ncd nhes v_2016

บรรณาธการอำานวยการ

บรรณาธการบรหาร

ทมบรรณาธการ

คณะผเขยน

ออกแบบรปเลม

พสจนอกษร

พมพครงท 1

ISBN

จดทำ�โดย

สนบสนนโดย

ดร.ทพญ.ศรวรรณ พทยรงสฤษฏ

นพ.อรรถเกยรต กาญจนพบลวงศ

ดร.ภญ.ธนพนธ สขสอาดภญ.วรรณสดา งามอรณนายวชชกร สรยะวงศไพศาล

บทท 1 | 9 เปาหมาย และ 25 ตวชวดระดบโลกนพ.อรรถเกยรต กาญจนพบลวงศ

บทท 2 | สรปสถานการณสำาคญโรคไมตดตอและปจจยเสยงหลกนพ.วชย เอกพลากร ดร.ภญ.ธนพนธ สขสอาด และนพ.อรรถเกยรต กาญจนพบลวงศ

บทท 3 | การขบเคลอนมาตรการและนโยบายทเกยวของกบการควบคมโรคไมตดตอในประเทศไทย 1 การดำาเนนงานเพอปองกนและควบคมโรคไมตดตอในภาพรวม 2 การบรโภคเครองดมแอลกอฮอล 3 การขบเคลอนเพอลดปจจยเสยง กจกรรมทางกายทไมเพยงพอ 4 การลดการบรโภคเกลอและโซเดยมในประเทศไทย 5 การควบคมปองกนการบรโภคยาสบ 6 การควบคมปองกนภาวะความดนโลหตสง 7 การจดการดานโภชนาการเพอปองกนและควบคมภาวะอวนและเบาหวาน 8 ยาเพอปองกนโรคหวใจวายเฉยบพลนและโรคหลอดเลอดสมอง 9 การมยาทจำาเปนและเทคโนโลยขนพนฐานสำาหรบรกษา/บรการผปวยโรคไมตดตอ 10 โอกาสในการบรรลเปาหมายใน พ.ศ.2568 สำานกโรคไมตดตอ, สำานกควบคมการบรโภคยาสบ, สำานกงานคณะกรรมการควบคมเครองดมแอลกอฮอล, และศนยพฒนานโยบายและยทธศาสตรแผนงานควบคมโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค, เครอขายลดเคม, ศนยวจยและจดการความรเพอการควบคมยาสบ, ศนยวจยปญหาสรา, สำานกวจยนโยบายสรางเสรมสขภาพ, แผนงานวจยนโยบายอาหารและโภชนาการเพอการสรางเสรมสขภาพ, กองออกกำาลงกายเพอสขภาพ และสำานกโภชนาการ กรมอนามย

บทท 4 | บทสรปและขอเสนอแนะเชงนโยบายตอรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขดร.นพ.วชช เกษมทรพย

The Colorsleeper

สกฤตา พมดวง, จรนพร คงศรจนทร, หทยชนก สมาล, กตตกวน ทองโสมสวสด

5,000 เลม

978-616-11-3038-1

สำานกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศอาคารคลงพสด (ถ.สาธารณสข 6) กระทรวงสาธารณสข ถ.ตวานนท อ.เมอง จ.นนทบร 11000

แผนงานเครอขายควบคมโรคไมตดตอ (Thai NCD network) ภายใตความรวมมอระหวางรฐบาลไทยและองคการอนามยโลก และไดรบสนบสนนทนรวมจากสำานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต และสำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ

NCDs©บบท 2

“Kick off to the Goals”

I

Noncommunicable diseases (NCDs) หรอ กลมโรคไมตดตอ ซงประกอบไปดวยโรคหลก คอ โรคหวใจและหลอดเลอด โรคมะเรง โรคทางเดนหายใจเรอรง และโรคเบาหวาน เปนสาเหตของการตายของประชากร 38 ลานคนทวโลกในแตละป หรอ คดเปนสดสวนรอยละ 68 ของสาเหตการตายทงหมดของประชากรโลก (56 ลานคนใน พ.ศ. 2555) และมากกวา 16 ลานคนเปนผทเสยชวตในชวงอายตำากวา70 ป หรอเรยกวาเปนการตายกอนวยอนควร โดยเฉพาะในกลมประเทศทมรายไดตำาและปานกลาง มภาระโรคจากการตายกอนวยอนควรนมากถงรอยละ 82 ซงสงผลกระทบตอการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ โดยมการประมาณความสญเสยทางเศรษฐกจในชวง 15 ปขางหนา ทประมาณ 7 ลานลานดอลลารสหรฐ และประชากรอกจำานวนหลายลานคนทจะยงตองอยกบความยากจน ในเดอน พฤศจกายน พ.ศ. 2555 องคการอนามยโลก มขอตกลงรวมกนกบประเทศสมาชก เพอกำาหนดเปาหมายและกรอบในการตดตามความกาวหนาในการแกปญหากลมโรค NCDs ประกอบดวย 9 เปาหมายหลก และ 25 ตวชวด ทจะตองบรรลรวมกน ใน พ.ศ. 2568 ซงครอบคลมประเดนดานการปองกน และการรกษาพยาบาล (WHO global action plan on NCDs, 2014) หนงสอ “รายงานสถานการณโรค NCDs: มงหนาสเปาหมายระดบโลก (kick off to the goals) ฉบบน เปนฉบบทมเนอหาตอเนองจาก “รายงานสถานการณโรค NCDs วกฤตสขภาพ วกฤตสงคม” ใน พ.ศ. 2557 โดยจะมงเนนไปทเปาหมายระดบโลก ทประเทศไทยตองบรรลภายใน พ.ศ. 2568 นนคอเปาหมายทเรยกวา “9 global NCD targets” ซงในหนงสอฉบบนผอานจะทราบขอมลเกยวกบเปาหมาย และตวชวดเบองตนในบรบทประเทศไทย, สถานการณโรคและปจจยเสยงตาม 9 เปาหมาย, การขบเคลอนมาตรการและนโยบาย, โอกาสทประเทศไทยจะบรรลเปาหมาย ความเปนไปไดในการบรรล 9 เปาหมายของประเทศไทยภายใน พ.ศ. 2568 และขอเสนอแนะทมตอนโยบาย และระบบควบคมปองกนโรคไมตดตอในประเทศไทย สการบรรล 9 เปาหมายในอก 10 ปขางหนา ขอขอบคณภาคเครอขายทกภาคสวน ทมสวนรวมในการจดทำารายงานฉบบน อาทเชน สำานกควบคมโรคไมตดตอ, สำานกควบคมการบรโภคยาสบ, สำานกงานคณะกรรมการควบคมเครองดมแอลกอฮอล, ศนยพฒนานโยบายและยทธศาสตรแผนงานควบคมโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค, เครอขายลดเคม, ศนยวจยและจดการความรเพอการควบคมยาสบ, ศนยวจยปญหาสรา, สำานกวจยนโยบายสรางเสรมสขภาพ, แผนงานวจยนโยบายอาหารและโภชนาการเพอการสรางเสรมสขภาพ, กองออกกำาลงกาย และสำานกโภชนาการ กรมอนามย หวงเปนอยางยงวา งานชนน จะเปนขอมลหลกฐานเชงประจกษ ในการสนบสนนและผนกกำาลงหลายภาคสวนเพอขบเคลอนใหบรรล 9 global NCD targets ใน พ.ศ. 2568 แผนงานเครอขายควบคมโรคไมตดตอ

NCDs©บบท 2


III

คำานำา

สารบญ

สารบญตาราง

สารบญรปภาพ

I

III

IV

V

VII

2

14

14

15

16

17

18

19

20

23

24

32

33

36

44

47

50

54

55

58

59

60

64

NCDs©บบท 2


บทสรปผบรหาร

บทท 1 : 9 เปาหมาย และ 25 ตวชวดระดบโลก

บทท 2 : สถานการณจำาแนกตามตวชวดเบองตนทง 9 ตวชวด

ตวชวดท 1 อตราตายดวยโรคหวใจและหลอดเลอด โรคมะเรง โรคเบาหวานและ

โรคระบบ ทางเดนหายใจเรอรง ในประชากรอายระหวาง 30-70 ป

ลดลงรอยละ 25

ตวชวดท 2 ปรมาณการบรโภคแอลกอฮอลตอหวประชากรตอป

ในประชากรอายตงแต 15 ปขนไป ลดลงรอยละ 10

ตวชวดท 3 ความชกของการมกจกรรมทางกายทไมเพยงพอ

ในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป ลดลงรอยละ 10

ตวชวดท 4 การบรโภคเกลอหรอโซเดยมในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป

ลดลงรอยละ 30

ตวชวดท 5 ความชกของการสบบหรในประชากรอายตงแต 15 ปขนไป ลดลงรอยละ 30

ตวชวดท 6 ความชกของโรคความดนโลหตสงลดลงรอยละ 25

ตวชวดท 7 ความชกของโรคเบาหวานและภาวะอวน

ในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป ไมเพมขน

ตวชวดท 8 ประชากรอาย 40 ปขนไป ทมความเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด

ไดรบคำาปรกษาเพอปรบเปลยนพฤตกรรม และไดรบยาทเหมาะสมเพอปองกน

โรคหวใจและโรคหลอดเลอดสมอง (อมพฤกษ อมพาต) ไมนอยกวารอยละ 50

ตวชวดท 9 การมยาทจำาเปนและเทคโนโลยขนพนฐานสำาหรบรกษา/บรการผปวยโรคไม

ตดตอทสำาคญในสถาน บรการรฐและเอกชนรอยละ 80

บทท 3 : การขบเคลอนมาตรการและนโยบายทเกยวของกบการควบคมโรคไมตดตอ

3.1 การดำาเนนงานเพอปองกนและควบคมโรคไมตดตอในภาพรวม

3.2 การบรโภคเครองดมแอลกอฮอล

3.3 การขบเคลอนเพอลดปจจยเสยง กจกรรมทางกายทไมเพยงพอ

3.4 การลดการบรโภคเกลอและโซเดยมในประเทศไทย

3.5 การควบคมปองกนการบรโภคยาสบ

3.6 การควบคมปองกนภาวะความดนโลหตสง

3.7 การจดการดานโภชนาการเพอปองกนและควบคมภาวะอวนและเบาหวาน

3.8 ยาเพอปองกนโรคหวใจวายเฉยบพลนและโรคหลอดเลอดสมอง

3.9 การมยาทจำาเปนและเทคโนโลยขนพนฐานสำาหรบรกษา/บรการผปวยโรคไมตดตอ

3.10 โอกาสในการบรรลเปาหมายใน พ.ศ.2568

บทท 4 : บทสรปและขอเสนอแนะเชงนโยบายตอรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข

IV

ตารางท 1A: 4 พฤตกรรมเสยง 4 การเปลยนแปลงทางสรรวทยา และ 4 กลมโรคตามแนวคด

4x4x4 โมเดล

ตารางท 1B: รายการ 9 เปาหมายและตวชวดระดบโลกในการปองกนและควบคมโรคไมตดตอ

ภายใน พ.ศ. 2568

ตารางท 1C: รายละเอยดนยาม แหลงขอมลของ 9 เปาหมายของการควบคมปองกนโรคไมตดตอ

ระดบโลกและตวชวดเบองตน 9 ตวชวด ทใชสำาหรบประเทศไทย

NCDs©บบท 2


2

4

8

V

รปท 1A: กลมโรคหลก NCDs, 4 การเปลยนแปลงทางสรรวทยา และ 4 ปจจยเสยงทางพฤตกรรม

(อางองรปท 1A จากรายงานสถานการณโรค NCDs วกฤตสขภาพ วกฤตสงคม 2557)

รปท 2A: อตราตายดวยโรคหวใจและหลอดเลอด โรคมะเรง โรคเบาหวานและโรคปอดเรอรงในประชากร

อายระหวาง 30-70 พ.ศ. 2552, 2554 และ 2556 เปรยบเทยบกบสถานการณเปาหมายใน

พ.ศ.2568 โดยใช พ.ศ. 2552 เปนปอางอง

รปท 2B: ปรมาณการบรโภคแอลกอฮอลบรสทธ (ลตร) ตอหวประชากรไทยอายตงแต 15 ปขนไป

พ.ศ. 2553–2557

รปท 2C: ความชก (รอยละ) ของการมกจกรรมทางกายทไมเพยงพอในประชากรอายตงแต 15 ปขนไป

สำารวจโดย สำานกงานสำารวจสขภาพประชาชนไทย โดยใชแบบสอบถาม GPAQ ใน

ประชากรอายตงแต 15 ปขนไป เปรยบเทยบกบสถานการณเปาหมายใน พ.ศ.2568 โดย

ใช พ.ศ.2552 เปนปอางอง

รปท 2D: ความชกของการสบบหรในประชากรอายตงแต 15 ปขนไป และเสนแนวโนม พ.ศ. 2554, 2556

และ 2557 สำารวจโดยสำานกงานสถตแหงชาตเปรยบเทยบกบสถานการณเปาหมายใน

พ.ศ. 2568 โดยใช พ.ศ. 2554 เปนปอางอง

รปท 2E: ความชกของความดนโลหตสงในประชากรไทย พ.ศ.2547 และ พ.ศ.2552 จากการสำารวจ

สขภาพประชาชนไทย โดยการตรวจรางกาย ในประชากรอายตงแต 15 ปขนไป

เปรยบเทยบกบสถานการณเปาหมายใน พ.ศ. 2568 โดใช พ.ศ.2554 เปนปอางอง

รปท 2F: ความชก (รอยละ) โรคเบาหวานในประชากรไทย พ.ศ. 2547 และ 2552 จากการสำารวจสขภาพ

ประชาชนไทย โดยการตรวจรางกาย เปรยบเทยบกบสถานการณเปาหมายใน พ.ศ. 2568

โดยใช พ.ศ. 2554 เปนปอางอง

รปท 2G: ความชกของประชากรไทยอาย 18 ปขนไปทมคา BMI > 25 กโลกรมตอตารางเมตรและ

ทมคา BMI > 30 กโลกรมตอตารางเมตร พ.ศ. 2547, 2552 และ 2557

รปท 2H: ความชก (รอยละ) ของภาวะอวน (BMI > 25 กโลกรมตอตารางเมตร) ในประชากรไทย

พ.ศ. 2552 และ 2557 จากการสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย

เปรยบเทยบกบสถานการณเปาหมายใน พ.ศ. 2568 โดยใช พ.ศ. 2552 เปนปอางอง

รปท 3A: กลไกการขบเคลอนงาน NCDs ในระดบจงหวด

รปท 3B: ยทธศาสตรนโยบายแอลกอฮอลแหงชาตใน พ.ศ. 2552

รปท 3C: อตราภาษสรรพสามตบหร อตราการสบบหร และมาตรการการควบคมการบรโภคยาสบ

รปท 3D: มาตรการทผานมาและชองทางเพมประสทธภาพ MPOWER

NCDs©บบท 2


3

14

15

16

18

19

20

21

22

34

37

51

52

สารบญรปภาพ

VII

NCDs©บบท 2


“รายงานสถานการณโรค NCDs: มงหนาสเปาหมายระดบโลก (kick off to the goals) ฉบบน จดทำาเพอรวบรวมขอมลสถานการณขอมลของกลมโรคไมตดตอ (Noncommunicable disease/NCDs) มเนอหาตอเนองจาก “รายงานสถานการณโรค NCDs วกฤตสขภาพ วกฤตสงคม” ใน พ.ศ. 2557 โดยจะมงเนนไปท 9 เปาหมายระดบโลก (9 global NCD targets) ตามทองคการอนามยโลกไดกำาหนดใหเปนกรอบในการตดตามความกาวหนาในการแกปญหากลมโรค NCDs ซงประกอบดวย 9 เปาหมายหลก และ 25 ตวชวด ทจะตองบรรลรวมกนใน พ.ศ. 2568 กลมโรค NCDs เปนสาเหตการเสยชวตของประชากรถง 38 ลานคนทวโลกในแตละป หรอคดเปนรอยละ 68 ของการเสยชวตของประชากรโลกทงหมดใน พ.ศ. 2555 และมากกวา 16 ลานคนเปนผทเสยชวตในชวงอายตำากวา 70 ป หรอเรยกวาเปนการตายกอนวยอนควร โดยเฉพาะในกลมประเทศทมรายไดตำาและปานกลาง มภาระโรคจากการตายกอนวยอนควรนมากถงรอยละ 82 ซงสงผลกระทบตอการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ โดยมการประมาณความสญเสยทางเศรษฐกจในชวง 15 ปขางหนา ทประมาณ 7 ลานลานดอลลารสหรฐ และประชากรอกจำานวนหลายลานคนทจะยงตองอยกบความยากจน ในขณะทประเทศไทยนน กเปนอกประเทศทปญหา NCDs ทวความรนแรงขนอยางชดเจน โดยเพมขนทงจำานวนผเสยชวตและสดสวนการเสยชวตจากโรค NCDs จากการศกษาภาระโรครายงานวา จำานวนผเสยชวตจากโรค NCDs นนเพมขนจาก 314,340 คนใน พ.ศ. 2552 เปน 349,090 คนใน พ.ศ. 2556 หรอกลาวไดวา มผเสยชวตจากโรค NCDs เพมขนเฉลย 8,687.5 คนตอป ซงสงกวาการรายงานในเลมแรก (8,054 คนตอป) และสถานการณของกลมโรค NCDs ตาม 9 เปาหมายหลก โดยภาพรวมพบวารนแรงเพมขนในเกอบทกเปาหมายทมการสำารวจความกาวหนาในการดำาเนนการ ยกเวนเพยงเปาหมายท 5 ปจจยเสยงเรองการสบบหรทสามารถลดลงเพยงเลกนอยแตกยงหางไกลกบการทจะบรรลเปาหมายใน พ.ศ. 2568 ในการทจะลดลงใหไดรอยละ 30 สถานการณลาสดของประเทศไทยตาม 9 เปาหมาย คอ 1) อตราการตายกอนวยอนควรจากโรคไมตดตอเพมขนจาก 343.06 ตอแสนคนใน พ.ศ. 2552 เปน 355.30 ตอแสนคนใน พ.ศ. 2556 2) ปรมาณการบรโภคแอลกอฮอลตอหวประชากรตอปในประชากรอายตงแต 15 ปขนไป เพมขนจาก 6.7 ลตร/คน/ป จาก พ.ศ. 2552 เปน 6.9 ลตร/คน/ป ใน พ.ศ. 2557 3) ความชกของการมกจกรรมทางกายทไมเพยงพอในประชากรอายตงแต 18 ปขนไปเพมขนจากรอยละ 18.5 ใน พ.ศ. 2552 เปนรอยละ 19.2 ใน พ.ศ. 2557 4) การบรโภคเกลอและโซเดยมในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป ยงไมมการรายงานผลการสำารวจคร งใหมยงคงใชผลการสำารวจ พ.ศ. 2552 ท 3,246 มก./วน

NCDs©บบท 2


VIII

NCDs©บบท 2


5) ความชกของการสบบหรในประชากรอายตงแต 15 ปขนไป ลดลงเลกนอยจากรอยละ 21.4 ใน พ.ศ. 2554 เปนรอยละ 20.7 ใน พ.ศ. 2557 6) ความชกของโรคความดนโลหตสงในประชากรอาย 18 ปขนไป เพมขนจากรอยละ 21.4 ใน พ.ศ. 2552 เปนรอยละ 24.7 ใน พ.ศ. 2557 7) ความชกของโรคเบาหวานในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป เพมขนจากรอยละ 6.9 ใน พ.ศ. 2552 เปนรอยละ 8.9 ใน พ.ศ. 2557 และความชกของภาวะอวนในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป เพมขนจากรอยละ 34.7 ใน พ.ศ. 2552 เปนรอยละ 37.5 ใน พ.ศ. 2557 สวนเปาหมายท 8 และ 9 ยงไมมผลการสำารวจอยางเปนทางการ แตดวยระบบการดำาเนนงานดานระบบบรการสาธารณสขทครอบคลมรวมถงระบบหลกประกนสขภาพทด ประเทศไทยจงนาจะบรรลเปาหมายทงสองขอนได เปนทนาสงเกตวาทผานมาประเทศไทยมความตระหนกและใหความสำาคญกบการดำาเนนงานปองกนและควบคมโรค NCDs โดยมการดำาเนนงานทงในภาพรวมของโรค NCDs และปจจยเสยงเฉพาะ ดงจะเหนไดจากการมยทธศาสตรระดบชาต คอ แผนยทธศาสตรสขภาพดวถชวตไทย และยทธศาสตรทเกยวของกบปจจยเสยงเฉพาะอก 3 ยทธศาสตร คอ แผนยทธศาสตรการควบคมยาสบแหงชาต พ.ศ. 2553-2557, 2558–2562 แผนยทธศาสตรนโยบายแอลกอฮอลระดบชาต พ.ศ. 2554-2563 แผนยทธศาสตรการจดการปญหาภาวะนำาหนกเกนและภาวะอวน พ.ศ.2553-2562 นอกจากน ยงมอก 3 ยทธศาสตรทกำาลงอยในชวงพฒนา คอ รางแผนยทธศาสตรการลดโซเดยมในประเทศไทย พ.ศ.2559-2568 รางแผนยทธศาสตรหวใจและหลอดเลอด รางแผนยทธศาสตรกจกรรมทางกาย ฉบบท 1 รวมทงรางแผนปฏบตการ บรณาการเพอควบคมและปองกนโรคไมตดตอ พ.ศ.2559 นอกจากน ยงมการดำาเนนการตามมาตรการทมประสทธผลและความคมคาสง (Best-buy intervention) ตามขอแนะนำาขององคการอนามยโลก ไปแลวหลายประเดน แตเปนทนาเสยดายทวกฤตปญหาโรค NCDs ในประเทศไทยยงคงไมมพฒนาการในทางทดขน โดยอตราการตายกอนวยอนควรดวยโรคไมตดตอ ความชกของการปวย และปจจยเสยงตางๆ ยงคงมแนวโนมเพมขนอยางตอเนอง ซงเปนสงทสะทอนไดวามาตรการและการดำาเนนการตางๆ ทงดานการสงเสรม ปองกน คดกรอง และรกษา ทดำาเนนการเพอควบคมปองกนโรคไมตดตอในชวงหลายปทผานมานนยงไมเพยงพอและมประสทธผลระดบประชากรตำา ทำาใหไมอาจตอบสนองตอปญหาวกฤตสขภาพจากโรค NCDs ได หากสถานการณการสนบสนนทงดานนโยบายและการลงทนเพอปองกนและควบคมโรคไมตดตอยงดำาเนนไปแบบเดม ไมมอะไรเปลยนแปลง จะเปนเรองยากทประเทศไทยจะบรรลเปาหมายใน พ.ศ. 2568

