naturpark - entdecker - westen

DOĞAL PARK KAŞIF YELEKLERIKULLANMA YARDIMLARI

“Cyi eğitim öğrencinin bizzatkendisinin keşfetmesine izin vermektir.”

Sally Prudhomme

Impressum

HerausgeberVerband Deutscher Naturparke e. V. (VDN)Platz der Vereinten Nationen 953113 BonnTelefon: 0228 / 9212860Telefax: 0228 / [email protected]

TextAnnika Horstick, Prof. Dr. Hans-Peter Ziemek

FotosPatrick Appelhans (S. 4 unten, S. 5, S. 6)Catrin Dick (Titel, S. 3, S. 8)Jörg Liesen (S. 2, S. 4 oben)Jan Lippke (S. 12)Ottfried Schreiter (S. 7, S. 9, S. 10, S. 11, S. 13)

GestaltungUte Mächler, Bonn

DruckRautenberg Media & Print Verlag KG, Troisdorf (05/2012)

Gefördert durch die Deutsche Bundesstiftung Umwelt.

DOĞAL PARK KAŞ I F YELEKLER I _ 1

DOĞAL PARK KAŞIF YELEKLERIKULLANMA YARDIMLARI

Cçindekiler

Almanya'nın Doğal Parklarıg 2

Giriş 3

Kaşif Yeleklerinin Kullanımına Dair Pratik Temeller 4

Yelek ve 1çindekiler 4

Praktik Açıklamalar 8Gezi Önerisi 8

Harita ve Pusulayla Yer Bulma 9Araştırmacı Görevi 10

Hayvan organizmaları aramak 10Bulunan organizmaların tespiti 11

Bir yaprak döküntüsü merdiveninin hazırlanması 11

Örnek "Araştırmacı Notu" 14

Almanya'da 1956'dan beri doğal parklar vardır. Doğalparklar, özellikleri ve güzellikleriyle özel olan, doğa korumakanunlarına göre büyük koruma alanları halinde korunanve sınırlarını eyaletlerin belirlediği geniş alanlı arazilerdir.Eyaletlerin görevleri arasında doğa macerası ve çevre eğitimteklifleri geliştirmek, doğayı ve arazileri korumak, insanlaradinlenme imkânları sunmak ve sürekli turizmi ve süreklibölge gelişimini desteklemek bulunmaktadır.

Bugün Almanya'da 104 doğal park var. Hepsi birlikte ülkearazisinin dörtte üçünü kapsarlar. Kıyı bölgelerinden AlpDağlarının eteklerine kadar Almanya'nın bütün bölgele-rinde doğal parklara kısa yollardan ulaşılabilir.

Çocuklar ve Gençler için Çevre Eğitimi Çalışmasının he-defi, geleceklerini etkin ve kalıcı biçimde biçimlendirebil-meleri için onları doğaya hayran kılmak ve onlara eylem veşekillendirme becerileri iletmektir. Bunun yanında da ço-cuklar ve gençler kendi yaşam alanlarındaki çevreyi etkinbiçimde ve oyunlar aracılığıyla tanıyıp değer vermeyi öğre-niyorlar. Aynı zamanda da doğa ve doğal parklarının an-lamı kalıcı bir gelişme açısından bilinçlenmeleri ve doğayladoğal parklarının şekillendirilmesine bizzat katılmalarısağlanmaktadır.

2_DOĞAL PARK KAŞ I F YELEKLER I

Almanya'nın DoğalParkları

Elinizdeki yayın, Alman Doğal Parkları Vakfının, GießenJustus Liebig Üniversitesinin Biyoloji Didaktiği Enstitü-süyle işbirliği yaparak yayınladığı “In Westen was Neues –Handreichungen zum Einsatz der Entdecker-Westen inNaturparken” (Yeleklerde Yenilik – Doğal Parklarda KâşifYeleklerinin Kullanımına Dair Kılavuz) yapıtından biralıntıdır.

