ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf
TRANSCRIPT
1
UNIVERSITETI I TIRANЁS
FAKULTETI I EKONOMISЁ
DEPARTAMENTI FINANCЁS
MIKROTEZË
NDIKIMI I POLITIKËS FISKALE NË
PËRMIRËSIMIN E EKONOMISË SHQIPTARE
Punoi Pranoi
Jonida MUÇI Prof.As.Dr. Dorina KRIPA (GORICA)
Tiranë, Mars 2016
2
Vërtetohet se ky Komision Vlerësimi është mbledhur në datën ____________ për të
bërë vlerësimin e kësaj Mikroteze të Studimeve për përftimin e Diplomës së sistemit
part-time cikli i dytë, Master Profesional në Financë. Vlerësimi është realizuar në
përputhje me rregullat e Universitetit të Tiranës.
________________________________
Dr. Emër Mbiemër
Titulli
Kryetar Komisioni
Fakulteti i Ekonomisë
Universiteti i Tiranës
________________________________
Dr. Emër Mbiemër
Titulli
Anëtar Komisioni
Fakulteti i Ekonomisë
Universiteti i Tiranës
3
________________________________
Dr. Emër Mbiemër
Titulli
Anëtar Komisioni
Fakulteti i Ekonomisë
Universiteti i Tiranës
_________________________________
Dr. Emër Mbiemër
Titulli
Drejtues i Departamentit ____________
Fakulteti i Ekonomisë
Universiteti i Tiranës
Data: ______________________
© Copyright Emri Mbiemri i studentit (grupit të studentëve), Viti
Përmbajtja e këtij punimi është totalisht autentike. Të gjitha të drejtat e rezervuara.
4
DEKLARATË
Unë (Ne), i/e nënshkruari/s (të nënshkruarit) Jonida MUÇI deklaroj(më) që: (1) Kjo
mikrotezë përfaqëson punimin tim (tonë) origjinal, përveç rasteve të citimeve dhe
referencave dhe (2) Kjo mikrotezë nuk është përdorur më parë si mikrotezë apo projekt
kursi në këtë Universitet apo në Universitete të tjera.
_______________________
Emri Mbiemri i Studentit (grupit të studentëve)
Data :
5
ABSTRAKT
Ndikimi i politikës fiskale në përmirësimin e ekonomisë shqiptare.
Studenti: Jonida MUÇI
Profesori udhëheqës: Prof.Ass.Dr. Dorina KRIPA (GORICA)
Universiteti i Tiranës
Fakulteti i Ekonomisë
Departamenti i FINANCËS
Tiranë, 29/03/2016
Për të arritur mirëqenie dhe stabilitet politik, qeveritë kombëtare synojnë arritjen e
ekuilibrit ekonomik. Qeveria përdor instrumente të ndryshme për të stimuluar rritjen e
ekonomisë, për të ulur papunësinë dhe për të arritur objektivat makroekonomike. Në
kontekst të rritjes së ngadalshme ekonomike të viteve të fundit dhe të presioneve fiskale,
vendi ynë ballafaqohet me sfidën komplekse të zhvillimit ekonomik. Papunësia
vazhdon të jetë në një shkallë të lartë. Kërkesa për fuqi punëtore është ende shumë e
ulët dhe krijimi i një ambienti që do të favorizojë formimin e vendeve të qëndrueshme
të punës është një detyrë sfiduese që kërkon reforma shumëdimensionale në ekonomi.
Ky punim adreson çështjen e impaktit të politikës fiskale në zbutjen e papunësisë, rritjen
e investimeve dhe të konsumit për të gjeneruar rritje ekonomike të qëndrueshme.
To achieve prosperity and political stability, national governments aimed at achieving
economic equilibrium. The government uses different instruments to stimulate
economic growth, to reduce unemployment and to achieve macroeconomic objectives.
In the context of slow economic growth in recent years and fiscal pressures, our country
is faced with the complex challenge of economic development. Unemployment remains
at a high level. Demand for laborforce is still too low and creation of an environment
that will favor the formation of stable workplaces is a challenging task that requires a
multidimensional reforms in the economy. This paper addresses the issue of the impact
of fiscal policy on reducing unemployment, increasing investment and consumption to
generate sustainable economic growth.
6
FALENDERIME DHE DEDIKIME
Një falenderim shkon për të gjithë ata që bënë të mundur arritjen time deri këtu ku jam
sot! Personat e parë që dua të falenderoj janë familja ime dhe veçanërisht dy prindërit
e mi, të cilët më kanë ndjekur në çdo hap të jetës. Ata kanë qenë mbështetja më e madhe
dhe shtysa ime kryesore në rrugën e jetës.
Nuk mund të lë pa falenderuar mësuesit që më kanë mësuar A,B,C-në e parë, si dhe të
gjithë pedagogët, të cilët më kanë mësuar bazat se si ta ushtroj këtë profesion që kam
zgjedhur për jetën.
Padyshim një falënderim i veçantë shkon për Prof. As. Dr. Dorina Kripa, e cila më ka
dhënë një ndihmesë të madhe për zhvillimin e kësaj mikroteze. Ajo më ka ndihmuar në
mënyrë të pakushtëzuar dhe realisht më ka mësuar shumë gjëra të vlefshme në kaq kohë
që kemi bashkëpunuar për realizimin e këtij punimi.
7
PËRMBAJTJA E PUNIMIT
HYRJE…………………………………………………………………….....………..…..8
KREU I – POLITIKAT FISKALE………………………………………….....………... 11
Taksat dhe tatimet kryesore në sistemin tatimor……………………………………….....11
1.1.Legjislacioni tatimor……………………………………………………......……..…..11
1.2.Shkalla tatimore……………………………………………………………......……...11
1.3.Llojet e taksave kombëtare…………………………………………………......…..…16
KREU II – SISTEMI TATIMOR NË EKONOMINË E TREGUT TË LIRË……….....…24
2.1. Evazioni tatimor dhe ndikimi i tij në kategorinë e tatimpaguesve…............................24
2.2. Vlerësimi i sistemit tatimor bazohet në strukturën ekonomike……............................25
2.3. Faktorët kyç të një administrimi efektiv tatimor…………………………………..….29
2.4. Politikat tatimore……………………………………………………………………...30
2.5. Aspektet e administratës tatimore………………………………………...……..……36
KREU III – NDIKIMI I TATIMEVE DIREKTE MBI BIZNESIN………………............39
3.1. Parimi i rezidencës……………………………………………………………..……..42
3.2. Nivelet e tatimeve direkte mbi biznesin……………………........................................42
KREU IV –NATYRA NXITËSE E SISTEMIT FISKAL PËR INVESTIME……….…...47
4.1. Taksa të ulëta për më shumë investime e punësim………………………………..…...47
4.2. Shqipëria: Një vend atraktiv për investimet e huaja……………………………..…...48
4.3. Analiza SWOT…………………………………………………………………..……52
KREU V- EFEKTET E IHD-ve NË SHQIPËRI…………………………………….........54
5.1. Ecuria e IHD-ve, vështrim i përgjithshëm…………………………………………....54
5.2. Origjina e IHD-ve, shpërndarja sipas sektorëve……………………………………...57
5.3. Efektet e IHD-ve në ekonominë shqiptare…………………………………………....64
KREU VI- INSTRUMENTET DHE EFEKTET E POLITIKËS FISKALE………….......73
6.1. Veprimi i politikës fiskale në shtimin ekonomik…………………………………..…73
6.2. Veprimi i politikës fiskale në punësim dhe nivelin e çmimeve……………………....74
6.3. Veprimi i politikës fiskale në rishpërndarjen e të ardhurës dhe pasurisë………….....75
6.4. Efekte tjera të aplikimit të instrumenteve të politikës fiskale……………………......76
KONKLUZIONE ………………………………………………………………………...77
REFERENCA…………………………………………………………………………..…78
8
HYRJE
Shpenzimet dhe taksat e shtetit ndikojnë drejtpërdrejtë në performancat e përgjithshme
ekonomike meqë ato përbëjnë një pjesë të madhe të aktivitetit në ekonominë kombëtare.