NCDs©บบท 2


IX

การควบคมปองกนโรคไมตดตอนนเปนทยอมรบในระดบสากลวามความจำาเปนตองดำาเนนมาตรการควบคมปจจยเสยงของโรค โดยองคการอนามยโลกแนะนำามาตรการจดการกบปจจยเสยงระดบประชากร (population-level interventions) เปนหลก จำาเปนตองอาศยอำานาจหนาทและความรวมมอจากภาคสวนอนนอกระบบสขภาพซงอยนอกอำานาจของกระทรวงสาธารณสข ดงนนการดำาเนนการทงหลายนตองมทงการประสานงานระหวางองคกรภาครฐดวยกน (ตางกระทรวง) และระหวางภาครฐกบภาคเอกชน ซงตองการภาวะการนำาจากผนำาภาครฐในระดบตางๆ ตงแต ระดบรฐบาล ระดบกระทรวง ระดบจงหวด ระดบทองถน ไปถงหนวยบรการตางๆ ทจะตระหนกและมพนธะรบผดชอบ (accountability) ตอผลลพธในการควบคมปองกนโรคไมตดตอ ทแสดงออกมาในรปการสนบสนนในแงงบประมาณ และการจดระบบควบคมปองกนโรค รวมทงการปรบเปลยนมาตรการเชงนโยบายและเชงโครงสราง เพอเออใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรมของประชาชนเพอลดอตราปวยและอตราตายจากโรค NCDs การดำาเนนการควบคมปองกนโรค NCDs นนเปนสงทตองเรงดำาเนนการทนทเพราะมผลกระทบตอสขภาพและเศรษฐกจในระยะยาว โดยเฉพาะความยากจนจากการเจบปวยและโอกาสในการแขงขนของประเทศไทยในเวทนานาชาต รวมทงตองใชระยะเวลาในการกอใหเกดผลลพธ อยางไรกตามกระทรวงสาธารณสขตองเปนผนำาในการยกระดบเรองการควบคมปองกนโรคไมตดตอใหมความสำาคญในระดบวาระแหงชาตและชชวนใหทกภาคสวนมารวมมอกนทจะผนกกำาลงในการตอสเพอปองกนไมใหประชาชนปวยเพมจากโรคทปองกนไดเหลาน รวมทงจดการกบปญหาและขอจำากดทมอย อาท ภาวะผนำาและความมงมนในการจดการปญหา NCDs ความเปนเจาของและการมสวนรวมของภาคสวนตางๆ กลไกการประสานงานและบรณาการผทเกยวของ งบประมาณ การบรหารจดการและศกยภาพของทรพยากรบคคล ขอจำากดดานองคความร ระบบขอมล การสรางความร การนำาความรไปใช การนำายทธศาสตรและนโยบายไปปฏบตรวมถงการตดตามประเมนผล

NCDs©บบท 2


2

บทท 1

NCDs©บบท 2


ความเคลอนไหวในระดบโลกเพอจดการโรคไมตดตอนน เรมตนชดเจนอยางเปนทางการใน พ.ศ. 2543 เมอยทธศาสตรโลกเพอปองกนและควบคมโรคไมตดตอไดถกรบรองจากทประชมสมชชาอนามยโลกครงท 531 ยทธศาสตรดงกลาวมการกำาหนดขอบเขตการจดการปญหา โดยเนนไปทกลมโรค NCDs หลก 4 โรค 4 การเปลยนแปลงทางสรรวทยา และ4 ปจจยเสยงหลก หรอทเรยกกนวา “4x4x4 model”

กลมโรค NCDs ทองคการอนามยโลก และประเทศสมาชกใหความสำาคญในการปองกนและควบคมอยางเรงดวน ตาม “4x4x4 model” คอ 4 โรคหลก ไดแก 1) โรคหวใจและหลอดเลอด 2) โรคเบาหวาน 3) โรคมะเรง 4) โรคทางเดนหายใจเรอรง ซงเกดจากการเปลยนแปลงทางสรรวทยา สำาคญ 4 ปจจย คอ 1) ภาวะไขมนในเลอดสง 2) ภาวะความดนโลหตสง 3) ภาวะนำาตาลในเลอดสง 4) ภาวะนำาหนกเกนและอวน ซงการเปลยนแปลงตางๆ นนเกดจากการมพฤตกรรมทางสขภาพ ทไมเหมาะสม โดยปจจยเสยงทางพฤตกรรมรวมทสำาคญประกอบดวย 1) การบรโภคยาสบ 2) การดมเครองดมแอลกอฮอล 3) การบรโภคอาหารทไมเหมาะสม 4) การมกจกรรมทางกายไมเพยงพอ ดงแสดงในตารางท 1A

ตารางท 1A : 4 พฤตกรรมเสยง 4 การเปลยนแปลง และ 4 กลมโรค ตามแนวคด 4x4x4 โมเดล

ซงหากเปรยบปจจยตางๆ เหลานกบตนไมแลว ปจจยเสยงดานพฤตกรรม เปรยบไดกบรากของตนไม หรอสาเหตเรมตนของการเกดโรค การเปลยนแปลงทางสรรวทยาเปนชวงพฒนาของโรคกอใหเกดการเปลยนแปลงภายในรางกาย ซงยงไมมอาการแสดงของโรคชดเจนหรอชวงภยเงยบเปรยบไดกบลำาตน และกลมโรค NCDs เปรยบไดกบใบไม ซงเปนผลผลตทเกดขนจากรากเหงา และตนตอนนเอง ดงแสดงในรปท 1A

4 พฤตกรรมเสยง 4 การเปลยนแปลงทางสรรวทยา 4 กลมโรค

1. การสบบหร

2. การดมแอลกอฮอล

3. การบรโภคอาหารทไมเหมาะสม

4. กจกรรมทางกายไมเพยงพอ

1. ไขมนในเลอดสง

2. ความดนโลหตสง

3. นำาตาลในเลอดสง

4. นำาหนกเกนและโรคอวน

1. หวใจและหลอดเลอด

2. เบาหวาน

3. มะเรง

4. ทางเดนหายใจเรอรง

ศนยพฒนานโยบายและยทธศาสตรแผนงานควบคมโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค

3

NCDs©บบท 2


รปท 1A: กลมโรคหลก NCDs, 4 การเปลยนแปลงทางสรรวทยา และ 4 ปจจยเสยงทางพฤตกรรม (อางองรปท 1A จากรายงานสถานการณโรค NCDs วกฤตสขภาพ วกฤตสงคม 2557) ตอมาใน พ.ศ. 2554 เมอสถานการณของโรคไมตดตอสงผลกระทบในวงกวางตอระบบสขภาพ และสงคมชดเจนมากขน จงมฉนทามตรบรอง “ประกาศปฏญญาการเมอง วาดวยการปองกนและควบคมโรคไมตดตอ”2 ในการประชมสมชชาสหประชาชาตวาดวยการปองกน และควบคม โรคไมตดตอระหวางผนำาระดบสงของประเทศ นอกจากน ประเดนปญหากลมโรค NCDs ยงไดถกกลาวถงอยางตอเนองในเวทเศรษฐกจ และสงคมทสำาคญระดบโลกอกหลายเวท กระทงใน พ.ศ.2558 ประเดน NCDs ไดถกบรรจลงในเปาหมายการพฒนาทยงยน (Sustainable Develop-ment Goals,SDGs) ภายหลงกรอบเปาหมายการพฒนาแหงสหสวรรษ (Millennium Development Goals,MDGs) สนสดลงดวย ในเดอน พฤษภาคม พ.ศ. 2556 ทประชมสมชชาอนามยโลก ครงท 66 มมตรบกรอบการตดตามการดำาเนนการควบคมปองกนโรคไมตดตอ หรอ Comprehensive Global Monitoring Framework (GMF)3 ภายใตการมสวนรวมของประเทศสมาชก องคกรภายใตองคการสหประชาชาต องคกรเพอการพฒนาระหวางประเทศ และองคกรพฒนาเอกชน เพอนำาไปใชตดตามแนวโนม และประเมนความกาวหนาในการดำาเนนการหลงจากการนำาแผนยทธศาสตรการปองกนและควบคมโรคไมตดตอระดบโลก และแผนปฏบตการไปปฏบตใช ทงในระดบประเทศ ระดบภมภาค และระดบโลก โดยกรอบดงกลาวประกอบไปดวย 25 ตวชวดระดบโลก และ 9 เปาหมายระดบโลก ซงแบงตามปจจยหลก 3 กลม ไดแก 1) เปาหมายดานอตราตายและอตราปวย 2) เปาหมายดานปจจยเสยงหลก ทงปจจยเสยงทางพฤตกรรม และปจจยเสยงทางชววทยา และ 3) เปาหมายดานระบบบรการระดบชาต โดยเปาหมายระดบโลกทง 9 รายการนน ถกพฒนาขนเพอกระตน สนบสนน และสรางแรงจงใจ ใหประเทศสมาชกใชเปนแนวทางในการตงเปาหมายในการดำาเนนการ โดยวดความสำาเรจในการปองกน และควบคมโรคไมตดตอใน พ.ศ. 2568 โดยเทยบกบขอมลอางองพนฐานใน พ.ศ. 2553 ดงรายละเอยดในตารางท 1B

โรคเบาหวานโรคหวใจและหลอดเลอด

โรคปอดอดกนเรอรง(ถงลมโปงพอง)

โรคมะเรง

โรค NCDs อนๆ

การดมสรา

กจกรรมทางกายไมเพยงพอ

การสบบหรพฤตกรรมการบรโภค

พฤตกรรมเสยง

การเปลยนแปลงทางสรรวทยา• ไขมนในเลอดสง• ความดนโลหตสง• นำ ตาลในเลอดสง• นำ หนกเกนและอวน

4

NCDs©บบท 2


ตารางท 1B: รายการ 9 เปาหมายและตวชวดระดบโลกในการปองกนและควบคมโรคไมตดตอ ภายใน พ.ศ. 25684

9 เปาหมาย (Targets) 25 ตวชวด (Indicators)

อตราตายและอตราปวย (Mortality and morbidity)

ปจจยเสยง

พฤตกรรมเสยง (Behavioural risk factors)

การเสยช วตกอนวยอนค ว ร จ า ก โ ร ค ไ ม ต ด ต อ (Premature mortality)

ตวชวดเพมเตม

1. อตราตายดวยโรคหวใจและหลอดเลอด โรคมะเรง โรคเบาหวาน (และ/หรอ) โรคปอดเรอรง ของประชากรอายระหวาง 30 – 70 ป ลดลงรอยละ 25

1. ความนาจะเปนในการตายของประชากรอายระหวาง 30 – 70 ป จากสาเหตของโรคหวใจและหลอดเลอด โรคมะเรง โรคเบาหวาน และโรคปอดเรอรง

2. อบตการณของโรคมะเรงแตละประเภทตอประชากร 100,000 คน

ปญหาจากการดมแอลกอฮอล (Harmful use of alcohol)(หมายเหต: ประเทศเลอกเปาหมาย จากตวชวดตามความเหมาะสมของบรบทประเทศ)

การมกจกรรมทางกายทไมเพยงพอ

3. ความชกของการมกจกรรมทางกายทไมเพยงพอ* ลดลงรอยละ 10(*หมายถง การมกจกรรมทางกายระดบปานกลางนอยกวาหรอเทากบ 150 นาทตอสปดาห)

2. ลดปญหาจากการดมแอลกอฮอล ลงรอยละ 10หมายเหต: ตามยทธศาสตรการจดการปญหาแอลกอฮอลระดบโลก ไดใหคำานยาม ปญหาจากการดมแอลกอฮอล (Harmful use of alcohol) ทมความหมายกวางครอบคลมถงการดมทกอปญหาตอทงปญหาสขภาพและปญหาทางสงคม ทมตอผดม คนรอบขาง และสงคมในวงกวาง รวมทงรปแบบการดมตางๆ ทสมพนธกบการเพมระดบความเสยงทจะกอใหเกดปญหาตอสขภาพ

3. ปรมาณการบรโภคแอลกอฮอล (รวมแอลกอฮอลในระบบภาษและนอกระบบภาษ) ตอหวประชากรตอป ของประชากรอายตงแต 15 ปขนไป (หนวยลตรของแอลกอฮอลบรสทธ)

4. ความชกของการดมแอลกอฮอลอยางหนกในประชากรวยรนและวยผใหญ

5. อตราการตายและอตราการปวยของประชากรวยรนและวยผใหญทเกดจากการดมแอลกอฮอล

6. ความชกของการมกจกรรมทางกายไมเพยงพอในประชากรวยรน (หมายถง การมกจกรรมทางกายระดบปานกลางถงระดบมาก นอยกวา 60 นาทตอสปดาห)

7. ความชกของการมกจกรรมทางกายไมเพยงพอในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป

5

NCDs©บบท 2



การบรโภคเกลอ/โซเดยม

การบรโภคยาสบ

4. คาเฉลยปรมาณการบรโภคเกลอ/โซเดยมในประชากร ลดลงรอยละ 30*(*ตามคำาแนะนำาขององคการอนามยโลกคอ นอยกวา 5 กรมของเกลอ หรอ 2 กรมของโซเดยมตอวน)

8. คาเฉลยปรมาณการบรโภคเกลอ (โซเดยมคลอไรด) คดเปนกรมตอวนของประชากรทมอายตงแต 18 ปขนไป

9. ความชกของการสบบหรของประชากรวยรน

10. ความชกของการสบบหรของประชากรอายตงแต 18 ปขนไป

5. ความชกของการบรโภคยาสบในประชากรทอายมากกวา 15 ปขนไปลดลงรอยละ 30

ความดนโลหตสง

โรคเบาหวานและอวน(หมายเหต: ประเทศเลอกเปาหมาย จากตวชวดตามความเหมาะสมของบรบทประเทศ)


7. ความชกของภาวะนำาตาลในเลอดสง/โรคเบาหวาน*และโรคอวน**ในประชากรอาย 18 ปขนไป ไมเพมขน(*หมายถง คา fasting plasma glucose >7.0 mmol/L(126 mg/dl) หรอไดรบยาควบคมระดบนำาตาลในเลอด**หมายถงภาวะนำาหนกเกน คอ มคาดชนมวลกายมากกวา 25 กโลกรม/ตารางเมตร และโรคอวน คอ มคาดชนมวลกายมากกวา 30 กโลกรม/ตารางเมตร)

6. ความชกของภาวะความดนโลหตสง* ลดลงรอยละ 25(*หมายถง คาความดนซสโตลค (sys-tolic blood pressure) >140 มลลเมตรปรอท และ/หรอ คาความดนไดแอสโตลค (diastolic blood pressure) >90 มลลเมตรปรอท ในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป)

11. ความชกของภาวะความดนโลหตสง*ในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป (*หมายถง ความดนซสโตลค (systolic blood pressure) >140 มลลเมตรปรอท และ/หรอ คาความดนไดแอสโตลค (diastolic blood pressure) >90 มลลเมตรปรอท)

12. ความชกของภาวะนำาตาลในเลอดสง/โรคเบาหวานในประชากร

13. ความชกของภาวะนำาหนกเกนและโรคอวนในประชากรวยรน (กำาหนดเกณฑโดย WHO Growth Reference)

14. ความชกของภาวะนำาหนกเกนและโรคอวนในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป

15. คาเฉลยของปรมาณพลงงานทไดรบจากการบรโภคกรดไขมนอมตวของประชากรทมอายตงแต 18 ปขนไป (กรดไขมนอมตวจำาแนกตามลกษณะเฉพาะทางชววทยา และการสงผลกระทบตอสขภาพตามคำาแนะนำาดานโภชนาการ)

ปจจยเสยงทางชววทยา (Biological risk factors)

6

NCDs©บบท 2



การจดระบบบรการระดบชาต (National response system)

16. ความชกของการบรโภคผกและผลไมในปรมาณนอยกวา 1 ใน 5 สวนหรอ 400 กรม/วน ของประชากรอายตงแต 18 ปขนไป

17. ความชกของภาวะระดบคอเลสเตอรอลในเลอดสง และคาเฉลยของระดบคอเลสเตอรอลรวมในเลอดของประชากรอายตงแต 18 ปขนไป (หมายถง คาคอเลสเตอรอลรวม (total cholesterol) >15.0 mmol/L หรอ 190 mg/dl)

ยาเพอปองกนโรคหวใจวายเฉยบพลนและโรคหลอดเลอดสมอง

ยาทจำาเปนและเทคโนโลยขนพนฐานสำาหรบรกษา/บรการผปวยโรคไมตดตอทสำาคญ


9.การมยาทจำาเปนและเทคโนโลยขนพนฐานสำาหรบรกษา/บรการผปวยโรคไมตดตอทสำาคญในสถานบรการรฐและเอกชนรอยละ 80

8. ประชากรอาย 40 ปขนไป ทมความเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดไดรบคำาปรกษาเพอปรบเปลยนพฤตกรรมทเหมาะสมและรบยาเมอมขอบงชเพอปองกนโรคหวใจและโรคหลอดเลอดสมอง (รวมถงยาควบคมระดบนำาตาลในเลอด) ไมนอยกวารอยละ 50(มคาความเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดในสบป หรอ 10-years cardio-vascular risk >30)

18. สดสวนของประชากรอายตงแต 40 ปขนไปทมคารอยละความเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดใน 10 ป มากกวาหรอเทากบ 30 รวมถงผปวยโรคหลอดเลอดหวใจไดรบการรกษาดวยยาควบคมระดบนำาตาลในเลอด และไดรบคำาปรกษาในการปรบเปลยนพฤตกรรมทเหมาะสมเพอปองกนการเกดภาวะหวใจวายเฉยบพลนและโรคหลอดเลอดสมอง

19. ความสามารถในการจดหายาทจำาเปนสำาหรบการรกษาโรคไมตดตออยางมคณภาพ มความปลอดภย และเกดประสทธผล รวมถงมเทคโนโลยขนพนฐานในสถานพยาบาลของภาครฐและเอกชน

20. การเขาถงวธการรกษาเพอบรรเทาอาการปวดดวย morphine-equivalent ในกลมยา strong opioid analgesics (ยกเวนยา methadone) ของประชากรทเสยชวตดวยโรคมะเรง

21. การประกาศใชนโยบายระดบประเทศในการควบคมปรมาณกรดไขมนอมตวในอาหาร และหลกเลยงการใชนำามนประเภท partially hydrogenated vegetable oils (PHVO) ในกระบวนการผลตอาหาร

7

NCDs©บบท 2



22. ความสามารถในการจดหาวคซนปองกนมะเรงปากมดลก (HPV vaccines) ในราคาทเหมาะสม ทงนขนอยกบการดำาเนนการและนโยบายของประเทศ

25. มการฉดวคซนปองกนโรคไวรสตบอกเสบบอยางครอบคลม โดยประเมนจากการไดรบวคซนครงท 3 ของเดกทารก

23. การประกาศใชนโยบายเพอลดผลกระทบตอเดกจากกลยทธทางการตลาดดานอาหารและเครองดมทไมมแอลกอฮอล ทมสวนผสมของไขมนอมตว ไขมนทรานส สารใหความหวานแทนนำาตาล และเกลอในปรมาณสง

24. สดสวนของประชากรหญงทมอายระหวาง 30-49 ป ซงไดรบการตรวจคดกรองโรคมะเรงปากมดลกอยางนอยหนงครง รวมถงการไดรบการตรวจคดกรองในผหญงทมอายนอกเหนอจากกลมอายดงกลาว ทงนขนอยกบการดำาเนนการและนโยบายของประเทศ

ใน พ.ศ. 2556 คณะผเชยวชาญทางดานนโยบาย ผเชยวชาญในแตละประเดนโรค และปจจยเสยง ทเกยวของกบโรคไมตดตอของประเทศไทย ไดทบทวน 9 เปาหมายระดบโลก และคดเลอกตวชวดระดบโลกทจะนำามาใชเปนตวชวดหลกในประเทศไทย พรอมทงกำาหนดคำานยาม และแหลงขอมล ทจะนำามาใชในการตดตามผลลพธดานการควบคมปองกนโรคไมตดตอในประเทศไทย จากการทบทวน โดยพจารณาจากความสอดคลองกบโรคไมตดตอ ความนาเชอถอของแหลงขอมล และความเปนไปไดตามบรบทประเทศไทย ไดสรปกลมตวชวดเบองตนทสอดคลองกบ 9 เปาหมายระดบโลกทงหมด 9 ตวชวด และในปเดยวกนในทประชมสมชชาสขภาพแหงชาต ครงท 6 ของประเทศไทยไดมมตรบรองใหทง 9 เปาหมายของการควบคมปองกนโรคไมตดตอระดบโลก ตวชวดเบองตน 9 ตวชวด เปนเปาหมาย และตวชวดหลกของประเทศไทย (ตารางท 1C)

8

NCDs©บบท 2


ตวชวด/เปาหมาย แหลงขอมล

การเสยชวตจากโรคไมตดตอ

ตารางท 1C : รายละเอยดนยาม แหลงขอมลของ 9 เปาหมายของการควบคมปองกนโรคไมตดตอ ระดบโลก และตวชวดเบองตน 9 ตวชวด ทใชสำาหรบประเทศไทย

อตราตายดวยโรคหวใจและหลอดเลอด โรคมะเรง โรคเบาหวาน และโรคปอดเรอรงในประชากรอายระหวาง 30-70 ป ลดลงรอยละ 25

ปรมาณการบรโภคแอลกอฮอลตอหวประชากรตอป* ในประชากรอายตงแต 15 ปขนไป ลดลงรอยละ 10(*หนวยเปนลตรของแอลกอฮอลบรสทธ)

1.การเสยชวตกอนวยอนควรจากโรคไมตดตอ (Premature mortality from NCDs)

2.ปญหาจากการดมแอลกอฮอล (Harmful use of alcohol )

3.การมกจกรรมทางกายไมเพยงพอ (Physical inactivity)

แหลงขอมล:ขอมลทะเบยนการตาย (Death registration) ของสำานกบรหารการทะเบยน และโดยสำานกนโยบายและยทธศาสตร

ผรบผดชอบ: สำานกนโยบายและยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข

ปจจยเสยงดานพฤตกรรมสขภาพ

แหลงขอมล: คำานวณจาก(1) ขอมลปรมาณจำาหนาย ปรมาณผลตสราพนเมอง และปรมาณนำาเขาเครองดมแอลกอฮอล (กรมสรรพสามต) และ (2) ขอมลประชากรกลางป (อาย 15 ปขนไป) ของสำานกนโยบายและยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข

ความชกของการมกจกรรมทางกายทไมเพยงพอในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป * ลดลงรอยละ 10(*หมายถง การมกจกรรมทางกายระดบปานกลางนอยกวาหรอเทากบ 150 นาทตอสปดาห)

แหลงขอมล: การสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย

9

NCDs©บบท 2



ความชกของการสบบหรในประชากรอายตงแต 15 ปขนไป ลดลงรอยละ 30

ความชกของโรคความดนโลหตสง* ในประชากรอาย 18 ป ขนไป ลดลงรอยละ 25(*หมายถง ความชกของภาวะความดนโลหตสงในประชากรอาย 18 ปขนไป ทมคาคาความดนซสโตลค (systolic blood pressure)≥ 140 มลลเมตรปรอท และ/หรอ คาความดนไดแอสโตลค (diastolic blood pressure) ≥ 90 มลลเมตรปรอท และผปวยความดนโลหตสง)

5.การบรโภคยาสบ(Tobacco use)

6.ความดนโลหตสง(Raise blood pressure)

7.โรคเบาหวานและภาวะโรคอวน (Diabetes and obesity)

4.การบรโภคเกลอและโซเดยม(Salt/sodium intake)

แหลงขอมล: การสำารวจพฤตกรรมการสบบหรและการดมสราของประชากร สำานกงานสถตแหงชาต


ความชกของโรคเบาหวาน*และโรคอวน**ในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป ไมเพมขน(*หมายถง ความชกของภาวะความนำาตาลในเลอดสงในประชากรอาย 18 ป ขนไป ทมคา fasting plasma glucose ≥ 7 mmol/L (126 mg/dl หรอ ผปวยเบาหวาน**ภาวะนำาหนกเกน คอ มคาดชนมวลกายมากกวา 25 kg/m2 และโรคอวน คอ มคาดชนมวลกายมากกวา 30 kg/m2)

การบรโภคเกลอและโซเดยมในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป ลดลงรอยละ 30*

(*ตามคำาแนะนำาขององคการอนามยโลกคอ นอยกวา 5 กรมของเกลอ หรอ 2 กรม ของโซเดยมตอวน)



ปจจยเสยงทางชววทยา

ปจจยเสยงดานพฤตกรรมสขภาพ

10

NCDs©บบท 2



การมยาทจำาเปนและเทคโนโลยขนพนฐานสำาหรบรกษา/บรการผปวยโรคไมตดตอ ในสถานบรการระดบปฐมภมทงรฐและเอกชนรอยละ 80

9.ยาทจำาเปนสำาหรบการรกษาโรคไมตดตอ รวมถงมเทคโนโลยขนพนฐาน (Essential NCD medicines and basic technologies to treat major NCDs)

แหลงขอมล: การสำารวจโดยองคการอนามยโลก SARA (Service Availability and Readiness Assessment)

ประชากรอาย 40 ปขนไป ทมความเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด ไดรบคำาปรกษาเพอปรบเปลยนพฤตกรรม และไดรบยาทเหมาะสมเพอปองกนโรคหวใจและโรคหลอดเลอดสมอง (อมพฤกษ อมพาต) ไมนอยกวารอยละ 50

(มคาความเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด ภายใน 10-year cardiovascular risk มากกวาหรอเทากบรอยละ 30)

ใน พ.ศ. 2557 หนงสอ “รายงานสถานการณโรค NCDs วกฤตสขภาพ วกฤตสงคม” ไดทำาการทบทวน และนำาเสนอสถานการณตาม 9 ตวชวดทกำาหนด และไดมการนำาเสนอสถานการณโดยใชเกณฑของตวชวด และแหลงขอมลทเปลยนแปลงไปดงน5

1. นำาเสนอสถานการณอตราตายกอนวยอนควร โดยใชขอมลทะเบยนการตาย ของ สำานกบรหารการทะเบยน และใหรหสสาเหตการตาย โดยสำานกนโยบายและ ยทธศาสตร และปรบสาเหตการตายโดยใชขอมลของโครงการศกษาภาระโรคและ ปจจยเสยงของประเทศไทยซงคำานวณโดยมการปรบสาเหตการตายจากขอมล verbal autopsy

2. นำาเสนอสถานการณภาวะอวนโดยใชเกณฑจาก กลมประเทศเอเชย-แปซฟก (Asia- Pacific perspective) ซงกำาหนดใหโรคอวน คอ ผทมคาดชนมวลกาย ( Body Mass Index, BMI) > 25 กโลกรมตอตารางเมตร

8.การไดรบยาเพอปองกน (โรคหวใจ/ภาวะหวใจวายเฉยบพลน) และโรคหลอดเลอดสมอง (อมพฤกษ อมพาต) (Drug therapy to Prevent heart Attacks and Strokes)


การจดการระบบบรการสขภาพ

11

NCDs©บบท 2


1. 53th World Health Assembly. Prevention and control of noncommunicable diseases. World Health Organisation; 2000 [cited 2015]; Available from: http://apps.who.int/gb/ar-chive/pdf_files/WHA53/ResWHA53/17.pdf.