İçerik, Alman Federal Çevre Vakfı (DBU) tarafından deste-klenen "Doğal Park Kâşif Yelekleri Çocuklarla GençlereAlman Doğal Parklarında Doğa Macerası Aktarıyor" adlıproje çerçevesinde geliştirildi.

Projenin amacı çocuklarla gençleri doğal park kâşif yelekle-riyle bağımsız araştırma ve keşfe teşvik etmek. Yeleğin sayı-

sız cebine kolayca sığan böcek gözleme kabı, pusula,vakumlu böcek toplama aleti, el büyüteci ve not defterigibi önemli bütün gezi malzemeleriyle donatılmış olarakher çocuk kendi temasını ve hızını bulabilir. Bu şekilde,odakta gezi lideri olmaz, katılımcılar kendi kendileriniyöneterek doğayı keşfedebilirler.

Bundan sonra önce yelekler ve gezi malzemeleri tanıtı-lacak, sonra da doğal park kâşif yelekleriyle örnek birgezi tanıtılacaktır. Gezi, proje sırasında çeşitli denemegezilerinde derlenen deneyimlere dayanıyor ve kâşifyelekleriyle çocukların evlerinin kapısının önündekidoğayı – ister tek başına, ister sınıfla, ister kreş arkadaşlarıisterse de ailesiyle birlikte – keşfetmelerine teşvik olmasıbekleniyor.

Giriş

DOĞAL PARK KAŞ I F YELEKLER I _3

4 _ DOĞAL PARK KAŞ I F YELEKLER I

Kaşif Yeleklerinin Kullanımına DairPratik Temeller

Yelek ve çindekiler

Kâşif yelekleri ve donanımları birkaç adımda geliştirildi.İlk denemelerden cepler için temel bir donanım ortayaçıktı:

Pusula

Pusula donanımınçok önemli bir öğesi-dir. Burada, 5. sınıftahedeflenen doğa veyerleşim alanlarında yönbulmaya yönelik beceri geliştirmeamacına katkıda bulunulması amaçla-nıyor. Büyük alanlarıyla doğal parklar, topo-


grafik düşüncenin öğretilmesine çok uygun düşerler.Kâşif yelek gezilerinde, katılımcılara ziyaret edilen doğalpark alanını içeren harita kesitleri/havadan çekimkesitleri verilir ve bunlar belli bir rota üzerinde tek başınaveya küçük gruplar halinde hareket etme göreviylebirleştirilir.

Bu şekilde psikomotor yeteneklerin eğitilip yöntemselbecerilerin aktarılması amaçlanmaktadır. Ayrıca doğaylaözgün bir biçimde karşılaşmaya imkân verilip özgüvenpekiştirilecektir.

Bu ilk etkinlik bu şekilde, kâşif yelek setleriyle bireylerinbu özgün karşılaşmayı kendi başlarına algılamalarınınmümkün kılınması hedefinin yerine geçer. Gruba katılımıher katılımcı mümkün olduğunca kendisi belirleyebilir.GPS işlevli cep telefonları günlerinde pusula eskimişgörünüyor. Özellikle de daha küçük öğrenciler için pusula,mekânda yön bulma konusundaki temel anlamını koruya-caktır ama. Bu cihazın kullanılmasıyla doğal parkta ço-cuğun bulunduğu noktayı kendisinin bulması konusundagüven aktarılacaktır. Bu bilgi, arazide kendisinin belirlediğişekilde kalması için mutlaka gerekli bir önkoşuldur.

Pusulanın haritalar, harita kesitleri ve/veya havadan çekim-lerle birleştirilmesi önemlidir. Gezi katılımcıları bu şekildesahanın topoğrafyası hakkında temel bilgiler edinirler. Ay-rıca bu şekilde yönlerle ilgili bilgi anlamlı bağlam içine so-kulur.

