli morso later e anpes nou al lo nou lans. Nou pa anvi ki etranze i ganny
nenport ki privilez parlao Seselwa. Sa pa zenofobi Mr Speaker me
patriotizm. Detrwa lannen pase mon ti dir
ki Sesel i parey en bis ki napa fren dan en desant, masin ti'n tennyen e devan li ti annan en presipis me ki
drayver ti dir tou keksoz i oke. Ozordi la sitiasyon; Sesel i parey en
bis ki napa fren dan en desant, masin in tennyen e devan li set en presipis me drayver li in fini sote me
i pe dir tou keksoz i oke. An dot mo Msye Speaker ozordi Sesel napa
3
direksyon, Sesel anba Msye Michel napa plan, i resanble ki nou pe tenir
avek zis en sel lakord Abu Dhabi. Personn pa konnen dan ki
direksyon i pe ale eksepte ki serten pti lanperer pe kontinyen byen pase, me mazorite lepep Seselwa pe viv
dan gran soufrans, en zour i en keksoz lannmen i en lot, apre-de-men i en lot zafer ankor.
Pep Seselwa mon anvi
demann zot en kestyon, letan bann sef sa pei i dir ki nou pei i oke e ki nou roupi i stab, ki rezerv in
ogmante, eski ou ou santi ou lavi i oke e stab, dir mwan eski ou ou lavi
i oke e i stab, oubyen eski letan sa bann dimoun i dir sa ou trouv ou pe tay partou kote zis pou fer de bout
zwenn. Ou viv dan lenkyetid pa pou ou rod en kado pour ou zanfan, me pou ou kapab met manze dan
kastrol ou fanmiy. Akoz ki sa manman i bezwen manz en gro
lasyet manze dan kantin lotel se pour ki son zanfan dan lakour i kapab ganny en repa avek en labous
an mwens pou nourir. Akoz ki sa msye ki dan son 57an letan in fini fer en zournen travay i al anploye
koman gardyen ziska 6er bomaten se pour li nobou okip son fanmiy.
Eski vreman lavi nou pep i
stab e oke, oubyen eski i annan
konfizyon avek serten ki zot zot lavi i oke alors zot krwar ki lavi tou
dimoun i oke. Eski la realite ki dimoun pe viv ladan i etranz pou serten akoz zot nepli lot peron pour
partaz soufrans ek douler dimoun, ki zot in oubliy zot prop dimoun dan
pe rod zot prop dibyen. La realite nou sitiasyon ozordi se ki i annan
tou kalite keksoz dan laboutik me dimoun napa larzan dan son pos
pou aste. Sakenn pe vann marsandiz pri ki zot anvi, me sa Seselwa ki ganny trangle san ki son
gouvernman i regarde ki manyer pou defann li. Okontrer STC li osi i donn lanmen pil lo nou pep akoz i
annan son misyon sekre, sa i vedir ki lapovrete in rantre lo nou pep ki
nou kontan oubyen non. Gouvernman atraver
logmantasyon GST sorti 12% pou vin 15% i montre nou ki i tanpi si
diferans dan pri manze ki dimoun i peye in ogmante. Si sa gouvernman ti vreman kontan son pep e annan
konpasyon i ti a bezwen regard ankor GST e fer sir ki dan son prop laboutik STC pri marsandiz i reel e
non pa sa ki nou vwar ozordi.
Mr Speaker annou pa kanmi pou dir keksoz ki manyer i ete. Si lontan ou lapey ti ariv ou ziska le 10
ozordi i pa ariv ou le 5. Konbyen dimoun ki trouv zot pe viv dan det permanan, tou lazournen zot
bezwen prêt larzan pour zot kapab rod sa ki zot fanmiy i bezwen.
Konbyen zanmi ki’n vin lennmi zis akoz pret larzan apre pa kapab rann. Letan zot rann en bor zot
drwa en lot bor. Seselwa eski sa pa realite nou lavi ozordi kot tou
lazournen dimoun pe fouy en pli gran trou pou bous en lot trou? Wi leksperyans ki dimoun pe pas ladan
ozordi i fermal. Me letan nou vwar ki bann dirizan i dekonekte avek lepep
4
sa i vin pli fermal ankor. Soufrans ki nou pep pe pas ladan ozordi zanmen
in deza sitan for. La misere ki nou pep pe eksperyanse zanmen in sitan
fermal, tou keksoz in ogmante, lavi i dir, malere pe soufer. Paran i kontinyen pa anvoy zot zanfan lekol
parfwa akoz zot napa nanryen pou met dan zot bwat. Fer en letour dan bann vilaz pandan ler lekol e ou pou
soke pou vwar lakantite zanfan ki ou zwenn ki pa ni malad me ki dan
lakour. Sa ki dimoun pe resanti se ki gouvernman oubyen bann lazans gouvernman pa enterese avek
soufrans sa pep Mr Speaker, me zot plito enterese ki dimoun i pey sa
dernyen sou. Realite lavi se ki gouvernman
ozordi in perdi konpasyon pour son pep, e olye rantre pou partaz son soufans i plito get dan lot direksyon.
Zot koze e dir zot met dimoun o sant devlopman me sa i zis parol, letan
pou servi ou ou sant, me apre sa zot pa enterese. Leksperyans dimoun ki koze. SPPF/Parti Lepep i en parti e
en gouvernman ki’n abandonn lepep Seselwa.
Mr Speaker Seselwa i vwar diskriminasyon e la preferans e sa i
fermal. Sa manman Seselwa ki’n ranmas son larzan oubyen ganny en tiket rebate avek son zanfan ki
travay dir lo Air Seychelles e ki’n ganny sans aste de pti keksoz pour
son fanmiy i ganny depouye lo airport par Ostralyen pou pey sa
dernyen sou, tandi ki bann privilezye i pas trankilman dan VIP oubyen zot fer apoze zot gro avyon
Antonov e tou container i ganny debarke san ki okenn zofisye
ladwann i ganny drwa gete kwa ki dan sa bann container. Son pick-up i
pran son cargo anba avyon tandi ki Seselwa i bezwen pey sa dernyen
sou sansan son keksoz i ganny sezi e i bezwen pey lanmann. Eski Seselwa pa’n fini vin dezyenm klas
dan son prop pei?
Seselwa ozordi nou pe viv lo sa ki tonbe a latab serten gran msye, pa les nou ganny anbete
Seselwa. Sa bann zenerater ki Sesel pe gannyen pou anmenn elektrisite sorti lavil ziska Barbarons an pasan
par La Misere kot Lerwa i annan son 2 rezidans. Son lalinny ki i a pe peye
pa pe al pli lwen ki sa. Tou MNA ki ti enterese ti ganny eksplike sa byen kler letan nou ti vizit stasyon PUC.
Eski Msye Valmont pa ti fer kler ki sa lalinny i sipoze anmenn elektrisite dan Sid, e ki sa msye i
kont ki sa lalinny i fer direksyon Pointe Larue, Anse Royale,
Takamaka me ki fodre i pas par La Misere e aret Barbarons. Annou pa oubliye ki sa menm msye pe al
ganny son sours delo pour li menm ki PUC pe organize. Delo pou ganny
ranmase an desandan Souvenir ganny trete e apre en rakor dedye pou anmenn delo kot son pale La
Misere. Ankor ennfwa Seselwa i ava ganny bann restan. Antretan zabitan La Misere i ava kontinyen
debat avek sa delo ki’n polye tou bann sours e ki ozordi menm lopital
i dir avek ou serten bakteri zanmen zot in deza vwar.
5
Mr Speaker etranze ki annan pli gran privilez ki Seselwa dan nou
prop pei. Si en Seselwa pe konstrir en lakaz e planning pa kontan
serten keksoz akoz en senp pti problenm lanvironnman deswit i ganny en stop order, travay i aret e
ni en blok ou pa kapab met lo en lot. Me letan konstriksyon lo pale i
permet ki plis ki 100 tonn malpropte i rantre dan sours delo piblik gouvernman i preski ferm son lizye e
zot koz lo iminite diplomatik. Letan konstriksyon i depas balizaz, zofisye
gouvernman i monte e bouz taso. Mwan mon dir klerman ki sa travay pa ti devret zanmen ganny drwa
komanse premyerman. Ozordi i devret arete
imedyatman e tou zabitan La Misere i devret ganny peye konpansasyon
san ki i annan okenn nesesite pou prodwir okenn papye medikal. Levidans i kler plis ki 700 travayer
in polye sours delo ki rantre kot bann zabitan, alor tou dimoun i
devret ganny peye zot domaz. Napa nanryen plis ki sa, konmdir koze, case closed.
Frer ek ser annou reflesir
enpe pli lwen ankor, mazinen ki si
gouvernman i les en etranze fer sa ki i anvi, kwa bann lezot keksoz ki
pe arive dan nou pei? Letan ou tande ki lanmar in konble, ki serten son kes in toufe, ki dan tel landrwa i
annan koripsyon, ki tel lanperer pe fer sa ki i oule lo son zil. Eski
aprezan ou komans ganny en konprenezon ki tou pouvwar i dan lanmen serten e ki zot fer sa ki zot
anvi akoz dan sa pei serten i par lao lalwa. Se sa nou pei Sesel. La ki ou
konpran enpe pli byen, ouver ou lizye plis e ou ava konpran sa lalit ki
nou pe anmennen koman en lopozisyon e ki manyer souvan ou a krwar nou pe bat nou latet avek en
miray ros. Sesel fodre vin en pei kot
lalwa i aplik pou tou dimoun e pa zis pour bann malere e bann ki pli
feb ki napa koneksyon. La realite nou pei se ki sa liberalizasyon sovaz san en tranzisyon i fer ki ozordi
bann fermye pe soufer, e prodiksyon lavyann poul lokal i dan danze
kolaps. Sa i vin apre move planifikasyon e i fer ki prodiksyon lokal pa kapab fer konpetisyon avek
prodiksyon Brezilyen. Mon eksprim mon solidarite e mon donn mon sipor tou sa bann fermye ki pe fer
fas avek difikilte.
Ozordi mon espere ki tou dimoun i konpran akoz ki SNP ti a pe lager pou demande ki
gouvernman i donn en sibvansyon sa sekter nou lekonomi. Akoz sa pa’n ganny fer ozordi non selman ki
bann laferm i riske fermen me hatchery, labatwar, e faktori
prodiksyon manze zannimo osi i dan difikilte. Gouvernman fodre entervenir imedyatman pou sov sa
lendistri. Nou pa pou kapab koz lo sekirite alimanter si napa sipor leta.
I pa zis en kestyon regard standar ek kalite dizef ek lavyann me plito sov en lendistri lokal ki anploy en
kantite dimoun. Ankor ennfwa si letan sa sekter ti a pe anvoy bann
6
mesaz detres, gouvernman ti ekoute nou pa ti pou ariv dan sa staz kot
nou ete. Sa menm danze i aplik pou bokou lezot pti biznes ki pa pou
kapab fer konpetisyon avek lenportasyon.
Ozordi sa ki pe arive Sesel se ki nou pe tonm anba en nouvo sistenm kolonizasyon kot nou pei si
nou pa fer atansyon pou nepli pour nou. I regretab ki apre 33an
opouvwar ozordi nou lapolis i dan lanmen Irlande, nou sistenm taks i dan lanmen Ostraylen, elektrisite ek
delo i dan lanmen Franse e i annan bokou bann lezot etranze ki ansarz
nou pei. Si keksoz i sitan mal ki nou
bezwen pran sa bann desizyon drastik, ki nou ti pe fer pandan tou sa bann lannen? Eski pa pandan sa
menm sa bann lannen ki nou ti ganny dir ki tou keksoz pe al byen.
Anba en ladministrasyon SNP Mr Speaker pandan son premye 3an dan lofis nou pou fer sir ki sa bann
etranze i ganny ranplase par Seselwa. Si Seselwa i kapab anmenn avyon tou groser atraver
lemonn mon pa vwar akoz ki nou pa kapab okip sa bann pozisyon kot i
annan etranze ozordi dan nou pei. Si Seselwa i kapab refri match world cup, eski nou pa kapab ansarz nou
prop pei.
Mr Speaker regarde ki manyer nou’n ganny anbete. Dan son
diskour Msye Michel i dir ki dolar ti Rs17 an Fevriye 2009, e apre Rs12 ozordi. Me ki manyer dolar ti ariv
Rs17 lannen pase, se akoz desizyon e aksyon gouvernman Msye Michel.
Annou pa oubliye ki dolar ti Rs6 e apre Rs8. Dan sa menm konteks,
Msye Michel i dir nou ki NDEA pe fer en gran travay e zot in fer plis ki 200 entervansyon. Seselwa napa
nanryen pou nou eksite e kontan avek sa sif. Msye Michel pa realize ki i senpleman montre nou gravite
problenm drog anba li koman Prezidan e la ankor ennfwa i montre
nou atraver son legzanp sa dimoun ki’n ganny arete Dubai ki drog i ankor pe rantre dan nou pei par
gran kantite. Son ladministrasyon in fail lazenes Seselwa, e tou bann
fanmiy ki soufer konsekans drog e tou son fleo.
La realite nou pei se ki erezman nou annan en lopozisyon ki
konnen ki i dir, ki met presyon pou defann sa pep, ki pous gouvernman pou sanz sa ki mal e ki fer bann bon
propozisyon malgre zot pa ganny aksepte deswit. Par egzanp Mr Speaker dan lespas mwens ki 3
mwan serten propozisyon SNP in fini ganny aksepte, tandi ki letan
mon ti fer zot lot kote ti boude e serten ti fri baksou Anse Boudin. Vandredi pase zot in aplodi lebra
kase Eski zot rapel letan gouvernman ti anons taks lo lentere labank? Eski sete pa SNP ki ti dir
fodre pa ki i annan? Eski zot rapel letan SNP ti dir fodre ogmant sa
sonm lo ki pti biznes pa pey taks? Seselwa analiz pour zot menm e zot ava vwar kler.
7
Pou mwan Mr Speaker sa ki tris se lefe ki an Desanm Minis
Finans ti dir i pa pou kapab fer sa, tandi ki la Prezidan i fer li afron e
dir ki se sa nouvo direksyon. Eski zot konpran pli byen aprezan letan mon dir ki direksyon ki nou sipoze
pran koman en pei pa tro kler e ki mon krwar ki drayver i nepli dan bis.
Ozordi i kler ki SPPF pe sey swiv sa ki SNP i dir. Alor Seselwa
letan ler desizyon i arive pa bezwen swazir en fake me plito al pou son orizinal, savedir SNP.
Mr Speaker annou get sa byen
e konpran li. Si Sesel ti pe ranmas taks lo tou sa bann keksoz ki’n rantre dan nou pei dan mil container pou fer sa de pale Sheikh Khalifa anler La Misere ek Barbarons, si
nou ti’n vann sa later ansyen tracking station son vre pri nou ti pou kolekte plis atraver GST ki sa
swadizan bann donasyon ki nou pe gannyen. En QS in estimen ki
groser sa de pale e tou son lor e lezot garnitir pli o nivo pou fasilman ariv en bilyon dolar. Avek GST 15%
sa i vedir nou ti pou’n ranmas 150 milyon dolar. Eski sa sonm i pa plis
ki sa bann donasyon ki nou sipoze pe gannyen. Me ou konn en keksoz Mr Speaker si nou ti’n fer sa rezilta
se ki nou ti pou debout koman en pep fyer, nou sovrennte e nou dignite ti pou entak. Alor Seselwa
fodre pa ki nou les nou ganny anbete avek parol kan ofet nou pe
ganny pran pou bann enbesil. Petet realite ki serten i regarde se larzan
pou kanpanny ki’n ganny garanti pou aste Seselwa.
Mwan ozordi mon anvi dir
avek Seselwa ki si zot les zot ganny aste ankor sa prosen eleksyon definitvman Seselwa pou vin etranze
dan son prop pei. SNP i dir prezerv nou sovrennte, Sesel pour Seselwa.
Mr Speaker ozordi gouvernman pe kont lo diplomasi
ekonomik pour nou lavenir, me ki savedir diplomasi ekonomik? Si sa i vedir ki nou bezwen donn tou kwen
nou pei pour nanryen, ki nou bezwen permet ki nou lalwa i ganny
met dekote, ki nou lanvironnman ek nou delo i ganny polye, ki nou popilasyon i bezwen sibir menas
lasante pour nou an retour ganny en loan oubyen en kado, mwan mon
pe dir non mersi. I annan en lot mannyer devlop nou pei. Mon konnen ki i annan nasyon ki ris dan
lemonn, i annan endividi ki kapab aste Sesel 10 fwa ek pocket money me ki konsekans? Ler ou’n vann, ou’n vann, i nepli pou ou, mon dir aret vann Sesel silvouple.
Mr Speaker la realite nou pei
ozordi se ki diskriminasyon e
korpisyon i kontinyen renye. Letan dimoun i rod lanplwa kestyon politik
i kontinyen ganny demande lo ki parti politik i siporte, lakaz i ankor ganny donnen avek lagreman swa
MNA SPPF/Parti Lepep oubyen chairman brans SPPF Parti Lepep.
DA i reste en azan politik. Serten dimoun parey Mr Frank Kilindo i ankor ganny sere e zot pa donn li en
8
licence taksi malgre zot dir li leve e debrouye. Serten sinnyatir i ankor
ganny konsidere koman pa akseptab dan nou pei e bann pti
lanperer i ankor pe ravaz later Sesel. Frer ek Ser Seselwa realite
nou pei pa normal e nou pep pa pe
viv en lavi normal. Mon pe envit ou pou ede kree en pei kot nou zet
dekote sa bann burglar’s bars ki’n ganny entrodwir anba en gouvernman SPPF, pou rezet tou sa
drog ki sa menm gouvernman in les nou zenn ganny enfeste avek. Pou
etabli egalite e met dekote lenzistis kree par sa menm sistenm ki’n opouvwar depi ‘77.
Frer ek ser Seselwa ansanm
annou kree en leta efektiv ki donn
nou stabilite, prosperite, e fer nou prezerv nou nasyonalite. Annou retir
nou pei dan sa leta kot i trouv li ozordi e ansanm annou fer monte nou paviyon.
Frer ek Ser mon anvi avans en
vizyon senp pour nou pei, sa vizyon set en lavi normal, nou bezwen viv en lavi normal dan nou pei, kot nou
ganny permet pou annan kontrol lo nou lavi, sa bann sok tirbilans e boulversman. Sa i pa en rev avek
bann gran lide filozofik i tous lo bann keksoz konkret ki neseser pou
Seselwa amelyor son lavi. Frer ek ser i mon krwayans ki nou pei i ganny ase larzan avek bann resours
natirel, bann lendistri ek bann aktivite ekonomik. Tou nou dimoun
i devret kapab partaz sa larises ki nou pei i prodwir. Letan sa i arive nou tou san eksepsyon nou ava
ganny en bon standar lavi. En leta efektiv i enn ki okip byen larises pei
e partaz li byen. I pa enn ki les kreasyon en group vilnerab ki
depann lo lasistans me plito i retir dimoun lo welfare e donn zot sa posibilite pou zot travay e pran
kontrol zot lavi. Se sa ki mon anvi vwar, dimoun pe pran kontrol zot
lavi dan dignite san ki politisyen i bezwen transform zot dan bann lobze ki kapab ganny aste letan
eleksyon i arive. Pou en lavi normal dimoun i bezwen stabilite dan zot lavi. Seselwa i ganny tro bokou sok
ek sirpriz. Mon pe propoze avek tou Seselwa en gouvernman ki fer byen
son plan, bouz avek prekosyon e kree en sistenm ki dire. I annan en kantite leson ki nou kapab aprann
Msye Speaker tel ki en konsiltasyon senser e onnet kot tou lavwa i ganny
tande, fer bann bon plan an prenan kont sitiasyon pei e donk rod sa ki meyer, koriz okenn fot imedyatman
san rod leskiz e mentenir en kiltir la transparans. Sa bann prensip senp pou permet dimoun konnen kwa ki
pe arive e donn zot posibilite fer zot kontribisyon. I pou vedir ki a tou
moman dimoun pou konnen kote zot debout e zot pa pou ganny okenn sok atraver bann lanons
gouvernman. Mon pe fer en lapel ozordi pou
tir politik dan lavi toulezour, mon krwar ki politik dan lavi toulezour i
bezwen annan en balans e non pa parey ozordi kot tou keksoz i ganny regarde koman politik ziska lekel ki
ou byen avek. Mr Speaker nou leta i bezwen enn kot tou dimoun i konn
9
son drwa e nou viv dan en sitiasyon ki nou kapab predir, personn pa
devret dan en sitiasyon kot i pa konnen si en permisyon pou ganny
donnen oubyen en licence pou ganny aprouve. En dimoun ki swiv bann regilasyon etabli pou en servis
i bezwen annan sa konfyans ki son demann pou ganny byen ekoute e
akorde dan menm fason ki en lot sitwayen ki fer parey. En etidyan ki pe rod en labours i bezwen konn
bann standar ki’n ganny etabli e si i ganny bann pwen neseser i bezwen annan sa garanti ki son rev pou
ganny realize. Annou elimin dout avek preferans si nou anvi konstrir
en leta for e efektiv. Msye Speaker en laspe
enportan dan stabilite se sekirite pour tou Seselwa. Nou bezwen
ennfwa pour tou vin en nasyon kot lavi ek propriyete i ganny proteze, nou en pti pei e nou pa bezwen toler
sa kantite menas anba ki nou pep i viv ladan ozordi. Seselwa pa kapab lesklaz byen ki in gannyen atraver
travay dir ek devosyon. Mon pe envit tou Seselwa dan en pei kot nou pou
santi nou dan sekirite. Krim pou ganny konbat efektivman kan tou manm lafors lapolis i travay avek
konesans ki se zot ki responsab pou sekirite sak sitwayen e ki tou dimoun i devret ganny trete avek
menm kourtwazi. Mon pa bezwen fer zot rapel ki gouvernman in ganny
kondannen par lakour pou fer lapolis bat son prop sitwayen. Sa i pa manyer ki lapolis i devret travay.
Mon vizyon Mr Speaker se pour vwar en lafors lapolis
profesyonnel ki travay pour tou dimoun e pou lasosyete. Eski nou
kapab fer sa arrive? Mon dir wi nou kapab fer li. Mon profite pou felisit bann zofisye ki deza partaz sa
vizyon. Mon fyer nou bann manm lapolis ki onnet e ki travay avek konsyans. Mon regrete ki i annan
plizyer dan lepase ki ti kapab ankor pe fer en bon travay dan lapolis si
zot pa ti’n ganny met dekote e dezonore.
Mr Speaker sekirite nou pep i osi vedir devlop nou defans kont
bann menas eksteryer. Nou lafors defans pli spesifikman nou coast guards i bezwen ganny resours
neseser pou fer zot travay. Size larme, Sesel pou bezwen vin en size
pou en deba nasyonal tre byento. Si Sesel i bezwen en lafors militer, son grander, son bidze ek son rol pou
bezwen ganny aborde. I nepli ler pou fer solda krwar ki larme i en lafors
SPPF pou defann Prezidan ek la revolisyon. Lwayote tou solda i anver leta Seselwa e zot la pou servi
anba okenn komander an sef ki lepep Seselwa i donn zot.
Mr Speaker pour nou donn Seselwa en lavi normal dan en leta
efektiv nou bezwen kree bann lenstitisyon ki for e ki annan bann manda pou akonplir zot
responsabilite dan en fason onnet avek kapasite. En pei pa kapab kont
zis lo bann endividi me lo bann enstitisyon byen etabli. Ozordi nou annan en sistenm me malerezman
10
bann bout pa ganny sa liberte pou fonksyonn byen. Tro bokou i
depann lo bann sef pli o, rol legzekitiv se pou donn bon
direksyon atraver bann plan ek bann polisi me se bann lenstitisyon ki asire ki lazistis egalite ek ladwatir
i ganny enplimante dan lavi toulezour.
Nou bezwen bann lenstitisyon for e endepandan. Lasanble
Nasyonal i premye legzanp. Fodre ki sa lenstitisyon i pran son lendepandans total avek legzekitiv
pour li azir koman en tyek ek en balans. Mon redir Msye Speaker ki
Sesel i bezwen rantre dan sa tradisyon kot en Speaker le moman ki i ganny elekte i garanti son
pozisyon ek son lanplwa tenure of office parey nou dir san okenn
menas e apre sa i vin totalman endepandan e i pa partisip dan okenn aktivite parti politik. Dan sa
menm konteks Mr Speaker avek tou respe mon regrete ki ou’n deside
limit nou lentervansyon, sa de leaders lo 35 minit. E sa se akoz longer speech ki Prezidan in delivre.
Mon pe dir regilasyon ek pratik Lasanble pa devret depann lo sa ki
Prezidan i fer. Lasanble i devret adopte son pratik dapre
konsiderasyon son travay e azir koman en lenstitisyon otononm.
I malere pou dir me serten lenstitisyon ozordi tel ki Ombudsman, Komisyon Drwa Imen,
Komisyon lo Etik, e Biro Komisyonner Eleksyon in ganny fer
sitan feb ki zot pa ede pou fer nou
demokrasi vin for. Nou bezwen regard ankor tou sa bann lalwa ki
kontrol zot e anmenmtan etabli bann nouvo lentitisyon tel ki en
Komisyon Servis Piblik. Mr Speaker en bon ledikasyon
i a labaz tousala. Nou pa pou kapab kontinyen avek en sitiasyon kot lanmwatye nou zenn i kit lekol san
ki zot annan bann abilite pou komans travay e debrouy lavi dan
en sosyete modern. Nou bezwen ouver bann laport loportinite pour tou dimoun partisipe. Sesel pou
bezwen anbark li lo en progranm agresiv pou tir nou bann zenn dan
grif sa bann fleo sosyal ki pe detri zot, zot fanmiy, ek la sosyete. Sel fason pour nou fer vre progre se
pour donn nou dimoun konfyans e pouvwar pou azir. Sa leta ki nou pe viv ladan ozordi pa pou anmenn nou
tro lwen, se pour sa rezon ki mon pe servi sa moman pou dir avek tou
dimoun ki nou kapab ganny en meyer demen ki nou kapab rekomanse pou travay ki nou fer e
parlao tou ki nou kapab ganny en lavi normal.
Frer ek ser mon krwar moman in arive pourki tou Seselwa i ganny
trete dan menm fason, e tou sa bann ki anvi met zot non lo lalis voter ki zot isi oubyen a letranze zot
devret kapab fer li. Mon pa vwar akoz ki Seselwa ki ankor annan
propriyete isi Sesel, ki annan biznes e pe donn lanplwa lezot Seselwa oubyen ki’n vin vizit zot fanmiy e
menm anvoy larzan regilyerman, i devret ganny rezete letan i ariv ler
11
pou pran desizyon lo direksyon nou pei. Pour nou rekonstriy nou pei
annou les tou Seselwa san diskriminasyon met lanmen dan sa
lapat ki apel Sesel e ed li pou li grandi.
Mr Speaker sa lannen nou travay koman en parti politik dan Lasanble e an deor Lasanble pou
ganny dirize par lide transform Sesel dan en leta efektiv pourki tou
Seselwa i ganny en lavi normal. Dan Lasanble nou pou anmenn bann mosyon ek kestyon dan sa
direksyon. E letan nou pou regard lezislasyon ki gouvernman i propoze
se sa bann prensip ki nou pou swiv pou regarde si nou pou siporte oubyen non. Nou bezwen protez nou
pep ek nou pei.
Msye Speaker mon envit tou
Seselwa dan nenport ki parti politik oubyen krwayans sosyete pou
zwenn sa linisyativ ki mon’n lanse pour nou kree en pei stab, solid, e efektiv, annou mazinen ki Sesel i
nou pei, sa direksyon ki i pe pran ozordi pa bon pou nou e pour bann zenerasyon ki pe vini. Ozordi i sa
moman pour nou azir. Koman Lider Lopozisyon e Lider SNP mon pou
pran tou linisyativ pou diriz sa lafors sanzman. Mon akey tou lezot linisyativ ki al dan sa menm
direksyon, mon dir annou ini, annou koze, e annou sov nou pei.
Nou lanbisyon i bezwen pou nou vwar en pei ki fer nou tou viv dan lafyerte. Mazin byen ki si nou mank
sa sans fer li sa fwa nou pou pler disan.
Mr Speaker nou travay i enn
ki nob. Tou lafors pozitiv dan sa pei pe rod sa ki bon e sa ki byen pour
tou dimoun, pour sa nou pou ganny maltrete, ensilte e napa kalite kalomni ki nou pa pou pas ladan.
Dan tou sala annou gard nou latansyon lo sa latas ki devan nou e lo sa pep ki nou pe servi. Pa les
nanryen distrer nou dan sa travay, mazin tou lezour lepep Seselwa,
ekout zot leker e ansanm annou donn nou pei ek nou zabitan en lavi normal.
Zisteman Mr Speaker letan
mon pe terminen, letan nou pe pas e letan nou pe mars ver krisifiksyon e larezireksyon nou sover e nou met,
annou mazinen pou pran no lakrwa tou lezour pandan sa Karenm e enplor nou Bondye pou beni nou
pep, pour beni nou pei, e pou beni sakenn parmi nou dan sa Lasanble.
Pandan 2010 SNP pou travay pou donn lepep Seselwa en lavi normal, e dan sa latas okomansman en
lannen dan en nouvo Lasanble nou dir, nou pa pou zanmen les tonbe lepep Seselwa. Mersi bokou Mr
Speaker.
MR SPEAKER Avan mon demann Lider Government Business pou koze, mon
oule zis fer en remark ki zot annan zis 30 minit pou zot koze e mwan
mon pe fer zot de liders en faver, mon pe donn zot 5 minit anplis, zot ti dwatet apresye sa. Leader of Government Business.
12
HON MARIE LOUISE POTTER
Mr Speaker, Koleg Manm Lasanble
Nasyonal, Pep Seselwa. Avek sak
nouvo lannen nou Lasanble i donn
en nouvo randevou avek lepep pou
sa gran deba lo leta nou nasyon. Me
pour sa lannen 2010, sa randevou i
enn ki istorik, senbolik e inik.
Lasanble pou sezyenm fwa sa fwasi
anba en nouvo twa. Politisyen e
dirizan Lepep e lopozisyon i fer
premye bilan leta nou nasyon dan
nou nouvo batiman ki pou premye
fwa dan nou listwar i ganny dedye
inikman pou travay Lasanble
Nasyonal koman sa dezyenm pilye
nou lademokrasi.
Parti lepep dan nou Lasanble i
azout son lavwa pou dir mersi
gouvernman Lasin avek ki nou'n
touzour annan en lyen lamitye tre
for pou sa kado senbolik. E nou dir
mersi Prezidan Michel pou tou bann
benefis ki Sesel pe kontinyen
gannyen avek pei zanmi an rezilta
travay ki i pe personnelman fer pou
Sesel lo nivo enternasyonal.
Osi istorik avek nou deba
ozordi se ki nou pe adres lepep dan
en nouvo Lasanble N7asyonal ki
pou reste sa batiman pionye lo sa
nouvo zil ki nou'n konble e lo lekel
nou pou vwar en nouvo lavil Victoria
grandi e devlope dan en pros avenir.
Ozordi bilan nou leta nou
nasyon parey nou konnen pou
ankor ennfwa montre sa diferans
profon ki egziste ant kote Lepep e
kote lopozisyon lo fason apresye
larealite nou pei e fason prepar pou
lavenir.