2. 66th United Nations General Assembly. Resolution adopted by the General Assembly: 66/2: Political Declaration of the High-level Meeting of the General Assembly on the Pre-vention and Control of Non-communicable Diseases.Adopted September 19, 2011. Unit-ed Nations 2012 [cited 2015]; Available from: http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=%20A/RES/66/2.

3. World Healh Organization. Noncommunicable Diseases Global Monitoring Framework: Indicator Definitions and Specifications. World Healh Organization; 2014 [cited 2015]; Avail-able from: http://www.who.int/nmh/ncd-tools/indicators/GMF_Indicator_Definitions_Version_NOV2014.pdf.

4. สมชชาสขภาพแหงชาตครงท 6. เปาหมายในการปองกนและควบคมโรคไมตดตอของประเทศไทย. คณะกรรมการสขภาพแหงชาต; 2553 [cited 2015]; Available from: http://nha2013.samatcha.org/sites/default/files/NHA6_res6_2_NCD_annex.pdf.

5. สำานกงานวจยนโยบายสรางเสรมสขภาพ. รายงานสถานการณโรค NCDs วกฤตสขภาพ วกฤตสงคม. ทกษพล ธรรมรงส, วรนช วองวรรธนะกล, วชชกร สรยะวงศไพศาล, editors. นนทบร: สำานกงานวจยนโยบายสรางเสรมสขภาพ, สำานกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ; 2557.

อางอง

13

02

14

sNCD ©บบท 2


บทท 2วชย เอกพลากร* ธนพนธ สขสอาด** และอรรถเกยรต กาญจนพบลวงศ****ภาควชาเวชศาสตรชมชน คณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลรามาธบด มหาวทยาลยมหดล ** แผนงานเครอขายควบคมโรคไมตดตอ สำานกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ ***ศนยพฒนานโยบายและยทธศาสตรแผนงานควบคมโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค

สถานการณจำ แนกตามตวชวดเบองตนทง 9 ตวชวด

ตวชวดท 1 อตราตายดวยโรคหวใจและหลอดเลอด โรคมะเรง โรคเบาหวานและโรคระบบทางเดนหายใจเรอรง ในประชากรอายระหวาง 30-70 ป ลดลงรอยละ 25

แหลงขอมล : แผนยทธศาสตรการพฒนาดชนประเมนภาระโรคและสขภาพของประชากรไทย สำานกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ

รปท 2A : อตราตายดวยโรคหวใจและหลอดเลอด โรคมะเรง โรคเบาหวานและโรคปอดเรอรง ในประชากรอายระหวาง 30-70 พ.ศ. 2552, 2554 และ 2556 เปรยบเทยบกบสถานการณเปาหมายใน พ.ศ.2568 โดยใช พ.ศ. 2552 เปนปอางอง

ป พ.ศ.

อตรา

ตาย/

ประชาก

ร 10

0,00

0 คน

ป2552

50100

150200250

300

350400

0ป

2554ป

2556ป

2558ป

2560ป

2562ป

2564ป

2566ป

2568

สถานการณเปาหมาย

สถานการณจรง

257.3

350.3343.1 355.3

อตราการตายกอนวยอนควรของประชากรไทยอายระหวาง 30-70 ป ดวย 4 โรคหลกของ NCDs คอ โรคหวใจและหลอดเลอด โรคมะเรง โรคเบาหวาน และโรคทางเดนหายใจเรอรง ใน พ.ศ. 2552 ซงใชเปนปสถานการณอางองในการดำาเนนงานเพอใหบรรลตามเปาหมายระดบโลกเทากบ 343.06 ตอประชากรแสนคน1 ดงนนเปาหมายภายใน พ.ศ. 2568 ทตองการลดอตราตายดวย 4 โรคหลกของ NCDs ในประชากรอายระหวาง 30-70 ป (อตราตายกอนวยอนควร) ลง รอยละ 25 นน คาอตราตายกอนวยอนควรของประชากรไทยดวย 4 โรคหลกของ NCDs ควรต ำากวา 257.30 ตอประชากรแสนคน2

แตสถานการณทผานมาใน พ.ศ. 2554 และ 2556 พบวาอตราการตายกอนวยอนควรของประชากรไทยดวย 4 โรคหลกของ NCDs กลบมแนวโนมเพมขนตอเนองทกป โดยมอตราตายเทากบ 350.3 และ 355.3 ตอประชากรแสนคนตามลำาดบ3,4 (รปท 2A) ซงคดเปนอตราการเพมขนจากปอางองเทากบรอยละ 3.6

15

NCDs©บบท 2


ตวชวดท 2 ปรมาณการบรโภคแอลกอฮอลตอหวประชากรตอปในประชากร อายตงแต 15 ปขนไป ลดลงรอยละ 10

รปท 2B : ปรมาณการบรโภคแอลกอฮอลบรสทธ (ลตร) ตอหวประชากรไทยอายตงแต 15 ปขนไป พ.ศ. 2553 – 2557

ป 25

53

ป 25

54

ป 25

55

ป 25

56

ป 25

57

ป 25

58

ป 25

59

ป 25

60

ป 25

61

ป 25

62

ป 25

63

ป 25

64

ป 25

65

ป 25

66

ป 25

67

ป 25

68

ป พ.ศ.

ปรมา

ณ (ลต

ร/คน

/ป)

6.03

6.77.13 7.096.79 6.9

สถานการณเปาหมายสถานการณจรง

9

8

7

6

5

4

3

2

1

0

การลดปญหาจากการดมแอลกอฮอลลงรอยละ 10 ประเทศไทยเลอกใชตวชวดเปนปรมาณการบรโภคแอลกอฮอลบรสทธตอหวประชากรอายตงแต 15 ปขนไป ตอป โดยใชขอมลจากกรม สรรพสามต และสำานกนโยบายและยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข พ.ศ. 2553 เปนปสถานการณอางองในการดำาเนนงานเพอใหบรรลตามเปาหมายระดบโลก (วเคราะหโดยศนยวจยปญหาสรา) โดยพบวาปรมาณการบรโภคแอลกอฮอลบรสทธตอหวประชากรตอป ในประชากรอายตงแต 15 ปขนไป เทากบ 6.7 ลตรของแอลกอฮอลบรสทธตอคนตอป ดงนนการจะบรรลตามเปาหมายการลดปรมาณการบรโภคแอลกอฮอลบรสทธตอหวประชากรอายตงแต 15 ปขนไป ตอปลงรอยละ 10 ใน พ.ศ. 2568 นน ปรมาณการบรโภคแอลกอฮอลบรสทธตอหวประชากรอายตงแต 15 ปขนไป ตอปควรนอยกวา 6.03 ลตร ของแอลกอฮอลบรสทธตอคนตอป ใน พ.ศ. 25682

จากรปท 2B แสดงใหเหนปรมาณการบรโภคแอลกอฮอลบรสทธตอหวประชากรไทยในชวงตงแต พ.ศ. 2553 ถง พ.ศ. 2557 มแนวโนมเพมขนเลกนอยโดยใน พ.ศ. 2557 ปรมาณการบรโภคแอลกอฮอลบรสทธตอหวประชากรไทยเทากบ 6.90 ลตรตอคนตอป5 ซงคดเปนอตราการเพมขนเปนรอยละ 3 เมอเทยบกบปอางอง

16

NCDs©บบท 2


ตวชวดท 3 ความชกของการมกจกรรมทางกายทไมเพยงพอ ในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป ลดลงรอยละ 10

รปท 2C : ความชก (รอยละ) ของการมกจกรรมทางกายทไมเพยงพอในประชากรอายตงแต 15 ปขนไป สำารวจโดยสำานกงานสำารวจสขภาพประชาชนไทย โดยใชแบบสอบถาม GPAQ ในประชากรอายตงแต 15 ป ขนไป เปรยบเทยบกบสถานการณเปาหมายใน พ.ศ.2568 โดยใช พ.ศ.2552 เปนปอางอง

แหลงขอมล : การสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกายครงท 5

ความ

ชก (รอ

ยละ)

25

20

15

10

5

0ป 2552 ป 2557 ป 2562 ป 2568

ป พ.ศ.


18.5 19.2

16.7

สถานการณการมกจกรรมทางกายไมเพยงพอจากการสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย โดยใชเกณฑการมกจกรรมทางกายในระดบปานกลางถงมาก นอยกวา 60 นาทตอวน พบวาความชกของประชาชนอายมากกวา 15 ป ทมกจกรรมทางกายไมเพยงพอใน พ.ศ. 2552 ซงเปนปอางองเพอกำาหนดเปาหมาย พ.ศ. 2568 เทากบรอยละ 18.5 ดงนน ถาประเทศไทยจะบรรลตามเปาหมาย ในการลดความชกของการมกจกรรมทางกายทไมเพยงพอลงรอยละ 10 นน ควรมความชกของประชาชนอายมากกวา 15 ป ทมกจกรรมทางกายไมเพยงพอไมเกนรอยละ 16.65 ใน พ.ศ. 25682

ตวชวดท 3 นเปนตวชวดทสำาคญและบงบอกถงการปรบเปลยนพฤตกรรมของประชาชนในการทจะเขามามสวนรวมในการดแล ปองกน และควบคมโรค NCDs ตงแตในระดบตวบคคล ซงทำาไดงายและใชการลงทนนอยทสดแตจากผลการสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย พ.ศ. 2557 พบวา ประชากรไทยมแนวโนมความชกของการมกจกรรมทางกายไมเพยงพอเพมขนจาก รอยละ 18.5 เปน 19.26 (รปท 2C) ซงสะทอนใหเหนถงความลมเหลวทอาจจะเกดขนของประเทศไทยทจะกาวสความสำาเรจในการบรรล 9 เปาหมายระดบโลกในป 2568 อยางชดเจน

17

NCDs©บบท 2


ตวชวดท 4 การบรโภคเกลอและโซเดยม ในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป ลดลงรอยละ 30

จากการสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกายใน พ.ศ. 2552 โดยใชขอมลการสำารวจการบรโภคอาหารยอนหลง 24 ชวโมงเพอวเคราะหหาปรมาณโซเดยมทบรโภค พบวาคามธยฐานปรมาณโซเดยมทบรโภคเทากบ 3,246 มลลกรมตอวน (2,961.9 – 3,633.8 มลลกรมตอวน) ดงนนตามเปาหมายทกำาหนดใหลดการบรโภคโซเดยมในประชากรลงรอยละ 30 ใน พ.ศ. 2568 นนคามธยฐานปรมาณการบรโภคโซเดยมในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป ตองมคาไมเกน 2,434.5 มลลกรมตอวน2

นอกจากการสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกายแลว ใน พ.ศ.2552 กองโภชนาการ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข รวมมอกบคณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล ทำาการสำารวจปรมาณการบรโภคโซเดยมคลอไรดของประชากรไทยจากอาหารและผลตภณฑอาหารทมสวนประกอบของโซเดยมคลอไรด พบวา คนไทยไดรบโซเดยมจากการบรโภคอาหารเฉลยมากถง 4,351.69 มลลกรมตอคนตอวน7

จากการสำารวจขางตนเปนไปในทศทางเดยวกนวา ประชาชนไทยมการบรโภคเกลอ และโซเดยมในปรมาณสง ซงเมอเปรยบเทยบกบเกณฑมาตรฐานการบรโภคโซเดยมทกำาหนดใหไมควรบรโภคเกน 2,000 มลลกรมตอวน แลวพบวาประชาชนไทยบรโภคเกลอเกนคามาตรฐานกวา 2 เทา แมแตคาเปาหมายทกำาหนดใน พ.ศ.2568 กยงมคาเกนมาตรฐานเชนกน

18

NCDs©บบท 2


ตวชวดท 5 ความชกของการสบบหร ในประชากรอายตงแต 15 ปขนไปลดลงรอยละ 30

รปท 2D : ความชกของการสบบหรในประชากรอายตงแต 15 ปขนไป และเสนแนวโนม พ.ศ. 2554, 2556 และ 2557 สำารวจโดยสำานกงานสถตแหงชาตเปรยบเทยบกบสถานการณเปาหมายใน พ.ศ. 2568 โดยใช พ.ศ. 2554 เปนปอางอง

แหลงขอมล: การสำารวจพฤตกรรมการสบบหรและการดมสราของประชากร สำานกงานสถตแหงชาต

20

15

10

5

0

ความ

ชก (รอ

ยละ)


14.95

21.36 19.94 20.7

ป พ.ศ.

ป 25

53

ป 25

54

ป 25

55

ป 25

56

ป 25

57

ป 25

58

ป 25

59

ป 25

60

ป 25

61

ป 25

62

ป 25

63

ป 25

64

ป 25

65

ป 25

66

ป 25

67

ป 25

68

ประเทศไทยใชขอมลจากการสำารวจพฤตกรรมการสบบหรและการดมสราของประชากร โดยสำานกงานสถตแหงชาตใน พ.ศ. 2554 เปนปสถานการณอางองในการกำาหนดเปาหมาย พ.ศ. 2568 ตามเปาหมายระดบโลกในการควบคมและปองกนกลมโรค NCDs โดยพบวาความชกของการสบบหรในประชากรอายตงแต 15 ปขนไป อยทรอยละ 21.4 ดงนน คาเปาหมายทจะลดความชกของการสบบหรลงรอยละ 30 ในป 2568 นน ความชกของการสบบหรในประชากรอายตงแต 15 ปขนไป ควรอยทรอยละ 14.952 (รปท 2D) แมวาอตราการสบบหรจะลดลงเปน รอยละ 19.9 ใน พ.ศ.2558 กยงไมสามารถทำานายไดวา ดวยมาตรการเทาเดมจะสามารถบรรลเปาหมายทรอยละ 14.95 ใน พ.ศ.2568 ได

19

NCDs©บบท 2


รปท 2E : ความชกของความดนโลหตสงในประชากรไทย พ.ศ.2547 และ พ.ศ.2552 จากการสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ในประชากรอายตงแต 15 ปขนไป เปรยบเทยบกบสถานการณเปาหมายใน พ.ศ. 2568 โดยใช พ.ศ.2554 เปนปอางอง


ตวชวดท 6 ความชกของโรคความดนโลหตสง ลดลงรอยละ 25


ป พ.ศ.ป 2552 ป 2557 ป 2562 ป 2568

16.05

24.7021.40

30

25

20

15

10

5

0

ความ

ชก (รอ

ยละ)

ประเทศไทยใชขอมลจากการสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกายใน พ.ศ. 2552 เปนปสถานการณอางองในการกำาหนดเปาหมาย พ.ศ. 2568 ตามเปาหมายระดบโลกในการควบคมและปองกนกลมโรค NCDs โดยพบวาใน พ.ศ.2552 ความชกของโรคความดนโลหตสงในประชากรอายตงแต 15 ปขนไป เทากบรอยละ 21.4 ดงนน คาเปาหมายทจะลดความชกของโรคความดนโลหตสงลงรอยละ 25 ใน พ.ศ.2568 นน ความชกของของโรคความดนโลหตสงในประชากรอายตงแต 15 ปขนไป ควรไมเกนรอยละ 16.052

สถานการณประเทศไทยจากการสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย พบวา ความชกของภาวะความดนโลหตสงในประชากรอายตงแต 15 ปขนไป มคาเพมขนจากรอยละ 21.4 ใน พ.ศ. 2552 เปนรอยละ 24.7 ใน พ.ศ.25576 (รปท 2E)

20

NCDs©บบท 2


ตวชวดท 7 ความชกของโรคเบาหวานและภาวะอวน ในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป ไมเพมขน

รปท 2F : ความชก (รอยละ) โรคเบาหวานในประชากรไทย พ.ศ. 2547 และ 2552 จากการสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย เปรยบเทยบกบสถานการณเปาหมายใน พ.ศ. 2568 โดยใช พ.ศ. 2554 เปนปอางอง



10

9

8

7

5

4

3

2

1

0

ความ

ชก (รอ

ยละ)

6.9

8.9

6.9

ป 2552 ป 2557 ป 2562 ป 2568

ป พ.ศ.

ประเทศไทยใชขอมลจากการสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกายใน พ.ศ. 2552 เปนปสถานการณอางองในการกำาหนดเปาหมาย พ.ศ. 2568 ตามเปาหมายระดบโลกในการควบคมและปองกนกลมโรค NCDs โดยกำาหนดใหความชกของโรคเบาหวานและภาวะอวนในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป ตองไมเพมขน

สถานการณโรคเบาหวานจากการสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย พบวาความชกของผมระดบนำาตาลในเลอดผดปกต และโรคเบาหวานในประชากรอายตงแต 15 ปขนไป มคาเทากบรอยละ 6.9 ทงใน พ.ศ. 25522 แตในสถานการณ พ.ศ. 2557 มการเพมขนเปนรอยละ 8.96 ดงแสดงในรปท 2F ดงนน จะเหนวาแนวโนมทประเทศไทยจะบรรลตามเปาหมายโลกใน พ.ศ. 2568 นน ตองมการดำาเนนมาตรการตางๆ อยางเครงครดเพอใหความชกของโรคเบาหวานไมเพมขนและคงททรอยละ 6.9

21

NCDs©บบท 2


สถานการณดชนมวลกาย จากการสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย พบวา ความชกของการมคา BMI > 25 กโลกรมตอตารางเมตร ในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป มแนวโนม เพมขนอยางตอเนองโดยมคาความชกเทากบรอยละ 28.1, 36.5 และ 37.5 ใน พ.ศ.2547, 2552 และ 2557 ตามลำาดบ (รปท 2G, 2H)

เชนเดยวกบคาความชกของผทมคา BMI > 30 กโลกรมตอตารางเมตร ทมแนวโนมเพมขน และมคาความชกเทากบรอยละ 6.9, 9.0 และ 10.9 ใน พ.ศ. 2547, 2552 และ 2557 ตามลำาดบ (รปท 2G) หากพจารณาทอตราการเพมขนในชวงกอน พ.ศ. 2552 พบวา มอตราการเพมทสงขนมาก โดยเพมขนจาก พ.ศ.2548 ถงรอยละ 30.4

จากเกณฑภาวะอวนทกำาหนดโดยองคการอนามยโลกสำาหรบประชากรเอเชยตะวนออก กำาหนดใหภาวะอวน คอ ภาวะทมคา BMI > 25 กโลกรมตอตารางเมตร ซงเมอพจารณาสถานการณในประเทศไทย พบวา ความชกของภาวะอวนมแนวโนมเพมขนเลกนอย อยางไรกตาม หากพจารณาทขนาดของปญหาภาวะอวนแลวสามารถอธบายไดวา มากกวา 1 ใน 3 ของประชากรไทยมภาวะอวน ซงเปนความเสยงตอการเกดกลมโรค NCDs แลว ดงนน ปญหาเรองนำาหนกเกนและภาวะอวนของประชาชนไทยจงนบเปนเรองสำาคญเรงดวนทตองแกไข

รปท 2G : ความชกของประชากรไทยอาย 18 ปขนไปทมคา BMI > 25 กโลกรมตอตารางเมตรและ ทมคา BMI > 30 กโลกรมตอตารางเมตร พ.ศ. 2547, 2552 และ 2557


40

30

20

10

0

ความ

ชก (รอ

ยละ)

ป 2548 ป 2552 ป 2557

ป พ.ศ.

6.99

36.5 37.5

10.9

28.1 BMI 25kg/m2BMI 30kg/m2

>->-

22

NCDs©บบท 2


รปท 2H : ความชก (รอยละ) ของภาวะอวน (BMI > 25 กโลกรมตอตารางเมตร) ในประชากรไทยพ.ศ. 2552 และ 2557 จากการสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกายเปรยบเทยบกบสถานการณเปาหมายใน พ.ศ. 2568 โดยใช พ.ศ.2552 เปนปอางอง


ป 2552 ป 2557 ป 2562 ป 2568

ป พ.ศ.