Böcek Gözleme Kabı

Böcek gözleme kabı, kâşif yelekleri-nin kullanılmasıyla amaçlanan "özgün

karşılaşma" bağlamında bir aleti temsileder. Kap özellikle de psikomotor ala-

nında önemli bir avantaj sağlamaktadır. Gözlemnesnelerine yaklaşım sırasındaki güvensizlikler önemlideğildir, nesneler belirlenmiş bir mesafede sabitlenmiştir vezaman baskısı olmadan gözlemlenebilirler.

Canlı organizmalar, kısa bir süre boyunca korunmuş haldekapta tutulabilir. Kapağa entegre büyüteç, sonunda ayrıntı-ların büyütülmüş olarak (4 kat büyütme) gözlemlenmesineimkân veriyor.

Genel anlamda böcek gözleme kabıyla "gözlem" ve"araştırma" bilgi yöntemleri geliştirilir.

Vakum

Çocuklarla gençler genellikle canlıhayvanları çok merak ederler. Gezi-lerde bu hayvanları bulma ve bir de"yakalama" arzusu büyüktür; buarzu da hayvanları koruma ve bilgiyöntemlerinin çalıştırılması açısın-dan "kanalize" edilmelidir. Vakumun yapısı, buradagerekli kontrolü sağlamaktadır. Hayvanların boyu, hortu-mun çapıyla belirlenir ve yakalanan organizmalar kabınkorunmuş alanında "bulunurlar". Vakumun kullanılma-sıyla özellikle "araştırma" bilgi yöntemi çalıştırılır.Yöntemsel olarak böcek yakalama kabıyla birleştirmemümkündür.

Tespit Yardımları ("Ağaçlar ve Çalılar")

İnsanlar bilinmeyen nesneleri adlandırmak isterler. Buyüzden de türlere dair bilgiye duyulan temel ilgiye hitapedilebilir ve hedefli bir biçimde ondan yararlanılabilir.

Bu konuda da katılımcıların gezi yerindeki çevreyle doğru-dan baş başa kalmaları iyi bir yöntemdir. Mekân içindeyön bulma görevleri ve buna bağlı olarak belirsiz talimat-larla toplama görevi ("beş farklı yaprak topla") merak uy-andıran farklı doğa nesnelerinin toplanmasına yol açar.

Nesneleri adlandırma arzusu da bu merakın bir parçasıdır.Katılımcıların yaşına ve kâşif yeleği gezisinin amaçlarınabağlı olarak bu noktada basit resim tespit anahtarları kulla-nılmaya başlanabilir.


Cımbızlı El Büyüteci

El büyüteciyle birlikte cımbızlakâşif yeleğinin donanımına doğa

nesnelerinden yararlanılması ve bunesnelerin daha iyi gözlemlenmesi için

araçlar eklenmiş oluyor.

Set, sadece ayrıntılı gözlemleri olanaklı kılmaklakalmıyor, aynı zamanda basit deneylere ve aktif bir biçimdeyararlanmaya da yol açar. Bu şekilde psikomotor becerileroyun yoluyla eğitilebilir. Bu araçlar aynı zamanda doğa bi-limleri alanında bilgi edinme yöntemlerinde olası bir eğiti-min parçasına da dönüşebilir.

Not Defteri veKalem

Dilsel veya sanatsal dışavu-rum yeteneğinin iyileştiril-mesi daha çok genel bireğitim hedefini tarif eder.Bu hedefe ulaşmak, eğitimönlemlerine katılan bütünkurumların ve kişilerin ortakbir amacıdır. Bir not defteri-nin kullanılmasıyla kâşif

yeleği gezisi sırasındadoğal nesnelerinin çizimleri hazırlanabilir. Ayrıca basitmetinlerin yazılması da denenebilinir. Bu "ayrıca" gerçe-kleşir.