Dan lespri latolerans nou'n
ekout bilan dirizan lopozisyon lo
Sesel ozordi e avek sa menm
tolerans permet nou lo kote Lepep
eksprim nou dezapwentman avek sa
bilan pesimis e negativ lo leta nou
pei ki nou'n fek tande. Nou
dezapwente akoz ankor ennfwa
Dirizan Lopozisyon in konfiz leta
nou nasyon, vre leta nou pei avek
leta lespri bann dirizan dan
lopozisyon ozordi.
Leta lespri lopozisyon parey
nou touzour konnen in enn ki'n
touzour negativ, 2 pwa, 2 mezir e
depresiv. E leta lespri 2 pwa, 2
mezir ki pa vwar nanryen mal letan
nou donn lafors militer Ameriken
iminite konplet lo teritwar Sesel
antye me i kont ler en Prezidan e en
Lerwa Arab i ganny menm iminite
pou annan en rezidans diplomatik
Sesel. En leta lespri 2 pwa, 2 mezir
ki pa vwar nanryen mal avek
batiman State House ki ti ganny
konstrir par Gouvernman Angle. Me
i kont lefe ki gouvernman Sinwanr
in batir en nouvo batiman Lasanble
Nasyonal ki ozordi zot in
konfortableman enstal zot ladan e ki
ou a krwar nanryen pa'n arive. E
13
veye, byento sa batiman pou osi vin
zot lide.
Msye Speaker en leta lespri 2
pwa, 2 mezir ki pa ti vwar nanryen
mal avek bann gro, gro boul blan ki
ti'n reste lo nou skyline pandan
plizye lannen me ki vwar problenm
ozordi avek en zoli batiman ki pe
ganny konstrir dan sa menm
landrwa. Mon demande si ti en
Monark eropeen ki ti pe batir en
pale Sesel si nou ti pou tann tou sa
tapaz par lopozisyon parey nou pe
tande. Sa i fer nou rapel sa menm
leta lespri e politik 2 pwa, 2 mezir ki
yer ti kont ki gouvernman I aste tou
lavyann avek fermye e met kontrol
lo lenportasyon lavyann, larg
lanmen fermye e tir kontrol lo
lenportasyon, ti zot sanson prefere.
La ozordi zot pe dir nou anmar
lanmen konsomater e kontrol
enportasyon lavyann. Mr Speaker
nou pep i bezwen ganny en bon deal
dan sa zafer lavyann, nou pep i
bezwen kapab aste lavyann ki pli
bon marse posib, ki i enporte, ki i
lokal e se sa ki nou pe fer.
Avek en lopozisyon ki annan
en leta lespri parey, pa ekspekte
vwar nanryen ki bon lo nou pei, pa
ekspekte lir nanryen pozitiv dan zot
papye, lo Sesel e ki fer ou pran ou
sans, pran loportinite ki ozordi i an
abondans me fer atansyon fer, ser,
Seselwa pandan ki ou ou’n touzour
ganny garde dan sa leta lespri
negativ, dan sa leta fristrasyon e
depresiv, lot kote vreman, vreman
kabri pe manz salad. Get byen sa
bann ki lannen ale, lannen vini pe
dir ou ki sistenm pa bon, ki etranze
pe pran tou ou plas e la nou'n fek
tande ki lavi pa oke, ki lavi i dir e
zanfan pe soufer, ki Seselwa i
dezyenm klas ki lavi pa normal.
Gete kimannyer zot zot in sanze
anba sa menm sistenm ki pandan
17 an ki zot pe kontinyen dir ou pa
bon. Gete kote zot zot in arive. Sa ki
ti dir ou konblaz pa bon, ozordi zot
biznes lo konblaz pe fleri. S ki ti dir
ou bann politisyen ki fer gro lakaz lo
montanny i koripte, ozordi pe dir ou
napa nanryen mal avek sa ki pour
zot. Sa ki ti dir ou politisyen pa
devret pran konsesyon lo loto, ozordi
zot pe drive bann gro transpor nef lo
konsesyon ki zot in pran. Sa ki ti
dir ou lenvestisman etranze pa bon
pour Sesel, ozordi zot pe byen pase
dan tou kalite biznes ki bann tel
envestisman pe anmennen. Alors
tou sa ki nou pe tande ozordi lo sa
size Arab e later 1 roupi, etranze
Sesel konmdir Angle, take it with a
pinch of salt.
Demen ler Arab i etablir en prezans
diplomatik Sesel, veye lekel ki nou
pou vwar pemye dan salon Arab lao
La Misere. Demen ler Arab i kree
louvertir pou plis devlopman e plis
larzan vin Sesel veye si ou pou tann
zot koz ankor lo Arab, zis parey nou
14
nepli tann zot koz lo Siva ti en lepok
zot ti dir Siva ti pe aste tou nou later
Sesel e ti pe pran Coetivy pou
lakourt dipen. Demann zot akoz
ozordi zot trankil lo Siva. Msye
Speaker veye ler zot pou'n ganny zot
kopo, si lopozisyon pou ankor
enterese avek zabitan La Misere, ni
menm rapel sor ki bann zabitan pe
pas atraver, swivan sa lensidan
malere ki pa ti'n dwatet arive. Parti
Lepep dan Lasanble i zwen avek
Prezidan Michel pou eksprim nou
profon regre pou sa lensidan malere
ki'n arive, nou donn tou viktim nou
langazman ki tou mezir neseser pe
ganny pran pou koriz sa lerer e
repar tou domaz materyel e moral ki
sa in okazyonnen lo nou frer ek ser
ki reste La Misere.
Msye Speaker nou kondann
tou bann politik degoutan ki
lopozisyon pe fer lo sa size e nou
pou fer sir ki tou bann langazman
ki'n ganny fer par gouvernman e sa
kontrakter i ganny aplike to the
letter dan en del rezonnab.
Msye Speaker mon dakor ki
nou bezwen tir leson lo sa lensidan
ki'n arive e nou pou fer sir ki sa ki'n
arive La Misere pa zanmen repete
dan okenn lezot distrik a lavenir.
Dan sa konteks parti Lepep i
propose;
(i) Ki risk assessment i
ganny fer lo tou bann
gran sit konstriksyon ki
annan an se moman
pou prevenir e azir kont
okenn danze polisyon
potansyel ki kapab
annan.
(ii) Ki en lodit i ganny fer
dan tou bann ka kot
enforcement notice kont
polisyon lanvironnman
pa pe ganny respekte
parey nou'n tande lo
televizyon pe arive
Fairview, Arpent Vert e
partou kot i annan pou
ki aksyon imedyat i
ganny pran avek bann
ki responsab e
(iii) Ki en revi konplet i
ganny fer lo prosedir ki
egziste pou elimin bann
defayans ki kapab
annan dan
kominikasyon ant bann
lazans e lotorite ki
responsab pou protez
nou sitwayen kont bann
lensidan polisyon parey
a lavenir.
Me petet leson pli enportan
pou tire lo sa ki'n arive se pour nou
aret krwar tou sa ki lopozisyon i dir
lo size sa rezidans Arab La Misere.
Sesel i pa le sel pei ki akey Prezidan
en lot leta annan en rezidans Prive
anba stati diplimatik se li. Plizyer
pei devlope tel ki Lafrans, Langleter,
Lespanny, La Swis, paregzanp i
15
annan bann rezidans parey sirtou
par bann sef Deta Arab ki zot
menm ankouraze pou vin etablir se
zot. Zot fer li akoz zot rekonnet bann
potansyel enorm ki sa kalite
devlopman i anmennen dan zot pei
respektiv, tan lo nivo ekonomik ki lo
nivo diplomatik.
Isi Sesel SNP e lopozisyon pe
dir nou le kontrer. Si Sheikh Khalifa
ti'n swazir pour li al etablir li Moris
oubyen Kenya, ki pe rod bann sans
parey, nou ti pou vwar sa menm
lopozisyon ozordi pe dir ki Sesel pa
pe fer nanryen pou atir sa bann
loportinite isi. Me la akoz nou'n
reisir, nou'n byen reisir etablir en
relasyon tre pros avek Abu Dhabi e
Sesel e lepep Seselwa pe deza
benefisye avek desizyon
gouvernman pou akey sa gran
personnaz dan nou pei, get tou sa
malpropte ki SNP pe senmen lo
bann Arab.
Ler zot dir ki Sesel pa'n ganny
nanryen an retour pou sa later 1
roupi ki zot dir nou'n vann kan tou
Seselwa i konnen ki sa later in kout
500,000 dolar, vreman pour ki zot
pran sa nasyon Seselwa. Letan zot
dir ki Sesel pa pe benefisye nanryen
avek Arab, nou demande lekel ki
pou benefisye avek sa sant
dyagnostik modern ki an
konstriksyon lopital Victoria ki pe
kout plis ki 6 milyon dolar ki
Sheikhs Khalifa in fer Sesel kado, si
pa pep Seselwa, lekel ki pou
benefisye avek sa don 30 milyon
dolar ki Sheikh Khalifa in donn
Sesel pou konstriksyon lakaz lo Zil
Perseverans, si pa Seselwa. Lekel ki
pou benefisye avek sa 2 nouvo
zenerater elektrisite ki'n kout 15
milyon dolar ki Prezidan Michel fek
anonse dan son diskour, si pa
Seselwa. Mansonz e ankor mansonz
e ozordi zot fek vin dir nou ki menm
si nou bil elektrisite tou Seselwa
pou desann zot ankor pe kontinyen
dir nou ki sa 2 zenerater pou
benefisye zis Arab.
Msye Speaker lekel ki pe
benefisye avek sa avyon sirveyans ki
vo 2 milyon dolar e sa don lekipman
lasante ki vo 4.5 milyon dolar ki
Sheikh Khalifa ti donn Sesel an
2006, si pa Seselwa. Lekel ki'n
benefisye avek sa don 15 milyon
dolar ki Abu Dhabi ti donn Sesel
pou siport nou reform ekonomik an
2008 pandan ki lopozisyon ti pe
priye ki nou pa reisir pandan ki
lopozisyon ti taye ler lasaler ti tro
for. Lekel ki pou benefisye avek
finansman avek en windfarm ki
Prezidan Michel in koz lo la ki pe
kout 25 milyon dolar e letid pou
konstrir en danm alavenir isi Sesel
si pa pep Seselwa. Letan sa bann
dimoun i vin isi dan zot avyon prive
parey zot dir, parey zot ekrir dan zot
zournal, lelel ki benefisye avek
airport landing fees ki ant Septanm
16
lannen pase ziska Fevriye sa lannen
in ariv preski 200 mil dolar. Letan
zot lwe loto pou zot lantouraz e
pickup pou saroy zot kargezon parey
zot dir, lekel ki benefisye si pa sa
Seselwa.
Msye Speaker si mon'n al dan
tou sa detay lo sa set akoz mon
santi ki lepep Seselwa in ganny ase
ek sa politik zenofobik e rasis ki
lopozisyon pe ankouraze kont
etranze. Wi zenofobik e rasis, dan
en pei ki'n touzour ganny admire
pou son larmore ek tolerans rasyal e
relizye parey Sesel. Mon’n deza
averti danze ki en tel politik i kapab
poze pour nou pti pei ki'n touzour
viv dan lape e dan larmoni.
Mon'n deza dir ki Sesel pa
bezwen en politik Idi Amin Dada ki
ti persekit tou Arab e Endyen
oubyen en lot Adolf Hitler ki ti
ekstermin tou bann ras ki ti ganny
konsidere pli ba parey SNP pe
promouvwar. Pep Seselwa in ler
pour nou ouver nou lizye lo vre natir
sa lopozisyon ki annan devan nou.
En lopozisyon ki lannen ale, lannen
vini i fatig lepep avek menm vye
sanson ki zot zis resikle e re-mix
avek lanmizik popilis, ki Sesel i
ranpli ek koripsyon, nou’n fatige
tande, menm si pozisyon Sesel lo
lendeks persepsyon koripsyon lo
nivo enternasyonal i kontinyen
amelyore lannen apre lannen e an
2009 Sesel i ganny klase koman pei
ki ganny pli byen gouvernman akote
Moris lo nou kontinan. Anplis led
finansyel direk ki kominote
enternasyonal pa donn okenn pei ou
gouvernman ki zot konnen i koripte.
In dan ka Sesel ogmante
konsiderableman depi ki reform in
komanse. Zis Linyon Eropeen
tousel in triple led ki in donn sa
gouvernman sorti 5.9 milyon ero
pou vin 17 milyon ero lannen pase
tousel.
Si Sesel i vreman annan tou
sa ta koripsyon parey lopozisyon pe
dir, kestyon ki nou bezwen demande
se ki lopozisyon in fer pandan 17 an
ki zot in ganny byen peye pou ede
konbat sa bann ta koripsyon ki zot
dir zot konnen kote e lekel ki pe fer
akoz letan nou anmenn bann lalwa
pli sever kont koripsyon devan
Lasanble, zot kontinyen vot kont e
zot kontinyen kritike. Akoz zot in
nobou anmenn gouvernman ankour
pou rod larzan bate le 3 Oktob me
zot pa kapab anmenn sa menm
gouvernman ankour pou bann
larzan swadizan vole e koripte ki zot
dir zot annan laprev.
Eski i annan keksoz ki petet
zot konnen dan sa bann ta
koripsyon ki nou Parti Lepep nou pa
konnen. Akoz zot pe promet zot
siporter ki zot pou fer tou zizman
tenerer apre prosen eleksyon kan
zot byen konnen ki zot pou reste
17
dan lopozisyon apre prosen
eleksyon.
In ler pou lopozisyon vin fran
e onnet ennfwa pou tou lo sa size
koripsyon. Si en endividi dan servis
piblik ou en zofisye lapolis i koripte,
eski sa i vedir ki gouvernman Sesel
antye e Sesel i koripte? Kan en
Minis ou en MNA lepep i ed enn nou
sitwayen ki dan bezwen eski sa i
vedir ki sa Minis e sa MNA i koripte.
Kan zot siporter i al Arpent Vert pou
rod en led e zot dir li al kot
gouvernman akoz pa zot ki
opouvwar eski zot pe ankouraz zot
prop siporter pou vin osi fer
koripsyon kot gouvernman. Si en
zour lopozisyon i vin opouvwar Sesel
eski zot pa pour ed personn akoz sa
pour zot i pou vedir lapliferans,
viktimizasyon e politik.
Pep Seselwa get byen ki i vreman
annan anba sa bann lapo mouton
swadizan pa koripte. Nou dan parti
lepep nou pou kontinyen ed tou
bann ki dan vre bezwen otan ki
posib e otan ki nou la, menm si
pour zot sa i vedir fer politik e fer
koripsyon. Si tou sa dimoun, tou sa
fanmiy ki nou'n ede atraver bann
lannen pou ganny en lakaz, en
biznes, en lasistans, en travay, en
scholarship, en semen, en carer i
koripsyon e politik parey mon'n deza
dir nou pare pou ganny zize e menm
fer prizon akoz nou konnen ki lepep
pou dan nou kote e en zour listwar
pou akit nou.
Frer e Ser Seselwa in ler pou
nou aret get nou pei e ou lavi
atraver sa smoke screen mirror
konmdir Onorab Henrie. In ler pou
ou sorti dan sa leta victimhood ki
lopozisyon in anmar ou avek e
komans devlop en lespri pozitiv lo
ou lavi. Set aparti en lespri pozitiv ki
ou pou vwar en nouvo perspektiv lo
vre realite e leta nou pei. Ozordi
Sesel pe donn ou en nouvo sans pou
atrap letan ki ou'n perdi pandan ki
zot zot in grosi.
Msye Speaker atraver son
diskour Vandredi pase, Prezidan
nou pei pe envit ou pep Seselwa pou
zwenn nou pou aranze kot i mal e
anbelir kot i byen. Zanmen nou pei
e limanite in deza dan pli gran
bezwen pou zwen ansanm pou fer
fas a otan defi ki nou syek pe poze e
zanmen nou pei in deza dan pli gran
bezwen pou annan bann dirizan
Onorab ki ganny enspire pou dirize
lo en baz inifikater parey Prezidan
Michel pe fer depi ki in asim
pouvwar an 2004.
Lannen pase nou pei ti tir en
leson lo pouvwar ki linite i annan lo
en politik divize, konfize e saboule.
Menm si zot dir ki nou parti i obsede
ek koste, pour nou linite i pa en
lobsesyon me plito en konviksyon e
en vizyon ki dirizan Lepep in
touzour annan depi zenerasyon
18
veteran lepep ki ti lite lanmen dan
lanmen pou nou lendepandans e
pou anmenn legalite lesans pour
nou tou ziska zenerasyon lazenes
lepep ozordi ki pe tenir leker dan
leker pou batir lavenir nou pei. Set
avek sa menm konviksyon e vizyon
ki lepep in reisir travers tanpek
ekonomik ki nou'n konnen lannen
pase e ki ozordi in fer nou vin pli for
e pli pare pou lavenir. Pli for e pare
pou lavenir pa zis akoz nou roupi
ozordi i pli for ki i ti ete lannen pase,
pli for pa zis akoz nou rezerv i ozordi
pli o ki i ti ete lannen pase, pli for pa
zis akoz nou det e to lentere i ozordi
pli ba ki i ti ete lannen pase. Bokou
pli for akoz nou pare pou demen,
akoz koman en pep ki'n sorti lwen,
nou ozordi pli rezilyan fas a
movetan, nou pli toleran fas a
diferans e pli realis fas a bann
nouvo defi ki nou pou kontinyen
rankontre lo nou semen lavi. Nou
konnen ki nou travay pa fini la, nou
konnen ki nou bezwen adres bann
defayans partou kot i annan dan
taks, dan lasante, dan lapolis, dan
welfare, dan nouvo polisi lakaz,
partou kot i annan. Nou konnen ki
nou lalit kont krim drog ek piratri
pa enn ki fasil me nou pa dekouraze
akoz larises leksperyans ki Parti
Lepep i posede dan leadership nou
pei in montre nou ki tou bann gran
defi ki nou annan koman en
gouvernman i osi bann loportinite ki
fer nou vin pli mir, pli matir e pli
determinen dan tou sa ki nou fer.
Nou pou kontinyen konsilte e ekout
santiman nou pep atraver striktir
nou parti dan distrik e dan
gouvernman. Lo bann size ki afekte
zot direkteman e fer sanzman ki
neseser kot i posib. Menm si parfwa
nou pou bezwen revwar nou prop
desizyon lo serten size, nou pou fer
li dan tout imilite e dan lentere
nasyonal. Nou pa pou pretann ki
nou konn tou parey sa lopozisyon
konn tou ki la devan nou.
Malgre nou leksperyans e tou
nou bon lentansyon nou bonn
volonte pour nou donn tou pou
travay pli dir pou fer pli byen nou
rekonnet ki nou pa bann sen, me
bann imen ki pa parfe e ki pou fer
fot lo semen. Me nou osi konnen ki
sak fwa nou pou tonbe nou pou
releve pli for e nou pou kontinyen.
Nou pa per ganny kritike kot nou
mal e nou pare pou aranze kot fodre
akoz nou konnen ki pli gran sazes ki
en zonm i kapab posede se son
iminite pou aprann avek lezot.
Hillary Clinton i kontan dir e mon
site; always take criticism seriously
but not personally, if there is truth in
it learn from it otherwise let it all
right off you e se sa ki nou pe fer e
se sa ki mon pou demann kote lepep
fer pandan sa deba.
Alors vey byen sa bann ki
touzour oule pas pou konn tou ki
19
kapab vwar tou, ki kapab prevwar
tou e ki pou swadizan fer pli byen ki
nou ler zot swadizan vin opouvwar
prosen eleksyon. Lir byen bann
small prints, sa leta parfe, sa leta
efektiv ki zot pe promet la ki
eleksyon pe aprose. Mazinen ki en
leta parfe e efektiv ki'n ganny tire lo
internet e met lo en morso papye i
diferan avek vre realite lavi ki nou
viv ladan tou lezour. Diriz en pei
dan en letan normal i dir, me diriz
omilye en tanpet ekonomik i pir, i
enplik pran desizyon ki dir, fer swa
ki pa popiler e kontinnyen tenir
menm kan lanmans pwalon i vin pli
lour e pli so. Msye Speaker dan sak
kontour lo semen listwar tou dirizan
e nasyon kouraze in rise to the
occasion dan bann moman parey.
Ozordi Sesel e pep Seelwa in rise to
the occasion e nou sezi nou moman
listwar. Ozordi letan nou get sa
montanny ki nou'n monte e distans
ki nou'n arive, menm si traze
pankor fini, nou realize ki letan nou
ini, letan nou ganny dirize e enspire
par en vre dirizan, nou vin en gran
mouvman e en lafors ki kapab ariv
lwen. Lwen nou pou arive akoz sa ki
nou pe batir ansanm se nou pei,
Sesel sa. Lwen nou'n arive e lwen
nou pou arive akoz lepep in touzour
lo bon kote listwar, lepep pou
touzour reste lo kote lepep. Ansanm
nou pli pare pou lavenir akoz
ansanm nou pli for e ansanm nou
lalit i kontinyen. Mersi pou ekoute.
HON ANDRE POOL
Msye Speaker koleg, Manm
Lasanble, tou manm piblik ki pe
ekoute, bonzour zot tou.
Msye Speaker si i annan en
keksoz ki nou’n lager kont e
elimimen dan sa pei se pa lot ki
diskriminasyon. Ozordi dan sa pei,
tou zanfan i annan menm sans e
tou sitwayen i annan legalite dan
lavi. Konbyen siporter lopozisyon
ki’n ganny lakaz dan sa pei? Ki
kantite paviyon ver nou vwar pe
flote dan bann housing estate partou
kot gouvernman in konstrir. Paviyon
ver an tou ka pa reprezant kouler
parti opouvwar. Pou Lider
Lopozisyon dir ki Sesel zis siporter
parti lepep ki’n ganny lakaz i montre
nou ki i pe viv dan en lot monn e
non pa Sesel.
Msye Speaker sa diskour fer
par Prezidan Michel devan nou
Lasanble Vandredi pase lo leta nou
nasyon, ti enn tre istorik e dan en
moman tre dinamik dan listwar nou
pei. Lannen pase Prezidan ti
demann pep Seselwa pou nou koste
pou anmenn nou pei pli devan e
travers tanpet. 2010, enn an plitar
set egzaktekman ki pep Seselwa dan
son mazorite in fer. Mesaz pou
lannen 2010 ‘ansanm nou pare pou
20
demen’. Pou asire ki nou mars
ansanm lo sa larout e konsolid nou
bann sikse ki nou’n fer pandan
2009.
Wi Msye Speaker se sa pwen
pli for lo leta nou nasyon ozordi.
Seselwa in koste pandan 2009 e
ozordi nou pare pou demen. Bann
defi ki nou’n traverse pandan 2009
in fer nou koman en pep pran plis
nou responsabilite e konpran ki sa
lalit pou en meyer lavenir i devret
vin en zefor kolektiv koman en
nasyon e sa nasyon Seselwa.
Ozordi ler nou mesaz i dir ki
nou pare pou demen, nou tou nou
bezwen fer en letour lorizon e realize
kimannyer 2009 in teste Prezidan
Michel koman Prezidan nou pei.
Kimannyer in teste parti lepep
koman sa parti ki annan sa manda
pou diriz Sesel. E finalman in fer
nou realize ki nou annan en
Prezidan dan ki nou kapab
kontinyen met nou konfyans pou
lavenir. En Prezidan ki’n ganny
teste dan plizyer tanpet e sorti
toultan venker. En Prezidan ki pe
travay pou prosen zenerasyon me
non pa pou prosen eleksyon.
Pandan 2009 nou ti santi
sekous en reform ekonomik ki’n
remet lekonomi Sesel lo en
fondasyon solid kot nou sitiasyon
deviz in transformen pandan en
kourt period letan, nou sitiasyon
marsandiz dan magazen in sanze
konpletman kot sitiasyon materyo
konstriksyon in sorti enn kot napa e
vin enn kot prezan i annan, nou
sitiasyon det eksteryer pe sanze e
redwir konsiderableman. Lalis bann
sanzman i tre long pou mansyonn
tou.
Bomaten pou Lider
Lopozisyon dir ki dimoun pa pe aste
marsandiz dan magazen i pe zis
ensilte lentelizans sa pep. Mon a zis
demann li pou fer en pti letour kot
bann magazen enpe partou dan nou
pei apre 4 er e dan weekend e i ava
vwar kimannyer sa bann landrwa i
plen ek Seselwa pe aste. Sa i en
realite ki egziste dan nou pei ozordi.
E ankor ennfwa Msye Speaker i
montre nou ki nou annan en lider
lopozisyon ki malerezman pe viv dan
en lot monn apard ki Sesel. Msye
Speaker nou ratings finansyel lo
nivo mondyal pe amelyore e nou pou
kontinyen vwar li amelyore si nou
kontinyen lo sa bon larout.
Nou ti vwar nou sistenm taks
ganny revize e modernize malgre in
annan serten difikilte dan semen
parey Prezidan in eksplike dan son
diskour. E sa transformasyon
pankor fini ganny enplimante.
Anmezir nou avanse nou asire ki i
pou vin pli meyer.
Wi, Msye Speaker, 2009 in en
lannen ki mon kapab dekrir li
koman Sesel in travers en revolisyon
ekonomik me i pankor terminen.
21
Me nou napa okenn dout ki tou
rezilta e lendikasyon i demontre ki
nou lo bon larout. Nou sitiasyon i pli
dan bon ki i ti ete okomansman
2009. Ozordi Prezidan Michel pe
gard son promes. Ler nou ti komans
reform an 2008 i ti dir ki anmezir
nou sitiasyon i ameliore bann
benefis pou ganny pase avek nou
pep. Ozordi in gard son parol e in
komans anons sa bann tel mezir. E
napa nanryen pou fer avek
propozisyon sorti kot lopozisyon
parey Lider Lopozisyon in sey fer
nou krwar bomaten.
Msye Speaker problenm
piratri dan nou lanmer e otour nou
ti en lot defi pour nou pep pandan
2009. Nou ti vwar ki bann pirat
somalyen i sezi plizyer bato e lekipaz
ki ti menm annan nou Seselwa
parmi.
Zis dan sa lager kont piratri
nou bann zefor ti kout nou en
kantite larzan pandan 2009. Me
nou’n reisi organiz nou zefor e
mobiliz kominote enternasyon pou
donn nou en koudmen defann nou
pei ek nou pep kont sa bann menas.
Wi Msye Speaker ozordi nou kapab
dir ek lafyerte ki nou pare pou
demen dan nou lager kont sa bann
bandi Somalyen dan zot lesey pou
destabilize nou ek nou progre
ekonomik. Fodre note ki larzan ki
nou gannyen avek lendistri lapes ti
desann par 30% pandan trwazyenm
kar 2009. Sa i reprezant en sonm
konsiderab dan nou reveni.
Msye Speaker Prezidan in koz
tre for lo lager kont drog ek
kriminalite ki’n osi en defi tre
enportan pandan 2009. En kantite
zefor ek resours in ganny mete pou
lager kont sa fleo drog lo nou
teritwar. I pe kout nou bokou
anterm resours imen e finansyel me
nou napa swa. Si vreman nou anvi
vwar nou zenn grandi e partisip
pozitivman dan kreasyon sa meyer
Sesel. Malgre sikse pandan 2009 i
reste nou bokou pou fer. Nou pa
kapab bes nou lebra dan sa lalit
kont drog ek logmantasyon krim
dan nou pei. Bann ki devan lo fron
batay zot merit pe kontinyen ganny
tou nou sipor pou permet zot fer plis
sikse dan zot misyon pou protez nou
popilasyon sirtou nou lazenes ki
parfwa zot fasilman tonm dan sa
bann move lenfliyans.
Msye Speaker i malere pou dir
ki pandan 2009 ler nou ti dir koste
pou anmenn sa transformasyon
ekonomik e en meyer lavenir pour
nou pep, ler nou ti dir annou koste
pou elimin bann fleo drog e
kriminalite dan nou pei, lapel ki
mazorite pep Seselwa ti reponn
pozitivman, ki nou ti vwar?
Malerezman serten ti deside boycott
sa lapel e anvoy nou pronmnen depi
okomansman. Zot ti refize partisip
dan en lapel nasyonal.
22
Depi komansman 2009 napa
ki nou pa ti vwar e tande pe dir pou
boycott sa demann sorti kot
Prezidan Michel pour nou koste
koman en pep. Sesel ti bezwen nou
tou pou fer li. Me ozordi sa bann
menm dimoun pe dir nou ki si Sesel
pe reisi ozordi se gras a zot sipor e
partisipasyon ki zot in donnen. Be
Msye Speaker, se pa lekel ki pa pe
swiv sa ki pe pase dan nou pei,
lizour in vin aswar e aswar in vin
lizour. Me pep Seselwa dan son
gran mazorite zot konnen e konpran
ki pe pase e pe siport sa prosesis
sanzman ki nou pe anmennen me
Msye Speaker parey nou’n dir laport
i reste ouver pou zot antre, parey sa
sez vid State House pe touzour la pe
esper son met pou meeting
konsiltasyon.
Msye Speaker Sesel ozordi
nou bezwen klima stabilite avan tou
keksoz. I bezwen annan stabilite
pou kontinyen kree loportinite pour
nou bann zenn, pour bann etidyan,
pou bann adilt, nou bann
trwazyenm az. Stabilite i enportan
pou anmenn sa lape e trankilite ki
pou permet touris kontinyen swazir
Sesel koman son destinasyon
vakans prefere. Napa plas e nesesite
pou kree enstabilite dan nou pti
Sesel.
Lannen 2010 i bezwen en
lannen kot tou Seselwa i bezwen fer
son par pou asir sa stabilite dan
nou pei e dan tou son dimansyon.
Kontinyasyon nou sikse ekonomik
pou depan bokou lo la sirtou la ki
nou’n kree sa fondasyon solid
pandan 2009. Stabilite i lakle pour
tou.
Msye Speaker pandan 2009
nou’n byen akeir desizyon Minister
Lasante pou ofer en servis 24 er lo
24 dan sant lasante mon distrik. En
desizyon ki’n ganny byen akeir.
Bann travayer dan sa sant pe
toultan fer zot mye pou donn sa
servis e swen malgre parfwa difikilte
ki zot fer fas avek dan travay. Nou’n
byen akeir lanfaz ki Prezidan pe
mete pou donn nou pep sa meyer
swen lasante ki i merite. Nou
bezwen al dan tou laspe travay sa
minister pou gete kote ki bon e rod
fason pou amelyor li me anmenmtan
rode kote ki pa pe mars byen e pran
bann desizyon pou fer li mars byen.
Annou vwar si piblik ozordi i
satisfe ek servis lasante. Eski bann
travayer sa minister zot santi zot pe
ganny bon kondisyon e
lanvironnman travay. Eski i annan
bann sistenm apropriye anplas ki
permet bon fonksyonnman pou
donn sa bon servis. Mon zis swete ki
nou fer en meyer evalyasyon posib e
pran bann desizyon ki korek e ki
bon pou tou Seselwa. Parey
Prezidan in fer remarke dan son
diskour lendistri tourism
kontrerman avek sa ki nou ti
23
ekspekte pa’n mal fer pandan 2009.
Sa lendistri in reisi met anplas en
stratezi marketing ki’n repozisyonn
nou koman en destinasyon
touristik. Sa in en travay zefor
kolektif bokou akter dan sa lendistri
me pli enportan akor avek nou
meyer sitiasyon ekonomik in fer li
posib pou gouvernman donn plis
larzan ki ansanm avek kontribisyon
pli enportan sorti kot sekter prive
ki’n permet enplimant bann
progranm promosyon Sesel a
letranze e osi lokal.