4036322824201612840

ความ

ชก (รอ

ยละ)

34.737.5

34.7

23

NCDs©บบท 2


1. ความครอบคลมในการประเมนความเสยงตอโรคหวใจและหลอดเลอดของบรการภาครฐ: แหลงขอมลหลกจะไดจากหนวยบรการ แตในปจจบนระบบการรายงานการประเมนความเสยงนอยระหวางการพฒนา

2. สถานการณความเสยงตอโรคหวใจและหลอดเลอดในประชากร: แหลงขอมลหลกคอ การสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ซงใชเกณฑประเมนขององคการอนามยโลก และใชเกณฑประเมนของโปรแกรมวเคราะหขอมลโอกาสเสยงตอโรคหวใจและหลอดเลอด (Thai CV risk score)

3. สดสวนผทมความเสยงตอโรคหวใจ และหลอดเลอด ทไดรบคำาแนะนำา และการรกษาทเหมาะสม: แหลงขอมลหลกคอ การสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ซง ใชเกณฑประเมนขององคการอนามยโลก และใชเกณฑประเมนของ Thai CV risk score

สถานการณในประเทศไทย ในปจจบนยงไมมการรายงานตวชวดนอยางเปนทางการยงรอผลขอมลการวเคราะหการสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกายครงท 5 แตอยางไรกตามประเทศไทยมระบบบรการเฉพาะโรค โดยเฉพาะคลนคโรคเรอรง รวมทงระบบการคดกรองผปวยความดนและหลอดเลอดอยางครอบคลม ดงนนการใหคำาแนะนำา และการไดรบยาทเหมาะสมเพอปองกนโรคหวใจนาจะสามารถทำาไดมากกวารอยละ 50

ตวชวดท 8 ประชากรอาย 40 ปขนไป ทมความเสยงตอการเกด โรคหวใจและหลอดเลอด ไดรบคำ ปรกษาเพอปรบเปลยน พฤตกรรมและไดรบยาทเหมาะสมเพอปองกนโรคหวใจ และโรคหลอดเลอดสมอง (อมพฤกษ อมพาต) ไมนอยกวารอยละ 50

เปาหมายนใหความสำาคญทการปองกนการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด โดยไดกำาหนด ตวชวดทใหความสำาคญในการประเมนความเสยงตอโรคหวใจและหลอดเลอดในประชากร โดยกำาหนดใหสดสวนของประชากรอาย 40 ป ขนไป ทมความเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดใน 10 ป มากกวาหรอเทากบรอยละ 30 ไดรบคำาปรกษาเพอปรบเปลยนพฤตกรรม และไดรบยาทเหมาะสมเพอปองกนโรคหวใจและโรคหลอดเลอดอยางเหมาะสม นอกจากนน ยงรวมถงผปวยโรคหวใจและหลอดเลอดทตองไดรบการรกษาอยางเหมาะสมเชนกน โดยเปาหมายทองคการอนามยโลกกำาหนด คอ อยางนอยรอยละ 50 ของผมความเสยงตองไดรบคำาแนะนำา หรอการรกษาทเหมาะสม

การตดตามตวชวดนจำ เปนตองพจารณาขอมล 3 ดานคอ

24

NCDs©บบท 2


ตวชวดท 9 การมยาทจำ เปนและเทคโนโลยขนพนฐานสำ หรบรกษา/ บรการ ผปวยโรคไมตดตอทสำ คญในสถานบรการรฐ และเอกชนรอยละ 80

• ยา: แอสไพรน (Aspirin), สแตตน (statin), แองจโอเทซน- คอนเวอรตง เอนไซม อนฮบเตอร(angiotensin-converting enzyme inhibitor), ไทอะไซด (thiazide diuretic), แคลเซยม แชนแนล บลอกเกอร ทออกฤทธนาน (a long-acting calcium channel blocker), เมตฟอรมน (metformin), อนซลน (insulin), ยาขยายหลอดลม (bronchodilator) และ ยาพนสเตยรอยด (steroid inhalant)

• เทคโนโลย: เครองวดความดนโลหต, เครองชงนำาหนก, อปกรณสำาหรบวดระดบนำาตาล ระดบคอเลสเตอรอล, และแถบวดคาอลบมนในปสสาวะ

สถานการณในประเทศไทยนน เนองจากประชาชนไทยทกคนมหลกประกนสขภาพตงแต พ.ศ.2541 และระบบบรการสาธารณสขไทยนน มการพฒนาแนวปฏบตสำาหรบการดแลรกษา และการสงตอ ตงแตระดบตำาบล ถงระดบประเทศ ซงการดแลรกษาโรคเรอรงในกรณทตองใชยาพนฐานตามทองคการอนามยโลกกำาหนดนน ในระดบอำาเภอของประเทศไทยมครบทกอยาง ถงแมวายา หรอเทคโนโลยบางชนดจะยงไมมในระดบตำาบล แตดวยแนวทางการสงตอ และการจดบรการทครอบคลมประชากรระดบอำาเภอ จงสามารถกลาวไดวาประชาชนไทยสามารถเขาถงยา และเทคโนโลยขนพนฐานไดอยางทวถง นอกจากนนยงมกระบวนการอนทชวยเพมการเขาถงการบรการทดขน คอ นโยบายการกระจายผปวยโรคเรอรงเพอตดตามรกษาตอทหนวยปฐมภมใกลบาน เพอลดความแออดในโรงพยาบาล และเพมคณภาพการบรการรกษา ประกอบกบนโยบายการดงองคกรปกครองสวนทองถนเขามามสวนรวมดานสขภาพซงทำาใหมการสนบสนนดานเทคโนโลยพนฐานในระดบปฐมภมเพมมากขน

การมยาทจำาเปนและเทคโนโลยขนพนฐานสำาหรบรกษา/บรการผปวยโรคไมตดตอ ใน สถานบรการระดบปฐมภมทงรฐและเอกชนรอยละ 80 ซงเปาหมายนถกกำาหนดเพอใหประชาชนในแตละประเทศสมาชกสามารถเขาถงยา และเทคโนโลยทจำาเปนพนฐานได โดยยาทจำาเปน และเทคโนโลยขนพนฐานสำาหรบโรคไมตดตอนน ไดถกนยามในแผนปฏบตการระดบโลก ซงเปนขอตกลงของประเทศสมาชกใหเปน บญชยา และเทคโนโลยขนตำาททกประเทศสมาชกควรม อนประกอบ ไปดวย8

25

NCDs©บบท 2


สรปสถานการณภายใตตวชวด 9 global targets

สถานการณอางองพ.ศ. 2553

แนวโนม และการเปลยนแปลงตวชวด/เปาหมาย

คาเปาหมายใน พ.ศ. 2568

สถานการณปลาสด

343.06* ตอแสนคน*ใชขอมลของโครงการศกษาภาระโรคและปจจยเสยงของประเทศไทยซงคำานวณโดยมการปรบสาเหตการตายโดยใชขอมล Verbal autopsy

18.5%(2552)

355.3 ตอแสนคน(2556)

6.9 ลตร/คน/ป (2557)

19.2%(2557)

16.65%

257.30 ตอแสนคน

สถานการณ ณ พ.ศ. 2556 มแนวโนม เพมขนจาก พ.ศ. 2554 เทากบ รอยละ 19

ความชกของประชาชนทมกจกรรมทางกายไมเพยงพอใน พ.ศ.2557 มคาเพมขนรอยละ 3.8 เมอเทยบกบ พ.ศ.2552

1.อตราตายดวยโรคหวใจและหลอดเลอด โรคมะเรง โรคเบาหวาน และโรคทางเดนหายใจเรอรง ในประชากรอายระหวาง 30-70 ป ลดลงรอยละ 25

3. ความชกของการมกจกรรมทางกายทไมเพยงพอในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป * ลดลงรอยละ 10

(*หมายถง การมกจกรรมทางกายระดบปานกลางนอยกวาหรอเทากบ 150 นาทตอสปดาห)

6.7 ลตร/คน/ป 6.03 ลตร/คน/ป สถานการณระหวางพ.ศ.2553 –2557 มแนวโนมคงท หรอ มการเปลยนแปลงเพมขนลดลงเลกนอย เมอพจารณาใน พ.ศ.2557 ทพบวามการบรโภค 6.9 ลตรตอคนตอป จงเปนแนวโนมทสงขนเลกนอยเทากบรอยละ 3 เมอเทยบกบ พ.ศ. 2553

2.ปรมาณการบรโภคแอลกอฮอลตอหวประชากร ตอป* ในประชากรอายตงแต 15 ปขนไป ลดลงรอยละ 10

(* หนวยเปนลตรของแอลกอฮอลบรสทธ)

26

NCDs©บบท 2






a) 3,246 มก./วน(2552)b) 4,351 มก.ตอวน (2552)

21.4% (2554)

3,246 มก./วน(2552)

20.7% (2557)

14.98%

2,285 มก./วน -

สถานการณระหวาง พ.ศ. 2553 - 2557ความชกการสบบหรมแนวโนมคงท ทรอยละ 20.7

21.4% (2552)

24.7% (2557)

16.05% มแนวโนมเพมขน โดยความชกใน พ.ศ.2557 เพมขนจาก พ.ศ.2552 รอยละ 15.4

6. ความชกของโรคความดนโลหตสง*ในประชากรอาย 18 ปขนไป ลดลงรอยละ 25

(*หมายถง ความชกของภาวะความดนโลหตสงในประชากรอาย 18 ปขนไป ทมคาความดนซสโตลค (systolic blood pressure) ≥ 140 มลลเมตรปรอท และ/หรอ คาความดนไดแอสโตลค (diastolic blood pressure) ≥ 90 มลลเมตรปรอท และผปวยความดนโลหตสง)

5. ความชกของการสบบหรในประชากรอายตงแต 15 ปขนไป ลดลงรอยละ 30

4. การบรโภคเกลอและโซเดยมในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป ลดลงรอยละ 30*

(*ตามคำาแนะนำาขององคการอนามยโลก คอ นอยกวา 5,000 มลลกรมของเกลอหรอ 2,000 มลลกรมของโซเดยมตอวน)

27

NCDs©บบท 2




คาเปาหมายในพ.ศ. 2568


โรคเบาหวาน 6.9% (2552)ภาวะอวน 34.7% (2552)

ไมม

37.5% (2557) 34.7%

ขอมลการสำารวจ NHES ปลาสดอยระหวางการ

วเคราะห

-

n ความชกของโรคเบาหวานใน พ.ศ.2557 มแนวโนมเพมขนรอยละ 29 เมอเทยบกบความชกใน พ.ศ.2552n ความชกของการมคา BMI > 25 กโลกรมตอตารางเมตร ในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป มแนวโนมเพมขนอยางตอเนองโดยใน พ.ศ.2557 มคาความชกเพมขนจาก พ.ศ.2552 เทากบรอยละ 8.1อยางไรกตามประชากรทมภาวะอวนนนมมากถง 1 ใน 3 ของประชากรทงหมด

ประเทศไทยมระบบบรการเฉพาะโรคโดยเฉพาะคลนคโรคเรอรง รวมทงระบบการคดกรองผปวยความดนและหลอดเลอดอยางครอบคลม ดงนน การใหคำาแนะนำา และการไดรบยาทเหมาะสมเพอปองกนโรคหวใจนาจะสามารถทำาไดมากกวารอยละ 50

8. ประชากรอาย 40 ป ขนไป ทมความเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด* ไดรบคำาปรกษาเพอปรบเปลยนพฤตกรรม และไดรบยาทเหมาะสมเพอปองกนโรคหวใจและ โรคหลอดเลอดสมอง (อมพฤกษ อมพาต) ไมนอยกวารอยละ 50

(*มคาความเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด ภายใน 10-year cardiovascular risk มากกวาหรอเทากบรอยละ 30)

7. ความชกของโรคเบาหวาน* และภาวะอวน ในประชากรอายตงแต 18 ปขนไป ไมเพมขน

(*หมายถง ความชกของ ภาวะนำาตาลในเลอดสงในประชากรอาย 18 ปขนไป ทมคา fasting plasma glucose ≥ 7 mmol/L (126 mg/dl หรอ ผปวยเบาหวาน))

28

NCDs©บบท 2






ไมม คาดวาจะใชขอมลจากการสำารวจโดยองคการอนามยโลกหรอหนวยงานทเกยวของ

- ประเทศไทยมระบบการดำาเนนงานดานระบบบรการสาธารณสขทครอบคลม รวมถงระบบหลกประกนสขภาพทด ดงนนจงนาจะผานเกณฑขอนได

9. การมยาทจำาเปน และเทคโนโลยขนพนฐานสำาหรบรกษา/บรการผปวยโรคไมตดตอทสำาคญในสถานบรการรฐและเอกชนรอยละ 80

แหลงขอมล :1. รายงานการสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกายครงท 4 พ.ศ. 2551-25529

2. รายงานการสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกายครงท 5 พ.ศ. 2556-25576

3. รายงานภาระโรคและการบาดเจบของประชากรไทย พ.ศ. 25564

4. สถานการณการบรโภคเครองดมแอลกอฮอลและผลกระทบในประเทศไทย พ.ศ. 25565

5. สรปสถานการณการควบคมการบรโภคยาสบของประเทศไทย พ.ศ. 255710

6. สถานการณอางองและสถานการณเปาหมายป 2568 ตามเปาหมายระดบโลกในการควบคม และปองกนกลมโรค NCDs ในประเทศไทยพรอมแหลงขอมลและวธการวด2

เรยบเรยงโดย : - ศนยพฒนานโยบายและยทธศาสตรแผนงานควบคมโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค

- แผนงานเครอขายควบคมโรคไมตดตอ สำานกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ

29

NCDs©บบท 2


1. สำานกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ. รายงานภาระโรคและการบาดเจบของประชากรไทย พ.ศ. 2552. นนทบร : สำานกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ; 2555.

2. สำานกวจยนโยบายสรางเสรมสขภาพ. รายงานสถานการณโรค NCDs วกฤตสขภาพ วกฤตสงคม. ทกษพล ธรรมรงส, วรนช วองวรรธนะกล, วชชกร สรยะวงศไพศาล, editors. นนทบร : สำานกวจยนโยบายสรางเสรมสขภาพ, สำานกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ; 2557.

3. สำานกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ. รายงานภาระโรคและการบาดเจบของประชากรไทย พ.ศ. 2554. นนทบร: สำานกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ; 2557.

4. สำานกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ. รายงานภาระโรคและการบาดเจบของประชากรไทย พ.ศ. 2556. นนทบร : สำานกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ; 2558.

5. ศนยวจยปญหาสรา. APC เพมขอมลลาสดป 2556-57; 2559.

6. วชย เอกพลากร และคณะ. การสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรายกาย ครงท 5. สำานกงานสำารวจสขภาพประชาชนไทย; 2559.

7. กองโภชนาการ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. รายงานการสำารวจปรมาณการบรโภคโซเดยมคลอไรดของประชากรไทย. นนทบร : กองโภชนาการ กรมอนามย 2552.

8. World Health Organization. Essential medicines and basic health technologies for noncommunicable diseases: towards a set of actions to improve equitable access in Member States: World Health Organization; 2015.

9. วชย เอกพลากร, เยาวรตน ปรปกษขาม, สรศกด ฐานพานชสกล, คณหทยชนก พรรคเจรญ, วราภรณ เสถยรนพเกา, กนษฐา ไทยกลา. รายงานการสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกายครงท 4 พ.ศ. 2551-2. นนทบร : สำานกงานสำารวจสขภาพประชาชนไทย; 2552.

10. ศนยวจยและจดการความรเพอการควบคมยาสบ. สรปสถานการณปจจยเสยงหลกดานยาสบของประเทศไทย พ.ศ. 2557. ศรวรรณ พทยรงสฤษฏ, ปวณา ปนกระจาง, สนดา ปรชาวงษ, editors. กรงเทพมหานคร: ศนยวจยและจดการความรเพอการควบคมยาสบ; 2557.

อางอง

งยสยจ

03รากา¶สปรสอµดµมäรâำสกลหงยสเยจจ˜ปลแ

32

NCDs©บบท 2


ประเทศไทยมการดำาเนนมาตรการเกยวกบการปองกนและควบคมโรคไมตดตอมายาวนาน โดยผลลพธของการดำาเนนงานถกสะทอนออกมาจากโครงสรางกลไกระดบชาตตางๆ เชน แผนยทธศาสตรระดบชาตตางๆ องคกรอสระระดบชาต หรอ การพฒนาหนวยงานภาควชาการ ภาคประชาสงคม และภาครฐ เพอตอบโจทยโรคไมตดตอในประเทศไทย โดยการดำาเนนงานทผานมานน มทงผลสำาเรจทปรากฏออกมาในรปแบบของมาตรการหรอกฎหมาย คานยม หรอกจกรรมใหมๆ ทไดรบการพฒนาเพอสรางเสรมสงแวดลอมทชวยลดโรคไมตดตอ

เนอหาในบทนจะกลาวถงนโยบายและมาตรการของประเทศไทยทไดดำาเนนการไปแลว และทกำาลงดำาเนนการอยเพอตอบสนองตอการควบคมปองกนโรคไมตดตอทสอดคลองกบประเดนปจจยเสยง และระบบการดแลรกษาผปวยโรคไมตดตอทถกกำาหนดไวใน 9 เปาหมายระดบโลก พรอมทงแสดงผลการวเคราะหประเมนนโยบายและมาตรการตางๆ และใหขอเสนอเชงนโยบายเพอใหการดำาเนนการควบคมปองกนโรคไมตดตอมประสทธผล และประสทธภาพมากขน เพอเพมโอกาสการบรรลเปาหมายภายใน พ.ศ. 2568 โดยเนอหาดงกลาวไดถกเรยบเรยงเปนหวขอดงน

การขบเคลอนมาตรการและนโยบายทเกยวของกบการควบคมโรคไมตดตอ

1. การดำาเนนงานเพอปองกนและควบคมโรคไมตดตอในภาพรวม

2. การบรโภคเครองดมแอลกอฮอล

3. การขบเคลอนเพอลดปจจยเสยงจากกจกรรมทางกายทไมเพยงพอ

4. การลดการบรโภคเกลอและโซเดยมในประเทศไทย

5. การควบคม ปองกนการบรโภคยาสบ

6. การควบคมปองกนภาวะความดนโลหตสง

7. การจดการดานโภชนาการเพอปองกนและควบคมภาวะอวนและเบาหวาน

8. ยาเพอปองกนโรคหวใจวายเฉยบพลนและโรคหลอดเลอดสมอง

9. การมยาทจำาเปนและเทคโนโลยขนพนฐานสำาหรบรกษา/บรการผปวยโรคไมตดตอ

10. โอกาสในการบรรลเปาหมายใน พ.ศ. 2568

บทท 3

สำานกโรคไมตดตอ, สำานกควบคมการบรโภคยาสบ, สำานกงานคณะกรรมการควบคมเครองดมแอลกอฮอล, ศนยพฒนานโยบายและยทธศาสตรแผนงานควบคมโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค, เครอขายลดเคม, ศนยวจยและจดการความรเพอการควบคมยาสบ, ศนยวจยปญหาสรา, สำานกวจยนโยบายสรางเสรมสขภาพ, แผนงานวจยนโยบายอาหารและโภชนาการเพอการสรางเสรมสขภาพ, กองออกกำาลงกายเพอสขภาพ และสำานกโภชนาการ กรมอนามย

33

NCDs©บบท 2


3.1 การดำ เนนงานเพอปองกน และควบคมโรคไมตดตอในภาพรวม

แผนยทธศาสตรทดำ เนนการแลว• แผนยทธศาสตรสขภาพดวถชวตไทย พ.ศ. 2554 - 2563

• แผนยทธศาสตรการควบคมยาสบแหงชาต พ.ศ. 2553 - 2557, 2558 - 2562

• แผนยทธศาสตรนโยบายแอลกอฮอลระดบชาต พ.ศ. 2554 - 2563

• แผนยทธศาสตรการจดการปญหาภาวะนำาหนกเกน และภาวะอวน ป พ.ศ.2553 - 2562

แผนยทธศาสตรทกำ ลงพฒนา• รางแผนยทธศาสตรการลดการบรโภคเกลอและโซเดยมในประเทศไทย ป พ.ศ.2559 - 2568

• รางแผนยทธศาสตรหวใจและหลอดเลอด

• รางแผนยทธศาสตรกจกรรมทางกาย ฉบบท 1

แผนปฏบตการทกำ ลงพฒนา• รางแผนปฏบตการบรณาการเพอควบคมและปองกนโรคไมตดตอ พ.ศ.2559

สำาหรบโครงสรางการดำาเนนงานดานควบคมปองกนโรคไมตดตอในประเทศไทยนน ประกอบดวยภาคหลกภาครฐ 4 ภาค คอ 1) สำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) 2) สำานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต (สปสช.) 3) กระทรวงสาธารณสข 4) หนวยงานอนๆ ทเกยวของ เชน กระทรวงศกษาธการ กรมสงเสรมการปกครองทองถน เปนตน โดยแตละภาคลวนมสวนตอการสนบสนนการปองกนและควบคมโรคไมตดตอทแตกตางกน โดยหนวยงานหลกทง 4 ภาค ทำางานสอดประสานกนรวมกบภาคภาควชาการและภาคประชาสงคม ในการสรางเสรมสขภาพ พฒนาระบบบรการสขภาพ

เปาหมาย เพอลดอตราปวย และอตราตาย นบเปนเปาหมายทวดทผลลพธปลายทางของสขภาพ ดงนนการจะลดอตราตาย และอตราปวยจากโรคไมตดตอนน จะตองอาศยมาตรการการควบคมปองกนตงแตเรองการสงเสรมสขภาพ การคดกรอง และการรกษาโดยในปจจบนประเทศไทยมยทธศาสตรเพอการควบคมปองกนโรคไมตดตอ ทเปนยทธศาสตรระดบชาต คอ แผนยทธศาสตรสขภาพดวถชวตไทย พ.ศ. 2554-2563 ซงไดรเรมมาตงแต พ.ศ. 2554 นอกจากนน ยงมยทธศาสตรทเกยวของกบปจจยเสยงเฉพาะอก 3 ยทธศาสตร และยทธศาสตรทอยในชวงพฒนาอก 3 ยทธศาสตร และแผนปฏบตการบรณาการดงน

34

NCDs©บบท 2


มาตรการและกลไกการควบคมปองกนโรคไมตดตอในระดบพนทนนประกอบดวยมาตรการการคดกรองปจจยเสยง การปรบเปลยนพฤตกรรม การคดกรองภาวะแทรกซอน และการสงตอ ผานกลไกการขบเคลอนงาน NCD ของจงหวด รปท 3A

รปท 3A : กลไกการขบเคลอนงาน NCDs ในระดบจงหวด

ทมา : รายงานประเมนผลโครงการประเมนแผนงานควบคมโรคไมตดตอในประเทศไทยปงบประมาณ พ.ศ. 2553-2557

สวนกลาง กสธ. สปสช. สสส.พนทจงหวด

งานควบคมโรค งานสงเสรมสขภาพ งานสนบบรการภาคประชาชน งานพฒนาคณภาพ ศนยทบนมเบอรวน งานสขศกษา งานคมครองผบรโภค

รพ./รพ.สต.

อปท. รร. สถานประกอบกจการสำ นกงานจงหวด

System ManagerMini systemmanagerCase ManagerMini case manager

อสม./อปท.