Yeleğin standart donanımındabulunmayan ama anlamlı bir ek olarakgörülen bileşenler

Metre – çok yönlübir yetenek

Pratik çevre eğitiminin birbileşeni olarak metre pek uygundeğilmiş gibi görünür. Ama bu izleniminyanlış olduğu pratikte çabucak kanıtlanabilir.

Metrenin üstündeki ölçü bölümleri sayesinde çevrede iste-nen bütün bölgeler "ölçülebilir". Bu şekilde doğa bilimselbilgi edinme gerçek anlamda yaşanabilir bir düzeye dö-nüştürülebilir. "Kâşif" derhal "ölçümün" sonucunu kabuleder.

Bunun yanında bütün katılımcıların metreleri birlikte kul-lanılabilir (karşılaştırın: "yaprak döküntüsü merdiveni" et-kinliği). Ama az sayıda birkaç katılımcı da metrelerini bir-leştirebilirler, mesela devrilen bir ağacı ölçmek için.

Akan ve Duran Sulardaki BileşenleriKanıtlamak için Hızlı Testler

Kâşif yeleklerinin ceplerinde değerlendirme tablolarıyla bir-likte test şeritleri sorunsuz taşınabilir. Bu şekilde akan veduran suların fiziksel ve kimyasal parametreler açısındanincelenmesi mümkündür. Ama böyle bir süreç sadece ki-myasal temel bilgilere sahip daha büyük öğrencilerde an-lamlıdır.

Burada ilkokul öğrencilerinde ilk adım olarak termometre-ler işe yarayabilir. Sıcaklığın "ölçümünü" sağlarlar, buölçüm katılan çocuklar tarafından doğrudan organoleptikolarak, başka bir deyişle su sıcaklığının elle hissedilmesiylegerçekleştirilebilir.

Tarif edilen malzeme seti, seçilen etkinliklerin çerçevesinisunarken eğitim grubu ve eğitim çevresine uygun olarakesnek bir biçimde değiştirilebilir.

DOĞAL PARK KAŞ I F YELEKLER I _ 7


Test gezileri ağırlıklı olarak, proje için özel olarak VDN ileBiyoloji Didaktik Enstitüsünün işbirliğiyle hazırlanan beşadımlı bir modele göre oluşturuldu.

Gezi Önerisi

Süreç

Gezinin başında katılımcılar selamlanır ve herkesin yönbulma konusunda bir kılavuzları olması açısından planla-nan program kısaca tanıtılır.

Sonra yelekler tanıtılıp içindekiler açıklanır. Donanımdakimaddeleri gezinin başında (dağıtmadan önce) herkese açı-klamanın yararlı olduğu anlaşılmıştır. Bu nedir? Şu nasılçalışır (örn. vakumlu böcek toplama aletinde sadece yeşil

hortumla hayvanların çekilebileceğini, yoksa daha küçükhayvanların da yutulabileceği tehlikesinin olduğunu açıkla-mak)? Bununla ne yapabilirim ya da yapamam (örn. böcekgözleme kabına sümüklü böcek koymamak - sümükler çokzor çıkar, ayrıca böcek gözleme kabının duvarlarının çabu-cak bulanıklaşmasına yol açar).

Gezi lideri, dağıtılan nesnelerden herkesin kendisinin so-rumlu olduğunu ve daha sonra hepsinin - temiz ve boş ola-rak - iade edileceğini vurgulayabilir.

Deneme aşamasında yeleklerin içeriğinin üst üste konula-bilecek plastik kutulara konulmasının pratik olduğu an-laşılmıştır. Bir gezi sırasında her katılımcıya bir yelek veri-lir, sonra katılımcı kutuların yanından geçerken kutulardankeşif malzemelerini birer birer alır. Bu şekilde, her katı-lımcı her donanım nesnesiyle ilgili sorumluluğu üstlenir ve

Praktik Açıklamalar


onları daha dikkatli kullanır. Geziden sonra nesnelerin tes-limi de aynı sırayla, ama bu sefer tersinden gerçekleştirilir:katılımcılar yine kutuların yanından geçer ve her kutuya il-gili parçayı koyarlar. Bu şekilde bütün malzemelerin iadeedilip edilmediği de kolayca anlaşılabilir. Katılımcılarsamalzemeleri yeleğin ceplerine kendileri koyabildikleri veneyin nerede olduğunu bilebildikleri için avantajlı olurlar.Bu şekilde yeleği dolanlar hemen keşfe başlayabilirler.