Sa ki’n arive dan lendistri
tourism pandan 2009 i reprezant en
travay lekip, en lekip tre motive ki
neseser pou sa lendistri e mon napa
okenn dout ki sa bon travay pou
kontinyen pandan lannen 2010 e
nou pou kontinyen vwar bann bon
rezilta dan lendistri tourism.
Gouvernman pa’n met politik dan sa
lendistri e nou a demann lopozisyon
pour zot swiv sa legzanp e aret
anmenn politik dan lendistri
tourism kot bokou lenvestisman pe
antre. Si zot vreman kontan Sesel
parey zot dir, la i en domenn kot zot
devret pe montre zot vre senserite.
Msye Speaker pandan lannen
2009 nou bann fermye e peser zot
osi zot in santi bann lefe sa
transformasyon ekonomik e en bann
pozitiv e lezot pa neseserman
pozitiv. Sa de kategori aktivite zot
enportan pour nou pei, zot bezwen
santi ki zot pe ganny tou sipor posib
pou permet zot pou prodwir legim e
lapes pwason pou nou pep e osi
pour nou bann viziter. Nou bann
peser i bezwen kontinyen ganny sa
sipor pou devlop nou lendistri lapes.
Peser ek fermye zot bezwen ganny
akse ek bann prodwir e materyo
neseser pou zot travay. Sa bann
prodwir i devret ganny vann a bann
pri rezonnab akoz konmela serten
sa bann materyo ki zot servi i kout
tro ser e sa pe afekte zot dan zot
travay.
Lasirans i ankor en size ki pe
afekte zot. Mon swete ki sa scheme
lasirans pour bann fermye i ganny
met anplas pandan 2010 e ki
lentervansyon neseser i ganny fer
pou redwir kou lasirans lo bato
lapes. I vre ki gouvernman pe
envestir bokou larzan dan
konstriksyon bann lenfrastriktir me
sa i pa tou ki zot bezwen pou permet
lagrikiltir ek lapes devlope dan
Sesel. Parey Prezidan in fer remarke
nou bezwen get pli pros bann
konsern ki’n leve lo size prodiksyon
lavyann sirtou lavyann poul me nou
bezwen fer sir ki konsomater osi i
benefisye ler zot pe aste lavyann. La
ki gouvernman fek anonse ki i pe
retir tou quota lo lenportasyon
lavyann ek dizef poul i enportan ki
nou swiv tre pros si pou vreman fer
dibyen pour nou bann prodikter
lokal me osi nou bann konsomater.
24
Msye Speaker pandan lannen
2009 bokou zefor in kontinyen
ganny fer pou permet Seselwa ki
anvi fer biznes pour zot kapab fer li.
Malgre ki tou labank i pret larzan
pou biznes, i annan 2 lenstitisyon
ki’n zwe en pli gran rol pou asiste
Seselwa ordiner pou finans zot prop
biznes sirtou pti biznes e sa i labank
devlopman Sesel e concessionary
credit agency – CCA parey nou apel
li. Sa 2 lenstitisyon zot pou’n ed en
kantite Seselwa ki ozordi pe fer
sikse dan biznes. Mon swete ki tre
byento labank devlopman i revwar
son to lentere lo loan ki i pe donnen
akoz mannyer mon konpran son
lentere i ase o e mon’n tann plizyer
konplent lo la. CCA pe kontinyen
ganny sipor finansman ek
gouvernman me i osi enportan lans
en lapel avek bann ki ganny ede pou
zot osi fer zot repeyman parey i
devret sankwa zot pe anpes en lot
zot frer Seselwa pour li ganny asiste
li osi e fer son prop biznes.
Wi Msye Speaker ozordi
loportinite fer biznes i la pour tou
Seselwa san gete ki parti politik ou
pe siporte me loportinite pa’n sorti
anler pou tonm ater, se nou
gouvernman ki’n kree sa loportinite
malgre serten ozordi i zwe bliye ki li
osi in benefisye atraver sa fasilite
kredi.
Msye Speaker pli boner mon ti
koz lo nesesite pou annan stabilite
dan nou pei, i sanble ki tou
dernyenman i annan serten mannev
par serten endividi pou kree en
sitiasyon enstabilite dan nou pei e
fer dimoun viv dan en klima
lafreyer. Sa i en sitiasyon ki pa bon
pou Sesel e se la ki mon ti ava felisit
nou bann zonm ek fanm dan lafors
defans lapolis ek tou bann lazans ki
pe angaz zot pou lager kont krim ek
lezot form aksyon ki kapab destabliz
nou trankilite ek lape. Nou merit
kontinyen donn zot tou nou sipor
pou zot fer sa travay ki parfwa i pa
fasil e kot zot menm kapab perdi zot
lavi. I domaz ki serten endividi,
sirtou serten politisyen dan
lopozisyon ki olye rekonnet sa bon
travay ki nou bann zonm ek fanm
dan liniform pe fer, zot pe akiz sa
bann dimoun pou fer koripsyon e
donn lenpresyon Seselwa ki tou
manm nou bann lafors, zot bann
dimoun ki koronpi e pe fer
koripsyon kan nou tou nou konnen
ki sa pa le ka e ki mazorite zot sa
bann dimoun zot pe fer en bon
travay avek tou lonnekte e sa in
ganny rekonnet par Prezidan
limenm dan son diskour.
Nou dan parti mazorite nou
pou kontinyen rod fason pou siport
nou lafors sekirite e demanti tou sa
bann fo lakizasyon kont zot. Nou
pou siport tou linisiativ e zefor par
gouvernman pou donn zot meyer
kondisyon travay e resours neseser
25
pou lager kont kriminalite pou
etablir lord ek sekirite dan nou pei e
protez nou kont okenn menas sorti
a letranze. Nou demontre sa tre kler
ler nou aprouv zot bidze e menm
bidze siplemanter ler zot bezwen plis
larzan. Tandis ki lopozisyon pa
zanmen oule aprouv zot larzan ler
zot bezwen. Sa i reprezant en gran
diferans ant nou ek zot kont lafors
defans e lezot lafors sekirite ki
konsernen.
Msye Speaker parmi enn nou
bann pli gran latas ek sikse dan nou
pei ozordi se lepanouisman nou
lazenes. Sa gouvernman in fer tou,
in toultan fer li koman enn son
travay fondamantal pou donn nou
bann zenn tou loportinite pou reisi
dan lavi. Lo la nou rikord i
demontre ki nou’n fer bokou atraver
bann lannen ki’n pase. Parey nou
kontan dir, lazenes se nou lavenir.
Nou’n donn zot loportinite dan
ledikasyon san diskriminasyon, en
ledikasyon gratwit. Bokou nou
bann zenn in ganny sans al
liniversite peye par nou
gouvernman, en loportinite ki pa
bokou zenn dan lemonn i gannyen e
la ozordi Sesel in ganny son prop
liniversite, i reprezant enn bann
lafyerte nou nasyon e en lot gran
linisyativ Prezidan Michel. En lot
lafyerte nou nasyon se bann sikse e
lakonplisman ki nou bann
sportsmen e bann ki angaz zot pou
fer sport marse dan nou pei. Atraver
bann lannen gouvernman in
envestir e ankor pe envestir bokou
dan nou lazenes e ozordi ankor
ennfwa mon a sipliy ek nou bann
zenn pou sezi tou loportinite ki vin
devan zot. E vin sa ki zot anvi vini
dan lavi.
Msye Speaker permet mwan
aprezan dir detrwa mo lo devlopman
dan distrik; atraver bann lannen
bokou larzan pe ganny envestir pou
realiz plizyer proze dan distrik. Sa
bann proze pe ganny realize baze lo
demann popilasyon pou ede soulaz
zot lavi. Serten i ganny fer par
lotorite distrik avek bidze ki
gouvernman lokal i donnen, tandis
ki lezot i ganny fer par lezot
departman ek lazans gouvernman.
Malgre nou’n fer bokou sikse dan
lenplimantasyon sa bann proze,
mon santi ki i annan serten lobstak
ki bezwen ganny sirmonte.
Premyerman napa larzans ki devret
pe swazir lo litousel ki proze i pou
vin fer dan mon distrik, se lotorite
distrik ki bezwen deside ki proze
baze lo nou priyorite, i devret ganny
fer byensir lo kapasite finansman
par sa lazans oubyen departman
gouvernman. Okenn lazans ou
departman gouvernman pa kapab e
pa devret zis met lipye dan nou
distrik e dir ki i pe al fer tel ou tel
proze san tonm dakor avek lotorite
26
distrik. Se nou ki konn bezwen e ki
priyorite nou distrik.
Dezyenmman gouvernman i
bezwen oplivit posib met en
mekanizm anplas pou evite ki en
endividi i blok en proze ler i refize ki
morso son later i ganny servi sirtou
sis a proze pou benefisye plizyer
fanmiy. Mon’n deza dir e mon
repete. Si fodre sanz lalwa pour nou
fer li oplivit posib. Tro bokou fanmiy
pe soufer ozordi dan sa pei akoz
legoism serten endividi ki
souvannfwa zot zis pe fer sa par
malis politik. Bann minister
konsernen i devret pli aktiv dan sa
bann tel sitiasyon. E mon ganny dir
ki i annan lalwa pour sa. Me akoz
dan mon distrik i annan serten ka
ki pe trennen depi plis ki 10 an.
Fodre ki an 2010 nou vwar laklerte
dan sa bann nesesite pou fer
lakizisyon pou benefisye en kantite
fanmiy.
Msye Speaker mon osi kontan
pou aprann ki gouverman i angaze
pou anmenn plis lotonomi dan
ladministrasyon nou bann distrik,
sa i tre byen. Mon asire ki i pou
permet plis nou zabitan partisip
aktivman dan lavi tou lezour nou
distrik.
Msye Speaker pour nou
konstrir sa meyer Sesel nou devret
pe elimin bann latras birokrasi ki
ankor egziste malerezman dan
serten lofis gouvernman. Permet
mwan dir detrwa mo lo size
diplomasi enternasyonal, en size ki
Prezidan in met lanfaz lo la pandan
son diskour. Depi ler in pran labar
Prezidan Michel in angaz li tre
aktivman dan remet e repozisyonn
Sesel lo lasenn enternasyonal. En
keksoz ki i pe fer avek bokou sikse.
Bann lorganizasyon enternasyonal
ozordi i annan bokou plis respe e
ladmirasyon pou zefor ki nou pe fer
dan dan tou domenn. Nou’n reisi vin
bokou plis pros avek bokou
gouvernman ek pei partou dan
lemonn. Bann ki pli kapab zot ed
nou plis ki lezot sirtou bann ki
annan bokou plis akimilasyon
kapital, sa vedir zot annan larzan.
Atraver sa diplomasi aktiv,
Sesel in vin en sanpyon lo bann size
sanzman klima e proteksyon
lanvironnman parmi lezot ankor me
i malere pou vwar ki lopozisyon pa
anfaver ditou ki sa i arive, zot met
zot lentere politik avan letere Sesel e
pep Seselwa. Zot pare pou atak sa
bann pei zanmi menm bann sef deta
pou fer zot ganny lafreyer koumsa
zot pa ava envestir dan Sesel e fer
benefisye pep Seselwa sirtou ozordi
ki bokou pei pe pas atraver difikilte
ekonomik e i pa fasil pou zot
soutenir nou malgre zot ti ava
swete. Wi, malerezman nou annan
en lopozisyon ki pare pou fer
nenport kwa zis pou anpese ki Sesel
i benefisye. Napa lekskiz ki zot pa
27
servi. En lensidan i arrive, ou vwar
zot in arrive avek bann gro, gro
kannon pou tire.
Msye Speaker pour mwan sa i
reprezant en kouran tre danzere ki
merit ganny byen analize e ganny
met ater tre vit. I paret ki tou sa
endividi ou konpannyen ki met
larzan dan Sesel in vin en problenm
e osi en lennmi pour zot, en politik
zenofobik e rasis ki pe karakteriz
zot. Me si bann menm dimoun i
donn zot en pti zafer anba anba la
zot aksepte e reste trankil san
maltrete ankor. Msye Speaker mon
a zis dir zot atansyon ki en zour sa i
kapab anmenn maler pour zot.
Msye Speaker i kler ki leta
nou nasyon i dan en bon direksyon,
nou pei i dan bon lanmen. Anba
gidans Prezidan Michel e parti lepep,
nou’n met anplas bann polisi
ekonomik ki’n permet nou travers
en period tre tirbilan dan lemonn.
Nou’n reisi anmenn bann sanzman
sosyal kot labi pe gradyelman
disparet me kot bokou i rete pou fer
pou asire ki bann ki pli vilnerab e
dan bezwen zot ganny sa sipor
neseser.
Ozordi nou pe kree en nasyon
ki pe get lavenir ek en lafyerte ki
zanmen nou’n konnen dan listwar
nou pei, nou annan en plan e en
progranm solid pou batir sa lavenir.
Napa en lot plan apard plan
Prezidan Michel pou Sesel.
Lopozisyon malerezman i fonksyonn
lo levennman ki arive dan nou pei.
Yer zot plan ti vir otour bann trou
dan semen, nou napa forex dan
labank, nou napa marsandiz dan
laboutik, zot ti demande ki
gouvernman i retir tou sibvansyon,
ozordi zot plan i vir otour remet
sibvansyon partou kote. E sa in
ganny repete bomaten par Lider
Lopozisyon. Senm laenn pour bann
etranze ki pe envestir oubyen pe
travay Sesel, neglizans en
kontrakter ki’n polye lanvironnman
ek delo e ki gouvernman in reazir e
pe pran aksyon neseser zot
progranm se zis fer tapaz lo ennde
lezot keksoz e levennman ki pe arive
dan nou pei.
Wi Msye Speaker mon pa pour
vwar li drol si demen zot plan i vir
otour zot defet dan prosen eleksyon
e ki apre sa zot zis disparet lo
lasenn politik Sesel. Wi, Msye
Speaker i kler ki zot napa en plan
pou lavenir Sesel, lopozisyon i parey
sa bis ki napa drayver e ni kontroler
e pe bouz danzerezman lo semen.
Koripsyon i vin zot parol tou
lezour, pour zot, tou siporter Parti
Lepep pe fer koripsyon kan nou tou
nou konnen ki koripsyon i en zafer
ki Prezidan Michel pa’n zanmen
tolere e menm parmi zot dan
lopozisyon i annan serten ki zot
lanmen pa sitan prop. Wi, Msye
Speaker nou pare pou demen, anba
28
direksyon Prezidan Michel e parti
Lepep Sesel i lo bon larout ver plis
boner ek prosperite. Seselwa pa
devret zanmen fer sa fot pou krwar
ki i annan en meyer semen pour son
prosperite. Annou kontinyen travay
ansanm pou Sesel.
Msye Speaker mwan mon pou donn
tou mon sipor diskour fer par
Prezidan Michel lo leta nou nasyon e
swet li plis kouraz dan son misyon
pou kree sa meyer Sesel. Mersi.
MR SPEAKER
Nou’n ariv a lafen bomaten, nou ava
adjourn, so far so good nou ava
adjourn ziska 11 er.
(Break)
MR SPEAKER Nou ava kontinyen avek deba.
Onorab Prea.
HON NICHOLAS PREA Mersi Mr Speaker. Mr Speaker pa menm 3 mwan pase Minis Finans
avek laprouvasyon gouvernman Prezidan Michel ti prezant en plan ekonomik pou Sesel ki ti sipoze en
road map pou gid pei pandan lannen 2010. Minis ti pran letan
pou prezant sa plan avek nou e malgre ki nou ti fer plizyer sizesyon lo bann size parey pti biznes, tax lo
savings labank e sa logmantasyon dan elektrisite, gouvernman pa ti
pare pou sede, pa ti pare pou sanz son pozisyon.
Vandredi pase ki nou’n vwar, nou’n vwar sa road map ekonomik ti
pas atraver en kou-d-eta e ozordi zot in fer en konplet about turn. Tou-d-
menm lo nou kote nou fyer ki plizyer sizesyon ki nou ti fer in ganny pran o serye e sa i laprev ki gouvernman
pa vreman konnen ki zot pe fer e se lopozisyon ki pe kontinyen donn lide
pou fer marse sa pei. Annou get enpe sitiasyon;
lekel ki ti responsab pou ogmant tarif elektrisite? Mr Speaker la mon
sit lo en let ki PUC in fer sorti. The company is still in discussion with government to finalize the tariffs of electricity. However, it is envisaged that the increase will be between 10 to 15 percentt across the board. Plitar Minis ti vin dir nou 27%. Nou ti menm ganny dir ki PUC ti bezwen
envestir plis ki R600 milyon dan nouvo zenerater me la ozordi sa in ariv selman 15 milyon dolar ki
anviron R180 milyon. Sa ankor i prouve ki nou Lasanble ti pe ganny
mislead dan sa deba bidze. Lekel ki ti anvoy let kot bann
pti biznes e met en sonm tre o pou zot peye par mwan? La ankor mon
a lir zis en pti bout en let sorti kot en pti biznes: Your monthly installment is R2,333. Lekel ki ti met tax lo dividend e savings labank? Parfwa zot pa menm
konnen ki zot aplodi. Se zot ki ti responsab pou met sa bann fardo lo
ledo nou pep. Nou travay Mr Speaker pa fini
la, nou pou kontinyen lev sa size
29
GST lo rent lakaz, kot sa madanm ki pe lwe en lakaz pou sa pti larzan
anplis pou fer 2 bout zwenn ki zot retir sa GST 15% lo li. I pa pe pey
biznes tax li akoz i pa fer parlao R100mil. Sa a benefisye non selman son met lakaz me osi sa
lokater e rent i a vin pli abordab pou nou bann dimoun ki pe lwe lakaz.
Mr Speaker finalman apre 6an
koman Prezidan e 33an en manm sa gouvernman, se ozordi ki Prezidan i aksepte ki i annan lapovrete dan
nou pei e ki fanmiy Seselwa pe vwar li difisil pou fer de bout zwenn. Sak fwa i koz lo lazans sosyal e ensiste
pou ki zot fer en travay pli zis pou asiste fanmiy ki dan difikilte in
bezwen ganny en let sorti kot en fanmiy ki pe soufer e ki sa lazans pa pe pran lazistis kot i merite. Wi pa
tou ki roz dan nou pei.
Ozordi nou sosyete pe osi fer
fas avek lezot menas ki pe penn sa vre portre leta nou nasyon. Apard
rekonnet sa, Prezidan pa’n sizer aksyon ki son gouvernman pou pran pou remedi sitiasyon. Leta
nou nasyon ozordi i montre klerman ki nou sosyete i an dekadans, napa
direksyon e moral nou pep i enn ki tre ba. Nou bann lenstitisyon spirityel i ganny servi zis pou
montre sa kolaborasyon ant gouvernman e legliz, me legliz pa vreman ganny sa sans pou zwe son
par dan devlopman en sosyete ki’n perdi moral. Ozordi nou tann bann
ki ti persekit legliz pe enplor benediksyon Bondye lo nou pei. Pou tro lontan zot in diriz nou pei
san Bondye e akoz zot ti krwar dan larevolisyon. E si nou dan sa
sitiasyon ozordi lekel ki responsab? Se zot ki responsab sa pei pou 33an
e se zot ki’n detri tou nou bann lenstitisyon ki ti la pou fer sir ki sa pep i viv en lavi an sekirite, stab e
ranpli avek bann bon valer. Si nou bann lenstitisyon pe degrengole ozordi se gouvernman Prezidan
Michel ki responsab. Ti fodre en madanm ekrir li e fer li mazinen
koman nou ti viv lontan tandis ki konmela ou bezwen reste dan en prizon burglars’ bar akoz menm
prizonyen sove i vin touy dimoun dan zot prop lakaz. Se sa kot nou
ete ozordi, zot in perdi kontak avek larealite.
Mr Speaker mon osi kapab konpar leta nou nasyon avek leta
nou bann semen ozordi. Leta nou servis lasante e leta nou distrik ki pe ganny ravaze ek bann fleo sosyal.
Mon pou adres detrwa size ki pe preokip nou nasyon. Vi ki Prezidan in brav pou fer sa detrwa sanzman,
mon swete ki zot osi zot ava brav pou ekout nou kritik san ki zot
kontinyen ensilte nou apre.
Mr Speaker drog i reste enn
bann problenm pli grav dan nou pei kot bokou dimoun pe vin viktim e gouvernman pe depans en kantite.
Bann drog danzere ki pa prodwir isi pou kontinyen antre dan nou pei.
Pourtan ozordi i annan bokou plis sirveyans e plis lalwa pou deal avek
sa. Wi i annan detrwa ka ki’n ganny anmenn ankour me problenm i ankor la. Mon’n fatige vwar e
30
antann fanmiy ki pe plere e soufer an rezilta sa fleo. Koman en paran
ki’n konn soufrans lezot paran mon konnen ki douler ler sa manman i
pler avek mwan son msye ek garson ki pe pike. Mon konnen ki soufrans ler sa manman i dir mwan ki i plere
sak fwa i tir son lasyet manze akoz i pa konnen kote son garson i ete e si i pe ganny en morso manze.
Nou annan bokou lazans ki pe
deal avek sa problenm me pou reisir nou pou bezwen plis kordinasyon. Esanz serenn pa en solisyon e mon
espere ki sa pa zanmen ganny entrodwir isi. Mon pa krwar ladan e
nou pa kapab konpar nou ava Brasil ki i annan en popilasyon 190 milyon e Moris ki annan plis ki 1.2 milyon
zabitan. Ki zot pou met dan sa bann sereng? Eski zot pou servi li
vid? Sa pou en viktwar pou sa dealer ki pe espere pou li ranpli zot sereng.
Mr Speaker Sesel i tro pti e
nou diferan avek sa bann leta e mon krwar ki nou kapab anmenn en lalit pli serye pou fer Sesel vin drug free.
Ozordi en lot vilen portre ki pe sali nou zoli pei se prostitisyon. Sa in
pran en nouvo lanpler e mon espere pa ti bezwen en madanm ekrir Prezidan pou li vin adres sa
sitiasyon. Annou pa les nou pti kapital kreol ganny sa kalite repitasyon.
Mr Speaker mon’n deza adres
problenm lalkol ek son lefe lo sistenm lasante e lo nou lekonomi, mon sipliy bann lotorite konsernen
ankor pou atak sa problenm avan i tro tar. Ozordi nou vwar laparisyon
bokou labwason alkolize ki pa kontrole dan laboutik e i menm
annan ki ganny label pou atrakte bann zanfan. Partou kot ou pase dan pei ou vwar plizyer dimoun ki ti
for pe marse parey zombie e plizyer zot in fini vin en viktim e pe apiy lo en sistenm ki deza anba bokou
presyon. Annou silvouple atak sa problenm ennfwa pour tou avan i
tro tar. Si sa madanm pa ti’n ekrir
Prezidan pou dir li ki lontan nou ti dormi laport ouver, eski Prezidan
limenm ti pou konnen ki lafreyer ki son pep i viv ladan. I byen ki serten antre nou i ganny garde par solda
me lepep i bezwen sibir tou kalite akt kriminel kont son propriyete e menm perdi lavi dan son prop lakaz,
se sa leta nou nasyon ozordi. Nou’n vin prizonnyen dan nou prop
lakour.
Mr Speaker sa i fer mwan vin
lo leta nou lafors lapolis, plizyer move ensidan in sali repitasyon nou lafors lapolis e 2009 ti lannen pli
pir. Mon fer resorti ki dan moman kot nou ti pe pas dan staz komite
mon ti enn lo sa kote latab ki ti siport bidze lapolis. Mr Speaker sa move repitasyon ki nou lafors in
gannyen ozordi i fer ki konfyans piblik in vin en keksoz ki ase difisil
pou regannyen. Mwan osi mon krwar ki i annan bann bon zofisye ki anvi fer sa lafors vin profesyonnel e
travay pou sekirite nou pep. Annou retir lenterferans politik dan sa
31
lafors e les li travay pou servi lepep san okenn faver oubyen malonnet.
La mon profite pou fer sorti en
konsern Mr Speaker, i malere e mon dir i malere pou dir ki Vandredi ler mon ti pe vin kot nou Lasanble en
zofisye lapolis ti demann mwan ki mwan e kote mon pe ale? Sa i enn bann kalite latitid kot serten manm
sa lafors pa rekonnet e napa respe pou nou lenstitisyon. Sa i en
legzanp leta ki nou lafors lapolis i ladan ozordi. Be mon kestyon ki mon demande lekel ki responsab
pou sa?
Mr Speaker detrwa lannen pase ler mon ti koz lo sitiasyon prizon mon ti fer sorti konsern over crowding e
sitiasyon kot rimann ti devret separe ek prizonnyen. Serten politisyen ki
ozordi i dan nou Lasanble ti ekrir e akiz mwan pou defann kriminel. Mon pa ti pe defann kriminel e mon
pa ti pe dir nanryen nouvo me mon ti pe repet sa ki’n ekrir dan nou konstitisyon e osi prevwar en
sitiasyon danzere ki’n arive tou deryenman. Apre sa bann seri
lensidan mon kontan pou aprann ki minis responsab in deside pou fer egzakteman sa ki mon ti pe rode
separ rimann avek prizonnyen. Se nou ki kontinyen fer bann
propozisyon valab pou sa pei. Mon mesaz ozordi pou al ver lotorite
prizon e osi minis konsernen, se ki nou bezwen sanz fason fer keksoz e osi deal avek sa laspe koripsyon ki
egziste kot prizon si non nou sistenm prizon pa pou reisir koman
en sant koreksyon e reabilitasyon, sa bann prizonnyen pa pou kapab
re-ganny entegre dan nou sosyete.
Mr Speaker lartik 38 nou konstitisyon i permet tou Seselwa viv e zouir en lanvironnman prop e
an bonn sante, me sitiasyon kimanyer Seselwa i ganny trete ozordi i montre ki gouvernman in
fail pou donn sa proteksyon son pep e sa i leta nou nasyon ozordi. Ler
en pep i pas pou dernyen devan etranze i montre nou klerman ki gouvernman i anvoy pronmnen
konstitisyon zis pou sofgard serten etranze. La mon anvi koz koman en
viktim sa katastrof delo sal La Misere e osi koz pou sa bann fanmiy ki’n ganny afekte e ki pe soufer me
ki napa en lavwa pou defann zot.
Sa lensidan pe fer zabitan La Misere soufer en kantite e zot pe viv en lavi e zot pou kontinyen viv en
lavi tromatize. Se selman 15 zour plitar ki nou vwar 4 minis i aparet lo televizyon pou esey repar domaz e
dir koman zot pou fer pou anpes en tel katastrof repete. Kote zot ti ete
pandan sa 15 dernyen zour ki zabitan La Misere ti pe viv sa troma zot tousel? Eski zot osi zot ti Abu
Dhabi? Ni menm Prezidan pa’n vwar li neseser pou prezant en leskiz e solidarite avek son pep me in vwar
li i enportan pou anvoy mesaz pou lezot pep ki fer fas avek bann dezas.
Yerswar e bomaten nou’n antann ki in anvoy mesaz solidarite pou pep Chile, me La Misere pa en pep ki pe
reste, pa dimoun ki pe reste. Sa Mr Speaker I malere. Eski zabitan La
32
Misere pa ganny konte? Eski nou pa imen? Okenn minis pa ti vin
eksplik pozisyon gouvernman me nou ti vwar zis teknisyen. Bannla
mon anvi dir zot sorry, too little, too late. Mon pou fer sir dan tou mon kapasite ki zabitan La Misere i
ganny lazistis, menm si i lerwa Abu Dhabi domaz i bezwen ganny
repare. Mr Speaker pou lenformasyon sa Lasanble plis ki 150 fanmiy in vin viktim en
devlopman ki’n kontamin nou sours delo e nou pa konnen ki kalite
maladi ki nou kapab kontrakte plitar.
Prezidan in fer nou rapel ki Abu Dhabi pe donn 2 zenerater e Sanmdi dan nouvel SBC in dir ki
nou pe ganny en nouvo rezervwar delo. Eski i vreman pou nou
oubyen pou fournir elektrisite ek delo dan sa bann pale La Misere e Barbarons. Seselwa ouver zot lizye.
I paret ki nou pa imen e pou sa 2 zenerater avek sa basen delo nou
devret ferm nou labous, bwar nou delo sal e dir mersi Msye Arab. Sa sitiasyon pa ti pou arive si tou bann
lotorite ti fer zot travay ler en zabitan ti ekrir zot le 15 Oktob 2009 lo problem dyezel dan delo e
sitiasyon lizyenn kot sa sit.
Tou bann lotorite konsernen in fail e zot pa kapab zis lav zot lanmen e dir ki zot pa ti konnen.
Zot tou zot devret pran zot responsabilite e sa ki annan en
konsyans moral silvouple demisyonnen. Mr Speaker la mon anvi fer resorti, sa i enn bann rezon
ki Departman Dezas, DRDM, Departman Dezas e Risk ti ganny
retire lo board planning akoz se zot ki prevwar bann risk parey.
Si Departman Imigrasyon ti’n
fer son travay byen, zot ti a konnen
konbyen travayer ki’n antre dan nou pei e konbyen ti annan lo sa sit
travay. Me la avek sa statement ki PS Lanvironnman in fer i demontre ki bokou sa bann travayer i posib
napa permi travay. Parfwa mon demande, si lotorite pa vwar dimoun
pase lo Airport, koman zot pou kapab dekouver lapoud?
Departman Planning i an defo pou donn permisyon en tel
konstriksyon lo en latet montanny e osi kot en sours delo i sitiye san sipervizyon. Si ti en pti malere ki ti
pe fer konstriksyon zot pa ti pou donn li lape. En tel devlopman ti
bezwen en EIA me tou sa pa’n ganny fer. Travay ti menm komanse avan lotorizasyon ofisyel e malgre
lobzeksyon plizyer manm lo sa board, lord ti’n fini donnen e proze ti
bezwen kontinyen. Departman lanvironnman osi in fail. Dapre lenformasyon zanmen zot in vizit sa
site akoz zot pa ti ganny permisyon pou antre. Sa in sorti kler dan
interview ki Minis Morgan ti fer Dimans swar e se sa rezon ki PS pa
ti konnen ki i annan 700 travayer lo sa site. Savedir i kler ti napa monitoring.
Mr Speaker ozordi ler
Departman Lanvironnman in fail pou non selman protez nou
33
lanvironnman me osi protez nou pep, i malere ki zot zot oke e atraver
zot failure zot pe reklanm domaz R750 mil.
PUC Mr Speaker li osi i
koupab e responsab dan sa zafer.
Koman zot kapab vann en prodwir sitou delo potab ki pa’n ganny teste?
Ki dernyen fwa ki zot ti teste sa delo? Si zot ti pe fer li regilyerman e omwen 2 fwa par semenn zot ti pou
vwar ki sa delo pa bon pou konsomasyon imen. Oli NATCOF dan tousala? Eski nou pa
konsomater PUC? Oli NATCOF? Koman PUC ki son sours delo i dan
sa landrwa pa ti pe monitor sa sitiasyon. Mon’n osi dekouver apre meeting piblik La Misere ki PUC pa
ti menm okouran ki gro lanmin pe tire lizour koman lannwit e sa nou
tou nou konnen ki rezilta nou sours delo. Sel keksoz Mr Speaker ki mon anvi dir, aksepte ki zot pa’n fer zot
travay byen.