NCD Boardระดบอำ เภอ

อำ เภอควบคมโรคเขมแขง

ระบบสขภาพอำ เภอ (DHS)

ลดปจจยเสยงเหลา บหรสงเสรมสขภาพ (อาหารกจกรรมทางกาย)การสอสาร ประชาสมพนธการบงคบใชกฎหมายการพฒนาระบบ(การดดกรอง OPACคลนกอดบหร อดเหลา)การพฒนาศกยภาพบคลากรการตดตามและประเมณผล

นโยบายมาตราการงบประมาณ

กลไกการขบเคลอนงาน NCD ของจงหวด

NCD Board

สำ นกงานสาธารสขจงหวด

สสอ., หนวยบรการ

หนวยงานอน

ตำ บลจดการสขภาพ

หมบานปรบเปลยนพฤตกรรม

35

NCDs©บบท 2


จากการประเมนระบบควบคมปองกนโรคไมตดตอในประเทศไทยของศนยพฒนานโยบายและยทธศาสตรแผนงานควบคมโรคไมตดตอ พบวา ในสวนของแผน มาตรการ และบทบาทของหนวยงานทเกยวของสรปไดดงน

โอกาสพฒนาดานแผน มาตรการ และบทบาทของหนวยงาน

• ยงขาดกลไกททำาหนาทในการตดตาม กำาหนดทศทางขบเคลอนการดำาเนนงานระดบนโยบายของประเทศทชดเจน กลไกทมอยดำาเนนการเปนประเดนในดานบรการสขภาพมากกวาดานปจจยเสยง และการสรางความตระหนกของประชาชน

• กจกรรม มาตรการดำาเนนงานในสวนกระทรวงสาธารณสข มปญหาความไมตอเนอง และทำาเปนลกษณะโครงการเปนชวงๆ การคดในเชงกลยทธ ยทธศาสตร ยงไมคมชด หรอจำาเพาะเพยงพอ

• การดำาเนนงานตางๆ ขาดการประเมนผลลพธ ผลกระทบ และทำาใหไมมบทเรยนการพฒนามาตรการดำาเนนงานทชดเจน

• การทำางานเปนลกษณะโครงการแยกสวน การบรณาการเปาหมาย และมาตรการ ยงทำาไดนอย ทงในแงการบรณาการภายในหนวยงาน ระหวางหนวยงาน ซงสวนใหญมขอจำากดเกยวกบการจดการดานงบประมาณ การบรหารงานสวนกลางยงกำาหนดเปาหมายของการ บรณาการในลกษณะเปนกจกรรมยอยในการทำางานรวมกบหนวยงานทเกยวของมากกวาจะบรณาการในมาตรการหลก

ขอเสนอแนะเพอการพฒนาการดำ เนนงานควบคมปองกนโรคไมตดตอ1. กลมเปาหมายทตองเนน และดำาเนนการในชวงระยะน และระยะตอไป คอกลมเยาวชน

ทมแนวโนมความเสยงเพมขนในทกดาน ไมวาจะเปนเรองบหร เหลา การกนอาหาร ผก ผลไม การออกกำาลงกายทไมเพยงพอ และพฤตกรรมเนอยนง รวมทงแนวโนมการตายในกลมอาย 30-39 ป ทเพมขนเรอยๆ

2. กลมผชายทเปนวยทำางาน ทมการศกษานอยและมเศรษฐานะในกลมยากจนเปนกลมทเขาถงบรการ และใชบรการสขภาพ เพอรบการคดกรองโรค และการดแลรกษานอยกวากลมอนๆ ซงควรมการปรบรปแบบวธการบรการ และการสอสารกบประชากรกลมนมากขน

3. การสรางความตระหนกและเฝาระวงระดบบคคล ควรเนนความเสยงทเปนปญหา ควบคไปกบพฤตกรรมเสยงในกลมโรคไมตดตอ เชน เนนการขบเคลอนเรองความอวน รวมกบกลมพฤตกรรมทเกยวของ เพอสรางความตระหนกและเฝาระวงชดพฤตกรรมนอยางเปนระบบมากขน

4. มาตรการและการดำาเนนงาน ทควรเนนและทำาใหเปนระบบมากขน คอ การจดการสงแวดลอมทเออตอการสรางเสรมสขภาพ ดวยการสอสาร สรางความเขาใจ และลดภาวะเสยง ตอการเปน NCDs ดวยความรวมมอของภาคสวนตางๆ ในการจดทำานโยบายทงของภาครฐสวนกลาง รฐสวนทองถน และภาคองคกรทไมใชหนวยงานรฐ

36

NCDs©บบท 2


3.2 การบรโภคเครองดมแอลกอฮอล เปาหมาย ลดการบรโภคเครองดมแอลกอฮอลลงรอยละ 10 ตามบรบทของประเทศ

สถานการณการดำ เนนงานทผานมา ปจจบน และอนาคต ในชวงหลายทศวรรษทผานมาประเทศไทยมการพฒนาเนอหานโยบายแอลกอฮอลอยางตอเนองจนมมาตรการนโยบายควบคมเครองดมแอลกอฮอล 7 กลมหลกไดแก 1) ภาษและราคา 2) การควบคมการเขาถงและหาซอ เชน การกำาหนดอายขนตำา การจำากดวนและเวลาในการซอขาย และการควบคมสถานทขาย 3) การควบคมการโฆษณาและสงเสรมการขาย 4) การใหความรรณรงคและโนมนาว 5) การปรบเปลยนบรบทและสภาพแวดลอม 6) การควบคมพฤตกรรมและผลกระทบจากผบรโภค เชน กำาหนดระดบแอลกอฮอลในกระแสเลอด การสมตรวจแอลกอฮอลจากลมหายใจ และมาตรการควบคมและลงโทษทเกยวของ และ 7) การบำาบดรกษาและใหความชวยเหลอแตเนนสำาหรบผตดสราและผทบรโภคแบบเสยง1

โดยมทงทประกาศใชเปนกฎหมายแลวและเปนมาตรการชมชน โดยกฎหมายทเกยวของกบมาตรการดานภาษ คอ พระราชบญญตสรา พ.ศ. 2493 ซงหนวยงานทรบผดชอบ คอ กรมสรรพสามต กระทรวงการคลง โดยมกฎหมายหลก คอ พระราชบญญตควบคมเครองดมแอลกอฮอล พ.ศ. 2551 ทมแนวคดเพอการควบคมการบรโภคเครองดมแอลกอฮอลและการปองกนแกไขปญหาจากการบรโภคแอลกอฮอล โดยกฎหมายนเปนนโยบายทใหความสำาคญกบการควบคมการเขาถงเครองดมแอลกอฮอล การควบคมบรบทการดม และการควบคมการโฆษณาเปนสำาคญ4 และประเทศไทยไดกำาหนดยทธศาสตรนโยบายแอลกอฮอลแหงชาตขนในป 2552 ซงม 5 ยทธศาสตรหลก ไดแก 1) การควบคมการเขาถงในดานเศรษฐศาสตรและทางกายภาพ 2) การปรบเปลยนคานยมและลดแรงสนบสนนการดมเครองดมแอลกอฮอล 3) การลดอนตรายของการดมเครองดมแอลกอฮอล4) การจดการปญหาแอลกอฮอลในระดบพนท และ 5) การสรางกลไกสนบสนน โดยไดระบเปาหมายทสำาคญไว 4 ขอ ไดแก 1) การควบคมปรมาณการบรโภคของสงคม 2) การปองกนนกดมหนาใหม 3) การลดความเสยงของการบรโภค และ 4) การจำากดและลดความรนแรงของปญหา (รปท 3B)

37

NCDs©บบท 2


รปท 3B : ยทธศาสตรนโยบายแอลกอฮอลแหงชาตใน พ.ศ. 2552

แผนยทธศาสตรควบคมเครองดมแอลกอฮอลถอเปนเครองมอทสำาคญในการทำางานเพอควบคมปญหาทเกดจากเครองดมแอลกอฮอล อยางไรกตาม ในชวงทผานมาปญหาทเกดจากเครองดมแอลกอฮอล มแนวโนมไมลดลง เนองจากนโยบายแอลกอฮอลของประเทศไทยยงมชองวางเชงระบบทสำาคญหลายประการ ดงอธบายแยกตามกลมนโยบายได 4 กลมดงน

นโยบายกลมท 1 การควบคมการเขาถงในดานเศรษฐศาสตรและทางกายภาพ

การเขาถงทางเศรษฐศาสตร (ภาษและราคา)

นโยบายทางภาษและราคาเครองดมแอลกอฮอลเปนหนงในมาตรการทมประสทธผลสงทสดในการจดการปญหาจากเครองดมแอลกอฮอล กลาวคอ ภาษเครองดมแอลกอฮอลเปนหนงรายไดของรฐบาล ในชวง 10 ปทผานมา (2546 – 2556) กรมสรรพสามต มรายไดเฉลยจากเครองดมแอลกอฮอลคดเปนรอยละ 28.5 ตอรายไดสรรพสามตทงหมด2,3 โดยเพมขนเฉลยรอยละ 7 ตอป แตอยางไรกตามพบวา ราคาขายเครองดมแอลกอฮอลทแทจรงเพมขนเพยงเลกนอย และในทางตรงกนขามเครองดมแอลกอฮอลบางยหอทเปนทนยมมราคาถกลง

ควบคมขนาดและความรนแรงของปญหาจากการบรโภค

ควบคมปรมาณการบรโภค

ปองกนนกดมหนาใหม และควบคมความชกของผบรโภค

ยทธศาสตร 1ควบคมการเขาถงทางเศรษฐศาสตร และทางกายภาพ-ราคา-สถานทและเวลาขาย-การเขาถงของเยาวชน

ยทธศาสตร 4การจดการปญหาแอลกอฮอลในระดบพนท

-นโยบายแอลกอฮอลระดบชมชน และของหนวยงาน สถานประกอบการ

ยทธศาสตร 5การพฒนากลไกการจดการและสนบสนนทเขมแขง

(ความมงมน การมสวนรวม โปรงใส การรณรงคสาธารณะรากฐานบนความร ปกปองผลกระทบจากขอตกลงการคา)

ยทธศาสตร 2ปรบเปลยนคานยม และลดแรงสนบสนนการดม-ควบคมการตลาดโฆษณา-ใหขอมล และเพมโอกาสของการไมดม

ยทธศาสตร 3ลดอนตรายของการบรโภค-การดมทเสยงสง-เมาแลวขบ-การคดกรอง รกษา

ลดความเสยงของการบรโภค

จำ กดและลดความรนแรงของปญหา

เปาหมายหลก

4 เปาหมายเชงกลไก

ยทธศาสตร ทง 5- Price and Availabillty- Attitude- Risk- Settings- Support- PAARISS

38

NCDs©บบท 2


ดงนน นบตงแตเดอนกนยายน พ.ศ. 2556 เปนตนมา ระบบภาษสรรพสามตเครองดมแอลกอฮอลของประเทศไทย จงไดปรบเปลยนมาเปนระบบทจดเกบทงตามมลคาและตามปรมาณ หรอเรยกอกอยางหนงวา “ระบบหนงบวกหนง” โดยเปนการปรบภายใตพระราชกำาหนด แกไขเพมเตมพระราชบญญตสรา พ.ศ. 2493 (ฉบบท 7) (“พระราชกำาหนด แกไขเพมเตมพระราชบญญตสรา พ.ศ. 2493 (ฉบบท 7) “, พ.ศ. 2556) 3,4 และกฎกระทรวงอก 3 ฉบบ แมจะมการปรบเปลยนโครงสรางภาษใหมแนวโนมทดขนแตในความเปนจรงเครองดมแอลกอฮอลบางประเภทยงจดเกบภาษในอตราทตำากวาเพดานภาษมาก

ปจจบนไดมการเพมเพดานภาษเพอใหสอดคลองกบภาวะเงนเฟอ โดยมการปรบอตราภาษ 1 - 2 ปตอครง นอกจากน การเกบภาษตามมลคานนควรใชราคาปลกเปนฐาน เพอใหเกดความชดเจนในการจดเกบภาษและปองกนการหลกเลยงภาษ ทอาจใชกลยทธในการกำาหนดราคาขายใหตำา อกทงกรมสรรพสามต ควรมราคาขนตำาของเครองดมแอลกอฮอลแตละประเภทเพอใชในการจดเกบภาษ และเพอใหเกดความโปรงใส

การเขาถงทางกายภาพ (จดจำ หนาย วน เวลา สถานท บคคล)

การควบคมการเขาถงเครองดมแอลกอฮอลเปนหนงในนโยบายและมาตรการทมประสทธผลสงทสดในการควบคมและลดปญหาจากเครองดมแอลกอฮอล การควบคมการเขาถงในเชงกายภาพเปนกลไกในการควบคมปญหาจากการบรโภคผานการควบคมความยากงายในการหาซอสรา โดยควบคมจำานวน ตำาแหนงและความหนาแนนของจดจำาหนาย รวมถงการกำาหนดวนเวลาทำาการของจดขาย และเงอนไขในการซอขาย นอกจากน อาจควบคมในมตของประเภทรานจำาหนาย ไดแก รานคาแบบมทนงดม (On premise outlet) เชน ผบ บาร สถานบนเทง โรงแรม รานอาหาร และรานคาแบบไมมทนงดม (Off premise outlet) เชน รานสะดวกซอ รานขายของชำา4 งานวจยและการสำารวจระดบประเทศยนยนวา การเขาถงเครองดมแอลกอฮอลของคนไทยนนคอนขางงาย จดจำาหนายอยใกลโดยระยะทางเฉลย 50-300 เมตรจากทพกอาศยหรอททำางาน และใชเวลาเฉลยในการซอประมาณ 5-15 นาท โดยพบวา ความหนาแนนของรานจำาหนายเครองดมแอลกอฮอลสอดคลองกบความนาจะเปนหรอโอกาสในการดมเครองดมแอลกอฮอล

เพอใหมาตรการการควบคมการเขาถงมประสทธผลสงสดในการควบคมและลดปญหาจากเครองดมแอลกอฮอล รฐบาลตองเขมงวดในการบงคบใชกฎหมาย และขยายผลมาตรการทางกฎหมายใหสามารถควบคมการเขาถงเครองดมแอลกอฮอลทยงไมครอบคลมพนททมความเสยงสง เชน บรเวณรอบสถานศกษา หรอการขายชวคราวในสนามกฬา การแสดงดนตร งานประเพณ เปนตน

39

NCDs©บบท 2


นโยบายกลมท 2 มาตรการปรบเปลยนคานยม

การควบคมการตลาด

การตลาดเปนปจจยสำาคญทกอใหเกดการเปลยนแปลงในพฤตกรรมตางๆ ของผบรโภค โดยปจจบนเทคนคหรอกลยทธการสอสารการตลาดของกลมอตสาหกรรมเครองดมแอลกอฮอลใชวธการสรางชดความเชอทเปนมายาคต โดยอาศยการปลกฝงใหเกดทศนคตเชงบวกตอการดม ผานการโฆษณา ทงทางตรงและทางออม จนกลายเปนความเชอ และทำาใหเหนวาการดมเปนการพกผอนหยอนใจ กลยทธการตลาดเครองดมแอลกอฮอลในปจจบนเชอมโยงชองทางการตลาดใน 3 ชองทางหลกคอ ในโลกแหงความจรง โลกทผานสอกลาง (Mediated world) และโลกออนไลน และมงเนนไปทการสรางความหมายในเชงสญลกษณ การสรางแรงจงใจในการบรโภค และสรางบคลก (Character) ใหกบสนคาและตราสนคา (Brand) โดยมการตลาดผานบรรจภณฑเปนหนงในกลยทธการตลาดทสำาคญซงประเทศไทยไดมมาตรการในการควบคมการตลาด ดงน 1) กำาหนดเวลาในการโฆษณา 2) กำาหนดรปแบบผลตภณฑ บรรจภณฑทกรปแบบ และสญลกษณของบรษทผผลต 3) กำาหนดเนอหาการโฆษณาทำาไดโดยการใหขอมลขาวสารและความรเชงสรางสรรคสงคมไมมลกษณะเปนการอวดอางสรรพคณ 4) กำาหนดบทลงโทษ เพอใหมาตรการเกดประโยชนสงสดจงไดดำาเนนการ 1) หามผประกอบการสนบสนนกจกรรมเยาวชน และกจกรรมกฬา ดนตร และเทศกาล ซงเปนกลไกในการสรางความผกพนและภกดตอเครองดมแอลกอฮอลและผประกอบการ 2) ปรบปรงเนอหาการควบคมโฆษณาใหมความเขมงวดและชดเจนมากขน 3) สรางความเขมแขงในการบงคบใชกฎหมาย 4) การเปลยนแปลงสภาพทางสงคมและกลยทธใหมๆ

การใหความรและรณรงค

ดานวชาการเครองดมแอลกอฮอลจะประเมนเรองการใหความรและรณรงคเพอสรางความเขาใจตอพษภยของเครองดมแอลกอฮอล จดเปนกลมมาตรการทมความคมคาตำา แตมาตรการใหการศกษาเปนกลไกสำาคญในการปรบเปลยนบรรยากาศของสงคม (social climate) ทมตอการบรโภค โดยการปรบทศนคตของสงคมตอความมนเมาและผลกระทบ ซงสงผลตอการลดความเสยงของการดมเครองดมแอลกอฮอล การใหความรทดำาเนนการโดยภาครฐมการบงคบใชกฎหมายทเกยวของ ไดแก พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 ในมาตรการทเกยวของกบขอความคำาเตอน การโฆษณาโดยวธการสงเสรมสงคม และพระราชบญญตควบคมเครองดมแอลกอฮอล พ.ศ. 2551 ในมาตรการทเกยวของกบการโฆษณา โดยการโฆษณาหรอประชาสมพนธใดๆ ใหกระทำาไดเฉพาะการใหขอมลขาวสาร และความรเชงสรางสรรคสงคม

ปจจบนประเทศไทยยงไมมระบบและหลกสตรสขศกษาเกยวกบเครองดมแอลกอฮอลในระดบชาตอยางเปนทางการและไมมหนวยงานรบผดชอบโดยตรง การใหความรทดำาเนนการโดยภาคประชาชนเปนการดำาเนนการผานการรณรงคสาธารณะอยางมสวนรวม โดยสอดแทรกความรทเกยวของผานกจกรรมตางๆ อนไดแก กจกรรมปลอดเหลาและเทศกาลปลอดเหลาตางๆ

40

NCDs©บบท 2


นโยบายกลมท 3 การปรบเปลยนบรบทการดม และการลดปญหาจากการดม

การปรบเปลยนบรบทการดม

สถานการณและบรบทของการดมเปนการดำาเนนการใดๆ เพอกำาหนดเงอนไขในการดม กำาหนดสถานทหามดม โดยการดำาเนนการจากภาครฐมกฎหมายทเกยวของ ไดแก พระราชบญญตควบคมเครองดมแอลกอฮอล พ.ศ. 2551 ในประเดนทเกยวของกบการหามดม/การหามขายในสถานททกำาหนด การหามขายผทมอายตำากวา 20 ป และบคคลทมนเมาครองสตไมได นอกจากน มประกาศกรมอทยานแหงชาต พ.ศ. 2553 ในการหามนำาเครองดมแอลกอฮอลเขาไปในอทยานแหงชาต

การปรบเปลยนบรบทการดมถอเปนความทาทายอยางมากเนองจากไมสามารถอาศยชองทางกฎหมายไดเพยงอยางเดยวแตตองอาศยความรวมมอจากกลม ผประกอบการเปนสำาคญ เชน การขอความรวมมอไมขายเครองดมแอลกอฮอลใหกบนกเรยน/นกศกษาในเครองแบบ นอกจากน ยงมขอกำาจดในการดำาเนนงานหลายประการ คอ 1) การดำาเนนการยงไมครอบคลมทวประเทศ 2) ความรวมมอและการดำาเนนการยงมอยจำากด 3) งบประมาณและคาใชจายของกจกรรมมอยจำากดในการรณรงคสาธารณะ

มาตรการดมไมขบ

องคการอนามยโลกไดจดอนดบใหประเทศไทยมอตราการตายจากอบตเหตจราจรเปนท 4 ของโลก โดยมผเสยชวตปละ 26,312 คน หรอมอตราการตายท 38.1 รายตอประชากรแสนคน ใน พ.ศ.2556 โดยนโยบายและมาตรการควบคมการขบขยานพาหนะขณะมนเมาในประเทศไทยนน พบวา การดำาเนนนโยบายทผานมาม 5 มาตรการยอย ดงน 1) การกำาหนดจดตรวจความมนเมา และการสมตรวจความมนเมา 2) การหามดมเครองดมแอลกอฮอลขณะขบขและการกำาหนดเพดานระดบแอลกอฮอลในเลอด 3) การยดใบอนญาตขบขยานพาหนะ 4) การกำาหนดเพดานระดบแอลกอฮอลในเลอดใหตำามาก (zero tolerance) สำาหรบกลมมความเสยงสง 5) การกำาหนดระดบบตรอนญาตขบขเปนขนตอนโดยคำานงถงพฤตกรรมขบขขณะมนเมา

ปญหาสำาคญทสดของมาตรการยงอยในระดบการบงคบใชกฎหมายซงยงขาดความเขมแขงและสมำาเสมอ โดยหนวยงานทเกยวของมกใหความสนใจเพยงเฉพาะชวงเทศกาล รวมถงศกยภาพในการนำามาตรการไปปฏบต และยงพบชองวางทางกฎหมายเกยวกบการปฏบตเมอถกผตองสงสยปฏเสธการตรวจ ซงประเดนนอยในระหวางการแกไขปรบปรง นอกจากนน ประเทศไทยยงขาดกฎหมายในการกำาหนดระดบแอลกอฮอลในเลอดทตำามาก (zero tolerance) สำาหรบผขบขทมความเสยงสง อยางผขบขหนาใหมและผขบขอายนอย

41

NCDs©บบท 2


การจดการปญหาหลงดม

ในประเทศไทย พบวา การดมแอลกอฮอลมผลกระทบทงทางตรงและทางออมตอปญหาในครอบครว5 โดยผทมภาวะตดสรามากกวาครงมปญหาการใชชวตสมรสและปญหาในการประกอบอาชพ6 จากรายงานขอมลสถานการณดานความรนแรงของประเทศไทย พ.ศ. 2553 พบวา สาเหตความรนแรงตอเดก สตร และความรนแรงในครอบครวทวไปมาจากการเมาสราและยาเสพตดเปนอนดบหนง มสดสวนกวา 1 ใน 3 หรอ รอยละ 36.5 ของสาเหตทงหมด7 โดยครอบครวทมสมาชกอยในภาวะตดสราจะมความเสยงตอความรนแรงในครอบครวเพมขนถง 3.84 เทา8 ซงผกระทำาความรนแรงมกเปนฝายชาย สวนผถกกระทำามกเปนผหญงและเดก

สำาหรบเปาหมาย หรอ นโยบายในชวง 3 - 5 ปขางหนา คอ การสำารวจพฤตกรรมการดมและผล กระทบ โดยเฉพาะในระดบพนททเครอขายสามารถนำาขอมลไปใชได นอกจากน การสำารวจพฤตกรรมการใชแอลกอฮอลเปนการนำาไปสการใชสารเสพตดอนๆ รวมถง ผลกระทบทมตอสมองและพนธกรรม รวมถงการบรณาการองคความรขามประเดน โดยเฉพาะพฤตกรรมการดม ผลกระทบจากสรา ยาเสพตด และโรคไมตดตอ เปนตน

การคดกรองและการบำ บดรกษา

ในปจจบน การบำาบดรกษาและการคดกรองผทมปญหาจากการดมเครองดมแอลกอฮอลมความกาวหนาอยางมากในระบบการดแลผมปญหาการดมสรา ทงการรกษาดวยยา จตสงคมบำาบดและชมชนบำาบด อกทงมสงเสรมปองกนโดยการคดกรองและใหการชวยเหลอตงแตเบองตน โดยภารกจของกระทรวงสาธารณสขครอบคลมอยในชดสทธประโยชนของโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนา สำานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต ทงน การดำาเนนการบำาบดรกษาและคดกรอง มดงตอไปน 1) มาตรการการคดกรองปญหาการดมสราและการบำาบดแบบสน (Alcohol screening and brief intervention) หรอ มาตรการการจดการระยะแรก (Early Intervention) 2)มาตรการบำาบดรกษาภาวะถอนพษสรา (Detoxification) และโรครวมทางกาย 3) มาตรการการบำาบดรกษาและฟนฟสภาพ (Alcohol Treatment and Rehabilitation) 4) มาตรการดแลระยะยาวหลงการรกษา (After Care)

ขอจำากดของระบบบรหารจดการเชงนโยบายและทรพยากรนน ไดมการประชมปรกษาหารอผเชยวชาญสามารถสงเคราะหขอจำากดสำาคญ ใน 5 ประเดน ไดแก 1) การขาดความชดเจนดานนโยบาย 2) การขาดระบบการพฒนาศกยภาพและกลไกการสรางแรงจงใจของบคลากรสขภาพ 3) ความชดเจนของระบบบรการสขภาพตอการปองกนโรคและการสงเสรมสขภาพในประเดนทเกยวของกบปญหาจากเครองดมแอลกอฮอล 4) การบรหารทรพยากรในการบำาบดรกษา และ 5) การขาดระบบการตดตามประเมนผล

42

NCDs©บบท 2


นโยบายกลมท 4 กลไก เครอขาย และระบบสนบสนนนโยบายควบคมเครองดมแอลกอฮอล

การปกปองนโยบายแอลกอฮอลจากการคาเสร การตกลงทางการคาทสำาคญของไทยเกยวของกบเครองดมแอลกอฮอล ไดแก

1) องคการการคาโลก (World Trade Organization, WTO) ซงประเทศไทยตอง ปฏบต แกสนคานำาเขาจากทกประเทศเทาเทยมกน (Most Favored Nation, MFN) และใหการปฎบตกบสนคานำาเขาเหมอนกบสนคาภายในประเทศ (National Treatment, NT)

2) ประเทศไทยเปนสมาชกในกลมอาเซยน (ASEAN) และทำาความตกลงการคาเสร (Free Trade Agreement, FTA) กบจน (ACFTA) ออสเตรเลย (TAFTA) และ นวซแลนด (TNFTA) มผลตออตราภาษนำาเขา

3) ความตกลงการคาเสรระหวางไทย-ญปน (JTEPA) ใหเบยร ไซเดอร และวสก เสยภาษนำาเขาในอตรารอยละ 0 ในสวนของสราจะลดลงเหลอรอยละ 0 ใน พ.ศ. 2560

4) ความตกลงการคาเสรระหวางไทย-ชล (FTA Thailand-Chile) ลงนามแลว เมอวนท 4 ตลาคม พ.ศ. 2556

5) การเจรจาการคาเสรระหวาง ไทย-ยโรป ยงไมแลวเสรจ แตมเปาหมายจะเจรจาให แลวเสรจภายใน พ.ศ. 2558 ประเทศอนๆ ยงคงอตราภาษนำาเขาในอตรา รอยละ 60 ของราคาระวางและประกนภยสนคา (Cost Insurance Freigh, C.I.F.)

