nauČno-struČni Časopis iz oblasti fiziČkog ...sportizdravlje.rs.ba/files/godina vii, broj...

SPORT I ZDRAVLJE

NAUČNO-STRUČNI ČASOPIS IZ OBLASTI

FIZIČKOG VASPITANJA I SPORTA

Godina VII, Broj 1-2. 2012 ISSN 1840-152X

Redakcijski odbor Recenzentski odbor 2

1. Dragoslav Jakonić (Novi Sad, Srbija) 2. Slobodan Stojiljković (Niš, Srbija) 3. Nenad Suzić (Banja Luka, BiH) 4. Milovan Bratić (Niš, Srbija) 5. Radivoj Radosav (Novi Sad, Srbija)

6. Milivoje Karalejić (Beograd, Srbija) 7. Raviojla Pavlić-Mandić (Sarajevo, BiH) 8. Dobrica Živković (Niš, Srbija) 9. Martin Pupiš (Banska Bystrica, Slovačka) 10. Radoslav Bubanj (Niš, Srbija) 11. Milentije Branković (Niš, Srbija) 12. Vladimir Koprivica (Beograd, Srbija) 13. Aleksandar Naumovski (Skoplje, Makedonija) 14. Ratko Stanković (Niš, Srbija) 15. Branimir Mikić (Tuzla, BiH) 16. Jordan Donev (Sofija, Bugarska) 17. Radovan Čokorilo (Novi Sad, Srbija) 18. Milena Mikalački (Novi Sad, Srbija) 19. Rajko Kuljić (Novi Sad, Srbija) 20. Veselin Jovović (Nikšić, Cma Gora) 21. Dragan Popović (Leposavić, Srbija) 22. Izet Rađo (Sarajevo, BiH) 23. Simo Vuković (Banja Luka, BiH) 24. Slaviša Đurđević (Beograd, Srbija) 25. Darko Kalajdžić (Novi Sad, Srbija) 26. Nenad Lalić (I. Sarajevo, BiH) 27. Dragan Radovanović (Niš, Srbija)

1. Branimir Mikić (Tuzla, BiH) 2. Dragoslav Jakonić (Novi Sad, Srbija) 3. Danko Pržulj (I. Sarajevo, BiH) 4. Dobrica Živković (Niš, Srbija) 5. Đorđe Nićin (Beograd, Srbija) 6. Izet Rađo (Sarajevo, BiH) 7. Jordan Donev (Sofija, Bugarska) 8. Veselin Jovović (Nikšić, Crna Gora) 9. Vladimir Koprivica (Beograd, Srbija) 10. Muriz Hadžikadunić (Sarajevo, BiH) 11. Darko Kalajdžić (Novi Sad, Srbija) 12. Martin Pupiš (Banska Bystrica, Slovačka) 13. Slobodan Stojiljković (Niš, Srbija) 14. Milentije Branković (Niš, Srbija) 15. Milovan Bratić (Niš, Srbija) 16. Radivoj Radosav (Novi Sad, Srbija) 17. Nenad Suzić (Banja Luka, BiH) 18. Dragan Popović (Leposavić, Srbija) 19. Simo Vuković (Banja Luka, BiH) 20. Ratko Stanković (Niš, Srbija) 21. Milorad Đukić (Novi Sad, Srbija) 22. Radoslav Bubanj (Niš, Srbija) 23. Milivoje Karalejić (Beograd, Srbija) 24. Slaviša Đurđević (Beograd, Srbija) 25. Radomir Kostić (Niš, Srbija) 26. Toplica Stojanović (Niš, Srbija) 27. Tomislav Okičić (Niš, Srbija)

SPORT I ZDRAVLJE NAUČNO-STRUČNI ČASOPIS IZ OBLASTI

FIZIČKOG VASPITANJA I SPORTA

Izdavač: Univerzitet u Istočnom Sarajevu

Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta

Glavni i odgovorni urednik:

dr Danko Pržulj, redovni profesor

Adresa uredništva:


Univerziteta u Istočnom Sarajevu

Stambulčić bb, 71420 Pale, Bosna i Hercegovina

tel/fax: 00387 (0)57 226 836

e-mail: [email protected]

Urednik u redakciji: Milomir Trivun, docent

Sekretar redakcije: Borislav Cicović, docent

Tehnički urednik: Ljubica Nikolić

Tiraž: 300

Štampa: ,,Grafosemberija” a.d. Bijeljina

UDC 796.011/797(05)s

mailto:[email protected]

Orginalni naučni rad SPORT I ZDRAVLJE VII (2012) 1 -2:5-10

5

Borislav Cicović1, Ognjen Prica

2

1 Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Pale

2 Karate klub „Partizan“ Apatin

Orginalni naučni rad

UDK: 796.012.11.23 (str. 5-10)

COBISS.BH-ID: 10.7251/SHTSR1208005C

KANONIČKE RELACIJE MORFOLOŠKIH KARAKTERISTIKA I

USPJEHA U REPETITIVNOJ I EKSPLOZIVNOJ SNAZI KOD

MLADIH KARATISTA

SAŽETAK

Istraživanje je sprovedeno na uzorku od 70 ispitanika, učenika osnovnih škola, uzrasta 10 i 11

godina ± 6 mjeseci, obuhvaćenih redovnom nastavom fizičkog vaspitanja i trenažnim procesom u

karate klubovima u Istočnom Sarajevu. Problem istraživanja bio je da se ispitaju statistički značajne

relacije između pojedinačnih latentnih dimenzija odgovarajućih morfoloških karakteristika i

repetitivne snage mladih karatista. Utvrđivanje ovih relacija je značajno u pojedinim sportskim

aktivnostima, da bi se sa jedne strane, kod mladih karatista ovog uzrasta mogla provjeriti i zadržati

željena antropološka harmoničnost, a sa druge strane, realizovati željena trenažna tehnologija i

aktualizacija programskih sadržaja. Cilj istraživanja je utvrđivanje statistički značajnih relacija

između sistema antropometrijskih mjera longitudionalne dimenzionalnosti tjela, cirkularne

dimenzionalnosti i mase tjela i potkožnog masnog tkiva, sa jedne strane, i varijabli repetitivne

snage, sa druge strane, kod mladih karatista, učenika osnovnih škola, da bi se provjerila

usklađenost njihovog razvoja i po mogućnosti odredile valjane i svrsishodne projekcije njihovog

daljeg željenog razvoja. Primjenjeno je sedam antropometrijskih mjera koje definišu longitudionalnu

dimenzionalnost skeleta, transferzalnu dimenzionalnost skeleta i cirkularnu dimenzionalnost i masu

tjela. Repetitivna snaga je procjenjena sa tri testa. Rezultati kanoničke korelacione analize su

pokazali da između morfoloških dimenzija (kao prediktorski sistem) i eksplozivne snage (kao

kriterijumski sistem) postoji jedan značajan kanonički faktor i visoka povezanost.

Ključne riječi: Mladi karatisti, morfološke dimenzije, repetitivna snaga, kanonička

korelaciona analiza.

l. Uvod

U karateu se pokazuje potreba za dobro organizovanim i kvalitetno vođenim

procesom sportskog treninga. Kvalitet sportskog treninga podrazumijeva rad zasnovan na

odgovarajućim naučnim saznanjima i primjeni savremenih i efikasnih metodskih postupaka.

Istraživanje uticaja i relacija morfoloških karakteristka sa ostalim dimenzijama antropo-

loškog prostora, a time i na postizanje visokih sportski rezultata jedan je od primarnih

zadataka.

Karatisti su osobe višeg rasta, čvrste i skladno razvijene, sa izuzetno malom količi-

nom potkožnog masnog tkiva. Duge poluge obezbjeđuju veliki domet udarca i, istovremeno,


6

dovoljnu distancu od protivnika već u osnovnom stavu, a time i relativno obezbjeđenje od

njegovih eventualnih udaraca. Značaj dugih poluga postaje još veći, kada se ima u vidu

činjenica da su osnovne i najefikasnije tehnike udaraca u praksi zapravo dva direktna udarca

(zuki i maye geri), kji se izvode iz maksimalno dopuštene distance koja još obezbjeđuje

pogađanje cilja. Karatisti imaju dugu i elastičnu muskulaturu, koja im omogućuje brze i

eksplozivne pokrete sa velikom amplitudom. Svakako, veće količine potkožnog masnog

tkiva za karatiste su balast, usporavaju pokrete, pa za njih i nisu karakteristične (Kuleš,

1985; Bratić, 2005; Vidranski i sar., 2007).

Nema sumnje da bi utvrđivanje veza između antropometrijskih mjera i sportskih

rezultata i dimenzija motoričkih sposobnosti učinilo proces usmjeravanja i selekcije u karate

sport efikasnijim, što bi značajno ubrzalo kvalitetan razvoj sporta i postizanje vrhunskih

sportskih rezultata.

U naučnoj i stručnoj literaturi (Kurelić, Momirović, Stojanović, Šturm, Radojević,

Viskić-Štalec, 1975; Pržulj, 2006) pod repetitivnom snagom se najčešće podrazumijeva

sposobnost dugotrajnog rada na osnovu naizmeničnosti kontrakcija i relaksacija mišića

ruku, nogu i trupa, dužeg izvršavanja određenog kretanja bez smanjenja efikasnosti,

odnosno dužeg sprovođenja aktivnosti nesmanjenim intenzitetom. S obzirom da koeficijent

urođenosti repetitivne snage iznosi (H2 = .50), mogućnost razvoja postoji u velikoj mjeri, pa

se preporučuje da se ona može razvijati posebno, ali i zajedno sa ostalim motoričkim

testovima, a to konkretno znači, u što ranijem dječijem uzrastu (Bompa, 2006; Milanović,

2007).

Problem u ovom istraživanju sastoji se u iznalaženju statistički značajnih relacija

između pojedinačnih latentnih dimenzija odgovarajućih morfoloških karakteristika i repe-

titivne snage mladih karatista. Utvrđivanje ovih relacija je značajno u pojedinim sportskim

aktivnostima, da bi se, sa jedne strane, kod mladih karatista ovog uzrasta mogla provjeriti i

zadržati željena antropološka harmoničnost, a sa druge strane, realizovati željena trenažna

tehnologija i aktualizacija programskih sadržaja.

Cilj istraživanja je utvrđivanje statistički značajnih relacija između sistema antro-

pometrijskih mjera longitudionalne dimenzionalnosti tjela, cirkularne dimenzionalnosti i

mase tjela i potkožnog masnog tkiva, sa jedne strane, i varijabli repetitivne snage, sa druge

strane, kod mladih karatista, učenika osnovnih škola, da bi se provjerila usklađenost

njihovog razvoja i po mogućnosti odredile valjane i svrsishodne projekcije njihovog daljeg

željenog razvoja.

2. Metod rada

Istraživanje je sprovedeno na uzorku od 70 ispitanika, učenika osnovnih škola,

uzrasta 10 i 11 godina ± 6 mjeseci, obuhvaćenih redovnom nastavom fizičkog vaspitanja i

trenažnim procesom karate sporta u klubovima Istočnog Sarajeva.

Za dijagnosticiranje antropoloških dimenzija mladih karatista primjenjeno je sedam

antropometrijskih mjera morfoloških dimenzija i tri testa reptitivne snage.1. longitudionalna

dimenzionalnost skeleta: visina tjela (VISTEL) i dužina ruke (DUŽRUK); 2. cirkularna

dimenzionalnost i masa tjela: srednji obim grudnog koša (OBSGRU), obim potkolenice

(OBPOTK) i masa tjela (TEŽTEL); 3. potkožno masno tkivo: kožni nabor trbuha

(NABTRB) i kožni nabor potkoljenice (NABPTK). Predloženi model uzorka antropo-

metrijskih mjera za procjenu morfoloških karakteristika korišćen je na osnovu preporuka

Internacionalog biološkog programa (Lohman i sar., 1988). Repetitivnu snagu čine testovi:


7

dizanje trupa na švedskoj klupi (MDTK), mješoviti zgibovi (MMZG) i čučnjevi (MČUČ).

Mjerni instrumenti za procjenu repetitivne snage uzeti su iz istraživanja Kurelića i

saradnika, 1975. godine.

Sa ciljem da se utvrde relacije između dva različita multidimenzionalna antropološka

sistema manifestnih varijabli, u kome su antropometrijske mjere prvi, a testovi repetitivne

snage drugi sistem, bila je primjenjena metoda kanoničke korelacione analize. Da bi se

utvrdile njihove međusobne relacije korišćen je program SPSS 12.0 i Statistika 7.0.

3. Rezultati

Tabela 1. Kanonička korelaciona analiza morfoloških karakteristika i repetitivne

snage na multivarijantnom nivou

Can R Can R2 Chi-sqr. df p

.68 .47 56.32 70 .00

Legenda: koeficijent kanoničke korelacije (R), koeficijent determinacije (R2), Hi-kvadrat

test (Chi-sqr.), stepen slobode (df.), značajnost (p)

Rezultati kanoničke korelacione analize pokazuju (tabela 1) da je u relacijama

između sistema prediktora, koje čine antropometrijske mjere za procjenu morfoloških

karakteristika i kriterijuma, koje čine varijable za procjenu repetitivne snage, dobijen jedan

statistički značajan kanoničkih faktor Can R koji sa 68% značajno objašnjava nivo

povezanosti seta prediktorskih varijabli sa kriterijumom. Koeficijent determinacije (Can R2)

ukazuje da procenat zajedničke varijanse za oba skupa varijabli iznosi 47%. Kanonički

faktor je statistički značajan na nivou P = .00, što potvrđuje i Hi kvadrat test (Chi-sqr.) sa

visokim koeficijentom (56.32).

S obzirom na veličinu koeficijenta kanoničke korelacije i zajedničke varijanse, može

se izvesti zaključak da će se repetitivna snaga ispitanika manifestovati u velikoj mjeri u

zavisnosti od njihovih morfoloških karakteristika.

Tabela 2. Kanonički faktori prediktorskih antropometrijskih mjera

Antrtopometrijske mjere Root 1

VISTEL 0.24

DUŽRUK 0.20

OBSGRU 0.62

OBPOTK 0.48

TEŽTEL 0.39

NABTRB -0.26

NABPTK -0.32

U tabeli 2. je prisutno da najveće projekcije na kanonički faktor imaju sljedeće

antropometrijske mjere cirkularne dimenzionalnosti skeleta i masa tjela: obim grudnog koša

(r = 0.62), obim potkolenice (r = 0.48 i težina tjela (r = 0.39), te prema tome i najviše

uslovljavaju rezultate u svim testovima repetitivne snage. Najmanju i beznačajnu projekciju

na kanonički faktor imaju mjere longitudionalne dimenzionalnosti skeleta i potkožnog

masnog tkiva.


8

Tabela 3. Kanonički faktori kriterijumskih varijabli repetitivne snage

Varijable Root 1

MDTK 0.52

MMZG 0.43

MČUČ 0.36

U tabeli 3 dobijeni rezultati ukazuju da najveću projekciju na kanonički faktor ima

test dizanje trupa na švedskoj klupi (r = 0.52), nešto manje mješoviti zgibovi (r = 0.43) i

čučnjevi (r = 0.36).

4. Diskusija

Kanonička korelaciona analiza rezultata u tabelama od 1 do 3 pokazuje da antro-

pometrijske mjere (visina tjela, dužina noge, dužina ruke, srednji obim grudnog koša, obim

potkolenice i masa tjela), kao prediktorski sistem, imaju statistički značajne relacije sa

postignutim rezultatima u repetitivnoj snazi (dizanje trupa na švedskoj klupi, mješoviti

zgibovi, i čučnjevi, kao kriterijumski sistem, kod ispitanika, mladih karatista).

U naučnoj i stručnoj literaturi (Kurelić i sar. 1975; Malacko i Rađo, 2004)

morfološke karakteristike se mogu definisati kao skup manifestnih antropometrijskih mjera

relevantnih za istraživanja u fizičkoj kulturi transformisanih, putem faktorskih procedura u

latentne morfološke dimenzije.

Na osnovu utvrđenih veličina antropometrijskih mjerenja dijagnosticiranih na

sportistima oba pola mogu se postaviti ciljevi i zadaci trenažnog rada i planirati programi

upravljačkih aktivnosti u pojedinim ciklusima za povećanje nivoa antropometrijskih mjera

na koje se treningom želi uticati.

S obzirom da se koeficijent urođenosti longitudionale dimenzionalnosti skeleta kreće

između .98 - 100 %, mogućnost razvoja postoji, ali u veoma maloj mjeri, pa se preporučuje

da se ona razvija zajedno sa ostalim morfološkim karakteristikama, a to upravo znači, u što

ranijem dječjem uzrastu (Malacko, 2002). Potkožno masno tkivo, gotovo u svim sportskim

aktivnostima predstavlja parazitaran faktor sa mogućnosti .50% transformacije.

Repetitivna snaga se može definisati kao sposobnost mišića da ispolji silu u

cikličnom režimu rada (Malacko i Rađo, 2004). Za ovaj vid snage je karakteristična

sposobnost dugotrajnog rada na osnovu naizmeničkih kontrakcija i relaksacija mišića trupa,

gotovo u svim sportskim aktivnostima, zavisno od uzrasta i/ili pola, a najčešće se koristi u

atletskim trkačkim disciplinama dužeg trajanja i hodanja, jer se one označavaju kao tipičan

ciklični trenažni ili takmičarski rad.

Iz ovoga se može zaključiti da zbog ranijeg polnog sazrevanja u odnosu na

djevojčice, diferencirana repetitivna snaga nije još u dovoljnoj mjeri razvijena, već je

sadržana u kompleksitetu morfoloških karakteristika, što upravo znači, da one repetitivnu

snagu ostvaruju zahvaljujući povišenim vrijednostima antropometrijskih mjera i repetitivne

snage (u regulaciji intenziteta i trajanja ekscitacije).

Prema nekim istraživačima (Kurelić i sar. 1975; Bompa, 2006; Milanović, 2007)

faktor regulacija intenziteta ekscitacije najverovatnije zavisi od uređaja za kontrolu eksci-

tacije u primarnim motoričkim centrima i u onim subkortikalnim jezgrima koji imaju ulogu


9

amplifikatora ili modulatora. Sa time se slažu i drugi istraživači (Heimar i Medved, 1997;

Duraković, 2008) koji su u svojim istraživanjima isticali približno iste parametre za

efikasniju realizaciju repetitivne snage, stim da na ovu dimenziju ima znatan udio još i

fleksibilnost, kvalitet sportske tehnike i biohemijska situacija na periferiji lokomotornoga

sistema.

5. Zaključak

Rezultati istraživanja ukazuju da između antropometrijskih mjere kao prediktoski

sistem, i rezultata repetitivne snage, kao kriterijuma, postoji statistička značajna povezanost,

što ukazuju visoke projekcije mjera morfoloških dimenzija i testova repetitivne snage na

kanonički faktor.

Dobijeni rezultati istraživanja doprineće racionalizaciji rada sa mladim karatistima,

učenicima osnovnih škola, uzrasta 10 i 11 godina u Istočnom Sarajevu, tako što će se u

trenažnom procesu posebna pažnja obratiti na razvoj onih morfoloških dimenzija (cirkularna

dimenzionalnost skeleta i masa tjela) koje najviše objašnjavaju postignute rezultate u

repetitivnoj snazi, a to će doprineti postizanju boljih sportskih rezultata.

Osim toga, rezultati morfoloških dimenzija i repetitivne snage doprineće individu-

alizaciji trenažnog rada tako što će planiranje, programiranje, sprovođenje i kontrola

trenažnog rada biti primjerena individualnim sposobnostima i osobinama mladih karatista.


10

6. Literatura

1. Bompa, T. (2006): Teorija i metodologija treninga. Zagreb: Nacionalna i

sveučilišna knjižnica.

2. Bratić, M., i Nurkić, M.i Kasum,G. (2005). Modelovanje treninga džudista prema

inovacionim tehnikama. Izet Rađo (Ur.), Naučni simozijum „Nove tehnologije u

sportu”, (str. 69-73). Sarajevo: Fakultet sporta i tjelesnog odgoja.

3. Duraković, M. (2008). Kinantropologija, Biološki aspekti tjelesnog vežbanja,

Zagreb: Kineziološki fakultet sveučilišta u Zagrebu.

4. Heimar, S. I Medved, R., (1999). Volumen srca i neke antropološke karakteristike

mladih sportista. Kineziologija, 17 (1), 5-13.

5. Katić, R., Blazević, S., Krstulović, S. i Mulić, R. (2005). Morphological structures

of elite Karateka and their impact on technical and fighting efficiency. (Morfološka

struktura elite karateka i njihov uticaj na borbenu i tehničku efikasnost). Faculty of

Natural and Mathematical Sciences and Education, University of Split, Split,

Croatia, 29, (1), 79-84.

6. Kuleš, B.(1985). Povezanost nekih anropometrijskih mjera i uspjeha u karate borbi.

Kineziologija Vol.17.br.2. 123-129.

7. Kurelić, N., Momirović, K., Stojanović, M., Radojević, Ž. i Viskić-Štalec, N.

(1975). Struktura i razvoj morfoloških i motoričkih dimenzija omladine. Beograd:

Institut za naučna istraživanja Fakulteta za fizičko vaspitanje Univerziteta u

Beogradu.

8. Lohman, T.G., Roche, A.F. i Martorell, R. (1988). Antropometric standardization

reference manual. Chicago: Human Kinetics Books

9. Malacko, J. (2002). Sportski trening. Novi Sad: Fakultet fizičke kulture.

10. Malacko, J. i Rađo, I. (2004). Tehnologija sporta i sportskog treninga. Sarajevo:

Fakultet za sport i tjelesni odgoj Univerziteta u Sarajevu.

11. Milanović, D. (2007): Teorija treninga, Priručnik za studente sveučilišnog studija.

Zagreb: Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu.

12. Pržulj, D. (2006). Antropomotorika, Udžbenik. Istočno Sarajevo.

13. Vidranski, T., Sertić, H. i Segedi, I. (2007). Utjecaj programiranog devetomjesečnog

treninga karatea na promjene motoričkih obilježja dječaka od 9 do 11 godina.

Hrvatski športskomedicinski vjesnik, 22, (1), 25-31.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?Db=pubmed&Cmd=Search&Term=%22Kati%C4%87%20R%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_DiscoveryPanel.Pubmed_RVAbstractPlus

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?Db=pubmed&Cmd=Search&Term=%22Blazevi%C4%87%20S%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_DiscoveryPanel.Pubmed_RVAbstractPlus

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?Db=pubmed&Cmd=Search&Term=%22Krstulovi%C4%87%20S%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_DiscoveryPanel.Pubmed_RVAbstractPlus

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?Db=pubmed&Cmd=Search&Term=%22Muli%C4%87%20R%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_DiscoveryPanel.Pubmed_RVAbstractPlus

http://bib.irb.hr/prikazi-rad?&rad=323845

http://bib.irb.hr/prikazi-rad?&rad=323845

Stručni rad SPORT I ZDRAVLJE VII (2012) 1-2:77-83

11

Ratko Pavlović ¹, Jovica Tošić

¹, Zoran Radinović

², Mićo Kovačević

³

¹ Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale

² Student postdiplomskog studija Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale

³ AK Prijedor


UDK: 796.012.1-053.5 (str. 11-20)

COBISS.BH-ID: 10.7251/SHTSR1208011P

STRUKTURA MOTORIČKOG PROSTORA UČENIKA

Sažetak

U novije vrijeme populacija učenika je sve više predmet izučavanja niza podsistema u kojima

podsistem motoričkih sposobnosti zauzima značajno mjesto, posebno kada je u pitanju struktura

motoričkog prostora. U različitim uzrasnim periodima bilježimo i značajne promjene u motoričkim

sposobnostima. Na bazi njihove strukture mi možemo da zaključimo nivo razvoja određenih

motoričkih sposobnosti, odnosno onih sposobnosti koje u najvećem obimu determinišu određenu

populaciju. Istraživanjem je obuhvaćen uzorak od 200 učenika, oba pola, uzrasta od 15-16 godina.

Osnovni cilj je bio da se utvrde latentne dimenzije motoričkog prostora na osnovu primjenjenog seta

manifestnih varijabli. Primjenom faktorske analize dobijeni rezultati su pokazali da kod učenika

egzistira osam latentnih dimenzija motoričkog prostora koji su definisani po fenomenološkom

modelu.

Ključne riječi: motoričke sposobnosti, latentne dimenzije, učenici, faktorska analiza.

UVOD

Interes za istraživanje motoričkih sposobnosti nastao je na početku ovoga vijeka,

mada se intenzivnija pažnja za ovu vrstu istraživanja posvećuje tek četrdesetih godina, a

istraživanja zasnovana na naučnim saznanjima i iskustvima drugih nauka (psihologija,

sociologija, biomehanika, fiziologija, anatomija, i dr.) nastaju u periodu poslije II svjetskog

rata. Prvo, do sada registrovano, istraživanje motoričkog prostora obavio je D. A. Sargent,

1902. godine. On je konstruisao prvu bateriju od šest testova pod nazivom: ,,Univerzalni test

snage, brzine i izdržljivosti ljudskog tijela” (Kurelić i sar.1975). Brojni nedostaci koja su

imala početna istraživanja kao i rezultati i iskustva drugih nauka doveli su do pojave

faktorskih i regresionih analiza na polju izučavanja motoričkih sposobnosti, a to je dovelo

do šireg razvoja ove oblasti. Istraživanja faktorske strukture motoričkih sposobnosti

datiraju, prema Gredelju i sar. (1975), negdje od 1934 godine, kada je Mc Cloy analizirao

bateriju situaciono motoričkih testova i utvrdio faktore: snagu, brzinu i koordinaciju. Larson

(1941) je identičnim motoričkim testovima kao i Mc Cloy vršio faktorsku analizu i takođe

izolovao tri faktora, ali je te faktore izdiferencirao na: snagu na dinamičku i statičku, brzinu

je definisao kao motoričku eksplozivnost, a koordinaciju diferencira na koordinaciju sa

agilnošću cijelog tijela i motoričku edukatibilnost. Fleishman (1964) je obavio jedno vrlo

obimno i značajno istraživanje na području motorike. Istraživanje je sproveo na uzorku od

2000 učenika oba pola od 12-18 godina starosti iz 45 gradova SAD-a. U istraživanju je

primjenio 30 mjernih testova za procjenu područja snage i 30 mjernih testova za procjenu

brzine, pokretljivosti, ravnoteže i koordinacije. Istraživanja motoričkog prostora vršena su

na različitim populacijama različitog dobnog uzrasta.


12

U početku su to bila fundamentalna istraživanja na populaciji omladinaca dobi od 19

do 27 godina. Među njima su vrlo značajna istraživanja Kurelića i saradnika 1975. koji su

predložili i definisali hipotetski model latentne strukture osnovnih motoričkih dimenzija koji

su Gredelj i saradnici (1975) verifikovali aplikacijom baterije od 110 motoričkih testova na

uzorku od 693 ispitanika muškog pola. Rezultati istraživanja su pokazali da struktura tog

modela ima tri nivoa. (primarni, sekundarni i tercijarni faktori), tercijarni faktori na drugom

i trećem nivou, definisani su kao neuro–fiziološki mehanizmi koji su međusobno

hijerarhijski uređeni. Faktore drugog reda formiraju mehanizmi za struktuiranje kretanja,

sinergijsku regulaciju i regulaciju tonusa, intezitet ekscitacije i regulaciju trajanja

ekscitacije, dok faktore trećeg reda čine mehanizam za regulaciju kretanja i mehanizam za

energetsku regulaciju. Hofman (1980) istražuje strukturu psihomotorne brzine kako bi se

izolovali primarni faktori brzine i utvrdile njihove relacije, kao i relacije mjera za procjenu

brzine pokreta sa mjerama ostalih motoričkih sposobnosti. Istraživanje je sprovedeno na

uzorku 674 ispitanika muškog pola. Primjenjeno je 13 varijabli za procjenu brzine i to 7 za

procjenu brzine jednostavnih pokreta i 6 za procjenu frekvencije pokreta. Ostali motorički

prostor definisan 21 hipotetskim faktorom, procjenjen je sa 97 motoričkih testova. Na kraju

provjerene kanoničke analize autor zaključuje da struktura prvog para kanoničkih faktora

ukazuje na značaj generalnog faktora brzine pokreta u realizovanju ostalih motoričkih

sposobnosti.

U početku se proučavao cio motorički prostor sa ciljem njegove redukcije na manji broj latentnih dimenzija koje ga karakterišu (Žara, 1972; Opavsky, 1975; Zaciorki, 1975), a vrlo često i samo jedan segment motoričkog prostora (npr.snaga, izdržljivost, brzina, itd). Ta istraživanja su vršena na različitim uzrastima ispitanika. Vrlo često predmet istraživanja motoričkog prostora je obuhvaćao populaciju studenata (Hošek i Metikoš, 1972; Mraković i Metikoš, 1976; Janković, 1981; Milanović, 1981; Metikoš, Prot, Hofman, 1982). Određena istraživanja su proučavala motorički prostor studenata fizičke kulture (Furjan, 1987; Pavlović, 2004; Pavlović i Trivun, 2004; Pavlović, 2005). Sva ta istraživanja su imala za cilj da se omogući egzistencija primarnih motoričkih faktora koji karakterišu definisanu populaciju. Razlike su uočene u pogledu pola, aktivnosti u koje su uključeni ispitanici, itd. Na bazi tih rezultata mi možemo sa određenom sigurnošću da definišemo primarne motoričke faktore za određenu populaciju.

Interesantna su i vrlo značajna istraživanja, a koja su usko vezana i za ovo istra-

živanje, provedena na populaciji učenika. Kao fundamentalno istraživanje jeste istraživanje

Kurelića i sar. (1975) su na uzorku od 3423 ispitanika oba pola od 11, 13, 15 i 17 godina,

vršili faktorsku analizu 37 motoričkih testova a konačne rezultate su publikovali 1975.

godine u monografiji ,,Struktura i razvoj morfoloških i motoričkih dimenzija omladine”.

Pretpostavljeni hijerarhijski model u prvom nivou temeljio se na fenomenološkim istraži-

vanjima faktorske strukture motoričkih sposobnosti od Fleishmana i Ismailija. Primarni

faktori nisu bili izolovani, bar ne takvi koji bi imali logički značaj latentnih dimenzija prvog

reda. U prostoru drugog reda dobijeni su faktori definisani kao: mehanizam struktuiranja

kretanja, mehanizam sinergijskog automatizma i regulacije tonusa, mehanizam za regulaciju

inteziteta ekscitacije, mehanizam za regulaciju trajanja ekscitacije. Povezanost prva dva

faktora u prostoru višeg reda upućuje na postojanje faktora centralne regulacije kretanja,

dok povezanost trećeg i četvrtog faktora navodi na postojanje faktora energetske regulacije

kretanja koji bi sačinjavali prostor trećeg reda. Za varijabilitet motoričkih manifestnih

sposobnosti odgovorna su četiri pomenuta faktora u čijoj su osnovi fiziološki mehanizmi.

Pored Kurelića treba istaći istraživanje Šturm (1970) je obavio mjerenje 28 testova fizičkih

sposobnosti učenika oba pola od 8 i 12 godina starosti iz Ljubljanskih osnovnih škola. Autor

je izvještaj o pouzdanosti i faktorskoj analizi ovih testova objavio 1970. god. Faktorskom

analizom su izdvojena četiri faktora u svim skupinama ispitanika: eksplozivna snaga,


13

repetitivna snaga, repetitivna snaga trupa, brzina. Pored ovih faktora kod 12-godišnjih

dječaka pojavio se primarni faktor koji je autor nazvao faktor ,,sprinta”, a kod 8-godišnjih

dječaka i djevojčica pojavio se i poseban faktor ravnoteže. Malacko, Ropert. (1977)

istraživali su latentnu motoričku strukturu na uzorku od 312 dječaka uzrasne dobi od 10 –

12 godina. Metodom faktorske analize kondezovali su latentne dimenzije kao trodimenzi-

onalni model brzinske snage, brzinske reakcije i brzine pojedinačnih pokreta bez većeg

opterećenja, na osnovu kojih je objašnjen zajednički varijabilitet primjenjenih motoričkih

varijabli.