Mr Speaker Minis Lasante osi pa’n pran son responsabilite pou protez nou lasante, zot in let nou
down. Minis ti dir ki tou dimoun i konnen ki delo kontanimen avek
sewage i anmenn lezot maladi plitar dan nou lavi, i pa ti menm konnen
ki plitar dan nou lavi i kapab devlop lezot maladi me PS ti’n deza konfirm sa piblikman lo televizyon. Pa pran
dimoun La Misere pou bann fou bet. Mazinen ou’n menm aksepte ki zot
in fail pou fer en social impact assessment.
Mr Speaker la mon anvi get SBC drwat e fran pou dir zot osi zot
in fail nou pep, zot in fail pou montre vre lanpler sa problem, zot
in fail pou pas lenformasyon avek lepep. Si depi le 13 ek le 14 ki zot ti
ganny sa lenformasyon zot ti’n kapab vin dir avek lepep sa delo i kontaminen aret servi, en semenn
plitar lepep pa ti ava ankor pe servi sa delo.
Mr Speaker atraver tou sa
problem ki’n arive ozordi menm ki
Minis Lasante in dir i annan zis detrwa ka ki vin kot zot annou fer nou travay, annou get dan klinik
dokter Jivan, dan klinik dokter Chetty ek lezot klinik konbyen
dimoun ki’n raporte e ki’n teste pozitiv pou dyadya avek ikolay. I oke pou bann Minis e PS dir ki tou
keksoz i oke, i oke pou zot lot kote latab dir ki tou keksoz i oke me atansyon, dapre mon’n dekouver
nou sistenm delo i form en sel network e fotespere ki sa bann
mikrob i reste zis dan tiyo La Misere e pa ariv kot zot, esperon ki zot ava touzour sanse, zot ava dir zot oke e
zis dimoun La Misere ki’n ganny kontaminen.
La mon anvi fer rapel Onorab
Potter, Ameriken ler i ti met son de
boul La Misere e tou sa lannen ki in travay dan nou pei, zanmen zot ti
polye nou delo, zanmen ti annan en problem kontaminasyon La Misere. Angle ti’n opourvwar, kolonyal ti enn
dan nou 2 pourvwar kolonyal, eski ozordi Onorab Potter pe dir nou ki nou bezwen ganny en lot pourvwar
34
kolonyal? Mr Speaker dan nenport vre demokrasi gouvernman ti pou
bezwen rann kont e bokou ti pou bezwen demisyonnen. Wi aksepte
gouvernman in fail pou protez son pep e mon demande, mon demande ankor ki bann dimoun ki dan bann
pozisyon responsab ki pa ti kapab pran en desizyon pou anpes sa
dezas arive e bann manm board planning ki ti obzekte sa plan
devlopman ki zot azir konsyansye e demisyonnen an sinny solidarite avek dimoun La Misere, si non mon
repete en zour sa pep pou ziz zot. Protez nou sours delo e
lasante nou pep i responsabilite gouvernman, zot pa kapab say sa,
aksepte zot in fail. Aret rod leskiz, aksepte zot tor. Mon demande ki zot ofer en gran leskiz tou zabitan
La Misere e les nou fer nou demars pou ganny lazistis. Yer zot pa ti
konnen e zot pa ti responsab, ozordi se zot ki pe koz lo konpansasyon. Eski sa 4 Minis ozordi in vin avoka
Arab avek ASCON? Onorab William sanmenm sa ki ou ti apel devlopman, sanmenm sa ki ou ti dir
mwan….
MR SPEAKER Address the Chair Onorab.
HON NICHOLAS PREA Mr Speaker sanmenm sa ki Onorab
William ti dir mwan en semenn avan sa ensidan i ti dir mwan devlopman sa. Wi en devlopman kot ou koman
reprezantan, Mr Speaker Onorab William koman reprezantan La
Misere i pa care akoz li i pa’n bwar
sa delo sal. Non i pa akseptab sa ki’n arive.
Mr Speaker mon anvi dir
Onorab De Commarmond fer atansyon bann la pe vin Cascade byento, bannla pe vin Cascade e ler
mon get sa kantite roulman ki’n arive La Misere fer atansyon Cascade. Minis in dir tiyo desarz
pou al lwen dan lanmer annou mazinen ki tiyo ki pran delo pou fer
desalinasyon i osi al lwen dan lanmer e dan menm lanmer pa tro lwen. Annou fer atansyon ki peser
Cascade pou nepli kapab vann son pwason akoz sa bann zafer. Onorab
fer atansyon, fer byen atansyon bannla pe desann Cascade.
Mr Speaker ler mon get sa kantite mouvman dan sa pti area ki
apel La Misere ennler mon krwar ki sa pti bout Sesel i en departman Abu Dhabi. Ozordi ler mon fer en
monte La Misere sa kantite kanmiyon desarz ki mon vwar, mon zis mazinen ki lanpler sa sitiasyon,
mon zis mazinen si Sesel pa’n vin en pei desarz. I malere pou dir sa.
La mon dir mon admir kouraz
e determinasyon bann zabitan La
Misere pandan sa moman difisil, nou’n koste, wi nou’n koste pou en sel rezon, nou’n koste pou defann
nou drwa e mwan mon pou fer tou sa ki posib ki nou ganny lazistis dan
sa zafer. Parey Prezidan ti dir Vandredi pase, Sesel i tro zoli, Sesel i tro pti e tro spesyal pou les li
ganny gate par detrwa dimoun ki napa respe pou son prosen.
35
Mr Speaker avan mon
terminen mon reasir tou zabitan Bel Ombre e tou Seselwa ki napa en
lavwa ki mon pou kontinyen defann zot drwa partou kote. Ansanm avek nou lekip SNP nou pou kontinyen
pou travay pou ki nou ganny en vre demokrasi e en leta ki efektiv dan nou pei. La mon anvi pas en mesaz
spesyal pou Msye Alwyn Thalma, en vre Seselwa. Nou pou fer tou posib
ki ou a kapab fer ou devlopman touristik lo ou later Praslin e ki ou osi ou a ganny en bout sa gro gato.
Mr Speaker nou pa pou zanmen les tonbe. Mersi Mr
Speaker.
HON WAVEN WILLIAM Msye Speaker avan mon komanse mon ti a kontan fer sa bann
komanter swivan; i vre ki Onorab ki’n fek koze i pas La Misere an
pasan e i pa konn vre sitiasyon La Misere. Msye Speaker Onorab i enn parmi, ou’n tande e vwar me ou
aksyon lo teren ou fer lekontrer. Onorab ou konn tre byen ki mon pe dir. Lekel ki siport Eskobar ankour
eski pa Onorab Ferrari letan ou pe koz lo drog…
(Interruption)
MR SPEAKER Order, order.. Onorab retire sa bout
ki Onorab Ferrari in siport eskobar. Retract.
(Interruption)
Onorab Ferrari..
HON WILLIAM Mon retract. HON SPEAKER Onorab William Retract. HON WILLIAM
Mon’n retract. Mersi.
MR SPEAKER Oke kontinyen lo State of the Nation.
HON WILLIAM Msye Speaker Onorab ki fek koze,
ou pa pe ed nou dan latak sa problenm lalkol me pe kontribye pou agrav li parey sitiasyon ki ti
devlope dan meeting la Misere Onorab. Onorab ou ti siport bidze
lapolis me selman ou pa ti vot lo bidze konplet. Ki sans sa i vedir? Eski nou apel sa sipor pou bidze
lapolis? Msye Speaker Onorab in dir ki pep pe soufer me napa en lavwa pou zot koze. Onorab aret fer
kankan lo sa size e aret zwe aveg ek ou lespri malis e visye.
(Interruption)
MR SPEAKER Order, order ... Onorab William get
mwan, ekout mwan oke avoid bann latak personnel. Dezyenmman address the Chair. Non, non
basically ou kapab koz lo problenm La Misere oke koman en problenm
me ou pa kapab koz lo leta mantal en dimoun.
HON WILLIAM
36
Mr Speaker aprezan mon a kontinnyen avek mon diskour.
Avan mon komans mon diskour mon anvi remersi Bondye pou Sesel
e pou kontinyen - avan al direkteman lo mon diskour mon anvi remersi Bondye pou Sesel e
pou kontinyen beni nou pei e beni nou avek en Prezidan ki kapab. Mon anvi salye nou pep e felisit zot
pou zot determinasyon espesyalman zabitan distrik Grand Anse Mahe
pou zot sipor e pou zot matirite. Finalman mon felisit gouvernman pou son langazman kontinyel e pou
tenir pep Seselwa o sant devlopman malgre defi reform e bann lesey
lopozisyon pou anpes progre.
Bann konsern ki ti ganny leve
apre prezantasyon bidze 2010 deza Fevriye gouvernman pe adres zot. Kot i byen nou pou anbelir e kot
fodre aranze nou pou aranze. Mr Speaker permet mwan azout sa bout
ek sa konsern ki Prezidan in dir, kot fodre sanz endividi dan gouvernman ki pe retard progre e fer nou pep
fristre fodre sanze osi premye. Pou sa reform ki’n ariv dan
pei an zeneral kantmenm zot pe kriy ayoyo se zot menm zot ki’n pli
benefisye ek zot bann aktivis. Mon pou sit enn de fe Mr Speaker; dan servis piblik lafason ki enn de zot pe
zwe sa rol kas anba, maske deryer zot lentelizans ek zot sertifika ki fer
zot envizib me zot domaz ki zot kre i profon e grav e pe kout gouvernman tre ser. Kestyon, eski pa zot ki pe
soutir plis gaspiyaz?
Lannen pase atraver legzersis depar volonter serten zot in fer sir ki
zot reste dan lanplwa tandis ki serten ki annan leksperyans e
annan lentere gouvernman e napa sertifika zot in ganny fer ale. Rezon i senp Mr Speaker. Zot in ganny fer
ale akoz se sanmenm sa bann dimoun ki kapab idantifye zot sirk mardaz pou raporte e alor zot ti
bezwen fer zot ale pou rapor pa ganny fer lo zot viz a vi zot latitid
sabotaz siperyer. Kot fodre aranze nou aranze,
ek sa loptik mon anvi propoze ki bann Minis i amelyor sirveyans e
swivi lo zot bann zofisye ki ansarz akoz parfwa avek sa mank swivi e lenformasyon, lenformasyon tre
enportan i ganny peze, desizyon i ganny pran lo en baz teknik e ki pa dan lentere vizyon e progranm
gouvernman e pep, bann desizyon ki pe andomaz nou gouvernman e fer
pep Seselwa pli fistre. E se sa bann kalite mantalite koumsa ki lopozisyon i kontan e angres zot lo
la. Zot anvi fer krwar ki tou keksoz pa byen e fini kont par maltret nou bann dirizan e profesyonnel ki pe fer
zot mye ek pe resours. Pa fini zot bann aktivis ki dan pozisyon kle dan
gouvernman zot pran lenformasyon vir en fason bokou fwa lepase zot in pran sa bann lenformasyon ki pa
ankor vin ofisyel e servi kont gouvernman anbous e lo zot
zournal. Mon pe lans en lapel ek leta pou deal avek okenn endividi ki pe fer sa bann akt sabotaz akoz si
zot pa fer li travay lopozisyon pou fasil par servi zis zot labous ek zot
37
zournal e zot pa pou bezwen fer gran zefor dan zot demars akoz fot
ki pe kontinyelman arive dan gouvernman organize par zot aktivis
pe fer krwar lepep ki gouvernman pa efikas e ki gouvernman i koronpi.
Fodre pa ki nou oubliye ki sa bann menm dimoun zot in deza dir nou ki zot pou al plant bannann
Mozambique me sa pa ankor arive akoz zot pe plant biznes Sesel Mr
Speaker. Si sitiasyon ti vreman kritik, kestyon, akoz zot pa’n ale?
Zot pa ti siport loan pou fer
later konble ozordi pli gro kopo Providans pou zot menm, zot pa ti
siport proze Sheikh Khalifa me an gran parti se zot aktivis ki pe manz dan lanmen sa msye. Zot ti kont
proze konstriksyon nouvo batiman Lasanble Nasyonal, zot in konplent e
boycott louvertir. Ki fason zot azir i kree konfizyon. Sa pa drol Mr Speaker akoz zot reprezant en parti
ki konfize e anvi konfiz sa pep a sak lokazyon ki zot gannyen zis pou retir
latansyon lo zot. Letan i limit pou sit tou sa trik mardaz e fer pep konnen ki pe arive Mr Speaker.
En fraz ki reste kole dan mon
lespri Mr Speaker se letan Prezidan
Rene ti dir ki lopozisyon zot visye e ranpli ek malis. Pou ert presi Mr
Speaker ou pa pou kapab zanmen fer zot konfyans akoz ou kapab annan bon lentansyon me zot
nenport ki moman zot kapab azir malisyezman sirtou dan moman kot
ou vilnerab. Parey tou dimoun zot konnen nouvel pe ganny dominen par sitiasyon La Misere. Mr Speaker
lo sitiasyon delo polye La Misere parey mon ti dir lo medya ki sa
sitiasyon ti’n kapab ganny evite.
Mon anvi dir ki mon apresye bann aksyon par gouvernman ki pe ganny fer pou asire ki sa problenm
pa repet ankor. Mon anvi dir avek kominote La Misere ki tou sa bann demars ki pe ganny fer par sa bann
diferan minister e kontrakter parey medya in pase, mon donn zot parol
ki solisyon pou sa problenm i an mars. Zot demann dan meeting piblik tel parey konpansasyon,
konsern bill delo e lezot depans asosye ek sa lensidan in ganny
konsidere Sa ki pli enportan ankor se
ki sa problenm delo La Misere date plizyer lannen pase ki gouvernman
ti komans adrese pe al ganny rezourd ennfwa pou tou avek sa nouvo proze delo ki pe al ganny
finanse par gouvernman Abu Dhabi enkli rediksyon dan pri bezwen
kouran nasyonalman. Nou rekonnet gravite sa problenm La Misere Mr Speaker solisyon pe
ganny donnen. Mwan Waven William lo lapar pep Seselwa mon remersye gouvernman Abu Dhabi
atraver son reprezantan isi Sesel pou sa don proze delo La Misere,
don sa 2 zenerater ki pe permet rediksyon dan pri kouran, don proze ekstansyon lopital Victoria avek
bann lekipman modern, don larzan pou konplet proze lakaz Ile
Perseverans e pou provizyon sa 8 turbine pou lenerzi renouvlab divan alavenir dan nou demars pou koup
38
lo litilizasyon fosil fuel. Pa fini Mr Speaker pou tou sa finansman
anver pep Seselwa dan lepase kot nou pei ti dan bezwen lo non distrik
Grand Anse Mahe e pep Seselwa, ankor ennfwa mon dir mersi.
Zabitan, lekel vreman ki pe fer aksyon e lekel ki vwar sa koman en
loportinite pou servi sa sitiasyon pou ganny lavantaz politik. Zot anvi ki nou perdi nou sans apresiasyon e
rekonesans ki gouvernman pe adres problenm kot i annan, zot senpleman anvi maske zot
lentansyon malisye Mr Speaker. Later La Misere ti ganny vann
pou 500 mil dolar. Ti napa later vann pou R1. Fodre dir osi ki dan sa 100 ekek mil met kare later zis
20% later ki kapab ganny servi pou konstrir lo la. Pep, si dizon later ti’n
ganny vann pou R1, eski pei pa’n ganny byen peye pou sa morso later, kwa ki mal avek sa? Kwa ki
problenm lopozisyon avek sa? Mr Speaker sa ki vreman mal
e malere se ki serten manm Onorab dan lopozisyon dan meeting organize
pou rod solisyon ek direksyon zot ti mobiliz zot aktivis pou vin fer kankan menm mon aprann ki
serten ti bat serten travayer endyen lakonpanyen son Sanmdi lavey
meeting. Zot konportman anba lenfliyans lalkol…
(Interruption)
MR SPEAKER Order, order, Onorab Prea order.
HON WAVEN WILLIAM Zot konportman anba lenfliyans
lalkol e drog pou en meeting serye kot sa kominote ti pe vin rod
solisyon serten ti pe anvi ki meeting i fermen. Si bann reprezantan minister ki ti lo panel dan meeting
pa konn zot, mon anvi fer Onorab konnen ki nou dan distrik Grand
Anse Mahe nou konnen lekel zot, zot demars avan sa meeting depi
Vandredi swar, Sanmdi lazournen, larzan bwar ki fason ti ganny donnen pou enfliyans bann endividi
ki zot abitye servi dan zot kanpanny pou ensit dezord. Me i malere Mr
Speaker ki sa bann menm dimoun ki zot in servi pou fer dezord pe aprezan vini pou ganny
lenformasyon korek e direksyon pou zot demars.
De lot kote Mr Speaker mon anvi remersi lo non zabitan La
Misere tou departman gouvernman ki pe angaze pou rezourd problenm atraver zot plizyer travayer ki pe
travay san ses pou redonn konfyans sa kominote ki’n ganny afekte. Sa ki mal fodre i ganny aranze e sa ki
byen fodre anbelir. Mon vwar ki gouvernman pe aranze Mr Speaker.
Mr Speaker nou distrik Grand
Anse Mahe nou apresye zefor
kontinyel fer pou nouvo lakaz pou nou zabitan par minister konsernen.
Sa ki demann amelyore se konsiltasyon pou asire ki nou konsern zot ganny konsidere. La
mon a dir ki nou anvi trouv plis aksyon me pa plis vizit e tir porter ki
39
pa pe rezourd nou problenm ki’n akimile.
Lo non distrik mon oule felisit
nouvo direkter SPTC pou sa nouvo lapros travay ki i pe enplimante kot sa servis i konsernen. Manmzel
Laporte keep it up ou ti dir e ou pe fer sanzman e ou pe fer li. Dan sa
lalinny mon anvi demann gouvernman pou fer desann pri bis akoz nasyon Seselwa an gran parti
ki servi sa servis pou asir zot kontribisyon pe vwar sa pri koman en fardo. Sa zabitan ek manm son
fanmiy Grand Anse e La Misere ki bezwen deplase pou vin anvil pou
fer tou sa depans pe pez for lo zot pos ek sa pri aktyel. Sa i en lot swe pep Seselwa ki merit ganny adrese
dan lavenir.
Mr Speaker lo non distrik ankor ennfwa mon remersi gouvernman pou revwar son servis
lasante dan distrik ki prezan zabitan i kapab vwar dokter 2 fwa par semenn e sa i en gran soulazman.
Anmenmtan mon demande ki i annan pli bon kordinasyon ki
pasyan pa santi zot fristre akoz zot ganny anvoye plizyer landrwa ki pa ti neseser, si ti annan en pli bon
laranzman pou rezilta, preskripsyon e sirkilasyon file personnel.
Mon demande ki i annan en
pli bon kordinasyon ant lazans
byennet sosyal ek sa seksyon lasante ki ka ki merit i ganny deal avek. Mon pou ankor redir ki i ankor annan serten Seselwa ki’n ariv serten laz e ki napa anplwayer
byen, byen ki pou anploy zot, zot merit ganny lasistans neseser pou
fer fas avek sa lavi. Fodre ki lalwa byennet sosyal i ganny amande lo sa
size weights e ki plis fleksibilite i ganny donnen ek sef egzekitif pou kapab asiste bann ka ki reform pe
pous dan ran vilnerab. Fodre ki ka emergency prosedir i ganny koupe ki
ka emergency pa depas 48 erdtan Mr Speaker. Dan sa lespri swivre
reform e fer sanzman mon apresye zefor gouvernman pou sa ki in fer pou soulaz lavi pti biznes.
An adisyon mon anvi propoz sa bann keksoz swivan; Vi ki pou lwe landrwa pou biznes i ankor ser
mon lans en lapel avek propriyeter ki lwe landrwa pou konsider adres
zot pri ki a ede fer desann pri komodite lo marse e lokater i ava kapab transfer sa serten poursantaz
ek konsomater. Ozordi nou’n vwar ki roupi pe stabilize e lentere pe desann me selman plizyer pri servis
ek komodite pri pa desann e Seselwa dan sa pti logmantasyon pa
pe vwar benefis ditou. Alor mon pe lans en lapel ki dan fer sa laplenn pli nivo ki lotorite i angaz lasanm
komers, enportater e lasosiasyon boutikye pou annan en diskisyon
serye lo ki problenm ki annan pou donn pep Seselwa en fair deal akoz konsomater i konfize avek sa kalkil
ki pa balanse akoz tou gannyen i ankor lot kote. Bann ki sipoze fer
desann pri lavi e ki’n benefisye ek konsesyon souvann dan lespase.
Mr Speaker lekel ki ti anvi marse lib? Vwala en legzanp ki sa i kapab anmennen. Lekel dan
40
lopozisyon ki ti dir ek medya etranze ki progranm reform pa ase sever me
ki zot zot ti pou fer pli byen ki sa. Sitiasyon ki korperativ fermye pe fer
fas avek e dilenm ki prodikter lavyann pe pas atraver se byen sa de parti ki devret asize ansanm pou
rezourd. Par konsider opsyon fer desann pri lavyann lokal e konsomater ava aste an plis akoz
lavyann i pli fre e zot swadizan problenm ava ganny rezourd.
E la Mr Speaker mon felisit
gouvernman pou ankor ouver laport
pou tou dimoun ki anvi partisip dan prodiksyon lavyann e dizef pou fer li
dan zefor pou garanti supply ek pri afordab. Mon propoze ki lazans lagrikiltir zot konsider konsilte avek
fermye dan fer vin kalite breeding stock e ki redwir pri tel parey dan sa
ka bann kabri R40 mil par per pou asire ki pri i reste afordab pou fermye kapab transfer ek benefis
avek konsomater.
De lot kote frer ek ser Seselwa annou osi vwar sakenn nou rol e responsabilite dan sa zefor pozitiv
pou koup gaspiyaz. De lot kote si nou tou nou regarde ki fason ki nou
kapab retir presyon lo gouvernman ver revwar nou fason konsonmen.
Mon a sit ou enn de legzanp: Ler lalkol e lezot sibstans zot ganny servi an ekse lasante i risk e plizyer
maladi ki kout bokou pou trete. Aksidan fatal par neglizans ki koute
lo lafanmiy e leta e stil lavi adopte, latitid lesefer e responsab i koute. Kot sa bann depans personnel
ouswa par gouvernman ki pa ti merite pe ganny progranmen, sa
larzan ti kapab pli byen ganny envestir dan lezot landrwa. En pti
sou dekote ozordi pou demen i enportan ki sak travayer i kapab fer pou lavenir olye gaspiye. Pa oubliye
letan perdi i larzan zete. Alor konn envestir ou letan ou larzan pou pa plitar regrete.
Zenes, zot ki paran e pei in
envestir bokou dan ou e dan lenfrastriktir pou ou devlopman, mon lans en lapel ek zot pou sezi
tou loportinite ki egziste, serten i kapab pe dekouraz ou e dir ou ki
swa napa ase dan Sesel. Zot kapab fer ou krwar osi ki reste alekar tou pou vin dan plato anver ou. Bouz
devan, fer ou prezans konte, al rode, al serse ou annan serten kapabilite, ou annan serten talan avans devan
e montre ou abilite pei i annan plas pou ou, leve debrouye dan nenport
ki sekter ou kontribisyon i konte. Mr Speaker a sa pwen mon
anvi felisit tou bann akter non gouvernmantal ki pe zwe zot rol byen koman sa vre partener akote
gouvernman, i le sel semen pou plis progre ansanm. En letan lo medya
ka drog ti pe dominen dan nouvel e la aprezan ka vol. Nou remersi ou Msye Prezidan pou ki ou pe double
ou zefor pou deal avek sa bann sitiasyon.
Ansanm pare pou demen pou
kontinyen debrouye. Frer ek ser
Seselwa se ansanm ki nou pou sorti viktorye dan nou demars pou en
41
meyer demen e en meyer Sesel. Prezidan in donn son langazman an
dizan kot fodre aranze gouvernman pou aranze e kot i byen nou ava
anbelir lo la. Mr Speaker an terminan mon
remersi le Senyer pou son gidans e pou son faver ki i annan lo nou e beni nou ek enn de bon dimoun
parey Sheikh Khalifa dan lapros diplomatik Prezidan Michel e
gouvernman ki pou fatig toultan latet lopozisyon. Mersi Mr Speaker.
MR SPEAKER Parey zot ti’n tonm dakor, avek le de
whips nou pou manz enpe dan nou lunch break, nou pou pran ankor en entervenan. Onorab Wilby Lucas.
Avan mon donn laparol Onorab Lucas mon swete ki Onorab William
ek Onorab Prea zot kontinyen de bon zanmi. Onorab Lucas.
(Interruption)
Order, order. Annou rise above sa bann crossroad silvouple. Onorab
Wilby Lucas. Si i annan okenn menas mwan mon a deal avek
alright? Onorab Lucas.
HON WILBY LUCAS Mr Speaker koleg MNA, frer ek ser pep Seselwa, zabitan Baie Lazare;
Mr Speaker avan ler mon komanse permet mwan - mon ti a kontan dir
Onorab Prea wi, too little, too late pou SNP akoz letan pwalon ti so an 2008 nou pa ti vwar zot, zot ti soze
alor pa vin zwe politik too little, too late avek nou.
Apre mon lentervansyon lo
bidze an Desanm lannen pase ozordi i en lot lokazyon e privilez pou mwan adres zot e donn mon
reaksyon lo diskour leta lanasyon prononse par Prezidan Michel
Vandredi pase isi dan sa Lasanble. Mr Speaker mon komans mon
lentervansyon avek en mesaz ki mazorite zabitan Baie Lazare pe
kontinyen aport sipor pou progranm reform ki nou ti anbark ladan an Oktob 2008 e reste ferm e solid
malgre bann sakrifis ki nou pe bezwen fer. Ozordi 1 an plitar bokou laprev oubyen levidans ki
progranm reform pe marse e nou dan bon direksyon. Distrik Baie
Lazare pe osi benefisye dan sa progranm reform plitar dan mon lentervansyon mon a donn plis
detay.
Mr Speaker diskour lo leta lanasyon in adres bokou bann konsern ki’n ganny leve dan bann
meeting konsiltativ ki Prezidan Michel ti fer lannen pase e osi
konsern ki pe ganny eksprimen dan bann meeting piblik ki pe ganny fer dan tou distrik. Diskour lo leta
lanasyon pe egalman adres bann konsern ek sizesyon ki’n ganny
eksprimen dan diferan forum tel ki deba lo televizyon, workshop,
seminar e lezot ankor. Nou menm koman Manm Lasanble nou’n anmenn plizyer mosyon avek seri
rekomandasyon pou reform, an
42
partikilyerman mosyon lo zidisyer kot sa prensip santans mars
ansanm in ganny bokou kritike.
Nou’n osi demann plizyer kestyon gouvernman lo konsern nou distrik e pei an zeneral.
Dan diskour leta lanasyon i
reflekte en legzersis serye ki’n ganny
fer. Parey Prezidan in dir, in ekoute, in balanse e in pran desizyon pou
entrodwir en seri mezir ki son lobzektif sete esansyelman pou aranze kot i mal e anbelir kot i byen.
Mr Speaker a plizyer repriz
diskour leta lanasyon in delivre en koponan vreman esansyel e sa i sa nosyon koste e travay ansanm akoz
i selman ansanm ki vre transformasyon pozitiv i arive e ozordi plis ki zanmen lepep pe
aksepte ki nou bezwen travay ansanm akoz zis ansanm ki nou
kapab dir ki nou’n pare pou demen. Permet mwan Mr Speaker fer
enn de lobzervasyon lo serten konteni sa diskour kot mon’n oparavan eksprim konsern ler
mon’n ganny lokazyon fer li. Pri lavi i en konsern pou tou Seselwa depi
ki nou’n antre dan staz reform ekonomik. Mon akey sa rediksyon 22% lo tarif elektrisite sorti 27% e
desann lo 5%. Plizyer zabitan Baie Lazare ki’n koz avek mwan zot in dir
mwan zot santi zot soulaze avek sa rediksyon. Mon ti ava kontan pep Seselwa sepandan i note ki si nou
pa ti ganny kado sa de zenerater avek gouvernman Abu Dhabi nou
sitiasyon pa ti pou sanze sitan vit, I ti pou pran bokou plis letan. Annou
pa les personn sey champion sa sikse oubyen reklanm laviktwar lo
zefor kouraze, determinen e patriyotik sa zonm ki’n touzour met byennet Sesel ek pep Seselwa
premye dan tou son bann demars diplomasi e sa zonm i pa lot ki Msye
James Michel, Prezidan Sesel. Wi Mr Speaker i en Sef Deta
responsab, wi felisitasyon akoz ou pe enspir sa pep, ou pe montre nou ki where there is a will, there is a way. Wi anfas avek sa bann gran defi boulversman ek tanpet ki lemon
pe eksperyanse nou pe ziz ou par ou bann aksyon e lakonplisman
eksepsyonnel, ekstraordiner lo non lepep Seselwa. Mr Speaker mon osi kontan pou vwar ki bokou lanfaz pe
ganny mete pou kree plis travay dan pei. Sa ki pli ankourazan i sa progranm training ki minister
lanplwa in entrodwir kot minis limenm semenn pase in lans en
lapel avek nou bann zenn pou zot anrezistre lo sa scheme. Pou mwan
sa i en loportinite kot mon pe demann bann zenn dan mon distrik ki pa ankor fer li pou al anrezistre e
pa mank sa loportinite pou ankadre zot pou en meyer lavenir.
Lakaz i en lot size ki Prezidan
Michel in pronons li lo la. De nouvo
in renouvle langazman son gouvernman ki wi i pou delivre. Mon distrik osi pe ganny touse kot i
annan fanmiy ki ankor pe espere pou li ganny asiste avek lakaz lo
bann proze. Lo non mon distrik
43
mon renouvle sipor sa lanmitye ant nou gouvernman e gouvernman Abu
Dhabi ki pe asiste Sesel pou konplet sa proze lakaz lo zil Perseverans.
Lenformasyon ki mon lofis in gannyen i fer konpran ki tou distrik enkli Baie Lazare pou benefisye avek
sa proze lakaz lo zil Perseverans. Apre tou Mr Speaker pandan plis ki 200an ki nou’n ganny kolonize anba
dominasyon pourvwar kolonyal Eropeen kot ozordi zot deborde avek
zot ta problem, ki zot pa pe kapab ofer nou okenn gran sipor dan domenn lakaz. Se pou set rezon ki
nou’n bezwen al tap laport kot lezot zanmi ki pare pou ed nou.
Mr Speaker lord ek lape i en
lot konsern ki’n ganny souleve dan
mazorite meeting konsiltativ atraver pei lannen pase. Mon apresye in
ganny adrese dan diskour Prezidan e distrik Baie Lazare pa’n ganny eparnye avek sa sitiasyon. Bann
zabitan ki krwar dan en sosyete sivilize pe espere ek pasyans sa nouvo progranm patrol ki nou pe
demann lotorite lapolis pou enplimant li o pli vit posib.
Mr Speaker ler Prezidan i dir
ki nou pratik diplomasi i pro-aktiv
in aport son fri dan plizyer fason, sa i vre akoz si tou Seselwa i met zot azour avek laktyalite, napa personn
ki kapab rezet sa laverite. Tou resaman nou’n sinny plizyer
lagreman avek nou bann partener enternasyonal avek bi anmenn bokou sipor finansyel pou nou pei.