ปจจบนยงไมมนโยบายหรอมาตรการในการปองกนปญหาหรอผลกระทบจากการทำาขอตกลงการคาเสรอยางชดเจน ในการเจรจาการคาเสรกบหลายประเภทหรอกลมประเทศ ยงมการนำาเครองดมแอลกอฮอลเขามาในรายการสนคาในขอตกลง ซงจะกอใหเกดผลกระทบตอนโยบายแอลกอฮอลของประเทศ

กลไกและเครอขายสนบสนนการขบเคลอนนโยบายแอลกอฮอล

ในการจดการปญหาเครองดมแอลกอฮอล สำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ไดรเรมการรณรงคงดเหลาเขาพรรษา พ.ศ. 2546 และ พ.ศ. 2547 โดย สสส. ใชหลกแนวคดสามเหลยมเขยอนภเขา ของ ศ.นพ.ประเวศ วะส ทเสนอวาการแกไขเรองทยากตองใช 3 ดานผสมผสานกน โดยสำานกงานเครอขายองคกรงดเหลา (สคล.) เปนดานพลงทางสงคม (social mobilization) ศนยวจยปญหาสรา (ศวส.) เปนมมวชาการหรอพลงปญญา และสำานกงานคณะกรรมการควบคมเครองดมแอลกอฮอล (สคอ.) เปนพลงนโยบาย ทผสาน และขบเคลอนนโยบายแอลกอฮอลในประเทศไทย

43

NCDs©บบท 2


ขอเสนอแนะเพอการพฒนาการดำ เนนงานควบคมปองกนโรคไมตดตอ

1. ควรมการปรบเพมเพดานภาษเพอใหสอดคลองกบภาวะเงนเฟอ และมความสมเหตสมผล

2. เพมความเขมงวดในการบงคบใชกฎหมาย และขยายผลมาตรการทางกฎหมายใหควบคมพนททมความเสยงสง

3. ควรจดใหมระบบและหลกสตรสขศกษาทเกยวกบเครองดมแอลกอฮอลในระดบชาตอยางเปนทางการ พรอมหนวยรบผดชอบหลกเพอสงตอความรใหประชาชน

4. ควรมการจดทำาดานพฤตกรรมการดมและผลกระทบ เพอใหระดบพนทและเครอขายสามารถนำาขอมลไปใชได

5. ควรสรางความชดเจนดานนโยบาย ระบบการพฒนาศกยภาพและกลไก รวมถงระบบการตดตามประเมนผลดานการคดกรองและรกษา ควรมการทบทวนนโยบายหรอมาตรการในการปองกนปญหาหรอผลกระทบจากการทำาขอตกลงการคาเสรอยางชดเจน

6. มาตรการเพอการสงเสรมการดแลตนเองในเรองการควบคม ปองกนโรค ใหแกประชาชนกลมตางๆ เปนพนฐาน ยงเปนเรองสำาคญทตองดำาเนนการตอเนอง

7. มาตรการดานการจดบรการรกษาพยาบาลนน ควรมการจดการทมการกำาหนดเปาหมายทผปวยแตละกลม และมการออกแบบการดแลแบบผสมผสานทจำาเพาะแกกลมนน และเนนการดแลในมตทางดานพฤตกรรม สงคม ควบคกบการดแลทางการแพทยรวมดวย เพอเพมประสทธผล และประสทธภาพการจดบรการมากขน (มการทบทวนใชขอมลผลการดแล รวมกบ การเพมคณภาพบรการคลนก NCDs แบบใหม)

8. ผลกดนใหเกดประเดนสขภาพในทกนโยบาย (health in all policies) และความรวมมอระหวางภาครฐ ภาคเอกชน

9. พฒนาการจดการเฝาระวงอยางเปนระบบตามกรอบ 5 มต ไดแก การปวยและการตาย (Mortality and morbidity), ปจจยเสยง (Risk factors), ปจจยตนเหต (Determinant) การตอบสนองของแผนงานควบคมโรค (Program response), เหตการณผดปกตและการระบาด (event-based surveillance) ใหมคณภาพและมบรณาการเชอมโยงขอมลระหวางมตตดตามคณภาพของมาตรการในแตละระดบ

44

NCDs©บบท 2


3.3 การขบเคลอนเพอลดปจจยเสยง จากกจกรรมทางกายทไมเพยงพอ

เปาหมาย ความชกของกจกรรมทางกายไมเพยงพอ ลดลงรอยละ 10

สถานการณการดำ เนนงานทผานมา ปจจบน และอนาคต แมการสงเสรมกจกรรมทางกายในระดบประเทศจะยงไมมแผนยทธศาสตรเฉพาะทชดเจน แตการดำาเนนการขบเคลอนการมกจกรรมทางกายทผานมามการดำาเนนงานรวมกนระหวางภาคสวนตางๆ ซงรวมถงการดำาเนนงานของทมวชาการและเครอขายนอกภาคสาธารณสข ซงทผานมามการขบเคลอนในระดบประเทศแบงออกเปน 7 ประเดน คอ

ประเดนการขบเคลอนท 1 การสงเสรมกจกรรมทางกายทกกลมวย ทกอาชพ

การสงเสรมกจกรรมทางกายทกกลมวย ทกอาชพ มการจดทำาแนวทางการออกกำาลงกายเพอสขภาพ ตามกลมวย และกลมโรค ของกองออกกำาลงกายเพอสขภาพ และการสอสารรณรงคไปถงประชาชนผานกจกรรมโครงการตางๆ ของกองออกกำาลงกายเพอสขภาพ และสำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ ในสวนหลกเกณฑการมกจกรรมทางกาย ยดแนวทางขององคการอนามยโลกเปนหลก มการจดทำาแนวทางระดบการมกจกรรมทางกายของประชาชนไทยโดยคณะกายภาพบำาบด มหาวทยาลยมหดล ซงอยในระหวางการพฒนาใหระดบกจกรรมทางกายประเภทตาง ๆ ในแนวทางดงกลาวมความครอบคลมทกกลมวย

ประเดนการขบเคลอนท 2 การสงเสรมกจกรรมทางกายในระบบการศกษา

เพอใหเกดพฒนาการเรยนการสอนกจกรรมทางกาย ซงครอบคลมกจกรรมตลอดทงวนของโรงเรยน และเพอใหเกดการจดสรรพนทในสถานศกษาเพอสงเสรมกจกรรมทางกายโดยการปรบสงแวดลอมภายในและรอบรวสถานศกษานน กรมอนามยดำาเนนโครงการโรงเรยนสรางเสรมสขภาพ โดยมแนวทางการมกจกรรมทางกาย เปนหนงในกจกรรมทโรงเรยนสามารถเลอกดำาเนนการตามความสมครใจ นอกจากน กระทรวงศกษาธการ ไดปรบหลกสตรกจกรรมนอกหลกสตร/เรยนนอกหองตามโครงการลดเวลาเรยน เพมเวลาร (เรม 1 พฤศจกายน 2558) ซงจะมการตดตามประเมนผลระบบตอไป และการจดทำากจกรรมทางกาย ใหกบ สำานกงานพฒนาการศกษาขนพนฐาน (สพฐ.) มการอบรมคร สพฐ. ทวประเทศ 17 วทยาเขต โดย สถาบนการพลศกษา, สมาคมสขศกษา พลศกษา และสนทนาการแหงประเทศไทย ไดรวมพฒนาหลกสตรครพลศกษา และพลศกษา รวมกบกระทรวงการทองเทยวและกฬา

ประเดนการขบเคลอนท 3 การสงเสรมกจกรรมทางกายในสถานททำางาน

สำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพไดดำาเนนโครงการองคกรแหงความสข (Happy workplace) ขณะเดยวกนกรมอนามย และกรมควบคมโรค ดำาเนนโครงการสถานททำางานนาอย นาทำางาน (Healthy workplace) เพอสงเสรมการมกจกรรมทางกายในสถานททำางาน โดยใหหนวยงานสมครและดำาเนนการตามความสมครใจ และตดตามประเมนผลดวยจำานวนหนวยงานทเขารวมในแตละป

45

NCDs©บบท 2


ประเดนการขบเคลอนท 4 การสงเสรมกจกรรมทางกายในระบบสาธารณสข

มการสงเสรมการปรบเปลยนรปแบบการมกจกรรมทางกายของประชาชนทวไปผานโครงการคลนกปรบเปลยนพฤตกรรม (DPAC: Diet and Physical Activity Clinic) ของกรมอนามย และคลนกโรคไมตดตอ (NCDs) ของกรมควบคมโรค นอกจากน ยงมการพฒนาเครองมอทางวชาการเพอเพมพนความรและอำานวยความสะดวกแกเจาหนาทสาธารณสขในการใหคำาแนะนำาการมกจกรรมทางกายทเหมาะสมกบกลมอาชพและกลมวย ผานการพฒนาแนวทางการสงเสรมกจกรรมทางกายดวยหวขอกจกรรมทางกายของไทย (Thai Physical Activity Guideline; TPAG) ใหกบบคลากรสาธารณสขททำาหนาทสงเสรมสขภาพ ของคณะกายภาพบำาบด มหาวทยาลยมหดล และการพฒนาการออกใบสง/ คำาแนะนำาการทำากจกรรมทางกาย (PA Prescription) ของมหาวทยาลยมหดล ประเดนการขบเคลอนท 5 การสงเสรมกจกรรมทางกายและพนทสาธารณะ (สวนสาธารณะ สถานประกอบการออกกำาลงกาย) หรอ การกฬา มวลชน โดยชมชน/หนวยงานตางๆ

สำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ ดำาเนนโครงการ 1 สวน 1 สนาม 1 เสนทาง ในแตละจงหวด และกองออกกำาลงกายเพอสขภาพ จดทำาโครงการศกษารปแบบการบรหารจดการดำาเนนการสงเสรมการมกจกรรมทางกายขององคกรปกครองสวนทองถน และมาตรฐานสวนสาธารณะ และสถานประกอบการออกกำาลงกาย นอกจากน สมาพนธชมรมเดนวงเพอสขภาพ และปนจกรยาน ยงมการควบคมมาตรฐานการกฬามวลชน ทงการเดน/วง/ปนจกรยาน รวมถงการวจยกจกรรมทางกายในพนทสาธารณะ

ประเดนการขบเคลอนท 6 ระบบคมนาคม, ผงเมองเพอสงเสรมกจกรรมทางกาย

ทผานมามการดำาเนนงานเพอปรบสงแวดลอมทางกายภาพและสงแวดลอมทางสงคมเพอสงเสรมการมกจกรรมทางกาย ดงจะเหนไดจากการดำาเนนการของสำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาวะ และกรงเทพมหานคร ในการประสานภาคเครอขายเพอปรบสภาพแวดลอม เชน โครงการพนทใตทางดวน การสรางพนทสขภาวะ/สาธารณะในชมชน/สถาปตยกรรมเพอเออตอการมกจกรรมทางกาย รวมถงมตการสงเสรมการเดนและปนจกรยานในชวตประจำาวนของสมชชาสขภาพแหงชาตไดรบการรบรองเปนมตคณะรฐมนตร และมการรณรงคการปนจกรยานโดยสมเดจพระบรมโอรสาธราช ในโครงการปนเพอแม (Bike for Mom), โครงการปนเพอพอ (Bike for Dad) ทำาใหเกดกระแสการปนจกรยานในชวตประจำาวนในชมชน การทำาเสนทางปนจกรยานในแตละจงหวด และการทำามาตรฐานทางจกรยาน

46

NCDs©บบท 2


ประเดนการขบเคลอนท 7 ระบบสนบสนน (ระบบสอสารรณรงค, ระบบขอมลจาก การตดตามและประเมนผล, ระบบวจย, ระบบการพฒนา ศกยภาพบคลากรเพอการสงเสรมกจกรรมทางกาย, การพฒนานโยบายและการลงทน)

มการสำารวจเพอตดตาม ประเมนผล และเฝาระวงเกยวกบการมกจกรรมทางกายในมตตางๆ โดยกองออกกำาลงกายเพอสขภาพ สำานกงานสำารวจสขภาพประชาชนไทยดวยการตรวจรางกาย และสถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล รวมกบสำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ ซงเปนการสำารวจโดยสถาบนวจยประชากรและสงคมนน มการออกแบบเครองมอสำารวจโดยอางองจากแบบสำารวจเกยวกบกจกรรมทางกายทใชในสากล หรอ Global Physical Activity Questionaire, GPAQ ขององคการอนามยโลก ซงสำารวจในประชาชนทวประเทศกวา 1 แสนคน เปนเวลาทก 4 ป ดานการพฒนาศกยภาพบคลากรและการลงทนดานโครงสรางพนฐาน เปนการดำาเนนงานทเกดขนทงในและนอกภาคสาธารณสข โดยดานการพฒนาศกยภาพบคลากรทเกยวของกบการสงเสรมกจกรรมทางกาย มทงการดำาเนนงานโดยสำานกงานพฒนาการศกษาขนพนฐาน (สพฐ.) มการอบรมคร สพฐ. ทวประเทศ 17 วทยาเขต โดย สถาบนการพลศกษา, สมาคมสขศกษา พลศกษา และสนทนาการแหงประเทศไทย ไดรวมพฒนาหลกสตรครพลศกษา และพลศกษา รวมกบกระทรวงการทองเทยวและกฬา และการพฒนาแนวทางการสงเสรมกจกรรมทางกายดวยหวขอกจกรรมทางกายของไทย (Thai Physical Activity Guideline; TPAG) ใหกบบคลากรสาธารณสขททำาหนาทสงเสรมสขภาพ ของคณะกายภาพบำาบด มหาวทยาลยมหดล ในขณะทหนวยงานทเกยวของกบระบบการคมนาคมขนสงไดวางโครงขายการขนสงสาธารณะผานทางรถไฟ เชน รถไฟฟา ในกรงเทพและปรมณฑล และทางรถไฟความเรวสงในตางจงหวดทวประเทศ จะเออใหประชาชนใชการขนสงสาธารณะในการเดนทางแทนการใชรถยนตสวนตว อนจะนำามาซงการเดนและการปนจกรยานในชวตประจำาวนมากขน

ขอเสนอแนะในภาพรวม

ควรมการพฒนาเครอขายกจกรรมทางกาย (PA) อยางเปนรปธรรม แลกเปลยนขอมล กำาหนดแนวทางการขบเคลอนรวมกน ประชมและมกจกรรมรวมกนสมำาเสมอ รวมถงการดำาเนนการ และตดตามผล ในทง 7 ประเดน ขางตน

47

NCDs©บบท 2


3.4 การลดการบรโภคเกลอและโซเดยมในประเทศไทย

1. จดตงคณะกรรมการจดทำายทธศาสตรระดบชาต โดยมการจดตงกลไกการดำาเนนงานเพอประสาน งานและบรณาการการขบเคลอนยทธศาสตรการลดการบรโภคเกลอและโซเดยมในประเทศไทย และจดทำาแผนปฏบตการในทกระดบ

1.1 กำาหนดมาตรฐานและออกกฎหมายขอบงคบเกยวกบปรมาณเกลอโซเดยมในอาหาร

ประเภทตางๆ

1.2 รณรงคขบเคลอนเชงนโยบายทงในภาครฐ ภาคเอกชน และภาคประชาสงคม ตลอดจนขอใหหนวยงานท เ กยวของดำาเนนการสนบสนนผประกอบการทปฏบต ตามมาตรการไดอยางถกตอง

1.3 เฝาระวงกำากบตดตาม และประเมนพฤตกรรมการบรโภคเกลอของประชาชน วเคราะหปจจยแวดลอม ภาระโรค รวมทงกำากบตดตามปรมาณเกลอและโซเดยม ในผลตภณฑอาหารทประชาชนบรโภค

1.4 ผลตและกระจายชดทดสอบอยางงายในการวดปรมาณโซเดยมในอาหาร

เปาหมาย ลดการบรโภคเกลอและโซเดยมของประชากรลงรอยละ 30

สถานการณการดำ เนนงานทผานมา ปจจบน และอนาคต การดำาเนนงานการขบเคลอนนโยบายเกลอและโซเดยมในประเทศไทย ไดมการดำาเนนงานแบงออกเปน 2 สวน คอ การผลกดนแผนยทธศาสตรเกลอ และกจกรรมทดำาเนนการแบบคขนานเพอใหบรรลเปาหมายเพอการลดบรโภคเกลอและโซเดยมของประเทศ และเปาหมายระดบโลก

ยทธศาสตรเพอลดการบรโภคเกลอและโซเดยมแหงประเทศไทย กรมควบคมโรค แผนงานเครอขายควบคมโรคไมตดตอ และสำานกงานบรหารยทธศาสตรสขภาพดวถชวตไทย กระทรวงสาธารณสข รวมกบเครอขายลดการบรโภคเคม สำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ และหนวยงานสนบสนนกวา 20 องคกรจดทำารางยทธศาสตรลดบรโภคเกลอ (โซเดยม)ในประเทศไทย ซงจะนำาไปสการพฒนากลไกการดำาเนนงาน การรณรงคสอสารเชงนโยบาย ทงในภาครฐและภาคเอกชน/อตสาหกรรม และสนบสนนการจดทำาแผนปฏบตการเพอควบคมการบรโภคเกลอและโซเดยมในระดบตางๆ ในดานการรณรงคสรางการตระหนกรบรในหมประชาชน ใน พ.ศ. 2558 ไดมการเสนอใหสมชชาสขภาพแหงชาต ครงท 8 พจารณาและออกมตสนบสนนนโยบายการลดบรโภคเกลอและโซเดยมเพอลดโรคไมตดตอ โดยไดใหมสนบสนนการจดทำาแผนยทธศาสตรและแผนปฏบตการลดบรโภคเกลอและโซเดยมในประเทศไทยในระยะ 10 ปเพอใหสอดคลองกบเปาหมายระดบโลกและระดบชาต เพอลดการบรโภคเกลอของประชาชนลง 30% เมอเทยบกบคาเฉลยของการบรโภคของประชาชน

48

NCDs©บบท 2


การดำ เนนงานดานอนทเกยวของ

นอกเหนอจากการจดทำารางยทธศาสตรดงกลาวแลว ยงมกจกรรมและงานวจยอนทใชเพอสรางกระแสสงคมหรอสนบสนนการกำาหนดยทธศาสตรดงกลาวดงตอไปน

การรณรงคสอสาร

การรณรงคสอสาร “ลดเคม” ทางสอตางๆ เชน เวบไซต (www.lowsaltthailand.org) Fan page ลดเคมครงหนง คนไทยหางไกลโรค ออกอากาศประชาสมพนธทางทว วทย สอสงพมพ เพลงลดเคม หนงสอการตนโซเดยมปศาจรายทำาลายสขภาพ รวมถงการรณรงคใหความร “ลดเคมครงหนง คนไทยหางไกลโรค” ในวนไตโลก สปดาหลดเคม และเทศกาลอนๆ ในโรงพยาบาล สถานศกษา และชมชนทวประเทศ โดย คณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลรามาธบด ไดเปนโรงพยาบาลตนแบบในการลดบรโภคเคม ในบคลากรและผใชบรการ

2. สรางความตระหนกร ในประชาชนทกกลมวยและผประกอบการทกระดบอยางตอเนอง รวมถงการ ปรบปรงหลกสตรของกระทรวงศกษาธการ

3. ดำาเนนการขบเคลอนและสรางเครอขายในหนวยงานและชมชนทกระดบในสมาชกสมชชาสขภาพ

4. การกำาหนดมาตรการทเออตอการสงเสรมการผลตอาหารภายใตองคกรปกครองสวนทองถน

5. การดำาเนนการขอใหภาคอตสาหกรรมอาหารและผประกอบการดานอาหาร สมาคมภตตาคาร สมาคมนก กำาหนดอาหารแหงประเทศไทย นกวจารณและนกชมอาหาร เครอขายภมปญญา ทองถนทผลตอาหาร ทบทวน พฒนาสงเสรม ปรบปรงตำารบและผลตภณฑอาหารทลดปรมาณ เกลอและโซเดยม

6. การดำาเนนการดานงานวจยของหนวยงานทเกยวของกบการวจยและพฒนา สนบสนน การดำาเนนงานดงตอไปน

6.1 ศกษาวจยนวตกรรมทเกยวของกบการลดเกลอและโซเดยมในอาหาร รวมถงการจดหา สารทดแทนเกลอและนำาไปสการปฏบตอยางเปนรปธรรม

6.2 พฒนากฎหมายเพอสงเสรมการลดปรมาณเกลอและโซเดยมในอาหาร และเครองดม รวมทงกำาหนดแนวทางการโฆษณาอาหารทมเกลอและโซเดยมสง

7. ตดตามการดำาเนนการโดยขอใหเลขาธการคณะกรรมการสขภาพแหงชาตรายงานความกาวหนา ตอสมชชาสขภาพแหงชาต ครงท 10

49

NCDs©บบท 2


งานวจย

มการสรางความรวมมอระหวางหนวยงานตางๆ ทางวชาการเพอสรางองคความรทใชวางแนวทางการลดการบรโภคเกลอและโซเดยม การประเมนผลมาตรการรณรงคลดการบรโภคเกลอในคนไทย รวมถงกจกรรมเพอสรางความตระหนกรเกยวกบการบรโภคเกลอและโซเดยมของคนไทย ซงแบงไดดงน

1. กลมงานวจยเพอสำารวจและจดทำาขอมลสถตเกยวกบปรมาณการบรโภคเกลอและโซเดยม ของคนไทย ไดแก การสรางฐานขอมลวตถดบอาหารและเครองปรงรสอาหารทองถนภาค ตางๆ และอาหารทนยมทวไป

2. กลมงานวจยเพอพฒนา/ผลตอปกรณทสงเสรมเครองมอสำารวจ ตดตาม หรอเฝาระวงปรมาณ การบรโภคเกลอและโซเดยมของคนไทย ไดแก การสรางเครอขายความรวมมอการพฒนา และปรบสตรอาหารใหมความเคมลดลงเพอคนไทยมสขภาพด การผลตเครองตรวจสอบ ความเคมในตวอยางอาหารและปสสาวะเพอลดปจจยเสยงทางสขภาพของประชาชนทวไป โครงการพฒนาคมอเพอสนบสนนใหเกดการจดการตนเองของกลมปวยและกลมเสยงตอโรค ความดนสง ดวยการลดบรโภคเคม

3. กลมงานวจยเกยวกบผลลพธทางสขภาพจากการลดการบรโภคเกลอและโซเดยม ไดแก โครงการศกษาควบคมแบบสมสหสถาบนเปรยบเทยบผลตอคาอตรากรองไตทลดลงระหวาง กลมผปวยโรคไตเรอรงทไดรบความรในการลดโซเดยมอยางเขมขนรวมกบการแจงปรมาณการ บรโภคโซเดยมทนท กบกลมผปวยโรคไตเรอรงทไดรบการดแลมาตรฐานเพยงอยางเดยวใน ประชากรไทยทปวยเปนโรคไตเรอรง

4. กลมการดำาเนนงานเพอสรางความตระหนกเกยวกบการลดการบรโภคเกลอและโซเดยม ไดแก โครงการขบเคลอนเพอลดการบรโภคโซเดยมของคนไทยผานการอานฉลาก และ Food Safety Forum: ลดเกลอโซเดยมในผลตภณฑอาหารสำาเรจรป

ขอเสนอแนะ

1. ใหเรงดำาเนนการจดทำาแผนยทธศาสตรและแผนปฏบตการลดการบรโภคเกลอและ โซเดยมภายใน พ.ศ. 2559