Normalde yeleğin bağımsız araştırma ve keşfi teşvik edipdesteklemesi şeklinde kullanılması amaçlanmıştır. Bu da,gezi liderinin arka planda kalması ve katılımcılara bağımsızkeşiflerinde eşlik etmesi demektir. Aşağıda, deneme aşama-sında işe yaradıkları anlaşılan ve kâşif yelekleri için özel ola-rak tasarlanan "Doğa Keşfi için Adım Modeli"ne dayanandoğal deneyim eylemleri tek tek tanıtılmaktadır. Modelinamacı, katılımcıları adım adım büyük bütünden küçük gö-rünmeyenlere doğru yönlendirmektir.

Bu sırada doğal alanda yön bulma doğal maceraya yoğun-laşabilmek için bir emniyet duygusu da vermelidir. Buradaprogramın katı ve hep aynı şekilde gerçekleştirilmesi ama-çlanmamaktadır, daha çok sürekli baştan doldurulabilecek

ve doğa mekânının olanaklarına göre baştan yorumlanabi-lecek bir çerçeve hazırlanmıştır. Elbette bütün unsurlar ye-rindeki olanaklara göre değiştirilebilir ve birleştirilebilir vebu konuda mutlak bir talep bulunmamaktadır.

Harita ve Pusulayla Yer Bulma

Arka planKatılımcılar mekân içinde yön bulmayı oyunla öğrenirler

Gerekli MalzemePusula, harita kesitleri (1:5000), havadan kesitler

SüreçBir pusulanın nasıl çalıştığı kısaca tanıtıldıktan sonra katı-lımcılara küçük gruplar halinde bir araya gelmeleri ve bellibir mesafedeki (birkaç yüz metre) ortak bir buluşma nokta-sını pusulayı kullanarak tek başlarına bulma görevi verilir.Doğa koruma kanunlarına göre izin verilen yerlerde katı-lımcıların araziden geçmelerine izin verilmesi uygun olur.Örnek bir görev şöyle olabilir: "Kuzey batıya doğru 500adım at. Orada buluşacağız."


Araştırmacı Görevi

Arka planKatılımcılar aktif araştırmayla çevrelerindeki mekânı be-nimsiyorlar.

Gerekli MalzemeNot defteri, kalem, gerekirse bulunan eşyaların saklanmasıiçin kaplar

SüreçKatılımcılara beş farklı şeyi toplama araştırma görevi verilir.Bunlar çok somut şeyler (yapraklar, taşlar, vs.), ama soyutşeyler de (mavi bir şey; müzik yapılabilecek bir şey, vs.)olabilir. Katılımcıların yaşına ve becerisine göre araştırmagörevi not defterine kaydedilir.

Aşağıdaki kullanılan liste örnek olarak verilmiştir:Arama…

Üç farklı ağacın yaprağıBir kuş tüyüBir taş

Mavi bir şeyMüzik yapılabilecek bir şeyYumuşak bir şeyKüçük bir şeySenin çok güzel bulduğun bir şey

İpucu: Arama oyunu için ya belli bir süre ya da belli bir yolsınırlama olarak kullanılabilir. "Müzik enstrümanları" top-lanılıyorsa bunun sonucunda katılımcıları herkesin kendi"enstrümanını" çaldığı bir "orman orkestrasında" toplamakuygun olur.