Politika fiskale bashkë me politikën monetare janë dy komponentë themelore të politikës
ekonomike shtetërore të cilat shfrytëzohen për qëllime makroekonomike: influencimin e
produktit të përgjithshëm vendor, nivelin e punësimit, të ardhurën dhe nivelin e çmimeve.
Politika fiskale lidhet me veprimet e qeverisë në ndryshimin e kompozicionit të të
hyrave dhe shpenzimeve publike, me qëllim të menaxhimit të kërkesës agregate për të
mbajtur rritje të qëndrueshme ekonomike me punësim relativisht të lartë, pa gjenerim të
inflacionit, pa rritje të borxhit publik dhe me bilanc të kënaqshëm të pagesave.
Varësisht nga ecuritë ekonomike, politika fiskale mund të jetë ekspansioniste dhe e
shtrënguar. Një ekspansion fiskal do të thotë shkurtim i taksave ose rritje e shpenzimeve
publike me qëllim të stimulimit të rritjes së konsumit, respektivisht rritjen e kërkesës
agregate. Kjo ndodh kur qeveria vëren ngecje apo shtim të ngadalshëm ekonomik ose kur
papunësia është e lartë. Kështu, me rritjen e shpenzimeve publike dhe shkurtimin e taksave,
individëve dhe firmave u lihet një sasi më e madhe parash për t’i shfrytëzuar në shpenzime
konsumi ose investime. Kjo ndikon drejtpërdrejtë në rritjen e punësimit dhe shtimin
ekonomik.
Ndërsa, politika fiskale shtrënguese do të thotë ulje e shpenzimeve publike dhe rritje e
taksave. Kur qeveria synon uljen e kërkesës agregate për të ngadalësuar shtimin ekonomik
apo uljen e inflacionit, përcaktohet për drejtimin e politikës fiskale shtrënguese. Nëpërmjet
politikës fiskale shtrënguese ulet oferta e parasë e cila më tutje ul shpenzimet dhe kërkesën
agregate. Njësoj, ulja e ofertës së parasë bërë presion edhe në ngritjen e çmimeve të
gjithmbarshme në ekonomi.
Kur qeveria përcaktohet për politikën fiskale, ajo bënë paraprakisht vlerësimin e një
numri të madh faktorësh përfshirë dhe ecurinë e variablave dhe indikatorëve kryesore
ekonomik dhe financiar, për shkak të ndikimit të tyre në shumën e të hyrave të grumbulluara
përmes taksave me të cilat përmbushen nevojat e financimit të programeve qeveritare.
Një çështje tjetër me rendësi për qeverinë është përcaktimi lidhur me deficitin buxhetor,
pra a do të mbulohen shpenzimet e rritura ose të pambuluara të qeverisë me financim nga
huaja apo përmes emetimit të parasë (financimi monetar i deficitit).
Vendimet lidhur me politikat fiskale në masë të madhe varen nga konsideratat politike
si, besueshmëria dhe roli që luan qeveria në ekonomi por edhe nga reagimet publike lidhur
9
me drejtimin dhe veprimet e qeverisë. Vendimet e tilla mund të ndikohen edhe nga faktorët
e jashtëm që do të thotë se qeveria duhet të marrë parasysh trendet globale ekonomike dhe
politikat fiskale të vendeve tjera, të cilat mund të kenë efekt në rialokacion të kompanive
vendore përmes lehtësirave fiskale.
Objektivat e politikës fiskale
Në procesin e formulimit të politikës fiskale, politikëbërësit përcaktojnë objektivat të
cilat synojnë t’i realizojnë dhe instrumentet me të cilat ato objektiva bëhen të realizueshme,
duke iu përmbajtur detyrimisht principeve të menaxhimit fiskal si: a) transparenca lidhur
me objektivat, implementimin e politikës fiskale dhe publikimin e llogarive publike; b)
stabiliteti i procesit të bërjes së politikës fiskale; c) efikasiteti i ndikimit të politikës fiskale
në ekonomi; d) përgjegjësia në menaxhimin e financave publike; e) efikasiteti i modelimit
dhe implementimit të politikës fiskale; f) drejtësia (paanësia) duke përfshirë atë ndërmjet
gjeneratave.
Objektivat e politikës fiskale lidhen me rritjen e mirëqenies së përgjithshme shoqërore
si qëllim parësor i një shoqërie bashkëkohore. Kjo mirëqenie sigurohet vetëm në kushtet e
një ambienti që e cilësojnë stabiliteti ekonomik, politik dhe social. Pra, kur flasim për
objektivat e politikës fiskale kemi parasysh :
1) përmbushjen e nevojave publike përmes një sistemi të shëndoshë të financimit
publik;
2) realizimin e punësimit të plotë;
3) rritjen e normës së shtimit ekonomik;
4) ruajtjen e stabilitetit të çmimeve;
5) stabilitetin e bilancit të pagesave;
6) përmirësimin e kushteve të punës duke përfshirë përmirësimin e strukturës
kualifikuese të fuqisë punëtore dhe përparimin teknologjik;
7) stimulimin e kursimeve;
8) stimulimin e investimeve;
9) rritjen e aftësisë konkurruese të produkteve dhe shërbimeve vendore;
10) rritjen e cilësisë së shërbimeve në arsim dhe shëndetësi.
10
Realizimi i këtyre objektivave varet nga: aftësia e qeverisë për bashkërenditjen e tyre me
instrumentet fiskale për të influencuar kompozicionin dhe nivelin e kërkesës agregate;
saktësia e analizave makroekonomike lidhur me trendët e indikatorëve kryesorë ekonomik
dhe financiar; rregullimi dhe marrëveshjet institucionale për koordinimin e politikave
makroekonomike.
11
KREU I
POLITIKA FISKALE
TAKSAT DHE TATIMET KRYESORE NË SISTEMIN TATIMOR
SHQIPTAR
1.1. Legjislacioni tatimor
Regjimi tatimor në Republikën e Shqipërisë përbëhet nga një paketë ligjesh,
direktivash, rregulloresh, marrëveshjesh tatimore me vendet e tjera, të cilat paraqesin
një përmbledhje të plotë të të gjitha llojeve, niveleve, llogaritjeve, procedurave, si dhe
metodave dhe formave të kontrollit tatimor për taksat, tarifat dhe tatimet që përfshin
sistemi tatimor shqiptar.
Legjislacioni tatimor u nënshtrohet amendimeve dhe ndryshimeve të vazhdueshme, për
shkak të zhvillimeve të shpejta të ekonomisë. Për më shumë detaje, shih faqen e
internetit www.tatime.gov.al.
1.2. Shkalla tatimore
Personat juridikë dhe fizikë në Republikën e Shqipërisë janë subjekt i tatimeve të
mëposhtme:
Lloji i tatimit Norma e tatimit
Tatimi mbi fitimin 10%
Tatimi mbi të ardhurat personale ish 10%1
Tatimi i mbajtur në burim 10%
Tatimi mbi vlerën e shtuar 20%
a) Tatimi mbi fitimin
Të gjitha kompanitë (të huaja ose jo), që janë të regjistruara në regjistrin tregtar dhe
paguajnë TVSH, janë subjekt i tatimit mbi fitimin.
Tatimpaguesit rezidentë i nënshtrohen tatimit vetëm për të ardhurat e gjeneruara në
territorin e Republikës së Shqipërisë.
1 Norma e tatimit mbi pagat u ndryshua në vitin 2014 dhe në vend të saj zbatohet një normë progresive tatimi.
12
Një person juridik konsiderohet rezident në Shqipëri, nëse:
a) ai ka një vendbanim të përhershëm (zyrat qendrore) në Republikën e Shqipërisë;
b) ai ka një qendër efektive të menaxhimit të biznesit në Republikën e Shqipërisë
Norma e tatimit mbi fitimin është 10 %.
