Ochrona różnorodności biologicznej, Natura 2000

- podstawowe informacje

Janina Kawałczewska – RCEE w Płocku

Kwiecień 2014

Warsztaty realizowane w ramach projektu pn. „Natura 2000 – naszą szansą” realizowanego przez Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku dofinansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie

Organizator:

I. Wstęp – dlaczego warsztaty dla nauczycieli, trenerów centrów edukacji ekologicznej, przedstawicieli organizacji turystycznych, gospodarstw agroturystycznych;

- brak wiedzy społeczeństwa nt. różnorodności biologicznej, form ochrony prawnej przyrody, nie jest znane pojęcie Natura 2000 (przykłady), • konkurs Natura 2000 a człowiek – zdjęcia nie na temat; • negatywny stosunek gmin (radnych, wójtów, planistów, urzędników) do

wszelkich form ochrony przyrody; - brak opisanych ścieżek turystyczno-przyrodniczych przebiegających w

pobliżu obszarów natura 2000, przez same obszary, - małe zainteresowanie organizatorów turystyki obszarami Natura 2000 , - wyniki badań świadomości ekologicznej, społeczeństwa prowadzone

przez Instytut na Rzecz Ekorozwoju (badanie uczestników).

1. Ochrona środowiska w życiu codziennym respondentów

PYTANIE MĘŻCZYŹNI KOBIETY

Oszczędzanie wody (71%) 67 % 74 %

Segregowanie odpadów (58%) 54 % 63 %

Zabieranie torby wielokrotnego użycia na zakupy (58%)

48 % 67 %

Żarówki energooszczędne (67%) 62 % 72 %

Wyłączanie sprzętu elektronicznego (62%)

57 % 68 %

2. Grupa bardziej proekologiczna - kobiety

3. Źródła wiedzy o walorach przyrodniczych miejsca wypoczynku:

- znajomi 52 %, - internet gminy 30 %, - przewodniki, foldery 17 %, - tablice informacyjne 13 %, - portale organizacji turystycznych 12%, - miejsce zakwaterowania - 10 %, - przyzwyczajenia - 5%, - informacje turystyczne - 4%, - media -3 %, - biuro podróży - 3%, - inne – 3 %.

4. Znaczenie form przyrodniczych dla wypoczynku

Znaczenie form przyrodniczych dla wypoczynku Bez znaczenia

Szczególne walory przyrodnicze – 64 % 10%

Poznawanie lokalnej tradycji0kultury – 57 %

11 %

Obecność szlaków przyrodniczych – 55 %

15 %

Aktywny wypoczynek – 54 %

14 %

Tradycyjne wyżywienie – 44 %

21 %

Mieszkanie w obiekcie z certyfikatem ekologicznym – 35 %

27 %

Korzystanie z przewodnika o przyrodzie - 41%

27 %

5. Zagrożenia dla środowiska przyrodniczego w regionach turystycznych

Zagrożenia dla środowiska przyrodniczego w regionach turystycznych

%

Zanieczyszczenie wód 65 %

masowy ruch turystyczny

33 %

przemysł

26 %

Inwestycje budowlane

24 %

Klęski naturalne

23 %

Zmiana klimatu

11 %

Rolnictwo intensywne

8 %

Niewłaściwa polityka ekologiczna władz 40 %

6. Czy słyszałam o obszarach Natura 2000 Pytanie/odpowiedź TAK NIE

to specjalnie wydzielone obszary turystyczne 17 %

14 %

obszary, na których prowadzona jest edukacja ekologiczna

8 % 14 %

obszary, na których typy siedlisk, gatunków roślin i zwierząt podlegają ochronie

59 % 17%

to certyfikat dla gmin prowadzących politykę proekologiczną

12 % 17 %

nie wiem 3 % 36 %

Źródła wiedzy o Naturze dzieci/młodzież dorośli

Media 42 %

53 %

Internet 38 % 28 %

Rodzina, znajomi 13 % 24 %

Książki, publikacje 13 % 13 %

Szkoła, uczelnia 42 % 11 %

Plakaty 12 % 7 %

inne 13 % 3 %

Czynniki najsilniej wpływające na ochronę walorów przyrodniczych regionów turystycznych