Mon a donn enn de legzanp ki’n pran plas tou resaman, en sonm 2
milyon ero ki European Union in donn Sesel pou siport nou stratezi
ek progranm sanzman klima ki Prezidan Michel ti table kot
konferans Copenhagen e zot ti felisit Sesel pou sanpyonn lakoz bann pti leta zil. Lot ti sinyatir avek
lorganizasyon mondyal lasante WHO ki ti renouvle sipor pou minister
lasante pou en valer 1.6 milyon dolar pou en period 2an. De nouvo por lapes artisanal, Providans ek Bel
Ombre ki’n kout 11 milyon dolar Ameriken avek led gouvernman
Zaponnen ti konplete tou resaman. Gouvernman Lenn pe asiste
Sesel avek en sant lenformasyon teknolozi, en IT centre atraver en
lagreman ki i ti sinyen avek minis pou ledikasyon e o Komiser Lenn tou resaman. Finalman Minis
Finans ti anonse ki gouvernman Libyen in kennsel parti det Sesel pou lavaler 3.8 milyon dolar dan en
lagreman ki’n ganny sinnyen tou resaman ler minis ti lo misyon dan
La Libye. Mr Speaker ler mon ti komans
mon prezantasyon mon ti donn lendikasyon ki malgre nou dan sa
progranm reform sa pa’n anpes sa gouvernman responsab pou fer provizyon pou siport devlopman
kominoter dan bidze pour sa lannen e la kot mon a koz enpe lo lafason ki mon distrik pe benefisye. Avek sa
bidze R800 mil ki distrik Baie Lazare in gannyen 10 pti proze pou
ganny enplimante pandan lannen dan diferan kominote. 2 sa bann proze pou ganny enplimante Val D’
44
Endorre sa i en bus shelter, e amelyorasyon semen ki al kot
Madanm Rachel Vidot. Parey nou konnen lopozisyon in devlop en
lobsesyon avek sa Val D’Endorre, ti ava enteresan konnen sa fwasi ki zistwar zot pou al rakonte lo sa de
proze. En lot gro proze ki pou ganny
demare tre byento i semen dan sed avek lo glasi. Mr Speaker anba sa konsept e pratik Social Corporate
Responsibility Baie Lazare in ganny fon pou renouvle tou son bann
lekipman dan play ground ki’n fini konplete. Nou’n osi ganny
finansman pou en proze beach park ki’n deza komanse Roche Copras byensir avek laprovasyon planning e
tandis ki lekip football St Francis ki’n fer son parkour dan premye
divizyon zot zot in ganny en kargezon lekipman pou sezon 2010 a’n antye. Tousala in ganny
sponsor par bann diferan envestiser dan domenn touristik dan nou
distrik e lo lapar kominote Baie Lazare nou dir zot en gro mersi.
Mr Speaker permet mwan anvoy en mesaz kler ki malgre serten lartik dan papye, mon lofis
pou kontinyen rod mwayen avek bann lenvestiser pou siport
devlopman proze nou distrik akoz levidans i la e tou sa ki nou fer i pa okenn koz endividyel me i pou
benefis nou kominote. A sa moman mon lofis pe negosye. 2 lezot proze
avek bann envestiser, finansman pou en sant rekreasyonnel pou komite Anse Soleil e en lot sete en
play ground pou nou bann zanfan
kot ex-Gondwana Housing Estate, i devret materialize sanmenm sa
lannen. Alor osi lontan koman manm elekte pou distrik Baie
Lazare, mon pou kontinyen avek sa misyon nob ki bann zabitan in konfye avek mwan, silvouple aret
mel dan nou zafer. Mr Speaker sepandan nou
rekonnet ki serten bann konsern ki ti ganny souleve dan meeting konsiltativ pa ankor ganny adrese
espesyalman problenm drenaz avek delo monte kot Housing Estate Ex-
Anse Golette. Solisyon in fini ganny determinen pou plizyer lannen par drainage task force committee me
son lenplimantasyon pe tro prolonze. Zabitan kot sa housing
estate pe ekspekte ki minister konsernen i fer li son devwar pou
rod mwayen pou egzekit sa proze sa lannen. Mr Speaker finalman mon pe zwenn avek Leader of Government Business pou sa lapel ki i annan en lodit nasyonal dann tou
bann ka polisyon larivyer ki’n ganny raporte oubyen kot i egziste akoz
dan mon distrik osi i egziste, kot serten gro fermye Val D’Endorre in kontinyen polye en larivyer avek
desarz sorti dan park koson kot in met lasante nou bann dimoun an danze. Nou pe dir i bezwen annan
en mezir pou tou sa ki responsab across the board. Wi kot i byen nou
anbelir me kot i mal nou bezwen aranze. Mon remersye ou.
MR SPEAKER Mon krwar ki bann speakers pa pe
pran tou zot 30 minit e an prensip avek tou sa bann speakers nou
45
sipoze ariv 12.30 so nou ava adjourn la e nou ava rezwenn 2er.
(Lunch break)
(Deputy Speaker in the Chair)
DEPUTY SPEAKER
Nou ava kontinny deba apre midi.
Mon konpran ki lo lalis next ti
Onorab Derjacque ti’n lev lanmen
Proceed.
HON ANTONY DERJACQUES
Mr Deputy Speaker, Manm Onorab
Lasanble Nasyonal, frer ek ser
Seselwa bonn apremidi. Nou pei
Sesel pe pas dan en moman tre
difisil. An 2009, gouverman Sesel ti
forse antre dan en progranm reform
ekonomik e an rezilta bann
kondisyon ki IMF ti enpoz lo nou
gouvernman ek pei, sa in kree en
kantite difikilte ek lamizer dan
Sesel. Nou roupi ti devalye e en
roupi ti kout R17 pou en dolar. Nou
rezerv pou deviz etranzer ti ase pou
2 semenn marsandiz pou nou pei,
nou det a leksteryer ti 800 milyon
dolar, en sonm ki ti enposib pou
nou peye e pri komodite dan
laboutik ti double.
1 an plitar partou kot nou
pase nou vwar rezilta sa katastrof.
Bokou fanmiy pe manz en repa par
zour, zanfan pa pe al lekol akoz
napa nanryen pou met dan bwat,
zenn fiy pe debout obor semen dan
lanwit pou ganny en pti larzan pou
anmenn kot zot. Partou dan distrik
ou trouv fristrasyon parmi bann
zenn Seselwa e bokou in vin viktim
drog ek lalkol e en kantite in rod
larzan atraver vol ek krim. I annan
tro bokou Seselwa ki pa travay e i
mank lanplwa dan nou pei.
Ti vreman trist pou temwanny
nou gouvernman kot ti pous 2700
travayer dan zot lanplwa dan
gouvernman, laplipar i ankor pe sey
trouv en travay e laplipar i bann
madanm, ki se zot ki ansarz dan
lakour, ki se zot ki nouri zot zanfan,
leta nou nasyon pa bon. 2010 pou
en lannen pli difisil dan nou listwar.
Be akoz tou sa bann difikilte, set
akoz move planifikasyon, mank
stratezi, mank disiplin fiskal e
koripsyon dan gouvernman pou tro
bokou letan nou’n viv dan det ki
nou pa’n zanmen kapab rann, nou
pei i andete par tet zabitan dan
lemon. Ozordi nou ankor drwa 600
milyon dolar Ameriken, e nou pa
kapab peye. Nou det pa soutenab,
nou gouvernman i kontinyen montre
dezord dan son planifikasyon e
politik dan son bann desizyon.
Frer ek ser Seselwa, Sesel i
vreman bezwen en sanzman, i
bezwen en gouvernman SNP. Nou
bezwen en gouvernman efektiv e
46
efikas, ki travay dan en fason
konpetan e profesyonnel pou tou
son bann zabitan. Pou le moman a
letranze, isi Sesel i annna tro bokou
boulversman e lensertitid, i vreman
mank stabilite ek sekirite dan nou
lavi tou lezour, sa i anpes nou
sitwayen planifye zot lavi tou lezour,
zot travay, zot biznes e ranpli zot
lanbisyon ek dezir pou en meyer
lavi. Anba sistenm SPPF nou fer fas
avek koudeta an ‘77, sa sistenm
sosyalis i ede detri nou demokrasi e
miltiparti ti ganny aboli, nou
sistenm zidisyer endepandan ek
lalwa ek lazistis ti ganny met akote.
An sa ki konsern nou
lekonomi, gouvernman SPPF ti detri
marse lib e sa ti retir konfyans dan
nou lekonomi. Seselwa ti kit pei
pou al viv a’n egzil e bann ki ti reste
ti pas atraver security clearance, e
land acquisition. Poltik ti enportan
dan sa pei e tou keksoz ti depan lo
krwayans e sipor ki ou ti annan pou
SPPF. Bokou sa bann prensip ek
fleo i ankor egziste ozordi. SNP pe
lite pou re-entrodwir bon
gouvernans e la demokrasi e sirtou
kont sa sistenm ki baze lo koripsyon
ek parsyalite politik. SNP tou lezour
pe lite pou re-entrodwir lalwa ek
lazistis pou donn konfyans nou pep
dan nou sistenm zidisyer ek lapolis,
nou pe esey kree en lekonomi
normal, respektab ki enkli tou
dimoun dan e vre sistenm marse lib.
Pou fer sa atraver nou politik tou
lezour e nou lide ek sipor pou serten
lalwa dan sa Lasanble. Kot i bon
nou siporte e kot pa bon nou vot
kont.
Nou enterese dan etablisman
en sistenm modern, demokratik ek
normal, en sistenm baze lo lalwa e
prensip rezonnab ek zis kot nou tou
nou kapab partisipe e zwe en rol.
Nou bzwen reganny konfyans
enternasyonnal si nou vreman anvi
repran nou plas parmi bann pei
stab, modern e demokratik. Pri lavi
i vreman tro o, sa i kree tro bokou
difikilte. Wi, Prezidan in anons
rediksyon dan bill PUC, e konpare
avek Desanm 2009, bill PUC in still
ogmant par 5%. Nou’n osi nou
ganny warning ki pri karbiran i en
fakter determinan dan nou bann bill
final. Anmenntan napa okenn
soulazman pou bann manman ek
bann zanfan, sa papa pou bezwen
kontinyen debourye pou fer sa pti
larzan ariv ziska lafen dimwan.
To lenere pou loan biznes ek
laon lakaz i ankor tro o, e etidyan ki
retournen sorti deor, en course i
ganny en saler R4300 par mwan e i
pa pou zanmen kapab pey en loan e
pey lentere. I kout apepre R700,000
pou konstrir en lakaz 3 lasanm. Zis
47
sa lentere 10% i pran R7,000 par
mwan lo en saler R4300 par mwan.
Sel fason pou ed biznes se
pou ankouraz zot grandi e envestir,
ti biznes pa kapab pret larzan, nou
bezwen plis korperasyon labank pou
kree klima ekonomik pou fermye
peser e pti biznes, sikse dan zot
angazman.
Mr Deputy Speaker, sekter
offshore pe pas dan difikilte, lerop
ek lanmerik in met en kantite
presyon lo bann gouvernman e sa i
enkli gouvernman Sesel pou redwir
e sorti dan sa lendistri. Pou le
moman plis biznes pe sorti lazi ek
Lasin. Nou bezwen rod fason pou
sofgard sa sekter ki anmenn apepre
50milyon dolar par an dan nou
lekonomi e donn lanplwa ape pre
mil travayer.
Lalwa FIU i devret pli
rezonnab akoz lafason ki pe ganny
enterprete e par lafason ki i pe
ganny pratike, sa pe ankouraz bann
investors pou kit nou pei. Annou
revwar sa lalwa e fer li vin pli
rezonnab.
Deputy koman en avoka e en
dimoun ki travay an kour tou lezour
mon trakase ler mon kontinyen
vwar bann gran retar ankour e sa
kantite kriminel i kontinyen
ogmante. Mon konsyan ki bokou
zenn in antre dan en lavi kriminalite
pou aste drog ek lalkol, e sa pa en
rezon kot en sistenm rimann kot
senpleman pe anvoy zot Montagne
Posée kot lot dezord e problenm i
son rezilta.
Wi, i annan sanzman ki pe
arive dan lakour siprenm e sa mon
donn mon sipor, me nou bezwen
plis ankor. En nouvo striktir saler
pou staff ek ziz, plis ki sa
premyerman zot bezwen lendepans
dan zot alokasyon bidze e
dezyenmman zot bezwen sipor pou
bann proze, par egzanp ki
gouvernman i devret met larzan dan
nouvo batiman lakour siprenm ki
pou ganny konstrir par Lasin isi Lil
du Port pou fer en Magistrate court,
tribinal lafanmi, tribinal lanplwa, e
li osi i ava zwenn avek supreme
court e nou kapab kree sa sant pou
lalwa ek lazistis.
Mr Speaker nou lapolis i en
topik konversasyon dan tou kwen
semen dan distrik. Laplipar nou pep
i viv dan lafreyer espesyalman ler
nou tande ki prizonyen Montagne
Posée in sove. Lapolis i bezwen
konsyan ki sa lalit kont kriminalite
pou efektiv zis ler zot aksepte ki
lapolis i bezwen rann kont pou
sekirtie sak sitwayen e lapolis i
bezwen travay dan en fason
profesyonnel avek respe pou tou
drwa sitwayen. La aprezan zot ava
ganny led zot kominote e zot pa pou
48
bezwen rod sipor military police pou
pou ed zot pou fer zot travay. Mon
personnelman dezapwente ki nou
bezwen etranze pou diriz nou lafors
lapolis, mon krwar dan nou
Seselwa, e mon krwar dan bon
training e en sistenm pou ankouraz
en karyer dan en lafors
profesyonnel.
Msye Deputy Speaker, prizon
Montagne Posée i ankor preokip
nou, i vreman mank sekirite ek
travayer, i pou sa rezon ki larme ek
lafors mobil lapolis tanzantan i pran
kontrol sa prison. Lo lot kote
prizonnyen i mank fasilite lwazir e
en sistenm pli imenn e en sistenm
reabilitasyon kot prizonnyen i kapab
re-entegre dan sosyete apre ki zot in
pas zot santans. Byento sa Lasanble
pou fer en deba lo sa size,
Mr Speaker en Minis in
anonse ki Sesel pou kree en lakour
rezyonnal pou pirat e en lot prizon
maksimonm sekirite petet lo enn
nou zil. Oparavan prizon ti lo zil Lil
Long e ti napa sa gran problenm
prizonnyen sove e mank sekirite san
okenn konsiltasyon gouvernman ti
deside ferm sa prizon e bouz li dan
distrik kot Montagne Posée. Aprezan
mon pa konnen lo ki zil zot anvi
retourn sa prizon, anplis ki sa avek
en lakour rezyonal nou bann pei
vwazen eski zot pou anvoy zot pirat
isi Sesel pou ganny zize? Deza
gouvernman pa kapab administre
nou prison, ki manyer i pou peye e
administre en prizon pou tou sa
bann pirate. Mon zis demande avek
gouvernman pou konsilte avek sa
Lasanble, Zidisyer, Asosiasyon
Avoka.
Nou pou bezwen en nouvo
lalwa, en sistenm ki’n byen planifye
ki’n pran an kont tou nou problenm
e difikilte aktyel. Nou bann
profesyonnel i devret annan en
lavwa dan nenport direksyon pou fer
avek lalwa ek lazistis.
Msye Deputy Speaker mon ti
vreman dezapwente avek sa lot
promes Prezidan ki la aprezan ki i
pou delivre an sa ki konsern
housing. Pandan 2009 gouvernman
in delivre zis 64 lakaz, savedir 2
ouswa 3 pou sak distrik. Resaman
dan en rankont Gouvernman Lokal
lo La Digue, gouvernman in deklare
ki i pa pou delivre okenn lakaz lo La
Digue, in promet zot zis 5 lo zil
Perseverans. Sa i en gran defi. E la
pou promet pep Seselwa apepre 300
lakaz apartir 2011 sa i pa akseptab.
Annou pa oubliye ki SPPF an 2005
ti promet 5000 lakaz lo sa menm zil
Perseverans.
Sekter tourist, wi pe relanse.
Gouvernman in aksepte led ek sipor
sekter prive, e sa partnership i
montre enpe sikse, prensip marse
lib in klerman ganny met a’n
aplikasyon e bann lotelye zot menm
zot in pran zot desten dan zot
49
lanmen. Ler en dimoun i santi ki i
lib pou kree en biznes, pou kree
larises se sosyete an zeneral ki
benefisye. Sa i montre nou klerman
ki bann proze parey hotels des
Seychelles, KOSPRO, dan sistenm
parti inik ti vreman met nou pei a’n
aryer. Annou aprezan siport nou
sekter tourist.
Mr Deputy Speaker, i annan
en kantite travayer etranze isi Sesel,
menm tro bokou. Nou’n fek
temwanny bann problenm sosyal,
lasante e lavironnman ler ou les tro
bokou etranze antre avek sa gran
konsantrasyon dan distrik ek vilaz.
Premyerman nou dan SNP nou pa
zenofobik. Nou pa pe fer politik
bonmarse ek sa gran problenm, nou
krwar ki etranze otan ki posib i
devret i devret annan Seselwa ki pe
swiv zot travay, pe understudy zot
travay e a en moman oportin,
ranplas zot.
Problenm la Misere i klerman
etabli sa ki swiv la;
(i) gouvernman pa ti
konnen konbyen
travayer etranze ti pe
travay lo pale Sheikh
Khalifa. I ti krwar 300
apre in konnen ki I
annan 400 anplis,
savedir apepre 700
travayer.
(ii) departman imigrasyon
in klerman demontre ki
I napa okenn kontrol lo
lekel ki antre dan pei e
sa ki zot pe fer isi. Alor
nou'n perdi larzan GOP
e nou'n met sekirite
nou pei an danze.
(iii) tro bokou dimoun, tro
bokou container pe
senpleman antre dan sa
pei san okenn control.
Gouverman pa ti met lalwa
lanvironnman an aplikasyon e en
IAS study pa’n ganny fer, pou en
pei touristic, sa i pa akseptab.
PUC li pa ti pe monitor son
catchment area La Misere pou fer sir
ki sa 700 travayer pa polye delo.
PUC Act in kree lobligasyon lo PUC
pou delivre bon delo a en standar
enternasyonal kree par WHO, delo
ek son bon kalite i esansyel pou lavi.
Kot lavi i konsernen, nou pa kapab
zwe.
I trist ki nou pei pe pey
Franse Suez R122 milyon par an
pou sa kalite servis.
Minis Lasante - minister pa’n
delivre akoz i pa’n monitor sa bann
travayer e i pa’n siperviz zot
Lasante. Minister anba regilasyon
GOP ti oblize fer en tes medikal pou
tou travayer etranze ki vin travay isi
Sesel. Lasante primer pou zabitan la
Misere in ganny inyore.
50
Minister Lanplwa pa’n swiv sa
kantite travayer etranze e in inyor
Employment Act kot tou kontra fixed
term pou etranze ki anvi travay isi
Sesel i bezwen ganny ateste devan
zofisye konpetan. Tou travay i
bezwen ganny pibliye dan Gazette e
Seselwa ki fer aplikasyon i bezwen
ganny interview e si anplwayer i
annan rezon valab pou pa pran
travayer Seselwa, la i kapab fer en
aplikasyon avek minister lanplwa
pou ganny permisyon pou recruit
etranze andeor.
Minister Zafer Etranzer pa’n
desarz son responsabilite an sa ki
konsern privilez e iminite
diplomatik. Sa kontrakter Ascon i
pa en travay Sheikh Abu Dhabi, i en
kontrakter prive ki pa ganny kouver
anba iminite e privilez diplomatik.
Alor napa rezon pou zot pa fer
enspeksyon dan bann container lo
airport ouswa lo sit La Misere, i zis
ler ki sa batiman in fini konplet e in
ganny rann avek son met pou li
komans fonksyonnen parey ti
planifye ki i tonm anba sa lalwa
diplomatik, i zis la ki i ganny
akredite e i ganny son iminite
diplomatik. Anplis ki sa, tou pei i
bezwen respe souvrennte e lalwa sa
lot pei, Sheikh Abu Dhabi koman
propriyeter sa teren ti devret fer sir
ki son kontrakter i respe tou lalwa
dan sa pei. Gouvernman, kontrakter
e Sheikh Abu Dhabi zot tou le 3 zot
koupab. Mon repete ankor, nou
dwatet, dan nou gouvernman,
annan en ladministrasyon ki deliver,
ki efikas e ki travay pou tou
sitwayen Seselwa. Set avek lagras
Bondye ki nou pa’n ganny en
lepidemi tifoid ouswa kolera.
Mon demann gouvernman
pou fer sir ki tou zabitan La Misere
ki’n ganny afekter i ganny en sonm
konpansasyon ki i merite. Msye
Deputy Speaker Prezidan in dir ki
tanpet i deryer nou, ki nou’n fini fer
fas sa bann difikilte 2009 e en
fondasyon pou en bon lavenir in fini
ganny kree e sa i egzakteman le
problenm. Nou SNP ler nou vizite e
fer letour dan nou kominote nou fer
fas avek en lot realite, gran mazorite
nou pep i ankor pe soufer. Laplipar
Seselwa napa savings dan labank e
zot viv mwan pou mwan e zot
vreman ser sang. Sa fondasyon pa
ankor komans donn okenn rezilta.
Nou pep pe vreman eseye e pe
travay pli for, zot pe esey debourye
me i pa fasil. Dimoun napa larzan
dan zot pos pou aste komodite,
lakaz pa pe ganny konstrir, alor i
mank travay pou bann kontrakter e
zot zourvriye. Nouvo biznes pa
kapab etablir akoz i mank larzan
pou invest e pa kapab prete avek
labank. Komersan pe viv anba en
sistenm kot zot napa garanti lo tax,
lo bill kouran ek delo. En zour
gouvernman i eksplik en lalwa e en
51
sistenm, lannmen zot vin eksplik en
lot sanzman. Sa i demontre mank
planifikasyon, move shift
gouvernman e konsiderasyon
pirman politik dan desizyon
gouvenrman.
IMF pe donn direksyon, la
aprezan se Sheikh Abu Dhabi ki son
desizyon ek son lasarite ki anmenn
lenpak dan nou lavi isi Sesel. An
Desanm Franse ti dir nou e Minis
Finans ti dir nou ki PUC ti bezwen
invest 2 bilyon roupi, e alor PUC son
bill pou monte par ziska 27% lo
premye mil roupi. Aprezan Prezidan
in vin dir nou ki Sheikh Khalifa in
donn nou en zenerater alor nou bill
pou sorti 27% e i pou vin 5%. Me pei
i bezwen stabilite, bon planifikasyon
dan son lekonomi, nou fatige avek
sok ek sirpriz tou le mwan.
Gouvernman avan i fer bann gran
lanons i bezwen a lavenir konsilte
tou e fer sir sa ki i met devan nou i
vre, i egzakt, i presi. Sa bann dezord
i bezwen arête.
Si nou pa pratik bon
gouvernans e si nou kont ek sif pa
transparan zanmen nou pou fer
sikse koman en pei. Nou SNP, nou
en parti ki krwar ki sak sitwayen i
devret konn son drwa
konstitisyonnel, son drwa legal pou
li konnen kote i debout vizavi son
pei ek son gouvernman, pour sa nou
bezwen edik nou pep atraver lapres,
radio, televizyon endepandan, e
ouver pou tou, pou kontribye malgre
nou kouler politik.
I pa akseptab ki en Seselwa
ouswa en businessman pa zanmen
konnen si en licence ouswa en
permisyon SIB pou gannyen ouswa
pou ganny donnen. Nou annan
investment code me malerezman i
napa okenn ledan, napa garanti ki
ou plan, ou investment pou ganny
aprouve e napa bann minimum
kondisyon ki ou kapab akonplir pou
garanti sikse. Pou nou lavi, pou nou
zanfan nou bezwen en sistenm kot
standar i kler e san lot
konsiderasyon endividyel ouswa
politik, kot nou kapab esey travay
pou fer dibyen pou nou lekor, nou
fanmiy, nou sosyete e nou pei Sesel.
Enn de lenstitisyon Mr Deputy
in ganny met anplas, par egzanp
National Tender Board, Investment
Code, Ethics Commission, Human
Rights Act, sa lo limenm i bon me i
pa al ase lwen, nou bezwen en
gouvernman ki pou angaz li avek
tou kwayans ek tou son zefor pou
devlop e deblok sa bann
lenstitisyon, tro bokou
konsiderasyon i ganny pran lo lekel
ki pe vin sef egzekitiv ek son
krwayans politik. Zot pare pou fer
minimum e zot pa pare pou al pli
lwen.
Retir politik partizan dan nou
lavi tou lezour silvouple. Nou pa
kapab kontinyen avek en realite ki
52
ledikasyon nou zanfan, kot i pou
ganny son scholarship e si i pou
ganny en travay dan gouvernma, i
reste en konsiderasyon politik, si
ou pou ganny promosyon, lakaz
lasante andeor pei ou krwayans
politik i ganny pran an
konsiderasyon. Nou bezwen en
meyer sistenm, nou bezwen en lavi
normal.
Zot dir nou nou bezwen travay
ansanm me sa pou zis en realite si
pwennvi tou dimoun i ganny pran
an konsiderasyon. Nou annan
larises dan nou pei e premye se son
pep. Si nou angaz nou pou tou nou
zefor nou met ansanm, nou pou
kree sa bizou, en nouvo Sesel. Mon
krwar dan en Sesel lib kot son pep i
fyer e viv libreman. Mon krwar dan
en Sesel kot tou son zanfan i ranpli
ek lanbisyon, kouraz e en dezir pou
devlope kot drog ek lalkol i nepli en
fleo sosyal e nou viv dan larmoni ek
lazwa, kot sakenn de nou i respe
kanmarad e kot i annan sans
moralite tre o. Nou kapab fer li si
nou vreman anvi sa sanzman
oprofon nou leker.
Nou bezwen travay, i pa ase
pou detrwa dimoun fer speech
toulezan lo SBC e vin devan koman
liders pou montre direksyon, fodre
ki siporter koman aktivis e sitwayen,
nou tou nou dir ki nou bezwen en
meyer lavi pou nou fanmiy e nou
zanfan, annou e nou kapab fer li
ansanm avek SNP, nou kapab pran
sa direksyon si nou tou nou travay
ansanm avek SNP. Mersi Deputy
Speaker, mersi, bonn apremidi.
HON JEOVANA CHARLES
Mr Deputy, Onorab Manm Lasanble,
zabitan Roche Caiman, ser ek frer
Seselwa bonn apremidi. Ozordi mon
pran laparol avek fyerte akoz pou
mwan i en zour istorik. Istorik, akoz
pou premye fwa nou prezantasyon
pe ganny fer dan nou prop batiman,
nou prop batiman Lasanble
nasyonal. En batiman parey, i fer
plezir mazorite pep Seselwa i en bote
e i en fyerte parey en zabitan Roche
Caiman ti dir mwan. Mon ti a
kontan mwan osi dir gouvernman
Sinwanr mersi. E sa ki mon pli
kontan ozordi se ki mon vwar tou
dimoun alez e byen konfortab dan
nou nouvo batiman.
Msye Deputy, limanite ti byen
ler i ti konfye sa pei avek Parti Lepep
pou dirize. Erezman limanite ti
konnen ki sel parti ki ti pou kapab
diriz sa pei dan botan osi byen ki
dan movetan, i ti konnen ki le sel
parti ki pa ti pou les tonbe son bann
sirporter dan movetan ou dan
botan se Parti Lepep.
Depi ki nou parti e nou
gouvernman ti vin opouvwar an
1977, in toultan travay pou anmenn
53
en meyer lavi pou tou Seselwa osi
byen ki en pli bon sosyete pou tou
Seselwa viv ladan. Sa letan ti
annan bokou keksoz ki ti bezwen
sanze, ozordi si nou vir ennpti pe a’n
aryer sa ki nou’n kapab fer i vreman
remarkab. I neseser alor ki nou
toultan fer dimoun mazinen ki sa
pei ki zot vwar ozordi pa sa ki
gouvernman kolonyal ti kit deryer
an 1977. Sa bann dimoun ki anvi
fer krwar ki sa ki nou'n akonplir
ozordi ki zot tou zot pe benefisye, zot
zanfan in benefisye, zot fanmiy in
benefisye ti ganny kit deryer par
gouvernman kolonyal. Sa bann
dimoun zot bezwen arete anbet nou
bann dimoun akoz sa se Parti Lepep
e gouvernman lepep ki’n fer.
Msye Speaker, lannen pase ti
en lannen vreman difisil e Prezidan
Michel ti dir nou ki nou bezwen
kontinyen travay dir e travay dir
akoz ti annan bokou pou fer pou
nou kapab konsolid nou reform
ekonomik. E ki nou'n vwar sa
lannen, Prezidan in vin avek bokou
bon nouvel ki montre nou ki nou
reform in al byen e pe fer sikse.
Prezidan in anons plizyer mezir ki
pou ede redwir kou lavi tel ki
rediksyon dan tarif elektrisite,
revwar nou sistenm taks parey in
dir, sa ki byen nou anbelir e sa ki
mal nou sanze.
Msye Speaker i byen nou
kritike me sa zafer napa nanryen ki
gouvernman in fer i byen zanmen i
annan keksoz pozitif ki gouvernman
in fer malgre tou dimoun i benefisye,
sa i fatig mwan. I donn mwan
lenpresyon ki dimoun pa vwar kler
oubyen dir gonaz pou fer zot plezir.
Avek tou respe ki mon annan pou
Onorab Derjacques mon pa konpran
ki sa lobsesyon ki i annan avek sa
vye rikord reye ki mon’n dir mon’n
fatige tande. Vre i annan dimoun
ki'n bite dan sa Lasanble.
Msye Deputy les mwan
ansanm avek zabitan mon distrik
Roche Caiman sezi sa loportinite
pou montre nou lapresiasyon anver
nou gouvernman e tou lezot
partener ki’n zwe zot rol byen pou ki
nou reform ekonomik i vin en sikse,
e ki pe kontinyelman montre bann
progre pozitif ki pou aport plis
prosperite pou tou Seselwa. Msye
Deputy, listwar in toultan montre
nou ki pou en pep avanse oubyen
pou en pei avanse pou fer fas avek
bann defi parey nou'n fer lannen
pase i bezwen toultan met son
lentere personnel akote e koste
ansanm, reste solider e leve
debourye parey nou’n fer.
Letan nou, nou kote nou leve
e debourye i annan serten bann
dimoun ki zot zot kontan plito pou
54
get listwar lezot pei e tir bann leson
ki pa adapte ditou avek realite nou
pti pei e fer nou krwar ki laba i pli
bon. Aret konfiz dimoun. Si apre
15an zot pa ankor vin matir dir
mwan kan zot pou vini. Onorab
Derjacques mon ti a demann ou pou
rod bann lenformasyon ki byen.
Lekel sa graduate ki ozordi pe ganny
R4000? Kan ou ti ganny sa
lenformasyon? Too little, too late
Onorab. Graduates i dir donn zot
en break e aret abes zot.
Lepep Seselwa ozordi i annan
ase bon kalite e ase bon prensip pou
nou pa les personn bat nou latet
pou pa les tou kalite divan balye
nou, malgre ler divan i for nou tenir,
nou pa large akoz nou en parti ki
solid.