Fitimi i tatueshëm për periudhën tatimore përcaktohet në bazë të bilancit dhe shtojcave
të tij, të cilat duhet të jenë në përputhje me ligjin "Për kontabilitetin", me dispozitat e
këtij ligji, si dhe me aktet nënligjore të nxjerra nga Ministria e Financave për këtë
qëllim.
Në mënyrë që të përcaktohet fitimi i tatueshëm në Republikën e Shqipërisë,
konsiderohen si shpenzime të gjitha shpenzimet e kryera për të planifikuar, mbajtur dhe
siguruar fitim, në rastin kur këto shpenzime janë të certifikuara dhe të dokumentuara
nga tatimpaguesi, si dhe kur ato u nënshtrohen kufizimeve të specifikuara nga ky ligj.
Dokumentet bazë që përdoren për të justifikuar shpenzimet për efekt tatimor janë: fatura
tatimore me TVSH, fatura e thjeshtë tatimore dhe çdo dokument tjetër i përpiluar dhe
lëshuar në përputhje me udhëzimet e ministrit të Financave, në zbatim të legjislacionit
tatimor. Norma e tatimit për korporatat do të rritet pak në vitin 2014 krahasuar me
normën aktuale.
b) Tatimi mbi vlerën e shtuar
Tatimi mbi vlerën e shtuar (TVSH) paguhet:
a. për të gjitha furnizimet e tatueshme të mallrave dhe shërbimeve të realizuara
kundrejt pagesës nga personi i tatueshëm, si pjesë e veprimtarisë së tij
ekonomike në territorin e Republikës së Shqipërisë;
b. për të gjitha importet e mallrave në territorin e Republikës së Shqipërisë.
Pragu i TVSH-së për regjistrim është 5 milionë lekë (për vitin kalendarik) për xhiron
vjetore të biznesit.
Të gjithë personat fizikë dhe juridikë të përfshirë në aktivitetet e eksportit apo importit,
janë të detyruar të regjistrohen, në mënyrë që të paguajnë TVSH-në.
Çdo subjekt tjetër i tillë si: individët, njësitë e qeverisjes qendrore dhe vendore,
13
organizatat shoqërore, politike dhe ndërkombëtare, misionet diplomatike etj., të cilat
kryejnë veprimtari import-eksporti, pavarësisht nga xhiroja, janë gjithashtu të detyruara
të regjistrohen. Për çdo subjekt që ushtron veprimtarinë e import-eksportit, operacionet
doganore do të vazhdojnë pasi ai të dorëzojë origjinalin ose kopje të noterizuar të
Certifikatës së Numrit të Identifikimit për Personin e Tatueshëm (NIPT).
Xhiroja e përgjithshme vjetore llogaritet në bazë të çmimit total të paguar nga blerësi
dhe përfshin edhe taksat, edhe gjobat.
Deklarimi i TVSH-së dhe formulari i pagesës plotësohen në dy kopje dhe personi i
tatueshëm e paraqet atë në bankën përkatëse me të cilën Drejtoria e Përgjithshme e
Tatimeve (DPT) ka një marrëveshje në lidhje me pranimin e pagesave të TVSH-së,
brenda 14 ditëve pas përfundimit të periudhës tatimore.
TVSH-ja zbatohet në masën 20%, me përjashtim të furnizimit të barnave dhe
shërbimeve shëndetësore nga institucionet shëndetësore, publike dhe private, të cilat
tatohen me një normë prej 10 për qind.
Veprimet e mëposhtme përjashtohen nga pagesa e TVSH-së:
Furnizimi me shërbime financiare;
Furnizimi me ar, kartëmonedha apo monedha të Bankës së Shqipërisë;
Furnizimi me pulla postare, të cilat përdoren për shërbimin e postës ose pulla të
ngjashme;
Furnizimi me kusht nga një organizatë jofitimprurëse kundrejt një pagese të
reduktuar konsiderohet një furnizim i përjashtuar në kushtet e përcaktuara në
nenin 24;
Furnizimi i tokës dhe marrja me qira e saj është furnizim i përjashtuar, përveçse
kur toka përdoret për parkim apo si garazh për automjetet dhe mjetet e tjera të
lëvizshme;
Furnizimi i ndërtesave, përveç procesit të ndërtimit;
Dhënia me qira e ndërtesave është furnizim i përjashtuar, përveç rasteve:
a) kur periudha e qiradhënies nuk i kalon dy muaj;
b) të strehimit në hotele ose vende pushimi;
Furnizimi i shërbimeve arsimore nga institucionet e arsimit publik dhe privat,
në bazë të rregulloreve të veçanta;
14
Ministri i Financave përcakton udhëzimet për përjashtimin e furnizimit të
misioneve diplomatike dhe konsullore dhe personelit të tyre mbi bazën e
reciprocitetit dhe përjashtimin e furnizimit të organizatave ndërkombëtare mbi
bazën e marrëveshjeve ndërkombëtare;
• Operacionet e naftës;
• Ambalazhimi dhe materialet e barnave;
• Shitja e librave, gazetave dhe shërbimi i publicitetit të tyre;
• Furnizimi për emergjencat civile;
• Përpunimi i mallrave jo shqiptare të destinuara për rieksport;
• Furnizimi i shërbimeve të lojërave të fatit, kazinove dhe hipodromeve;
• Furnizimi i kartave të identitetit;
• Furnizimi i hekurit dhe çimentos;
• Përjashtimi i importeve si më poshtë:
1. Importimi i mallrave që përjashtohen në tregun e brendshëm;
2. Mallrat në regjim tranziti;
3. Mallrat në regjim importi të përkohshëm ose në regjim përpunimi aktiv;
4. Importimi i kafshëve të gjalla për mbarështim;
5. Importimi i mallrave nga NATO dhe organet e saj;
6. Mjetet e importit, të cilat ndihmojnë për të integruar individët me aftësi të kufizuara
p.sh. paraplegjikët;
7. Importimi i anijeve;
8. Importimi i makinerive dhe pajisjeve, në mënyrë që të përmbushen kontrata dhe
investime me vlerë mbi 50 milionë lekë;
9. Importimi i makinerive dhe pajisjeve, në mënyrë që të arrihen kontratat e investimit
në regjimin e përpunimit të brendshëm dhe të agrobiznesit,
10. Importimi i hekurit;
11. Importimi i makinerive prodhuese nga subjekte të tatimit mbi të ardhurat personale
për biznesin e vogël.
Vlera e tatueshme e furnizimit është shuma totale e paguar për atë furnizim, përveç
rasteve kur është vendosur ndryshe nga ligji nr. 7928, datë 1995/04/24.
15
c) Tatimi i mbajtur në burim
Të gjithë rezidentët në Republikën e Shqipërisë, njësitë e qeverisjes qendrore dhe
vendore, organizatat jofitimprurëse dhe çdo subjekt tjetër i njohur nga legjislacioni në
fuqi, janë të detyruar të mbajnë në burim tatimin në masën 10% nga shuma bruto e
pagesave të mëposhtme, të gjeneruara nga një burim në Republikën e Shqipërisë.
Interesat 10%
Pjesa e fitimit 10%
Tarifa për shërbimet teknike, të menaxhimit dhe ato financiare etj. 10%
Tarifa për qira 10%
Dividend 10%
Pagesa për të drejtën e autorit dhe pronësinë intelektuale 10%
Baza e tatueshme
Të ardhurat e tatueshme janë të fiksuara në bazë të bilancit dhe shtojcave të tij, të cilat
duhet të jenë në përputhje me ligjin "Për kontabilitetin", me dispozitat e këtij ligji, si
dhe me aktet nënligjore të nxjerra nga Ministria e Financave. Fitimet ose të ardhurat e
tjera neto janë të barabarta me diferencën midis të ardhurave dhe shpenzimeve të
zbritshme. Viti tatimor përkon me vitin kalendarik dhe fillon që nga data 1 janar e
përfundon më 31 dhjetor.