Određeni autori su istraživali mlađi školski uzrast. Babić (1985) istraživao je

faktorsku strukturu motoričkih sposobnosti učenika uzrasta 10 godina. Aplikacijom 15

motoričkih testova, primjenom faktorske analize u cilju eksplikacije zajedničkog varija-

biliteta motoričkih sposobnosti ekstrahovane su latentne dimenzije a interpretirane kao

dvodimenzionalni model eksplozivne snage i fleksibilnosti. Malacko (1991) istraživao je

faktorsku strukturu motoričkog prostora na uzorku od 103 dječaka uzrasta 11 godina.

Primjenom baterije od 18 motoričkih testova, faktorskom analizom kondenzovane latentne

dimenzije interpretirane su kao šesto dimenzionalni model repetitivne snage, brzine

frekvencije pokreta, brzine alternativnih pokreta, brzine pokreta rukama i nogama,

koordinacije tijela i eksplozivne snage pomoću kojih je objašnjena zajednička varijansa

manifestne varijable. Wolf-Cvitak i Furjan-Mandić (1999) testirali su 32 devojčice, uzrasta

10-12 godina sa 9 kompozitnih motoričkih testova sa ciljem utvrđivanja strukture

motoričkog prostora. Na osnovu dobijenih rezultata izolovani su i definisani 3 faktora:

agilnost, ravnoteža i koordinacija. Dobijeni faktori, tvrde autori, saturirani su eksplozivnom

snagom, što su utvrdili i drugi istraživači na uzorku ispitanika ovog uzrasta. Kukolj i sar.

(2001) za cilj longitudinalnog istraživanja imali su međusobnu povezanost motoričkih

sposobnosti u toku senzibilnih perioda. Ovim istraživanjem je obuhvaćeno 235 učenika i

214 učenica od prvog do trećeg razreda osnovne škole. Autori dolaze do zaključka da razvoj

motoričkih sposobnosti učenika ima tendenciju stalnog poboljšanja. Rezultati ovog

istraživanja mogu poslužiti kao objektivna osnova kod izbora konkretnih sadržaja vježbanja

u nedostatku funkcionalnih testova, (trčanje od 1500 do 5000 m). Samardžić (2009) na

uzorku 124 učenika dobi 7 godina u Novom Sadu izvršio istraživanje sa ciljem utvrđivanja

hijerarhijske strukture motoričkih dimenzija i njihove relacije. Primjenjeno je ukupno 17

varijabli po funkcionalnom modelu, aplikacijom faktorske analize ekstrahovano je 5 faktora

koji su definisani kao latentne dimenzije. Interesantna su istraživanja motoričkog prostora

srednjeg školskog uzrasta koja su bila predmet interesovanja nekih autora. Gajić i sar. 1981.

na uzorku 608 učenika i 670 učenica uzrasne dobi 11-15 godina sa 30 motoričkih testova su

analizirali eksplozivnu snagu donjih ekstremiteta, pri čemu je utvrđeno 8 latentnih

dimenzija za sve uzraste: sposobnost ispoljavanja snage eksplozivnim pokretima i

projektovanjem tijela u daljinu, eksplozivna snaga mišića pregibača nogu, sposobnost

izvođenja učestalih pokreta donjim ekstremitetima, eksplozivna snaga udarnog karaktera,

sposobnost za brzo razvijanje snage za pokrete donjih ekstremiteta, sposobnost izvođenja

pokreta gornjim ekstremitetima, strukturiranje pokreta eksplozivnog karaktera, sprinterska

sposobnost. Autori su zaključili da postoje razlike specifičnosti ovih faktora u odnosu na

uzrast i pol ispitanika. Doder (1998) istraživao je faktorsku strukturu motoričkog prostora na

uzorku od 177 učenika, uzrasta od 11-14 godina. Primjenom sistema od 12 motoričkih

mjernih instrumenata pomoću faktorske analize ekstrahovana su 4 bazična faktora:

koordinacija, repetitivno statička snaga, eksplozivna snaga i fleksibilnost. Dragaš (1998) na

uzorku od 153 učenika, uzrasta 15-16 godina istraživao je faktorsku strukturu motoričkih

sposobnosti. Primjenom baterije od 19 motoričkih testova utvrđena je egzistencija 5

latentnih dimenzija, definisanih kao petodimenzionalni model generalne koordinacije,

eksplozivne snage, frekvencije pokreta, preciznosti gađanja i preciznosti ciljanja.


14

Predmet ovog istraživanja su motoričke sposobnosti učenika, starijeg školskog

uzrasta sa osnovnim definisanim ciljem istraživanja da se utvrdi i definiše model latentnih

motoričkih dimenzija koji karakteriše definisanu populaciju učenika.

METOD RADA

Uzorak ispitanika

Populacija iz koje je izvučen uzorak ispitanika, definisan je kao populacija učenika

srednjih škola iz Prijedora, Prnjavora, Banja Luke i Doboja uzrasne dobi 15-16 godina.

Ukupan broj uzorka je iznosio 200 učenika, a 1/6 uzorka činile su ispitanice ženskog pola.

Uzorak mjernih instrumenata

Prilikom izbora mjernih instrumenata vodilo se računa o njihovoj pouzdanosti,

objektivnosti i validnosti. Za potrebe ovog istraživanja utvrđen je uzorak od 32 motoričke

varijable:

Varijable za procjenu eksplozivne snage: skok u dalj iz mjesta-MSDM, troskok iz

mjesta-MTRS, skok u vis-MSAR, bacanje medicinke ležeći na leđima 2 kg-MBMD;

Varijable za procjenu repetitivne snage: sklekovi-MSKL, podizanje trupa-

MDTK, zgibovi-MZGV, duboki čučanj (20 kg uza zid na 30“) -MDCO;

Varijable za procjenu statičke snage: vis u zgibu-MVIS, fleksija rukama (20 kg)-

MFLE, izdržaj u polučučnju (20kg)-MPOČ, izdržaj trbušnjaci-MDTI;

Varijable za procijenu brzine: 20 m leteći-M20L, taping rukom-MTAP, taping

nogom -MTAN, 20m visoki start-M20V;

Varijable za procjenu fleksibilnosti: duboki pretklon na klupici-MDPK, iskret

palicom-MISP, čeona špaga-MŠPA, pretklon u sijedu raznožno-MRAS;

Varijable za procjenu koordinacije: vođenje lopte oko stalaka-MVLS, okretnost u

zraku-MOZ, vođenje lopte oko stalaka nogom-MVLSN, koordinacija sa palicom-

MKOP;

Varijable za procjenu izdržljivosti: trčanje 100 m-M100, trčanje 400 m-M400,

trčanje 800 m-M800, trčanje 1000 m-M1000;

Varijable za procjenu faktora ravnoteže: stajanje na jednoj nozi uzdužno na gredi

otvorenih očiju-MSUOO, stajanje na jednoj nozi poprečno na gredi otvorenih očiju-

MSPOO, stajanje na jednoj nozi poprečno na gredi zatvorenih očiju-MSPZO,

flamingo-MFLA. Primjenjeni skup motoričkih varijabli uzet je iz istraživanja

Kurelić i sar. 1975, Ivanić i Ivanić, 1999.

REZULTATI I DISKUSIJA

U faktorskoj analizi skupa motoričkih sposobnosti primjenjena je procedura GK

normalizacije, pri čemu je odabrana metoda glavnih komponenti (Varimax normalizacija).

Sve dobijene latentne dimenzije su definisane po principu fenomenološkog modela (Tabela

1,2). Skup od 32 manifestne motoričke sposobnosti objašnjen je sa 51,26% ukupne

zajedničke varijanse. Indetifikovano je osam faktora definisanih kao latentne dimenzije koji

su odredili ukupnu varijansu analiziranog motoričkog sistema ispitanika.


15

Tabela 1. Eigenval vrijednosti, Princip komponenti

Eigenval % total

Variance

Cumul.

Eigenval

Cumul.

%

Factor 1 5,10 15,95 5,10 15,95

Factor 2 2,15 6,73 7,26 22,68

Factor 3 1,85 5,79 9,11 28,47

Factor 4 1,75 5,45 10,85 33,92

Factor 5 1,55 4,84 12,40 38,76

Factor 6 1,43 4,48 13,84 43,24

Factor 7 1,30 4,07 15,14 47,31

Factor 8 1,26 3,95 16,40 51,26

Legenda: Eigenval-karakteristični korjen; %total Variance-varijansa pojedinačnog faktora;

Cumul.Eigenval-suma korjenova; Cumul.%-ukupna varijansa

Tabela 2. Faktorsko opterećenje (Varimax normalized)

Factor

1

Factor

2

Factor

3

Factor

4

Factor

5

Factor

6

Factor

7

Factor

8

h

MSDM .40 -.16 .58 .04 .03 .23 .01 .07 .44

MTRS .45 .09 .55 .21 -.05 .09 -.18 .31 .55

MSAR -.06 .15 -.25 -.12 .48 .22 .01 .11 .61

MBMD .19 -.05 .53 -.26 -.14 .03 .19 -.08 .53

MSKL .18 -.09 .14 .02 .66 .02 .33 -.00 .72

MDTK .12 -.14 -.07 .34 .56 .06 .01 .17 .63

MZGV .24 .04 .10 -.06 .03 .44 .44 .10 .81

MDČO .34 .00 .13 .05 -.07 .55 -.13 .17 .63

MVIS .22 .09 .16 .02 .33 .50 .18 .09 .69

MFLE .20 .06 -.27 .07 -.23 .49 .33 -.03 .64

MPOČ -.12 .02 -.35 -.16 -.01 .01 .76 .13 .74

MDTI .27 -.06 .16 .40 -.05 -.02 .09 .42 .54

M20L -.21 -.00 .84 -.03 -.18 .01 -.02 -.07 .56

MTAN -.01 .01 .04 .69 -.02 -.01 -.10 .01 .69

MTAP -.05 .03 -.00 .71 -.23 .20 -.16 -.08 .65

M20V -.37 .06 .80 -.06 -.18 .03 .06 .01 .70

MDPK .36 -.12 .11 .37 .13 -.12 -.13 .19 .80

MISP .05 .05 -.28 .01 -.34 .33 .07 -.14 .48

MŠPA .06 -.01 -.23 .19 .54 .06 .21 .01 .30

MRAS .32 .20 -.08 -.25 .48 -.07 -.08 -.25 .55

MVLS .08 -.00 -.06 .19 -.07 -.25 .30 .64 .52

MOZ .11 -.01 -.05 -.64 .32 -.05 .15 -.17 .56

MVLSN -.01 .03 -.10 -.04 -.01 -.09 .12 .74 .64

MKOP .03 -.19 -.20 -.51 .17 .47 -.26 .14 .11

M100 .63 -.14 -.39 -.06 -.13 .05 -.04 -.04 .74

M400 .68 -.09 -.30 .05 .09 .02 .11 .13 .69

M800 .78 -.01 -.08 .15 .20 .10 .04 -.07 .76

M1000 .78 .02 -.14 .15 .19 .07 .09 -.11 .79

MSUOO -.29 .76 -.07 .03 -.12 .08 -.14 .06 .74

MSPOO -.05 .83 .04 -.04 -.08 -.08 -.03 .09 .73

MSPZO .12 .74 .04 -.01 .25 -.04 .11 -.14 .65

MFLA .02 -.48 .22 .05 .19 .23 .24 -.13 .56


16

Pored varijabli izdržljivosti doprinos ukupnoj varijansi na izolaciju prvog faktora

omogućile su i varijable eksplozivne snage, skok u dalj iz mjesta i troskok iz mjesta sa nešto

manjim uticajem. Ovakva saturacija prvog faktora koji je glavni nosilac u objašnjenju

zajedničke varijanse sistema jeste u činjenici da su izolovane varijable izdržljivosti

dominantne u aktivnostima koje upražnjavaju ispitanici, trčanja, skokovi u atletici a takođe

u sportskim igrama i pojedinim individualnim sportovima. Ove varijable su pod kontrolom

mehanizma energetske i centralne regulacije kretanja i jednim dijelom su genetski predispo-

nirane a neke nisu naročito na dužim stazama, gdje uticaja imaju neki fiziološki mehanizmi.

Međutim, varijable koje su najzaslužnije za ekstrakciju prvog faktora odgovorne su za

aerobno-anaerobnu izdržljivost. Prema tome, ovaj se faktor može interpretirati kao latentna

dimenzija aerobne i anaerobne izdržljivosti ispitanika.

Drugi faktor u Varimax rotaciji definišu varijable ravnoteže koje su pokazale visoku

homogenost skupa: stajanje poprečno na klupici otvorenih očiju (MSPOO .83), stajanje

uzduž klupice otvorenih očiju (MSUOO .76), stajanje poprijeko klupice zatvorenih očiju

(MSPZO .74), flamingo (MFLA -.48) sa manjom projekcijom koja je i najmanji nosilac

varijabiliteta. Ovaj faktor je iscrpio 6,73% zajedničke varijanse sistema sa vrijednošću

eigen. (2.15) koja je veća od nule i zadržava pravo njegove ekstrakcije. Vrijednosti

faktorske determinacije, odnosno vrijednosti komunaliteta su visokih projekcija. Uočava se

da je i ovaj skup pozicioniran blizu najvećeg broja manifestnih varijabli pored kojeg prolazi

njegov snop. Takav je položaj u koordinatnom sistemu i ponašanje ovog faktora kao

sekundarnog što u relaciji sa prvim određuje i najveću mjeru zajedničkog varijabiliteta

ekstrahovanih faktora (latentnih dimenzija). Ostale varijable u definisanom prostoru su

ostvarile neznatne vektorske jačine pa su i njihove vrijednosti male i skoro nulte što još više

pozicionira vrijednost ekstrahovanih varijabli ravnoteže. S obzirom da se u drugom faktoru

izolovale varijable kojima je procjenjena ravnoteža tijela, ovaj drugi ekstrahovani faktor

može se interpretirati kao latentna dimenzija ravnoteže.

Treću latentnu dimenziju definišu dvije motoričke varijable sa projekcijama većim

od >.70. i to: trčanje 20m visoki start (M20V .80) i trčanje 20m letećim startom (20mL .84)

kao glavni nosilac varijabiliteta ovog faktora. Statistički značajne projekcije varijabli

objašnjavaju 5.79% zajedničke varijanse sistema pri čemu se zadržala sopstvena vrijednost

veća od nule (eigen.=1.85). Ekstrahovane značajne varijable čije su projekcije vektora >.70

opisuju testovi sprinterske brzine. Komunaliteti ekstrahovanih varijabli su značajnih

projekcija. Interesantna je činjenica ponašanja varijabli eksplozivne snage, skok u dalj iz

mjesta, troskoka i bacanje medicinke koje su svojim pozicioniranjem u koordinatnom

sisitemu doprinijele boljoj ekstrakciji ovog faktora. Njihove vrijednosti se kreću od (MBMD

.53), (MTRS .55) pa do (MSDM .58). Iz ovog se da zaključiti da su svojim projekcijama

definisale treći faktor kao latentnu dimenziju sprinterske brzine i eksplozivne snage.

Analizom projekcija u četvrtom izolovanom fakoru uočavaju se značajne vrijednosti

varijabli segmentarne brzine taping rukom (MTAP .71) i taping nogom (MTAN .69). Obje

manifestne varijable su iz prostora brzine i pod uticajem su mehanizma centralne regulacije

kretanja sa značajnim vrijednostima komunaliteta i varijansom od 5.45%. sa eigen.1.75. Još

jedna varijabla koja je omogućila bolju ekstrakciju jeste varijabla iz prostora koordinacije

okretnost u zraku (MOZ .-64) i koordinacija palicom (MKOP .-.51). Ove dvije varijable

koordinacije definišu koordinaciju cijelog tijela. Na osnovu ovih pokazatelja četvrti faktor

definiše latentnu dimenziju segmentarne brzine i koordinacije tijela.

Peti faktor nosi informacije koje nisu sadržane u prethodnim. Iscrpio je 4,84%

ukupne varijanse sistema motoričkog prostora sa relevantnom vrijednošću karakterističnog


17

korijena. Manifestne mjere koje su odredile samostalnu ekstrakciju ovog faktora su iz

prostora repetitivne snage i to sklekovi (MSKL .66), podizanje trupa (MDTK .56) kao

glavni nosioci ukupnog varijabiliteta. Takođe i varijable fleksibilnosti karlice špagat (MSPA

.54) i dohvat u sjedu (MSRAS .48) su svojim nešto manjim projekcijama dale doprinos u

ekstrakciji ovog faktora. Pored njih je i varijabla eksplozivne snage skok u vis iz mjesta

(MSAR. 48). Da su njihove projekcije značajne pokazuju i vrijednosti komunaliteta. Ovaj

faktor bi se mogao definisati kao dimenzija repetitivne snage i fleksibilnosti karlice.

U prostoru koji je definisao šesti faktor objašnjen je manji dio zajedničke varijanse

sistema koji je obuhvatio učešće tri manifestne varijable statičke snage i jednu varijablu

repetitivne snage. Iako su njihove projekcije <.70 zadržale su pravo ekstrakciju obzirom na

eigen.korijen koji je veći od nule (1.43). Glavni nosilac varijabiliteta šestom faktoru jeste

varijabla duboki čučanj s opterećenjem (MDČO .55), zatim vis u zgibu (MVIS .50) i izdržaj

tereta u fleksiji rukama (MFLE .49). Ove tri varijable su vrlo blizu jedna drugoj u

koordinatnom sistemu motoričkog prostora. Takođe i komunaliteti ekstrahovanih varijabli

su zadovoljavajućih vrijednosti. Varijabla koja je svojom pozicijom dala doprinos u

ekstrakciji ovog faktora su zgibovi (MZGV .44). Sa četiri ekstrahovane varijable objašnjeno

je ukupno 4.48% zajedničke varijanse sistema. Na osnovu vektorskih saturacija šesti faktor

se može definisati kao dimenzija statičke snage ruku i ramenog pojasa.

Kao pretposljednji sedmi faktor koji je uzeo samostalno učešće u definisanju

strukture motoričkog prostora definisanih populacija ispitanika jeste faktor koji je definisan

samo jednom varijablom statičke snage, i kao takav objasnio 4,07% ukupne zajedničke

varijanse motoričkog prostora. Varijabla izdržaj tereta u polučučnju (MPOČ .76) je zadržala

veću vrijednost od .70 i značajno se razlikuje od nule (Eigen.1.30). čime je stekla pravo

samostalne ektrakcije. Ovakvo činjenično stanje govori u prilog da se radi o heterogenom

uzorku gdje nemamo dobru povezanost među varijablama iz istog prostora ili su neke

varijable bile prelake ili preteške za ispitanike. Sedmi faktor se definiše kao latentna

dimenzija statičke snage nogu. Njegova varijansa dala je doprinos od nepunih 13% u

objašnjenju zajedničke varijanse cjelokupnog sistema. Glavni nosilac jeste varijabla

okretnost na tlu sa visokom projekcijom (.77 OKNT), koordinacija palicom (MKOP.76) i

okretnost u vazduhu (MOKV -.72). Vrijednosti komunaliteta su takođe visokih vrijednosti

što potvrđuje opravdanost latentne izolacije.

Kao poslednji osmi ektrahovani faktor motoričkog prostora jeste faktor koji je

definisan dvijema varijabli koordinacije. Njihov udio u zajedničkoj varijansi sistema iznosi

3.95% sa još uvijek zadovoljavajućom eigen.vrijednosti (1.26). Iako manjeg varijabiliteta

ipak dovoljno za samostalnu ekstrakciju u okviru motoričkog prostora. Glavni nosilac

varijabiliteta jeste varijabla vođenje lopte između stalaka nogama (MVLSN .74) i vođenje

lopte između stalaka rukama (MVLS .64). Vrijednosti faktorske determinacije, odnosno

vrijednosti komunaliteta su visokih projekcija (h.=.52-.64). Uočava se da je i ovaj skup

pozicioniran blizu najvećeg broja manifestnih varijabli pored kojeg prolazi njegov snop.

Takav položaj u koordinatnom sistemu je i ponašanje ovog faktora kao sekundarnog što u

relaciji sa prethodnih sedam određuje i najveću mjeru zajedničkog varijabiliteta

ekstrahovanih faktora (latentnih dimenzija). S obzirom da se u osmom faktoru izolovale

varijable kojima je procjenjena koordinacija ruku i nogu, ovaj ekstrahovani faktor može se

interpretirati kao latentna dimenzija koordinacije ekstremiteta.


18

Tabela 3. Matrica korelacija faktora

1 2 3 4 5 6 7 8

Factor 1 1,00

Factor 2 -,14 1,00

Factor 3 -,54 ,06 1,00

Factor 4 ,11 -,00 -,14 1,00

Factor 5 ,37 ,10 -,46 -,06 1,00

Factor 6 ,34 -,06 -,03 ,09 ,18 1,00

Factor 7 ,18 -,08 -,17 -,01 ,19 ,13 1,00

Factor 8 ,07 ,04 -,14 -,24 -,05 -,16 ,28 1,00

Inspekcijom korelacione matrice izolovanih motoričkih faktora (Tabela 3) zapažaju

se korelacije prvog faktora (Factor 1) sa trećim, petim i šestim, odnosno izdržljivosti sa

sprinterskom brzinom i eksplozivnom snagom gdje je negativna povezanost (Factor 3=-.54)

ali značajna, pozitivnu korelaciju sa repetitivnom snagom (Factor 5=.37) i statičkom

snagom (Factor 6=.34) srednjih vrijednosti. Treći faktor (Factor 3) je ostvario negativnu

povezanost sa petim faktorom, odnosno sprinterska brzina i eksplozivna snaga sa repeti-

tivnom snagom i fleksibilnosti (Factor 5 =-.46). Factor 4 i factor 8 su takođe ostvarili

negativnu manju povezanost (-.24) i faktor 7 sa faktorom 8 pozitivnu korelaciju (.28). Skoro

nulte korelacije su ostvarene između drugog faktora ravnoteže sa svim ostalim. Ovdje se

mogu uočiti veze unutar varijabli mehanizma energetske regulacije koje su uglavnom

pozitivne i varijabli centralne regulacije koje su uglavnom negativne. Obzirom da se radi o

nedovoljnoj homogenosti motoričkog prostora kada su u pitanju osnovne manifestne

varijable u jednom zajedničkom setu, onda su i ove korelacije opravdane.

Ovo istraživanje je slično ranijim istraživanjima koja su tretirala problematiku

uređenosti motoričkog prostora učeničke populacije (Gajić i sar. 1981; Doder, 1998;

Dragaš, 1998). Dobijeni rezultati su omogućili interpretaciju motoričkog prostora sa

stanovišta fenomenološkog modela koji je vrlo čest u istraživanjima u fizičkoj kulturi.

Moguće, ipak male razlike između ovog uzorka i uzorka ranijih istraživanja su posljedice

određenih endegeno-egzogenih faktora koji imaju značajan uticaj u formiranju motoričkih

navika kod učenika. Takođe egzistencija motoričkih faktora zavisi i od razvoja i stanja

motoričkih sposobnosti populacije, odnosno starosne dobi ispitanika. Poznato je da moto-

ričke sposobnosti ostvaruju trend rasta u pojedinim uzrasnim dobima ispitanika, kada se na

njihov razvoj može znatno više uticati i ostvariti bolji rezultati (Kukolj, 2001; Pavlović,

2010). Takođe i usmjerena fizička aktivnost je vrlo važna u formiranju motoričkog modela

koji bi karakterisao određenu populaciju. U našem istraživanju imamo situaciju da je

određen broj učenika (½) uključen u vannanstavne fizičke aktivnosti, treniranje u sportskim

klubovima, pa je njihova motorička struktura posljedica tih fizičkih aktivnosti, odnosno

motoričkih sposobnosti koje su najviše zastupljene u realizaciji fizičkih aktivnosti.

ZAKLJUČAK

Nakon obrade podataka i dobijenih rezultata primjenom faktorske analize u

definisanom motoričkom prostoru dobili smo manji broj latentnih dimenzija na osnovu

primjenjenih stvarnih manifestnih varijabli kod grupe ispitanika. U prostoru motoričkih

sposobnosti, faktorska analiza je pokazala egzistenciju osam različlitih faktora definisanih

kao latentne dimenzije aerobno-anaerobne izdržljivosti, ravnoteže, sprinterske brzine i

eksplozivne snage, repetitivne snage i fleksibilnosti karlice, statičke snage ruku i ramenog


19

pojasa, koordinacije tijela i koordinacije ekstremiteta. Ovdje je prisutna pojave integrisanja

varijabli unutar jednog mehanizma energetske ili centralne regulacije kretanja, što je

pokazatelj određene nezavisnosti varijabli u definisanim subprostorima unutar motoričkog

prostora. U okviru motoričkog prostora jasno je definisano osam različitih latentnih

dimenzija koje su se izdvojile kao jedinstvene za ovu populaciju ispitanika čime su

formirale jedan zajednički model motoričkog prostora koji je najbolje definisao populaciju

istraživanja dobi 15-16 godina.

LITERATURA

1. Babić, M. (1985). Faktorska analiza nekih testova za procjenu motoričkih dimenzija

učenika. Fizička kultura,(2), 45.

2. Doder, D. (1998). Relacije između sistema kriterijskih specifično motoričkih varijabli,

morfoloških karakteristika i motoričkih sposobnosti kod karatista dječijeg uzrasta.

Magistarska teza, Novi Sad: Fakultet fizičke kulture.

3. Dragaš, M. (1998). Antropološke dimenzije u nastavi fizičkog vaspitanja i sportu.

Podgorica: Prosvjetni rad.

4. Fleishman, E. A. (1964). The structure and measurment of psysical fitness. Pretince

Hall Englewood Cllips.

5. Furjan, G. (1987). Provjera hipoteze o topološkoj podjeli snage. U Zborniku III

kongresa pedagoga fizičke kulutre Jugoslavije. Novi Sad.

6. Gredelj, M., Metikoš, D., Hošek, A., Momirović, K. (1975). Model hijerarhijske

strukture motoričkih sposobnosti. Kineziologija, 5, (1-2), 7-81.

7. Gajić, M., Nićin, Đ. i J. Kalajdžić. (1981). Struktura eksplozivne snage (Elaborat).

Novi Sad: Fakultet fizičke kulture.

8. Harman, H. (1960). Modern factor analysis, 2 The University of Chicago, Press

Chicago.

9. Hofman, E. (1980). Struktura psihomotorne brzine pod vidom strukture ostalih

psihomotornih sposobnosti, Kineziologija, 10 (1-2), 55-87.

10. Ivanić, S., Ivanić, V. (1999). Predselekcija-kriterijumi i norme za određivanje

predispozicija dece i omladine za vrhunska sportska dostignuća. Republički zavod za

sport Beograd.

11. Ivanović, M. (2001). Struktura relacija morfoloških karakteristika i motoričkih

sposobnosti učenika. Fizička kultura, 55 (1-4), 25-32.

12. Janković, I. (1981). Faktorska analiza nekih testova za procjenu motoričkih

sposobnosti. Fizička kultura, (4), 31-40.

13. Kurelić, N., Momirović, K., Stojanović, M., Šturm, J., Radojević, Đ., N., Viskić-Štalec

(1975). Struktura i razvoj morfoloških i motoričkih dimenzija omladine, Institut za

naučna istraživanja. Beograd.

14. Kukolj, M., Bokan, B., Koprivica, V., Ugarković, D. (2001). Međusobna povezanost

motoričkih sposobnosti učenika mlađeg školskog uzrasta u periodima njihovih

značajnih promena, U Zborniku S.Vučković (Ur.), VIII međunarodni naučni skup ''Fis

komunikacije'' u fizičkom vaspitanju, sportu i rekreaciji (str.70-78). Niš: Fakultet

fizičke kulture.

15. Larson, L. A. (1941). A factor analysis of motor ability variables and tests, with a test

for college man; Research Quarterley, New York

16. Mraković, M., Metikoš, D. (1976). Taksonomska analiza indikatora energetske

regulacije, Fizička kultura (6), 28.


20

17. Malacko, J., Ropret, R. (1977). Primjena modela i metoda istraživanja u sportu. Novi

Sad: Fakultet fizičke kulture.

18. Momirović, K. (1979). Struktura motoričkih sposobnosti. Kineziologija, 10 (3), 124.

19. Milanović, D. (1981). Latentna struktura nekih testova za procjenu faktora eksplozivne

snage. Kineziologija, 12 (1-2), 193-205.

20. Malacko J. (1991). Osnovi sportskog treninga, III autorsko izdanje. Novi Sad: Fakultet

fizičke kulture.

21. Metikoš, D., Prot, F. & Hofman, E. (1982). Bazične motoričke sposobnosti ispitanika

nadprosječnog motoričkog statusa. Kineziologija, 14 (5), 109-120.

22. Pavlović, R. (2004). Struktura morfološkog i motoričkog prostora studenata FFK u

Srpskom Sarajevu, Magistarski rad. Niš: Fakultet fizičke kulture.

23. Pavlović, R. & Trivun, M. (2004). Struktura koordinacije studenata, U Zborniku N.

Živanović (Ur.), 2nd FIEP EUROPEAN CONGRESS & prvi Srpski kongres pedagoga

fizičke kulture. Abstract (155-156). Vrnjačka Banja. Srbija i Crna Gora.

24. Pavlović, R. (2005). Struktura snage studenata. U Zborniku S. Joksimović (Ur.), XI

međunarodni naučni skup ''FIS komunikacije'' u fizičkom vaspitanju, sportu i rekreaciji

(str. 32-38) Niš: Fakultet fizičke kulture.

25. Pavlović, R., Raković, A., Branković, N.(2011). Struktura morfološkog prostora

učenika. Sport Mont, 8 (25-27), 266-273

26. Samardžić, B.(2009). Faktorska struktura motoričkih sposobnosti učenika. Sport Mont,6

(18-20), 522-530.

27. Šturm, J. (1970). Zanesljivost in faktorska struktura 28 testov telesne zmogljivosti 8 in

12 - letnih učenik i učenicev nekaterih ljubljanskih osnovnih šol. Zbornik VŠTK, (4),

Ljubljana.

28. Žara, J. (1971). Faktorova analyza silovych testu. [Faktorska analiza testova snage] Tel

Vych Praxe, č. 4, Praha.

29. Zaciorski,V.M. (1975). Fizička svojstva sportiste. Beograd: Savez za fizičku kulturu.

30. Wolf-Cvitak J. i Furjan-Mandić. G. (1999). Struktura nekih motoričkih sposobnosti

djevojčica za potrebe selekcije u ritmičkoj gimnastici, Kineziologija za 21. vijek.

Zagreb: Fakultet za fizičku kulturu Sveučilišta u Zagrebu.


21

Vladan Pelemiš1, Momčilo Pelemiš

2, Dajana Lalić

3, Ognjen Prica

4

1 Učiteljski fakultet Beograd, Srbija

2 Pedagoški fakultet Bijeljina, Bosna i Hercegovina

3 Doktorant na FON-u Beograd, Srbija

4 MSc student FFViS Istočno Sarajevo, Bosna i Hercegovina


UDK: 796.012.11.-053.5 (str. 21-27)


UTICAJ MOTORIČKOG PROSTORA NA EKSPLOZIVNU SNAGU

DONJIH EKSTREMITETA DEČAKA

SAŽETAK

Na uzorku od 70 učenika sedmog razreda muškog pola iz Beograda koji pohađaju osnovnu školu

Marija Bursać izvršeno je istraživanje u cilju procene uticaja motoričkog prostora na hipotetski

motorički faktor za procenu eksplozivne snage donjih ekstremiteta. Primenom Linearne regresione

analize utvrđen je statistički značajan uticaj sistema prediktora (motorički faktori) na kriterij. Na

osnovu vrednosti standardizovanih koeficijenata Beta najveći i statistički značajan uticaj na

kriterijsku varijablu ostvarile su varijable koje procenjuju hipotetski motorički faktor agilnosti,

podređen funkcionalnom mehanizmu za strukturiranje kretanja te hipotetski motorički faktori

statičke snage mišića ruku i ramenog pojasa i statičke snage mišića pregibača šake, podređeni

funkcionalnom mehanizmu za regulaciju trajanja eksitacije. Statistički značajan uticaj nije ostvaren

u pogledu funkcionalnog mehanizma za sinergetsku regulaciju i regulaciju tonusa muskulature.