2. สนบสนนการพฒนางานวจยและเทคโนโลยทสงเสรมการดำาเนนงานและสรางองคความร ในการลดการบรโภคเกลอและโซเดยม รณรงคเสรมสรางความตระหนกแกประชาชน ถงผลกระทบและอนตรายของการบรโภคเกลอและโซเดยม

50

NCDs©บบท 2


3.5 การควบคมปองกนการบรโภคยาสบ

เปาหมาย ลดการบรโภคยาสบลงรอยละ 30

สถานการณการดำ เนนงานทผานมา ปจจบน และอนาคต

ถงแมวาประเทศไทยจะมมาตรการตางๆ และมความพยายามในการควบคมยาสบตลอด 23 ปทผานมา แตกลบพบวาอตราการสบบหรปจจบนของประชากรไทย อาย 15 ปขนไป ในชวง พ.ศ. 2534-2550 มอตราการสบบหรลดลงเพยง 34% และชวง พ.ศ. 2550 - 2556 อตราการสบบหรลดลงเพยง 6% ซงแสดงใหเหนวาในชวง 6 ปหลงอตราการลดลงของการสบบหรเรมนอยลงอยางเหนไดชด เนองจากมแรงตานเกดขน

มาตรการควบคมการบรโภคยาสบในประเทศไทย เปนมาตรการทมการดำาเนนการขบเคลอนสอดคลองกบหลกการ MPOWER (นโยบายทมประสทธผลในการควบคมยาสบ) และการดำาเนนกจกรรมตามทกรอบอนสญญาควบคมยาสบขององคการอนามยโลก (WHO Framework Conven-tion on Tobacco Control, WHO FCTC) แนะนำา มดงน

มาตรการท 1 หามโฆษณาบหรมาตรการท 2 ภาษศลกากรและการคาหรอแกตต หรอ GATT 301มาตรการท 3 การออก พ.ร.บ. 2 ฉบบ ไดแก พ.ร.บ.ควบคมยาสบ มผลหามโฆษณาและสงเสรม การขายบหร และพ.ร.บ.คมครองสขภาพผไมสบบหรมาตรการท 4 มการดำาเนนการจดตงสถาบนสงเสรมสขภาพไทยมาตรการท 5 การบงคบใชเรองการหามมฉลากบหรทาง TVมาตรการท 6 การดำาเนนการจดตง สสส.จากเงนภาษ 2% (sin taxes)มาตรการท 7 ขยายพนทสาธารณะปลอดบหรมาตรการท 8 มภาพคำาเตอนบนซองบหร 6 แบบมาตรการท 9 หามใหมการแสดงบหร ณ จดขาย และดำาเนนการตงศนยวจยยาสบ (ศจย.)มาตรการท 10 การแสดงสารพษ สารกอมะเรง ปรบปรงภาพคำาเตอน 9 แบบ และออกประกาศ ขยายพนทปลอดบหรมาตรการท 11 ดำาเนนการเรองภาพคำาเตอนบนบหรซการ บหรมวนเอง และขยายพนทสาธารณะ ปลอดบหร ผบ บาร ตลาดมาตรการท 12 การกำาหนดชอ ประเภทสถานทสาธารณะปลอดบหรมาตรการท 13 การกำาหนดหลกเกณฑ วธการ เงอนไขการแสดงคำาหรอขอความ

51

NCDs©บบท 2


มาตรการท 14 กำาหนดหลกเกณฑ วธการ เงอนไขการแสดงคำาหรอขอความเกยวกบสารพษ และ สารกอมะเรงมาตรการท 15 คณะรฐมนตรเหนชอบมตสมชชาสขภาพ เรอง มาตรการควบคมปจจยเสยงดานยาสบมาตรการท 16 กระทรวงสาธารณสขออกประกาศกระทรวงฯ เพมขนาดคำาเตอนสขภาพบนซองบหร จากรอยละ 55 เปนรอยละ 85 ใน พ.ศ. 2556มาตรการท 17 กฎหมายซองบหรแบบเรยบ (ณ เดอนมถนายน พ.ศ.2559 กฎหมายผานการพจารณา ของคณะรฐมนตร (ครม.) แลว เหลอการพจารณาของสภานตบญญตแหงชาต (สนช.))

รปท 3C : อตราภาษสรรพสามตบหร อตราการสบบหร และมาตรการการควบคมการ บรโภคยาสบ

อตราการสบหรภาษสรรพสามต

2533

2534

2535

2536

2537

2538

2539

2540

2541

2542

2543

2544

2545

2546

2547

2548

2549

2550

2551

2552

2553

2554

2555

100

80

60

40

20

0

มาตราการ1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

%

52

NCDs©บบท 2


มาตรการทผานมาและชองทางเพมประสทธภาพMPOWER (รปท 3D) ซงประกอบไปดวยM : Monitor tobacco use and intervention คอ มาตรการกำากบการใชยาสบและใชมาตรการ แทรกแซงP : Protect people from tobacco smoke คอ มาตรการทไมใชราคา ไดแก ปกปองประชาชนจาก ควนบหรมอสองO : Offer help to quit and relapse prevention คอ มาตราการใหความชวยเหลอในการเลกยาสบW : Warn people about the dangers of tobacco คอ มาตรการเตอนประชาชนถงอนตรายขอยาสบE : Enforce bans on advertising, promotion and sponsorship คอ มาตรการบงคบใชกฎหมาย หามโฆษณาสงเสรมการขายและการใหทนอปถมภR : Raise tobacco taxes คอ มาตรการการขนภาษยาสบและราคา

***ซงมาตรการเหลานผมสวนเกยวของ ภาคเครอขายในประเทศไทยไดดำาเนนการมาทงหมดแลว***

รปท 3D : มาตรการทผานมาและชองทางเพมประสทธภาพ MPOWER

กจกรรมทสำาคญตาม FCTC และกจกรรมทควรดำาเนนการภายใน 3 ป แบงออกเปน 6 มาตรการดงน

มาตรการท 1 การปองกนการแทรกแซงนโยบายสาธารณะจากอตสาหกรรมยาสบ

มาตรการท 2 มาตรการลดอปสงค

มาตรการท 3 มาตรการลดอปทาน

มาตรการท 4 การลดพษภยของผลตภณฑยาสบ

มาตรการท 5 การคมครองสขภาพผทไมสบบหร

มาตรการท 6 การเลกบหร

53

NCDs©บบท 2


ทำ ไมอตราการบรโภคยาสบไมลดลงตามเปาหมาย หลงจากการเปดการคาเสรอาเซยน บหรนำาเขายหอถกทสดมแนวโนมราคาลดลงตงแต พ.ศ. 2549 จนถงปจจบนมบหรราคาตำาสดอยทซองละ 25-30 บาท ในขณะเดยวกนบหรผลตภายในประเทศกแขงขนดานราคา สงผลใหเยาวชนมกำาลงซอและสามารถเขาถงบหรไดงายกวาเดม เหลานลวนสงผลใหอตราการสบบหรของเยาวชนอาย 15-18 ป และ 19-24 ป มอตราการสบบหรเพมขน

นอกจากน สดสวนของผสบบหรมวนเองมเกอบรอยละ 50 ขอมลวจยในเขตชนบท9,4 ในประเดนเกยวกบยาเสนมวนเองและการรบรถงพษภยจากยาเสน พบวา ผบรโภคทสบยาเสนมวนเองจะมอายตงแต 40 ปขนไป มรายไดตำา และมระดบการศกษาในชนประถมศกษา ซงเหตผลหลกทผบรโภคนยมการสบบหรมวนเอง คอ ราคาถก หาซอไดงาย ประกอบกบการรบรถงพษภยในผลตภณฑยาเสนมวนเองยงพบวามผรนอยมากเมอเทยบกบบหรกนกรอง

ซงกฎหมายเกยวกบการบรโภคยาเสนยงมชองวางและไมทนสมยทำาใหไมสามารถมผลบงคบใชไดอยางเขมงวด ดงนน ตองนำายาเสนทกประเภทเขาสระบบการควบคมหวงโซอปทานยาสบ ตงแตการปลกเพอขาย การผลตยาเสนเพอการจำาหนาย การตดแสตมป และการทำาบรรจภณฑตามกฎหมาย


จากขอมลสถานการณขางตนจะเหนไดวาประเทศไทยจะบรรลเปาหมายการควบคมยาสบระดบโลกได รฐควรใหความสำาคญในการควบคมยาสบในกลมประชากรทมความเสยงระดบสง (High risk target population) ซงประกอบดวย

นกสบหนาใหม (อาย 15-24 ป, 19-24 ป) ทงเพศชายและหญง โดยเนนเดกกลมเสยง ไดแก เดกอาชวะ, กศน. และเดกมธยมสายสามญ และชวยคนเลกสบบหรในเพศชายอายกอน 45 ป และคนสบบหรอาย 15-24 ป ทงในเขตเมองและชนบท ทงเพศชายและหญง

จำานวนผสบเดมในเขตชนบท โดยเฉพาะผบรโภคยาเสน

ผทไดรบควนบหรมอสองในททำางาน ในทสาธารณะ และทบาน

-

-

-

ทงน เพอเพมโอกาสในการคมครองสขภาพประชาชนจากยาสบดวยการปองกนและควบคมยาสบ ประเทศไทยควรเรงดำ เนนการตอไปน

1. ปรบปรงกฎหมายวาดวยการควบคมยาสบเพอใหทนสมยตอรปแบบการตลาดทเปลยนแปลงไป เชน ผลตภณฑยาสบรปแบบใหม กลวธสงเสรมการขาย กลไกราคา และสถานท (จำาหนายและบรโภค)

2. เพมความเขมงวดในการบงคบใชกฎหมายโดยเฉพาะในสถานทสาธารณะ เชน สถานศกษา สถานประกอบการ สถานบนเทงตางๆ

3. รณรงคใหความรเพอการปองกนและควบคมการบรโภคยาสบแกประชาชนทกกลมวย เพอเพมความตระหนกและรเทาทนตอกลยทธการตลาดรปแบบใหมๆ ของสนคายาสบ

4. สนบสนนการเขาถงบรการคลนกอดบหรและกลไกทางสงคมทสงเสรมการลดการบรโภคยาสบในระดบพนท

54

NCDs©บบท 2


3.6 การควบคมปองกนภาวะความดนโลหตสง

เปาหมาย ความชกของภาวะความดนโลหตสง (คาความดนซสโตลค >140 มลลเมตรปรอท และ/หรอคาความดนไดแอสโตลค >90 มลลเมตรปรอท) ในประชากรอาย 18 ปขนไป ลดลงรอยละ 25

สถานการณการดำ เนนงาน ประเทศไทยไดบรณาการประเดนการปองกนและควบคมภาวะความดนโลหตสงอยในนโยบายแผนงานและมาตรการดำาเนนงานเพอการปองกนและควบคมโรคไมตดตอในภาพรวม รวมถงยทธศาสตรดานการควบคมปจจยเสยงอนๆ ทเกยวของกบโรคไมตดตอ เชน ยทธศาสตรสขภาพดวถชวตไทย ยทธศาสตรลดการบรโภคเกลอและโซเดยม ยทธศาสตรสงเสรมกจกรรมทางกายระดบชาต เปนตน

กจกรรมสำ คญทดำ เนนงานเพอลดภาวะความดนโลหตสง 1) กจกรรมเพอเพมความรและความตระหนกถงภยและวธการปองกนภาวะความดนโลหตสง ในระดบประชากร: การเพมความตระหนกถงภยของโรคความดนโลหตสง การจดการลดเสยง เพอใหมระดบความดนโลหตทเหมาะสม โดยผาน - การรณรงคสอสาร ประชาสมพนธในกลมประชากรทวไปเพอใหเกดความตระหนก ตอการสงเกตภาวะความดนโลหตสงดวยตนเองและชมชนเปนประจำาสมำาเสมอ โดย ในปจจบนไดมการดำาเนนการแลวในหลายชมชน - การรณรงคสอสารความรดานการจดการพฤตกรรมสขภาพเพอลดความเสยงตอ ภาวะความดนโลหตสง 2) กจกรรมบรการคดกรอง - คดกรองความดนโลหตสงเชงรกรวมกบอาสาสมครสาธารณสขในประชากรทวไปทมอาย 35 ปขนไป - การคดกรองภาวะความดนโลหตในประชาชนทวไปอาย 15 ข นไปทกรายท มารบ บรการในสถานบรการ 3) มาตรการสรางความเขมแขงชมชนทกระทรวงสาธารณสขไดดำาเนนการแลวเพอลด ภาวะความดนโลหตสง ไดแก โครงการหมบานปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ โครงการตำาบล จดการสขภาพ ซงสงเสรมใหมมาตรการชมชนเพอปรบสงแวดลอมทเออตอการลดภาวะความ ดนโลหตสงทางกายภาพและทางสงคมในชมชน เชน การรณรงคการปลกผกเพอรบประทาน ในชมชน เปนตน 4) นโยบายสงเสรมการปรบสงแวดลอมในสถานทตางๆ เพอการลดปจจยเสยงตอภาวะความ ดนโลหตสง ทงในสถานประกอบการและในสถานทสาธารณะ 5) มมาตรการการดำาเนนงานเพอลดการบรโภคเกลอ/โซเดยม โดยความรวมมอของภาครฐและ เครอขายภาคประชาสงคม ตงแต พ.ศ. 2555 ผานกจกรรมตางๆ เชน การพฒนาปรบปรงสตร ผลตภณฑทดแทนเกลอโซเดยมการพฒนาฉลากโภชนาการ การสอสารรณรงค “ลดเคมครง หนง คนไทยหางไกลโรค”การพฒนาเครองมอการตรวจปรมาณโซเดยมในปสสาวะ การเผย แพรวธคำานวณปรมาณโซเดยมในอาหารทรบประทาน เปนตน 6) ผลกดนยทธศาสตรและแผนปฏบตการลดบรโภคเกลอ (โซเดยม) ในประเทศไทย ใน พ.ศ. 2558

55


1. การรณรงคสอสาร ตองดำาเนนการอยางสมำาเสมอและตอเนองเพอใหประชาชนเกดความตระหนกและปรบเปลยนพฤตกรรม โดยใหเหนถงผลกระทบของความดนโลหตสงทอาจเกดขนและสงผลตอตนเอง ครอบครวใหมากขน เชน โอกาสเกดโรคหวใจและหลอดเลอด และโรคไตเรอรง

2. ใหความสำาคญปจจยปองกน นอกเหนอจากการลดปจจยเสยงในประชาชน เชน การเขาถงอาหารสขภาพ ผกผลไม อาหารทมปรมาณเกลอ/โซเดยม ปรมาณไขมนตำา แหลงออกกำาลงกายทงในสถานทเอกชนและสาธารณะ

3. เพมการเขาถงการวดความดนโลหตดวยตนเอง ในทสาธารณะและในชมชน

4. เพมการคดกรองความดนโลหตเชงรก ตามสถานทตางๆ เชน โรงงาน สถานททำางาน สถานประกอบการ นอกเหนอจากการคดกรองในชมชนและสถานบรการสขภาพ

5. ใหมกจกรรมสงเสรมการปรบพฤตกรรมสขภาพในผปวย ควบคกบการรกษาโดยการใชยา ตลอดจนคนหาตดตามผทมภาวะความดนโลหตสงแตไมเขาถงบรการหรอขาดนด ผทไมสามารถควบคมระดบความดนโลหตได มารบบรการอยางจรงจง

6. สงเสรมใหมการปรบสตรอาหารทลดปรมาณโซเดยมลงทงในประชาชนทวไป และประชาชนภายในหนวยงานตางๆ ไดแก สถานศกษา สถานประกอบการ สถานพยาบาลโดยเฉพาะในโรงพยาบาลทมนกกำาหนดอาหาร และนกโภชนาการปฏบตงานอย สามารถจดระบบ และเปนพนทตนแบบได

3.7 การจดการดานโภชนาการเพอปองกน และควบคมภาวะอวนและเบาหวาน

เปาหมาย ควบคมใหความชกของภาวะอวนและโรคเบาหวาน อยในระดบคงท

สถานการณการดำ เนนงานทผานมา ปจจบน และอนาคต

ประเทศไทยมนโยบายเพอปองกนและควบคมปญหาภาวะอวนและโรคเบาหวานมานานกวา 10 ป มาตรการทใชมหลายมาตรการดวยกนซงสามารถแบงกลมตามวธการหรอชองทางในการดำาเนนการได 7 กลมดงน

มาตรการกลมท 1 การดำ เนนงานในกลมของการลดปรมาณสารอาหารทกอใหเกดความเสยง ตอการ เกดโรคไมตดตอเรอรง

มมาตรการสงเสรมใหผประกอบการเขารวมดำาเนนงานโดยสมครใจ มการดำาเนนงานในอาหารหลกๆ เชน หวาน มน เคม หรอ เปนอาหารทคนสวนใหญนยมรบประทาน จะสงผลในวงกวาง เพอสรางแรงกระตนใหสนคาทงหมดหรอเกอบทงหมดทเขาขายตามขอกำาหนดมการปฏบตตาม มการจดทำาเกณฑมาตรฐานอาหารแตยงขาดการนำาไปใชอยางแพรหลาย มาตรการขอความรวมมอผประกอบการในการลดปรมาณสารอาหารทเพมความเสยงตอการเกดโรค และมาตรการเมนชสขภาพ

56

NCDs©บบท 2


มาตรการกลมท 2 มาตรการฉลากโภชนาการ

มาตรการฉลากโภชนาการยงครอบคลมเพยงอาหารบางประเภทเทานนทถกกำาหนดใหตองแสดงฉลากโภชนาการ แตรปแบบของฉลากโภชนาการทใชเปนรปแบบทเขาใจยาก ตอมาไดกำาหนดใหขนม 5 ประเภทแสดงฉลากโภชนาการหนาบรรจภณฑแบบฉลาก หวาน มน เคม (Guideline Daily Amount, GDA) โดยแสดงขอมล 4 ชนด ไดแก พลงงาน ไขมน นำาตาล และโซเดยม เพอใหผบรโภคเปนผประเมนคณคาทางโภชนาการดวยตนเองวาเหมาะสมในการบรโภคหรอไม แตผลการศกษาทงจากในประเทศไทยและตางประเทศ พบวา ผบรโภคสามารถเขาใจฉลากหนาบรรจภณฑทใหขอมลเปนตวเลขอยางเดยวไดนอยทสดเมอเปรยบเทยบกบฉลากทใชสญลกษณหรอส10-13 นอกจากน พบวาฉลาก GDA แบบสญลกษณ หรอ สยงมขอดในการชวยกระตนใหผผลตปรบสตรอาหารเพอลดปรมาณสารอาหารทเพมความเสยงตอการเกดโรค14 ประเทศไทยนบวาคอนขางมความกาวหนาในการดำาเนนมาตรการฉลากโภชนาการเมอเปรยบเทยบกบประเทศอน ในแงของการกำาหนดใหมการแสดงฉลากโภชนาการตามกฎหมาย

มาตรการกลมท 3 การควบคมการทำ การตลาดอาหาร

มงคมครองทารกและเดกเลกซงเปนชวงอายทสำาคญโดยการไดรบนมแมอยางเดยวจนครบ 6 เดอน สามารถลดความเสยงตอการเกดภาวะอวนและโรคเบาหวานไดในระยะยาว15 ซงการตลาดนมผงสำาหรบทารกมอทธพลทำาใหอตราการเลยงลกดวยนมแมครบ 6 เดอน ลดลง16 โดยไดมการออกกฎหมายเพอควบคมการทำาการตลาด ซงทำาใหมการปฏบตตามกฎหมายในสวนของการไมโฆษณาทางตรงในสอสาธารณะ และมการแสดงขอความบนบรรจภณฑตามทกฎหมายกำาหนด

มาตรการกลมท 4 การจดการการเขาถง

มาตรการขอความรวมมอในการงดจำาหนายนำาอดลมนน กระทรวงสาธารณสขไดรบความรวมมอจากกระทรวงศกษาธการซงเปนผกำาหนดนโยบายเกยวกบโรงเรยนใหความรวมมอในการดำาเนนมาตรการ ทำาใหโรงเรยนเขารวมดำาเนนการเปนจำานวนมาก แตพบวา ไดมการนำาผลตภณฑ อาหารอนๆ ทมพลงงาน นำาตาล และไขมนสง เขามาจำาหนายทดแทน และมาตรการยงไมสามารถขยายการดำาเนนงานไปยงรอบรวโรงเรยน จงไมสามารถลดการเขาถงอาหารทมคณคาทางโภชนาการไมเหมาะสมไดอยางแทจรง

57

NCDs©บบท 2


มาตรการกลมท 5 การจดบรการ การกำ หนดเมนอาหาร

สามารถใหบรการอาหารกลางวนฟรแกเดกทกคนในศนยพฒนาเดกเลก นกเรยนทกคนทอยในชนประถมศกษาในโรงเรยนสงกดรฐบาลได และไดมความพยายามใหมการบรการอาหารทมคณคาทางโภชนาการทเพยงพอเหมาะสม โดยปรบงบประมาณสนบสนนใหสอดคลองกบคาครองชพ มการใชโปรแกรมคอมพวเตอรเพอชวยในการจดเมนอาหาร และพฒนาเปนฐานขอมลอาหารกลางวนในโรงเรยนทเดกนกเรยนในโรงเรยนดงกลาวไดรบทวประเทศ แตในขณะนยงพบวามขอจำากดในการนำานโยบายไปสการปฏบตใหเกดประสทธผล

มาตรการกลมท 6 การรณรงคใหความร สรางความตระหนก

มความพยายามในการนำาศาสตรทางดานการสอสารสาธารณะมาใช เชน ใชขอความทสนกระชบ การใชสญลกษณเพอสอถงเนอหาของการรณรงค การรณรงคโดยใชหลายชองทาง ทงผานสอสาธารณะ สอสงพมพ การรณรงคในพนท และแจกของขวญทมสญลกษณของการรณรงค แตการรณรงคไมตอเนอง อาจเนองมาจากขอจำากดของงบประมาณ และขาดการตดตามประเมนผลวาการรณรงคนนมจดออนจดแขงอยางไร เขาถงประชากรเปาหมายเพยงใด และมผลตอคนเหลานนหรอไม อยางไรจงไมมขอมลพนฐานทจะนำาไปพฒนารปแบบและกลยทธของการรณรงคใหมประสทธภาพประสทธผลมากขน

มาตรการกลมท 7 บรการสขภาพ

การใหบรการความรและคำาปรกษาแกผทมารบบรการในสถานพยาบาลซงสวนใหญเปนกลมเสยงโดยบคลากรทางการแพทยนน ผทมารบบรการจะไดรบขอมลในเชงลกและสอดรบกบพฤตกรรมสขภาพและการใชชวตประจำาวนของบคคลไดด โดยไดมการกำาหนดกรอบการดำาเนนงานกวางๆ เพอเปนแนวทางในการดำาเนนงาน โดยหนวยงานในพนทสามารถกำาหนดรายละเอยดในการดำาเนนงานใหสอดคลองกบบรบทและขดความสามารถเองได จงทำาใหการดำาเนนงานเปนไปในทศทางเดยวกนและในขณะเดยวกนกลดทอนความขดแยงหรอผลกระทบทจะเกดขนจากการเพมภาระงาน

58

NCDs©บบท 2


3.8 ยาเพอปองกนโรคหวใจวายเฉยบพลน และโรคหลอดเลอดสมอง

เปาหมาย ประชากรอาย 40 ปขนไปทมความเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดใน 10 ป มากกวาหรอเทากบรอยละ 30 ไดรบคำาปรกษาเพอการปรบเปลยนพฤตกรรมทเหมาะสมและรบยาเมอมขอบงช (รวมถงยาควบคมระดบนำาตาลในเลอด) เพอปองกนโรคหลอดเลอดหวใจและหลอดเลอดสมอง ไมนอยกวารอยละ 50