Mr Deputy, lendi nou dan
distrik Roche Caiman nou ti organiz
en meeting avek bann zenn pou
vwar ki vreman zot panse lo diskour
Prezidan e osi ki kalite aktivite zot ti
a kontan vwar dan distrik sa
lannen. Mr Deputy ti vreman
enpresyonn mwan lakantite zenn ki
ti vin asiste sa meeting e sa
lantouzyasm ki sa bann zenn ti
demontre pandan sa meeting.
Partisipasyon ti menm depas mon
lekspektasyon, bann sizesyon ki zot
ti met devan ti vreman enteresan e
lafason ki zot ti eksprim zot lo
travay ki gouvernman Michel pe fer
ti vreman fer mwan plezir. Lazenes i
zwenn avek mwan poudir zansla too
little too late, zot in fini fer zot
desizyon, ler zot ti bezwen zot, zot ti
les zot, zot ti let zot down, e la zot pe
repran kontrol zot ok e zot stab.
Mr Deputy mon bann zenn ti
tous sa lespri volontarya ki ozordi
zot pe envit lezot zenn pou vin
partisipe, zot ti dir ki sa lespri i enn
ki anmenn en kantite lazwa kot zot
ale, zot ti fer resorti ki gouvernman i
fer son bout e nou osi nou bezwen
partaz en pti pe nou letan pou en
bonn koz dan nou distrik zot ti fer
resorti ki olye vin fatig dimoun avek
en ta koze politik toultan akoz nou
pa organiz bann travay volonter ki
ava kontribyer pou ed dimoun.
Bann zenn Roche Caiman zot
dir mwan ki zot konfize avek lafason
ki nou lopozisyon i azir, zot pa
konpran akoz tou keksoz ki sorti kot
zot i zis negativ. Msye Speaker dir
mwan lekel ki’n dekonekte avek
lepep, Parti Lepep oubyen SNP? Mon
ti a kontan dir Lepep get byen lekel
ki pa pe dir okenn mo lo zot distrik
ozordi.
Mr Deputy dan son diskour
Prezidan in koz lo sa ki byen nou
anbelir e sa ki mal nou sanze, sa i
montre nou akoz ki sa lannen i pou
en lannen plen avek aksyon kot
55
gouvernman pou bezwen travay pli
vit, travay pli dir, travay pli smart e
vin pli efikas e donn piblik en pli
bon servis de kalite. Mon pou siport
Prezidan Michel dan sa demars e
mon swe se ki tou travayer Seselwa i
ekout sa lapel, sirtou sa bann
travayer ki travay avek lazans
welfare sosyal e lezot ki mon pou
monsyonnen plitar.
Msye Deputy mon pa kapab
pa koz lo sa lazans ziska ler mon
satisfe ki keksoz pe mars byen laba.
Dan mon prezantasyon lo diskour
bidze mon ti dir in fini avek sa
komodite ki ti apel napa lo letazer
dan laboutik, ozordi mon ti a voudre
dir sa parey pou sa lazans me mon
vreman trist akoz mon pa kapab,
mon konsyans osi ki sa i en size
vreman difisil, akoz nou pe travay
avek imen, me pou mwan ler en
manman pa kalifye pou ganny
lasistans akoz sa zofisye napa en
leker dan son lizye i fer mwan trist e
mon pa kapab aksepte ler en
manman son kes i avek welfare depi
zanvye sa osi i kas mon leker.
Ozordi pou mwan i kler ki sa lazans
napa ase mendev ki pe fer pran
bokou letan avek bann ka ki devan
zot zot menm ki bezwen fer
allowance pou bann etidyan pos
segonder, ki fer ki bokou ka pe
ganny process an retar. I vre ki i
annan bokou labi, akoz napa en
sistenm ki ou pou met anplas ki
dimoun pa pou teste son sans, me
sa ki nou merit fer provizyon, sa ki
servi sa larzan pou al vwayaze pran
aksyon si nou annan laprev ki sa
larzan in ganny mal servi. Me nou
bezwen fer sir ki sa ki merite i ganny
asiste.
Msye Deputy dan mon
antretyen avek mon bann zenn sa
problenm lanplwa ti osi en size ki ti
anmenn bokou deba malgre tou
bann lenformasyon ki zot ti’n
gannyen. Zot pa kapab konpran sa
problenm travayer etranze dan nou
pei, zot konpran byen kot napa
mendev lokal, me i annan bokou ka
ki bann presizeman lotel ler
interview i fer zot pa pran Seselwa
pou travay, zot dir napa, zis pou
lakonpannyen kapab anmenn
travayer etranze. Sa i vre, swa
interview i fer, bann aplikan pa
ganny enformen oubyen interview i
fer apre, personn pa tann nanryen,
apre ou retrouv ankor sa bann
menm pozisyon pe ganny advertised
lo televizyon.
Mr Deputy malgre i annan
bann employment agencies, i ankor
annan bokou pou fer sirtou kot
travayer etranze i konsernen, en
paran osi pa kapab konpran ler i
vwar son zanfan pa pe travay e
anmenmtan i vwar en kantite
56
etranze ki pe travay dan nou pei
sirtou dan lendistri touris.
Sa bann touris zot vin Sesel
akoz son lanvironnman e son latous
kreol. Se selman Seselwa ki bezwen
donn nou bann kliyan en meyer
servis a la kreol osi byen ki dan en
stil e dan lanbyans nou stil kreol.
Seselwa i kapab donn sa latous
kreol. Si zot premye lenpresyon i
sorti kot en travayer etranze e i pa’n
kontan, li i pa enterese si sa
travayer pa en Seselwa, i zis pa
rekomann son zanmi pou vin Sesel e
se tou. Mon swe alors se ki Minister
Lanplwa ek Mendev i revwar ankor
ennfwa son polisi ki gouvern
travayer etranze dan nou pei.
Msye Deputy mon ti a osi
kontan dir enn de mo lo nou
sekirite, lo lord ek lape. Labitid mon
les bann ekspert koz lo la me avek
plizyer lensidan ki’n arive Roche
Caiman, osi byen ki kot mwan mon
bezwen montre mon lapresiasyon
pour sa travay ki Prezidan in anonse
ki pe al ganny fer. Menm si en
dimoun pa kapab dormi laport
ouver ozordi me i ti a santi li
konfortab pour dormi avek son
laport fermen. Mon’n osi byen
apresye ler mon’n tann Asistan
Sirentandan lo televizyon Dimans
dir nou ki nou tou nou bezwen
travay ansanm. I vre ki dan sa
demars nou tou nou bezwen donn
en koudmen. Mon pa kapab
konpran kimanyer dimoun i kapab
antre dan en lakaz Roche Caiman
obor semen, vol tou sa ki annan dan
sa lakaz e personn pa vwar oubyen
pa dir nanryen - washing machine,
fridge, pake tou sa ki ou konnen e
les lakaz vid. Mon kontan alors si
vreman sa community policing i
ganny re-entrodwir akoz sa ti mars
byen dan distrik Roche Caiman.
Mr Deputy, zabitan Roche
Caiman in leve, in debrouye, nou’n
koste akoz nou konnen ki sel fason
pour nou reisir se koste e la ansanm
nou’n pare pou demen. Alors i pa
posib pour nou les sa bann nanryen
fer kontinyen devaliz nou bann
dimoun ki’n travay dir pour ganny
sa ki zot annan ozordi. In ler pour
bann paran aret soutiy zot bann
zanfan ki fer sa bann move vis. Avan
mon terminen mon ti a kontan redir
akoz ki Sesel i kot i ete ozordi akoz
sa gouvernman in envestir dan son
pep, sa gouvernman in pran son
responsabilite, e in kree en baz
sosyal kot tou dimoun i kapab wvar
pli lwen ki devan li.
In normal ki anmezir nou
devlope nou sirkonstans i sanze,
nou lanvironnman ki nou viv ladan i
osi sanze, i normal ki en kantite
keksoz ki nou’n fer ozordi i anmenn
57
plis defi. Nou konnen sa e set akoz
sa ki Prezidan dan son sazes in dir
nou si keksoz i mal nou bezwen
sanze.
Si ozordi nou pe koz lo sa ki
nou’n akonplir, se sirman akoz nou
tou nou ti koste e ozordi ansanm
nou dir nou’n pare pou zwenn nou
target pou lavenir. Msye Deputy
malgre tou, tou imen i imen, i
annan febles parey Prezidan Michel
in dir, kot i byen nou anbelir, kot i
mal nou aranze. Mon ti a kontan a
sa pwen aport mon soutyen a tou
bann dimoun La Miserre ki’n fer fas
avek sa problenm kontaminasyon.
Osi pou montre mon lapresiasyon
tou bann lazans e minister ki pe
travay pou rezourd sa bann
problenm. Zabitan Les Mamelles i
dir mwan dir Lasanble ki zot osi
pour en bon pe letan zot pe fer fas
avek kontaminasyon kot larivyer ki
napa nanryen ki pe ganny fer. Mon
espere ki en legzersis osi i ava ganny
fer pou rezourd problenm larivyer
Les Mamelles.
Msye Deputy Roche Caiman
osi pa’n ganny eparnye avek sa
bebet ki’n deside tir son gro latet.
Nou osi nou pe sibir bokou
problenm avek sewage. I annan
preski 3 lannen ki bann rezidan
vilaz enn, lot kote semen kot bazaar
i ete pe fer fas avek problenm
sewage sorti kot Eden ki overflow
dan vilaz. Tou lazans in monte pou
vin gete ki nou kapab fer pou
rezourd sa problenm, me anven.
Finalman Eden in tonm dakor pou
divert son sistenm akoz problenm i
avek laponp PUC. Mon espere ki sa
problenm ava ganny rezourd ennfwa
pour tou e ozordi mon ti a kontan
lans en lapel avek gouvernman pou
pa zis get ka La Misere an izolasyon
me pou fer en letid serye lo tou bann
landrwa ki pe fer fas avek problenm
desarz oubyen problenm sewage e
ennfwa pour tou pou esey rod bann
solisyon apropriye pou kapab
rektifye sa problenm.
Nou Roche Caiman nou pa’n
blanm ni Prezidan Michel, ni Eden
akoz nou konnen ki i bezwen annan
enzenyer ek teknisyen ki fer sa bann
travay me i malere ki in ganny pran
en bon pe letan. Ozordi tou sa ki
mal se Prezidan me nou tou sa ki
mal nou dir ki sa bann dimoun lot
kote ki mal, se zot ki malad. Mon
anvi ki en dimoun i dir mwan kwa ki
gouvernman pa responsab dan sa
pei.
Msye Deputy pour terminen
mon annan sa pour dir, mersi
Onorab Derjacques pou finalman
aksepte ki bann manman ki
responsab lakour ozordi e pour sa
manman ki ankor pe debrouye
lizour kot Eden e aswar kot IOT pou
58
fer 2 bout zwenn mon dir li pa
trakase akoz nou’n komans vwar
lalimyer. Mon pou kontinyen dan sa
demars pou demann sa zofisye
welfare pou get son ka e pa tarde.
Kontinyen fer sir ki zanfan i al lekol
e si i annan okenn problenm pou
ganny son pti goute 10 er, pas kot
lekol e koz avek headteacher e
keksoz ava ganny rezourd ziska tou
keksoz i retourn normal.
Nou dan parti lepep nou pou
toultan dan ou kote, nou pou la
pour ed ou, i normal si ou bezwen
pran en pti loan akoz ou’n vwar ou
menm ki i pli byen ou demann prete
e mars ou latet anler lo ou zepol olye
ki fer bann keksoz ki ilegal. I normal
sa. Sel dimoun ki pa pran loan se
sa enn ki annan larzan me li menm
li ki kriy for e dir ki ou bezwen viv
dan det.
Pour sa zenn manman ki
ankor pe rod en travay dan son gou,
pour le moman pran sa enn ki
preski parey sa enn ki ou pe espere
akoz mon pe demann Minister
Lanplwa pou reget polisi ki anploy
etranze sirtou dan bann lotel pour
ki ou a kapab byento trouv solisyon
pour sa travay ki ou anvi fer. Pa les
personn fer ou krwar ki ou pa sipoze
pran en travay ki pou ed ou ganny
ou lavi. Msye Deputy pour sa papa
ki pe kontinyelman bwar e pa pe
kontribye anver byennet son zanfan,
pandan sa letan Karenm mon pe
demann li pou sanz son leker, pran
en travay pour li kapab refer son
lavi e anmenmtan redwir en
travayer etranze. Ou osi ou form
parti sa pei, leve e debrouye, les sa
ki anvi krwar ou en bon nanryen
krwar sa ki i anvi.
Pour sa ansennyen ki pe get
nou bann zanfan, mersi bokou pour
sa travay dir e nob ki zot pe fer,
kontinyen gid nou bann zanfan.
Mon konnen ki gouvernman pe get
dan zot welfare. Bokou zot ki mon’n
koz avek, zot in dir mwan ki zafer in
bon. Mon profite pou demann zot
pou kontinnyen travay dir e travay
byen avek nou bann zanfan. Pour
ou sa zenn ki pe al fer ou letid pos
segonder, loportinite i la devan ou.
Sa ki ou bezwen fer se fer sir ou
profite, ou pran tou loportinite a ou
dispozisyon e ou travay dir pou ou
vin sa ki ou anvi vini demen. Les
bann tambour kriye, zot annan 2
lizye get pou zot menm.
Ozordi i malere ki mon pa’n
tann nanryen dir lo lasante, pour sa
ners, sa dokter, sa dantis kot
lopital, zot sourir, en pti bonzour, en
pti koman sa va i fer bokou pou en
dimoun malad. Kontinyen donn zot
sa, ou welfare pe ganny diskite,
byento ou osi ou pou apresye sa ki
59
gouvernman pe fer pour ou, pa get
dimoun avek en lizye politik, get en
malad parey ou ti a kontan en
dimoun get ou. Malgre sa dan nou
lopital mon kapab dir ki annan
bokou nou Seselwa ki pe fer en
travay ekselan e mon anvi montre
mon lapresiasyon e dir mersi e
kontinyen sa bon travay.
Pour sa bann zofisye kot biro
lakaz aret dir dimoun DA pa’n fer
okenn rekomandasyon, ed zot pou
update zot file, konsey zot lo fason ki
zot kapab fer pou komans fer zot
savings pour zot lakaz. Pour ou sa
travayer lanvironnman, nou
lanvironnman pou toultan reste enn
nou preokipasyon mazer e nou
bezwen reste vizilan lo tou son bann
laspe sirtou lo sa ki konsern pran
bann mezir pou sofgard nou lanatir
frazil osi pou gard nou promes avek
nou pep. E ler mon pe koz
lanvironnman mon krwar zot
konnen ki tou son laspe i afekte
kalite lavi imen. Mon swe se ki zot
kontinyen avek plis planifikasyon ki
pou permet zot al en pti pe plis lo
teren.
E finalman pou zabitan Roche
Caiman mon fyer pou sa ki nou’n
arive fer ansanm pou fer nou distrik
sa ki i ete ozordi e mon osi ere ki
nou ankor pe kontinyen ansanm,
mon demann zot pou kontinyen
donn Prezidan Michel e son tim zot
konfyans ek zot sipor pou kontinny
sa larout ki devan nou. Ansanm
nou’n pare pou demen.
Pandan sa letan Karenm Mr
Deputy, mon demann Bondye pou
gid nou tou, pou beni nou pei e tou
lepep Seselwa. Retir dan bann
leker, laenn, legoism e ranplas li par
lape ek lanmour pou tou dimoun,
pou lanmour Sesel. Mersi Mr
Deputy.
HON ANSLEY CONSTANCE
Msye Speaker petet avan mon pran
mon diskour mon ti a kontan dir
avek Onorab Derjacques, mon’n
deza dir dan vye Lasanble, petet
Lasanble i tro nef in bliye ki kwiyer
sal pa mete dan nou kastrol
silvouple. Digwa i en pep ki
debouryer. Nou koz selman laverite
avek nou dimoun. Mersi.
Msye Depite Speaker, Koleg
Onorab, tou Digwa, zabitan
Silhouette e tou bann zabitan zil
pros, Pep Seselwa, Depite Speaker
Vandredi pase Prezidan James
Michel pa’n zis fer en diskour lo leta
lanasyon me in osi fer en diskour
direkteman avek son pep. Prezidan
in koz direkteman avek nasyon
Seselwa akoz pour mwan in adres
tou size, bann konsern ki son pep ti
met devan li e devan lezot lotorite.
60
Atraver son diskour avek
Nasyon Seselwa, Prezidan La
Repiblik in demontre avek pep
Seselwa ki i annan 2 gran kalite, sa
se lasazes e leadership. In demontre
lasazes letan in koz lo tenm
nasyonal pour sa lannen e in
demontre sa vre leadership letan in
koz lo lapros son gouvernman pou
rezourd problenm ki pei pe pas
ladan me pli enportan anmenn vre
solisyon pou rezourd sa bann
problenm.
Deputy Speaker dan sa monn
ozordi lasazes i en kalite tre
enportan ki en dirizan i merit
annan, se atraver lasazes ki en
dirizan i kapab kree en relasyon
konfyans ant li ek son bann
sitwayen e kree en klima konfyans
dan pei pou kapab mobiliz lenerzi
tou dimoun ver en sel lobzektif.
Lasazes pa aste lo bazaar ni dan
kwen semen me vin atraver bokou
leksperyans, kapasite pou ekoute,
en volonte pou fer kekosz bouze e en
konesans lanatir imen e lavi
limenm.
Wi, kot fodre sanze nou a
sanze e kot i bon nou ava anbelir.
Lafason ki in elabor lo tenm
nasyonal dan son diskour lo leta
lanasyon, Prezidan in fer lepep
konpran ki sa tenm ansanm pare
pou demenn i enn ki tre enportan.
Sa tenm i enportan pou
gouvernman koman pou sak
Seselwa akoz se sa tenm ki pou gid
nou aksyon pandan 2010. Dezorme
sak Seselwa, sak desizyon e mezir ki
gouvernman pou pran i pe prepar
Seselwa pou afront lavenir. Dezorme
osi sak Sesel nou merit satisfer nou
lekor ki sak aksyon ki nou pran i
annan en konsekans ki anmenn en
benefis pou nou menm e pour nou
frer. Nou aksyon i merit osi pe
prepar nou pou fer fas avek nenport
defi lavi.
Ansanm i en lafors ki nou’n
vwar an operasyon dan listwar nou
pei e dan listwar lemonn. Dan nou
pei koman dan lemonn, sa lafors in
anmenn sikse e prosperite. Si ozordi
nou pti pei in fer telman sikse
malgre serten i ava vwar li otreman,
se byensir gras a nou
determinasyon e travay dir ki pep
Seselwa in fer ansanm. Legzanp in
toultan la devan nou, ler pep
Seselwa ti ralye ansanm ki nou pei
in fer plis sikse dan tou domenn.
Paregzanp pou zwe de zil kan nou
tou nou ti koste ansanm nou ti vwar
ki bokou keksoz de byen ti pase.
Wi, Msye Deputy Speaker
menm dan lemonn ozordi nou vwar
ki deplizanpli bann pei pe vin
ansanm, nou vwar sa dan nou prop
rezyon atraver bann lorganizasyon
61
parey Komisyon Losean Endyen e
SADC ki Sesel i en manm. Sa bann
lorganizasyon in anmenn bokou
benefis pour Sesel. La lo lasenn
enternasyonal nou vwar Linyon
Eropeen, Nasyon Zini e lezot, tou pe
esey rod solisyon pou problenm
global tel ki sanzman klima e
resesyon ekonomik. Wi, Msye
Deputy Speaker ansanm pou lavenir
limanite e lavenir limanite se lavenir
Sesel. Si bann pei lemonn pe zwenn
ansanm pou rezourd bann
problenm e kree plis larises i kler, i
tre kler ki i pa pour fer sans ki Sesel
zwenn ansanm avek lezot pei
lemonn si dan Sesel Seselwa pa ini
ansanm. Non selman i byen pour
nou vin ansanm me nou forse
zwenn ansanm koman en pep si nou
anvi sirviv dan sa nouvo lord
mondyal.
Sanzman klima, parey menas
pirat pa gete lopinyon politik, ni
kouler lapo oubyen larelizyon, nou
bezwen ini fas a lavenir akoz si nou
pa fer li se nou menm ki pou
regrete. Depite Speaker lannen pase
ler Prezidan La Repiblik ti delivre
son diskour dan Lasanble Nasyonal,
ti annan bokou lensertitid, bokou
kritik e parfwa menm bokou
mekontantman. Me erezman enn an
apre nou’n vwar sa gran
transformasyon dan nou lavi e dan
lekonomi Sesel. Gouvernman nepli
en akter me plito en fasilitater.
Dimoun nepli bezwen met lalinny
gran maten oubyen rod marse pou
rod enpe forex. Ozordi dimoun i
marse pou rode ki labank oubyen ki
biro desanz ki i donn en pli bon
deal.
Wi, malgre en pti pe lenkyetid
nou ti annan konfyans dan
leadership Prezidan Michel e tou son
lekip pou transform lekonomi nou
pei e fer li vin pli stab pou lepep
Seselwa.
Leta nou nasyon ozordi pa pli
pir ki pou bokou pei, gouvernman lo
en ritm ralanti pe kontinyen ek son
progranm sosyal, son progranm
lakaz. Wi, nou pou reisir a
kondisyon nou travay ansanm.
Avek sa slogan leve debrouye, bokou
Seselwa in ekout lapel Prezidan
Michel e pe debrouye. I annan pe
get dan posibilite enn pti biznes,
lezot pe travay overtime ouswa pe fer
part time. Sa dan limenm Onorab
Wavel i montre ou en bon sinny ki
veikil nou lekonomi i lo bon semen,
wi i lo bon semen. Avek en tel
latitid, napa fason ki Seselwa pa
pour sorti venker. Nou’n toultan
ganny rapel ki apre movetan i
toultan fer botan. Nou pe deza vwar
e antre dan letan kalm. I ankor
annan pti laroul me nou’n pare nou
e nou dirizan in annan konfyans e
62
lepep i annan konfyans ki nou pou
reisir. Wi Onorab Wavel, nou pou
reisir. Konmdir koze kout ki kout
nou bezwen reisir pou Sesel.
Msye Deputy Speaker i annan
bokou kritik ki Prezidan pe vann
Sesel avek etranze e sirtou
Arab. Mon oule dir de pti keksoz lo
la. Dir mwan Lider Lopozisyon ki
nou pou fer avek nou bann frer
Seselwa ki parpiye dan tou kwen
lemonn. Eski nou pou met en lalwa
pou fer sa bann pei ekspedye zot
dan Sesel? Nou bann etidyan ki
nou anvoy etidye, ki nou pou fer
avek zot? Eski nou annan en lot
plannet ki ou’n deside avek sa leta
efikas ki ou anvi kree pou met zot
ladan? Nou bann pasyan ki bezwen
al tretman, dan Lenn Larenyon,
Moris, Sengapour ki Lopozisyon i
oule nou fer? Akoz ki nou’n ariv dan
sa fason? Sa ki mon Per ti dir
Dimans dan son sermon i annan
parfetman rezon. Mon Per ti dir ki
pese pa sorti a leksteryer imen, i
sorti dan leker imen. Me mwan mon
demande ki kalite leker serten antre
nou i annan pou lezot son frer ki pa
menm nasyonalite ki li. Ki nou
problenm alors?
Me sa ki enteresan avek sa, ki
nou vwar? Ler nou ganny keksoz
avek sa bann menm pei nou reste
silans, oubyen nou fer enpti riye
zonn parey nou dir. Angle, Ameriken
nou riy pli for, Siva napa problenm,
kot larzan i konsernen Msye Deputy
be bann ki pe kritike se zot menm ki
pe fer papye legal sa bann menm
dimoun. Kan ki nou pou vin onnet
avek sa pep Silvouple, kan ki nou
pou vin onnet avek nou konsyans?
Kote i annan larzan, wi, mon
repete, mon la. I fer mwan mazin
kasalo ler ti tonbe Beau-Vallon
sakenn ti erit son morso. Apre nou
vin dir avek Seselwa nou annan
problenm? Akoz ki nou pa koz sa
ki vre. Ler nou komans en keksoz, si
nou annan lenformasyon, annou vin
transparan, pa zot menm ki dir? E
fer lepep konnen. Akoz ler letan nou
balbize e en letan apre nou reste
silans. Vann later avek etranze, dir
nou, dir nou tou sa ki zot konnen.
Mwan fransman verite mon pa’n
benefisye debor avek lavant later
Arab. Mon lanmen i prop. Lekel ki
pe fer sa bann gro tranzaksyon
transfer later? Dir lepep Seselwa,
lopozisyon. Lekel ki pe anmas sa
bann gro sonm larzan? Onorab
Wavel dir nou.
Msye Depite Speaker i paret
mwan SNP i kont sezon. SNP i kont
sezon Msye Depite Speaker, mon a
dir. Pandan en serten tan letan zot
rod en viktim, zot denigre sa viktim
pli ba ki later, apre misteryezman
63
arete. Me ler zot arete, be dir
Seselwa pou ki rezon zot arete e
mon demande akoz en silans profon.
Pep Seselwa annou ouver nou lizye,
krwar mwan i annan angiy anba ros
ki nou pa pe ganny met okouran. I
annan malen boug dan sa pei e pli
move i annan boug visye dan sa pei
ki posed en lespri malis me i fer
krwar zot inosan.
Mon ti dir letan i pas vit, kot
parfwa nou sanble oubliye. Zot rapel
dan sa vye Lasanble ler nou ti koz lo
Siva, Siva ti ganny denigre par
Lopozisyon e ozordi Siva i trankil,
napa en mo kont Siva, la nou
Sheikh Khalifa La Misere. Ozordi
tou i nef pour zot, tou in fini bliye,
menm largiman Msye Depite
Speaker, pour mwan menm
largiman ki mon’n antann Onorab
Wavel bomaten, sa menm litani
2006 ki i ti fer avan eleksyon se
menm litani ki in fer bomaten. Mon
a donn zot detrwa.
Nou pe vann Sesel avek Siva,
Seselwa pe vin etranze dan son prop
pei, Sesel pou Seselwa pa pour
Endyen, annou pran nou pei, me
selman sa ki i gannyen anba latab i
pa vin met la lo latab. Pep Seselwa
annou fer atansyon dan sa pei, ler
nou pe koz ki dimoun i mizer
kimannyer nou nou konstrir? Nou
kontinyen konstrir nou kontinyen
rod pli gro loto. Seselwa annou
ouver nou lizye. Mwan seryezman
mon dir e mon repete, si nou al dan
verbatim 2006, i annan zis de pti
mo ki’n sanze, napa nouvo ki
Onorab Wavel in vin dir nou ozordi.
E pep Seselwa nou annou reflesir,
nou konnen kote nou anvi ale,
annou bouz de lavan akoz sa boug li
in pare, nou annou travay pour nou
ariv kot nou anvi arive.
I vre ou’n fini parey alors
sanmenm ou pe mobiliz.. - Msye
Speaker mon vin ankor en pti bout
lo sa zafer koripsyon. SNP napa
okenn laprev koripsyon, zot pe zis
envante e fabrike parey zot labitid,
zot trouv en vil e plezir dan domaz
trankilite dimoun avek zot bann
negativite, i paret ki zot annan en
zenn ki fatig zot, ki anpes zot les
dimoun viv anpe. Zot bezwen
konstaman, sa mon konnen sa, zot
bezwen konstaman pe estig lavi zot
prosen sansan dimoun pa pour
vwar zot.
SNP pa’n zanmen fer nanryen
ki byen, zot pa’n zanmen fer keksoz
ki bon aprezan zot vin prizonnyen
zot prop negativite, zot pa kapab
sape dan sa prizon ki zot menm zot
in kree. Si zot pa fer sa bann aksyon
negativ dimoun pou bliy zot e zot
konnen pa tro lontan zot pou nepli
egziste.
64
Deputy Speaker malgre lefe
problenm ekonomik lannen pase,
mon kontan pou note ki nou pti zil
La Digue in kontinyelman devlope
parey son moto i dir lantman me
sirman. Renovasyon lopital pe byen
avanse e byento bann pasyan ava
kapab ganny zot bann servis labityel
e pour sa mon oule remersye tou
Digwa pour zot pasyans e
konprenezon spesyalman bann staff
ki’n travay anba en kondisyon difisil
pandan sa detrwa mwan. Nouvo
dormitwar pou byento akeir bann
lekip sportif, nouvo stasyon petrol
pou byento an servis. Plis fasilite
pour bann pti antreprener dan
nouvo batiman fon pansyon. Bokou
bann pti proze in benefisye nou
kominote e endividyelman sak
Digwa, sak biznes, sak lenstitisyon
ki’n zwe zot par pour ki La Digue i
kontinyen progrese e pour sa mon
asire ki nou pli pare pour sa lannen
e pour lavenir nou zil. Diferans
politik, larelizyon pa’n zanmen vin
en baryer e pa pour devret zanmen
vin en baryer pour nou.
Frer e Ser Digwa par nou
lankourazman annou kontinyen ed
sak zanfan realiz zot rev, annou ed
sak ansenyan donn sa ki meyer a
tou zanfan, annou ed nou servis
lasante donn en pli bon swen nou
bann pasyan, tou nou akter dan
sekter tourism, donn en pli bon
servis nou bann viziter, peser,
planter e tou lezot travayer, donn
nou zil tou lankourazman dan son
devlopman e zis atraver nou
dedikasyon personnel ki nou
vreman pare pou afront lavenir avek
konfyan. Proverb i dir nou pa devret
zanmen sede avek lavi akoz si nou
sede avek lavi set avek plan Bondye
pour nou zil e nou pei ki nou pe met
an zwe. Kot fodre nou aranze
Onorab, annou donn lanmen
aranze, kot i bon annou anbelir.
Deputy Spaker, a sa pwen
mon oule eksprim mon sipor pou
Prezidan Michel e mon asire ki tou
Digwa in apresye ler Prezidan ti dir
ki nou devret liber lespri e lenerzi
nou bann pti antreprener. Tro
souvan nou bann lespri inovativ i
ganny etoufe. Premyerman par bann
prosedir ki pa fer sans,
dezyenmman par bann zizman
malisye e sa i pa anmenn progre me
plito retard progre.
Dan menm lalinny mon pe
propoze ki gouvernman i revwar rol
lotorite Licensing dan sa nouvo
klima ekonomik ki nou pei pe pas
atraver. E dezyenmman i devret
annan en kordinasyon pli efikas ant
bann lazans ki annan en rol direk
avek devlopman nou pti biznes dan
nou pei. Sa i ava fer ki bann pti
65
biznes i grandi san ki nou kontinyen
zwe kouk kasyet.
Msye Speaker bann zabitan
La Digue i swete pou vwar plis
mouvman lo sa dosye Chez Labitan,
nou’n ganny dir ki an se moman
Sesel pe fer en kanpanny affordable
Seychelles me i napa akomodasyon
ki pli favorab e abordab ki kot bann
zabitan zot menm. La ankor i pa
bann zabitan La Digue ni son MNA
ki pou fer bouze dosye gouvernman
e sanz bann polisi relevan. Sa i
louvraz bann zofisye, bann
teknisyen konpetan. Si Prezidan in
ekout demann son pep, e retir taks
lo bann lakaz ki nou pti dimoun pe
lwe, pour zot sirviv, mon pa kapab
konpran akoz sa bann zofisye ki
annan sa responsabilite pou adres
sa polisi pe trennen. Tro souvan
nou blanm MNA oubyen nou blanm
gouvernman pou travay ki bann
teknisyen in ganny demande pou
fer. Wi, kot i mal annou sanze, kot i
byen annou anbelir pou prosperite
sa pei.