Ključne reči: motorika, dečaci, linearna regresiona analiza.

1. UVOD

Kretno ispoljavanje čoveka je raznovrsno, postoji praktično neograničen broj

mogućih pokreta najrazličitijih kinematičkih i dinamičkih struktura koje je istovremeno

determinisano nekim kompleksnim unutrašnjim faktorima. Kretanje se doživljava vizuelno i

iskazuje nekim fizikalnim veličinama – dužinom, vremenom, visinom itd. Ipak važno je

napomenuti da se manifestni oblici kretanja mogu ispoljiti pre svega zahvaljujući nekim

skrivenim (latentnim) sposobnostima individue koje je nemoguće direktno meriti ali se

postojanje njihovog prisustva oseća (Bala, Stojanović, Stojanović, 2007). Jedan od glavnih

ciljeva same kineziologije jeste između ostalog i utvrđivanje funkcionalnih mehanizama

odgovornih za latentne motoričke dimenzije čoveka.

U osnovi svake programirane i tačno determinisane fizičke aktivnosti odvija se

veliki broj fizioloških i metaboličkih procesa. Telo angažovano fizičkom aktivnošću na

takav način reaguje promenama u gotovo svim fiziološkim sistemima, u prvom redu

mišićno-koštanom, kardio-vaskularnom, respiratornom, endokrinom i imunom sistemu

(Mišigoj–Duraković, 2006).

Obzirom da eksplozivna snaga pripada faktoru funkcionalnog mehanizma za

regulaciju intenziteta eksitacije, a naučno je dokazano je da je genetski dosta predodređena

sa 80% (uticaj kineziološkim tretmanom je ipak prisutan) i da poseduje specifičnu

karakteristiku generalnog tipa, što za oblast fizičkog vaspitanja i sporta ima ogromnu ulogu,


22

a to u praksi znači da bi ona jedinka koja ima jak servis u odbojci imala i dobru skočnost, pa

donekle i brzu promenu pravca kretanja. Eksplozivna snaga svojim postojanjem ispunjava

svaku jednačinu specifikacije u bilo kojoj kretnoj aktivnosti koja je agonološki (takmičarski)

usmerena.

Istraživanje koje su sproveli (Stojanović, Nikolić i Nešić, 2006) govori u prilog

uticaja morfoloških karakteristika na eksplozivnu snagu na uzorku 40 odbojkaša starih 13

godina. Uzimali su 9 antropometrijskih mera kao sistem prediktorskih varijabli i 3

motorička testa za procenu eksplozivne snage. Regresionom analizom potvrđeno je posto-

janje uticaja sistema prediktora na kriterij, što omogućava sigurnu prognozu rezultata u

menifestaciji eksplozivne snage (mehanizma za regulaciju intenziteta eksitacije).

Na reprezentativnom stratifikovanom uzorku od 49 sportista sportskog plesa

podeljenih na subuzorke 25 devojčica i 24 dečaka Lukić, Bijelić, Zagorc i Zuhrić-Šebić

(2011) ispitivali su značajnost uticaja snage na tehniku izvođenja u sportskom plesu.

Regresionom analizom utvrđeno je postojanje statistički značajnog uticaja snage na

izvođenje latinoameričkih plesova, a statistička značajnost uticaja snage na izvođenje

standardnih plesova nije utvrđena.

Na uzorku od 42 studenta Kineziološkog fakulteta u Splitu Rogulj, Foretić, Srhoj,

Čavala i Papić (2007) analizirali su uticaj bazičnih motoričkih sposobnosti na brzinu lopte

kod udarca u rukometu. Sistem prediktora činilo je 8 varijabli za procenu agilnosti, brzine,

frekvence pokreta, izdržljivosti te eksplozivne i repetitivne snage, dok je brzina kretanja

lopte kao kriterijska varijabla procenjena radarskim pištoljem. Rezultati regresione analize

ukazuju da motorička efikasnost u znatnoj meri determiniše efikasnost brzine kretanja lopte.

Pojedinačno analizirano brzina kretanja lopte statistički je determinisana samo eksplo-

zivnom snagom. To je razumljivo jer ova motorička sposobnost s kineziološkog i ana-

tomskog aspekta (u smislu kinetičkog lanca i sleda pokreta) definiše rezultat brzine kretanja

lopte.

Snaga dece smanjuje se kako oni rastu i postaju teži. To se naročito dešava u pu-

bertetu u periodu ubrzanog rasta i razvoja organizma. Najčešće se snaga dece u detinjstvu i

pubertetu smanjuje zbog toga što u toku sazrevanja mišići odraslog čoveka proizvode veću

silu po jedinici telesne mase. Dakle u detinjstvu odvijaju se dva istovremena procesa sa

različitim efektima – rast (povećanje telesnih dimenzija) i sazrevanje. Zahvaljujući rastu

snaga se smanjuje, a u isto vreme ona se zbog sazrevanja povećava. Superpozicija ta dva

procesa određuje povećanje ili smanjenje ispoljene snage, a njihovo međusobno delovanje u

razvoju deteta jako je važno (Zatsiorsky, Kraemer, 2009).

Cilj rada je da se utvrdi koji od hipotetskih motoričkih faktora najviše utiču na

ispoljavanje motoričkog faktora eksplozivne snage donjih ekstremiteta dece starih 13 i 14

godina iz Beograda.

2. METOD

Za potrebe istraživanja biće korišćena empirijska i statistička metoda. Istraživanje će

biti transverzalnog karaktera (podrazumeva samo jedno merenje na uzorku dece školskog

uzrasta iz Beograda). Primeniće se nacrt neeksperimentalnih istraživanja tj. ex post facto

nacrt.

Istraživanje je realizovano na uzorku od 70 ispitanika muškog pola koji su pohađali

sedmi razred osnovne škole Marija Bursać u Beogradu, starih 13 i 14 godina. Za procenu

motoričkog prostora, kao prediktorskog sistema primenjeno je sedam motoričkih varijabli


23

koje su pokrivale sledeće hipotetske motoričke modele. Motorički model funkcionalnog

mehanizma za sinergijsku regulaciju i regulaciju tonusa muskulature koji je nadređen

hipotetskom motoričkom faktoru opšte ravnoteže procenjen je motoričkim testom Flamingo

balans test (MFLAMI); hipotetskom motoričkom faktoru brzine alternativnih pokreta ruku

motoričkim testom Taping rukom (MTAPRU) i faktoru pokretljivosti u zglobu kuka moto-

ričkim testom Pretklon u sedu (MPRETS). Motorički model funkcionalnog mehanizma za

regulaciju trajanja eksitacije koji je nadređen hipotetskom motoričkom faktoru statičke

snage mišića pregibača šake motoričkim testom Stisak šake (MSTSAK); hipotetskom

motoričkom faktoru repetitivne snage mišića trupa i pregibača u zglobu kuka motoričkim

testom Podizanje trupa za 30 sekundi (MPODTR) i motoričkom faktoru statičke snage

mišića ruku i ramenog pojasa motoričkim testom Izdržaj u zgibu (MIZDZG). Motorički

model funkcionalnog mehanizma za struktuiranje kretanja koji je nadređen hipotetskom

motoričkom faktor za procenu agilnosti procenjen je motoričkim testom Čunasto trčanje

10x5 metara (MT10X5).

Funkcionalni mehanizam za regulaciju intenziteta eksitacije nadređen hipotetskom

motoričkom faktoru eksplozivne snage mišića opružača nogu kao kriterijska varijabla u radu

procenjena je motoričkim testom Skok udalj iz mesta (MSKODA).

Primenjena je modifikovana „Eurofit“ baterija testova propisana od strane Komiteta

za razvoj sporta Saveta Evrope (Council of Europe, 1993).

Statistička obrada podataka, kineziološkom statistikom će se odvijati u nekoliko

etapa:

1) Za sve varijable bili su utvrđeni deskriptivni statistici, od mera centralne tendencije:

aritmetička sredina (AS), medijana (M), modalna vrednost (MOD); od mera

varijabilnosti: standardna devijacija (S), minimalna vrednost rezultata (MIN),

maksimalna vrednost rezultata (MAX) i od mera oblika distribucije: mera

simetričnosti distribucije-skjunis (SKEW) i mera homogenosti distribucije-kurtosis

(KURT).

2) Potom se testirala normalnost distribucije za sve varijable primenom Kolmogorov-

Smirnov testa.

3) Linearnom regresionom analizom bio je utvrđen uticaj skupa hipotetskih motoričkih

faktora (koji su predstavljati sistem prediktorskih varijabli u radu) na procenu

motoričkog faktora koji se zasniva na mehanizmu za regulaciju intenziteta eksitacije

za procenu eksplozivne snage donjih ekstremiteta kod dece muškog pola (kao

kriterijske varijable u radu).


24

3. REZULTATI

Tabela 1. DESKRIPTIVNI STATISTICI MOTORIČKIH VARIJABLI

VARIABLE AS M

MOD S

MIN MAX SKEW KURT

MFLAMI 16,44 16,00 20 6,340 6 30 0,280 -809

MTAPRU 12,300 12,200 13,0 1,1890 10,0 15,0 0,200 -414

MPRETS 17,30 15,00 12 7,498 8 40 1,018 0,346

MSKODA 172,04 171,50 161 25,241 114 221 -231 -557

MSTSAK 32,83 30,00 26 9,299 19 64 0,992 0,754

MPODTR 24,29 24,50 25 3,620 17 33 0,192 -503

MIZDZG 17,159 13,650 1,0 11,7240 1,0 60,0 1,286 1,807

MT10X5 20,797 20,250 19,0 2,1164 16,8 25,7 0,702 -112

Legenda: AS-aritmetička sredina; M-centralna vrednost; MOD-najfrekventnija vrednost;

S-standardna devijacija; MIN-minimalna vrednost rezultata; MAX – maksi-

malna vrednost rezultata; SKEW - mera simetričnosti distribucije; KURT -

mera homogenosti distribucije.

U tabeli 1. prikazane su mere centralne tendencije, mere varijabilnosti i mere oblika

distribucije testiranih motoričkih varijabli. Na osnovu mere asimetričnosti distribucije

(Skewness) i njihovih koeficijenata uočava se da sve skjunične vrednosti imaju pozitivan

predznak i da se on kreće ispod 1,00 osim kod varijabli: Pretklon u sedu (MPRETS) 1,018 i

varijable Izdržaj u zgibu (MIZDZG) koje imaju nešto veću vrednost 1,286. To ukazuje na

grupisanje rezultata u zoni manjih vrednosti i na blagu pozitivnu asimetriju navedenih

varijabli, što može da ukaže na težinu motoričkog testa na ovom uzoru ispitanika, obzirom

da se aritmetička sredina, mod i medijana nalaze u zoni manjih vrednosti. Blaga negativna

skjunična vrednost uočava se kod kriterijske varijable Skok udalj iz mesta (MSKODA) -

0,231 što nam ukazuje na blago grupisanje rezultata u zoni viših vrednosti. Na osnovu mere

homogenosti (Kurtosis) može se tokođe uočiti iz tabele 1. da varijable koje imaju negativan

predznak imaju i blagu platikurtičnu distribuciju, a to ukazuje na povećanu disperziju

rezultata, odnosno blago smanjenu homogenost. To je izraženo kod sledećih varijabli:

Flamingo balans test (MFLAMI), Taping rukom (MTAPRU), Skok udalj iz mesta

(MSKODA), Podizanje trupa (MPODTR) i varijablom Čunasto trčanje 10x5 (MT10X5). U

varijablama Pretklon u sedu (MPRETS), Stisak šake (MSTSAK) i Izdržaj u zgibu

(MIZDZG) uočava se pozitivna kurtična distribicija tj. (leptokurtična distribucija) u kojoj je

izraženo grupisanje rezultata merenja oko aritmetičke sredine odnosno povećana homo-

genost rezultata merenja u pomenute tri varijable.

Tabela 2. KOLMOGOROV – SMIRNOV TEST NORMALNOSTI DISTRIBUCIJE

VARIJABLE KS MEA p

MFLAMI 0,891 0,106 0,406

MTAPRU 0,444 0,053 0,989

MPRETS 1,486 0,178 0,024

MSKODA 0,531 0,063 0,941

MSTSAK 1,217 0,145 0,103


25

MPODTR 0,780 0,093 0,577

MIZDZG 1,314 0,157 0,063

MT10X5 1,135 0,136 0,152

Legenda: KS-vrednost Kolmogorov-Smirnov testa; MEA-apsolutno ekstremno odstupanje;

P-statistička značajnost za KS-test.

Iz tabele 2. na osnovu (MEA) apsolutnog ekstremnog odstupanja, vrednosti

Kolmogorov-Smirnov koeficijenta (KS) i signifikantnosti dvosmernog testiranja za KS

koeficijent (p) može se uočiti da su sve KS vrednosti iznad vrednosti apsolutnog ekstremnog

odstupanja, a statistička značajnost dvosmernog testiranja iznad vrednosti 0,01. Na osnovu

iznetog može se konstatovati da distribucije u svim varijablama ne odstupaju statistički

značajno od normalne distribucije. Pregledom statističke značajnosti varijabli: Pretklon u

sedu (MPRETS) i varijable Izdržaj u zgibu (MIZDZG) može se uočiti da se kod tih varijabli

najviše javlja odstupanje. To se može uočiti i običnom inspekcijom koeficijenata za procenu

oblika distribucije. Za potrebe ovog istraživanje dovoljno je da distribucija testiranih

varijabli statistički značajno ne odstupa od teorijske distribucije.

Tabela 3. STATISTICI LINEARNE REGRESIONE ANALIZE KRITERIJSKE

VARIJABLE

VARIJABLE r rpart. Beta t p

MFLAMI -0,366 -0,197 -0,149 -1,585 0,118

MTAPRU -0,357 -0,183 -0,133 -1,466 0,148

MPRETS 0,268 0,177 0,123 1,418 0,161

MSTSAK 0,178 0,247 0,182 2,008 0,049

MPODTR 0,440 0,027 0,024 0,213 0,832

MIZDZG 0,451 0,248 0,199 2,011 0,049

MT10X5 -0,665 -0,465 -0,459 -4,140 0,000

R=0,757 R2=0,573 F=11,865 P=0,00

Legenda: r - Pirsonov koeficijent korelacije; rpart.-koeficijent parcijalne korelacije; Beta-

standardizovani regresioni koeficijenti; t-distribucija; p-nivo značajnosti uti-

caja prediktora na kriterij; R-koeficijent multiple korelacije; R2-koeficijent

determinacije; F-testiranje odnosa multiple korelacije; P-nivo značajnosti za F

odnosa.

Interpretaciju prikazanih rezultata linearne regresione analize započećemo vrednosti-

ma koeficijenta multiple korelacije, kao indikatora prediktivne vrednosti sistema predik-

torskih varijabli u celini. lz tabele 3. uočava se veoma visoka vrednost koeficijenta multiple

korelacije (R= 0,757), što ukazuje na to da je primenjeni sistem prediktora statistički zna-

čajno povezan sa kriteriskom varijablom. Testiranje značajnosti multiple korelacije F

odnosom i nivoa njegove značajnosti uočava se da je vrednost F odnosa (F=11,868) velika,

a njegova značajnost manja od p=0,01, tačnije p=0,000. Sistem prediktorskih varijabli

objašnjava 57,3% varijabiliteta kriterija (R2=0,573) dok su za ostatak varijabiliteta

kriterijske varijable, što nije bilo obuhvaćeno ovim istraživanjem, odgovorne druge

karakteristike i sposobnosti antropološkog prostora ispitanika. Vrednosti standardizovanih

koeficijenata (Beta), ukazuju na prediktivnu vrednost motoričkih varijabli. Iz tabele 3.

uočava se na osnovu Beta koeficijenata da najveći uticaj na kriterijsku varijablu Skok udalj


26

iz mesta (MSKODA) ima varijabla Čunasto trčanje 10x5 (MT10X5) čiji koeficijent ima

matematički negativan, ali logički pozitivan predznak, obzirom da se radi o inverznoj

metrici -0,459 na nivou značajnosti p=0,000. Varijabla Izržaj u zgibu (MIZDZG) čiji Beta

koeficijent iznosi 0,199, te varijabla Stisak šake (MSTSAK) 0,182 takođe su statistički

značajne na nivou p=0,049. Upravo ove varijable pokazuju i najveću povezanost (kore-

laciju) običnom inspekcijom Pirsonovog koeficijenta korelacije (r), te parcijalnu povezanost

(rpart.) sa kriterijskom varijablom, nakon parcijalizacije uticaja drugih varijabli u sistemu

prediktora.

4. DISKUSIJA

Verovatno će se većina stručnjaka iz oblasti kineziologije složiti da je jedna od

najvažnijih sposobnost u većini kretnih aktivnosti eksplozivna snaga, sposobnost produkcije

maksimalnih vrednosti sile u vremenski ograničenom periodu. Većina ključnih kretnih

struktura u velikom broju zavisi pre svega od ove sposobnosti (brz prvi korak u trčanju,

sprint na kratkim distancama, promena pravca i ritma kretanja, izvođenje skoka u vis i

mnoge druge kretne strukture). Razumevanje i poznavanje kinantropološke analize pokreta

omogućava nam da analiziramo izvođenje pokreta čoveka sa aspekta mišićnih kontrakcija.

Da bi se mogao predvideti, sprečiti i eliminisati određeni nedostatak vezano za kretnu

strukturu potrebno je utvrditi koji od faktora najviše utiču i definišu tu strukturu.

Kao što se može iz do sada iznetog sumirati najveći uticaj na faktor za procenu

eksplozivne snage mišića opružača nogu (koji sa dosta visokim koeficijentom čini specifi-

čne kretne strukture) ostvario je faktor za procenu agilnosti sa najvećim uticajem, zatim faktor

statičke snage mišića ruku i ramenog pojasa i faktor statičke snage mišića pregibača šake.

Pozicija agilnosti u generalnom motoričkom prostoru različito je razmatrana. Gredelj

i sar. (1975) agilnost svrstavaju među sposobnost koje su podređene mehanizmu za

strukturiranje kretanja, u okviru kojeg se još nalaze koordinacijske sposobnosti i brzina

alternativnih pokreta.

Bompa (1999) tretira agilnost kao kombinovanu motoričku sposobnost temeljnih

sposobnosti brzine i koordinacije i objašnjava veliku učestalost agilnosti u nastanku spo-

sobnosti snage zajedno sa sposobnostima maksimalne jačine i maksimalne brzine. Obzirom

da je uzorak ispitanika specifičan za definisanje ovakvih problema, veliki uticaj agilnosti

može se objasniti i time da deca pored redovne nastave fizičkog vaspitanja upražnjavaju i

dodatne kineziološke aktivnosti obuhvaćene trenažnim procesom kompleksnih sportova u

kojima dominira agilnost (fudbal, košarka). Naravno i nastava fizičkog vaspitanja u ovom

uzrastu upražnjena je delom ovakvih nastavnih sadržaja u kojima se razvija agilnost.

Obzirom da su faktori statičke snage mišića ruku i ramenog pojasa i mišića pregibača šake

takođe uticali na eksplozivnu snagu mišića opružača nogu kod dece, za pretpostaviti je da je

jedan deo uzorka verovatno zahvaćen trenažnim procesom u oblasti borilačkih sportova u

kojima statička snaga ova dva faktora ima veliki uticaj. Deca su verovatno bila podvrgnuta

ranijim procenama motoričkih sposobnosti u sportskim organizacijama, pa se i to mora uzeti

u obzir. Interna i eksterna validnost istraživanja nije kontrolisana, niti je uzorak randomi-

ziran (slučajno odabran) pa se sa sigurnošću ne može tvrditi da ne postoje deca koja su

zahvaćena različitom vrstom trenažnog procesa u uzorku. U svakom slučaju korisnost ovog

istraživanja za praksu ogledala bi se prvenstveno u pomoći profesorima u školama, koji i

predstavljaju kariku u lancu za selekciju u sportu. Na osnovu vrednosti dobijenih rezultata mogli

bi planirati većinu uzorka za sekcije kompleksnih i jednim delom polistrukturalnih sportova

u okviru škole ako za to postoje uslovi ili pak decu usmeriti prema sportskim klubovima.


27

5. ZAKLJUČAK

Istraživanje je sprovedeno sa ciljem da se utvrdi koji od hipotetskih motoričkih

faktora najviše utiče na ispoljavanje motoričkog faktora eksplozivne snage donjih ekstre-

miteta dece sedmog razreda starih 13 i 14 godina. Linearnom regresionom analizom utvrđen

je najveći uticaj hipotetskog motoričkog faktora agilnosti koji je podređen funkcionalnom

mehanizmu za struktuiranje kretanja te hipotetskih motoričkih faktora statičke snage mišića

ruku i ramenog pojasa i statičke snage mišića pregibača šake koji su podređeni funkcional-

nom mehanizmu za regulaciju trajanja eksitacije. Statistički značajan uticaj nije ostvaren u

pogledu funkcionalnog mehanizma za sinergetsku regulaciju i regulaciju tonusa muskulature.

Može se konstatovati da pri povećanju faktora eksplozivne snage donjih ekstre-

miteta, nastava fizičkog vaspitanja na šta se manje može uticati (obzirom da postoji plan i

program koji je već propisan) ili trenažni proces u okviru sekcija u školi (čiji uticaj može

biti veći) treba da bude usmeren i koncipiran na treningu agilnosti, na treningu za povećanje

statičke snage ruku i ramenog pojasa i statičke snage pregibača šake.

6. LITERATURA

1. Bala, G., Stojanović, M. i Stojanović, M. (2007). Merenje i definisanje motoričkih

sposobnosti dece. Novi Sad: Univerzitet u Novom Sadu, Fakultet sporta i fizičkog

vaspitanja.

2. Bompa, T. (1999). Periodization: Theory and Methodology of Training. Champaing,

IL: Human Kinetics.Council of Europe (1993). Eurofit: Handbook for the Eurofit Tests

of Physical Fitness. Strasbourg: Council of Europe.

3. Gredelj, M., Metikoš, D., Hošek, A. i Momirović, K. (1975). Model hijerarhijske

strukture motoričkih sposobnosti. I. Rezultati dobijeni primjenom jednog neoklasičnog

postupka za procjenu latentnih dimenzija. Kineziologija; 5 (1-2), 7-81.

4. Lukić, A., Bijelić, S., Zagorc, M. i Zuhrić-Šebić, L. (2011). Značajnost uticaja snage na

tehniku izvođenja u sportskom plesu. SportLogia; 7 (1), 61-66.

5. Mišigoj-Duraković, M. (2006). Kinantropologija - biološki aspekti tjelesnog vježbanja.

Zagreb: Sveučilište u Zagrebu, Kineziološki fakultet.

6. Rogulj, N., Foretić, N., Srhoj. V., Čavala, M. i Papić, V. (2007). Uticaj nekih

motoričkih sposobnosti na brzinu lopte kod udarca u rukometu. Acta kinesiologica; 1

(2), 71-75.

7. Stojanović, T., Nikolić, M i Nešić, G. (2006). Uticaj antropometrijskih karakteristika na

manifestaciju eksplozivne snage kod odbojkaša uzrasta 13 godina. Acta medica

mediana; 45 (2), 53-57.

8. Zatsiorsky, M.,V. i Kraemer, J.,W. (2009) Nauka i praksa u treningu snage. Beograd:

Data Status.

Corespondention:

Vladan Pelemiš, MSc.

University of Belgrade

Faculty of Teacher Training

[email protected]

mailto:[email protected]


28

Dr Danko Pržulj, redovni profesor

Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Pale, Istočno Sarajevo


UDK: 796.012.11.13 (str. 28-33)


EFEKTI MODELA TRENAŽNOG RADA ZA RAZVOJ

BRZINSKE SNAGE KOD SPORTISTA

Sažetak

Na uzorku od 42 ispitanika, mladih sportista, starih između 14 i 15 godina, primenjeno je 12 testova

za procenu motoričkih sposobnosti. Cilj istraživanja je bio da se utvrde efekti modela trenažnog

rada za razvoj brzinske snage kod sportista. Rezultati kanoničke diskriminativne analize su pokazali

da su primenjena sredstva telesnih vežbi, metode i opterećenja u eksperimentalnom periodu uticali

pozitivno na povećanje procesa adaptacije organizma ispitanika. U finalnom, u odnosu na inicijalno

stanje, došlo je pod uticajem trenažnog rada za razvoj brzinske snage, do statistički značajnog

povećanja nivoa motoričkih sposobnosti ispitanika.

Ključne reči: sportisti, brzinska snaga, inicijalno i finalno merenje, diskriminativna analiza.

1. UVOD

Osnovu povećanja nivoa treniranosti sportista čini proces adaptacije celokupnog

organizma i njegovih pojedinih funkcija na primenjena sredstva telesnih vežbi. Pojava

treniranosti (prema Farfelj 1983, Matvejev i sar 2000, Željaskov 2003) je rezultat dugoročne

adaptacije u toku koje u organizmu dolazi do korisnih motoričkih i funkcionalnih promena,

odnosno reakcija, koje omogućuju efikasno prilagođavanje na specifičnu mišićnu aktivnost.

Nivo i stepen adaptacije organizma na primenjena sredstva zavisi od karaktera i veličine

trenažnog opterećenja.

Ova opterećenja prema nekim istraživačima (Naumovski 1984, Kukolj i Sar 2000,

Holman i Hetinger 2000, Komes 2003, Pržulj 2007), mogu se sagledati kao kompleksna

opterećenja na organizam sportista čiji fiziološki uticaj zavisi od sledećih faktora: koordina-

cione strukture vežbe, trajanja vežbanja, broja ponavljanja vežbi ili serija vežbi i trajanja

odmora između vežbi ili serija.

Brzinska snaga predstavlja sposobnost sportista da realizuju što veća naprezanja pri

velikim brzinama kretanja. Ona se odlikuje maksimalnim intenzitetom mišićnog naprezanja

u sportovima kod kojih je cikličan rad maksimalnog intenziteta, kod savlađivanja znatnog

opterećenja (bacanja, dizanja tegova) i za vreme igre kad je potrebno maksimalno brzo

angažovanje mišića, tj. sposobnost da se pokreti izvode maksimalno brzo u uslovima kada

protivnik nastoji da se suprotstavi takvom izvođenju1. Usavršavanje brzinsko - snažnih

sposobnosti sportista ima svoje mesto kako za vreme pripremnog, tako i za vreme

takmičarskog perioda treninga.

1 Brzina i snaga (prema Matvejev 1987. i Malacko 2002) analiziraju se zajedno, jer u čistom obliku snaga se

retko praktično ispoljava. Naprimer, nivo snage treba da omogući sportisti što brže kretanje radi bržeg starta,

zaustavljanja, šutiranja lopte, što ukazuje da je potrebna dinamička, brzinska snaga.


29

Neki istraživači (Markov i Ozolin 1992, Bompa 2001), eksperimentalno u ispitivali

efikasnost trenažnog rada na razvoj brzinske snage pretežno kod odraslih sportista.

Utvrđeno je da optimalni nivo brzinske snage predstavlja važnu komponentu koja

omogućuje sportistima visoka sportsko - takmičarska ostvarenja. Malo je bilo istraživanja

brzinske snage kod mladih sportista. Može se pretpostavitida razvoj brzinske snage može i

kod mladih sportista da omogući bolje sportske rezultate.

Na osnovu ove pretpostavke i rezultata dosadašnjih istraživanja, osnovni problem

ovog istraživanja je da se ispita da li model trenažnog rada na razvoj brzinske snage može

doprineti razvoju motoričkih sposobnosti kod mladih sportista. U skladu sa tim, potrebno je

dobiti i odgovor na pitanje: da li će vežbanje za razvoj brzinske snage (kao eksperimentalni

faktor) doprineti saznanju da se utvrđeni stepen motoričkih sposobnosti statistički značajno

razlikuje na finalnom u odnosu na inicijalno stanje sportista. Primarni cilj je bio da se utvrde

efekti modela trenažnog rada na razvoj brzinske snage na kraju eksperimentalnog perioda

kod sportista.

2. METOD RADA

Populaciju iz koje je uzorak izveden čini 42 ispitanika, mladi sportisti, stari 14 i 15

godina, obuhvaćeni trenažnim radom u sportskim klubovima.

Motoričke sposobnosti su bile procenjivane testovima: (1) Repetitivne snage

(dizanje trupa na švedskoj klupi - MDTK, mešoviti zgibovi - MMZG i čučnjevi - MČUČ);

(2) Segmentarne brzine (taping nogom - MTAN, taping rukom - MTAP i taping nogama o

zid -MTAZ); (3) Eksplozivne snage (skok udalj iz mesta - MSDM, troskok iz mesta - MTRS

i petoskok iz mesta - MPTS); (4) Fleksibilnosti (duboki pretklon na klupi - MDPK, špagat -

MŠPA i iskret palicom - MISP). Primenjeni skup motoričkih varijabli uzet je iz istraživanja

Kurelić, Momirović, Stojanović, Šturm i Viskić-Štalec 1975.

2.1 Eksperimentalni postupci za razvoj brzinske snage

Eksperiment je trajao jedan mesec sa tri sata vežbanja nedeljno. Strukturu časa činili

su uvodni, pripremni, glavni i završni deo časa, u sportskim klubovima. Pre početka rada

izvršeno je inicijalno merenje. U početku procesa realizacije trenažnog rada vežbe za razvoj

brzinske snage su bile dobro naučene, da bi celokupna pažnja odnosno koncentracija

sportista bila usredsređena na maksimalno brzo i snažno izvođenje vežbe. Vežbe su bile

dinamičke, a započinjale su kada je organizam sportiste bio odmoran da bi centralni nervni

sistem bio sposoban da uspešno koordiniše brze pokrete. Zbog toga se stalno vršilo u

relaksacionim intervalima labavljenje mišića. Za razvoj brzinske snage mišića primenjivala

se intervalno -serijska metoda sa vežbama skočnosti i sprinteva u alaktatnom režimu rada da

bi se poboljšale funkiconalne mogućnosti kreatin - fosfatnog mehanizma restitucije ATP.

3. REZULTATI ISTRAŽIVANJA

Diskriminativna analiza u radu je korišćena da se utvrdi da li postoji statistička

značajna razlika rezultata između inicijalnog i finalnog merenja motoričkih sposobnosti

primenom modela trenažnog rada za razvoj brzinske snage i da se odrede varijable koje

pokazuju najveći doprinos utvrđenoj razlici, odnosno diskriminaciji. Utvrđene razlike

između inicijalnog i finalnog stanja primenom eksperimentalnog programa za razvoj

brzinske snage kod sportista prikazane su na Tabelama 1, 2, 3 i 4.


30

Tabela 1. Značajnost izolovane diskriminativne funkcije

Disc Fune. Eugenvalue Canonical R Wilks'

Lambda Chi-Sqr. df P-Level

1 .379 .528 .621 48.648 2 .004*

Na Tabeli 1. prikazani su kvadrati koeficijenta diskriminacije (Eugenvalue), koefi-

cijenti kanoničke korelacije (Cannonical R), vrednosti Bertletovog testa (Wilks' Lambda),

veličina Hi kvadrat testa (Chi-Sqr), stepeni slobode (df) i znak verovatnoće greške (P-Level)

pri odbacivanju hipoteze daje stvarna vrednost kanoničke korelacije jednaka nuli.

Dobijena je jedna značajna diskriminativna funkcija srednjeg intenziteta (CR=52.8%)

koja pokazuje u kojoj je korelaciji skup podataka na osnovu koje je izvršena diskriminativna

analiza dobijenih rezultata. Rezultati diskriminativne jačine motoričkih varijabli testa

Wilks-Lambda (.621), ukazuju da su razlike između inicijalnog i finalnog merenja u

prostoru motoričkih sposobnosti ispitanika značajne (P=.004), što potvrđuje veličina Hi

kvadrat testa koja ima visoku vrednost (Chi-Sqr = 48.648).

Na osnovu dobijenih rezultata izolovane diskriminativne funkcije može se konstato-

vati da postoje statistički značajne razlike u motoričkim sposobnostima između inicijalnog i

finalnog merenja ispitanika.