%

działalność władz lokalnych 63 %

zachowania turystów 51 %

zachowania mieszkańców 48 %

działalność POE 28 %

branża turystyczna 27 %

rząd 32 %

polityka UE 24 %

Wpływ powołania obszaru chronionego na rozwój turystyki

%

pozytywny 68 %

Nie ma znaczenia 14 %

Wpływ negatywny 5 %

Trudno powiedzieć 13 %

Uczestnicy: wyodrębniona grupa nauczycieli, trenerów centrów edukacji ekologicznej, przedstawicieli organizacji turystycznych, gospodarstw agroturystycznych – bo te grupy społeczeństwa winny kształtować właściwe postawy wobec ochrony cennych zasobów przyrody, zrównoważony rozwój terenów. Cele: zdobycie wiedzy i wykształcenie umiejętności w zakresie: opracowanie i prowadzenie edukacji ekologicznej dot. zrównoważonego rozwoju

obszarów Natura 2000, poznanie różnych metod i form edukacji ekologicznej na obszarach Natura 2000, możliwości zrównoważonej turystyki na obszarach Natura 2000, prowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej i wykorzystanie jej wyników w edukacji, wdrażanie sposobów informacji dla społeczeństwa o obszarach Natura 2000

(aktywizacja rodziców, społeczności lokalnych, uczniów do działań na rzecz zrównoważonego rozwój.

II. 2010 r Międzynarodowy Rok Różnorodności Biologicznej

III. Dlaczego chronić należy różnorodność biologiczną?

1. Pojęcia różnorodności biologicznej definiują uczestnicy seminarium.

2. Prezentacja właściwych definicji: Wg. Konwencji o różnorodności biologicznej z 1992r. Z RIO

(Szczyt Ziemi) „to zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów występujących na Ziemi w ekosystemach lądowych, morskich i słodkowodnych oraz w zespołach ekologicznych, których są częścią; dotyczy to różnorodności w obrębie gatunku, pomiędzy gatunkami oraz różnorodnością ekosystemów”,

wg „Krajowej strategii ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej” – to zmienność wewnątrzgatunkowa (bogactwo puli genowej) wszystkich żyjących populacji, międzygatunkowa (skład gatunków) oraz ponadgatunkowa (różnorodność ekosystemów i krajobrazów).

3. Co Konwencja o różnorodność biologicznej zmieniła w podejściu do ochrony zasobów przyrody?

1) pojęcie cenności tj. cenne są wszystkie gatunki i zgrupowania gatunków występujących na Ziemi (nie tylko rzadkie, czy zagrożone wyginięciem. Rzadkie mają status szczególnej cenności).

2) rozszerzyła pojęcie różnorodności biologicznej, odnosząc je do bogactwa gatunkowego i poziomów organizacji przyrody (ochrona różnorodności ma być realizowana kompleksowo),

3) weryfikuje pojęcie naturalności: które przestaje być używane jako to, co nie zmienione przez człowieka – pierwotnie (wg. Światowej Unii Ochrony Przyrody – ICUN - systemy naturalne podlegają procesom przyrodniczym, na które wpływa człowiek i inne organizmy). Systemy półnaturalne i antropogeniczne są traktowane na równi z systemami naturalnymi),

4) ustala zobowiązania do ochrony złożoności przyrody tj. struktur ekologicznych, procesów gwarantujących ich funkcjonowanie, ekosystemów dojrzałych, różnorodności kulturowej, tradycyjnych sposobów gospodarowania, z którymi są związane zagrożone wartości przyrodnicze.

4. Ochrona różnorodności biologicznej to:

• definicje uczestników (podają uczestnicy – na czym polega ochrona różnorodność biologicznej):

• definicje prelegenta:

systemowe działania podejmowane na rzecz trwałego zachowania wszystkich elementów różnorodności biologicznej w miejscach ich naturalnego występowania (in situ) oraz zagrożonych gatunków, podgatunków, ich odmian poza miejscami ich naturalnego występowania lub powstania (ex situ),

• ochrona to szerokie spektrum działalności polegające na:

tworzeniu warunków do realizacji ochrony różnorodności biologicznej poprzez działania sprzyjające zachowaniu dobrego stanu środowiska przyrodniczego, a podejmowana przez podmioty mające bezpośredni lub pośredni wpływ na różnorodność biologiczną,

tworzeniu skutecznej osłony prawnej, ekonomicznej i organizacyjnej towarzyszącej działaniom na rzecz ochrony różnorodności biologicznej,

prowadzeniu edukacji ekologicznej w zakresie upowszechniania tematyki zagrożenia różnorodności biologicznej, metod jej ochrony i kształtowania odpowiedniego stosunku do przyrody,

odnoszone do całego kraju, nie tylko do obszarów prawnie chronionych.