Shpenzime të zbritshme
Ashtu si në vendet e tjera të rajonit, shpenzimet që zbriten nga taksat, janë ato që
prodhojnë të ardhura, që sigurojnë dhe ruajnë të ardhurat e tatueshme. Shpenzimet janë
të zbritshme, në qoftë se:
Rezultojnë nga aktivitetet ekonomike që prodhojnë të ardhura, ose në qoftë se
ato janë të lidhura me menaxhimin e zakonshëm të aktivitetit të biznesit të
tatimpaguesit;
Ofrohen dokumente të mjaftueshme, të cilat konfirmojnë destinacionin e këtyre
shpenzimeve;
Pasqyrohen në librin e llogarive duke ulur asetet neto.
16
d) Tatimi mbi të Ardhurat Personale
Të gjithë individët rezidentë në Shqipëri u nënshtrohen tatimeve për të gjitha të ardhurat
e prodhuara kudo në botë, ndërsa jo-rezidentët janë subjekt i tatimeve vetëm për të
ardhurat e prodhuara brenda kufijve të territorit shqiptar.
Tatimi mbi të Ardhurat Personale nga puna
Të ardhurat e tatueshme
(lekë/muaj) Norma e tatimit (%)
Mbi Deri në
0 30,000
30.001 + Dhe më shumë + 10% mbi pagën bruto
1.3. LLOJET E TAKSAVE KOMBËTARE
a) Taksat kombëtare janë:
1. Taksat portuale;
2. Taksa e qarkullimit mbi benzinën (kodet tarifore të NKM 2710 11 41 2710 11 45
2710 11 49 2710 11 51 2710 11 59) dhe gazoilin (kodet tarifore 2710 19 31, 2710 19
35, 2710 19 41, 2710 19 45, 2710 19 49).
3. Taksa e automjeteve të përdorura të transportit;
4. Taksa e rentës minerare;
5. Taksa e akteve dhe e pullës;
6. Taksa e karbonit për benzinën (NKM kodet tarifore të 2710 11 41, 2710 11 45, 2710
11 49, 2710 11 51, 2710 11 59), për gazoilin (kodet tarifore 2710 19 31 2710 1935 2710
19 41, 2710 19 45, 2710 19 49) dhe për qymyrin, me 2701 dhe 2702, për benzinën
(kodet kokat tarifore të NKM-së tarifore 2710 19 11-2710 19 29), për karburantin (sipas
kodit tarifor 2710 19 61), për naftën bruto (kodet tarifore të NKM-së 2710 19 63, 2710
19 65 dhe 2710 19 69) dhe për naftën koks (NKM nën titujt tarifore 2713-së 00 dhe
2713 11 12 00).
7. Taksa për ushtrimin e aktivitetit të peshkimit;
8. Taksat për ambalazhimin plastik dhe ambalazhimin me qelq njëpërdorimësh.
17
1. Taksa portuale
Taksa portuale është 1 euro. Kjo taksë paguhet nga çdo anije që është ankoruar dhe
tregton në të gjitha portet shqiptare.
2. Taksa e qarkullimit mbi benzinën
Taksa e qarkullimit mbi benzinën dhe gazoilin caktohet në masën 5 lekë për litër deri
më 31.12.2011. Pas kësaj date, taksa e qarkullimit mbi benzinën dhe naftën do të jetë
në 7 lekë për litër. Kjo tarifë vlen për benzinën dhe gazoilin e importuar, si dhe për ato
të prodhuara në vend.
3. Taksa mbi automjetet e përdorura të transportit
Taksa mbi automjetet e përdorura të transportit është e vlefshme për 365 ditë dhe
llogaritet sipas kësaj formule: Cilindër në cm3 x koeficienti i fiksuar sipas moshës x
tarifa fikse për llojin e karburantit. Tarifa fikse për llojin e karburantit është 12.5 lekë
për naftën dhe 10 lekë për benzinën. Koeficienti sipas moshës së automjetit paraqitet
në shtojcën 1 bashkëngjitur këtij ligji. Mjetet nga 0-3 vjeç nuk janë subjekt i kësaj takse.
4. Taksa e karbonit për benzinën, naftën dhe gazoilin
Taksa e karbonit është 1.5 lekë/litër për benzinën, 3 lekë/litër për gazoilin, 3
lekë/kilogram për qymyrin, 3 lekë/litër për solarin, 3 lekë/litër për mazutin, 3 lekë/litër
për vajgurin dhe 3 lekë/kilogram për koks nafte.
5. Renta minerare
Çdo person fizik / juridik, që është i licencuar dhe/ose vepron në industrinë minerare,
sipas një marrëdhënieje kontraktuale me ministrin përgjegjës për ekonominë, duhet të
paguajë qira për burimet natyrore të nxjerra nga, mbi dhe nën tokën e RSH. Renta
minerare llogaritet si detyrim mujor i tatimpaguesit, në kohën kur ai shet produkte
minerale. Në rastin e eksportit të produkteve minerale, qiraja paguhet në kohën kur
bëhet deklarata e eksportit. 25 % e të ardhurave nga renta minerare i kalon pushtetit
lokal, ku kryhet aktiviteti.
Përcaktimi i honorareve për të gjitha mineralet kryhet në përputhje me dispozitat e
përfshira në aneksin 2, bashkëlidhur këtij ligji.
18
KLASIFIKIMI I PËRQINDJES SË RENTËS MINERARE
Nr. Emërtimi i grupit të mineraleve sipas ligjit minerar Përqindja e
rentës minerare
I Grupi i parë (I) MINERALET METALIKE
1 Mineralet e argjendit 10
2 Mineralet e arit 10
3 Mineralet e bakrit 6
4 Mineralet e kromit 6
5 Mineralet e nikelit (nikel-silikat) 6
6 Mineralet e hekurit (hekur-nikel) 5
7 Mineralet e plumbit 5
8 Mineralet e zinkut 7
9 Gjithë mineralet e tjera metalike 4
II Grupi i dytë (II) Mineralet jometalike
10 Të gjitha mineralet jometalike 4
III Grupi i tretë (III) Qymyret dhe Bitumet
11 Qymyret 5
12 Bitumet 5
13 Rërat bituminoze 5
14 Reshpet naftore 5
15 Piro-bitum 6
IV Grupi i katërt (IV) MINERALET DHE
MATERIALET E NDËRTIMIT
16 Graniti 6
17 Gëlqerorët 5
18 Gabrot 5
19 Bazaltet 4
20 Konglomerate 7
21 Mermeri 7
22 Pllakat e ndërtimit 7
23 Pllagjiogranitet 5
24 Ranoret 7
25 Serpentinitet 5
26 Travertinat 5
27 Traktolitet 5
28 Të gjitha mineralet e tjera të grupit të katërt 5
V Grupi i pestë (V) Gurët e çmuar
29 Të gjitha mineralet e grupit të pestë 10
VI Grupi i gjashtë (VI) Gurët gjysmë të çmuar dhe
opali
30 Të gjitha mineralet e grupit të gjashtë 10
31 Grupi i shtatë (VII) Nafta dhe gaz 10
19
6. Taksa e akteve dhe e pullës
Masa e taksës
Në lekë
1. Për lëshimin e certifikatave për përdorim brenda vendit 50
2. Për lëshimin e dokumentit "Certifikatë për lidhje martese” në gjuhë të huaj 200
3. Për lëshimin e dokumentit "Certifikatë lindjeje" në gjuhë të huaj 200
4. Për lëshimin e dokumentit "Certifikatë martese” në gjuhë të huaj 2000
5. Për regjistrimin e shtetasve të huaj pas dhënies së shtetësisë shqiptare 2000
6. Për të regjistruar vendimin e ndryshimit të emrit/mbiemrit 1000
7. Për mbajtjen e akteve të lidhjes së martesës 1000
8. Për procedurën për veçim/bashkim familjesh të shtetasve 1000
7. TAKSAT VJETORE PËR USHTRIMIN E AKTIVITETIT TË PESHKIMIT
Lekë në vit
Peshkimi detar (për 1 anije)
1. Peshkimi detar fundor:
- anije 160-200 HP 40 000
- anije 201-410 HP 50 000
- anije mbi 410 HP 80 000
2. Peshkimi pellagjik me tratavolante:
- anije 160-200 HP 20 000
- anije 201-410 HP 30 000
- anije mbi 410 HP 40 000
3. Peshkimi pellagjik me rrethime:
- anije 80-200 HP 10 000
- anije 201-410 HP 20 000
- anije mbi 410 HP 30 000
4. Peshkimi pellagjik dhe fundor:
- anije 160-200 HP 40 000
- anije 201-410 HP 60 000
- anije mbi 410 HP 90 000
5. Peshkimi me mjete selektike:
- anije 40 - 80 HP 15 000
- anije 81-160 HP 25 000
- anije 161-200 HP 40 000
- anije 201-410 HP 50 000
- anije mbi 410 HP 80 000
6. Peshkimi i molusqeve dyvalvorë 60 000
(i autorizuar)
20
II. Peshkimi artizanal me mjete të lehta:
Peshkimi në bregdet (për një sanall dhe motor deri në 40HP) 7 000
2. Peshkimi në lagunat bregdetare:
- në lagunë (1 lundror) 10 000
- në dajlane (1 peshkatar) 12 000
3. Peshkimi në ujërat e brendshme:
- aktiv (1 lundror) 5 000
- në dajlane e prita (1 peshkatar) 8 000
4. Mbledhja e molusqeve bivalvore me mjete të lehta (Gabie) për një peshkatar 20 000
III. Peshkimi sportiv në det me mjete lundruese (për një mjet) 40 000
IV. Akuakultura:
1. Kultivimi i midhjeve për një impiant 10 000
2. Kultivimi i peshqve me impiante në det, liqene, rezervuare 1 000
3. Akuakulturë me impiante në tokë 10 000
Shënim: Për anijet e huaja, tarifat për licencë peshkimi në ujërat tona territoriale janë sa
dyfishi i atyre për anijet shqiptare. Nuk i nënshtrohen këtij tatimi, anijet e autorizuara
nga Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave (Drejtoria e Peshkimit),
të cilat peshkojnë për qëllime të kërkimit shkencor.