Tabela 2. Faktorska struktura izolovane diskriminativne funkcije

Varijable Root 1

MMZG .547

MCUC .542

MDTK .485

MTAZ .448

MTAN .432

MTAP .424

MTRS .410

MPTS .403

MSDM .400

MDPK 398

MISP .365

MSPA .288

Na Tabeli 2. sadrži se struktura diskriminativne funkcije učešća varijabli motoričkih

sposobnosti u formiranju značajnih diskriminativnih funkcija. Prikazani centroidi grupa

predstavljaju aritmetičke sredine rezultata inicijalnog i finalnog merenja. U cilju provere

efikasnosti modela treninga na razvoj brzinske snage sportista izmereno je 12 motoričkih

testova, za koje se predpostavlja da su dobri prediktori istraživanog prostora. Dobijeni

rezultati ukazuju da najveći doprinos diskriminativnoj funkciji imaju testovi repetitivne

snage (mešoviti zgibovi MMZG .547, čučnjevi MČUČ .542 i dizanje trupa na švedskoj

klupi MDTK .485), segmentarne brzine (taping nogama o zid MTAZ .448, taping nogom

MTAN .432 i taping rukom MTAP .424), eksplozivne snage (troskok iz mesta MTRS .410,

petoskok iz mesta MPTS .403 i skok udalj iz mesta MSDM .400), a nešto manje testovi

fleksibilnosti (duboki pretklon na klupici MDPK .398, iskret palicom MISP .365 i špagat

MŠPA .288).


31

Tabela 3. Centroidi grupa

Merenja Root 1

Inicijalno .573

Finalno -.573

Rezultati na Tabeli 3. predstavljaju diskriminativnu funkciju centroida na osnovu

svih motoričkih testova koja iznosi .573 i -.573. Značajnost prikazanih centroida, testirana

na osnovu značajnosti diskriminativne funkcije ukazuje da je njihova udaljenost (diskrimi-

nacija) značajna.

Tabela 4. Klasifikaciona matrica

Merenja Percent

correct

Inicijalno

p=.50000

Finalno

P =.50000

Inicijalno 77.34% 32 29

Finalno 74.05% 12 15

Total 75.69% 44 4

Razdvajanje grupa koje je prikazano na Tabeli 4. kao Percentili, ukazuju da se

izvršeno razdvajanje (diskriminacija) rezultata merenja pojašnjava sa preciznošću od

75.69% (srednja vrednost procenta samih grupa) od koeficijenta kanoničke korelacije koji

iznosi CR = 52,8%.

Dobijeni rezultati diskriminativne analize testova motoričkih sposobnosti između

inicijalnog i finalnog merenja pokazuju da je pod uticajem trenažnog rada za razvoj brzinske

snage, došlo do značajnih promena motoričkih sposobnosti ispitanika.

4. DISKUSIJA

Dobijeni rezultati u ovom istraživanju su pokazali da su ispitanici u finalnom u

odnosu na inicijalno merenje (Tabela 1), pod uticajem trenažnog procesa za razvoj brzinske

snage, stekli bolju sposobnost brze mišićne kontrakcije i povećanu mišićnu elastičnost, o

čemu ukazuju rezultati faktorske strukture izolovane diskriminativne funkcije (Tabela 2).

Najveći doprinos diskriminativnoj funkciji pokazala je repetitivna snaga, segmentarna

brzina i eksplozivna snaga, a nešto manje fleksibilnost. Tome su svakako doprinela trenažna

sredstva koja su se odvijala u anaerobnom alaktatnom režimu sa kratkim trajanjem

intenziteta, što je omogućilo optimalno usavršavanje funkcionalnih mogućnosti nadoknade

kreatin fosfata.

Sličan metodički pristup za razvoj brzinske snage imali su i neki istraživači (Anohin

1970, Bompa 1994, Bowerman i sar. 1998, Klark 2001). Utvrdili su u finalnom, u odnosu na

inicijalno merenje, značajno povećani nivo koordinacionih veza inervacije rada mišića u

režimu brze kontrakcije. To je posebno važno (prema ovim autorima) za povećanje nivoa

specijalne brzinske izdržljivosti, a time i poboljšanja specijalne fizičke pripremljenosti

sportista.


32

5. ZAKLJUČAK

Istraživanje modela trenažnog rada za razvoj brzinske snage pokazalo je značajan

pozitivan uticaj programa na dobijene promene u motoričkim sposobnostima mladih

sportista. Na osnovu rezultata diskriminativne analize utvrđeno je d a j e trenažnim procesom

došlo do pozitivnih adaptivnih promena motoričkih sposobnosti ispitanika. Zbog dobijenih

pozitivnih promena motoričkih sposobnosti, istraživanje se preporučuje za poboljšanje

nivoa repetitivne i eksplozivne snage, segmentarne brzine i motoričke fleksibilnosti u

svakodnevnoj trenažnoj praksi.


33

6. REFERENCE

1. Анохин. П:К (1970) Теория функционалноữ системи. Општие вопроси

физиологическим механизмов. Москва: Хаука

2. Bompa, T.O. (2001). Cjelokupan trening za mlade pobjednike. Zagreb: Hrvatski

košarkaški savez.

3. Bompa, T.O. (2001). Periodizacija: Teorija i metodologija treninga. Zagreb:

Hrvatski košarkaški savez.

4. Bompa, T. (1994). Theory and Methodology of Training (Third Edition).

Dubuque, Iowa: Kendall/Hunt Publishing Company.

5. Bowerman, W., Freeman, W & Gambetta. (1998). Trening jačine i snage,

Atletika (15-27). Zagreb: Gopal.

6. Farfelj, V.S. (1983). Upravlanie dviženijami v sporte. Moskva: Fiskultura i

sport.

7. Holman, W. & Hetinger, T. (2000). Sportmedizin. Stuttgart: Schattauer.

8. Klark, M. A. (2001). Integrated Training for the New Millenium. Theusand:

National Academy of Sports Medicine.

9. Komes, Z. (2003). Metodika treninga brzine, Kondiciona priprema sportista,

Međunarodni naučno-stručni skup. Zagreb: FFK.

10. Kukolj, M., Bokan, B., Koprivica, V. i Ugarković, D. (2000). Razvoj

morfoloških karakteristika, fizičkih sposobnosti, tjelesnog statusa i nekih

psiholoških karakteristika djece mlađeg školskog uzrasta, 1996-2000.

Beogradska studija, FFK Beograd.

11. Kurelić N., Momirović, K., Stojanović, M., Radojević, Ž. i Viskić-Štalec, N.

(1975/ Struktura i razvoj morfoloških i motoričkih dimenzija omladine, Beograd:

Institut za naučna istraživanja. Fakultet za fizičku kulturu.

12. Malacko, J. (2002). Sportski trening. Novi Sad: Fakultet fizičke kulture.

13. Markov, D. P. i Ozolin, N. G. (1992). Racionalizacija strukture kretanja kod

vrhunskih trkača. Savremeni trening, 3.

14. Matvejev, L.P. i Ulaga, S. (2000). Osnovi suvremenog sistema sportivnoj

trenirovki. Moskva: FIS.

15. Matvejev, L.P. (1987). Osnovi sportivnoj trenirovki. Moskva: FIS.

16. Naumovski, A. (1984). Relacije uticaja antropomorfnih, antropomotornih,

kognitivnih i konativnih manifestnih i latentnih varijabli u predikciji uspeha

sportskih elemenata kod učenika. Fizička kultura (2), 98.

17. Pržulj, D. (2007). Efekti kondicione pripreme za razvoj motoričkih sposobnosti

mladih sportista u pripremnom periodu. Naučno-stručni časopis Sport i zdravlje,

2 ( 1 ) .

18. Zeljaskov C. (2003). Osnove fizičke pripreme vrhunskih sportaša, Kondicijska

priprema sportaša (20-25). Zagreb: Zagrebački velesajam.


34

D

Danko Pržulj

1, Nikola Ilić

2

1 Fakultet fizičke kulture, Pale

2 Zavod za medicinu rada i sporta RS


UDK:796.012.1. (str. 34-37)


EFEKTI MODELA TRENAŽNOG RADA NA RAZVOJ

FUNKCIONALNIH SPOSOBNOSTI SPORTISTA

Sažetak

Istraživanje je sprovedeno sa ciljem da se utvrde efekti modela trenažnog rada za razvoj

funkcionalnih sposobnosti sportista. Na uzorku od 30 mladih sportista primenjeno je šest testova za

procenu funkcionalnih sposobnosti. Primenom multivarijantne analize varijanse utvrđena je

statistička značajnost (P — level 0.014) na finalnom, u odnosu na inicijalno merenje.

Ključne reči: sportisti, funkcionalne sposobnosti, analiza varijanse.

l. UVOD

Veći broj istraživača ukazuje (Verhošanskiv 1981, Matvejev 1987, Najšteter 1997,

Pržulj 2007) da se primenom određenih modela trenažnog rada može značajno uticati na promene antropoloških obeležja, pod uslovom ako je metodičko oblikovanje vežbanja maksimalno prilagođeno individualnim sposobnostima sportista.

Ovakav proces vežbanja, prema nekim istraživačima (De Vries 1976, Malacko i

Radosav 1985, Matvejev i Ulaga 2000), mora da bude zasnovan na naučnim saznanjima, uz korišćenje sredstava i metode koji odgovaraju stanju pripremljenosti sportista.

U ovom radu problem je bio da se ispita da li se programiranim sredstvima vežbi za razvoj funkcionalnih sposobnosti mogu ostvariti statistički značajne razlike nivoa funkcionalnih sposobnosti u finalnom merenju, u odnosu na inicijalno stanje. Cilj istraživanja je bio da se utvrde efekti modela trenažnog rada na razvoj funkcionalnih sposobnosti kod sportista.

2. METODE

Za praćenje efekata modela trenažnog rada na razvoj funkcionalnih sposobnosti kod sportista kao eksperimentalnog programa u istraživanju, primenjena je metoda pedagoškog eksperimenta. Za obradu dobijenih podataka primenjena je statistička metoda. Za opis i objašnjavanje dobijenih rezultata primenjena je deskriptivna metoda i metoda logičnog zaključivanja.

Istraživanje je sprovedeno na uzorku od 30 ispitanika, muškog pola, starih 11, 12 i 13 godina, obuhvaćenih trenažnim radom u sportskim klubovima u Istočnom Sarajevu. Uzorak mernih instrumenata činili su testovi funkcionalnih sposobnosti: vitalni kapacitet pluća (FVKPL), Margarija test za procenu anaerobnog kapaciteta (FMARG), Harvardski step-test za procenu frekvencije pulsa posle opterećenja (F02LM), sistolni pritisak (FTASI) i dijastolni pritisak (FTADI).


35

2.1 Eksperimentalni postupci za razvoj funkcionalnih sposobnosti

Eksperimentalni program vežbi za razvoj funkcionalnih sposobnosti je realizovan u

sportskim klubovima u Istočnom Sarajevu. Trajao je mesec dana sa po četiri časa vežbanja

nedeljno. Strukturu svakog časa trenažnog rada činili su uvodni, pripremni, glavni i završni

deo časa. Izvršeno je inicijalno (na početku tretmana) i finalno merenje (na kraju tretmana)

istih mernih instrumenata za procenu funkcionalnih sposobnosti.

Primena sredstava telesnih vežbi bila je usmerena na usavršavanje glikolitičkih

sposobnosti (koristila su se opterećenja koja traju od 20-30 sekundi do 1,5-2 minuta) i

aerobnih sposobnosti (bio je pretežno ponavljajući rad u trajanju od 7-8 minuta).

Za razvoj anaerobnog alaktatnog mehanizma, režim rada su činile vežbe koje

omogućuju razvoj brzinske sprinterske izdržljivosti, odnosno sposobnosti višekratnog

ponavljanja kratkih deonica u obliku intervalnog rada. Rad je bio skoro maksimalnog

intenziteta (oko 95%) i kratkotrajan (4-10 sekundi), što je odgovaralo deonicama od 20 do

80 metara. Vreme odmora između ponavljanja bilo je u rasponu od 20 sekundi do 2 minuta.

Rad se obično izvodio u 3-5 serija sa 4-6 ponavljanja elemenata u svakoj seriji uz primenu

relaksacionih intervala između serija od 3-5 minuta1 za nadoknadu kreatin fosfata.

Za razvoj glikolitičkog anaerobnog mehanizma koristile su se vežbe koje su trajale

20-40 sekundi i duže, na distancama 200-600 metara2. Vežbe su sportisti izvodili visokim

intenzitetom od početka do kraja (na primer, trčanja napred i nazad, vežbe tehnike i trčanja

2 ili 3 sportista), pri čemu je visina pulsa bila i preko 180 otk/min, što ukazuje da se rad

odvijao u anaerobnoj zoni. Broj ponavljanja vežbi je bio oko 4 puta, broj serija od 2-4, a

vreme odmora između serija 10-15 minuta sa korišćenjem vežbi malog intenziteta.

Za razvoj aerobno-anaerobnih sposobnosti, važnih za ispoljavanje specijalne

izdržljivosti sportista primenjivala se pretežno metoda ponavljajućeg opterećenja3. Vežbe su

obično bile tehničko-taktičke (situacionog karaktera) u trajanju 5-8 minuta, koje su se

ponavljale 4-6 puta sa odmorom malog intenziteta od 3-5 minuta između ponavljanja.

Visina pulsa kretala se 150-180 otk/min.

Za razvoj aerobnih sposobnosti koristile su se ponavljajuće vežbe u trajanju od 7-8

min. i više, a rede jednokratna opterećenja i do 30 minuta. Intenzitet rada je bio visok, puls

je bio i do 180 otk/min i više, te je dolazilo do stvaranja određenog kiseoničkog duga.4

Podaci koji su dobijeni na inicijalnom i finalnom merenju kod sportista, najpre su

obrađeni osnovnim statističkim deskriptivnim parametrima (Mean, MIN, MAX, RANGE,

SD), a zatim metodom Kolmogorova i Smirnova testirana je normalnost distribucije svake

varijable. Transformacije funkcionalnih sposobnosti u toku eksperimentalnog tretmana

utvrđene su analizom varijanse na multivarijantnom univarijantnom nivou.

1 Ovakav oblik intervalnog treninga preporučuje veći broj istraživača (Anohin 1970, De Vries 1976, Hofman,

1980, Heimar i saradnici 1997, Malacko 2002, Željaskov 2003) jer dovodi do visokog stepena iscrpljivosti

zaliha kreatin-fosfata u ćelijama mišića, odnosno punog angažovanja kreatin-fosfatnog mehanizma za

stvaranje neophodne energije za rezintezu ATP u ćelijama mišica (alaktatni režim). 2 Prema Željaskovu 2003, ovakvim intervalnim radom dolazi do punog angažovanja glikolitičkog mehanizma

resinteze (obnove) ATP i stvaranja velikih količina laktata u mišićima, koji se za vreme odmora eliminišu iz

mišića i krvotoka. 3 Treninzi kombinovanog aerobno-anaerobnog karaktera (prema Matvejevu 2000) čine skoro 95% od

ukupnog obima trenažnog rada u takmičarskom periodu. 4 Posle predhodnog rada (prema Markovu i Ozolinu 1992) novo opterećenje treba da počne kada se puls

spusti na 120-140 otkucaja u minuti, odnosno 45-90 sek, u zavisnosti od trajanja intenziteta.


36

3. REZULTATI ISTRAŽIVANJA

Testiranje normalnosti distribucije rezultata funkcionalnih testova pomoću Kolmo-

gorov Smirnovog postupka, pokazuje da je moguća dalja korektna obrada podataka.5

Tabela 1. Multivarijantna analiza varijanse između inicijalnog i finalnog merenja

funkcionalnih sposobnosti sportista

WILK'S LAMBDA TEST 0.612

RA RAO-va F-aproksimacija 0.736

Q 0.0 0.014*

Dobijene vrednosti značajnosti razlika nivoa svih aritmetičkih sredina testova

funkcionalnih sposobnosti između inicijalnog (IN) i finalnog (FI) merenja na multi-

varijantnom nivou (Tabela 1) ukazuju da postoji statistički značajna razlika, s obzirom da

WILK'S LAMBDA iznosi 0.612, što prilikom Raove F-aproksimacije od 0.736 daje

značajnost rezultata od Q=0.014.

Ovi rezultati ukazuju da su u toku eksperimentalnog perioda postignute u finalnom,

u odnosu na inicijalno merenje, statistički značajne razlike funkcionalnih sposobnosti.

Tabela 2. Univarijantna analiza varijanse između inicijalnog i finalnog merenja

funkcionalnih sposobnosti sportista

TESTOVI Merenja N Mean F-odnos P-level

FVKPL IN 30 3782.00

6.64 0.013* FI 30 4129.00

FMARG IN 30 3.72

8.20 0.032* FI 30 3.18

F02LM IN 30 148.00

5.90 0.024* FI 30 132.00

FTASI IN 30 112.13

6.20 0.070 FI 30 110.56

FTADI IN 30 72.16

12.46 0.096 FI 30 70.83

Rezultati istraživanja prikazani u Tabeli 2, utvrđeni su na osnovu univarijantne

analize varijanse, upoređenjem rezultata aritmetičkih sredina testova funkcionalnih

sposobnosti u finalnom i inicijalnom merenju. Rezultati koeficijenata F-odnosa i njene

značajnosti P- Level na nivou P<0.05 ukazuju da je na kraju eksperimentalnog perioda

došlo do statistički značajnog povećanja funkcionalnih sposobnosti kod vitalnog kapaciteta

pluća (FVKPL 0.013), Margarija testa (FMARG 0.032) i frekvencije pulsa posle

opterećenja (F02LM 0.024).

Statistički značajno povećanje nivoa ovih testova funkcionalnih sposobnosti

verovatno je posledica uticaja primenjenih efikasnih metoda, sredstava, oblika rada i,

svakako, genetskih karakteristika sportista.

5 Osnovni statistički parametri Kolmogorovog Smirnovljevog, radi ograničenosti prostora neće se prikazati.


37

4. ZAKLJUČAK

Na uzorku od 30 ispitanika, mladih sportista u Istočnom Sarajevu, starih 11-13

godina primenjeno je šest testova za procenu funkcionalnih sposobnosti. Cilj istraživanja je

bio da se utvrde efekti modela trenažnog rada za razvoj funkcionalnih sposobnosti

ispitanika. Primenom multivarijantne analize varijanse utvrđeno je statistički značajno

povećanje nivoa u finalnom u odnosu na inicijalno merenje kod vitalnog kapaciteta

(FVKPT), Margarija testa za procenu anaerobnog kapaciteta (FMARG) i maksimalne

potrošnje kiseonika posle opterećenja (F02LM). Ostali funkcionalni testovi nisu pokazali

statističku značajnost na finalnom merenju.

5. LITERATURA

1. Anohin. P.K (1970). Teorin funkcionalnou sistemi. Opštie voprosi fiziologičeskim

mehanizmov. Moskva: Nauka.

2. De Vries, A.H. (1976). Fiziologija fizičkih napora u sportu i fizičkom vaspitanju.

Beograd: Niš »Partizan«.

3. Heimar S., Matković, B., Medved, R., Žuškin, E. i Oreb, G. (1997). Funkcionalna

dijagnostika lokomotornog sustava, Praktikum kineziološke fiziologije, izmenjeno i

dopunjeno izdanje. Zagreb: Fakultet za fizičku kulturu Sveučilišta u Zagrebu.

4. Hofman, E. (1980). Struktura psihomotorne brzine pod vidom strukture ostalih psiho-

motornih sposobnosti, Kineziologija, 10 (1-2), 55-87.

5. Malacko, J Radosav, R. (1985). Individualizacija rada u trenažnom procesu. Suvremeni

trening, 3, 32-36.

6. Malacko, J. (2002). Osnove sportskog treninga. Beograd: Sportska akademija.

7. Markov, D. P. i Ozolin, N. G. (1992). Racionalizacija strukture kretanja kod vrhunskih

trkača. Savremeni trening, 3.

8. Matvejev, L.P. i Ulaga, S. (2000). Osnovi suvremenog sistema sportivnoj trenirovki.

Moskva: FIS.

9. Matvejev. L.P. i Novikov, A.D. (1976). Teorija i metodika fizičeskogo vaspitanija,

Moskva: Fizkultura i sport.

10. Matvejev, L.P. (1987). Osnovi sportivnoj trenirovki. Moskva: FIS.

11. Najšteter, Đ. (1997). Kineziološka didaktika. Sarajevo: Federalno ministarstvo obrazo-

vanja, nauke, kulture i sporta.

12. Pržulj, D. (2007). Efekti kondicione pripreme za razvoj motoričkih sposobnosti mladih

sportista u pripremnom periodu. Naučno-stručni časopis Sport i zdravlje, 2(1).

13. Verhošanski, J.V. (1981). Teretiko-metodičeskije podhodi u realizaciji idei upravlenija

trenirovočnim procesom. Teorija i praktika flzičeskoj kulturi, 48.

14. Željaskov, C. (2003). Teorija i metodika treninga izdržljivosti, Metodika kondicijske

pripreme, Zbornik radova (239-246). Zagreb: Zagrebački športski savez.

15. Željaskov C. (2003). Osnove fizičke pripreme vrhunskih sportaša, Kondicijska pri-

prema sportaša (20-25). Zagreb: Zagrebački velesajam.


38

Dejan Ćeremidžić, Tatjana Ćeremidžić

Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja Pale

Pregledni naučni rad

UDK: 796.323.2. (str. 38-42)

COBISS. BH-ID: 10.7251/SHTSR1208038C

RAZLIKE U SITUACIONOJ EFIKASNOSTI IZMEĐU TIMOVA

ADRIATIC BASKETBALL LIGE I EVRO LIGE U SEZONI 2012

SAŽETAK

Istraživanje je provedeno s ciljem utvrđivanja razlika između ekipa ABA i EVRO lige u sezoni

20011/2012, u osam standardnih pokazatelja situacione efikasnosti u košarkaškoj igri. Multi-

varijantnom analizom varijanse i studentovim T-testom dobijeni su rezultati koji ukazuju na razliku

između ekipa ABA I EVRO lige. Ekipe iz Evro lige pozitivno najbolje definišu varijable ukupni skok

(napad i odbrana), procenat ubačenih lopti za jedan poen i osvojene lopte dok ekipe iz ABA lige

najbolje pozitivno definiše varijabla procenat šuta za dva poena.

Ključne riječi: Košarkaška igra, standardni pokazatelji situacione efikasnosti, ABA liga,

Evro liga.

1. UVOD

U svrhu praćenja događanja na košarkaškoj utakmici FIBA je standardizovala 13

pokazatelja situacione efikasnosti koji se prate na svakoj službenoj utakmici. Predloženi

pokazatelji situacione efikasnosti su: broj ubačenih lopti iz igre u koš za dva poena, broj

pokušaja ubacivanja lopte iz igre u koš za dva poena, broj ubačenih lopti iz igre u koš za tri

poena, broj pokušaja ubacivanja lopte iz igre u koš za tri poena, broj ubačenih lopti u koš iza

linije slobodnih bacanja (jedno, dva i tri), broj pokušaja ubacivanja lopte u koš iza linije

slobodnih bacanja (jedno, dva i tri), skok u obrani, skok u napadu, asistencije, lične greške,

izgubljene lopte, dobijene lopte i blokade šuta.

U ovom radu smo analizirali osam od 13 pokazatelja efikasnosti u igri (prosječno

poena po utakmici, procenat šuta za 1, 2 i 3 poena, ukupni skokovi (napad i odbrana),

asistencije, osvojene lopte i greške ekipe.

1.1. Analiza igre

Košarkašku utakmicu karakteriše visoki intenzitet pa se tako navodi 105 visoko

intenzivnih aktivnosti koje prosječno traju 1.7s, a ponavljaju se svakih 21s (McInnes i sar.,

1995). Kada se uzmu u obzir prosječne vrijednosti različitih intenziteta kretanja, može se

reći da košarkaš tokom utakmice provede u stajanju 15.5%, hodanju 14.4% laganom trčanju

11.6%, brzom trčanju 10.4%, sprintu 5.3% te u specifičnim aktivnostima (kretanje u

odbrambenom stavu, trčanje unazad, skokovi) 42.8% (Abdelkrim i sar., 2007). Takođe,


39

važan parametar predstavlja i prosječno trajanje napada koje u košarci iznosi 7-18 s za

pozicionii napad (75% od ukupnog broja napada), dok tranzicioni napad traje 4-6 s (25% od

ukupnog broja napada) (Tavares i Gomes, 2003). Tokom utakmice odigra se u prosjeku

ukupno 180-200 napada. Kada se analiziraju specifični zahtjevi pojedinih igračkih pozicija

može se zaključiti da postoje značajne razlike pa tako bekovi i krila provedu značajno veći

postotak vremena u visoko intenzivnim aktivnostima od centara (17.1% i 16.6% u odnosu

na 14.7%) (Abdelkrim i sar., 2007).

2. METOD RADA

Svi podaci su obrađeni u programskom paketu Statistica for Windows, a korišteni

su moduli za izračunavanje deskriptivnih pokazatelja, ukupne razlike između ekipa u dvije

različite lige (diskriminativna analiza) te razlike između ekipa u ABA i EVRO ligi u svakoj

varijabli pojedinačno, (t – test za nezavisne grupe ispitanika).

Primjenom Diskriminativne analize pokušali smo utvrditi da li postoji statistički

značajna razlika na globalnom nivou između ekipa Adritic lige i Evro lige na osnovu 8

standardna pokazatelja situacione efikasnosti u košarkaškoj igri. Daljom statističkom

obradom koja je uključivala primjenu t-testa utvrđeno je koje varijable pojedinačno uspje-

vaju značajno razlikovati Adriatic ligu i Evro ligu.

2.1. Uzorak ispitanika

Podaci su prikupljeni na utakmicama Adriatic lige u okviru regularnog dijela sezone

2011/2012 i Evro lige, sve utakmice ekipa koje su ušle u najboljih 16 ekipa. Prikupljeni

podaci uneseni su u matricu podataka tako da je omogućeno grupisanje ekipa na osnovu

tabele na kraju regularnog djela sezone, u Adriatic ligi 14 ekipa i u Evro ligi 16 ekipa, što je

omogućilo dalju statističku komparaciju ekipa u okviru lige.

2.2. Uzorak varijabli

Uzorak manifestnih varijabli čini 8 standardnih pokazatelja situacione efikasnosti u

košarkaškoj igri. To su:

prosječan broj poena po utakmici,

procenat ubačenih lopti u koš unutra prostora koji omeđuje linija 6,75 metara,

procenat ubačaja lopte u koš izvan prostora koji omeđuje linija 6,75 metara,

procenat ubačenih lopti u koš iza linije slobodnih bacanja,

ukupan skok (napad i odbrana),

asistencije,

osvojene lopte,

ekipne greške (faul).

Prikupljeni podaci predstavljaju službenu statistiku koja se vodi na svakoj utakmici.

Registraciju podataka izvršili su statističari posebno obučeni za taj posao na kompjuterskim

programima za vođenje statistike na košarkaškim utakmicama.


40

3. REZULTATI I DISKUSIJA

Rezultati t – testa (tabela 1) vidljivo pokazuju da postoji statistički značajna razlika

između ekipa iz dvije različite lige u varijablama procenat šuta za dva poena, ukupan skok

(odbrana i napad), osvojene lopte i u manjoj mjeri procenta za jedan poen. Ekipe koje se

takmiče u Adriatik ligi imaju bolji procenat u varijabli šutiranje za dva poena dok su ekipe

koje se takmiče u Evro ligi postizale bolje rezultate i procente u varijablama ukupan skok,

procenat šuta za jedan poen i osvojene lopte.

Tabela 1. T-test, Statistički značajne razlike između ekipa

Mean

el

Mean

ad t-value df p

F-ratio

variancs

p

variancs

POEN_PRS 75.21 76.47 -.67 28 .507 1.277 .643

POEN_2 50.56 54.47 -3.90 28 .000 1.291 .629

POEN_3 34.48 33.16 1.03 28 .311 1.042 .929

POEN_1 75.10 72.85 1.80 28 .081 1.504 .465

SKOK_TOT 34.14 30.47 5.99 28 .000 1.209 .737

ASIST 14.24 14.12 .18 28 .853 1.157 .778

STOLEN 6.14 7.41 -3.25 28 .002 1.150 .808

TO 12.90 13.31 -.97 28 .335 1.098 .873

Na osnovu rezultata u tabeli 2 vidimo da je dobijena jedna diskriminativna funkcija

te da je vrijednost korelacije visoka, što ukazuje da 8 pokazatelja situacione efikasnosti

razlikuje ekipe iz dva ranga i kvaliteta takmičenja.

Tabela 2. Vrijednosti diskriminativne funkcije i test značajnosti diskriminativne

funkcijeWilksovim Lambda i Chi² testom

Eigen-

value

Canonicl

R

Wilks'

Lambda Chi-Sqr. df p-level

0 4.719 .908 .174 41.85 8 .000

Dobijene vrijednosti razlikuju ekipe na nivou značajnosti ,000 uz relativno visoku

korelaciju ,908. Rezultatima u tabeli 2 dokazuje se statistička značajnost diskriminativne

funkcije Wilksovim i Burttletovim Chi² testom na nivou .000.

U tabeli 3 su date vrijednosti koeficijenta diskriminativne funkcije. Varijable koje

najviše doprinose rezlici između ekipa Adriatik i Evro lige su: prosječan ukupan skok

(odbrana i napad), procenat šuta za dva poena, osvojene lopte i procenat šuta za jedan poen.


41

Tabela 3. Kanonički faktori situacione efikasnosti varijabli i diskriminativne

funkcije

Var Root 1

POEN_PRS .058

POEN_2 .339

POEN_3 -.090

POEN_1 -.157

SKOK_TOT -.521

ASIST -.016

STOLEN .283

TO .085

Centroidi

Root 1

el -1.96

ad 2.24

Prema navedenim rezultatima najveći pozitivan doprinos uspješnosti (razlikovanju

ekipa u dvije lige) u košarkaškoj igri ima procenat šutiranja za dva poena, što je pokazatelj

napadačke uspješnosti ekipe. Moguće je pretpostaviti da su ekipe Adriatik lige imale više

šuteva iz povoljnijih prilika, odnosno bolju selekciju šuta i veći broj šuteva iz zone visokog

postotka šuta (perimetar). Bolji procenat uspješnosti u ovoj varijabli može se pripisati i

drugačijem stilu i filozofiji igre. Ekipe koje se takmiče u Evro ligi više akcenta stavljaju na

defanzivnu igru, igrači teže dolaze u poziciju za nesmetan šut, tako da je procenat šuta za

dva poena nešto niži.

Varijabla ukupan skok (napad i odbrana) kod ekipa iz Evro lige je na većem nivou

za približno oko 4 skoka više po utakmici, što se može pripisati većem broju pokušaja

postizanja poena tj. bržoj igri evroligaških ekipa.

Ekipe iz Evro lige prave u prosjeku 1,5 grešaka manje po utakmici, tako da na

osnovu te informacije možemo zaključiti da se lopta više “čuva”, tj. individualna taktika je

na većem nivou kod igrača koji igraju u evroligaškim ekipama.

U varijabli procenat šuta za jedan poen, slobodno bacanje, više uspjeha imaju ekipe

koje se takmiče u Evro ligi i to za tri procenta, što je bilo i očekivano s obzirom na nivo lige

u kojoj se takmiče ekipe.

Rezultati dobijeni diskriminativnom analizom potvrđuju da standardni pokazatelji

situacione efikasnosti statistički značajno razlikuju ekipe koje se takmiče u dva različita

nivoa takmičenja.

4. ZAKLJUČAK

Cilj ovog istraživanja je bio da se utvrdi da li se ekipe iz ABA i EVRO lige razlikuju

u osam standardnih pokazatelja situacione efikasnosti u košarkaškoj igri. Razlike između

ekipa u prostoru osam standardnih pokazatelja situacione efikasnosti u košarkaškoj igri

analizirane su Diskriminativnom analizom i T-testom.