• chronione powinno być całe bogactwo przyrodnicze Ziemi:

szczególną uwagę zwracamy na działania ochronne administracji i nauki, preferując różne aktywne formy ochrony (np. restytucja gatunków, renaturalizacja siedlisk ale ograniczanie rozprzestrzeniania się gatunków obcych),

ważne działania to: monitoring przyrody, egzekwowanie przepisów prawa, racjonalne użytkowanie zasobów różnorodności biologicznej),

•Uczestnicy podają przykłady działań na rzecz ochrony różnorodność biologicznej własnego terenu.

5. Bogactwo przyrodnicze Polski

• zróżnicowanie regionalne różnorodności biologicznej (północno – wschodnia, centralna, południowa Polska),

• długa lista obiektów przyrodniczych: I studium przygotowano w 1993 r, wg Iraportu przygotowanego przez NFOŚ w 2002r. łączna liczba

gatunków zarejestrowanych na obszarze Polski – 60 000, np. 3 630 gatunków grzybów, 1 519 porostów, 12 850 gat. glonów, 1 152 gat. pierwotniaków, 35 361 gat. zwierząt „tkankowców”, 485 zespołów roślinnych, część gatunków występujących w Polsce jest silnie zagrożona lub

wyginęła w innych krajach Europy. Polska to ostoja i potencjalne źródło restytucji gatunków.

Regiony , gdzie różnorodność biologiczna jest zagrożona – wypowiedzi uczestników.

6. Współczesne zagrożenia różnorodności biologicznej

• różnorodność biologiczna ulega zmianom.

Do zagrożeń dla polskiej przyrody należą: (przykłady podają uczestnicy i trener)

zmiany cech siedlisk (spowodowane eutrofizacją, odwadnianiem, zakwaszaniem i skażeniem gleby),

przekształcanie struktury krajobrazu, likwidacji siedlisk na skutek zmian sposobów użytkowania ziemi),

fragmentacja siedlisk,

negatywna presja człowieka na gatunki niepożądane,

nadmierna eksploatacja populacji gatunków użytkowych,

zmiana systemu upraw i hodowli,

inwazje gatunków obcych.

podstawy zagrożeń: (przykłady podają uczestnicy i trener)

wzrastająca konsumpcja dóbr przez społeczeństwo, niska wrażliwość przyrodnicza społeczeństwa (również

rządzących), małe środki finansowe na ochronę przyrody, nieuwzględnianie zasady ochrony przyrody w gospodarce

przestrzennej, strategiach rozwoju, programach ochrony przyrody,

zmiana struktury własności ziemi prowadząca do likwidacji zadrzewień, lasów, melioracji),

zmiana tradycyjnego systemu upraw i hodowli, intensyfikacja produkcji rolnej,

zaległości w infrastrukturze ochrony środowiska, zmiany społeczno – gospodarcze (tzw. wolność gospodarcza,

nowe działalności, nowe inwestycje liniowe, przestrzenne, niski stan świadomości ekologicznej radnych).

7. Przykłady negatywnych oddziaływań różnych stref gospodarki

praca w grupach lasy i gospodarka leśna (pozyskiwanie drewna, ochrona przed

szkodnikami, gatunki szybko rosnące, obce), gospodarka rolna (uprawy wielkoobszarowe, nowe gatunki

roślin, GMO, nawozy, herbicydy), rybactwo, Łowiectwo (kłusownictwo, gatunki obce np,. daniel), gospodarka wodna (melioracje), zagospodarowanie przestrzenne (zabudowa terenów,

inwestycje, infrastruktura drogi), działalności gospodarcze (emisje, odpady, elektrownie

wiatrowe, lotnictwo), turystyka i rekreacja.

8. Jak chronić różnorodność biologiczną?

• ograniczenie negatywnej presji poprzez stasowanie zasad rozwoju zrównoważonego, stworzenie mechanizmów prawnych, organizacyjnych i ekonomicznych warunkujących zachowanie i racjonalne użytkowanie zasobów przyrodniczych,

• podejmowanie działań na szczeblach: centralnym, wojewódzkim, powiatowym, gminnym: system prawny: polityki, strategie, programy, system indywidualny:

administracja rządowa, samorządowa, działania naukowców, pozarządowe organizacje ekologiczne,

system finansowy: budżety: państwa, samorządów, fundusze ekologiczne, systemy informacyjne i edukacyjne.

Przykłady działań Ochrona in situ (łac. in situ – na miejscu) - w miejscu występowania – renaturyzacja siedlisk, ekosystemów, ochrona siedlisk, reintrodukcja gatunków, tworzenie sieci korytarzy ekologicznych Ochrona ex situ (łac. ex situ – poza miejscem) - ogrody botaniczne, zoologiczne, banki genów.