8. Taksat për ambalazhet plastike njëpërdorimëshe dhe ambalazhet e qelqit
Taksa për ambalazhet plastike njëpërdorimëshe është vendosur 100 lekë/kg dhe
aplikohet mbi produktet vendase dhe ato të importit. Vetëm për industrinë e riciklimit,
tarifa e ambalazhit, i prodhuar nga mbeturinat plastike të riciklueshme të gjeneruara në
vend, është vendosur 50 lekë/kg. Kjo taksë mblidhet nga administrata doganore për
produktet e huaja, në kohën kur ato importohen, ose nga administrata tatimore në rastin
e produkteve vendase.
Taksa për ambalazhet e qelqit njëpërdorimëshe është 10 lekë/kg dhe aplikohet për
produktet vendase dhe ato të importit. Kjo taksë mblidhet nga administrata doganore
për produktet e huaja, në kohën kur ato importohen, ose nga administrata tatimore në
rastin e produkteve vendase.
b)Taksat vendore janë:
1) Taksa vendore mbi biznesin e vogël;
21
2) Taksa mbi pasurinë e paluajtshme, e cila përbëhet prej taksës mbi ndërtesat dhe
taksës mbi tokën bujqësore;
3) taksa e fjetjes në hotel;
4) taksa mbi efektin në infrastrukturë (dëmet) nga ndërtimet e reja;
5) taksa mbi të drejtën e transferimit të pronësisë mbi pasurinë e paluajtshme;
6) tarifë mbi zënien e një vendi publik në treg;
7) taksa mbi tabelën;
8) tarifa të përkohshme.
1) Taksa vendore mbi biznesin e vogël
Çdo subjekt që kryen një biznes, përmes të cilit qarkullojnë, gjatë vitit fiskal, të ardhura
vjetore bruto (qarkullim) më të ulëta ose të barabarta me 8.000.000 (tetë milionë), është
subjekt i detyrimit për të paguar taksën vendore mbi biznesin e vogël.
Këshilli komunal ose bashkiak vendos për nivelin e taksës për secilën kategori bazë
tatimore minimale që do të zbatohet, paraqitur në shtojcën 5 të këtij ligji, në kufijtë e
plus 10/ minus 30% e nivelit tregues të taksës për kategorinë përkatëse dhe për secilin
interval të qarkullimit, në përputhje me udhëzimet përkatëse.
2) Taksa mbi pasurinë e paluajtshme
Subjekt i taksës mbi pasurinë e paluajtshme janë të gjithë personat fizikë ose juridikë,
vendas ose të huaj, pronarët e pasurive të mësipërme në territorin e Republikës së
Shqipërisë, pavarësisht nga niveli i shfrytëzimit të kësaj pasurie. Përjashtohen rastet e
përcaktuara ndryshe në ligj. Pronari ose bashkëpronarët janë të detyruar të paguajnë
taksën mbi pasurinë e paluajtshme, në bazë të përqindjes së pronës në posedim.
Taksa mbi pasurinë e paluajtshme përfshin:
a) taksën mbi ndërtesat;
b) taksën mbi tokën bujqësore.
3) Taksa mbi ndërtesat
Baza e taksës mbi ndërtesat është sipërfaqja e ndërtimit (vendi) në metra katrorë të
ndërtimit apo pjesë të tij, mbi dhe nën nivelin e tokës, dhe sipërfaqja e çdo kati.
Sipërfaqja në pronësi të tatimpaguesit vlerësohet në bazë të dokumenteve që vërtetojnë
22
një pasuri të tillë. Kategoritë minimale të ndërtesës, për efekt të bazës së tatueshme,
jepen në shtojcën 1 të këtij ligji. Këshilli bashkiak ose komunal mund të miratojë
nënkategoritë e ndërtimit, për çdo kategori minimale ndërtimi në territorin që mbulon
komuna apo bashkia përkatëse. Niveli i taksës është përcaktuar në lekë për metër katror.
Detyrimi i taksës llogaritet duke shumëzuar nivelin e taksës me bazën e tatueshme.
4) Taksa mbi tokën bujqësore
Baza e taksës mbi tokën bujqësore është sipërfaqja e tokës bujqësore në hektarë, në
pronësi të tatimpaguesit. Pronësia e këtyre tokave bujqësore përcaktohet në dokumentet
që e vërtetojnë atë. Kategoritë minimale të tokës bujqësore jepen në shtojcën 2. Këshilli
bashkiak ose komunal mund të miratojë nënkategoritë për çdo kategori minimale të
tokës bujqësore.
Niveli i taksës përcaktohet në lekë për hektar. Detyrimi tatimor llogaritet duke
shumëzuar normën e taksës me bazën e tatueshme. Në shtojcën 2 të këtij ligji, jepet
niveli i taksave për çdo kategori minimale të bazës së taksës.
5) Taksa e fjetjes në hotel
Baza e tatueshme për fjetje në hotel është çmimi që paguhet për fjetje, i cili mund të
shprehet si çmimi për dhomë ose çmim për person/natë. Niveli i taksës është deri në
5% të pagesës për fjetje. Këshilli bashkiak ose komunal mund të miratojë kategoritë
dhe nënkategoritë për klasifikimin e hoteleve, si dhe të përcaktojë nivelet e taksave për
kategoritë dhe nënkategoritë e miratuara, brenda kufijve të nivelit të taksave. Ky
detyrim tatimor llogaritet duke shumëzuar nivelin e taksave të miratuar nga bashkia ose
komuna, me tarifën e fjetjes për një natë, sipas netëve të fjetjes në hotel. Klienti është
subjekt i kësaj takse, e cila mbahet nga hoteli dhe derdhet në llogarinë bankare të
bashkisë ose komunës, në territorin e së cilës ndodhet hoteli. Fatura e lëshuar nga hoteli
përfshin tarifën e fjetjes dhe vlerën e taksës.