Dobijeni rezultati značajno razlikuju ekipe iz ABA i EVRO lige, te je moguće

konstatovati da tri standardna pokazatelja situacione efikasnosti dobro razlikuje uspješne od

neuspješnih ekipa te potvrđuje visoku prediktivnu vrijednost tri standardna pokazatelja

situacione efikasnosti u košarkaškoj igri za konačan rezultat utakmice definisan kao

pobjeda. Podatak koji je donekle iznenađujući je da su igrači koji igraju u timovima iz ABA

lige bili uspješniji za četri procenta u varijabli procenat šuta za dva poena.


42

5. LITERATURA

1. Abdelkrim, N.B., El Fazaa, S., El Ati, J. (2007). Time-motion analysis and physiological

data of elite under-19-year old basketball players during competition. British Journal of

Sports Medicine, 41(2): 69-75

2. Blašković, M., Milanović, M (1983): Relacije situaciono-motoričkih faktora i uspješno-

sti u košarci. Kineziologija 15 (2): 27 - 35.

3. Hernandez, J. (1987.). Estudio sobre el analisis de la accion de juego en los deportes de

equipo: su aplicacion al balancesto. (Disertacija) Barcelona: Facultad de filosofia y

ciencias de la educacion.

4. McInnes, S.E., Carlson, J.S., Jones, C.J., & McKenna, M.J. (1995). The physiological

loadimposed on basketball players during competition. Juornal of Sport Sciences, 13(5):

387-397.

5. Milanović, D. (1979.). Utjecaj varijabli ubacivanja lopte u koš na konačni rezultat

košarkaške utakmice. Kineziologija 9 (1-2): 135-149.

6. Tavares, F., Gomes N. (2003). The offensive process in basketball – a study in high

performance junior teams, International Journal of Performance, Analysis in Sport, 3(1): 34-39.

7. Trninić, S., A. Perica, L. Pavičić (1994.). Analiza stanja u košarkaškoj utakmici,

Kineziologija, 26 (1-2): 27-32.

8. http://www.euroleague.net/ 2012

9. www.adriaticbasket.info/w2/main.php 2012

http://www.euroleague.net/

http://www.adriaticbasket.info/w2/main.php


43

Radovan Čokorilo ¹, Danijela Cicović

2

¹ Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Istočno Sarajevo 2 Filozofski fakultet Istočno Sarajevo


UDK: 37.06:364.271-053.5 (str. 43-51)

COBISS. BH-ID: 10.7251/SHTSR1208043C

ULOGA NASTAVNIKA U PREVENCIJI AGRESIVNOG

PONAŠANJA UČENIKA

Sažetak

Agresivno ponašanje učenika naših osnovnih i srednjih škola u neprestanom je porastu. Bilo da se

radi o verbalnoj ili neverbalnoj agresiji, posljedice takvog ponašanja mogu biti neprijatne i za one

koji su izloženi agresiji kao i za one koji čine agresiju. Izloženost agresivnom ponašanju dovodi

do veće anksionznosti, depresije, pomanjkanja samopouzdanja i samopoštovanja što može potrajati i

do odrasle dobi. S druge strane, učenici koji ispoljavaju agresivno ponašanje nemaju poželjnu

socijalnu adaptaciju, pa zato često bivaju odbačeni od strane svojih vršnjaka. Nedostatak socijalnih

komunikacija i sukobljavanje s autoritetom nastavnika sve više udaljava i izopštava učenika od

drugih, što može dovesti do lošijeg uspjeha u školi, a posljedično i do sve destruktivnijeg ponašanja.

Da bismo preventivno djelovali u suzbijanju agresivnog ponašanja u školi, neophodno je upoznati

izvore i uzroke koji dovode do takvog ponašanja. Potrebno je detektirati psihološke i socijalne

konotacije agresivnog ponašanja i razumjeti ulogu agresivnosti u odrastanju i osamostaljivanju

učenika. Treba imati na umu da nije svaka agresivnost apriori negativna karakteristika ponašanja

učenika. S tim u vezi danas se govori o asertivnom ponašanju, tj. o pozitivnoj, zdravoj i kontro-

lisanoj agresivnosti u kojoj dominira pouzdanost uz ulaganje napora i energije za ostvarivanje

životno važnih ciljeva. Uloga nastavnika, školskih pedagoga, psihologa i roditelja sastoji se u tome

da u međusobnoj komunikaciji dobiju što više informacija o ličnosti svakog učenika, da ih što bolje

upoznaju, razumiju njihove probleme i na taj način primijene adekvatne metode preventivnog

djelovanja u suzbijanju neželjenih oblika ispoljavanja agresivnosti.

Ključne riječi: agresivnost, asertivnost, ponašanje, učenik, nastavnik, prevencija.

UVOD

Termin agresija izvorno potiče od latinske riječi agressio (aggredi) koja se odnosi na

napadanje, kidisanje, nasrtljivost, upotrebu sile i prijetnju njome. Najčešće se definiše kao

oblik ponašanja koji je usmjeren ka cilju nanošenja štete drugome. Agresivnost je veoma

složen pojam koji obuhvata mnoštvo različitih mjerila i značenja pa ga je zato teško

precizno definisati. U ovom radu neće biti riječi o ljudskoj agresivnosti koju svi osuđujemo,

a koja se ispoljava u ratovima, ratnim razaranjima, nasilju u porodici, na sportskim terenima

i sl. Težišna ideja nam je da o agresivnosti govorimo kao fenomenu koji ima drugačija

obilježja u školi kao vaspitnoj instituciji. Većina autora u svojim radovima opisuje

agresivno ponašanje kao lošu stranu čovjekove ličnosti, njenu sklonost i spremnost da se u

odnosima s drugim ljudima ponaša agresivno. Međutim, kad se dijete pobuni protiv

autoriteta, ono jeste agresivno; ali ono ispoljava i nagon za samostalnošću, tako neophodan i

dragocjen sastojak procesa odrastanja (Storr, 2007: 15). U školi, dakle, treba razlikovati

asertivno od agresivnog ponašanja djeteta. Asertivno ponašanje predstavlja pozitivnu,

zdravu i kontrolisanu agresivnost u kojoj dominira pouzdanost uz ulaganje napora i energije


44

u ostvarivanju cilja. Da bismo mogli razlikovati asertivno (poželjno) od agresivnog

(nepoželjnog) ponašanja učenika treba posjedovati bogato pedagoško i psihološko obrazo-

vanje povezano sa praktičnim iskustvom.

1. TEORIJSKA STANOVIŠTA O AGRESIVNOM PONAŠANJU

ČOVJEKA

Bez obzira što je agresivno ponašanje toliko svojstveno čovjekovoj prirodi, još

uvijek se vode žive rasprave o tome da li je agresivnost nama ljudima urođena nagonska

potreba koja kao i seksualni nagon teži spontanom ispoljavanju ili je samo spontani odgovor

(prirodna reakcija) na nepovoljne spoljašnje okolnosti, dakle, nije nagonska. Za potpunije

shvatanje agresivnosti prvo ćemo navesti nekoliko teorijskih stanovišta koja nam mogu biti

od pomoći za razumijevanje agresivnog ponašanja učenika. U potrazi za tim šta dovodi do

agresivnog ponašanja, moguće je izdvojiti šest grupa teorija o agresivnom ponašanju.

1. Instiktivističke teorije su teorije koje agresivno ponašanja tumače kao rezultat

postojanja manje-više trajnog i stabilnog biološki determinisanog pokretača, odnosno

instinkta. U okviru ove grupe teroija najznačajnije su psihoanalitička, neoanalitička i

etiološka. Osnovu ovih teorija čini postavka da ljudi imaju urođeni instinkt da budu

agresivni i on se izgrađuje sve dok se neizbježno ne ispolji. Urođeni instinkt agresivnosti

može se ispoljiti ili direktno napadom na neko živo biće ili se može izraziti u vidu katarze u

kojoj je agresija oslobođena ili kanalisana kroz socijalno prihvatljive načine kao što je sport.

Međutim, nije definisan ni jedan biološki urođen instinkt agresije i nije pronađena ni jedna

podrška za pojam katarze. Stoga ova teorija ne može biti prihvaćena niti možemo tvrditi da

fizičko vježbanje i sportske aktivnosti obezbjeđuju socijalno prihvatljiva sredstva kanali-

sanja prirodno agresivnih nagona.

2. Teorija frustracija-agresija. Najrasprostranjenije objašnjenje agresivnosti je ono

koje frustraciju uzima kao njen uzrok. Ova teorija pretpostavlja da je čovjekova agresivnost

direktan rezultat frustracije koja se javlja usljed blokade postizanja cilja ili zbog

neostvarenog uspjeha. Svakom aktu agresivnosti, dakle, prethodi stanje frustracije. Teorija

je formulisana još 1939. godine od strane psihologa sa Jejla (Dolard i saradnici). Kasnije se

uspostavilo da frustracija proizvodi i neka druga ponašanja a ne samo agresivno. Međutim,

hipoteza frustracija-agresija doprinijela je temeljitijem razumijevanju agresivnosti učenika

zbog toga što su oni u tradicionalnoj školi permanentno izloženi frustrirajućim situacijama.

3. Teorija socijalnog učenja čiji je tvorac A. Bandura (1973. i 1986), je važna teorija

na osnovu koje se može upotpuniti razumijevanje čovjekove agresivnost. Ova teorija

objašnjava agresiju kao ponašanje što se nauči kroz posmatranje drugih u agresiji koji služe

kao model učenja agresivnog ponašanja. Onaj koji uči primjećuje da li je agresija modela

bila uspješna ili neuspješna u pomoći da dostigne cilj, i da li je bila nagrađena ili kažnjena.

Tamo gdje se procijeni da je agresivnost modela bila uspješna ili da su je drugi odobrili,

učenje je generalno povećano. Čak i kad se modelova agresivnost ne odobrava, odnosno

kada se kažnjava, učenje se još uvijek može dogoditi. Bez obzira što učenik nije primijećen

da izvodi agresivnost po ugledu na model ne znači da "lekcija" nije naučena.

4. Revidirana teorija frustracija-agresija. Ova teorija kombinuje elemente originalne

hipoteze teorije frustracija-agresija sa teorijom socijalnog učenja. Posmatrano iz te

perspektive, a na osnovu saznanja da frustracija ne vodi neminovno agresiji, pronađeno je

da se agresija povećava povećavanjem uzbuđenja i bijesa (Berković, 1993; Baron i


45

Ričardson, 1994). Međutim, povećana uzbuđenost i bijes proizvode agresiju jedino kada

socijalno naučeni znakovi signaliziraju podesnost agresije u određenoj situaciji. Ukoliko

socijalno naučeni znakovi ukažu na to da agresija nije podesna, onda se ona neće pojaviti.

Proces agresije na osnovu Berkovićevog modela prikazan je na slici 1.

Prvo, pojedinac postaje isfrustriran na neki način (loša igra, gubljenje utakmice i sl.).

Drugo, javlja se uvećano uzbuđenje, obično u formi bola ili bijesa, kao rezultat frustracije.

Treće, ovo stanje neće automatski proizvesti frustraciju. To će se desiti jedino ako je

pojedinac naučio da je podesno da bude agresivan u datoj situaciji. Revidirana teorija

frustracija-agresivnost nudi u suštini jedan interaktivan model kombinujući najbolja dosti-

gnuća prvobitnih teorija frustracija-agresija i socijalne teorije agresivnosti.

Slika 1. Proces agresije (Berkovićev model)

5. Kognitivne teorije. Grupa teorija koje su orijentisane na kognitivni proces koji se

odvija u pojedincu od trenutka izloženosti nekom nadražaju pa do eventualne reakcije,

odnosno agresivnog ponašanja. Najznačajniji autori ove grupe teorija su Kenet Dodž i Rafel

Human koji su predložili modele odvijanja agresivnog ponašanja.

6. Biološke teorije. Grupa teorija koja agresivno ponašanje objašnjavaju kao rezultat

funkcionisanja biološko-fizioloških struktura u organizmu. Agresivno ponašanje, prema

ovim autorima, može biti pod uticajem gena, hormona ili centara u mozgu koji su odgovorni

za takvo ponašanje. Najpoznatija je Mojerova biološka teorija (up. Žužul, 1989: 42-43 i

Čokorilo, 2010: 173-175).

Filozofi i naučnici se od pamtivijeka pa ni dan-danas ne slažu u potpunosti u vezi s

tim da li je agresija urođena, instinktivna pojava, ili je takvo ponašanje naučeno (Baron i

Ričardson, 1994; Berkovic, 1993; Gin, 1998). O tome su protivurječni stavovi Hobsa i

Rusoa vremenom produbljivani i osporavani. Hobs je, naime smatrao da su ljudska bića u

svom prirodnom stanju životinje pa ih društvo nametanjem zakona i reda može obuzdati od

prirodnog agresivnog instinkta. Nasuprot njemu, Rusoova teorija o plemenitom divljaku

pretpostavlja da su ljudska bića u svom prirodnom stanju plemenita, ali ih restriktivno

društvo prisiljava da postanu neprijateljska i agresivna. Hobsov pesimizam je razradio Frojd

vjerujući da se ljudska bića rađaju s instiktom života (eros) i instinktom smrti (tanatos).

Instinkt smrti djeluje u svakom živom biću s težnjom da ga dovede do uništenja i svede na

njegovo izvorno stanje nežive prirode. Frojd je smatrao da se agresivna energija mora

nekako izbaciti kako se ne bi nastavila nakupljati što bi proizvelo bolest. Prema Frojdu,

društvo igra ključnu ulogu u upravljanju ovim instinktima i pomaganju ljudima da ih

sublimiraju – tj. preobrate njihovu energiju u prihvatljivo i korisno ponašanje (prema:

Aronsonu i sar., 2005: 417-418).

Posmatrano s pedagoškog aspekta teorije agresivnog ponašanja čovjeka globalno

možemo podijeliti u dvije grupacije: 1. Teorije koje ne priznaju nikakav ili priznaju

zanemarljivo mali uticaj vaspitanja na pojavu i prevenciju agresivnog ponašanja; u ovu

grupaciju mogu se svrstati instinktivističke i biološke teorije. 2. Teorije po kojima agresivno

FRUSTRACIJA

SOCIJALNO

NAUČENI

SIGNALI

PODESNOSTI

POVEĆANA

UZBUĐENOST

AGRESIJA


46

ponašanje nastaje posredstvom društvene sredine i učenja; ovamo spadaju teorije frustracije

i teorije socijalnog učenja (up. Savović, 2003: 11).

2. OBLICI AGRESIVNOG PONAŠANJA U ŠKOLI

U određivanju agresivnog ponašanja postoje različite definicije, mada su suštinski

sve one varijacije na klasičnu definiciju koju su predložili Dolard injegovi saradnici, po

kojima je agresija ponašanje čiji je cilj povređivanje osobe prema kojoj je ponašanje

usmjereno. Poseban oblik ponašanja vršnjaka koje se sastoji u ponovljenom maltretiranju

učenika, pa se ta pojava naziva siledžijstvo, zlostavljanje, nasilništvo ili maltretiranje.

Engleski termini koji pokrivaju ove pojmove su su bullying i mobbing. Pored ovih postoji

još čitav niz pojmova bliskih pojmu agresija. Zbog toga je teško odgovoriti na pitanje šta

agresivno ponašanje jeste a šta nije. Tako pojam asosijalno ponašanje predstavlja široku

kategoriju kojoj pripada i nasilje. Kod učenika, asocijalno poanšanje uključuje čitav niz

ponašanja (neposlušnost, nedisciplinovanost, laganje, loše društvo, bežanje iz škole,

tvrdoglavost, uzimanje droge, alkoholoa itd.). Igranje nasilnih video igara. Dijete koje igra

igricu nasilnog sadržaja vjerovatno u toku dana „uništi“ stotinjak neprijatelja, ali se tu ne

radi o agresiji i nasilju jer se nasiljem šteta nanosi nekom živom biću a ne nekom liku iz

igrice. Druga je stvar to što ove igre nesumnjivo utiče na pojavu i povećanje nasilja, na taj

način što dijete emocionalno ogugla na nasilje. Predrasude same po sebi nisu nasilje, ali

diskriminacija kao rezultat predrasuda, jeste. Kažnjavanje kao vaspitno sredstvo nije i ne

mora proizvoditi nasilje, bez obzira što nepedagoška primjena kazne može predstavljati

nasilje. Ono što izdvaja kaznu od nasilja sastoji se u tome što se ona primjenjuje u namjeri

da djetetu pomognemo, što je opravdano i legitimno vaspitno sredstvo.

U osnovi postoje dva kriterijuma na osnovu kojih se mogu razlikovati oblici

agresivnog ponašanja u školi. Prvi, prema načinu ispoljavanja agresivnosti: a) verbalna

agresija (psovanje, vikanje, prijetnje) i b) fizička agresija (udaranje, saplitanje). Drugi,

prema uzrocima javljivanja agresije: a) impulsivna agresija (izražavanje emocije bijesa i

ljutnje) i b) instrumentalna agresija (agresija kao instrument ostvarivanja određenog cilja)

(Žužul, 1989: 53).

Pored ovih oblika agresivnog ponašanja u literaturi susrećemo i neke druge vidove

ispoljavanja agresivnosti u školskim uslovima, kao što su: a) agresivna ekspanzivnost –

kada učenik bez otvorenog nasilja, nameće sebe i svoju ličnost u prvi plan a pritom ometa

prava drugih; b) agresivna odmazda – predstavlja osvetu učenika za lišavanje i uskraćivanje

roditeljske ljubavi ili brige (zbog smrti, razvoda, dugotrajnog odstustva), ili za neprihva-

ćenost ili odbačenost od strane vršnjaka; c) agresija kao reakcija učenika na prevelike

zahtjeve – predstavlja nemogućnost i nespremnost učenika da odgovori na prevelike zahtje-

ve svojih roditelja, nastavnika ili šire socijalne sredine, što u njemu izaziva osjećaj krivice i

poraza. (Gašić-Pavišić, 1996: 727).

U školi se najviše pažnje posvećuje agresiji kao reakciji učenika na prevelike i

neadekvatne, vaspitno-obrazovne zahtjeve. Ti zahtjevi mogu biti preopterećenost učenika

sadržajem nastavnih predmeta, nerazumijevanje pojmova, neodgovarajući način procje-

njivanja znanja, loša komunikacija sa nastavnicima i slično. Kao rezultat djelovanja ovih

faktora, kod učenika se često javlja osjećanje nesposobnosti i neuspješnosti, a s druge strane

roditelji i nastavnici vrše na njih presiju koja je često praćena kažnjavanjem. Na taj način

kod učenika se stvara otpor prema izvoru neuspjeha (školi i školskoj sredini), koji često

prerasta u agresivnost. Ona se može ispoljiti u svađama, pa i fizičkim obračunima među

vršnjacima u uništavanju školske imovine i sl. Ova netrpeljivost se posebno uočava na

časovima fizičkog vaspitanja, a ispoljava se u nekooperativnom učestvovanja u određenim


47

aktivnostima na nastavnim časovima. Odbojnost prema školi se ponekad može ispoljiti u

stvaranju socijalnih grupa učenika koji imaju slične probleme. Brojna istraživanja upućuju

na zaključak da je agresivno ponašanje reakcija na situaciju koju pojedinac opaža kao

provocirajuću na njega. Da li će u provocirajućoj situaciji doći do agresije zavisi od četiiri

grupe faktora:

1. Emocionalno motivacioni faktori. Kada provocirajuća situacija izaziva porast

emocionalnog uzbuđenja u organizmu koji dovodi do motivacije za agresivnim ponašanjem.

2. Kognitivno-informacioni faktori. Javljaju se u tri faze koje se nalaze između

djelovanja određene socijalne stimulacije i reakcije. Prvi faktor je prepoznavanje provo-

cirajuće situcije, gde se misli na to da do agresivne reakcije neće doći zbog situacije, već

zavisno od toga na koji će je način pojedinac percipirati – kao provocirajuću ili

neprovocirajuću. Druga grupa faktora su prepoznvanje nastalog emocionalnog uzbuđenja i

pronalaženje mogućih odgovora. I na kraju, treća grupa kognitivnih faktora je procjena

konsekvenci i agresivnog ponašanja.

3. Socijalni faktori. Pošto je agresivno ponašanje socijalno ponašanje normalno je da

će određeni socijalni faktori uticati na pojavljivanje ili ne pojavljivanje agresivnog

ponašanja. Među različitim socijalnim faktorima koji mogu delovati na pojavljivanje

agresije, posebno su značajna tri fakora. Prvi faktor se odnosi na karakteristike izvora

frustracije. Individualne karakteristike osobe koja je izvor provokacije uticaće na to da li će

neka situacija biti shvaćena kao provocirajuća. Drugi faktor koji utiče na prepoznavanje

emocije jeste ponašanje ostalih osoba prisutnih u određenoj situraciji. Treći socijalni faktor

se odnosi na treći kognitivni faktor, a to su karakteristike cilja agresije.

4. Situacioni faktori. Agresivno ponašanje je uvijek reakcija na određenu situaciju pa

je moguće izdvojiti tri grupe situacionih faktora. Ističe se da intenzitet agresivne motivacije

direktno zavisi od intenziteta emocionalnog uzbuđenja. Drugu grupu faktora čine različiti

spoljašnji motivi koji nisu nastali kao rezultat emocionalnih promjena. Treću, i najznačaj-

niju grupu faktora predstavljaju agresivni simboli koji predstavljaju podražaje iz okoline i

kao takvi pospješuju pojavu agresije. Takvi agresivni simboli mogu biti filmovi sa agre-

sivnim sadržajem, igračke, posmatrano nasilje, oružje i slično (up. Žužul, 1989: 64-79).

3. UZROCI I POSLJEDICE AGRESIVNOG PONAŠANJA UČENIKA

Kada generalno govorimo o uzrocima i i posljedicama agresivnog ponašanja učenika

u školi, neophodno je imati u vidu da su uzroci takvog ponašanja višestruki i da su različiti u

pojedinim razvojnim fazama. Identifikacija uzroka je važna jer pomaže u prepoznavanju

„rizične djece“ i omogućava preventivno djelovanje prije nego što se problemi u ponašanju

jave. Ukoliko ne bismo preventivno djelovali, kada se agresivnost pojavi teže se boriti s

njom i njenim posljedicama.

3.1. Ličnost učenika kao uzrok agresivnog ponašanja

Jedan od bitnih činilaca koji može dovesti do pojave agresivnog ponašanja jeste

ličnost učenika. Pojedinci koji ispoljavaju veći broj agresivnih reakcija od drugih u

jednoj situaciji, biće agresivniji i u drugim situacijama, što potvrđuje hipotezu o postojanju

agresivnosti kao stabilne crte ličnosti, koja se formira dosta rano u toku života (Žužul, 1989:

93-99).


48

Autor Tomas A. govori o tri tipa temperamenta koje možemo prepoznati u

najranijem periodu djetinjstva:

Jedinstveni temperament imaju bebe sa predvidljivim ritmom jela i spavanja. To su

pozitivno raspoložena djeca koja se lako prilagođavaju.

Djeca sa temperamentom koji je obiljeležen sporijom „fazom zagrijevanja“, takođe

imaju predvidljiv ritam jela i spavanja. U novim situacijama reaguju prvo oprezno ali se

prilagode čim okolonosti istraže svojim tempom.

Težak temperament u najranijem periodu obuhvata labilnost, nemir i kratko vrijeme

održavanja pažnje. Istraživanja su pokazala da djeca sa ovakvim temperametom često

pokazuju neke od oblika poremećaja ponašanja u mladalačkoj dobi. Da li će se doći do

agresivnog ponašanja dosta zavisi od roditelja i njihovih vaspitnih uticaja. Nije teško za-

ključiti da je „težak temperament“ sam po sebi faktor koji dovodi do nastanka agresivnosti.

Agresivna djeca najčešće opravdaju svoje ponašanje izjavama da su isprovocirani, a

rjeđe izjavama da su žrtve fizički slabiji i da ne pružaju otpor. Skloni su da drugima

pripisuju neprijateljske namjere, i da žrtve smatraju odgovornim za zlostavljanje. Svoje

ponašanje opravdavaju neprijateljskim ponašanjem vršnjaka, interpretirajući „socijalne

znakove“ svojih vršnjaka kao znakove neprijateljstva. Međutim, istraživanja pokazuju da se

mali broj djece ponaša provokativno, pa možemo pretpostaviti nekoliko razloga zašto se

djeca ponašaju agresivno, iako nisu isprovocirana. Određeni broj djece se ponaša nasilnički

da bi sebi i drugim pokazali da su moćni i jaki. Tako zadovoljavaju potrebu za dominacijom

nad vršnjacima. Do agresivnog ponašanja može doći kada je žrtva slična djeci koju nasilnik

vidi kao žrtve, ako su djeca popustljiva prema zahtjevima nasilnika i kada ne daju facijalne

ili verbalne znakove koji inhibirajuće djeluju na ponašanje nasilnika (Krnjajić, 2002: 25).

4. MOGUĆNOSTI PREVENCIJE AGRESIVNOG PONAŠANJA

U ŠKOLI

Škola kao institucija vaspitno-obrazovnog procesa u prvi plan stavlja dvije partner-

ske strane – učenike i nastavnike. Mada se nastavnik tradicionalno posmatra kao predavač

ili prenosilac znanja, njegova uloga se ne iscrpljuje samo u tome. Često smo skloni da

zaboravimo vaspitnu ulogu nastavnika koji svojim primjerom htio - ne htio vrši snažnu

vaspitnu (nevaspitnu) funkciju.

Nastavnik je medijator, posrednik između škole, školskog programa i učenika.

Ima veliku ulogu u radu škole, pa se može zaključiti da ima značajnu ulogu i kada je riječ

o pojavi i prevenciji agresivnog ponašanja učenika. Istraživanja koja su se bavila

disciplinskim problemima upućuju na zaključak da nastavnici kao najveći problem navode

pričanje na času, ometanje druge djece, dok učitelji kao ponašanje koje im zadaje najviše

teškoća navode pričanje učenika na času, njihovo agresivno ponašanje i buku. (Krnjajić,

2002: 19).

Kada je riječ o agresivnom ponašanju učenika u školi, najveću ulogu u prevenciji

ima nastavnik. Nije nepoznato da su česte strategije nastavnika za rješavanje konflikata

prijetnje, pa čak i fizičko kažnjavanje. Nastavnici učestalo koriste nasilne oblike, koji

prekidaju nastali konflikt, dok učenici, prema tvrdnjama nastavnika, koriste takođe često

ponašanja koja nisu adekvatna i ne doprinose rješavanju konflikata, već često produbljuju

osnovni ili stvaraju novi konflikt. Isto tako, nastavnici za sprečavanje agresivnog ponašanja

učenika često koriste vikanje, pretnje slabom ocjenom i izbacivanjem učenika sa časa. Ova


49

„vaspitna“ sredstva suzbijanja agresivnog ponašanja učenika su najmanje efikasna i us-

pješna. Na ovaj način nastavnici postaju model oponašanja nasilničkog ponašanja. Bilo bi

poželjno da nastavnici izgrade takvo pedagoško ponašanje u kojem su potisnuta ili u

potpunosti odbačena represivna sredstva i postupci, a sa učenicima ostvareni saradnički i

partnerski odnosi.

Izdvojićemo neke od najfunkcionalnijih načina na koje nastavnici mogu preventivno

djelovati na suzbijanju agresivnog ponašanja učenika.

Upoznavanjem ličnosti i porodičnih prilika djeteta, emocionalne razvijenosti, situa-

cije u kojima se nalazi u školi kako bi otkrio uzroke agresivnog ponašanja učenika (već smo

rekli da je otkrivanje uzroka prvi korak ka suzbijanju neprihvatljivog ponašanja).

Ponašanje prema učenicima sa pažnjom, ljubaznošću i poštovanjem.

Poučavanjem onih oblika prosocijalnog ponašanja, koji su alternativa agresivnom

ponašanju.

Postupcima nagrađivanja poželjnog ponašanja i jasnim neodobravanjem agresivnog

ponašanja.

Obezbeđivanjem sadržaja koji omogućavaju nastavnicima praktikovanje metoda ne

nasilnog rešavanja konfliktinih situacija.

Uključivanjem roditelja, pedagoga i psihologa u rješavanje problema agresivnog

ponašanja učenika.

Razmjenom iskustava sa kolegama, praćenjem adekvatne literature i pohađanjem

seminara stručnog usavršavanja.

Za nastavnike je važno da stvore atmosferu u kojoj se svi osećaju bezbjedno,

prihvaćeno i cijenjeno. Ukoliko postoje problemi u ponašanju kod učenika, treba primijeniti

konkretne korake za smanjenje nasilja u učionici. Navešćemo nekoliko konkretnih načina

kojima se stvara pozitivna slika u odeljenju:

Efikasnim djelovanjem čim se pojavi slučaj nasilja.

Utvrditi jednostavna, konkretna, primjenljiva pravila u učionici, fiskulturnoj sali

(zajedno sa učenicima).

Saslušati i razumjeti učenike.

Pomoći učenicima da izraze svoja osjećanja.

Naučiti učenike vještinama koje će im omogućiti da rješavaju konflikte, da prihva-

taju druge (razvijati empatiju) i podsticati timski rad.

Pomoći učenicima da steknu samopouzdanje i samopoštovanje.

Nikada ne treba biti nasilan prema nasilniku, jer se na taj način možda trenutno

potisne ponašanje, ali se ne rješava problem jer se time ne ukazuje na pozitivne oblike

ponašanja.

Pružiti primjer primjernog ponašanja u raznim situacijama.

Pružiti nasilnicima priliku da „zablistaju“, da budu dobri u nekoj aktivnosti i takvo

ponašanje pohvaliti, time učenici osjećaju da neko ima povjerenja u njih.

Ključ za konstruktivan pristup kod agresivnog ponašanja djece jeste restitucija.


50

Restitucija je postupak popravljanja učinjene greške. Ona umjesto kaznom omogućuje

djetetu da sopstvenim trudom ispravi grešku, i da tako zadrži i poveća samopoštovanje,

pritom ga ne oslobađajući odgovornosti za njegove vlastite odluke. Učeniku treba prije

svega dati do znanja da je ljudski pogriješiti i da svi ljudi griješe, a zaitm naglasak staviti na

to šta će on učiniti da to popravi. Učenik sam predlaže rješenja i na taj način svojim

postupkom popravlja grešku. Česti su slučajevi da učenici odbijaju pomoć nastavnika i da ih

odbacuju od sebe u slučajevima kada nasilnici žele da pomognu i da s njim razgovaraju

(bilo o žrtvi nasilja ili o nasilniku). Nastavnici ne uspijevaju da pomognu učenicima jer ne

znaju da efikasno djeluju. Njihov neuspjeh je najčešće, u onome što govore djetetu koje ima

problem u ponašanju.

ZAKLJUČAK

Prethodnom analizom pokazali smo da je agresija u školi veoma složen problem

kome je neophodno posvetiti dostojnu pažnju. To predstavlja problem s obzirom da agresiju

neminovno prati rizik od stvaranja konflikata, demotivacije učenika, zanemarivanje

primarnih obrazovnih zadataka i sl. Pritom je veoma važno u školi, kao i u životu, razliko-

vati asertivno (pouzdano) ponašanje od agresivnog ponašanja. Na osnovu dosadašnjih

saznanja o agresiji moguće je u glavnim crtama naznačiti strategije za kontrolu i regulaciju

ovog nepoželjnog načina ponašanja učenika.

Kao što je već rečeno zamašan je broj izvora agresivnosti u školi, porodici i

društvenoj zajednici. Otkrivanje i kontrolisanje frustrirajućih situacija treba da bude zna-

čajna stavka u radnim zadacima svakog nastavnika. Ove situacije se teško mogu kontrolisati

ako učenike budno ne pratimo i nakon početnih znakova agresije ih ne opomenemo.

Efikasniji način je da djelujemo preventivno, tj. pokušamo naučiti učenike vještinama za

kontrolisanje emocija i reakcija na frustracije. Na osnovu toga je moguće iskoristiti

strategiju socijalnog učenja (modelovanja i podsticanja) kako bismo učenike osposobili da

nenasilnim tehnikama rješavaju konfliktne situacije u vezi sa školskim i društvenim

životom.