1. Prawo międzynarodowe:

Konwencje np.:

Berneńska z 1979r. O ochronie dzikiej fauny i flory i ich siedlisk,

Ramsarska (o obszarach wodno – błotnych, 1971r.) o różnorodności biologicznej (1992r.),

o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem z 1973r. (CITES) – zw. Waszyngtońską

IV. System prawny ochrony różnorodności biologicznej i obszarów Natura 2000

2. Prawo Unii Europejskiej:

Dyrektywy Rady: 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa, zastąpiona Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa zwanej dyrektywą ptasią (DP).

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992r w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory zmieniona Dyrektywą Rady 97/62/EWG z dnia 27 października 1997r zwanej dyrektywą siedliskową (DS.).

Porozumienie o ochronie nietoperzy w Europie (1991r.).

Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000r ustanawiająca normy wspólnego działania w zakresie polityki wodnej, tzw. Ramowa Dyrektywa Wodna.

Dyrektywy odpadowe.

3. Prawo polskie: Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku

2016 (PEP),

ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r Prawo ochrony środowiska,

ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r o ochranie przyrody (OOP),

ustawa z dnia 3 października 2008r o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisku (OOS),

rozporządzenia wykonawcze do ustaw, zarządzania, uchwały samorządów terytorialnych,

Krajowe strategie ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z Programem działań (2003-2006, 2007-2013).

ochrona różnorodności biologicznej wsi i miast (produkcja zwierzęca, roślinna, łąki, bagna, chemizacja),

Obszary światowego dziedzictwa UNESCO w Polsce (Białowieża, Wieliczka, Kanał Augustowski).

1. Uwarunkowania europejskie:

Traktat z Maastricht – WE zobowiązała się do wspierania działań dot. regionalnych lub światowych problemów środowiska naturalnego,

Traktat Amsterdamski – zasada zrównoważonego rozwoju – to jeden z celów Wspólnoty Europejskiej,

Stanowisko Rady Europy i Komisji Europejskiej dot. włączenia ochrony środowiska do polityki WE,

Sieć Natura 2000 jest jednym z podstawowych, ukierunkowanych na ochronę środowiska, przedsięwzięć w dziedzinie zagospodarowania przestrzennego, realizowanych na obszarze Unii Europejskiej, Podstawę prawną stanowią: Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa Siedliskowa.

V. Geneza powstawania, podstawy prawne i zasady tworzenia sieci Natura 2000

dyrektywy odnoszą się do ochrony przyrody (ptaków, innych zwierząt, roślin, siedlisk – ważnych w skali europejskiej),

cel działań to: zapewnienie różnorodności biologicznej poprzez ochronę siedlisk

naturalnych oraz dzikiej fauny i flory na europejskim terytorium państw członkowskich (art. 2 Dyrektywy Siedliskowej),

konieczność kompleksowych działań popartych odpowiednimi regulacjami prawnymi krajów członkowskich,

sieć Natura 2000 ma charakter zintegrowanych przedsięwzięć prowadzonych w skali kontynentu,

zobligowanie krajów członkowskich do skutecznej ochrony zagrożonych gatunków i siedlisk na obszarach wchodzących w skład sieci Natura 2000,

Dyrektywa Siedliskowa w wyjątkowych sytuacjach, dopuszcza działania pogarszające stan środowiska przyrodniczego na chronionych obszarach), spełniania jednocześnie trzech warunków: przedsięwzięcie jest uzasadnione, nadrzędnymi interesem publicznym, nie istnieją alternatywne sposoby realizacji tego samego celu, zapewniona jest rekompensata powstałych w środowisku przyrodniczym strat.

• sieć Natura 2000 ma chronić wskazane w/w dyrektywami gatunki zwierząt i roślin oraz ich naturalne siedliska (a nie tak, jak w innych formach ochrony przyrody – wszystkie jej komponenty),

• o sieci Natura 2000 (obszarach ptasich i siedliskowych) zdecydowano w latach 90. XX wieku,

• nadzór nad tworzeniem sieci sprawuje odpowiedni organ Komisji Europejskiej (Biuro Ochrony Środowiska), a bezpośredni obowiązek jej tworzenia spoczywa na krajach członkowskich.