สถานการณการดำ เนนงานทผานมา ปจจบน และอนาคต ป 2557 ประเทศไทยไดเรมประเมนโอกาสเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดใน 10 ป ในกลมผปวยเบาหวานและความดนโลหตสง ซงเปนกลมเปาหมายมความเสยงสงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดทกกลมวย ในคลนก NCD ของสถานบรการ โดยใช WHO/ISH cardiovascular risk prediction chart ขององคการอนามยโลกทปรบใหเหมาะสมกบกลมประเทศ SEAR B (ประกอบดวยประเทศไทย ศรลงกา และตมอรตะวนออก) โดยประเทศไทยไดจดทำาแนวทางปฏบตในการใหบรการรายบคคล เพอลดโอกาสเสยงในการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด อยางไรกตามขอมลการใหบรการและปรบเปลยนพฤตกรรมเพอลดโอกาสเสยงในการเกดโรคไมไดถกรวบรวมและรายงานอยางเปนระบบ จงไมสามารถทราบสถานการณทแทจรงของการดำาเนนงานในภาพจงหวด เขต และประเทศ จากการศกษาในจงหวดสงหบรและอางทอง พบวาผปวยโรคเบาหวานและความดนโลหตสงรอยละ 2 มความเสยงตอโรคหวใจและหลอดเลอดใน 10 ป มากกวาหรอเทากบรอยละ 30 ในขณะทขอมลระดบเขตบรการสขภาพอยทประมาณรอยละ 4

ขอเสนอแนะเพอใหบรรลเปาหมาย

1. การบงคบใชมาตรการดานกฎหมาย ยงมหลายสวนทไมสามารถบงคบใชกฎหมายได อยางครอบคลมในทกกลม

2. หนวยงานทเกยวของกบการกำาหนดและบงคบใชกฎหมาย ควรมการกำาหนดบทลงโทษ ทชดเจนและมการดำาเนนการแกผละเมดกฎหมายอยางเดดขาดเพอหามการโฆษณาการ ตลาดแบบใหการสนบสนน (sponsorship) หรอกจกรรมทแสดงถงความรบผดชอบตอ สงคมของธรกจในประกาศกระทรวงสาธารณสขเรองหลกเกณฑการโฆษณา

3. ควรมการดำาเนนการในการแสดงฉลากโภชนาการในอาหารทกประเภท และควรใชฉลาก ทเขาใจไดงายและชวยใหผบรโภคเลอกบรโภคอาหารไดอยางเหมาะสม

4. ตองมการศกษาเพมเตมเพอใหการใชเครองมอทพฒนาขนสามารถนำาไปใชจดการอาหาร อยางมประสทธภาพควบคกบการพฒนาศกยภาพของบคลากรทเกยวของของโรงเรยน เพอใหสามารถจดโภชนาการทเหมาะสมในรายการอาหารของโรงเรยน สถานททำางาน และโรงพยาบาล

59

NCDs©บบท 2


ป 2559 กระทรวงสาธารณสข ไดปรบมาใช ตารางสประเมนโอกาสเสยงตอโรคหวใจและหลอดเลอดซงประยกตจาก Thai CV risk score ทเปนคาความเสยงของคนไทยเอง พบวา แนวโนมของโอกาสเสยงตอโรคหวใจและหลอดเลอดตำากวาของ WHO มาก และยงใชดำาเนนการกบกลมเสยงหลกคอ ผปวยเบาหวานความดนโลหตสง

คลนกบรการบางแหงไดพฒนาโปรแกรมอเลกทรอนกสเพอใหสามารถดงขอมลจากฐานบรการมาคำานวณคา Thai CV risk ได ซงในป 2560 และ 2561 โปรแกรมนจะถกนำาไปขยายผลในระดบจงหวดและในระดบเขต

สำาหรบการประเมนโอกาสเสยงตอโรคหวใจและหลอดเลอดในประชาชนทวไปไดมการพฒนา แอพพลเคชน (application) Thai CV risk calculator (ผาน itune และ play store) และระบบออนไลนบนเวบไซต http://med.mahidol.ac.th/cvmc/thaicv/ ปจจบนไดประชาสมพนธแกเจาหนาทสาธารณสข และจะขยายการประชาสมพนธใหแพรหลายตอไป


จดใหมคณภาพการใหบรการปรกษารายบคคลทมโอกาสเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดใน 10 ป มากกวาหรอเทากบรอยละ 30 และอาจขยายเพมในบคคลทมโอกาสเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดใน 10 ป รอยละ 20-30

3.9 การมยาทจำ เปนและเทคโนโลยขนพนฐานสำ หรบ รกษา/บรการผปวยโรคไมตดตอ

เปาหมาย การมยาทจำาเปนและเทคโนโลยขนพนฐานสำาหรบรกษา/บรการผปวยโรคไมตดตอทสำาคญในสถานบรการปฐมภมทงภาครฐ/เอกชนรอยละ 80

สถานการณดำ เนนงานทผานมา ปจจบน และอนาคต ประเทศไทยมการกำาหนดบญชยาหลกแหงชาตแตไมไดกำาหนดยาทจำาเปนและเทคโนโลยขนพนฐานสำาหรบรกษา/บรการผปวยโรคไมตดตอทสำาคญในสถานบรการปฐมภมเปนการเฉพาะตามทองคการอนามยโลกกำาหนดใน บญชยาหลกขององคการอนามยโลก (WHO Model List of Essential Medicines 2013) และเทคโนโลยพนฐานทจำาเปน

ขอเสนอแนะ- กำาหนดหนวยงานรบผดชอบ ในการทบทวนมาตรฐานยาทจำาเปนและเทคโนโลยขนพนฐาน สำาหรบรกษา/บรการผปวยโรคไมตดตอทสำาคญในสถานบรการสขภาพแตละระดบตงแต ปฐมภม ทตยภม ตตยภม และตตยภมขนสง (excellent center) ตามทองคการอนามยโลก กำาหนด อยางไรกตาม บนพนฐานบรบท ทรพยากร บคลากร ระบบสงตอของประเทศ อาจ ทำาใหมาตรฐานยาทจำาเปนและเทคโนโลยขนพนฐานมความแตกตางจาก องคการอนามยโลก

- การจดทำา/บงช มาตรฐานยาทจำาเปนและเทคโนโลยขนพนฐาน ดงกลาว ตองมเครอขายนอก กระทรวงสาธารณสข ภาคเอกชน รวมกำาหนด จดทำา ตลอดจนกำาหนดกลไกในการนำาสปฏบต และตดตามกำากบ

60

NCDs©บบท 2


3.10 โอกาสในการบรรลเปาหมายใน พ.ศ.2568

องคการอนามยโลกไดกำาหนดกรอบ และเปาหมายสำาหรบการตดตามสถานการณ ซงประกอบดวยองคประกอบหลก 3 ดาน คอ 1) สถานการณการปวยและตาย 2) สถานการณปจจยเสยง 3 ) สถานการณการจดระบบบรการเพอตอบสนองการควบคมปองกนโรคไมตดตอ โดยสถานการณในประเทศไทยภาพรวม พบวา อตราการตายจากโรคไมตดตอยงมแนวโนมเพมขน ความชกของการปวยมแนวโนมเพมขน ปจจยเสยงตางๆ ยงคงมแนวโนมเพมขนเชนกน ถงแมวาปจจยเสยงเรองการสบบหรจะมแนวโนมไมเพมขน แตความชกของผทมความเสยงดงกลาวยงคงอยในระดบทสง ซงเปนสงทสะทอนไดวามาตรการตางๆ ทงดานการสงเสรม ปองกน คดกรอง และรกษา ทดำาเนนการเพอควบคมปองกนโรคไมตดตอในชวงหลายปทผานมานนสงผลกระทบตอพฤตกรรมและสงแวดลอมของประชาชนในประเทศ แตผลกระทบทเกดขนยงไมเพยงพอทจะสกบปจจยแวดลอมเชงลบดานอน ดงนนเพอทจะเพมโอกาสในการบรรลเปาหมาย ตองใหความสำาคญกบการปรบเปลยนมาตรการเชงนโยบายและเชงโครงสราง เพอเออตอการปรบเปลยนพฤตกรรมของประชาชนสการลดอตราปวยและอตราตายจากโรคไมตดตอ โดยเฉพาะมาตรการทมความคมทนมากทสด หนวยงานทเกยวของทงภาครฐ ภาคเอกชน และภาคประชาสงคม ตองรวมมอกน และสรางกลไกเพอสนบสนนใหมาตรการควบคมปองกนโรคไมตดตอตางๆ สามารถดำาเนนการไดอยางมประสทธผลและครอบคลมประชากรทกกลม

ประเทศไทยไดดำาเนนการทมความคมทนมากทสด ตามขอแนะนำาขององคการอนามยโลกไปแลวหลายประเดน แตหากจะวดผลลพธความสำาเรจแลวอาจกลาวไดวาสำาเรจไดในระดบหนงเนองจากกลยทธการตลาดยงมการเปลยนแปลงตลอด ดงนนเพอการควบคมปจจยเสยงบหรและเครองดมแอลกอฮอลจำาเปนตองมการปรบปรงมาตรการตางๆ ใหทนสมย ทนการเปลยนแปลงดวย และควรมการประเมนผลของมาตรการในดานความครอบคลมประชากรเชงประสทธผลดวย (Effective coverage)

ในชวงทผานมาประเทศไทยมความตระหนกตอประสทธผลของการดำาเนนงานควบคมโรคไมตดตอ และมความพยายามทจะแกไขปญหาอปสรรคตางๆ ในการดำาเนนการ ดงจะเหนไดจากทประเทศไทยไดมการรวมกลมของคณะผเกยวของในประเดนตางๆ เพอการทบทวนการดำาเนนการควบคมปองกนโรคไมตดตอและปจจยเสยงและคนหาประเดนทควรพฒนา กระทงเกดเปนยทธศาสตรระดบชาตทถกพฒนาขนใหมทครอบคลมเรองการจดการปจจยเสยงในมตตางๆ ไดแก แผนยทธศาสตรการควบคมยาสบแหงชาต แผนยทธศาสตรนโยบายแอลกอฮอลระดบชาต แผนยทธศาสตรการจดการปญหาภาวะนำาหนกเกนและโรคอวน แผนยทธศาสตรการลดการบรโภคเกลอและโซเดยมในประเทศไทย แผนยทธศาสตรหวใจและหลอดเลอด และแผนยทธศาสตรกจกรรมทางกาย โดยในรายละเอยดของแผนยทธศาสตรตางๆ นนไดระบถงมาตรการและกจกรรมตางๆ โดยมเนอหาทมงเนนใหม Best-buy intervention และการดงการมสวนรวมจากภาคสวนตางๆ ทครอบคลมและมประสทธภาพมากขน

61

NCDs©บบท 2


การทประเทศไทยมการพฒนาแผนยทธศาสตรเพอการควบคมปองกนโรคไมตดตอทหลากหลายครบถวนและเขมขนมากขน นนหมายถงความตองการทรพยากรทมากขนดวย ดงนนเพอการดำาเนนการควบคมปองกนโรคไมตดตอทมประสทธผลและประสทธภาพจำาเปนตองไดรบการสนบสนนทรพยากรเพมเตม ไมวาจะเปนการสนบสนนจากภาครฐ หรอการระดมทนจากหนวยงานอน นอกจากนนควรมการบรณาการระหวางแผนและพฒนาใหเกดเปนแผนปฏบตการบรณาการ เพอใหมทศทางการดำาเนนการไปในทางเดยวกนและเพอการใชทรพยากรรวมกนใหเกดประโยชนสงสด

หากสถานการณการสนบสนนทงดานนโยบายและการลงทนเพอปองกนและควบคมโรคไมตดตอยงดำาเนนไปแบบเดม ไมมอะไรเปลยนแปลง จะเปนเรองยากทประเทศไทยจะบรรลเปาหมายใน พ.ศ. 2568

1. Babor TF, Caetano R, Casswell S, Edwards G, Giesbrecht N, Graham K, et al. Alcohol: No Ordinary Commodity – Research and public policy. second ed. Oxford: Blackwell Publishing Ltd; 2010.

2. ทกษพล ธรรมรงส, วรนช วองวรรธนะกล, นงนช ใจชน, มยรา มณแจม, นฐพล จารนครนทร, สรศกด ไชยสงค, et al. สถานการณการบรโภคเครองดมแอลกอฮอลและผลกระทบในประเทศไทย ป 2556. นนทบร: ศนยวจยปญหาสรา; 2556.

3. วรนช วองวรรธนะกล, สรศกด ไชยสงค, จนตนา จนทรโคตรแกว, กมลพฒน มากแจง. โครงการการทบทวนองคความรเรองภาษของเครองดมแอลกอฮอลในประเทศไทย. นนทบร: สำานกวจยนโยบายสรางเสรมสขภาพ สำานกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ หนวยวจยเภสชศาสตรสงคม คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม; 2559.

4. สรศกด ไชยสงค. รายงานการทบทวนองคความรและการประชมผมสวนไดสวนเสยเพอกำาหนดหวขอวจยสำาหรบศนยวจยปญหาสรา ระยะท 5 พ.ศ. 2558-2561. นนทบร: กลมวจยนโยบายแอลกอฮอล สำานกวจยนโยบายสรางเสรมสขภาพ สำานกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ; 2558.

5. M. F. Caces, T. C. Harford, G. D. Williams, Hanna EZ. Alcohol consumption and divorce rates in the United States. Journal of Studies on Alcohol and Drugs. 1999; 66(5): 6. 6. สำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพและเครอขายองคกรงดเหลา. ขอมลเผยแพรเพอการรณรงค งดเหลาเขาพรรษา 2546. กรงเทพฯ: เครอขายองคกรงดเหลา; 2546.

7. สำานกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย. รายงานขอมลสถานการณดานความรนแรงของประเทศไทยและตามมาตรา 17 แหงพระราชบญญตคมครองผถกกระทำาดวยความรนแรงในครอบครว พ.ศ. 2550 ประจำาป 2553. กรงเทพมหานคร; 2554.

อางอง

62

NCDs©บบท 2


8. รณชย คงสกนธ. สรากบปญหาความรนแรงในครอบครวไทย. กรงเทพฯ: ศนยวจยปญหาสรา, 2548

9. สำานกงานสถตแหงชาต. การสำารวจพฤตกรรมการสบบหรและการดมสราของประชากร พ.ศ. 2554. กรงเทพฯ; 2555.

10. Campos S, Doxey J, Hammond D. Nutrition labels on pre-packaged foods: a systematic review. Public Health Nutrition. 2011;14(08):1496-506.

11. Hawley KL, Roberto CA, Bragg MA, Liu PJ, Schwartz MB, Brownell KD. The science on front-of-package food labels. Public Health Nutrition. 2013;16(03):430-9.

12. Hersey JC, Wohlgenant KC, Arsenault JE, Kosa KM, Muth MK. Effects of front-of-package and shelf nutrition labeling systems on consumers. Nutrition Reviews. 2013 2013-01-01 00:00:00;71(1):1-14.

13. สลดดา พงษอทธา, จราภรณ ยอดเถอน, ภาวน ตนตยาภรกษ, อารยะ โรจนวณชชากร, ชชวาล เผาเพง. การศกษาความเขาใจและการใชฉลากโภชนาการหนาบรรจภณฑ (Front-of-pack label) ของประชากรไทย. นนทบร: มลนธเพอการพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ; 2558.

14. Vyth EL, Steenhuis IH, Mallant SF, Mol ZL, Brug J, Temminghoff M, et al. A Front-of-Pack Nutrition Logo: A Quantitative and Qualitative Process Evaluation in the Netherlands. J Health Commun. 2009;14.

15. WHO technical staff. Exclusive breastfeeding to reduce the risk of childhood overweight and obesity Biological, behavioural and contextual rationale. 2014 [29 November, 2015]; Available from: http://www.who.int/elena/bbc/breastfeeding_childhood_obesity/en/.

16. Piwoz EG, Huffman SL. The Impact of Marketing of Breast-Milk Substitutes on WHO-Recommended Breastfeeding Practices. Food and Nutrition Bulletin. 2015 December 1, 2015;36(4):373-86.

04ราธ

บทสรปและขอเสนอแนะเชงนโยบายตอรฐมนตรวาการ

กระทรวงสาธารณสข

64

จากรายงาน Global Status Report on NCDs 2014 ของ WHO มการสอสาระสำาคญเพอการควบคมโรคไมตดตอสำาหรบประเทศตางๆ ดงน 1

วชช เกษมทรพยแผนงานเครอขายควบคมโรคไมตดตอ สำานกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ และภาควชาเวชศาสตรชมชน คณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลรามาธบด มหาวทยาลยมหดล

บทสรปและขอเสนอแนะเชงนโยบายตอรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข

จากขอเสนอขององคการอนามยโลก ทำาใหตองกลบมาตรวจสอบวาประเทศไทยทมภาระโรคทเกดจากกลมโรคไมตดตอ หรอ NCDs มากทสดนนนำามาซงความสญเสยทางเศรษฐกจและขดขวางการพฒนาประเทศอยางชดเจนหรอไม

บทท 4

NCDs©บบท 2


1. โรคไมตดตอเปนอปสรรคในการแกปญหาความยากจน และ เปนอปสรรคตอการพฒนาประเทศอยางยงยน

2. รฐบาลตองลงทนในมาตรการทคมคา และคมคามากทสด (best buy and good buy interventions) เพอควบคมปจจยเสยงของโรคไมตดตอใหมากขน

3. รฐบาลตองกำาหนดเปาหมายระดบประเทศในการควบคมปองกนโรคไมตดตอ และตองมพนธะรบผดชอบ (accountability) ในการพฒนาระบบตดตามตวชวดเหลานเพอการปรบมาตรการในการควบคมโรคและปจจยเสยง ใหบรรลเปาหมายตามกรอบระยะเวลาภายใน ค.ศ. 2025 หรอ พ.ศ. 2568

4. รฐบาลตองจดใหมโครงสรางและกระบวนการสรางความรวมมอจากภาคสวนตางๆทงภาครฐ ภาคเอกชน ภาคประชาสงคมซงรวมนกวชาการและองคกรพฒนาเอกชนไมแสวงหากำาไร (multisectoral and intersectoral collaboration) ในการควบคมโรคไมตดตอ เพราะมาตรการทคมคาสวนใหญเกยวของกบองคกรนอกภาคสวนสขภาพเปนผดำาเนนการหลก

5. รฐบาลตองใหความสำาคญกบการลงทนในระบบขอมลโรค ภาระโรค และปจจยเสยงของโรคไมตดตอ ตองพฒนาใหมระบบหลกประกนสขภาพถวนหนา พฒนาใหมระบบบรการปฐมภมทมคณภาพ และดำาเนนการควบคมปองกนโรคไมตดตอผานมาตรการทมความคมคา

6. มความจำาเปนทตองพฒนาบคลากรสขภาพใหตระหนกและเขาใจถงความซบซอนของการควบคมปองกนโรคไมตดตอ ทเกยวโยงกบหลายภาคสวนทง ภาคการเกษตร การคา การคมนาคม กฎหมาย หรอแมแตการจดผงเมอง และมาตรการทคมคาสวนใหญตองดำาเนนการรวมกบภาคสวนตางๆ น จงตองมการเสรมมมมองเหลานใหกบทงแพทย พยาบาล และบคลากรทางการแพทยอนๆ ทงในหลกสตรการเรยนการสอนภาคทฤษฎหรอในภาคปฏบต

65

NCDs©บบท 2


การควบคมปองกนโรคไมตดตอนนเปนทยอมรบในระดบสากลวามความจำาเปนตองดำาเนนมาตรการควบคมปจจยเสยงของโรคไมเชนนนจะไมสามารถลดจำานวนผปวยและภาระคาใชจายทางสขภาพและสงคมลงได แตพบวามาตรการควบคมปองกนโรคทมประสทธภาพ หรอคมคา (best buy or good buy interventions) ทองคการอนามยโลกแนะนำาเปนมาตราการจดการกบปจจยเสยงระดบประชากร (population-level interventions) เปนหลก ซงตองอาศยอำานาจหนาท หรอ ความรวมมอจากหนวยงานอนนอกภาคสวนสขภาพซงอยนอกอำานาจของกระทรวงสาธารณสข เชน การขนภาษยาสบ แอลกอฮอลหรอ เครองดมทมปรมาณนำาตาลสง ตองอาศยความรวมมอจากกรมสรรพสามต กระทรวงการคลง การสงเสรมกจกรรมทางกายตองมนโยบายเรองผงเมอง และเมองนาอย หรอ การขนสงมวลชนทไดรบความนยมเพอเพมโอกาสการเดนหรอการมกจกรรมทางกายของประชาชน ซงตองดำาเนนการรวมกบกระทรวงคมนาคม หรอมาตรการลดการบรโภคเกลอทสำาคญตองดำาเนนการรวมกบอตสาหกรรมอาหารสำาเรจรปตางๆ ทจะรวมมอรวมใจลดปรมาณโซเดยมในอาหารสำาเรจรปดงนน การดำาเนนการทงหลายนตองมทงการประสานงานระหวางองคกรภาครฐดวยกน (ตางกระทรวง) และระหวางภาครฐกบภาคเอกชน ซงตองการภาวะการนำาจากผนำาภาครฐในระดบตางๆ ตงแต ระดบรฐบาล ระดบกระทรวง ระดบจงหวด ระดบทองถน ไปถงหนวยบรการตางๆ ทจะตระหนกและมพนธะรบผดชอบ (accountability) ตอผลลพธในการควบคมปองกนโรคไมตดตอ ทแสดงออกมาในรปการสนบสนนในแงงบประมาณ และการจดระบบควบคมปองกนโรค ทเรมจากระบบขอมลทชวยประเมนสถานการณระดบประเทศทงขอมลโรค ขอมลปจจยเสยง และขอมลระบบบรการ รวมไปถงสนบสนนการดำาเนนการตอบสนองตอปญหาทจะเหนไดจากขอมลสถานการณทจดเกบขน เชน อตราการสบบหร หรอดมสราในวยรน ซงสามารถนำาไปใชเพอหามาตรการและเพอประเมนความสำาเรจของมาตรการเพอนำาไปปรบปรงมาตรการตางๆ ใหมประสทธผลและประสทธภาพมากยงขนตอไป

การดำาเนนการควบคมปองกนโรคไมตดตอใหไดผลเพอลดภาวะความยากจนจากการเจบปวย และเพมโอกาสในการแขงขนใหกบประเทศไทยในเวทนานาชาตนนเปนสงทตองเรงดำาเนนการทนท เพราะผลลพธสดทาย (ลดอตราตาย และลดความสญเสยทางเศรษฐกจ) ในการชวยประเทศชาตนนเปนผลระยะยาว (เปนสบป) ใชระยะเวลาในการกอใหเกดผล ตองอาศยผนำาทมลกษณะของนกปราชญผแนวแนทนอกจากจะตองมวสยทศนมองการณไกลโดยอาศยขอมลวชาการแลวยงจะตองมความมงมนไมหวนไหวตออปสรรค

การยกระดบเรองการควบคมปองกนโรคไมตดตอใหมความสำาคญในระดบวาระแหงชาตจงเปนเรองทเรงดวนทกระทรวงสาธารณสขตองเปนผนำาในการชชวนใหทกภาคสวนมารวมมอกนทจะผนกกำาลงในการตอสเพอปองกนไมใหประชาชนปวยเพมจากโรคทปองกนไดเหลานทง โรคเบาหวาน ความดนโลหตสง โรคอวน อมพฤกษ อมพาต หวใจขาดเลอด ถงลมโปงพอง ภาวะเมาแลวกลายเปนผฆา และโรคมะเรง เพอลกหลานไทยในอนาคตตอไป

66

NCDs©บบท 2


1. World Health Organization. Global status report on noncommunicable diseases 2014. Geneva: WHO Press; 2014.

2. World Health Organization. How to fulfil national NCD commitments in 2015 and 2016 (in preparation for a third UN High-level Meeting on NCDs in 2018) in the First WHO Global Meeting of National NCD Programme Directors and Managers. Geneva2016 [14 July 2013]; Available from: http://www.who.int/nmh/events/2016/ncd-concept-note-en.pdf.

อางอง

ncd nhes v_2016

Healthcare