Na kraju, podsjećamo nastavnike na neke važne momente koji mogu biti od

suštinskog značaja u njihovom naporu da vaspitno i preventivno djeluju kada je u pitanju

agresivnost učenika:

1) permanentno radite na svom pedagoškom i psihološkom obrazovanju,

2) prepoznajte prve simptome agresivnosti kod učenika,

3) naučite razlikovati agresivno i asertivno ponašanje učenika,

4) regulišite agresivnost vaspitnim sredstvima,

5) otkrijte i kontrolišite frustrirajuće situacije učenika,

6) modelujte neagresivno ponašanje,

7) blago i blagovremeno kažnjavajte,

8) naučite da upravljate sopstvenim i emocijama svojih učenika,

9) pomozite učenicima da iskažu gnjev i formiraju svijest o njemu,

10) izazovite i „podučavajte“ empatiju,

11) primijenite pedagošku taktičnost u sublimaciji agresivnosti

(up. Čokorilo, 2010:180).


51

LITERATURA

1. Aronson, E., Wilson, T.D., Akert, R.M. (2005). Socijalna psihologija. Zagreb: Mate.

2. Bandura, A. (1973). Aggression: A social learning analysis. Englewood Cliffs, NJ:

Pretintice Hall.

3. Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and actions: A social cognitive

theory. Englewood Cliffs, NJ: Pretintice Hall.

4. Baron, R.A. (1976). The reduction of human aggression: A field study on the influence

of incompatible responses. Journal of Applied Social Psychology (6) 95-104.

5. Baron, R.A., Richardson, D.R. (1994). Human aggression. New York: Plenum.

6. Berkowitz, L. (1993). Aggression: Its causes, consequences and control. Philadelphia:

Temple University Press.

7. Čokorilo, R. (1998). Pedagogija sporta. Viša škola za sportske trenere Beograd.

8. Čokorilo, R. (2007). Prepoznavanje i obuzdavanje agresivnosti u sportu. U Zborniku

radova Ekologija, sport, fizička aktivnost i zdravlje mladih, (50-57). Novi Sad:

Novosadski maraton.

9. Čokorilo, R. (2009). Psihologija sporta. Novi Sad: Akademska knjiga.

10. Čokorilo, R. (2010). Mogućnosti sublimacije agresivnog u asertivno ponašanje mladih

sportista. U Zborniku rezimea Ekologija, sport, fizička aktivnost i zdravlje mladih (42-

43). Novi Sad: Novosadski maraton.

11. Dollard, J., Doob, J., Miller, N., Mowrer, O. Sears, R. (1939). Frustration and

aggression. New Haven, CT: Yale University Press.

12. Gašić-Pavišić, S. Ž. (2003). Ponašanje učenika na času koje učiteljima pričinjava

teškoće. Nastava i vaspitanje, 52 (4), 409-431.

13. Geen, R.G. (1988). Aggression and antisocial behavior. In D.T. Gilbert, S.T. Fiske, &

G. Lindzey (Eds.), The handbook of social psyhology (4th ed., Vol. 2, 317-356). New

York: McGraw-Hill.

14. Knežević-Florić, O. (2007). Osnove socijalne pedagogije. Novi Sad: SPD Vojvodine

15. Krnajić, S. (2002). Socijalni odnosi i obrazovanje. Beograd: IPI.

16. Rot, N. (2002). Socijalna psihologija. Beograd: ZUNS.

17. Savović, B. (2003). Agresivnost učenika u školi. Filozofski fakultet.

18. Stefanović, V. (1983). Pedagogija i sport. Beograd: Sportska knjiga.

19. Storr, A. (2007). Ljudska agresivnost. Beograd: PREDRAG@NENAD.

20. Uzelac, S. (1995). Socijalna edukologija. Zagreb: Sagena.

21. Vilotijević, N. (2002). Porodična pedagogija. Beograd: Učiteljski fakultet.

22. Žužul, M. (1989). Agresivno ponašanje (Psihologijska analiza). Zagreb: RZ RKSSOH.

INTERNET LINKOVI

http://www.pedagog.org.rs/

http://primenjena.psihologija.edu.rs/

http://www.sveznanje.org/

mailto:PREDRAG@NENAD

http://www.pedagog.org.rs/

http://primenjena.psihologija.edu.rs/

http://www.sveznanje.org/


52

Goran Grahovac, Saša Jovanović

Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Univerzitet u Banja Luci


UDK: 796.021.21 (str. 52-60)

COBISS.BH-ID: 10.7251/SHTSR1208052G

AEROBIC CYCLING KAO DODATNI SADRŽAJ U

KONDICIONOJ PRIPREMI PLIVAČA

UVOD

Razvojem sporta i sve veće svijesti ljudi o zdravom životu i potrebe za fizičkim

vježbanjem u svijetu, razvijeni su: fitnes centri, wellness centri, aerobik centri. U njima su

razvijeni različiti programi. Time se javila potreba za programom gdje će biciklisti i ostali

sportisti moći odraditi svoj trening i zadržati kondiciju u zimskoj sezoni ili čak raditi na

razvoju ostalih sposobnosti tokom određenog perioda treninga. Tako se razvio aerobic

cycling. U današnje vrijeme tendencija trenera (i to ne samo plivačkih) je da pruže sportisti

neki novi dopunski sadržaj u treningu koji mu može poslužiti za razvoj određenih

sposobnosti. A sa novim sadržajem se razbija monotonija treninga i trening postaje

zanimljiviji. Budući da aerobic cycling omogućava kompletni sportski trening pripada mu

zasluženo mjesto i u kondicionoj pripremi plivača.

RAZVOJ AEROBIC CYCLING-a

Spinning znači okretati, vrtiti i određuje aktivnost koju je u Kaliforniji 1986.

osmislio Johnny Goldberg (Johnny G), američki biciklist pripremajući se za utrku kroz

Ameriku. Spinning je biciklistički program u zatvorenom prostoru. Godine 1996. spinning

se širi po svijetu i dobija veliku popularnost u Italiji, Njemačkoj i ostalim zemljama. Evo-

lucijom spinninga razvio se drugi način treniranja definisan kao spinbike aerobic (SBA).

Stvaralac tog programa je Nazzareno Margoni. Novi program, spinbike aerobics, obu-

hvata različite discipline (cycling, aerobik, borilačke vještine, vježbe snage i dr.). Tako se

aerobic cycling može podijeliti na spinning i spinbike aerobic. Danas postoje različite škole

za instruktore i puno programa spinninga i spinbike aerobica, sam Nazzareno Margoni je

osmislio 32 programa.

Podjela aerobic cyclinga

1. Spinning

Spinning je jedinstvena, bez opterećenja na zglobove, grupna aktivnost na specijalno

dizajniranim stacionarnim biciklima u zatvorenim prostorima kao što su aerobic dvorane i

slično. Spinning program donosi elemente sportskog treninga za ljude svih godina i fitness

nivoa. To je učinkovit, visoko energetski program koji uključuje muziku, upute instruktora,

vizualizaciju u kompletnom mind&body treningu. Spinning trening traje oko 40 minuta i

više zavisno od vrste treninga, cilju treninga te nivou treniranosti grupe. Trening spinninga


53

može biti: trening brzine, izdržljivosti, udaljenosti-fat burning, trening brda, intervalni

trening. Spinning programom se utiče na razvoj kardiorespiratornog sistema, smanjenje

potkožnog masnog tkiva, povećanje izdržljivosti, brzine i snage donjeg dijela tijela. Ljepota

spinninga je u tome šta vježbači, zavisno o svojim sposobnostima, sami sebi određuju

opterećenje. U spinning treningu je potreban srčani monitor tako da se trening još više

individualizuje, odnosno tako da svaki vježbač može vidjeti u kojoj zoni rada se nalazi i

time lakše prati trening te ostvari ciljeve treninga.

2. Spinbike aerobics (SBA)

SBA nije samo sjedeći način statičkog biciklizma već pravi fitness program koji

ujedinjuje različite discipline, kao što su: cycling, aerobik, borilačke vještine, vježbe snage

odnosno vježbe s opterećenjima i vježbama slobodnog oblikovanja tijela. Glavna karakte-

ristika ove discipline je trening i zabava u isto vrijeme. Trajanje treninga varira od 45-60

minuta, zavisno o vrsti treninga, cilju treninga te nivou utreniranosti grupe. Ciljevi SBA

treninga su: poboljšanje ili održavanje kardiovaskularnog sistema, poboljšanje izdržljivosti,

brzine, fleksibilnosti, koordinacije te oblikovanje tijela. SBA nudi prednost korištenja ne

samo donjeg dijela tijela, nego i gornjeg dijela. Rad koje tijelo obavlja tokom tipičnog sata

uključuje sve mišićne grupe. Mišići koji omogućavaju pedaliranje: listovi, mišići prednje i

zadnje strane natkoljenice, gluteusi, mišići koji omogućavaju vježbaču da zadrži uspravan

položaj u fazi rada koreografije: trbušni i mišići donjeg dijela leđa. A preko različitih

koreografija i korištenja pomagala, kao što su tegovi, gumene trake i slično, jačamo mišiće:

ramena, prsa, leđa te ruku. I u SBA satu je korisno imati srčani monitor radi što boljeg

praćenja treninga.

PREDNOSTI PROGRAMA

Prednost aerobic cyclinga

Ne opterećuje zglobove

Mogućnost ozljeda je svedena na minimum

Učesnik sam dozira opterećenje

Motivirajuća muzika

Grupni rad

Poboljšanje aerobnog kapaciteta

Smanjenje pulsa u mirovanju

Brza potrošnja potkožnog masnog tkiva

Prednost spinning programa

Učesnik ne treba učiti zahtjevne koreografije za koje je potrebna određen nivo

koncentracije i koordinacije, te se može u potpunosti koncentrisati da što bolje

odradi zadatak.

Prednost spinbike aerobics programa

Prednost SBA programa je u tome što to nije samo stacionarno pedaliranje već

se uključuju u početku jednostavne, a kasnije i složenije koreografije odnosno

vježbe za gornji dio tjela sa i bez rekvizita, i time se radi ne samo na

muskulaturi donjeg dijela tijela nego i cijelog tijela.


54

METOD

AEROBIC CYCLING U KONDICIONOJ PRIPREMI PLIVAČA

Aerobic cycling se provodi po svim principima sportskog treninga pa ga zbog toga

možemo koristiti u svim fazama pripreme plivača za razvoj određenih funkcionalnih i

motoričkih sposobnosti. Naravno to nije primarni program za razvoj određenih sposobnosti

već dopunski program, jer moramo uvažiti specifičnost plivačkog sporta.

Korist spinninga

Spinning možemo koristiti za: razvoj aerobnih i anaerobnih sposobnosti, za

smanjenje PMT-a (u spinning i SBA (40-45 min) satu se može potrošiti 500-600 i više

kalorija zavisno o vrsti treninga i trajanju treninga), jačanje muskulature nogu (kružno

pedaliranje), rehabilitacija pri ozljedi koljena, za zagrijavanje prije glavnog treninga na

suhom.

Vrste treninga u spinningu

Brzina Kod treninga brzine učestvuju brza mišićna vlakna koja pri max. naporu vrlo

brzo potroše svoje energetske zalihe (max 2 min) ali se, s druge strane, ta

energetske zalihe brzo napune pa je mišić spreman za novi napor.

Trening brzine kratkog je trajanja i vrlo visokog intenziteta, radi se u sva tri

dijela pete zone te je potrebno naglasiti da je to jedini trening koji se ne može

pratiti pulsmetrom jer srčani mišić reaguje puno sporije. Stoga je bitno pratiti

br. okretaja u minuti koji se kreće preko 180 o/min.

To je čisti anaeroban trening te mu se interval rada kreće u vrijednostima od 5-

60 sekundi.

Odmor između intervala je 3x veći od vremena rada.

Izdržljivost Izdržljivost je sposobnost mišića da izdržava napor kroz duži period vremena.

To je jedan od najbitnijih treninga u spinning satu jer povećava veličinu i broj

mitohondrija u mišićnoj stanici te povećava broj kapilara i poboljšava

aerobne enzime za metabolizam masti i ugljikohidrata.

Vježbači najviše vole raditi u takvom režimu rada jer ne dolazi do proizvodnje

mliječne kiseline, a samim time niti do osjećaja bola u mišiću, a trening je

malo jačeg intenziteta.

Provodi se u trećoj i na početku četvrte zone pa je samim time to čisti aerobni

trening.

Trening izdržljivosti može se raditi na dva načina :

1. konstantno preko 5 min - lakšim tempom, 3 zona i preko 120 o/m

2. intervalno od 1-5 min sa pauzom od 5-60 s - jačim intenzitetom tj. na

prijelazu iz treće u četvrtu zonu i sa preko 150 o/m.

Trka Instruktor vodi polaznike kroz biciklističku trku.

Sat traje max. 45 min vrlo jakog je intenziteta, a struktura mu zavisi o mašti

instruktora.


55

Cilj ovakvog tipa treninga je da se razbije monotonija nakon višemjesečnog

ponavljanja sličnih vježbi.

Jedna od prednosti ovakve vrste spinning sata je u tome što dolazi do max.

potrošnje energije.

Udaljenost- fat burning trening To je trening niskog intenziteta i velikog volumena, trajanje između 30min i

par sati konsantnog rada zavisno o mogućnostima vježbača.

To je osnovni trening za sve ostale vrste sata te može poslužiti i kao

zagrijavanje.

Priprema tijelo za vježbe većeg intenziteta pa se stoga počinje koristiti već od

prvog časa vježbanja i do posljednjeg ali u manjem volumenu.

Paziti na intenzitet, koji ne bi smio prelaziti granice 2 zone pa preporučujemo

korištenje pulsmetra.

Dobro bi bilo da se kod takvog treninga postepeno povećava volumen jer će to

povećati kondiciju, samopouzdanje i mentalnu čvrstinu vježbača.

Ova vrsta treninga zbog svoje dužine može biti vrlo monotona pa se predlaže

ubacivanje raznih sprinteva i skokova kraćeg trajanja ukoliko je cijeli sat toga tipa.

Broj okretaja u minuti varira između 100 i 120.

Prosječna potrošnja energije izražena u Kcal po kg tjelesne težine u sat

vremena za ovaj trening iznosi 7-8.

Brdo Trening brda može se provodit na više načina :

1. intervalno, gdje je trajanje rada između 1-5 min, a odmor između intervala

od 1-3 min.

2. konstantno preko 5 min.

Oba treninga mogu se raditi sjedeći i stojeći na sve prije navedene načine.

Sve vježbe brda izvode se u trećoj i četvrtoj zoni pulsa, zavisno o dužini.

Opterećenje je vrlo visoko pa su okretaji vrlo mali, a kreću se u granicama od

60 do 80 u minuti.

Zavisno o zoni rada ovim treningom moguće je potrošiti od 13-17 Kcal po kg

tjelesne težine u jednom satu rada.

Intervalni trening Samo ime opisuje cjelokupnu vježbu. Dakle, to su vježbe malog volumena ali

vrlo visokog intenziteta rada.

Trening možemo podijeliti u tri grupe:

1. vrijeme rada od 1-3 min , odmor je 100% intervala

2. trajanja od 3-5 min gdje je odmor 75% intervala

3. intervali dužine preko 5 min gdje je pauza 50% dužine rada.

Sve tri vrste treninga rade se u 4 zoni te samim time su vrlo naporne i teške

jer su potpuno anaerobne, što podrazumijeva proizvodnju mliječne kiseline i

samim time osjećaj bolova u mišićima.

Mnogo je koristi od ovakve vrste treninga ali nama najbitnije je povećanje volu-

mena krvi, povećava se spremište glikogena u mišićnoj stanici, povećava se

razina enzima za oksidaciju ugljikohidrata i posljednje, najbitnije, pomicanje

anaerobne zone tj. povećanje laktatnog praga i samim time korištenje masti na

većem pulsu.


56

Korist SBA Spinbike aerobics možemo koristiti za: isto kao i u spinningu (jer je spinning osnova

SBA) za razvoj aerobnih i anaerobnih sposobnosti, za smanjenje PMT-a, jačanje

muskulature nogu (kružno pedaliranje), rehabilitacija pri ozljedi koljena, za zagri-

javanje prije glavnog treninga na suhom. Međutim, najviše se koristi u pripremnom

periodu i to u fazi anatomske adaptacije kada radimo na poboljšanju aerobnih

sposobnosti te pripremamo muskulaturu za trening sa tegovima.

Vrste treninga za SBA U SBA satu se mogu koristiti iste vrste treninga i zone kao u spinningu

zavisno o cilju i zadacima treninga, s tim da se u SBA, u glavnom djelu sata,

ubacuju vježbe za cijelo tijelo sa i bez pomagala.

Periodizacija aerobic cyclinga odnosno tip treninga (spinning ili SBA), ekstenzitet

(br. treninga i trajanje treninga) i intenzitet zavisi o samoj plivačkoj periodizaciji,

sposobnosti plivača te ciljevima i zadacima plana i programa.

Spiroergometrijsko testiranje

Prije početka treninga na aerobic cycling-u bilo bi poželjno napraviti spiroergo-

metrijsko testiranje na biciklu ergometru radi što boljeg planiranja treninga i definisanja

vlastitih zona, a uz korištenje srčanog monitora (pulsmetra) na treningu možemo najbolje

pratiti sprovođenje samog treninga.

REZULTATI

PERIODIZACIJA TRENINGA U PLIVANJU

Plan i program treninga se planira prema kalendaru takmičenja, vezano za određeno

održavanje.

Zavisno da li se radi o olimpijskim igrama, svjetskim prvenstvima, prvenstvu

kontinenta, države ili republike na kojima će takmičar učestvovati , a na osnovu tog

kalendara takmičenja planira se i sam trening. Osim ovih takmičenje se može održati i na

određenim mitinzima itd.

Najčešće se plan i program obrađuje za jednu godinu, a on se onda uklapa u dvo-

godišnji ili četvorogodišnji ciklus. Ukoliko se održava državno prvenstvo svake godine,

onda se radi o monociklusu, ako je vezano za ljetnje ili zimsko takmičenje, onda govorimo o

dvocikličnom sistemu.

Plivačka sezona podijeljena ja na 4 faze:

1. faza prilagođavanja ( 2 - 4 sedmice )

2. faza izdržljivosti ili pripremna faza ( 8 - 12 sedmica )

3. takmičarska faza ( 4 - 6 sedmica )

4. faza opuštanja ili prelazna faza ( 1 - 3 sedmice )

Što se tiče plivanja zimski period se računa od septembra pa do aprila, a ljetnji

ciklus od kraja aprila do sredine avgusta. Unutar ciklusa, naročito je istaknuto u pripremnom

periodu, može se povećavati opterećenje i po obimu i po intenzitetu.


57

Pripremni period ili faza izdržljivosti

Pripremni period možemo podijeliti u dvije faze. U prvom dijelu možemo podizati

opštu fizičku spremu, a drugi dio je vezan za specijalnu ili specifičnu pripremu.

Kada se posmatra u jednogodišnjem ciklusu plana i programa periodizacija, može se

primijetiti da pripremni period najduže traje.

Sportisti, u ovom slučaju plivači, treba da pripreme svoj organizam za buduća još

veća opterećenja, koja iza toga slijede. Nedovoljno korišćenje ili potpuno zanemarivanje

toga perioda može da dovede do mnogih neželjenih posljedica, ne samo u pogledu slabih

rezultata nego i štetnog uticaja na zdravi organizam sportiste.

Bez racionalnog korišćenja toga perioda ne mogu se uopšte zamisliti vrhunski

rezultati. Koliki je značaj pripremnog perioda i koliko je on neophodan u pogledu pripreme

sportista, pokazuje već i činjenica da u podjeli godišnjeg ciklusa treninga najveći dio vreme-

na zauzima baš ovaj period. Skoro u svim sportskim granama, bez obzira na to da li se u

toku godine treniralo u jednom ili u dva ciklusa, pripremni period traje najmanje 6 do 8

mjeseci, mada ima i druge podjele. Što se tiče dužine trajanja pripremnog perioda u

plivačkim organizacijama, ona će biti različita u zavisnosti od uslova pod kojima te

organizacije rade.

Pripremna faza je izuzetno važna za cijelu godinu treninga. Tokom pripremnog

perioda plivači razvijaju opšte fizičke, tehničke, taktičke i psihološke pripreme za takmi-

čarsku fazu. Neodgovarajući trening tokom ove faze imaće vidljive posljedice tokom

takmičarske faze. Kroz ovu fazu, posebno tokom početnog dijela, za odgovarajuću

adaptaciju tijela na specifičnosti treninga ključan je visoki volumen treninga.

Pripremna faza je izuzetno važnaza cijelu godinu treninga. Tokom pripremnog

perioda plivači razvijaju opšte fizičke, tehničke, taktičke i psihološke pripreme za takmi-

čarsku fazu. Neodgovarajući trening tokom ove faze imaće vidljive posljedice tokom takmi-

čarske faze. Kroz ovu fazu, posebno tokom početnog dijela, za odgovarajuću adaptaciju

tijela na specifičnosti treninga ključan je visoki volumen treninga.

U ovoj fazi naglasak treba biti na sledećem:

a) poboljšati tehniku stilova, starta i okreta. Preporučuje se da se obavlja u ovoj fazi

jer se takmičari još ne koncentrišu na rezultate

b) povećati snagu mišića, mišićnu izdržljivost i gibljivost zglobova, dijelom u vodi,

a dijelom na suhome

c) poboljšati anaerobni prag i maksimalnu potrošnju kisika VO2MAX, gdje plivači

u ovu svrhu moraju veći dio treninga plivati svojim stilom

d) postaviti ciljeve za sezonu, koji služe kao motivacija i daju usmjerenje sezoni

e) poboljšati brzinu, što se obično prenosi u kasnije faze, a i nije obaveza. Trening

brzine nije prenaporan, te se zbog toga ne treba bojati pretreniranosti, ni preranog

vrhunca forme.


58

Tabela 1. Sedmica treninga izdržljivosti na suhom

ponedjeljak utorak srijeda četvrtak petak subota nedjelja

PM Aktivni

odmor

Rad na

istezanju

cijelog tijela

Trening

Brda

I sedmica

2x5min P5'

II sedmica

3x5min P5'

III sedmica

4x5min P5'

IV sedmica

5x5min P5'

Udaljenost-

fat burning

trening

30-40'

Trening

niskog

intensiteta

Intervalni

trening

I sedmica

2x5' P5'

II sedmica

2x5' P5'

III sedmica

2x8' P5'

IV sedmica

3x8' P5'

Udaljenost-

fat burning

trening

30-40'

Trening

niskog

intensiteta

Trka

I sedmica

20'

II sedmica

25'

III

sedmica

30'

IV

sedmica

35'

Udaljenost-

fat burning

trening

I sedmica

50min

II sedmica

55min

III sedmica

60min

IV sedmica

65min

Tabela 2. Sedmica treninga izdržljivosti u vodi

ponedjeljak utorak srijeda četvrtak petak subota nedjelja

AM A1 – A2

Kraul/Leđa

setovi dupla

dionica

Kraul set sa

malim

lopaticama

ubrzanje

Kvalitetne

noge

Okreti, HVO

(10)

A2-A3 Kraul

serije u dugim

plivanjima

A1-A2 u prvoj

tehnici

50 m set

ubryanje do

takmičarske

brzine

Vježbe sa

perajima

A3 – AT

krual na 100

i 200 m

dupla

dionica

Izdžljivost u

nogama

duge dionice

Vježbe i

vještine

zaveslaja s

malim

lopaticama

Slobodno A1 – A2 Kr

i Mješ i

dupla

dionica

Kr. set

samalim

lopaticama

uz kratak

odmor

Set 50 m

ubrzanje do

takmičarske

brzine

Startovi,

HVO (8)

A2-A3

duga

plivanja

Kr.

Kvalitetne

noge

Vježbe s

perajima

slobodno

PM AT Kraul set

na 400 m

Izdržljivost u

setovima

nogu

Vježbe prve

tehnike

Startovi,

HVO (8)

A1-A2

zagrijavanje po

izboru

Delfin set s

ponavljanjima

na 50 i 100 m

Vježbe brzine

sa gumom i

perajima

Ruke sa

gumom i

lopaticama

duga plivanja

A1-A2

zagrijavanje

mješovito

Delfin

vježbe

Plivanje na

50 m leđa sa

lopatice

Leđa 25 m

max i25 m

dužina

zaveslaja

Ruke gume

- Kr i Prva

Aerobik

Kr duga

plivanja

15m ili 25

m max,

HVO (8)

Vježbe

okreta

Kvalitetne

noge

Set 50 m

max samo

guma

Startovi,

HVO (8)

AT Kr na

300 m i 100

m

Noge duga

plivanja

Vježbe s

perajima

slobodno slobodno


59

ZAKLJUČAK

Aerobic cycling je nastao iz potrebe biciklista da održe formu tokom zimskih

mjeseci, a i da sam trening postane zanimljiviji. Iz prezentovanog dijela vidimo da aerobic

cycling uključuje kompletan sportski trening za razvoj funkcionalnih i motoričkih spo-

sobnosti, a uz spiroergometrijsko testiranje i srčanim monitorom omogućava i lako plani-

ranje, programiranje i praćenje samog treninga. Najbitnije za plivače da je aerobic cycling

aktivnost koja ne opterećuje zglobove. Aerobic cycling možemo najviše koristiti u

pripremnom periodu premda ga možemo koristiti i u ostalim fazama uvažavajući speci-

fičnost plivačkog treninga. On ni kojem slučaju ne može zamijeniti trening u vodi ali može

poslužiti kao dodatni trening za razvijanje određenih sposobnosti. Definitivno može poslu-

žiti za razbijanje monotonije treninga, naročito dugačkog aerobnog treninga. Tako i plivači

seniori kojima treba nešto novo, radi dodatne motivacije, mogu odraditi jako dobar trening i

volja za treningom će biti veća. Postoje jedino dva problema u korištenju aerobic cyclinga,

kao dodatnog sadržaja u kondicionoj pripremi plivača, prvi je da neki treneri teško pro-

bavaju nove metode radi straha ili neznanja, a drugi je da nema svagdje spin bicikla. Sve u

svemu, aerobic cycling-u pripada zasluženo mjesto u kondicionoj pripremi plivača.


60

LITERATURA

1. Cecil, M. Colwin. (1998). Plivanje za 21 stoljeće, Gopal, Zagreb

2. Counsilman, J. E. (1978). Nauka o plivanju, Sportska knjiga, Beograd

3. Kapus, V. (2001). Plavati hitrije učenje in osnovne biomehanike, Fakultet za šport i

Institut za šport Ljubljana

4. N. Marongia. (2003). Skripta sa predavanja, Crkvenica

5. Nikitski, B. (1981). Plivanje, Moskva

6. Pivač, M. (1996). Plivanje – teorija i metodika, Niš

7. Fried, J. (1997). Cestovni biciklizam, periodizacija i trening, Gopal, Zagreb

8. Sleamaker, R., Brawning, R. (1996). Serious Training for Endurance Ahtletes Human

Kinetics

9. Stevanović, V. (1980). Plivanje, Fakultet za fizičko vaspitanje, Beograd

10. Volčanšek, B. (1985). Plivačke tehnike (skripta), Zagreb

11. Vuković, S., Trivun, M. (2002). Plivanje, Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Banja

Luka

12. Zahorjević, A. (1991). Plivanje kroz vekove, Fakultet fizičke kulture, Novi Sad

www.spinning.com

www.spinbike.it

www.kenkifer.com

www.sportinsieme.com

www.bicycling.about.com

www.bodytrends.com

www.healthatoz.com

http://www.spinning.com/

http://www.spinbike.it/

http://www.kenkifer.com/

http://www.sportinsieme.com/

http://www.bicycling.about.com/

http://www.bodytrends.com/

http://www.healthatoz.com/


61

Vladan Marković ¹, Milomir Trivun ²

¹ Visoka sportska i zdravstvena škola u Beogradu

² Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Univerziteta u Istočnom Sarajevu


UDK: 797.21 (str. 61-69)

COBISS.BH-ID: 10.7251/SHTSR1208061M

ANALIZA PLIVANJA 100 METARA SLOBODNO NA OLIMPIJSKIM

IGRAMA U PERIODU 1992 – 2008. GODINE

Sažetak

U karijeri svakog sportiste Olimpijske igre predstavljaju najznačajnije takmičenje. Skoro svaka trka

na ovom najvećem svjetskom takmičenju analizira se do u detalje, a rezultati istraživanja se koriste

za poboljšanje sportskih dostignuća, pa tako i u plivanju. Plivanje na 100 metara slobodno jedno je

od najuzbudljivijih koje privlači veliku pažnju, ne samo takmičara nego i gledalaca. Tokom istra-

živanja, a primjenom relevantnih statističkih analiza: mjera centralne tendencije, regresione analize

i drugih procedura, utvrđena je povezanost rezultata sa određenim takmičarskim parametrima i

progres rezultata kroz vremenski period.

Ključne riječi: takmičarsko plivanje, olimpijske igre, regresiona analiza.

UVOD

Olimpijske igre predstavljaju najveći sportski spektakl, a posebno u Pekingu, koje su

održane 2008. godine. Pored najvećeg broja učesnika iz najvećeg broja država do sada,

pojavila se i država Srbija (nakon 96 godina nastupa pod tim imenom).

Na postavljeno pitanje zašto je to tako, mogu se dobiti brojni odgovori:

- jedan od tih odgovora je: tačno definisan cilj, odnosno sportski rezultat.

- Osim toga, moderan sport je postao i biznis, sport je prilika za promociju svake

države i svih vrhunskih sportista.

- Plivanje je najmasovniji sport na Olimpijskim igrama uz atletiku (nekad i preko

1.000 takmičara).

- Svi oni (kao i ostali sportisti) imaju jedinstven cilj:

- Daju svoj maksimum za postizanje najboljih rezultata i plasmana u spostvenoj

sportskoj karijeri.

Pored Svjetskog prvenstva, Olimpijske igre su najkvalitetnije takmičenje i pred-

stavljaju vrhunac jedne Olimpijade (period od četiri godine), zato je osvajanje olimpijske

medalje san svakog vrhunskog sportiste, dok je za mnoge samo učešće na Olimpijskim

igrama veliki uspjeh. Na žalost, u praksi, to ne uspjeva svakom sportisti, jer su vrhunski

rezultati teško ostvarljivi i zavise od mnogo faktora:

- od individualnih i funkcionalnih sposobnosti,

- od sveukupnih uslova za optimalne pripreme tokom sezone (objekti i pomagala)

i kontinuiranog treninga;

- od obrazovanih i sposobnih stručnih kadrova;

- od kontrolisane i optimalne ishrane, i dozvoljenih sredstava za oporavak,


62

- ljekarski i psihološki tretmani u kontinuitetu,

- režim sportskog života,

- finansiranja rada plivača i ostvarenih rezultata,

- želje za uspjehom i volje u zahtjevnom trenažnom procesu i

- angažovanje plivačkog saveza i ostalih nadležnih institucija tokom

takmičarskog perioda.

Brojna i sve jača konkurencija, a rezultati se rekordno stalno poboljšavaju, pa samim

tim plasirati se u polufinale ili finale, uspjeva samo malom broju elitnih, vrhunskih plivača.

Evidentno je da pored velikih škola u plivanju su se istakle tri: američka, australijska i

evropska. Svaka škola nosi neke specifičnosti ali, na kraju sve imaju za cilj ostvarivanje što

boljeg rezultata na takmičenjima. Kvalifikovati se za olimpijski tim već predstavlja veliki

uspjeh i posebnu čast za svakog sportistu. Povjerenje, koje je sportista zaslužio prošavši

kvalifikaciona i izborna takmičenja, daju mu posebnu vrijednost (naročito ako se radi o

višestrukom olimpijcu). Olimpijci imaju poseban status u sportu i društvu. Njihovi uspješni

rezultati i medalje ostaju posebno zabilježeni, a oni često postaju idoli mladim sportistima.

U većini zemalja plivanje predstavlja bazičan sport koji je od velikog značaja za:

- pravilan razvoj djece,

- održavanje zdravlja populacije,

- rekreaciju građana,

- formiranje uravnotežene i kompletne ličnosti čovjeka.