2. Geneza sieci Natura 2000:

• sieć krajowa powołana w oparciu o kryteria wyznaczania obszarów wynikających z w/w dyrektyw (DP, DS) i wg przepisów ochrony przyrody kraju członkowskiego,

• kryteria dla SOO, to np.: reprezentatywność wobec regionów biogeograficznych Europy, stan zachowania obszaru i stan zagrożenia, rzadkość występowania gatunków,

• kryteria dla OSO, to np.: kryteria ornitologiczne Dyrektywy, stan zagrożenia gatunku na danym obszarze, w skali globalnej, koncentracja gatunków ptaków występujących na danym obszarze

(duża koncentracja ptaków wodno – błotnych), znaczenie danego obszaru dla ptaków migrujących, lęgowych, kryteria opracowane na zlecenie KE przez ekspertów Bird Life

International.

3. Zasady tworzenia sieci Natura 2000:

• Dyrektywa ptasia wyposażona w 5 załączników: pierwszy – lista 180 gat. ptaków wymierających lub

zagrożonych (np. głównie w skutek niekorzystnych zmian siedliskowych),

• Tryb zatwierdzania OSO (ostoi ptasiej) - PLB: rządy państw członkowskich wyznaczają OSO zgodnie z

prawem krajowym (w Polsce z rozporządzeniem Ministra Środowiska),

przesyłają informacje o OSO zgodnie z formułą Standardowego Formularza Danych (SFD – formuła narzucona Decyzją KE 97/266/WE),

Komisja Europejska zatwierdza te propozycję (jeśli są wyznaczone zgodnie z kryteriami),

stają się elementami ogólnopolskiej sieci Natura 2000, przygotowuje się plan zadań ochronnych lub plan ochrony

OSO (najpóźniej 6 lat od wyznaczenia ostoi).

• tryb zatwierdzania SOO:

dyrektywa siedliskowa wymaga od krajów członkowskich

ochrony naturalnych typów siedlisk oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt jako podstawowego sposobu zachowania zdolnych do życia populacji w ich naturalnym środowisku,

siedliska mają być reprezentatywne dla 6 regionów biogeograficznych w Europie: borealnego, kontynentalnego, atlantyckiego, alpejskiego, makaronezyjskiego i śródziemnomorskiego,

dyrektywa siedliskowa – to narzędzie realizacji postanowień Konwencji Berneńskiej, zawiera kilka załączników: Pierwszy – 198 typów siedlisk, z czego 61 nadano rangę

priorytetowych ze względu na ich rzadkość i zagrożenia.

Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO) – PLH

wyznaczane zgodnie z wymogami Dyrektywy Siedliskowej (kryteria z zał. III Dyrektywy Siedliskowej wyznaczają obszary, w których występują siedliska przyrodnicze wymienione w zał. I DS. lub w których znajdują się siedliska gatunków roślin i zwierząt z zał. II Dyrektywy Siedliskowej). Ochrony wymaga około 200 najcenniejszych i zagrożonych w Europie siedlisk przyrodniczych i ponad 1000 zagrożonych gatunków (siedliska i gatunki priorytetowe – szczególna odpowiedzialność Wspólnoty),

kryteria, to:

stopień reprezentatywności siedliska w danym obszarze,

stan zachowania struktury i funkcji siedliska,

znaczenie obszaru dla zachowania siedliska w skali kraju,

wielkość i zagęszczenie populacji gatunku w danym obszarze i jego znaczenie dla krajowej populacji gatunku, stopień jego izolacji,

ogólna ocena wartości obszaru dla ochrony danego gatunku,

9 regionów biogeograficznych w Europie, teren Polski wchodzi w skład dwóch regionów: alpejskiego i kontynentalnego i jest częścią morskiego obszaru Bałtyku,

procedura wyznaczania SOO: Polska wyznacza przy pomocy ekspertów i opinii władz lokalnych

listę proponowanych SOO i przesyła Komisji Europejskiej listę i bazę danych proponowanych obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty (POZW),

Komisja Europejska ocenia propozycję, zatwierdza ją w drodze decyzji Komisji Europejskiej, uzyskują one status obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty,

przykłady: decyzje Komisji Europejskiej z 18 listopada 2011r. w sprawie przyjęcia na mocy Dyrektywy Rady 92/43/EWG piątego zaktualizowanego wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty obszarów składających się na: kontynentalny region biogeograficzny (notyfikowany – C/2011/8278) i na alpejski region biogeograficzny (C/2011/8202),

Polska zatwierdza je w trybie rozporządzenia Ministra Środowiska. Stają się SOO (6 lat od dnia zatwierdzenia SOO przez KE),

opracowuje się plany zadań ochronnych/plany ochrony dla SOO.