Hayvan organizmaları aramak

Arka planKendi başlarına arayıp bularak katılımcılar organizmalarlaözgün biçimde karşılaşırlar.

Gerekli MalzemeVakum, büyüteç ve cımbız

DOĞAL PARK KAŞ I F YELEKLER I _ 1 1

SüreçAraştırma görevi aracılığıyla bağımsız araştırma yapıldıktansonra, sonraki adımda organizmaların hedefli olarak aran-ması teşvik edilir. Katılımcılara (iyi saklanan) hayvanlarıarama görevi verilir. Burada bilinçli olarak sınırlandırıcı ta-limatlar verilmez. Bu şekilde her katılımcı kendi temasınıarayabilir. Gerekirse burada gezi lideri aramaya dair ipu-çları vererek (ölü ağaçların altında, dökülen yapraklarda,taşların altında, vs.) yardımcı olabilir ve/veya gözlem görev-leri ekleyebilir ("Yakaladığın hayvanın kaç bacağı var baka-lım?", "Gözleri nerede?", "Neye benziyorlar?", vs.).

Bulunan organizmaların tespiti

Arka planBulunan organizmaların gruplanıp sınıflanması, doğa bi-limlerinde bilgi edinmenin temel yöntemlerinin tanıtılmasıişlevini görür.

Gerekli MalzemeTespit yardımları, gerektiğinde, el büyüteci veya böcek göz-leme kabı, not defteri, kalem

SüreçAraştırma görevi ve hayvan aramadan sonra, öncelikli ola-rak bulunanlar gruplanır. Bunun için katılımcılar mesela

aynı olan bütün ağaç yapraklarını bir araya koyarlar.Bundan sonra da organizmalar tek tek tespit literatürüyardımıyla tespit edilir. Gruba bağlı olarak katılımcılar,tipik karakteristikleri (renk, bacak sayısı, duyarga sayısı,uzunluk, vs.) not etmeleriyle buldukları şeyler hakkındabir "araştırmacı notu" hazırlayabilirler. Buna bir örnekekte bulunmaktadır.

Bir yaprak döküntüsü merdivenininhazırlanması

Arka planYaprak döküntüsü merdiveni, çevre konusunda soru sormadenemelerine giriş olarak hizmet görür.

Gerekli MalzemeMetre, not defter, kalem, gerekirse beyaz DIN A4 kâğıt,yapıştırıcı

SüreçKatılımcılar küçük gruplar halinde birlikte çalışır.Bütün gruplar ormanda kendilerine bir yer bulur. Hergrup metreleriyle veya alternatif olarak ölü ağaçlarla

yere dört alandan oluşan bir merdiven hazırlar (yaklaşıkkenar boyları 50cm olan kareler şeklinde).

1 2 _ DOĞAL PARK KAŞ I F YELEKLER I

Alanların içinde her grup şunları yapar:1. Alan: hiçbir şey kaldırılmaz (kontrol alanı)2. Alan: bütün tam, sağlam yapraklar/iğneler, dallar ve yer

bitkileri kaldırılır3. Alan: hâlâ yaprak/iğne döküntüsü olarak anlaşılabilen

her şey kaldırılır4. Alan: bütün toprak katmanı en üst mineral zemine

kadar kaldırılır

Her grup, katmanların ("ufuklar") her birinin yüksekliğiniölçüp bunları belgeler.

Grup tek tek alanlarda çalışırken yaprakların farklı çürümeaşamalarını toplar. Farklı renkler ve çürüme aşamalarıkarşılaştırılır ve "çürümemiş" ile "oldukça çürümüş" ara-sındaki sırayla bir kâğıda yapıştırılır. Bu sırada çeşitli ağaçtürlerine göre ayrım yapılabilir.

Sıralar ya merdiven alanlarının temizlenmesine paralel ola-rak konulabilir ya da çalışma görevi tamamlandıktan sonraverilebilir.