METODE

Problem rada

Problem rada predstavlja indentifikacija i analiza parametara koji su prisutni u

svakoj trci, kao i komparaciji ispitivanih varijabli na poslednjih pet olimpijskih takmičenja.

Cilj rada

Osnovni cilj rada predstavlja analizu svih takmičarskih parametara u disciplini 100

metara slobodno u navedenom periodu.

Takmičarska analiza plivača

Posljednjih 15 godina takmičarska analiza postaje regularna analitička procedura na

svakom većem takmičenju. Svrha takmičarske analize je da pokaže treneru i plivaču jasan i

detaljan sadržaj svake trke na takmičenju. Ona pokazuje u kojem dijelu plivanja i u kojim

parametrima su neki plivači bolji od drugih. Svrha ovih analiza je da:

- nakon istraživanja progresivno upoređuju takmičarski model plivača,

- indentifikuju, analizom parametara u svakoj fazi plivanja) i poprave nedostatke u

takmičarskom izvođenju (upražnjavanjem tehnike, njenih elemenata, taktike

tokom takmičenja).

- Poredeći parametre između plivača u trci, plivačkih takmičenja i takmičara, koji

se takmiče na različitim takmičenjima u različito vrijeme.

- Da obezbjede treneru informaciju koja mu pomaže u izboru najbolje strategije za

pobjedu plivača, kao na primjer eliminisati nedostatke u takmičenju kroz trening.

U toku vježbanja može se odrediti optimalan odnos dužine i frekvencije zave-

slaja u pojedinim dijelovima trke.


63

Uzorak varijabli

Odabir uzoraka mjernih instrumenata (po standardu dr Rein Hajlanda) koji se koriste

za redovnu analizu evropskih i svjetskih takmičenja čine 12 varijabli takmičarski analize i

to:

1. Ukupna brzina plivanja, m/s UBP

2. Brzina čistog plivanja, m/s BČPL

3. Vreme reakcije na startu, sec VRKC

4. Vreme starta, sec VRST

5. Vreme čistog plivanja, sec VČPL

6. Vreme prolaza na 50 m VP50

7. Frekvencija zaveslaja, br/min FMIN

8. Dužina zaveslaja, m DUŽZ

9. Indeks efikasnosti INEF

10. Vreme okreta VROK

11. Vreme finiša VFIN

12. Konačni rezultat, sec KREZ

Pored ovog seta spadaju varijabli koji su ekskluzivni reprezenti longitudinalne

dimenzionalnosti i volumena i mase tela:

Visina tela, cm AVIS Težina tela, kg ATEŽ

Uzrast, godina UZRS

METOD ISTRAŽIVANJA

Uzorak ispitanika

Uzorak ispitanika predstavlja 80 vrhunskih plivača u disciplini 100 m slobodno,

učesnika plivačkih takmičenja na poslednjih pet Olimpijskih igara u periodu 1992–2008. i

obuhvata najmanje 16 učesnika na svakoj olimpijadi.

Uzorak varijabli

Uzorak varijabli bili su parametri ispitivanih plivačkih disciplina, 13 takmičarskih, 2

morfološke i uzrast plivača.

Program i postupak mjerenja

Mjerenja i registrovanja rezultata proučavanih parametara takmičarske analize, mje-

reni su primenom metodologije koju je utvrdio dr Rein Hajland sa Talilskog Univerziteta u

Estoniji. On je uspostavio i usavršio video sistem za snimanje i registrovanje navedenih

takmičarskih parametara za svakog učesnika i u svakoj trci. Ovu metodologiju su modi-

fikovali i prilagodili za australijske prilike Bruce Mason i Jim Fowil na Australijskom

institutu za sport u Kamberi i sastoji se u sledećem: da se u svakoj trci automatski i

elektronski registruju rezultati navedenih parametara za svakog učesnika. Maksimalna po-

uzdanost ovih podataka jednostavno se nameće kao neophodna u analizi trka na svim evrop-

skim, svetskim i olimpijskim takmičenjima.


64

Prikupljanje i registrovanje podataka se izvodi uz pomoć 8 video kamera postavlje-

nih po dužini bazena i to na: 7,5 m, 10 m, 15 m, 20 m, 25 m, 35 m, 40 m i 42,5 m, od startne

pozicije. Tačnost rezultata u svakom parametru se registruje kada glava plivača dođe u

određenu poziciju, a cijeli sistem se uključuje pre početka trke. Podaci za svakog plivača, za

sve predviđene parametre, se bilježe u svakoj deonici od 50 m, a na kraju se registruju

vrednosti za svaki parametar odvojeno u odnosu na broj deonica (50 m).

Statistička obrada podataka

Za potrebe ovog istarživanja i za sve prikazane varijable, koriste se osnovni

deskriptivni pokazatelji: opseg, minimalni i maksimalni rezultat, aritmetička sredina,

standardna devijacija i koeficijent varijacije.

Za utvrđivanje predikcije kriterijumskih varijabla na osnovu primenjenog sistema

prediktorskih varijabli primenjivaće se linearna regresivna analiza, koju opisuju sledeći

parametri: regresioni faktor (B), koeficijent standardne greške regresije (SIGMA),

koeficijent parcijalnog uticaja prediktorskih varijabli na kriterijumske varijabla (BETA),

testiranje značajnosti ocenjenih parametara regresije (t) i nivo signifikacije (Sig.).

Za utvrđivanje razlike u aritmetičkim sredinama svih analiziranih parametara

ponaosob, (ostvarenih na različitim Olimpijskim igrama u periodu 1992-2008 god.) i

određivanje njihovog stepena značajnosti, primenjivaće se analiza varijanse sa jednim

faktorom (ANOVA).

REZULTATI ISTRAŽIVANJA

Tabela 1. Deskriptivna analiza finalista u disciplini 100 m slobodno na OI u

periodu 1992–2008

VARIJABLE N Range Minimum Maximum Mean Std.

Deviation CV %

KREZ 80 3,60 47,05 50,65 49,21 ,86 1,76

UBP 80 ,15 1,97 2,12 2,02 ,03 1,77

BČPL 64 ,12 1,88 2,00 1,92 ,02 1,27

VRCK 64 ,26 ,62 ,88 ,76 ,05 7,28

VRST 64 1,19 5,44 6,63 6,01 ,22 3,75

VČPL 64 2,09 32,46 34,55 33,64 ,42 1,26

VP50 80 2,29 22,44 24,73 23,58 ,50 2,14

FMIN 64 20,80 45,60 66,40 51,68 4,10 7,94

DUŽZ 64 ,81 1,79 2,60 2,26 ,17 7,93

INEF 64 1,71 3,59 5,30 4,39 ,44 10,14

VROK 64 ,71 6,72 7,43 7,13 ,14 2,09

VFIN 64 ,63 2,28 2,91 2,62 ,13 5,22

AVIS 32 26,00 176,00 202,00 191,75 5,84 3,04

ATEŽ 32 29,00 71,00 100,00 84,37 6,78 8,03

UZRS 80 16,00 17,00 33,00 24,47 3,22 13,16


65

Tabela 2. Regresivna analiza plivača finalista OI u disciplini 100 m slobodno

Varijable Unstandardized Coefficients

Standardized

Coefficients T Sig.

B Std. Error Beta

(constant) 71,440 4,544 15,722 ,000

UBP -17,783 1,038 -,724 -17,132 ,000

BČPL ,056 ,640 ,002 ,087 ,931

VRST ,079 ,076 ,022 1,042 ,302

VČPL ,245 ,043 ,176 5,639 ,000

VP50 ,080 ,043 ,048 1,872 ,066

FMIN ,001 ,005 ,003 ,099 ,922

DUŽZ -,128 ,135 -,028 -,946 ,348

INEF ,016 ,030 ,009 ,526 ,601

VROK ,367 ,082 ,075 4,486 ,000

VFIN ,305 ,091 ,053 3,332 ,002

Tabela 3. Analiza varijanse plivača finalista discipline 100 m slobodno na OI u

periodu 1992–2008 godine

VARIJABLE F Sig. (ukupno) OI (I-J)

Mean

Difference

(I-J)

Sig.

KREZ 35,21 ,000

1992-1996

1996-2000

2000-2004

2004-2008

,20812

,44813

,11687

1,23125

,795

,123

,970

,000

UBP 34,13 ,000

1992-1996

1996-2000

2000-2004

2004-2008

-,00563

-,02000

-,02437(*)

-,05125(*)

,950

,086

,020

,000

BČPL ,700 ,556

1992-1996

1996-2000

2000-2004

2004-2008

-,02125

,00938

-,02313(*)

-

,082

,707

,049

-

VRCK 4,677 ,005

1992-1996

1996-2000

2000-2004

2004-2008

-

-,00750

,04313

,01437

-

,976

,092

,857

VRST 22,30 ,000

1992-1996

1996-2000

2000-2004

2004-2008

,31813(*)

-,01125

,13500

-

,000

,997

,088

-

VČPL ,564 ,641

1992-1996

1996-2000

2000-2004

2004-2008

,43000

-,17687

,46687(*)

-

,071

,735

,043

-

VP50 26,71 ,000

1992-1996

1996-2000

2000-2004

2004-2008

,18125

,26813

,24500

,40000(*)

,543

,165

,241

,010


66

FMIN ,837 ,479

1992-1996

1996-2000

2000-2004

2004-2008

,16875

-1,27500

1,07313

-

,998

,524

,659

-

DUŽZ 1,096 ,358

1992-1996

1996-2000

2000-2004

2004-2008

-,00937

,05250

-,05812

-

,993

,447

,357

-

INEF 11,55 ,000

1992-1996

1996-2000

2000-2004

2004-2008

-,24125

,65688(*)

-,65438(*)

-

,250

,000

,000

-

VROK 11,75 ,000

1992-1996

1996-2000

2000-2004

2004-2008

,02125

,04063

,16750(*)

-

,960

,780

,001

-

VFIN 46,43 ,000

1992-1996

1996-2000

2000-2004

2004-2008

,18688(*)

,13062(*)

-,11562(*)

-

,000

,000

,000

-

AVIS

ATEŽ

,128

,981

,723

,330

1992-1996

1996-2000

2000-2004

2004-2008

1992-1996

1996-2000

2000-2004

2004-2008

-

-

-

-

-

-

-

-

UZRS ,857 ,494

1992-1996

1996-2000

2000-2004

2004-2008

,37500

-1,25000

-,43750

,12500

,997

,809

,995

1,000

DISKUSIJA

Discipline slobodne tehnike uvek su najmasovnije i spadaju među najatraktivnije na

plivačkim takmičenjima. U ovoj disciplini 90-tih godina XX veka vladao je Rus Aleksandar

Popov, potom je šampionski tron preuzeo na Olimpijskim igrama u Sidneji i Atini „leteći

holanđanin“, Pieter van den Hoogenband i, poslednjih godina, u sprintu vladaju francuski

plivači.

Tabela br. 1. prikazuju odnos između osnovnih deskriptivnih statističkih parametara

varijabla (proučavanih u ukupnom uzorku finalista olimpijskih igara u disciplini 100 m

slobodno – muškarci), standardne devijacije (SD) i koeficienta varijacije (CV%). Iz tog

odnosa se može utvrditi visok stepen homogenosti većine istraživanih parametara (Grafikon

1). Najveće odstupanje u ukupnom analiziranom periodu uočava se kod sledećih varijabla:

vreme reakcije na startu (VRCK), vreme starta (VRST), frekvencija zaveslaja u minutu

(FMIN), dužina zaveslaja (DUŽZ), vreme izvođenja okreta (VOKR), vreme finiša (VFIN),

prolazno vreme na 50 m (VP50), efikasnost plivanja (INEF) i uzrast (UZRS). Od prime-

njenih morfoloških varijabla najveća disperzija zabeležena je kod: antropometrijske visine

(AVIS ) i antropometrijske težine (ATEŽ).

U planiranju same trke primećuje se različite taktički planove plivača što se ogleda u

različitosti parametara VRST, VP50, VOKR i VFIN.


67

Grafikon 1. Deskriptivna analiza plivača finalista discipline 100 m slobodno

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

KR

EZ

UB

P

BcP

L

VR

CK

VR

ST

VcP

L

VP

50

VP

10

0

VP

15

0

FM

IN

DUŽZ

INE

F

VR

OK

VF

IN

AV

IS

ATEŽ

UZ

RS

VARIJABLE

Barselona

Atlanta

Sidnej

Atina

Peking

Regresionom analizom na ukupnom uzorku ispitanika u disciplini 100 m slobodno,

izdvojeni su parametri koji najviše utiču na konačni rezultat trke (Grafikon 2), i to su:

ukupna brzina plivanja (UBP), vreme čistog plivanja (VČPL), vreme okreta (VROK) i

vreme finiša (VFIN). Parametri koji manje značajno utiču na rezultat su: vreme starta

(VRST), prolazno vreme na 50 m (VP50) i dužina zaveslaja (DUŽZ). Varijabli koji

neznatno utiču na rezultat su: brzina čistog plivanja (BČPL), frekvencija zaveslaja (FMIN) i

efikasnost plivanja (INEF).

Uvidom u regresionu analizu discipline 100 m kraul zaključujemo da je za

ostvarenje boljeg rezultata veoma značajna veća brzina plivanja i kraće vreme potrebno za

finiš i okret. Poboljšanje brzine starta do 15 m, prolaza na prvih 50 m i održavanje

konstantne dužine zaveslaja, manje značajno utiču na poboljšanje rezultata plivača na 100 m

slobodno.

Grafikon 2. Regresiona analiza plivača finalista OI u disciplini 100 m slobodno

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

t V

RE

DN

OS

TI

UB

P

BcP

L

VR

ST

VcP

L

VP

50

FM

IN

DU

ŽZ

INE

F

VR

OK

VF

IN

VARIJABLE

veoma značajni

manje značajni

ne značajni


68

Analizom varijanse discipline 100 m slobodno na olimpijskim igrama u periodu

1992-2008 (Grafikon 3) utvrdili smo da se pojedini parametri značajno menjaju kroz

analizirani period i to: konačni rezultat – KREZ (najviše u periodu 2004-2008), ukupna

brzina plivanja – UBP (najviše u periodima 2000-2004 i 2004-2008), vreme starta – VRST

(najviše u periodu 1992-1996), prolazno vreme na 50 m -VP50 (najviše u periodu 2004-

2008), efikasnost plivanja – INEF (najviše u periodima 1996-2000 i 2000-2004), vreme

izvođenja okreta – VOKR (najviše u periodu 2000-2004) i vreme finiša – VFIN (u toku prve

tri olimpijade). Iz ove analize proizilazi zaključak da je disciplina 100 m kraul, kroz

analizirani period, najviše napredovala u brzinskim parametrima - UBP, VRST i VP50,

boljem izvođenju tehničkih elemenata (VOKR) i dužem odupiranju na zamor u finišu trke

(VFIN). Parametri koji su se manje menjali kroz vreme su: dužina zaveslaja (DUŽZ) i

antropometrijska težina (ATEŽ). Ovi parametri pokazuje da se tehnika kraul stila menjala

uglavnom povećavanjem dužine zaveslaja a, dokaz za to, je povećana efikasnost plivanja.

Pošto je brzina povezana sa snagom i samim tim i količinom mišićnog tkiva, konstitucija

plivača kraul stila se vremenom menjala pa je i težina varirala.

Parametri brzine čistog plivanja (BČPL), frekvencije zaveslaja (FMIN), antro-

metrijske visine (AVIS) i uzrasta (UZRS) se nisu značajno mijenjali u analiziranom periodu.

Grafikon 3. Analiza varijanse discipline 100 m slobodno na OI u periodu 1992-2008

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

F V

RE

DN

OS

TI

KR

EZ

UB

P

BcP

L

VR

CK

VR

ST

VcP

L

VP

50

VP

10

0

VP

15

0

FM

IN

DU

ŽZ

INE

F

VR

OK

VF

IN

AV

IS

AT

EŽ

UZ

RS

VARIJABLE

veoma značajni

manje značajni

ne značajni

ZAKLJUČAK

Olimpijske igre predstavljaju krunu karijere jednog vrhunskog sportiste. U disciplini

100 m slobodno gde je velika konkurencija a rezultat i plasman u finale zavisi od niza

detalja koji određuju ko se plasirao u finali i ko je osvojio medalju. Takmičarska analiza

nam sigurno pomaže u prikazu i analizi plivačkih parametara u trci. Ovakva analiza pred-

stavlja idealnu mogućnost za korekciju greške i sugestiju kako da se, u narednom periodu

poprave nedostaci. Ona takođe, doprinosi kvalitetnijem postavljanju takmičarske strategije.


69

Takmičarska strategija ili, kako je još zovu taktička priprema za nastup, razvija se i

usavršava u procesu treniranja. U toku tog procesa i treneri i plivači imaju mogućnost da

izaberu najefikasniju pripremu za nastup na takmičenju. U disciplini 100 m slobodno

rezultat je značajno zavisio od ukupne brzine i vremena čistog plivanja kao i kvalitetnog

izvođenja okreta i ulaska u cilj. Rezultat se u ovoj disciplini kroz vreme valovito po-

boljšavao i napredak u tehničko-tehnološkim parametrima je očigledan. Sport sve više

dobija naučni pristup i tako da će trenažna tehnologije, a samim tim i rezultati sigurno

napredovati u budućnosti.

LITERATURA

1. Ahmetović, Z., Matković, I. (1995). Тeorija plivanja, Plivački Savez Jugoslavije, Novi

Sad.

2. Australian Institute Of Sports, Biomechanicis Departmant (1998). Biomechanical

analysis, 1998 Wourld Swimming Championship, Perth, Australia.

3. Bidrman, J. (1998). Training a champion: Swimming Technique 37 (1), 10-13.

4. Competition Analyses Of Swimming Events, Olimpic Games Atlanta 1996. IOC,

Subcomision on Biomehanical and Physiology, Atlanta, Georgiya, USA, july 20-26

5. Colwin, M. C (1992). Swimming into 21st century. Leisure Press, Champaign, Illinois,

USA.

6. Matković, I. (1977). Validacija testova sa selekciju mladih plivača na bazi kvaliteta

brzine. Magistarski rad, FFK, Beograd

7. Maglischo, W.E (2003. Swimming fastest. Mayfield Publishing Company, Toronto.

8. Maglischo,C. W., E.W.Maglischo, J.Higgins, R. Hinrichs, D. Luedtke, R.E Schleihauf

and A.Thayer (1984). A Biomechanical analysis of the 1984 U.S. Olimpic swimming

team: The distace swimmers.Jurnal of swimming Research 2 (3):12-16.

9. Marković, V. (2010). Analiza šest plivačkih disciplina muškaraca na olimpijskim igra-

ma u periodu 1996-2008. Doktorski rad. Alfa Univerzitet, Fakultet za menadžment u

sportu, Beograd.

10. Meškovska, N. (2000). Vlijaneto na nekoi biomehanički parametri vrz rezultatite vo

individualnite disciplini od ženskoto plivanje na OI vo Atlanta 1996 godina.

Magisterski trud, FFK, Skopje.

11. Meškovska, N., Naumovski, M., Popovski, D., Popovski, A. (1997). Regresiska analiza

na relevantnite parametri za uspešnost vo disciplina 200 delfin - ženski na OI vo Atlanta

1996. Fizička kultura (1-2), Skopje.

12. Touretski, G. (1994). The preparation of Olympic freestyler Alexandre Popov, 50-100

meter freestyle gold medalist. In World Clinic Series, vol.25, 209-219. Fort Lauderdale,

FL: American Swimming Coaches Association.


70

Dejаn Gojković, Dalibor Fulurija

Fаkultet fizičkog vаspitаnjа i sportа, Pale

Stručni rad

UDK: 616.711-002:373.3 (str. 70-76)

COBISS.BH-ID: 10.7251/SHTSR1208070G

UČESTALOST DEFORMITETA KIČMENOG STUBA KOD DJECE

DRUGOG I TREĆEG RAZREDA OSNOVNIH ŠKOLA

Sаžetаk

Problem fizičkih аktivnosti djece mlаđeg školskog uzrаstа, sа osnovnim zаdаcimа istrаživаnjа je

konstrukcijа kineziterаpijskih аplаktivno аdekvаtnih progrаmа prevencije i otklаnjаnjа mаnifestnih

posturаlnih poremećаjа kičmenog stubа, optimаlnih ontogenetski nivo morfološkog (аntropološkog)

rаzvojа. Osnovni cilj istrаživаnjа je utvrđivаnje sаdržаjа nаstаve fizičkog vаspitаnjа kаo i sаdržа-

jа koji se mogu inkoporirаti u redovni progrаm nаstаve fizičkog vаspitаnjа sа osnovnim zаdаtkom

prevencije potencijаlnih i otklаnjаnje mаnifestnih poremećаjа kičmenog stubа, uz prаteći hаrmo-

ničаn biološki rаzvoj. Skup entitetа iz kojeg je izvršen uzorаk ispitаnikа zа ovo istrаživаnje defini-

sаn je kаo populаcijа učenikа muškog i ženskog polа osnovnih školа I rаzredа. Prvi i osnovni uslov

je bio dа su uključeni u nаstаvu fizičkog vаspitаnjа. U toku istrаživаnjа uzorаk je obuhvаtio 778

ispitаnikа. Premа nаčinu izborа ispitаnikа uzorаk je bio ciljаno odаbrаn. Uzeti su II i III rаzredi

osnovnih školа iz Bijeljine, Teslićа, Foče i Pаlа.

Ključne riječi: prevencijа, djecа, posturаlni poremećаji kičmenog stubа.

1. UVOD

Pravilna tjelesna postura podrazumijeva pravilne odnose svih segmenata tijela, a ovo

je uslov njihovog funkcionisanja.

Najznačajniju ulogu u formiranju i održavanju pravilnog držanja tijela imaju mišići,

kao aktivan dio aparata za kretanje.

Slabost pojedinih mišićnih grupa, njihov preveliko i jednostrano opterećenje može

da izazove pojavu različitih poremećaja na kičmenom stubu, grudnom košu, gornjim ili

donjim segmentima, a posebno na stopalu.

Zbog plastičnosti i senzitivnosti dječijeg organizma pravilnog posturalnog statusa je

od posebnog značaja u školskom periodu razvoja u prvim godinama školovanja.

Posturalni status školske djece kod nas su istraživali mnogi autori čiji se rezultati

donekle razlikuju, mada su većim dijelom ipak slični.

Radisavljević, Ulić, Arunović (3) su u projektu o senzitivnom periodu razvoja

motoričkih sposobnosti djece mlađeg školskog uzrasta između ostalog pratili i utvrdili

tjelesni status i status stopala. Rezultati ovog istraživanja ukazuju da je relativno veliki broj

učenika oba pola, sa narušenom tjelesnim statusom i statusom stopala. Poremećaji su

uglavnom: krilaste lopatice 21%, lordotično držanje 44% dječaci i 57% djevojčice i ravno


71

stopalo 79%. Takođe je registrovan veliki broj djece sa određenim asimetrijama ramena,

lopatica i Lorencovih trouglova.

B. K. Velitčenko (1993) ističe da više od 70% školske djece ima određene tegobe

koje su posljedica nedostatka kretnih aktivnosti kao što su poremećaji u držanju tijela. Kod

djece sa poremećajima u držanju tijela po pravilu oslabljen lokomotorni aparat slabi su

mišići neelastični ligamenti smanjene su sposobnosti donjih ekstremiteta i što je posebno

važno kičmenog stuba.

Prema Petrović-Radić (1996) na skolioze sa jednom krivinom otpada 70% slučajeva.

Od toga na torakalne skolioze oko 19%, lumbalne 25% i na cervikalne skolioze oko 1%

slučajeva. Po ovom autoru na skolioze sa dvije krivine otpada 30% slučajeva od čega na

torakalne plus lumbalne oko 25%.

R. Krsmanović i saradnici (1988) su po metodi N. Volanskog izvršili ocjenjivanje

držanja tijela petog i sedmog razreda osnovne škole u Sarajevu. Rezultati su pokazali da

učenici sedmog razreda imaju znatno lošije držanja tijela od učenika petog razreda gdje je

procjenjeno da su kod učenika sedmog razreda najčešće locirani u predjelu ramenog pojasa

i vrata.

Baveći se ovim problemom Solarić (1971), Milekić (1971), Poljaković (1977) ističu

da sama pojava tjelesnih deformiteta bez obzira na njihovu veličinu bitno utiču na psihičko

stanje određene osobe posebno ako je ona u doba adolescencije. Osobe takvo stanje teško

prihvataju jer su svjesne svog narušenog izgleda uslijed čega dolazi do poremećaja osobina

ličnosti i određenih psihičkih stanja koja se ogledaju u interventnosti a ponekad u agre-

sivnosti, neurotičnosti, anksioznosti.

Predmet ovog istraživanja su posturalni poremećaji kičmenog stuba kod djece mla-

đeg školskog uzrasta i postupci prevencije posturalnih poremećaja kičmenog stuba -

preventivna kineziterapija.

Cilj istraživanja je utvrđivanje sadržaja nastave fizičkog vaspitanja kao i sadržaja

koji se mogu inkorporirati u redovni program nastave fizičkog vaspitanja, sa osnovnim

zadatkom prevencije potencijalnih i otklanjanje manifestnih poremećaja kičmenog stuba.

Na osnovu cilja određeni su sljedeći zadaci: a) utvrditi trenutno stanje posturalnog

statusa kičmenog stuba b) izvršiti analizu trenutnog načina organizacije fizičkog vaspitanja

djece u školskim ustanovama, programskih sadržaja, sredstava i metoda pomoću kojih se

ostvaruju aktivnosti na zadovoljavanju potreba djece kao i sadašnje stanje i organizaciju

stručnog rada c) nakon ovoga definisani su dalji pravci razvoja fizičkog vaspitanja u dijelu

koji se odnosi na prevenciju posturalnih poremećaja kičmenog stuba školskog uzrasta.

U skladu sa ciljem i zadacima istraživanja pošlo se od pretpostavke da nema statisti-

čki značajnih razlika da u finalnom stadijumu eksperimenatlnog postupka da će biti zna-

čajne razlike između eksperimentalne i kontrolne grupe u posturalnom statusu u korist

eksperimentalnog subuzorka djece mlađeg školskog uzrasta, kao i uvođenje specijalnog

programa fizičkog vježbanja statistički značajno utiče u uspostavljanju dobrog posturalnog

statusa kičmenog stuba, i boljem harmoničnijem razvoju.

2. METOD RADA

2.1. Uzorak ispitanika

Uzorak ispitanika izveden je iz populacije djece mlađeg školskog uzrasta, muškog i

ženskog pola.


72

Djeca su pohađala osnovne škole u Palama, Foči, Bijeljini i Tesliću. Broj ispitanika

je bio 778 a od toga dječaka 396 i 382 djevojčice.

2.2. Uzorak varijabli

Za utvrđivanje statusa kičmenog stuba koristio se: utvrđivanje stepena deformiteta

kičmenog stuba kod djece školskog uzrasta pomoću viska, lenjira i defrmografa, test preklo-

na. Za utvrđivanje statusa kičmenog stuba bilo je potrebno da ispitanik kome se uzima status

kičmenog stuba okrene leđa ispitivaču sa malo razmaknutim ali paralelno postavljenim

stopalima u svom uobičajnom stavu. Svi ispitanici su bili u gaćicama u prostorijama čija se

temperatura kretala od 20-23 stepena.

2.3. Opis istraživanja

Procjena i mjerenje ispitanika izvršena je u u prostorijama škola. Djeca pri tome su

bila bosa i u gaćicma. Inspekcija svakog ispitanika vršena je sa udaljenosti od oko 2 m, pri

čemu su analizirani pojedini segmenti tijela po utvrđenom redosljedu.

Prikupljeni podaci su pregledani, sređeni u mjernim listama posebno za svakog

ispitanika, a zatim razvrstani po polnoj pripadnosti te podvrguti matematičko statističkoj

obradi. Rezultati su prodiskutovani i na kraju izvedeni zaključci.

2.4. Metode obrade podataka

Dobijeni rezultati su obrađeni prema frekvenciji pojavljivanja u odgovarajućim

kategorijama posturalnog statusa posebno po polovima. Stanje u pojedinim segmentima

tijela izraženo je brojčano i procentualno.Značajnost razlika između dječaka i djevojčica(p)

analizirana je t-testom.Za testiranje nulte hipoteze korištena su dva praga značajnosti:

- Kada je p<0,05 do 0,00-odbacuje se nulta hipoteza i smatra se da postoji statistički

značajna razlika.-Kada je p>0,05 prihvata se nulta hipoteza i konstatuje da nema statistički

značajne razlike.

2.5. Eksperimentalni postupak, nacrt i tok istraživanja

Nacrt istraživanja sadržao je postupke u eksdperimentalnim i kontrolnim subuzor-

cima. Eksperiment je trajao jednu školsku godinu. Sa eksperimentalnom grupom se radilo

tri puta sedmično po 45 minuta po grupi. Radili su obučeni profesori fizičke kulture.

Ispitanici u eksperimentalnim subuzorcima vježbali su po programu za prevenciju postu-

ralnih poremećaja koji su bili sačinjeni poslije inicijalnog mjerenja. Sadržaj aktivnosti u

eksperimentalnim subuzorcima sastojao se iz programa prevencije posturalnih poremećaja

kičmenog stuba i redovnih aktivnosti na usmjerenim aktivnostima iz fizičkog vaspitanja.

Koncepcija programa fizičkog vježbanja sačinjena je tako da se sprovodi kroz forme

primjenjenih aktivnosti u fizičkom vaspitanju djece školskog uzrasta.kod svakog tjelesnog

vježbanja počinje se od pripreme organizma i to prevashodno fiziološkog i emocionalnog.

Kardiovaskularno uvođenje funkcija optereće nja koje tek treba da sledi predstavljalo je

početno fiziološko oterećenje. Emotivno uvođenje u ovakvu vrstu specijalnog programa

imalo je izuzetnu važnost. Svaka vježba se izvodila od lakšeg ka težem. Da bi se dobio što

bolji efekat posebna pažnja obraćala se na sljedeće:

- Korektna demonstracija vježbe, jer se radi o strogo definisanim pokretima. Zato

poslije svakog objašnjenja i pokazivanja, djeca samo pokušavaju da ih uzvedu. Objašnjenja

su bila kratka i odnosila su se na način izvođenja i cilj pojedinih vježbi uz poštovanje uzrasta.


73

Sadržaj u programu nisu bili statični oni su se mijenjali prilagođavali datim situaci-

jama, dopunjavali, zavisno od motivacije jer vremenom pojedini kompleksi vježbi djeci su

postali monotoni i smanjivali pažnju na pravilno izvođenje pokreta.

3. REZULTATI I DISKUSIJA

Rezultati istraživanja prikazani su tabelarno uz tekstualnu interpretaciju eksperi-

mentalnog i kontrolnog uzorka.

Značajnost razlika posturalnog statusa eksperimentalne i kontrolne grupe

dječaka i djevojčica na inicijalnom i finalnom mjerenju za kifotični i lordotični tip

držanja II razreda

Tabela br. 1. Značajnost razlika posturalnog statusa eksperimentalne i kontrolne grupe

kifotično loše držanje(K) lordotično loše držanje(L)

inicijalno mjerenje finalno mjerenje inicijalno mjerenje finalno mjerenje

ne=102

ne=102 ne=102

ne=102

nk=103 nk=103

nk=103 nk=103

dječaci ke=11 ke=1

le=12 le=4

kk=11

kk=15 lk=11

lk=10

t=0,081 t=3,990

t=0,124 t=1,1825

p>0,05

p<0,001 p>0,05 p<0,05

ne=92

ne=92 ne=92

ne=92

nk=92 nk=92

nk=92 nk=92

djevojčice ke=19 ke=10

le=15 le=13

kk=17

kk=15 lk=14

kk=16

t=0,090 t=2,701

t=0,107 t=1,605

p>0,05

p<0,01 p>0,05

p>0,05

U eksperimentalnoj grupi dječaka nakon finalnog mjerenja statistički signifikantno

je (p<0,001) utvrđena razlika u odnosu na kontrolnu grupu, kada je u pitanju kifotično loše

držanje.