Msye Deputy Speaker dan son
premye diskour lo leta lanasyon ki i
fer dan nou nouvo batiman
Lasanble Nasyonal Prezidan Michel
in osi demontre ki i annan bokou
kalite leadership. En bon lider set
enn ki annan kouraz pou pran
desizyon menm si i difisil me ki pou
aport fri plitar. Avan lans tenm
nasyonal pour sa lannen Prezidan
Michel ti pe deza viv sa tenm akoz
lide deryer progranm reform
ekonomik ki i ti lanse an 2008 sete
zisteman pou pep Seselwa vin
ansanm e fer keksoz pou prepar nou
pou demen. Ozordi reform pe aport
fri e fer ki nou pare pou afront
okenn nouvo defi ekonomik a
lavenir. Se sa reform ki’n met
lekonomi nou pei pare e san sa
reform nou ti pou sibir olye tir
benefis avek lavenir.
Prezidan in deza dir, ziz li par
son aksyon, i kler Deputy Speaker
ki nou pou ziz Prezidan Michel pour
son bon travay e lepep Seselwa i
deryer li pour sa bon travay ki i pe
fer. Parey mon ti dir lo komansman,
Prezidan Michel i pa’n zis fer en
diskour lo leta lanasyon oubyen en
litani problenm parey Lider
Lopozisyon in fer, me Prezidan in
tous lemosyon son pep, in adres
problenm ki pe tous sak kous nou
popilasyon. In fer sa letan in servi
sa mo nou lafyerte Seselwa. A labaz
sikse koman en nasyon se nou
lafyerte akoz nou krwar, malgre nou
pti, nou egal avek tou lezot pei
lemonn. Se nou lafyerte ki fer nou
toultan vwar keksoz lo bon kote, se
sa lafyerte ki fer nou leve e debrouye
olye asize viv lo lasyer lezot par
refize travay, vole, servi drog e
66
lapares, sa se pa zis bann defo me
osi bann konportman ki al kont
lafyerte Seselwa. Depite Speaker tou
bann tenm Nasyonal ki nou’n
annan, in demontre ki mannyer
gouvernman lepep i met son pep
osant nou devlopman. Tou nou
bann sanzman ki’n ganny fer, in
aport plis fri pour nou pep. Zot in ed
nou reflesir entelizaman atraver nou
bon sistenm ledikasyon ki nou pe
kontinyelman amelyore. Ozordi nou
pep i pli byen konpran akoz ki wi,
enn nou tenm nasyonal ti dir nou
ser sang. Se zisteman akoz nou’n
konpran kan i mal nou aranze e kan
i byen nou amelyore. Nou
lentelizans i montre ki leta nou
nasyon i tre pozitiv malgre nou
bezwen fer fas avek bann kouran
mondyel.
Msye Deputy Speaker mwan
mon ti annan zis en dernyen pti
keksoz pour mwan dir Onorab
Wavel, bomaten ler in koze i dir
Parti Lepep in oubliy son pep. Be
mwan mon dir ek li Onorab Lider
Lopozisyon ou’n bourye dan ou prop
mansonz, ou’n bliy ou pep, ou’n bliy
ou pep fasilman. Donk alors ni ou,
ni Lonorab Derjacques, ni Onorab
Prea, sey koz en pti gin pou Bel
Ombre, nou a pas nou letan koz zis
La Misere avek delo sal? Anou serye
dan sa pei, don... Nou pas nou letan
zis koz delo sal? Gouvernman pe
azir lo la, annou koz lo leta sa
nasyon, annou dir sa pep keksoz ki
pli enportan.
Depite Speaker mon oule
zwenn avek Prezidan La Repiblik
Msye James Alix Michel pour mwan
promot nou tenm Nasyonal;
Ansanm nou pare pou demen kot i
mal nou a koste e nou a korize e kot
i byen nou ava anbelir pour ki
benefis sa zenn zenerasyon i
benefisye. Kouraz pep Seselwa.
Mersi bokou.
MR DEPUTY SPEAKER
Nou ava adjourn nou ava tournen
dan 30 minit.
(Break)
DEPUTY SPEAKER
Yes Onorab Arissol, proceed.
HON SANDY ARISSOL
Mr Deputy Speaker, manm Lasanble Nasyonal, zabitan St Louis, pep
Seselwa. O komansman sak lannen Lasanble
Nasyonal nou ganny sa posibilite pou ekout Prezidan vin fer en diskour lo leta nou nasyon. Pou
mwan sa i parey letan en dimoun ki al kot dokter pou fer en check-up,
letan dokter in fini fer tou bann test bann x-ray eksetera i met li asize e i
dir li kwa ki in vwar. Dokter i tal tou keksoz ater devan sa dimoun e la i
67
donn li bon nouvel e osi parfwa move nouvel. Me letan sa dimoun i
sorti kot dokter i sipoze konn leta son lasante.
Malerezman isi Sesel Prezidan
I vin fer en diskour lo leta lanasyon
me letan i fini personn pa vreman konnen ki leta nou nasyon i ladan. Lepep Seselwa i reste dan dout e i
pa ganny direksyon lo kwa ki i pou bezwen fer.
Prezidan Michel in fail pou
adres bann size ki konsern Lepep
Seselwa, e parfwa mon menm demande si i pe viv dan menm pei
avek nou. Pandan 35 minit Msye Michel in zwe 3 kart, premye kart se Abu Dhabi, dezyenm kart Abu
Dhabi e trwazyenm kart osi Abu Dhabi menm. Anmenmtan Msye
Michel in pas bokou letan pou dir nou ki manyer nou bezwen kontan bann etranze ki vin travay isi Sesel.
I menm profite pou lans en gro latak lo bann Seselwa ki kestyonn prezans etranze dan nou pei, an
dizan ki sa bann dimoun i zenofobik. Mon sir ki lamazorite
Seselwa pa ni konpran ki sa mo i vedir, me tou senpleman i vedir bann dimoun ki pa kontan bann
etranze. Mon krwar ki fodre nou komans la akoz sa size etranze dan nou pei ozordi i pe vin en gro
problenm, si nou pa get sa size byen dan son lizye nou riske trouv nou
avek bann pli gran problenm plitar. Premyerman mon anvi dir ki
gouvernman Msye Michel in fini perdi kontrol lo etranze ki vin travay
Sesel. A nenport ki moman dan nou pti Sesel i annan en kantite etranze
ki pe travay e pe menm fer bay avek Seselwa, e sa bann dimoun i annan
napa ni menm permi travay. Letan en zenn fiy Sid Afriken i
vin Sesel lo en permi viziter e i al Desroches e apre i komans travay e letan Seselwa i poz li kestyon e zot
dir li zot pou raport li li i dir Msye Savy son zanmi e napa nanryen ki
pou arive. Mon krwar sanmenm sa ki solda lobaz i dir sa dominer sa. Letan serten lotel i ganny dir ki zot
pa kapab anploy etranze me apre en pti koud telefonn dan serten biro
tou keksoz i oke, mon osi krwar ki nou annan en problenm. Sa i zis 2 legzanp ki montre ki zafer i an deor
kontrol e sa si ou demann departman imigrasyon zot pou aksepte. Kote alor problenm avek
etranze i vini dan nou pei e akoz ki bokou Seselwa i ankoler, e la mon
anvi dir ki sa i en problenm ki bokou pli gro ki Msye Michel limenm pe met li. Seselwa i kontan
son pei e letan en etranze i vini e i azir konmsi li i pli Seselwa ki ou sa i pa normal. Seselwa i ekspekte ki
etranze ki vin dan nou pei i respekte nou e nou nou a respekte li. Zot a
swiv nou lalwa zot pa vin zis fer bann louvraz ki nou Seselwa nou kapab fer me zot osi ganny bann pli
zoli morso later, tandi ki sa pti Seselwa pe ganny anvoye demen
tanto e anplis ki sa nou pa ekspekte zot pe ganny nasyonalite konmsi sa i en keksoz ki vann bazar. Seselwa i
ekspekte menm kourtwazi avek bann etranze parey ki nou nou
68
montre zot. Malerezman sa pa leka, e gouvernman i tro soutiy serten
etranze pou fer sa ki zot anvi e se la kot problenm i arive.
Letan en papa oubyen en
manman pa travay e i konnen ki sa
plas ki i merite pe ganny okipe par en etranze ki manyer eski sa msye, Msye Michel i krwar sa dimoun i
santi li. Letan en Seselwa i aprann ki en lakonpannyen etranze i fer vini
plis ki 2000 travayer e ki zanmen in deza annan en lanons lo SBC oubyen dan zournal pou rod
travayer, eski sa i fer li en gran dibyen, eski i bezwen zis satisfe ki
sa etranze pe vin travay pour Sesel, eski i pa normal pour sa dimoun mazinen ki sa travayer etranze li i
pe met manze dan kastrol son fanmiy, me li Seselwa i bezwen al rod lasistans e monte desann. Fodre
ki nou serye nou lo sa size. Letan drayver pick-up i asize
lo stadium me selman bann lakonpannyen etranze pe pefer vini
zot transpor avek zot drayver, eski sa boug pa pou annan en move santiman vizavi etranze? Letan
bann drayver pick-up lo Praslin tanzantan zot bezwen lager pour zot
ganny travay e akoz sa lakonpannyen i oule servi son prop transpor ek drayver etranze, eski
nou ekspekte sa bann boug pou riye ziska dan zot zorey oubyen nou ekspekte lakoler ek fristrasyon.
Solisyon pour sa zafer etranze i senp gouvernman atraver limigrasyon
fodre annan pli gran kontrol lo ki kalite travay etranze i vin fer isi, ki kantite zot ki rantre dan nou pei, e
si travay ki zot pe vin fer pa kapab ganny fer par en Seselwa. Anplis ki
sa fodre ki sa bann etranze i respekte nou ek nou tradisyon, me
pli enportan fodre koup lo lakantite etranze ki rantre dan nou pei e ki apre zot anmenn zot frer, zot
kouzen, zot ser pour vin rod nou nasyonalite. Seselwa pa kontan sa e si i kontinyen mon pa pou etonnen
si nou pei pou pas dan pli gran problenm alavenir.
Mon santi ki Msye Michel pa
pe vreman konpran lakoler ki annan
dan lepep Seselwa ozordi lo plizyer size, etranze i enn, me eski i konnen
ki tou Seselwa i ankoler avek sa konstriksyon ki pe fer La Misere kot ansyen tracking station e ki tou
dimoun ozordi in adres lo la. Lakoler i lo plizyer nivo Mr Deputy.
(i) Premyerman Sheikhs
Khalifa ti ganny en
arpan later pou R1,
(ii) dezyenmman sa
konstriksyon in tonm anba imilite diplomatik,
(iii) trwazyenmman zabitan pa dormi byen akoz travay i ale en lannwit
antye,
(iv) katriyenman lalwa planning pa aplike pour
zot,
(v) senkyenman zot in
polye tou sours delo, e
69
ziska prezan napa okenn solisyon pour sa,
(vi) sizyenmman tou swadizan donasyon ki’n
ganny fer se pou lentere personnel,
(vii) setyenmman tou son
keksoz i rantre dan pei san pey GST tandis ki sa Seselwa e sa pti
fanmiy pe soufer avek bann lafouy ki
Ostralyen in fer lo erport.
Lakoler Seselwa i gran e dimoun i fristre. Sa i en lapse leta nou nasyon ozordi ki Mr Michel in oubliye
konpletman, e sa bann mansonz ki bann ozofisye dan gouvernman i
donnen i ogmant sa fristrasyon plis ankor, sanmenm sa Sesel sa.
Keksoz ki mwan personnelman mon’n kontan se
pour vwar bann MNA lo lot kote pe bat lanmen letan Mr Michel ti a pe fer bann lanons lo size taks, GST e
lezot pti biznes. Sa ti fer mwan vreman riye akoz ankor enn fwa i reflekte leta nou nasyon kot parfwa
dimoun pa vreman reflesir lo kwa ki pe arive dan son pei akoz i bezwen
siport bann bon lide. Dimoun tro souvan i zis regarde lekel ki pe anmenn sa lide parey nou dir dan
langaz kreol zot pa get konteni sa let me zot get fakter e menm parfwa zot
anvi bat sa prop fakter. Sa i montre en leta lespri ki mon krwar nou
bezwen sanze dan nou pei e la mon anvi dir ki mon fyer ki SNP ti
eksprim li byen for lo tou sa bann size ki menm Minis Finans pa ti
aksepte. Ozordi pa ni menm 3 mwan
plitar Mr Michel in aksepte tou bann propozisyon SNP. Seselwa i bezwen kontan ki malgre SNP i ganny
maltrete e ensilte i annan en keksoz ki nou pe fer. Travay pour sa pei e
dan lentere son pep nou pa zis fer tapaz me nou fer bann propozisyon osi ki bon. Sa lannen nou pou
kontinyen fer li akoz nou kontan sa pep Seselwa e nou anvi ki Seselwa i
reste sitwayen premyer klas e non pa sitwayen dezyenm klas parey serten i anvi fer nou vini. Zisteman
lo sa menm size mon fyer ki le 7 Zanvye letan PUC ti ape desir lagorz lepep Seselwa SNP ti debout e kriy
byen for ki zot pa ti devret pe sarz dimoun nouvo tarif pour sa ki zot in
servi an 2009, Parti Lepep pa ti dir nanryen. Malgre ki PUC ti al lo SBC pou dir ki sa i byen e tou keksoz i
legal, Parti Lepep pa ti dir nanryen. SNP ti kontinyen fer tande lavwa lepep Seselwa e finalman PUC ti
bezwen aksepte sa ki SNP ti a pe dir. Se sa leta nou nasyon, i annan
en parti politik ki apel SNP ki la pou debout lo kote lepep Seselwa tandis ki i annan en gouvernman ki apel
Parti Lepep ki’n fini oubliy soufrans son pep.
Dan menm fason leta nou
nasyon i montre ki se SNP ki’n
debout for lo kote pti biznes. Dan deba lo bidze nou ti repete ki polisi
70
gouvernman Parti Lepep ti pou touy pti biznes, nou ti demande ki sa
sonm lo ki zot pey taks i ogmante e nou ti rod proteksyon pour pti
biznes. Larepons ki nou ti gannyen sete in ler, ler in arive pour sa bann dimoun aprezan fer zot kontribisyon
akoz zot in byen pase dan sa pei, ozordi ki nou tande Msye Michel i vin kas tou largiman Minis Finans
ek bnan MNA Parti Lepep. Egzakteman parey ti fer lo size
konpansasyon pou travayer IOT e i montre sipor pou pozisyon SNP. Mon espere ki lepep Seselwa i
konpran enpe pli byen aprezan ki avan ki SNP i koze nou analiz
keksoz tre byen e nou rod lentere dimoun, tandis ki bann ki’n vin dir ou met dimoun o sant devlopman
ou a krwar zot plito vin rode kwa ki zot pou tire avek ou e le moman ki zot fini atenn zot bi zot kit ou ater
trankilman konmsi pa zot sa.
An 2010 nou’n ganny sans pou nou komans regard leta nou nasyon atarver bann gran promes
eleksyon ki Msye Michel ti fer an 2006. Seselwa ti tann tre byen akoz ti ganny proklanmen byen for ki pou
annan konstriksyon 5 mil lakaz e ki tou dimoun ki lo lalis pou ganny en
lakaz. Minis Dugasse li dan son kote ti vin dan Lasanble i dir byen for ki sa i en promes santre ki pou ganny
realize. Dapre zot, finansman pour sa proze ti’n fini gannyen e tou
keksoz ti anba kontrol. Ozordi nou ganny dir ki sa pa pou arive, leskiz se kriz ekonomik mondyal me
selman sa ki nou pa tann nanryen konsernan sa 4.5 milyon ki’n
disparet, eski sa osi ekonomik mondyal? En pwen ki dimoun i
devret reflesir lo la set akoz ki lakaz pou komans ganny donnen zis lavey
en eleksyon. Eski zot pa santi ankor ennfwa size lakaz pe ganny servi koman en zouti politik? Lakaz ek
lezot servis ki dimoun i bezwen fodre aret ganny servi koman en boul politik. SNP i krwar ki dan en leta i
bezwen annan en prensip kler lo ki prosedir pou ganny akse avek bann
servis leta, tou dimoun i devret konn sa byen, e alors swivan bann provizyon ki dimoun i fer e ki
priyorite zot ganny plase zot ava konnen ki politik i andeor
konpletman. E si tou sitwayen pe ganny regarde dan menm fason personnelman mon krwar i
degoutan, mon repete i degoutan letan en keksoz sitan enportan parey lakaz i ganny determinen
swivan laparans MNA Parti Lepep oubyen chairman brans Parti Lepep
parey ti arive Les Mamelles ek Mont Fleuri tou resaman. Msye Michel pa vwar nesesite pou kas sa vye model
e ranplas li avek enn ki modern, efikas e san diskriminasyon.
Mr Deputy i kler ki Mr Michel
in fer en diskour lo leta nasyon
Seselwa, me in oubliy morso pli enportan, sa se soufrans ki lepep Seselwa pe pas ladan ozordi. Lo zis
en repriz ki in mansyonn soufrans en manman ki pa kapab aste en
kado pour son zanfan mon anvi dir avek Prezidan Michel ki tradisyon aste kado in preski fini parmi nou
bann dimoun ki pe trimouse.
71
Bonnonm Nwel i nepli pas kot bokou lakour akoz dimoun pe
soufer avek sa pri lavi ki kontinyelman ogmante. Ozordi
lepep Seselwa pe soufer, lapey lafen dimwan nepli pou sa travayer, mon repete lapey lafen dimwan nepli pou
son travayer, me son lapey i al pou PUC, i al pou SPTC, i al pou HFC e i al pou tanbi. Letan sa bann
lorganizasyon in pran zot bout napa gran keksoz ki reste, parey koze i dir
dan en sren ki annan pou sale. Sa soufrans ki sa pep pe pas ladan i vreman fermal, e tou lezour dimoun
i ganny nouvo sok, letan Msye Michel e gouvernman pe koz lo
stabilite anba laba se zis boulvers ki dimoun pe eksperyanse. Letan zot koz lo kantite rezerv ki’n ogmante
Seselwa li i bezwen ferm son kont ki zot in ouver avek Savings Bank.
Zafer i sal, e plis dimoun ozordi napa mwayen pou okip zot lakour parey i devret. Sa gran lafyerte ki
Seselwa ti annan pou okip son lakour e kit tou keksoz vreman prop pe perdi, non pa akoz i pa anvi me
plito akoz mwayen pa permet.
Sa se vre leta nou nasyon, petet Msye Michel pa vwar sa akoz letan i vizit 4 dimoun dan en distrik
kot tou keksoz in ganny organize e lenpresyon ki li i gannyen se tou keksoz i oke e son pep pe viv byen.
Petet se sa elizyon ki ozordi nou annan en Prezidan ki’n dekonekte
avek soufrans son pep. Annou pa oubliye ki bokou pti biznes ozordi pe soufer e i resanble ki napa gran
lentere pou protez zot. Semenn pase nou’n ganny sok letan nou’n aprann
ki korperativ fermye pe aret aste poul akoz zot annan tro bokou dan
freezer. E Msye Hoareau in fer kler ki sa pou annan en lenpakt lo
hatchery e lo prodiksyon manze zannimo akoz demann pou redwir. Sa i devret ganny pran koman en
sok ki pe tap nou demars sekirite alimanter e nou tou nou devret
konsernen avek sa sitiasyon. Dan SNP mon kapab dir zot ki
nou ti vwar sa pe arive, letan nou ti debat pourki gouvernman i rantre
avek en sibvansyon, nou ti konnen ki zanmen bann fermye lokal ti pou kapab fer konpetisyon avek fermye
Brazil. Nou ti konnen ki lenportasyon ti pou kas en lendistri lokal.
Pep Seselwa Lanmerik pei pli
ris o monn in donn bann fermye sibvansyon ou rediksyon prodiksyon akoz zanmen i pou kapab fer
konpetisyon avek bann pei Sid Ameriken kot lapey i en kar sa ki
Ameriken i gannyen. Sa lenportasyon lavyann ki pe arive ozordi dan Sesel napa okenn fermye
ki pou kapab bare, rezilta i kler, laferm pou ferm enn par enn e dimoun pou perdi lanplwa.
Gouvernman i bezwen rantre imdyatman pou protez sa sekter nou
lekonomi. Sankwa nou kapab dir orevwar prodiksyon lavyann lokal, fer keksoz ozordi e pa rod vin donn
latizann apre lanmor parey zot abitye fer. Eski gouvernman in
antann Msye Michaud, Msye Moustache, Msye Corgat, Msye
72
ChangHong, Mr Morin ek lezot fermye?
Sa i zis komansman Msye
Deputy, lafason ki keksoz pe ale nou pa pou etonnen si keksoz i kontinyen deteryore pour nou bann
fermye ek lezot dimoun ki dan pti biznes. Leta nou nasyon se ki gouvernman pa’n fer ase plan pou
balans tou posibilite sekous ki kapab tap nou bann pti biznes.
Gouvernman in taye e vin pli kapitalis ki kapitalis zis pou zot ganny bon pwen avek IMF me zot
pa’n enterese avek lepep Seselwa e konsekans bokou bann aksyon ki
zot pe pran, e sa i fer ki gout par gout sa barik pe plen e letan sa i arive bokou plis dimoun pou soufer
e nou pou rantre dan en sitiasyon kot lanplwa i definitivman vin en gro problenm san oubliy vol ek lezot
krim.
Mr Deputy mon krwar mon bezwen osi dir en keksoz direk lo sa size bann fleo sosyal ki nou pei pe
fer fas avek ozordi. I enportan ki mon met keksoz an perspektiv akoz dan mon lopinyon i pe vin tro fasil
pou Msye Michel ek sa parti ki opouvwar depi 1977 donn
lenpresyon ki zot in vin zwenn sa bann problenm e se zot ki pe sey vin rod solisyon. Parey Msye Jolicoeur i
kontan dir, konmsi zot in sorti dan lespas e zot pa’n konn nanryen ki pe
arive dan sa pei. Mon krwar i enportan pou dimoun vwar ki problenm in vin anba zot e ki zot
pa’n pran aksyon imedyat pou remet keksoz drwat.
Par egzanp an 2004 letan
Msye Michel ti pran baton ek Msye Rene pou ansarz sa pei lapoud pa ti
en fleo parey i ete ozordi. Me selman sa ki mwan mon konnen Care ti pe deza averti gouvernman ki en gran
problenm drog ti eminan akoz zot ti’n deza anmenn lenformasyon ki
hard drugs ti pe rantre dan pei. Gouvernman li i pa ti pe fer nanryen. Annou pa oubliye ki sete
selman an Novanm 2008 ki sant Mont Royal ti ouver son laport pou
fer fas avek sa kriz ki ti’n fini pete. I malere pou dir ki menm ozordi letan Msye Michel pe reklanmen ki NDEA
pe fer en gran travay e ki zot in fer 324 entersepsyon i kontinyen annan drog ki pe rantre e pe ganny les
pase akoz serten dimoun.
En kestyon ki bokou dimoun in demande konsernan sa ki Msye Michel in fer referans avek, sa 600
granm eroin ki ti sipoze vin Sesel. Akoz ki zot pa ti les sa dimoun
rantre dan pei e fer en control delivery parey zot abitye fer, e atrap sa trafiker local. Eski akoz sa
delivery sa enn ti enn pti pe tro sansib, zot konnen kot ti pe ale?
Lo lot kote nou bezwen osi
met lo rikor ki bann zenn fiy in komans debout obor semen e ki prostitisyon in ganny deklare en fleo
pandan ki Msye Michel i Prezidan. Mon pe dir sa akoz tro souvan nou oubliye ki progranm sosyal i
responsabilite sa gouvernman ki’n ganny elekte, e si ozordi tou bann
fleo pe ravaz striktir nou sosyete e ki
73
nou pe tay dan tou direksyon se parske la realite ki gouvernman pa’n
zwe son rol pou tenny dife letan i ti komanse. Bann mezir prevansyon
pa’n ganny pran, e ozordi nou pe sey geri malad ki dan staz byen avanse. Sa ki reste tris kantmenm
dan nou pei se lefe ki menm dan milye sa bann gro problenm ki tap nou, nou kominote, gouvernman
Msye Michel i kontinyen fer diskriminasyon politik.
Se sa vre leta nou nasyon e se
pour sa rezon ki Sese finalman pou fail koman en pei. Mon a dir ki manyer. Gouvernman in deside
etabli bann tax force o nivo distrik pou konbat fleo sosyal. Nou dan lopozisyon nou ganny envite pou
asiste lansman sa progranm, me selman nou napa nanryen pou fer
avek son lenplimantasyon, sa i konmsi nou nou pa konn nanryen ki pase dan nou distrik me pourtan
dimoun ti vot pou nou reprezant zot. I menm parey tou lezot travay dan
distrik. Eski apre tou sa lannen zot pa ankor dekouver ki politik i devret ganny kit deor dan bokou lenstans.
Leta lespri bann dirizan i dikte ki non fodre gard politik dan tou keksoz e apre se zot menm ki vini e
kriy byen for koste.
Mr Deputy mon fatige tann en gouvernman ki’n opouvwar dir ki i pe met fondasyon, i pe met
fondasyon pou en nouvo lafors lapolis apre 34an lendepandans.
Mon demande, be avan sa ti napa fondasyon? Mr Rene ti met fondasyon pou refer lapolis, e la Mr
Michel pe vin met fondasyon, e la Mr Michel pe vin met fondasyon. Mr
Kilindo in met fondasyon, Mr Quatre li osi in met fondasyon menm,
Zofisye Olande i ankor pe mete menm. Kan eski pou komans konstrir? Zis zot pou met fondasyon
menm? 34an? Antretan nou atann ki voler in vin vol ziska dan kordgard kot fondasyon pe fer. Ki pe
arive avek nou lafors lapolis? Mon pa pou blanm tou bann dimoun dan
lafors me mon pou plito met blanm lo lafason ki lafors i ganny kontrole. Letan gouvernman i pran desizyon
pou pous 10 zofisye senior en sel kou eski pa i montre en gro
problenm direksyon? Apre letan ou aprann ki serten bann zofisye in vin mazistra, sirentandan prizon e bann
biznesmenn ki pe fer sikse pou poz bokou lo kestyon lo kwa egzakteman
ki sa gouvernman i anvi. E lo lot kote letan ou vwar
krim i kontinyen ogmante e larme i bezwen ganny apele pou fer travay ki lapolis regilye i sipoze fer ankor
ennfwa nou tonm lo en sel konklizyon zafer pa bon e leta nou
nasyon i dan gran difikilte. En bon lafors lapolis i reste sa refren ki SNP pe sante depi 18an, malerezman sa
gouvernman in montre ki zot pa vreman enterese. Letan en lorganizasyon i swazir en
komisyonner lapolis ki zot kapab kontrole sa i premye lendikasyon ki
zot pa enterese vwar en gran progre. Me letan en komisyoner ki montre ki i annan son prop lespri li i ganny
pouse, i ganny met akote.
74
Mwan mon krwar ki i annan bann bon zofisye serye ki anvi vwar
en lafors profesyonnel. Dan mon distrik mon annan en legzanp Mr
Deputy, sou enspekter Msye Moustache ki’n dan sa lafors pour 40an e ki’n servi fidelman son
serman, i annan bokou lezot. Mon krwar ki tou zofisye ki aksepte pou met sa liniform i bezwen realize ki
sa liniform i fer li vin en serviter lepep, i pa sipoze fer okenn
diskriminasyon kont personn me protez tou dimoun. I pa kapab swazir pour li salye MNA Parti Lepep
e nou MNA SNP ou ganny demande lekel ou. I pa aret dimoun inosan
akoz i pa kontan son fanmiy, son travay i bezwen dapre lalwa, i osi senp ki sa. Si en boug oubyen en
madanm i annan problenm personnel avek kek dimoun i pa kapab vin tir son revanz ler i dan
son liniform, se sa ki fer nou pa ganny en lafors profesyonnel. Alor
pou nou pei avanse fodre ki sa bann keksoz i komans bouze. Mon ti a kontan osi dir avek serten zofisye
Irlande ki si zot anvi rod madanm pa bezwen azir koman cowboy letan
sa liniform i lo zot e abiz zot pouvwar.
Dan menm lalinny mon pou demande ki lotorite I les sa nouvo sirentandan prizon Msye Tirant fer
son travay san lenterferans. Prizon pa kapab kontinyen annan solda ki
kontrol prizonnyen, solda pa sipoze pe fer sa kalite travay. Eski vreman nou bezwen sa bann etranze?
Oubyen eski pa in ler pou nou les sa Seselwa avek son kalite kalifikasyon
fer son travay parey i devret san enterferans. Apre 34an sistenm
prizon pa ankor kapab byen organize avek bon striktir. Mon
espere ki sa nouvo fondasyon, i ava solid sa enn e konstriksyon i ava kapab fer lo la.
Lo sa size lapolis prizon ek
krim mon ti a kontan azout mon
bout mwan osi. Mon dakor letan Msye Michel i dir ki fodre viktim
krim i devret ganny rekonpanse par zot agreser. Me mon anvi osi dir avek Msye Michel ki letan serten
dimoun i komet krim me zanmen zot case i ariv an kour menm apre ki
tou levidans in ganny ranmase zis akoz zot kontak. Viktim menm ki pe soufer Msye Michel. Letan serten
case i ganny zize dan lasanm ziz an prive e santans pli ba i ganny
donnen se sistenm lazistis ki pe ganny pran koman en fars. Alors si pei i anvi regard ankor tou sa bann
sistenm fodre fer li byen e asire ki personn pa tonm par lao lalwa, me
ki lalwa i pli for ki tou dimoun, menm letan ou en zofisye dan Parti Lepep.
Mwan osi parey mon bann
koleg MNA mon napa okenn
problenm avek proze liniversite Mr Deputy Speaker. Mon kontan pour
sa bann etidyan ki’n ganny zot sans fer zot letid avanse. Mon ankouraz zot pou byen konsantre dan zot letid
e donn tou sa ki zot annan pou asire ki zot ganny bon rezilta. Mon
konsern i osi pour bann lezot lenstitisyon ledikasyon dan nou pei. Mon swete ki menm lanfaz i ganny
75
mete lo lekol primer ek segonder, pourki zot ava ganny tou bann
resours neseser pour donn zanfan sa ki meyer, sa i ava ede lev standar
bann ki pou rantre dan liniversite plitar.
Mon demann lankourazman pour tou bann ansennyan osi. Nou’n tann koz lo ansennyan e
promes pour zot ganny pli bon kondisyon travay. Mon swete ki
bann kondisyon in ganny diskite avan avek bann ansennyan pourki napa nanryen ki ganny enpoze lo zot
akoz sa i pou abes zot moral e osi moral nou zanfan. Mon swete ki
laranzman saler pour bann ansennyan i balanse pourki sa pa anmenn dekourazman pour bann
ki’n la pour plis ki 25an servis. Me sa ki enportan pou note se ki apart larzan bann ansennyan i bezwen
annan bokou sipor moral, resours, rediksyon dan lakantite peryod ki
zot ansennyen e rod redwir lakantite manrmay dan zot laklas. Travay ansennyan i en louvraz nob e i
demann bokou e zot osi bezwen bokou. Si tou bann keksoz in ganny pran seryezman an konsiderasyon
mon pa vwar ki manyer nou pa ava kapab lev standar ledikasyon e tou
nou bann zenn i ava pran en lapros bokou pli serye. Sa dan limenm i ava ede pou konbat kont bokou sa
bann fleo ki ozordi pe afekte nou lazenes avek nou pei.