Problemy: jeśli KE uzna, że liczba obszarów w kraju jest zbyt mała w

stosunku do jego odpowiedzialności za ochronę europejską dziedzictwa przyrodniczego, wzywa Państwo do uzupełnień. Jeśli kraj nie reaguje, Komisja Europejska sprawę kieruje do Trybunału Sprawiedliwości.

obszary OSO i SOO wyznaczane są na podstawie innych przesłanek naukowych (mogą się częściowo lub całkowicie pokrywać). Jeśli obszar pokrywa się w całości – oznaczony jest PLC.

Ostoja Augustowska PLH 20 0005 i Puszcza Augustowska PLB 20 0002.

Obszar Bieszczady – PLC 18 0001 (dla siedlisk przyrodniczych z regionu alpejskiego, gatunków roślin i zwierząt z zał. II Dyrektywy Siedliskowej oraz dla ptaków z zał. I Dyrektywy Ptasie)

Baza informacji na temat obszarów Natura 2000, to:

mapy określające przebieg granic obszaru,

Standardowy Formularz Danych (SDF),

podają one: nazwę, kod obszaru, jego powierzchnię, współrzędne geograficzne, przedmiot ochrony (siedliska i gatunki) wraz z oceną ich znaczenia, opis ogólny i charakterystykę przyrodniczą, stwierdzone i potencjalne zagrożenia, status ochrony i powiązania z innymi obszarami, rodzaje działalności człowieka, innych czynników wpływających na obszar,

1. Transpozycja dyrektyw do prawa krajowego:

W Polsce dyrektywy ptasia i siedliskowa zostały transponowane do następujących aktów prawnych:

ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (OOP), przepisy wykonawcze: rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000,

VI. Natura 2000 w polskim systemie ochrony przyrody

Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010r w sprawie sporządzenia projektu planu zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000,

rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010r. w sprawie sporządzenia projektu panu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000,

rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000,

ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (POŚ),

ustawa z dnia 3 października 2008r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (OOS),

2. Obszary Natura 2000 a inne formy ochrony przyrody w Polsce

• stan obszarów Natura 2000 w Europie (2006r.):

w obrębie 25 członków UE wyznaczono 4540 OSO na powierzchni 444 368 ha (9,6% Europy) oraz 20 789 SOO uznanych jako OSZW na powierzchni 559 082 ha,

2004r w Polsce na mocy rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004r w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków wyznaczono 72 obszary ptasie (7,8% powierzchni Polski) i przedstawiono KE 184 obszary siedliskowe (3,6% powierzchni Polski),

na 1 maja 2012r 19,8% powierzchni kraju i 68% gmin objętych jest obszarami Natura 2000, w tym:

145 obszarów OSO – o powierzchni 4,8 mln ha, 15,9% powierzchni,

825 obszarów SOO (OZW) – o powierzchni 3,8 mln ha 11% powierzchni kraju,

w województwie mazowieckim – 16 obszarów OSO o powierzchni 661 229,91 ha, w tym w woj. mazowieckim 426 889,08ha w tym i 60 obszarów SOO o ogólnej powierzchni 245 669,81 ha w tym w woj. mazowieckim 193 094,30 ha.

13/01/2014

Na strona Komisji Europejskiej – w styczniu opublikowano najnowsze listy obszarów mających znaczenie Wspólnoty. Kluczowe elementy – Seminarium Biogeograficzne, na którym ocenia się kompletność sieci dla każdego z gatunków i siedlisk będących przedmiotem ochrony KE – zatwierdza je w drodze decyzji – jako obszary mające znaczenie dla Wspólnoty – OZW.

28/01/2014

Rada Ministrów zaakceptowała 4 nowe obszary siedliskowe i 1 powiększenie obszaru istniejącego. - będzie; 849 SOO, Łącznie 987 obszarów (SOO i OSO), o Krośnieńska Dolina Odry – woj. lubuskie, o Murawy na Poligonie Orzysz, o Wydmy Kotliny Toruńskiej, o Enklawy Puszczy Sandomierskiej, o Jezioro Wicko i Modelskie Wydmy

na obszarach Natura 2000 nie obowiązuje z góry ustalona lista zakazów i ograniczeń. Podstawowy zapis prawa krajowego – art. 33 ust 1 ustawy OOP „Zabrania się podejmowania działań mogących osobno lub w połączeniu z innymi działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, w tym w szczególności:

– pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000, lub

– wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000 lub

– pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązanie z innymi obszarami,

• ochrona zasobów przyrodniczych odbywa się też poprzez ich właściwe użytkowanie, dostosowane do specyfiki danego obszaru (art. 36 ust 1 ustawy OOP) na obszarach Natura 2000 nie podlega ograniczeniu działalność

związana z utrzymaniem urządzeń i obiektów służących bezpieczeństwu przeciwpowodziowemu oraz działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka i rybacka, a także amatorski połów ryb, jeżeli nie oddziałuje znacząco negatywnie na cele ochrony obszaru.