Naime značajno manje posturalnih poremećaja kifotičnog tipa je kod eksperi-

mentalne grupe. Posturalni poremećaji lordotičnog tipa na finalnom mjerenju pokazuju

tendenciju opadanja u eksperimentalnoj grupi dječaka ali ne i statistički značajno na dječake

kontrolne grupe. (p>0,05).

Kod djevojčica je situacija slična i kod njih postoji statistički smanjenje kifotičnog

držanja u eksperimentalnoj u odnosu na kontrolnu grupu (p<0,01), ali isto tako samo

tendencija smanjenja lordotičnog tipa krivine u ovoj grupi bez statističke signifikantnosti.

(p>0,05).


74

U tabeli u kojoj su podaci t-testa značajnosti proporcija možemo opservirati

relevantnu izjednačenost grupa na inicijalnom mjerenju (p>0,05) kako kod dječaka tako i

kod djevojčica. Utvrđene su signifikantne razlike između eksperimentalnih i kontrolnih

grupa na mjerenju kod ovog uzrasta.

Međutim na finalnom mjerenju utvrđena je vrlo visoka značajna razlika između

ekperimentalne i kontrolne grupe ovog uzrasta kod kifotičnog držanja (p<0,001), naime je

značajno u eksperimentalnoj grupi dječaka.

Ovo se ne bi moglo reći i za posturalne poremećaje lordotičnog tipa tu nisu usta-

novljenje bilo kakve promjene.

Značajnost razlika posturalnog statusa eksperimentalne i kontrolne grupe

dječaka i djevojčica na inicijalnom i finalnom mjerenju za kifotični i lordotični tip

držanja III razreda

Tabela br. 2. Razlika posturalnog statusa eksperimentalne i kontrolne grupe III razreda

kifotično loše držanje (K) lordotično loše držanje (L)

inicijalno mjerenje finalno mjerenje inicijalno mjerenje finalno mjerenje

ne=98

ne=98 ne=98

ne=98

nk=93 nk=93

nk=93 nk=93

dječaci ke=19 ke=10

le=18 le=18

kk=12

kk=15 lk=13

lk=14

t=0,782 t=3,960

t=0,00 t=0,564

p>0,05

p<0,001 p>0,05 p>0,05

ne=99

ne=99 ne=99

ne=99

nk=99 nk=99

nk=99 nk=99

djevojčice ke=16 ke=10

le=16 le=12

kk=18

kk=13 lk=18

kk=17

t=0,541 t=1,743

t=0,541 t=1,778

p>0,05

p>0,05 p>0,05

p>0,05

Kod djevojčica ovog uzrasta nisu utvrđene statistički signifikantne razlike na fi-

nalnom mjerenju ni u jednom slučaju, ali postoji tendencija opadanja smanjenja posturalnih

poremećaja u eksperimentalnoj grupi u odnosu na kontrolnu grupu kako kod poremećaja

kifotičnog tipa tako i kod poremećaja lordotičnog tipa.

Kao kratak rezime analize kvantativnih razlika u mjernim pokazateljima posturalnog

statusa može se zaključiti da je statističkim metodama ustanovljen pozitivni korelacioni

odnos dejstva eksperimentalnog faktora i posturalnog statusa kičmenog stuba koji je pod

dejstvom navedenog faktora u odnosu na kontrolnu grupu pokazao tendenciju poboljšanja.

Na ovaj način je je potvrđeno da specijalni program vježbanja značajno utiče na uspo-

stavljanje dobrog posturalnog statusa kod djece školskog uzrasta na kojima je primjenjivan

eksperimentalni postupak.


75

Time se rezultati rezultati ovog rada još jednom potvrdili ranija istraživanja poznatih

istraživača (Krsmanović 1988, Radisavljević 1995, Ulić 1997).

4. ZAKLJUČAK

Prevencija nastajanja posturalnih poremećaja veoma je bitan element u očuvanju

zdravlja djece jer poremećaji u svojoj evoluciji mogu progredirati do deformiteta, čije su

posljedice daleko teže nego što se može pretpostaviti. Njihov uticaj je veoma značajan za

opšti psihofizički razvoj djeteta.

Rezultati istraživanja ukazuju na sljedeće činjenice:

- U istraživanju su praćeni uticaji specijalno programiranog rada na posturalni status

kod školske djece drugih i trećih razreda osnovnih škola.

- Specijalni program rada koji se primjenjivao u toku istraživanja imao je značajne

efekte na prevenciju posturalnih poremećaja.

- Primjenjeni program prevencije posturalnih poremećaja dobro se uklopio u sklop

aktivnosti koji se sprovodi u školskim ustanovama, te se može reći da se ovaj program uz

određene modifikacije može inkorporirati u redovan program usmjerenih aktivnosti u

domenu fizičkog vaspitanja.

Istraživanje ukazuje na potrebu longitudinalnog praćenja posturalnog statusa ove

populacije. Znači jedno dugoročnije istraživanje koje bi u dužem vremenskom intervalu

pratilo, predviđalo stanja u promjeni posturalnog statusa, dalo objektivniju manifestnih po-

našanja posturalnih poremećaja u odnosu na primjenjeni program.


76

5. LITERATURA

1. Bjeković, G., Vuković, M., Bratovčić, V. (2005). Kako zaštititi kičmu, Pale: Fakultet

fizičke kulture.

2. Jovović, V. (1994). Utvrđivanje deformiteta tijela školske djece i omladine u Crnoj

Gori. Podgorica: Ministarstvo prosvete i nauke Crne Gore.

3. Krsmanović, R. (1988). Utvrđivanje razlika u držanju tijela učenika V i VII razreda kao

uslov formiranja homogenih grupa u cilju prevencije i otklanjanju nedostataka. Šibenik,

Zbornik radova VIII Ljetne škole PFKJ.

4. Koturović, Lj., Jeričević, D. (1988). Korektivna gimnastika, Beograd, GRO, Sportska

knjiga.

5. Radisavljević M., Ulić, D., Arunović, D. (1997). Senzitivni period razvoja motornih

sposobnosti djece mlađeg školskog uzrasta. Fizička kultura 5, str. 34-37. Niš: Filozofski

fakultet.

6. Radisavljević, M. (1992). Korektivna gimnastika sa osnovama kineziterapije, Beograd:

Univerzitet u Beogradu.

7. Ulić, D. (1997). Mogućnost otklanjanja lošeg držanja tijela sredstvima fizičkog

vaspitanja. Fizička kultura 46:1 str. 36-37. Beograd: Fakultet fizičke kulture.

http://str.34-37.ni/


77

Ljubo Milićević

Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Pale

Stručni rad

UDK: 796.01. (str. 77-83)

COBISS.BH-ID: 10.7251/SHTSR1208077M

OSNOVNI POJMOVI FIZIČKE KULTURE

SAŽETAK

Radi uspješnijeg razvijanja teorije i prakse fizičke kulture, odnosno uspješnijeg stručnog pristupa u

ovoj oblasti ljudske djelatnosti, nije dovoljno samo odrediti stručne termine, izraze, već je potrebno,

prije svega, tačno odrediti i odgovarajuće pojmove. Svaki oblik ljudske djelatnosti ima svoj jezik.

Razlika između termina i pojma odgovara razlici između jezika i mišljenja, termin je, ustvari, jezički

izraz pojma.

Kao u svakoj nauci, tako i u fizičkoj kulturi, nužno je što tačnije odrediti svaki pojam kako ne bi

dolazilo do međusobnog nerazumijevanja i pogrešnih interpretacija. S obzirom da se sa svakim

novim saznanjem i dubljim prodiranjem u suštinu predmeta i pojava, pojmovi proširuju, nado-

građuju i mijenjaju, definisanje osnovnih pojmova fizičke kulture je privremeno i važi samo za

određeni vremenski period. Pojmovi nisu vječito trajni. Proces zasnovanja, naime, i nije ništa drugo

do neprestano definisanje predmeta saznanja. U skladu sa svojim načinom proizvodnje, kao što

uređuju svoje društvene odnose, ljudi proizvode i shvatanja, ideje, koncepcije koje su privremene i

prolazne tj. istorijske.

Ključne riječi: fizička kultura, vaspitanje, vježba, vježbanje.

1. UVOD

Analiza pojmova, njihovo proučavanje, vještina operisanja sa njima, uvijek zahtije-

vaju proučavanje kretanja pojmova, njihovih veza, njihovih uzajamnih prožimanja. Pošto se

saznanje razvija, adekvatno promjenama u samoj praksi, uvijek postoji potreba i mogućnost

preispitivanja ranije datih definicija. Neophodna je dijalektizacija saznanja, što znači stva-

ranje pojma, koji bolje odgovaraju objektivnoj procesualnosti predmeta saznanja, u prvom

redu procesa i pojava objektivne stvarnosti. Svaki pojam se, zatim nalazi u izvjesnom

odnosu, u izvjesnoj vezi sa svima ostalima. Definisanje jednog pojma je određenje sadržine

tog pojma. Bez definicije, kao relativno konstantnih odredaba pojmova, nemoguće je sazna-

nje predmeta.

Naučno saznanje svijeta je dio čovjekovog karakterističnog svojstva da radom mi-

jenja prirodu i samog sebe, pa se do naučne istine može doći istorijskim istraživanjem uz

primjenu određenih metoda. Pri tom činjenice treba podvrgavati ponovnoj probi kako se od

nauke ne bi pravila spekulacija i misticizam.

Osnovni pojmovi fizičke kulture predstavljaju refleksiju istorijskog kretanja pro-

izvodnih odnosa u kojima treba tražiti i njihov dublji smisao. Značenje pojmova je važno da

bi se na njih oslanjali u mišljenju pošto preciziranje jednog pojma u velikoj mjeri povećava

mogućnost praktičnog djelovanja. U suprotnom svaki zaključak izmiče istini. Pojmovi nisu

vječni i nepromjenljivi već se mijenjaju sa razvitkom pojava u društvu i našim saznanjem o

njima.


78

Nekoliko osnovnih pojmova fizičke kulture:

1. fizička kultura,

2. fizičko vaspitanje,

3. fizička vježba,

4. fizičko vježbanje.

Ovi pojmovi su osnovni, jer reprezentuju glavna, bitna obilježja cjelokupne naučne

oblasti - fizičke kulture.

2. FIZIČKA KULTURA

Pojam „fizička kultura“, kao i drugi pojmovi, predstavljaju refleksiju istorijskog

kretanja proizvodnje i društva. Istinski početak sistematskog rada na kulturi ljudskog tijela

počinje na višim nivoima razvitka, kada ljudsko tijelo i kretanje više ne znače samo gomilu

mišića i puku lokomociju, već se počinju na određeni način njegovati, osposobljavati za

određene vještine, vježbati radi uspješnijeg rada ili u neku drugu svrhu. Evidentno je da

fizička kultura nije postojala prije kulture, odnosno kultivisanje tijela i pokreta nije moglo

predhoditi kultivaciji drugih oblika ljudske egzistencije. Pod kulturom uopšte, u najširem

smislu termina, obično se podrazumijeva ukupnost naučnog ponašanja, sa svim proizvodima

toga ponašanja.

Nekoliko definicija fizičke kulture:

1. Svjesna, planska, slobona, cjelishona, stvaralačka društvena djelatnost za sazna-

vanje i upravljanje materijalnim i duhovnim dobrima ljudskih fizičkih aktivnosti, struktu-

ralnih kao: fizičko vaspitanje, sport i sportska rekreacija.

2. Fizička kultura predstavlja deo materijalnih i duhovnih vrijednosti društva

usmjerenih, posebnim i raznovrsnim kretnim (motoričkim) aktivnostima, ka optimalnom

bio-psiho-socijalnom statusu čovjeka.

Dilema oko pojma „fizička kultura“ pričinjava teoriji pa i praksi ozbiljne poteškoće.

S jedne strane, ovaj termin podrazumijeva idealističku podjelu čovjeka na tjelesnu i

duhovnu, a s druge strane implicira na fizičko obrazovanje i sport. Izlaz iz ove pojmovne

zbrke treba tražiti u jednom dovoljno širokom terminu koji bi obuhvatio sve ono što je

zajedničko i fizičkom vaspitanju, sportu, rekreaciji itd. i što karakteriše osnovne ciljeve

društva u ovoj oblasti. Kultura, kako se ponovo ispostavlja, obuhvata sve čovjekove ak-

tivnosti u oblasti materijalog i duhovnog rada, kao i tvorevine, promjene koje su nastale u

prirodi, društvu i ljudskom mišljenju kao posljedica tih aktivnosti. Moglo bi se reći da

kultura predstavlja stvaranje novih vrijednosti koje se objektiviraju putem rada.

Pojam „fizička kultura“ odnosi se na oblast stvaranja promjena koje se neposredno

očitavaju na čovjekovom fizičkom biću, to su djelatnosti kojima je neposredni cilj svrsi-

shodno mijenjanje čovjekovih fizičkih osobina i sposobnosti. Međutim, razjašnjenje samih

riječi nije dovoljno za shvatanje pojma. Ono što iz samih riječi ne proizilazi jeste to da

fizička kultura podrazumijeva istovremeno proces stvaranja n ovih vrijednosti. Osim toga,

naziv „fizička kultura“ odnosi se i na znanje o tom procesu i tim vrijednostima, tj. u njemu

je i pojam nauke o fizičkoj kulturi. Drugim riječima, kad se kaže fizička kultura, obično se

misli i na nauku o fizičkoj kulturi.

Fizička kultura ne obuhvata samo cjelokupnost materijalnih i kulturnih vrijednosti,

već podrazumijeva i određenu svjesnu ljudsku aktivnost i njene rezultate. Ta svjesna

aktivnost manifestuje se u obliku najrazličitijih fizičkih kretnji, a u cilju ostvarivanja


79

određenih rezultata. Ovi rezultati su sasvim drugačije prirode od rezultata nužnog pro-

izvodnog rada. Naime, dok je u procesu rada cilj fizičke aktivnosti određeni materijalni

proizvod, ovdje su ciljevi sasvim drugačije prirode. Pošto je postojanje ljudske materijalno-

biološke prirode (fizičko biće) dato (individui) nezavisno od čovjekove djelatnosti, slobodno

možemo reći da je fizička kultura zadatost svjesnog njegovanja ljudskog fizičkog bića. Ona

se prije svega odnosi na ljudsko tijelo, zatim sa teorijskog aspekta ulazi u domen nauke, a u

obrazovno-vaspitnoj djelatnosti pojavljuje se kao predmet fizičko vaspitanje.

3. FIZIČKO VASPITANJE

Fizičko vaspitanje je najorganizovaniji, najsistematičniji i stručno vođen obrazovno-

vaspitni proces u kom se, u povezanosti sa ostalim vaspitno obrazovnim područjima,

sistematskim i različitim specifičnim kretnim aktivnostima teži ostvarenju glavnih ciljeva

našeg socijalnog sistema (razvijanje motoričkih sposobnosti i sticanje motoričkih navika)

kao vrijednosti koje se žele dostići, u širem cjelokupnom razvoju ličnosti učenika.

Pod vaspitanjem uopšte podrazumijevamo ukupno kulturno oblikovanje, sa nagla-

skom na formiranju ličnosti i njenog pogleda na svijet, dok obrazovanje podrazumijeva

sticanje znanja. Možemo reći da vaspitanje obuhvata i obrazovanje.

Fizičko vaspitanje je planska organizaciona aktivnost koju čovjek, prema objek-

tivnim društvenim potrebama, koristi za svoje sve veće oslobođenje putem fizičkih

aktivnosti.

Postoje i druga, slična ili različita, tumačenja pojma fizičko vaspitanje:

1. Fizičko vaspitanje, deo opšteg vaspitnog procesa u kojem se fizičkim vježbama,

planski i sistematski utiče na fizičku konstituciju vaspitanika, kako bi se i pomoću ove vrste

vaspitanja pomoglo ostvarenju svestrano razvijene ličnosti. Cilj fizičkog vaspitanja je

podizanje radne i odbrambene sposobnosti pojedinca i društva, a njegovi se zadaci, uz

zdravstvene, higijenske, vaspitne i obrazovne, sastoje i u pružanju razonode zdravog odmora.

2. Fizičko vaspitanje je pedagoški proces izgrađivanja i oblikovanja svestrane

ličnosti primjenom adekvatnih motoričkih aktivnosti.

3. Fizičko vaspitanje je planska i sistematska aktivnost kojoj je cilj da putem

fizičkog vježbanja u pravcu svestranosti i putem treninga u pravcu stvaralaštva u određenim

sportskim granama razvija ljudsku ličnost u smislu ostvarenja vaspitnog cilja,

4. Fizičko vaspitanje je pedagoški proces izgrađivanja i oblikovanja cjelovite ličnosti

primjenom odgovarajućih kretnih aktivnosti. To je smišljeni, sistematskii trajni proces

uticaja na čovjeka putem naročito organizovane kretne aktivnosti, radi rješavanja određenih

vaspitnih zadataka.

Ciljevi, sredstva i fizionomija fizičko-vaspitne aktivnosti, kao i svake druge

aktivnosti, mijenjali su se kroz istoriju. Naime, ne postoji fizičko vaspitanje koje bi bilo

nezavisno od konkretnih istorijskih okolnosti. U svakoj društveno-ekonomskoj formaciji

razvija se i nastaje i određeni istorijski cilj vaspitanja a, u skladu s njim, i cilj fizičkog

vaspitanja. Uporedo sa fizičkim vaspitanjem razvijaju se i mijenjaju i ostale komponente

vaspitanja: umno, moralno, estetsko itd. sve to stoji u dijalektičkom odnosu tijesne među-

sobne povezanosti i uzajamnog uticaja.

Da bismo doznali kakvo je bilo fizičko vaspitanje ranijih epoha, nužno moramo

pogledati kakvi su bili ljudi tj. kakve su bile njihove potrebe, njihove proizvodne snage,

njihov način proizvodnje i na kraju društveni odnosi koji su iz tih uslova opstanka proizašli.


80

Nastanak fizičkog vaspitanja vezan je i za oruđa za rad. Kada je čovjek sagledao da zašiljeni

kamen efikasnije djeluje od zaobljenog, da se dugačkim štapom može dohvatiti plod koji

nije na dohvat ruke i tome slično, on je dobio želju da to znanje na neki način prenese

čovjeku i hordi. Objektivni faktori nastanka fizičkog vaspitanja jesu materijalni uslovi

života, u konkretnom slučaju lov.

Danas se sa sigurnošću može reći da lov nije mogao biti prvi isključivi faktor koji je

uslovio pojavu fizičkog vaspitanja, već su to sami materijalni uslovi koji su vladali prije

čovjekovog pohoda u lov.

Analizirajući razvoj fizičkog vaspitanja kroz istoriju, možemo zaključiti da se klasno

fizičko vaspitanje temeljilo na nedovoljnoj proizvodnji, a ovu klasnu karakteristiku uništava

pun razvitak modernih proizvodnih snaga. Misao da se ekonomske epohe ne razlikuju po

tome šta se pravi, nego po tome čime se pravi, kojim sredstvima za rad, možemo

konstatovati; da su lik i strijela odlika fizičkog vaspitanja u prvobitnoj zajednici, helebarda-

fizičko vaspitanje srednjeg vijeka, a barutna puška – fizičko vaspitanje kapitalizma. Za

fizičko vaspitanje u socijalizmu karakteristično je stvaranje posebne (nove) nauke (fizička

kultura, kineziologija) koja ima zadatak da proučava zakonitosti čovjekovog kretanja dajući

mu humanu, ljudsku vrijednost.

4. FIZIČKA VJEŽBA

Fizička vježba je, kao osnovno sredstvo fizičkog vaspitanja učenika, posebno

odabrana i oblikovana metodička kretna aktivnost ili sistem pokreta i kretanja objedinjenih

u relativno zaokružene strukturne cjeline kojoj je prvenstveno, a) biološki cilj, dostizanje

optimalnog nivoa motoričkih sposobnosti i b) pedagoški cilj, sticanje motoričke

informisanosti samim sticanjem kretnih navika. To je specijalno odabrana motorna aktivnost

kojoj je cilj proširenje nivoa fizičkog razvitka čovjeka, formiranje i usavršavanje njegovih

kretnih umješnosti, navika i svojstava. Sadržaj ovih specijalno sastavljenih aktivnosti,

kojima se proširuje nivo fizičkog razvoja čovjeka i formiraju druga brojna motorička

svojstva, potiče iz radne i životne aktivnosti čovjeka i služe za rješavanje specijalnih

pedagoških i zdravstvenih zadataka. Fizička vježba podrazumijeva sve one pokrete koje

čovjek svjesno koristi za svoj razvitak i usavršavanje u duhu društveno uslovljenog

vaspitnog cilja. Međutim svi pokreti, kretanja i aktivnosti ne mogu se nazvati fizičkom

vježbom u duhu fizičkog vaspitanja i pored toga što oni nesumljivo utiču na naš organizam,

kao; svakodnevno hodanje, sjedenje, pisanje, rad u polju, fabrici itd. Iako iz ovih

svakodnevnih radnih aktivnosti nastaju fizičke vježbe, one se ne mogu tako nazvati zato što

je njihov utiicaj na organizam uvijek slučajan pa one mogu uticati pozitivno ili negativno.

Evo još nekoliko definicija fizičke vježbe:

1. Fizička vježba je motorna aktivnost namijenjena transformacijama čovjeka.

2. Pod fizičkom vježbom podrazumijevamo pokret, kretanje ili mišićnu aktivnost

koje primijenjujemo radi određenog uticaja na organizam čovjeka.

3. Tjelesna vježba je sredstvo fizičkog vaspitanja koje obuhvata sve pokrete ili

kretanje koje čovjek koristi za svoj razvitak i usavršavanje u duhu društveno uslovljenog

vaspitnog cilja.

4. Određeni pokret koji čovjek obavlja u cilju održavanja, razvijanja ili usavršavanja

svojih fizičkih i funkcionalnih sposobnosti i fizičkog razvoja uopšte.


81

U prvom slobodnom vremenu naš predak je podučavao druge, a i sam vježbao

gađanje kopljem, lukom i strijelom kako bi uspješnije pogodio plijen i obezbijedio sebi

hranu. To čini jer je kroz istoriju shvatio značaj ponavljanja pokreta.

Daljom evolucijom ljudskog društva fizičke vježbe su dobijale i druga značenja.

Čovjek je i dalje radio uz pomoć fizičkih vježbi, fizičkog kretanja, ali je isto tako, zahva-

ljujući višem stepenu svijesti, počeo da trči, skače, baca i onda kada ove fizičke kretnje nisu

imale utilitaran karakter. Pošto fizička vježba ne razvija samo mišić, već djeluje i na volju,

karakter, čitav psihički život, ona se počinje koristiti i za razvoj inteligencije, otklanjanje

deformiteta i dr. Tako se još u najstarije vrijeme javlja kulturizam, vježbanje radi takve

privlačnosti tijela koje će biti ugodno samo oku, dok se danas naučno objelo- danjuje da se

fizičkom vježbom mijenja kako čovjek tako i sama objektivna priroda. Svaka aktivnost

samo radi forme, kretanje radi kretanja, postaje sama sebi cilj i gubi svoju vezu potrebama

društva a, samim tim, i svoju vrijednost. Takvi pokreti ne stvaraju čovjeka već upravo

pokreti radne stvaralačke aktivnosti čije je djelovanje na organizam čovjeka, u suštini,

pozitivno i progresivno.

Ukoliko fizičku vježbu oslobodimo slučaja, a ubacimo svjesnu komponentu, potrebu

da čovjek fizičko vježbanje svjesno koristi za svoj razvitak i usavršavanje – tada i hodanje

ulicom, rad u polju, radionici može biti fizička vježba. Stoga fizičku vježbu možemo defi-

nisati kao pokrete i kretanja mišićnog sistema koji se vrše radi određenog uticaja na organi-

zam kako bi stvaralačka aktivnost čovjeka bila na što višem nivou.

5. FIZIČKO VJEŽBANJE

Fizičko vježbanje, kao proces ili aktivnost primjene fizičkih vježbi, jeste proces

prilagođavanja kojim se, primjenom različitim motoričkih (kretnih) aktivnosti, odnosno

putem sistematskog ponavljanja fizičkih vježbi (kao složenog neurofiziološkog i biodina-

mičkog procesa) izazivaju pozitivne promjene čovjekovih sposobnosti od nekog početnog

(inicijalnog) do željenog, završnog (finalnog) stanja. Takođe fizičkim vježbanjem pod-

razumijevaju se pokreti i kretanja čiji je cilj usavršavanje ljudskih sposobnosti. To je,

takođe, proces svjesnog, organizovanog i planskog kretanja materijalno-biološke prirode

čovjeka pri čemu čovjek, primjenjujući fizičke vježbe, ostvaruje određene postavljene

ciljeve.

Fizičko vježbanje je proces razvijanja vještina, navika i sposobnosti, odnosno, to je

više puta ponovljeno izvođenje fizičkih vježbi.

Ukoliko je to proces redovnog vježbanja kome je svrha postizanje odličnih sportskuh

rezultata, onda se taj oblik vježbanja naziva treningom; ukoliko se fizički vježba radi

učvršćavanja i jačanja zdravlja, zabave i razonode, tada je to rekreacija, ovaj vid vježbanja

se preporučuje kao odličan i uspješan metod u suprostavljanju sve većoj bolesti modernog

doba-hipokineziji; ukoliko se fizičkim vježbama otklanjaju određeni deformiteti tijela, tada

je kineziterapija. Kad dodamo da naše tijelo bez vježbanja gubi funkciju, a stvoreno je da

dnevno obavi niz radnji kako bi opstalo i razvijalo se, onda je suvišno govoriti o značaju

vježbanja.

Fizičko vježbanje predstavlja osnovni način fizičkog vaspitanja, sistematske dje-

latnosti usmjerene na unapređenje opštih i specijalnih sposobnosti ljudske jedinke. Moglo bi

se reći da fizičko vježbanje, kao proces organizovanog i planskog kretanja materijalno-

biološke prirode čovjeka, nastaje sa radom. Prvo fizičko vježbanje bilo je vezano za

praktičnu, životnu djelatnost ljudi, za osiguravalje materijalnih uslova života.


82

Za svaki dobar sportski ili neki drugi rezultat potrebno je i vježbanje, usavršavanje

određenih sposobnosti, ali je najbitnije pitanje čemu to vježbanje jer emancipacija ruke i

noge postaje ljudski značajna tek zahvaljujući emancipaciji glave. Fizičkim vježbanjem

čovjek može da se bavi i pri obavljanju svojih svakodnevnih obaveza, kao odlazak na posao

trčanjem, izvođenje vježbi oblikovanja na radnom mjestu itd. Ovakve fizičke kretnje postaju

fizičko vježbanje ukoliko čovjek svjesno programira tu aktivnost povezujući je sa svojom a,

ujedno, i društvenom praksom. Ovdje se fizičko vježbanje istinski identifikuje sa radnom

stvaralačkom aktivnošću.

6. ZAKLJUČAK

Ljudsko kretanje proizilazi iz vječite ljudske potrebe i nužnosti da prirodu prila-

gođavaju svojim potrebama. Stoga možemo reći da svijet ne određuje fizičko kretanje

čovjeka, već da je ljudsko kretanje uvijek produkt društvenog razvitka. Proizvodne snage,

bez obzira na koje se doba istorije misli, uvijek reprodukuju takvo fizičko biće čovjeka koje

najadekvatnije njegovu radnu, životnu djelatnost čini svrsishodnim. Ljudske sposobnosti,

bile one fizičke ili duhovne prirode, uvijek će se pokoravati moći proizvodnje koja će

zadovoljavanjem ljudskih potreba uvijek stvarati nove sposobnosti i nove potrebe. Čovje-

kovo kretanje je uvijek onako kakva je fizička tj. materijalno-biološka priroda čovjeka, a

fizička priroda čovjeka nije ništa drugo do društveno biće. Suština kretanja čovjekovog

tijela nalazi se u prisnoj povezanosti ruku i nogu sa procesom rada. Fizičko postojanje i

fizičke sposobnosti nisu ništa drugo do ukupnost čovjekove proizvodne djelatnosti. Fizička

aktivnost je, posebno, važna u djetinjstvu za razvoj funkcionalnih sposobnosti srca, pluća,

mišića i razvoj skeleta. Ako se nedovoljno razvijaju tokom rasta, mogućnost za optimalan

razvoj tih organskh sistema je vjerovatno izgubljena. Umjereno kretanje, takođe, pozitivno

utiče i na mentalno zdravlje, time što dovodi do popuštanja duševne napetosti tokom života.

Fizičko kretanje, kako u djetinjstvu, tako i u zrelom dobu jako utiče na kontrolu tjelesne

mase.


83

7. LITERATURA

1. Berković, L., Blagajac, M., Raič, D., & Kokovič, D, (1986). Društveno-teorijske osnove

fizičke kulture. Novi Sad: Fakultet fizičke kulture.

2. Berković, L., & Vuković, R., (1997). Teorija fizičke kulture. Novi Sad: Fakultet fizičke

kulture.

3. Leskošek, J., (1976). Teorija fizičke kulture. Beograd: Jugoslovenski zavod za fizičku

kulturu.

4. Matić, M., & Bokan, B., (1990). Fizičko vaspitanje - uvod u stručno-teorijsku

nadgradnju. Novi Sad: OKO.

5. Matić, M., (1992). Opšta teorija fizičke kulture. Beograd: Fakultet fizičke kulture.

6. Polič, B., (1967). Teorijske osnove fizičke kulture. Beograd: Zavod za fizičku kulturu.

7. Raič, A., (1990). Fizička kultura u savremenom društvu (skripta). Novi Sad: Fakultet

fizičke kulture.


84

Časopis Sport i Zdravlje publikuje radove iz oblasti fizičkog vaspitanja i sporta i dodirnih bio-

medicinskih, humanističkih, društvenih i prirodnih nauka, sa neobjavljenim rezultatima naučnih

istraživanja i novim empirijskim iskustvima. Dostavljen rukopis koji nije pripremljen u skladu sa

Uputstvom za autore biće odmah vraćen autoru na doradu. Autor je u potpunosti odgovoran za sadržaj

i leksiku rada. Svi radovi podležu recenziji.

KATEGORIZACIJA RADOVA

Časopis objavljuje članke, polemike, osvrte, prikaze knjiga, tematske bibliografije, patente, izveštaje

i vesti o naučnim i stručnim skupovima i slične dokumente značajne za oblast fizičkog vaspitanja i

sporta.

Kategoriju članka određuju recenzent i Redakcija. Recenzirani radovi se svrstavaju u sledeće

kategorije:

• izvorni naučni članak,

• pregledni članak,

• prethodno saopštenje,

• referat na naučnom / stručnom skupu, pozivno predavanje i saopštenje,

• naučna kritika, polemika, osvrt

• stručni članak.

RUKOPIS RADA

Rukopis treba da se preda na srpskom jeziku, napisan ćiriličnim / latiničnim pismom i na engleskom

jeziku, vrsta slova Times New Roman, veličina slova 11, razmak između redova single.

Rukopis rada obuhvata: opremu rukopisa, tekst, fusnote, citiranu literaturu, priloge (tabele, slike,

grafikone i sl.).

TEKST

Dužina teksta ograničena je na 10 štampanih strana, format papira A4, margine 2 cm. Generalno tekst

treba da bude napisan u sledećim poglavljima: Uvod, Metod, Rezultati sa diskusijom, Zaključak.

U tekstu rada citirana literatura se navodi prema APA sistemu (vidjeti: Publication Manual of the

American Psychological Association, www.apastyle.org) navođenjem autora i godine na koje se

navod odnosi.

LITERATURA

Uz tekst rada navodi se popis isključivo onih djela koja se citiraju u radu. Radovi se citiraju

prema APA sistemu (videti: Publication Manual of the American Psychological Association;

www.apastyle.org). Popis otpočeti na novoj strani (iza teksta) pod naslovom Literatura, sa konti-

nuiranom paginacijom arapskim ciframa.

Radove slati na adresu:

Časopis ,,Sport i Zdravlje”


Stambulčić bb

71420 Pale, BiH

ili elektronski na e-mail: [email protected]

[email protected]

[email protected]

nauČno-struČni Časopis iz oblasti fiziČkog ...sportizdravlje.rs.ba/files/godina vii, broj...

Documents