6) Taksa për efektin në infrastrukturë (dëmet) nga ndërtimet e reja
Baza e taksës është vlera e një investimi të ri që kërkohet të kryhet. Klasifikimi si
investim i ri dhe vlera përkatëse e tij përcaktohet në përputhje me legjislacionin në fuqi
mbi dhënien e lejes së ndërtimit. Vlera e taksës shprehet si përqindje ndaj vlerës së
23
investimit, 1% deri në 3% e vlerës së këtij investimi, ndërsa për bashkinë e Tiranës
është 2% deri 4% e vlerës së investimit. Investitori është subjekt i këtij tatimi.
7) Taksa mbi të drejtën e transferimit të pronësisë mbi pasuritë e paluajtshme
Taksa mbi të drejtën e kalimit të pronësisë mbi pasuritë e paluajtshme vendoset mbi
ndërtesat dhe të gjitha pasuritë e tjera të paluajtshme, mbi të drejtën e transferimit të
kësaj pronësie. Ajo paguhet nga transferuesi i së drejtës mbi pasurinë e paluajtshme,
përpara regjistrimit, sipas legjislacionit në fuqi. Baza e taksës e transferimit të së drejtës
mbi pasuritë e paluajtshme mbi ndërtesat është sipërfaqja e ndërtesës, për të cilën
transferohet e drejta e pronësisë. Niveli i taksës përcaktohet në lekë për metër katror të
bazës tatimore. Detyrimi i taksës llogaritet duke shumëzuar nivelin e taksës me bazën
e taksës. Baza e taksës mbi të drejtën e transferimit të pronësisë mbi pasuritë e
paluajtshme për pasuritë e tjera të paluajtshme është sa vlera e shitjes e kësaj pasurie.
Niveli i taksës përcaktohet në përqindje dhe niveli tregues i saj është 2%. Detyrimi i
taksës llogaritet duke shumëzuar nivelin e taksës me bazën e saj.
8) Tarifa mbi zënien e një vendi publik në treg dhe taksa mbi tabelën
Këshilli bashkiak ose komunal përcakton shkallën tatimore për zënien e një vendi
publik për qëllime të biznesit, bazën dhe nivelin e taksës mbi tabelën. Në rastin e
taksave mbi zënien e një vendi publik për qëllime të biznesit, detyrimi tatimor llogaritet
mbi baza mujore dhe baza e taksës shprehet në metra katrorë të zonës publike të zënë.
9) Tarifat e përkohshme
Këshilli bashkiak ose komunal, në rastet kur e sheh të nevojshme, mund të vendosë
taksa me karakter të përkohshëm, të cilat janë në interes të përbashkët të popullsisë që
jeton në territorin nën juridiksionin e bashkisë apo të komunës. Masat tatimore të një
natyre të përkohshme, së bashku me taksat dhe tarifat e aplikueshme, nuk duhet të
kalojnë kufirin prej plus 10 për qind të nivelit tregues të taksës mbi biznesin e vogël.
24
KREU II
SISTEMI TATIMOR NË EKONIMINË E TREGUT TË LIRË
Zakonisht thuhet se tatimpaguesit e biznesit të vogël pozojnë një problem për
administratën tatimore, por faktet tregojnë se shumë administrata tatimore janë në favor
të pikëpamjes se pjesa më e madhe e të ardhurave sigurohet nga tatimpaguesit e
mëdhenj. Një praktikë e tillë ka argumentuar se tatimpaguesit e biznesit të vogël nuk
duhet të paguajnë tatim mbi bazën e një strukture komplekse tatimore dhe për këtë arsye
për ata është vendosur një regjim tatimor i thjeshtëzuar, i cili që në gjenezën e tij ka
pasur idenë e një “tatimi të vetëm”, që ndeshet si kuadër ligjor në mbarë botën, sipas të
cilit tatimpaguesit e biznesit të vogël duhet të paguajnë vetëm një tatim, si kombinim të
disa tatimeve që paguajnë tatimpaguesit e mëdhenj.
2.1 Evazioni dhe ndikimi i tij në kategorinë e tatimpaguesve.
Në lidhje me prezantimin e një tatimi të vetëm të përbërë nga disa tatime të veçanta,
shumë ekspertë tatimorë e kanë argumentuar me uljen e nivelit të evazionit tatimor në
kategorinë e tatimpaguesve të biznesit të vogël. Ulja e nivelit të evazionit tatimor në
Shqipëri për kategorinë e tatimpaguesve të biznesit të vogël (siç vërtetohet nga rritja e
numrit të bizneseve të vogla të regjistruara në QKR) ishte marrë me mend që kur regjimi
tatimor i kërkon më pak të ardhura (nga 3 për qind në 1.5 për qind) kësaj kategorie
tatimpaguesish, krahasuar me masën e vërtetë të të ardhurave të tyre.
Duke vlerësuar rëndësinë e veçantë që ka njësia e tatimpaguesve të mëdhenj në
mbledhjen e të ardhurave tatimore, nuk do të thotë se duhet të injorohet fakti që i njëjti
kujdes të shtrihet edhe mbi tatimpaguesit e biznesit të vogël sepse kështu tentohet të
përmirësohet barazia e trajtimit tatimor, efiçenca dhe objektivat e të ardhurave tatimore
në tërësi, si dhe rëndësia e veçantë që merr caktimi i burimeve administrative për të
gjitha kategoritë e tatimpaguesve në raport me të ardhurat që mund të mblidhen nga ata.
Pra, çdo strategji, në thelb, synon nga njëra anë që legjislacioni tatimor të jetë sa më i
thjeshtë që të jetë e mundur; mënyra e të tatuarit të jetë e përgjithshme me pak
përjashtime, kreditime, rimbursime dhe shpenzime të zbritshme; të mos përdoret për të
arritur shumë qëllime ekonomike dhe shoqërore; si dhe të monitorohet vazhdimisht.
25
Nga ana tjetër, administrata tatimore të përqendrohet mbi detyra të tilla bazë si mbledhja
e tatimit; në mbledhjen e informacionit jo më shumë nga sa mund të përpunojë; në
inkurajimin e mbajtjes së rregullt të të dhënave; dhe të vetëvlerësimi si një qëllim
afatgjatë. Këto fjalë të mençura në formë klisheje, prapëseprapë përfaqësojnë të vetmen
mënyrë që mund të përshkruajnë suksesin që ka arritur reforma tatimore në Shqipëri
dhe, në këtë kuptim, nuk ka rëndësi as rëndësia teorike e legjislacionit tatimor, as
praktika e administratës tatimore, sepse të dyja bashkë kërkojnë një mjedis të
përshtatshëm për të arritur rezultate të mira.
2.2.Vlerësimi i sistemit tatimor bazohet në strukturën ekonomike.
Duke lënë mënjanë komentet në lidhje me përqindjen që zënë tatimet në fitimin e
biznesit, sjell në vëmendjen e të interesuarve faktin se pjesa më e madhe e analistëve
tatimorë në mbarë botën si Richard M. Bird, Milka Casanegra de Jatscher, Erik Zolt etj.
kanë arritur në përfundimin se vlerësimi më i mirë i sistemit tatimor të një vendi bëhet
duke marrë në konsideratë strukturën ekonomike, kapacitetin për të administruar
tatimet, nevojat publike dhe kulturën tatimore të vendit, si dhe strukturat tatimore të
vendeve fqinje. Por këta analistë, gjithashtu, kanë arritur në përfundimin se tatimet në
rritje priren kah rritja e të ardhurave për frymë dhe në këtë kontekst, vendet në mbarë
botën ndahen në kategoritë e mëposhtme:
1. 17 për qind të PBB-së përfaqëson (I) grupin e vendeve me të ardhura të ulëta
për frymë;
2. 22 për qind të PBB-së, përfaqëson (II) grupin e vendeve me të ardhura të mesme
për frymë; dhe
3. 27 për qind të PBB-së, (III) grupin e vendeve me të ardhura të larta për frymë.