• zgodnie z zasadą przezorności, rozważenia ewentualnych skutków dla obszarów Natura 2000 wymagają wszelkie plany i projekty, które nie wynikają z zadań ochronnych ustalonych dla obszaru Natura 2000 (art. 33 ust 3 ustawy OOP),

• Obszary Natura 2000 mogą wchodzić w skład parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych. Działalność wówczas jest dozwolona wyłącznie w zakresie, w jakim nie narusza zakazów obowiązujących na tych obszarach.

3. Różnorodność biologiczna Polski

32% powierzchni objęta następującymi formami ochrony przyrody (na 2010 rok):

23 parki narodowe,

1441 rezerwatów przyrody,

120 parków krajobrazowych,

418 obszarów chronionego krajobrazu,

6798 użytków ekologicznych,

164 stanowiska dokumentacyjne,

214 zespołów przyrodnio – krajobrazowych,

35833 pomniki przyrody,

987 obszarów Natura 2000

• Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt – zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną oraz dziko występujących zwierząt.

• Obszary chronione o znaczeniu międzynarodowym (rezerwaty biosfery) – obszary unikatowe w skali świata reprezentatywne dla poszczególnych regionów Ziemi ze względu na niepowtarzalne walory.

• W Polsce zrejestrowano 60 tys. gatunków, wyginęło 16 gatunków kręgowców i 124 gatunki roślin.

• Przyroda pospolita.

Różnorodność biologiczna Regionu

• Ćwiczenia – proszę o omówienie po 1 przykładzie różnorodności biologicznej Regionu, z którego pochodzicie – praca w grupach 4 osobowych.

• W jaki sposób tę tematykę omówić na zajęciach: w szkole podstawowej, w gimnazjum, w liceum, z mieszkańcami, z turystami.

Prezentacja prac poszczególnych grup.

4. Zarządzanie ochroną przyrody, w tym obszarami Natura 2000

Kompetencje związane z tworzeniem i zarządzaniem obszarami Natura 2000 Minister Środowiska • określa rozporządzeniami do ustawy OOP funkcjonowania sieci Natura 2000

(art. 26 ustawy) • przekazuje KE listę OSO i SOO (OZW) po uzyskaniu zgody Rady Ministrów (art.

27 ust 3 pkt 1 i pkt 3) • przekazuje KE szacunek dot. współfinansowania przez Wspólnotę ochrony

obszarów wyznaczonych ze względu na typy siedlisk przyrodniczych oraz gatunki roślin i zwierząt o znaczeniu priorytetowym ( art. 27 ust 3 pkt 2)

• ustanawia plany ochrony dla obszarów Natura 2000 ( art. 29 ust 3) • inne zadania wynikające z ustawy Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska • opracowuje projekt listy obszarów Natura 2000 i prowadzi konsultacje z radami

gmin w sprawie zasięgnięcia opinii dla projektowanych obszarów (przed przekazaniem listy do Ministerstwa Środowiska) – art. 27 ust 1 i 2

• nadzoruje funkcjonowanie obszarów Natura 2000, prowadząc ewidencję danych niezbędnych do podejmowania działań w zakresie ich ochrony (art. 32 ust 1 i 2)

• wydaje wytyczne , kontroluje realizacje i przygotowuje raporty w zakresie oceny realizacji ochrony obszarów (art. 32 ust 2)

• inne zadania wynikające z ustaw.

Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska (RDOŚ) (art. 27a, 28, 29, 31, 32):

– sprawuje nadzór na obszarami Natura 2000,na obszarze swego działania,

– opracowuje projekt planu zadań ochronnych i planu ochrony obszaru Natura 2000,

– bierze udział w procedurze ocen oddziaływania na środowisko i obszary Natura 2000, w tym określenia Śródków minimalizujących, kompensację przyrodniczą,

– Sporządza i przekazuje do GDOŚ ocenę realizacji ochrony obszarów, zawierające informację dotyczące podejmowanych działań ochronnych oraz wpływu ich na stan ochrony siedlisk przyrodniczych, gatunków roślin i zwierząt dla których ochrony zostały wyznaczone obszary oraz wyniki monitorowania i nadzoru tych działań (ocena – co 6 lat dla OZW i SOO, co 3 lata dla OSO),

– odpowiada za utrzymanie siedlisk przyrodniczych, gatunków roślin i zwierząt, monitorowania ich stanu, ewentualną kompensację przyrodniczą utworzonych siedlisk) oraz funkcjonowanie rezerwatów przyrody,

– inne zadania wybijające z ustaw.