Mr Speaker en konsern ki dan
lespri bokou nou dimoun se lasante.
Anmezir ki nou rekonnet travay ek devosyon nou bann zofisye sa
minister mon krwar ki i pou bon pou mansyonn ki lekspektasyon
nou bann dimoun pa pou toultan ganny zwenn e parfwa i pa bann
keksoz vreman konplike. Par egzanp, letan en dimoun i malad e i pa kapab vreman okip son lekor e
en lasyet manze oubyen lasoup i ganny mete obor li, byensir apre 1erdtan plitar i pa pou’n manze
oubyen bwar nanryen. Letan en pasyan i bezwen esper en kantite
letan avan ki i vwar en dokter sa osi pa pou ed sa dimoun, in ler pou nou annan en lespri pli konsansye a tou
nivo. Dimoun ki malad i annan son kapris, travayer lasante li osi zot
annan son prop traka ek difikilte. Se pour sa rezon ki i bezwen annan pli bon sistenm afen ki i annan plis
travayer dan lopital e presyon i ava ganny redwir a tou nivo. La mon pe mazin par egzanp dan D’offay ek
Hermitte Ward kot dimoun in fer gran loperasyon. Sa 2 ners pandan
en lannwit antye pa ase pou fer tou travay, zot seye me byensir zot pa
pou ganny letan pou koz avek zot pasyan, soulaz enpe zot traka. Mon pa en profesyonnel dan sa domenn
me selman sa ki mon vwar letan mon vizit lopital i ase pou mwan konpran sa ki zot pe pas ladan. I
byen ki sa lodit pe ganny fer, mon espere ki i ava montre bann febles e
ki sa i ava ganny korize. Mr Deputy mon bezwen
retourn ankor lo sa size konstriksyon La Misere ki mon nepli
konnen si pou endividi Sheikh Khalifa oubyen pou leta Abu Dhabi. Rezon pour sa se letan later La
76
Misere ti ganny vann pou R1, Minis Morgan sa letan ti dir nou in ganny
vann avek Sheikh Khalifa. Mon pa ti osi konpran ki later Barbarons in
ganny vann avek en endividi, mon pa konnen si apre ki SNP in dir ki limilite diplomatik oubyen 0% GST
ti devret aplik pou konstriksyon en lanbasad oubyen rezidans en lanbasader ki la prezan zot pe plito
dir ki sa konstriksyon i pou leta Abu Dhabi. Pwen ki mon anvi fer se eski
pa ti vreman tris letan mon antann Minis Morgan an Fevriye 2010 dir ki la aprezan gouvernman pe al etablir
en komite o nivo pou regard sa konstriksyon e tou lezot
konstriksyon dan pei, anplis ki sa in osi dir ki zot pou regard en code pour bann travayer. Eski sa pa
montre nou ankor ennfwa leta nou nasyon kot letan nou krwar serten
keksoz pe ganny fer zot pa egziste, eski pa sanmenm sa ki nou’n fini avek tou kalite maladi ki nou menm
nou pa ni konnen, la nou’n aprann ki i annan mikrob dyadya i for La Misere dan larivyer. Eski vreman
Seselwa in kapab kontinyen depan lo sa gouvernman pou proteksyon
son sekirite? Mr Deputy mwan mon pe osi
dir avek Seselwa ki in ler pou nou ganny en lavi normal, nou pe viv anba tro bokou presyon. Fer sa
remark ki konmela dimoun pa viv tro bokou lannen apre ki in pran
son retret e petet se pour sa ki bokou dimoun pe demande ki letan i ariv laz retret zot donn li son
kontribisyon ki in fer dan fon pansyon. Dimoun i mazinen ki plito
ki i enjoy son larzan ler i ankor kapab olye les sa la pour bann
zeritye kot parfwa zot lager oubyen fer gaspiyaz avek.
Nou kapab ganny en lavi
normal avek mwens presyon si nou
deside swiv sa ki SNP pe propoze. Nou kapab viv byen koman vwazen
ankor ennfwa si nou aret les politik diviz nou, si tou dimoun i konnen kote i debout dimoun i ava konpran
kanmarad pli byen. Letan nou pep pa pou bezwen lesklaz son byen, lavi i ava kapab bouz pli devan. Tou sa
bann keksoz i posib si selman nou les nou sorti dan sa mental slavery
konm dir Bob Marley.
Lazenes Seselwa lavenir I pou zot si selman zot koup sa bann lakord ek sa bann lasenn ki pe
anpay zot otour zot lipye lo non la liberte ek lo non lepanouisman. Tou Seselwa i kapab avans pli devan si
nou pran nou lendepandans dan nou lanmen e aret zis swiv bann fo
lord pour nou ganny bann benefis personnel. In ler pour nou rod sa bon lavi, sa lavi normal. Letan nou
fer sa nou ava repran nou pei dan nou lanmen. Seselwa i ava ganny
lanplwa dan son pei, i ava santi stabilite e sekirite e prosperite ekonomik i ava anmenn larises ek
byennet dan son fanmiy. Sesel i merit sa me anmenmtan mon bezwen osi dir ki si nou les nou pei
kontinyen dan sa leta kot i ete e al dan tou direksyon se nou menm ki
pou ranmas lepokase. Nou pa dir zafer i sal ozordi me letan nou santi loder larzan dir tou keksoz i oke zis
77
pou nou apre dir si mon ti konnen. Seselwa annou sanz leta nou pei, sa
ki nou’n tande sorti kot Prezidan Michel i vid napa lespwar, napa
vizyon, ozordi moman pou nou anmenn sanzman dan leta sa pei. Sa pou ganny fer par ou vot. Sel
lespwar ozordi se avek SNP. An terminan Msye Deputy
avan mon pas laparol avek Onorab Theresine ki toultan ganny priyorite
pou koz apre mwan mon ti a kontan swet tou dimoun St Louis, i paret ozordi Madanm Gamatis ki pou
pran. Mon ti a kontan swet tou dimoun St Louis ki ankor pe bwar
delo prop kouraz pour sa lannen de mil dir. E mwan dan sa letan karenm mon pa pou priy pou
Sheikh Khalifa mwan, mon pou priy pour bann zabitan La Misere ki’n ganny afekte avek delo sal e ki zot
lasante i en menas e ki Bondye i beni nou pti distrik St Louis ek nou
pei Sesel. Mersi Mr Deputy.
HON GINETTE GAMATIS Mr Deputy Speaker, koleg Lasanble Nasyonal, pep Seselwa. Letan ki
politik ti ne Sesel mon ti la pe debout. Letan ki politik ti ganny
declare, mon ti enn sa bann temwen ki ti sinny son non lo papye. Mon’n swiv tou sa parkour politik dan nou
pei, son devlopman e son evolisyon. Ozordi avek tou sa leksperyans par
deryer mwan ki mon dir avek sa bann zenn dimoun ki mon vwar tou sa ki zot pe fer egzakteman pour sa
ki zot ete e ki mon vwar zot pour sa ki zot ete.
Letan ki politik ti komanse
Sesel nou ti pe anmenn en lalit avek en bi. Nou ti annan en rezon pour
sa ki nou ti pe fer. Nou ti posed en rev pou sa nasyon Seselwa. Nou ti reve ki en zour Sesel ti pou annan
en nasyon ki ti pou reveye, en nasyon ki ti pou lib e fyer.
Letan ki nou ti komanse boner dan bann lannen ‘60 nou ti
rev en nasyon Seselwa an bonn santé, edike, for e travayan. En nasyon Seselwa ki fyer pou debout
kot a kot avek tou bann leres nasyon lemonn. Se pour sa rezon ki
nou ti pouse pour en zour annan lazistis sosyal dan sa pei. Se pour sa rezon ki nou ti lalit pandan 13an
pour nou met an plas en sistenm ki favoriz legalite, loportinite pour nou pep. Se pour sa rezon ki nou’n lager
lebra kase pou met an plas en sistenm lasante iniversel pour nou
pep. Sa lasante iniversel ki nou ti met an plas 33an pase, ozordi Prezidan Obama dirizan nasyon pli
ris dan lemonn ti a kontan donn son pep akse avek sa menm rev ki nou ti annan pour lepep Seselwa.
Se pour sa rezon ki nou ti lite
pour donn nou pep akse ledikasyon iniversel, ledikasyon pour tou san okenn regar pou kouler, ras e kalite.
I sifi ki ou en Seselwa, nou krwar ki ou devret ganny edike. Se pour sa
rezon ki nou’n konbat pour Seselwa vin propriyeter lo son prop later e aret mandyan kot en lakaz ouswa
pou mars avek matla lo latet. Se pour sa rezon ki nou’n tir nou
78
dimoun kot zot ti pe kas zot leren anba bal koko zis pou mersi
silvouple, e donn zot en ledikasyon adekwa pour zot ganny pli byen
peye. Nou ti annan en rev ki en zour
nou ti pou lev kondisyon lavi sa nasyon Seselwa e anmenn li lo en nivo kot i permet li rev pour son
prop lekor. Pandan 33an nou’n reisi pou fer tousala e bokou plis ankor,
nou’n reisi pou akonpli tousala e ozordi nou fyer e nou oule ki sa nasyon Seselwa osi i lev son latet
anler e ki i debout lib e fyer. Nou oule ki Seselwa i fyer a son prop
lakonplisman, son prop travay, e fri son kouraz. Seselwa ozordi i zouir bann drwa imen debaz ki ase
sofistike e ki lo nivo konparab avek en kantite pei pli devlope. Letan ki mon pe dir drwa imen debaz mon pe
koz lo bann drwa pozitiv pou tou sitwayen e non pa senpleman zis
bann drwa negativ parey ki lopozisyon i kontan promote.
Zis sa size drwa imen i fer ou vwar ki i annan en diferans fondamantal dan lafason ki Parti
Lepep e Lopozisyon i get Sesel. Nou dan Parti Lepep nou’n toultan krwar
e promot bann drwa pozitiv avan tou. Lopozisyon i santi ki zot pli konsernen avek bann drwa negativ.
Parti Lepep i ensiste ki sak fanmiy Seselwa i annan son prop lakaz,
lopozisyon li i sanpyon drwa sa enn ki kas lakaz e vole dan plas drwa son met lakaz. Dan lizyer lopozisyon
en prizonnyen i annan plis drwa ki
sa dimoun ki pe leve gran maten pou li al debrouye.
Parti Lepep in met an plas
ledikasyon iniversel pour tou zanfan Seselwa devlop zot kapasite. Lopozisyon i pli enterese pou fer nou
zanfan aret aprann lalang kreol dan lekol, sa teknik i en vye zouti kolonyal kot ou aras en pep son
langaz avek son kiltir pou fer li santi li enferyer koumsa ou ava kapab pli
byen kapab kontrol li. Sa en leson ki lopozisyon in aprann avek zot bann met kolonyal.
Nou lo nou kote nou krwar ki
en Seselwa edike i bezwen osi en Seselwa kiltive ki fyer son langaz, son kiltir e son leritaz. Lalang kreol i
pa en keksoz ki enferyer bann Onorab. Parti Lepep i defann drwa sak Seselwa pour ganny akse avek
en sistenm lasante ki reponn a son bezwen endividyel, lopozisyon lo son
kote i krwar dan en sistenm kot lenterferans politik dan lasante pou fer zot ganny eleksyon pli vitman.
Zot pas zot letan pou enterfer avek travay bann dokter, denigre e ensilte travay nou bann profesyonnel
lasante dan zournal. E zeneralman kree nwizans dan lopital. Me apre ki
ou vwar, sa menm dimoun ki ekriy tou sa bann persekisyon i antre trankilman dan lopital pour li al
oper son morso pli presye. Mon pa pou koz plis lo lopital akoz i kler ki
Prezidan pe fer en lodit zeneral lo sa size.
I annan diferans fondamantal dan lafason ki Parti Lepep e
79
lopozisyon i get Sesel. Lo nou kote nou en parti politik ki krwar dan
solisyon. Lopozisyon i aktivman promot fristrasyon e depresyon. Dan
Parti Lepep nou pe kontinyelman demann lopozisyon pou koste e pou travay ansanm, lopozisyon zot krwar
dan en politik zwe kouk kasyet dan lalin kler. Sa politik kouk kasyet i fer ki a sak fwa ki pei i dan difikilte,
lopozisyon i taye i al kasyet, letan zafer i bon, zot retournen e zot dir ki
se zot ki pe fer Parti Lepep travay. Be zot o, kan eski zot pou travay en kou? Sa bann gro saler ki zot pe
gannyen i zis pou dekorasyon ouswa zot bezwen travay zot osi? Laverite
se ki sa bann dimoun i per zot lonbraz, koman zot ganny en pti krose zot taye pou kasyet sa i
demontre en gran diferans ant lopozisyon e Parti Lepep. Nou isi lo sa kote nou debout ferm, nou tenir e
nou pa large.
Letan ki en keksoz i bon pour nou pei nou a mor pou sa Sesel. Sa i en diferans fondamantal ant Parti
Lepep e lopozisyon. En lopozisyon pour lekel tou keksoz pa bon me en lopozisyon ki pas trankilman pou al
kolekte benefis tou sa ki zot menm zot pe dir pa bon, zot dir pa bon me
zot ensiste pou ganny pli gro kopo dan tou sa ki zot dir pa bon.
Mr Deputy Speaker 46an pase nou ti anbark lo en lalit pou fer
Sesel vin en pei ki vreman pou Seselwa, nou ti lalit 13 long lannen avan ki nou’n reisi komans fer sa
rev vin en realite. I ti en konba ki ti tre long e en konba ki ti tre dir. Me
en konba ki nou’n reisir anmenn ek en serten nivo sikse. Sa slogan Sesel
pour Seselwa ki Parti Lepep in anmennen depi 1964 in fer ki ozordi
Seselwa in kapab annan son prop lakaz lo son prop later. Seselwa in ozordi met son prop desten. Sa i
lafason ki Parti Lepep i get sa sitiasyon, me lopozisyon i vwar keksoz dan en lot fason. 33an apre
ki Seselwa in pran kontrol son pei lopozisyon i retournen avek en
lakizasyon konmkwa Sesel nepli pour Seselwa, me lopozisyon i toultan dir en keksoz apre i vire e i
fer en lot keksoz.
Ozordi Lider lopozisyon i propriyeter en morso later ki in aste avek leta byen bon marse lo lekel i
pe fer biznes. Dir nou, eski sa i vedir ki Sesel pa pou Seselwa? En lot Onorab ankor dan lopozisyon i osi
propriyeter en morso later dan menm distrik ki in aste e i ankor pe
les dormi, ankor sanmenm sa Sesel pa pou Seselwa? Sa 54 zanfan Sesel ki’n antre liniversite Sesel sanmenm
sa Sesel pa pou Seselwa? Sa bann zenn dirizan ki’n fek konplet zot progranm letid avek siske, eski sa i
vedir Sesel pa pou Seselwa. Tou sa bann zanfan ki’n fek antre dan bann
lenstitisyon post segonder ankor zot osi zot pa bann Seselwa? Sa 48 zenn fanmiy ki fek antre dan zot
condominium zot osi zot pa Seselwa?
Lopozisyon pe anmenn li en politik zalouzi, en politik groker, en politik vir frer kont frer, letan ki
Parti Lepep ti pe anmenn sa konba dan bann lannen ‘60 i ti annan en
80
bon rezon pour sa. Ozordi get groser sato ki zot pe fer e zot ava dir nou ki
Sesel pa pou Seselwa. Tou sa ta koze ki zot in koze dan sa Lasanble
depi bomaten eski zot pe dir nou ki zot pa bann Seselwa? Dan plas adres leta lanasyon zot pe adres leta
zot prop depresyon, me pourtan zot en bann Seselwa.
Sa lannen i fer 33an depi ki nou dan Parti Lepep nou pe anforsi
en polisi sak fanmiy i annan drwa posed son prop lakaz. In pran lopozisyon zis 17an pour zot tir
latansyon Seselwa lo rev ganny son prop lakaz e met son lizye lo lakaz
lezot dimoun. Parti Lepep in inisye en kiltir kot sak fanmiy i travay pour son prop byen. Lopozisyon in
anmenn en kiltir kot Seselwa ava pas tou son letan pou zalou byen son vwazen dan en fason ki aprezan
sa dimoun i perdi konsantrasyon dan son prop rev, i pa kapab
zanmen ganny sa ki pou li, i vin fristre, e i vot SNP. Eski zot pa kapab zanmen fer en keksoz ki byen
pour zot ganny vot? Fodre zot toultan pe fer dimal ek ditor zot prosen zis pou ganny eleksyon?
Pandan 17an zot in maltret
lakaz tou dimoun e zis fer Seselwa vin anmer lo sa size. Aprezan gete zis gete lekel ki’n fer pli bel lakaz.
Me lavi dan Sesel ozordi i pa menm lavi ki nou ti pe viv dan Sesel 1964.
Ozordi Sesel nou pe viv en lavi loportinite e Parti Lepep i la pou asire ki i annan en serten egalite
dan distribisyon akse avek loportinite. An 1964 Sesel ti annan
en fristrasyon enorm, la mizer avek la povrete ti partou. Dimoun ti napa
lakaz, ti napa lespwar, ti napa larzan, ti napa fason pou garanti
lavi e lasante ou zanfan, ti napa manze, ti napa. Se sa fristrasyon natirel ki ti donn nesans sa
mouvman ki ozordi i apel Parti Lepep. Ozordi dan plas fristrasyon i annan lespwar e loportinite, alors
lopozisyon pe esey a tou pri pour zot kree sa fristrasyon ki zot santi zot
bezwen pou zot ganny pouvwar. Se sa rezon ki zot pe relev
bann vye slogan 1964, zot pe esey re kree bann menm kondisyon ki ti
egzise an 1964 pour zot servi pou kree en mekontantman zeneral dan pei e sa dapre zot pou fer zot ganny
eleksyon. Mon dir zot ki mon vwar egzakteman sa ki zot pe esey fer, zot ankor zanfan dan sa zwe ki apel
politik. Isi dan sa Lasanble Onorab Ramkalawan i koz ou zis
fristrasyon, Onorab i pran gran plezir pour li anonse konmkwa i annan lapovrete dan pei, me i pa
zanmen elabor lo son plan pou konbat lapovrete. Pourtan mon pa vwar akoz ki sa Onorab an partikilye
pe koz lo fristrasyon e lo la povrete. Si zis son bann siporter ti konn
lanmwatye sa ki mwan mon konnen lo bann tranzaksyon e deroulman ki pase anba latab. Si zis sa bann ki
asiz akote li ti konnen, kankan ti pou leve.
Mr Speaker letan ki mon’n
ekout bann repons sorti lo lot kote
sa in fer mwan poz enn de kestyon. Mon’n kestyonnen akoz lo
81
komansman mon ti krwar ki sa bann dimoun in ekout en lot ladres,
mon ti anba lenpresyon ki nou lo sa kote nou’n tann Prezidan dir en
keksoz e zot lo lot kote zot in tann en keksoz konpletman diferan. Me finalman mon krwar mon konpran
ki problenm sa bann dimoun zot en lot nasyon antyerman diferan avek nou. Se sa rezon ki zot kontan koz
lo de Sesel. Letan ki nou ti pe ekout leta lanasyon zot in tann leta
depresyon. Mon pou kontinyen ensiste ki I annan diferans fondamantal a la baz fason ki SNP
ek Parti Lepep i get keksoz isi dan sa pei. Pran par egzanp en zenn
onm ki sa pei in depans larzan pou donn li tou formasyon neseser pour li vin en profesyonnel. Tou
loportinite in ganny mete a son dispozisyon, premye keksoz ki i ti deside fer koman en profesyonnel
sete pou entrodwir politik dan son landrwa travay, en swadizan
profesyonnel ki ti pas a tou son letan pou fer politik avek zanfan dimoun ziska en zour ti pros pou li
anpaye dan en gro leskandal avek paran ek zanfan. Zis akoz ki i ti ensiste pour li sevre zanfan dimoun
avek politik dan lekol. Pourtan se zot ki pas tou zot letan kriye pou tir
politik dan landrwa travay, kan se zot menm ki pe fer plis politik partou dan bann departman kot zot
kapab met lanmen lo la, menm ziska dan lotel ozordi zot pe fer sa,
taler mon a larg Msye St Ange lo zot. La ozordi sa zenn onm byen
fatige, byen avarye in deside pour li re-envant son lekor. La in deside ki
i anvi vin en lecturer dan liniversite Sesel, e in komans son bann demars
pour li antre dan sa lenstitisyon. I pa mon plas pou ziz lo lezot me mon
krwar ki zot mank enpe kouraz lo sa kote laba. Mon krwar ki zot pe tro pran labitid avek sa mantalite taye
kasyet. Depi ki reform in lanse zis nou vwar zot ledo kot i pase an
tayan. Mr Deputy Speaker sa Sesel
ozordi i en Sesel ki pou sa zenerasyon zenn ki pe leve. Nou pe koz en Sesel plen avek loportinite,
en Sesel kot i sifi ki ou travay for pou avanse, en Sesel kot nou pe
prepar en lavenir solid baze lo en kiltir disiplin e bon planifikasyon. Reform ekonomik ki gouvernman
Prezidan Michel in met an plas pou asir en fitir i prometan e plen avek
promes pour sa zenerasyon ki pe leve Onorab Arissol. I pou osi garanti lanplwa pour tou sa ki deza
dan lemonn travay e en retret an konfor pou bann ki’n eskente pou kontribye e ki pe reve pou pran zot
repo. Sa reform ekonomik ki Parti
Lepep in lager tousel pou fer marse pou asire ki fitir nou pei i enn ki kontinyen ofer en loportinite son
pep dapre mwayen ki pei i annan pou ofer. Ozordi partou kot ou’n pase i annan en loptimizm parmi
nou bann zenn profesyonnel. Zot pe komans koz ou en lekonomi ki
performan, zot oule vwar en gouvernman ki deliver, en pep ki debrouye. Lanvi pou fer Sesel marse
e pou vwar en Sesel ki fonksyonnen pe enfekte tou nou bann zenn.
82
Lazenes Seselwa i oule vwar en Sesel ki zot kapab krwar ladan, en
Sesel ki rann zot fyer, en Sesel ki lev zot anler e met zot lo en oter. Ozordi
nou pe viv dan en Sesel kot sekter offshore pe demann plis zenn profesyonnel Seselwa ki nou pei i
kapab donn zot en sel kou. Lanvi bann zenn Seselwa pou avanse i fer
ki progranm zenn dirizan i deborde avek bann kandida ki anvi antre e napa ase plas pour la demander.
Larive liniversite Sesel in alim
en dife dan lespri nou bann zenn
entelektyel e ozordi i annan en lanvi pou plis konesans e pou plis
kapasite ki nou pei i konnen ki pou fer avek. Nou’n pas sitan kantite lannen pe donn formasyon nou
dimoun ki nou menm, nou pa’n zanmen arete pou fer en bon bilan lo
lakantite profesyonnel ki nou’n kree pour sitan en pti Sesel.
Se la ozordi ki nou pei pe pran en nouvo lelan ki nou kapab vreman apresye valer nou bann aksyon. Nou
pe viv dan en pei ki plen avek konesans. Seselwa ozordi i en pep
tre edike e la dan sa nouvo latmosfer nou bann zenn akademik i anvi met zot konesans o servis zot
pei. Mr Deputy Speaker Seselwa in rekonnet kot limenm ki i pe viv dan en nouvo Sesel, Seselwa in rekonnet
ki Sesel i pran en nouvo lelan e ki nou pei in relans son lekor dan
lakours pou lavenir. Seselwa si ou les li lo limenm i napa personn ki kapab bar li.
La ki nou pep pe komans dekouver son lanvi pou avanse, son
lanvi pou debrouye Seselwa pa bezwen personn pou tenir zot
deryer. Okenn dimoun ki krwar ki zot pou met sa pep Seselwa otaz ouswa ki zot pou sabotaz e anpes
Seselwa debrouye zot pou ganny en move sirpriz. Mon konsey pour sa bann dimoun se pou kalme zot lekor
enpe e pou les Seselwa debrouye kontinyen avanse. Sesel pa pou
avans lo lavites depresyon lopozisyon, Sesel pou avans lo lafors lanvi e kouraz Seselwa.
Mr Deputy Speaker mon oule
pran sa loportinite pou mwan remersi Prezidan Michel pour son langazman personnel dan sa demars
diplomasi ekonomik aktiv ki’n met an mars lo lasenn enternasyonal. Mon avans sa remersiman lo non
bann zabitan Port Glaud akoz ozordi bann zabitan mon distrik pou kapab
santi direkteman lefe benefis sa langazman nou Prezidan. Sa polisi diplomasi ekonomik ki Prezidan pe
anmennen pou ozordi reflekte direkteman dan bidze tou fanmiy distrik Port Glaud. Letan ki bill delo
ek elektrik i komans bese bann zabitan Port Glaud pou annan en
panse spesyal dan zot leker pour nou Prezidan.
Mr Deputy Speaker mon pa pou pran letan Lasanble pou mwan
revizit bann menm problenm distrik ki mon’n deza diskit lo la plizyer fwa oparavan. I annan en kantite
sitiasyon difisil ki bann zabitan pe fer fas avek an se moman e sa 30
83
minit ki devan nou i pa ase pou elabor lo tou bann problenm, me
dan mon distrik i napa zis problenm. I annan lavi dimoun ki
pe deroule toulezour kot bann aktivite domestik pe kontinyen lo son parkour labitid, dimoun i viv zot
fer fas avek adversite, zot fer laprev zenerozite, zot tonbe, zot leve, zot plere, zot riye.
Malgre difikilte, lavi pe
kontinyen e dimoun pe viv zot lavi an plen. Partou dan nou bann kominote dimoun pe komans
kestyonnen ki sa nouvo lelan, sa nouvo mouvman ki pei pe pran. Zot
anvi konpran ki sa zafer leve debrouye pou anmennen pour zot personnelman. Bann zabitan distrik
i komans anvi en partisipasyon an plen dan sa nouvo Sesel ver lekel nou pe dirize. Zot santi ki i annan
en mouvman ki pe pase dan nou sosyete e zot oule ganny enkli. En
kantite dimoun pe vin vwar zot reprezantan pa pou rod lasistans me plito pou vin rod repons lo ki fason
zot kapab ganny akse avek sa nouvo lekonomi ki pe ganny kree pour nou pei.
Mr Deupty Speaker se sa
lespri nouvo loportinite ki pe akseler sa lanvi partisipasyon dan nou dimoun. E otan ki nou dimoun i
anvi kontribye nou devret permet zot akse. Se zisteman la ki mon oule
komans abord sitiasyon Port Glaud. I annan en kantite nouvo loportinite ki pa ganny kree dan distrik. Lotel 5
zetwal nek pe pouse partou lo nou lakot, la i le moman pour distrik
entegre lavi ekonomik dan sa bann devlopman. Sa bann devloper i
bezwen komans asiz ansanm avek lotorite distrik pou negosye lo ki
kantite akse e partisipasyon ekonomik ki zot pou permet bann zabitan Port Glaud e Grand Anse
Mahe. La mon pa pe koz lo bann lapse kontribisyon ver bann proze kominoter, ouswa kontrol domaz tel
ki reparasyon semen ki ziska prezan nou ankor pe espere e zot pa ankor
fer. Mon pe plito refer lo en plan ki pou permet distrik Port Glaud e Grand Anse Mahe vin bann partener
ekonomik an plen avek sa bann devlopman lotel. Sa bann
devlopman i bezwen par komans vwar kwa ki i annan dan distrik ki zot bezwen. An term bann prodwir
fre, fri ek legim ek pwason prodwir artistic prodwir tradisyonnel tel ki
galet mayok, mon asire si zot anmenn sa madanm Port Glaud ki fer galet dan lotel en fwa par semen
pou fer son prodwir devan touris sa pou kree en sansasyon e permet en fanmiy pou elev son standar lavi
Onorab Arissol.
Dan distrik i osi annan bann diferan servis ki ganny ofer tel ki bato plezir e i annan bann zenn
avek bann divers kalite talan ki kapab prouv itil pour sa devlopman. Sa ki enportan se ki sa bann
devloper i bezwen ouver byen zot lizye e komans sers bann keksoz ki
zot kapab servi lanmenm dan distrik. Kree en bon liyezon avek kominote lokal ki fer ki tou dimoun
ava benefisye. I byen ki sa bann devlopman touristik pe kree lanplwa
84
me zot bezwen komans kree loportinite biznes dan bann distrik
zalantour. Zot bezwen komans azir koman bann bon vwazen e partaz
enpe sa bann larises ki zot pe zenere. I pou pli fasil pour bann zabitan distrik aksepte e defann sa
bann devlopman letan zot konnen ki zot fanmiy, zanmi vwazen e kominote pe benefisye direkteman
atraver sa bann aktivite touristik.
Sa bann devlopman i nepli kapab swiv zot bann model operasyon labitid kot zot zis inyor
bann zabitan distrik dan lekel ki zot in enplant zot lekor. Zot pa pou
kapab fer li akoz ki zabitan pa pou aksepte sa, zot prezans in deza koz nou bokou lenkonvenyans e parey
mon deza mansyonnen i annan domaz ki pa ankor ganny rektifye. Bann zabitan Port Glaud pe
reklanm partisipasyon ekonomik dan sa ban aktivite. E mwan koman
zot reprezantan mon pou la pou sanpyonn zot lakoz.
Msye Deputy Speaker Port Glaud i en distrik bon vwazinaz, nou bann zabitan pa pe demann bokou
apard en mwayen pou permet zot pou leve e debrouye. Plis nou
dimoun i ganny akse avek loportinite ekonomik, mwens ki nou pou tann nonm sa kestyon kas
lakaz e vole. Mon akey sa fason ki Prezidan in dir ki bann lalwa ava
ganny revize pou kapab pli byen protez nou popilasyon dan lanmen bann ki dezonnet.
Onorab Arissol i koz lo degradasyon lapolis, me pli souvan
se sabotaz lopozisyon ki par deryer tousala. Ozordi mon demann
gouvernman ki ler nou dir leve debrouye dimoun i ganny gete ase vit e avek dimoun ki kapab reflesir
pou vwar ki manyer nou pti dimoun i kapab ganny akse vitman depandan lo zot sitiasyon lavi.
Annou ed nou pti dimoun avek plis fasilite e sipor dan deliberasyon nou
pti biznes, koumsa tou dimoun ava debrouye libreman.
Yer ti ‘koste Seselwa’, ozordi ‘ansanm nou pare pou le fitir’. Msye
Deputy Speaker bann barik vid ek tanbour kriye pa pou ariv bomaten. Seselwa in vwar kler e i konnen dan
ki direksyon nou pe ale anba direksyon Prezidan Michel, Onorab Arissol. Ozordi mazorite Seselwa pe
debrouye e reini ansanm pou aranz zot sitiasyon ek zot lavenir, e zot pe
asimil byen slogan ‘koste Seselwa e ansanm nou pare pou le fitir’, ansanm nou pou arive. Mersi Msye
Speaker. MR DEPUTY SPEAKER
Bon nou’n ariv alafen nou sesyon pou ozordi. Nou pou adjourn nou a
zwenn demen maten 9er.