Marrëdhëniet e krijuara në raportet e mësipërme mund të shpjegohen me anë të disa
faktorëve. Për shembull, analistët e lartpërmendur argumentojnë se kërkesa për
shërbime publike mund të rritet më shpejt se të ardhurat, veçanërisht në zonat urbane të
vendeve me të ardhura të pakta për frymë. Është vërtetuar se tatimet mblidhen më lehtë
në zonat urbane ku edhe kërkesat për shërbime publike janë më të mëdha, pasi krahas
rritjes së të ardhurave për frymë rritet edhe kapaciteti i mbledhjes së tatimeve. Për ta
konkretizuar idenë do të mjaftonte një krahasim i të ardhurave të mbledhura nga
26
tatimpaguesit e mëdhenj me vendndodhje në Tiranë, Durrës dhe Fier kundrejt të
ardhurave tatimore gjithsej të mbledhura nga Drejtoria e Tatimpaguesve të Mëdhenj
ose kundrejt totalit të të ardhurave tatimore në shkallë vendi për të kuptuar sa i vërtetë
është ky përfundim i arritur nga analistët në lidhje me prirjen për të rritur të ardhurat e
mbledhura në dogana dhe nëpërmjet administrimit efektiv të tatimeve dhe
tatimpaguesve më të mëdhenj (FMN rekomandon që në Shqipëri 60 për qind e totalit
të të ardhurave tatimore duhet të mblidhet nga tatimpaguesit e mëdhenj). Në parim, në
rast se ritmi i rritjes së të ardhurave tatimore nuk është i njëjtë me rritjen e PBB- së,
atëherë ky tregues të çon në reforma të shpeshta, të cilat nuk e arrijnë qëllimin e tyre
për të siguruar një elasticitet të përshtatshëm tatimor dhe faktorë të rëndësishëm për
këtë janë: kostot e administrimit dhe kostot e zbatimit të legjislacionit tatimor, të cilat
rriten kur administrata tatimore kërkon informacion më shumë se duhet nga
tatimpaguesit, kur ndërmerr shumë kontrolle etj.
Ka pasur dhe vazhdon të ketë debate në lidhje me këto kosto, megjithatë analistët kanë
arritur në konsensus, se këto kosto arrijnë më shumë se 30 % të të ardhurave të
mbledhura, tregues ky që tregon efiçencën e vendimmarrjes politike në lidhje me
rishpërndarjen e të ardhurave të mbledhura në vend nëpërmjet sistemit fiskal. Prandaj,
rëndësi të veçantë ka minimizimi i këtyre kostove që nuk shihen ose nuk llogariten
direkt. Sistemi tatimor në Shqipëri, në thelb, karakterizohet nga një bazë e gjerë
tatimore e TVSH-së, ka pak artikuj luksi të tatuar me akcizë të lartë, një bazë e gjerë
tatimore për tatimin mbi të ardhurat, përqindje të ulëta tatimore për biznesin e vogël,
kushte për parandalimin e shmangies, evazionit dhe mashtrimit tatimor, pavarësisht
vështirësive që ndeshen në pagimin e tatimit mbi kapitalin (dividendin) për shkak të
ruajtjes së fitimeve, ose mosshpërndarjes së tyre. Por duhet pohuar se veprimet e fundit
të administratës tatimore prapa kanë një arsye shumë të fortë: shkallën e
konsiderueshme të ekonomisë informale, çka vërteton se sistemi tatimor në Shqipëri
përfshin një bazë tatimore më të vogël në krahasim me veprimtarinë ekonomike që
ushtrohet në të vërtetë.
Kësisoj, madhësia e ekonomisë së patatuar në Shqipëri, pjesërisht, mbetet ende një nga
funksionet e politikës tatimore, ndërsa përmirësimi i administrimit tatimor do të mbetet
në qendër të zgjidhjeve të strukturave tatimore për përmirësimin e mënyrës së të tatuarit.
Shqipëria është një vend i vështirë për ta tatuar biznesin e vogël dhe ekonominë
27
informale dhe kjo është arsyeja përse të ardhurat tatimore mbi 50 % të tyre sigurohen
nga TVSH-ja dhe akciza. Ekonomia informale, niveli i saj tregon shkallën deri ku
shoqëria shqiptare e legjitimon shtetin dhe aftësinë për të siguruar burime për të
qeverisur dhe për t’u zhvilluar. Presioni i ditëve të fundit kundrejt masave dhe
veprimeve të administratës tatimore për të zgjeruar bazën tatimore të asaj pjese të
ekonomisë informale që konkurron në mënyrë të padrejtë dhe të paligjshme.
Gjetja e një regjimi të përshtatshëm të TVSH-së për bizneset e vogla është ai që i vendos
ata nën një prag të caktuar tatimor duke i lejuar ata ta zgjedhin trajtimin tatimor.
Deri tani nuk ka një mekanizëm sipas të cilit administrata tatimore të raportojë
rregullisht mbi (I) numrin e bizneseve që kanë mbetur nën pragun tatimor për një numër
vitesh, për të siguruar një arsyetim të shëndoshë të administratës tatimore në përputhje
me kërkesat e kohës dhe (II) përqindjen me të cilën ka ndryshuar regjistri i përgjithshëm
i tatimpaguesve dhe, në veçanti, i tatimpaguesve të biznesit të vogël që t’i bashkëngjiten
shpjegime të përshtatshme për lëvizje të tilla si kalimi për trajtimin me TVSH, tatim
fitimi etj. të tatimpaguesve të biznesit të vogël.
Në fakt, faktorë të tillë si (1) një prag tatimor i lartë i TVSH-së; (2) mbulim i dobët i
shërbimeve në bazën e TVSH-së; dhe (3) fshehja e sipërmarrjeve të madhësisë së
mesme nën pragun tatimor të TVSH-së, të çojnë në mbledhjen e të ardhurave të ulëta
tatimore. Të qëndruarit për një kohë të gjatë të të njëjtëve tatimpagues në kategorinë e
biznesit të vogël të çon në dukurinë e veçantë të dobësimit të luftës kundër evazionit
tatimor. Në një ekonomi të vogël si e Shqipërisë, me kohë është vënë re zhvillimi i një
tregu dytësor në duart e tatimpaguesve të biznesit të vogël për faturat e TVSH-së, të
cilat ata nuk mund t’i përdorin për të kredituar TVSH-në e paguar në blerje sepse janë
poshtë pragut tatimor të TVSH-së.
Pra, ky prag tatimor ka krijuar një segment shumë të madh të paguesve potencialë të
TVSH-së, që aktualisht bëjnë pjesë të kategoria e biznesit të vogël, si dhe një treg me
leverdi për faturat e tyre kur ata janë furnizues dhe jo shitës me pakicë. Kërkuesit e
faturave janë paguesit e mëdhenj dhe/ose të rregullt të TVSH-së të cilët janë një grup
më i vogël që mbajnë një barrë jopropocionale të tatimit dhe nxiten të gjejnë rrugë për
të shmangur, ose evaduar tatimin, duke blerë në treg fatura që nuk kanë lidhje me
veprimtarinë e tyre të biznesit, si dhe duke kredituar TVSH-në e paguar në blerje mbi
bazën e këtyre faturave. Kjo dukuri e fshehjes së bizneseve të madhësisë së mesme nën
28
pragun tatimor të TVSH-së në mënyrë thelbësore kërkon vigjilencë të fortë
administrative, që nënkupton vlerësimin e vazhdueshëm të trajtimit të biznesit të vogël
nën regjimin e TVSH-së dhe asimilimin progresiv të tyre në administrimin e
përgjithshëm të TVSH-së.
Në vitin 2005 në Shqipëri ushtronin veprimtarinë e tyre gjithsej 46 mijë biznese
(natyrisht rreth 10 mijë ishin të regjistruara për TVSH, diferenca ishte e regjistruar si
tatimpagues për qëllime të tatimit mbi biznesin e vogël), ndërsa sot janë regjistruar
gjithsej 102 000 biznese (dhe në qoftë se përfshijmë këtu edhe rrjetin e dyqaneve të
kompanive të mëdha, në fakt janë 130 000 vende efektive biznesi ku ushtrohet
veprimtari ekonomike).