Główny Inspektor Ochrony Środowiska (GIOŚ):

– realizacja monitoring typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania wspólnoty, a szczególnie o znaczeniu priorytetowym dla Wspólnoty,

– ocenia skuteczność stosowanych metod ochrony przyrody.

Rola nadleśniczego, dyrektora parku narodowego: na terenie zarządzanym przez PGL Lasy Państwowe, na

którym jest obszar Natura 2000, zadania ochrony przyrody sprawuje nadleśniczy, a na terenie parku narodowego – dyrektor parku, dyrektor urzędu morskiego sprawuje nadzór nad obszarami Natura 2000 na obszarach morskich.

Rola samorządów we wspomaganiu ochrony obszarów Natura 2000: – polityka przestrzenna (plan zagospodarowania przestrzennego województwa,

gminy), studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy,

– tworzenie, funkcjonowanie parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu, zespoły przyrodniczo – krajobrazowe, użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne, pomniki przyrody,

– dokumenty strategiczne dla rozwoju województwa, powiatu, gminy (strategie rozwoju, programy ochrony środowiska, plan urządzania lasu),

– decyzje administracyjne, których ustalenie mogą mieć wpływ na obszary Natura 2000: ustalenia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu, decyzje środowiskowe, procedury ocen oddziaływania na środowisko, zezwolenia na usunięcie drzew i krzewów, pozwolenia na budowę, zgłoszenia budowy lub robót budowlanych, pozwolenia wodno-prawne na szczególne korzystanie z wód, budowę

urządzeń wodnych, zmiana lasu na użytek rolny, zmiana gruntu leśnego na cele nierolnicze i nieleśne, wydawanie decyzji dot. przywrócenia stanu wody na gruncie do stanu

poprzedniego,

inne: – prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych

istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa, służących polepszeniu zdolności produkcyjnej gleby i ułatwienia jej uprawy,

– nadzorowanie, planowanie, wykorzystanie, utrzymanie urządzeń melioracji wodnych podstawowych i szczegółowych,

– prowadzenie ewidencji kąpielisk, – realizacja zadań KPOŚK, – nadzór nad działalnością spółek wodnych, – dofinansowania „pronaturowych” działań sektora rybackiego

wspierających zrównoważony rozwój regionu (środki Europejskiego Funduszu Rybackiego w ramach Programu „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007 – 2013” ) o oś priorytetowa 2 – Akwakultura, rybołówstwo śródlądowe,

przetwórstwo i obrót produktami rybołówstwa i akwakultury), o oś priorytetowa 4 – zrównoważony rozwój obszarów zależnych od

rybactwa.

gospodarka rolna – wsparcie pro środowiskowego gospodarowania w rolnictwie:

– płatności bezpośrednie (respektowanie dyrektyw ptasiej i siedliskowej), – przejściowe subwencje, rekompensujące nakłady rolników ponoszone w

celu spełnienia przepisów unijnych m.in. środowiskowych, – kompensacje dla rolników, pomagające dostosowanie metod

gospodarowania na obszarach Natura 2000 do zakresu przekraczającego zasady dobrej praktyki rolniczej,

– realizacja programów rolno – środowiskowych, – Rekompensata za dostosowanie działalności gospodarczej, rolnej, leśnej,

rybackiej na obszarach Natura 2000 do wymogów ochrony tych obszarów,

gospodarka leśna: – współdziałanie w procesie tworzenia planów ochrony lub planów zadań

ochronnych dla obszarów Natura 2000, – komunikacja i informacja dla społeczeństwa o obszarach Natura 2000, – współpraca w realizacji ustalonych zadań ochronnych dla obszarów, – aktywizowanie działań mieszkańców sprzyjających zachowaniu

różnorodności biologicznej, rozwojowi zrównoważonemu gmin.

• Problemy z wdrożeniem sieci Natura 2000 - konflikty pomiędzy ochroną przyrody a planowanymi

inwestycjami (kolejka liniowa na Kasprowy Wierch, obwodnica Augustowa przez Rospudę).

- kompensacja przyrodnicza – droga S3 – powołanie obszaru PLB Dolina Przysowy i Słudwi – woj., łódzkie i mazowieckie,

- Konflikty mieszkańców, gmina a RDOŚ (przykłady podają uczestnicy.