Tek tek grupların sonuçları çalışma bittikten sonra büyükgrupla tartışılır. Bu sırada yaprak döküntüsünün çürümenedenlerine dair tahminlere özellikle dikkat edilir.

DOĞAL PARK KAŞ I F YELEKLER I _ 1 3


“Araştırmacı Notu“

Hayvanın boyu ne kadar? ______________________________________________________________________

Hayvanın rengi nedir? Her yanı aynı renkte mi?

______________________________________________________________________________________________

Hayvanın kaç bacağı var? _____________________________________________________________________

Hayvanın kaç gözü var ve neredeler? ___________________________________________________________

Duyargası var mı? Varsa, nasıl görünüyorlar - daha çok uzun ve ince mi, yoksa kısa ve kalın mı?

______________________________________________________________________________________________

Hayvanı nerede buldun? Bulduğun yerde bu hayvanlardan çok var mıydı?

______________________________________________________________________________________________

Hayvanın kanatları var mı? Varsa, kaç tane? ____________________________________________________

Hayvan ileriye doğru nasıl hareket ediyor? ______________________________________________________

Hayvanın vücudunda kıl görebiliyor musun? Evetse, neresinde?

______________________________________________________________________________________________

Başka hangi özellikler dikkatini çekiyor?

________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________

Mosel

Rhei

n

Fuld

a

Ruhr

Rh

ein

Ems

Weser

Saale

Elbe

Elbe Nei

sse

Spree

Ode

r

Hav

el

Werra

Main

NeckarDonau

Isar Inn

Lech

Naa

bSaar

Belgien

Frankreich

Niederlande

Dänemark

Polen

Tschechien

Österreich

Luxemburg

SchweizLiechtenstein

Erfurt

6

9

11

25 14

24

23

2216

17

18

31

41

42

40

36

27

26

15

21

20

19

38

39

37

33

32

30

29

2835

34

42

3

1

13

1210

7

5

8

I

II

Bremen

Düsseldorf

Erfurt

Dresden

Mainz

Saarbrücken

Wiesbaden

Stuttgart

München

Magdeburg

Hannover

Hamburg

Berlin

Potsdam

Schwerin

Kiel

1 Sternberger Seenland2 Mecklenburgische Schweiz und Kummerower See3 Insel Usedom4 Am Stettiner Haff5 Wildeshauser Geest6 Elbhöhen-Wendland7 Bourtanger Moor – Bargerveen8 Dümmer9 Elm-Lappwald10 Harz/Niedersachsen11 Harz/Sachsen-Anhalt12 Fläming13 Dübener Heide14 Saale-Unstrut-Triasland15 TeutoburgerWald/Eggegebirge16 Deutsch-Belgischer Naturpark Hohes Venn – Eifel17 Rheinland18 Bergisches Land19 ArnsbergerWald20 Kellerwald-Edersee21 Habichtswald22 Lahn-Dill-Bergland

23 Hochtaunus24 Hessischer Spessart25 Kyffhäuser26 ThüringerWald27 Thüringer Schiefergebirge/Obere Saale28 Südeifel29 Saar-Hunsrück30 Soonwald-Nahe31 Schwäbisch-FränkischerWald32 Schwarzwald Mitte/Nord33 Südschwarzwald34 Bayerische Rhön35 Bayerischer Spessart36 Fichtelgebirge37 Frankenhöhe38 Oberer BayerischerWald39 BayerischerWald40 Altmühltal41 Augsburg-WestlicheWälder42 NagelfluhketteI Naturpark ObersauerII Naturpark Our

Kaşif Yeleklerinin Bulunduğu Doğal Parklar

Verband Deutscher Naturparke e.V.Platz der Vereinten Nationen 953113 BonnTel. 0228 921286-0Fax 0228 [email protected]

Dieses Projekt wurde gefördert durch die Deutsche Bundesstiftung Umwelt

naturpark - entdecker - westen

Documents