Sipërmarrësit e mesëm, veçanërisht ata të sektorit të shërbimeve, duhet të mbulohen
gjithashtu nën rrjetin e trajtimit me TVSH, por jo vetëm në dukje, sepse në qoftë se nuk
bëhet kjo, gjenerimi i të ardhurave të TVSH-së do të vazhdojë të jetë i ulët. Përvoja ka
nxjerrë në pah se mbledhja e TVSH-së poshtë 1/3 të një përqindje prej 20 për qind të
TVSH-së, në mënyrë tipike, nënkupton përjashtimin e shumë tatimpaguesve nga
trajtimi me TVSH ose duke vendosur një prag tatimor shumë të lartë që vetëm mbi atë
të zbatohet TVSH-ja e rregullt.
Në këtë mënyrë është jashtëzakonisht e rëndësishme të përfshihen sa më shumë biznese
në sektorin e shërbimeve që është e mundur në bazën e TVSH-së dhe ketë një program
të vazhdueshëm të lëvizjes së një numri gjithnjë në rritje të tatimpaguesve nga kategoria
e tatimpaguesve të biznesit të vogël në kategorinë e tatimpaguesve të rregullt të TVSH-
së. Kjo nuk është një detyrë e lehtë, sepse në fakt priten vështirësi nga dy drejtime. Së
pari, lobingu politik në favor të biznesit të vogël është mjaft i fuqishëm, pasi biznesi i
vogël përfaqëson një numër të madh punëdhënësish dhe mund të jetë e vështirë që
administrata tatimore të fitojë besimin e tyre për t’i trajtuar si tatimpagues të TVSH-së.
Së dyti, vetë administrata tatimore nuk është e sigurt nëse do të siguronte një të ardhur
të konsiderueshme në qoftë se TVSH-ja do të shtrihej të tatimpaguesit e biznesit të
vogël, veçanërisht po të vendoset pragu i TVSH-së në 5 milionë lekë në vit. Megjithatë,
nuk duhet injoruar fakti se pasqyrimi i degëzimeve negative që ka rezultuar nga trajtimi
i sektorit të biznesit të vogël nën pragun tatimor të TVSH-së, meriton vënien në jetë të
29
një politike vigjilente të administrimit të kësaj kategorie tatimpaguesish.
2.3.Faktorët kyç të një administrimi efektiv tatimor.
Analistët dhe studiuesit e njohur të sistemit tatimor në vendet në tranzicion
argumentojnë se tre janë faktorët kyçë me gjasa për një administrim efektiv tatimor: (1)
vullneti politik për ta administruar sistemin tatimor në mënyrë efektive, vullnet që
dëshmohet me anë të të ardhurave tatimore; (2) strategjia e qartë për arritjen e qëllimit,
strategji që në fakt ka vuajtur për shkak të ndryshimeve të shpeshta të menaxherëve dhe
personelit të administratës tatimore brenda një periudhe katërvjeçare; dhe (3)
përcaktimi i burimeve të personelit. Një politikë tatimore e projektuar mirë nuk mund
të garantojë sukses të vazhdueshëm pa marrë në konsideratë të veçantë si dhe pa i
vlerësuar njëlloj të tre faktorët në fjalë, çka dëshmon se në qoftë se nuk luftohen fort
interesat e politikës për të ndërhyrë në administratën fiskale, si dhe pa siguruar kohën,
burimet dhe një mbështetje afatgjatë politike, në Shqipëri nuk mund të parashikohet një
administrim efektiv dhe efiçent i mbledhjes së tatimeve, tregues ky i cili nga analistët
perëndimorë, vlerësohet si një nga treguesit e nivelit të themeleve politike të shtetit.
Pra, si kusht kryesor për një administrim tatimor efektiv mbetet sigurimi i një personeli
cilësor për administratën tatimore, i cili duhet të jetë në gjendje ta trajtojë tatimpaguesin
si klient, por si një klient që nuk është i gatshëm për të paguar dhe jo si një hajdut që
duhet kapur, duke synuar të kemi një administratë tatimore profesionale, me qëllimin
kryesor ndërtimin e një sistemi tatimor të bazuar në përmbushjen me bindje të
detyrimeve tatimore. Por, ndërkohë opinioni publik është i ndërgjegjshëm se jo të gjithë
tatimpaguesit deklarojnë ndershmërisht të gjitha detyrimet e tyre tatimore në përputhje
me ligjin dhe në një masë jo të vogël kjo vjen nga fakti se tatimpaguesit nuk besojnë
plotësisht se ata trajtohen në mënyrë të barabartë. Aspekti më i neglizhuar i
administrimit tatimor është mosndjekja e menjëhershme e tatimpaguesve që nuk
plotësojnë deklaratat dhe i atyre që pagesat nuk u përputhen me detyrimet tatimore
(tatimpaguesit informalë).
Vetëm duke njohur bazën e mosdeklarimit të të ardhurave ose të qarkullimit dhe arsyet
e tjera, administrata tatimore mund t’i përcaktojë siç duhet burimet e saj për të
përmirësuar mbledhjen e tatimeve dhe për të siguruar trajtim të barabartë të
30
tatimpaguesve dhe një barrë të njëjtë tatimore. Për të arritur një gjë të tillë, përveç
kontakteve sa më të pakta me tatimpaguesit, që tashmë e ndihmon në mënyrë të
konsiderueshme marrja dhe dorëzimi online i deklaratave tatimore, zyrtarëve tatimorë
duhet t’u pakësohet në maksimum e drejta (maturia personale) në marrjen e vendimeve
për trajtimin e tatimpaguesve, përndryshe do të vazhdojë keqpërdorimi i detyrës dhe i
autoritetit që u jep ligji nga zyrtarët tatimorë, duke dëmtuar edhe më tej besimin publik
ndaj pjesës tjetër të stafit dhe ndaj administratës.
2.4 Politikat tatimore.
Ky kapitull tregon politikat kryesore për arritjen e strategjisë së sektorit për vitet e
ardhshme. Për vitet e ardhshme, janë listuar vetëm politikat më të rëndësishme. Ky
është një proces strategjik i përsëritshëm dhe politika më të detajuara për vitet që do të
vijnë do të hartohen me afrimin e viteve.
1.Zgjerimi i bazës së taksueshme dhe përputhja e politikave tatimore me
prioritetet kombëtare
Angazhimet në kuadër të MSA-së përbëjnë bazën e standardeve dhe të procesit të
monitorimit për këtë sektor politikash. Përveç këtyre, prioritet është formimi i një baze
të dhënash për analizën e veçorive të sistemit aktual të taksave dhe zhvillimi i një
strategjie gjithëpërfshirëse dhe transparente për politikën e taksave.
Indikatori Përbërja
Burimi
aktual
Burimi i
ardhshëm
Vlera
2011
MCC Indeksi i
politikës së
taksave
MCA Vlera në përfundim të
programit
ROSC
1
Qartësia e
roleve dhe e
përgjegjësive
1.1 Kuadri
rregullator
për
zhvillimin e
ROSC ROSC Legjislacioni tatimor
është i qartë në vija në
të përgjithshme, por
disa nga dispozitat
31
aktivitetit
ekonomik
1.2
Formulimi
dhe zbatimi i
legjislacionit
tatimor
nuk janë të
përcaktuara qartë.
Forcimi i politikave tatimore do të realizohet nëpërmjet këtyre politikave:
2. Rritja e bazës së taksueshme dhe shpërndarja e saj në mënyrë më të
drejtë dhe më pak deformuese.
Zgjerimi i bazës tatimore, në situatën aktuale të evazionit fiskal në Shqipëri, ka të bëjë
më shumë me administrimin e taksave sesa me ndryshimet legjislative. Por, politikat
tatimore do të kontribuojnë në rritjen e pajtueshmerisë së taksapaguesve me detyrimet
e tyre ndaj shtetit dhe në rritjen e kulturës së taksave në Shqipëri. Politikat kyçe do të
jenë:
Adoptimi i një sistemi të rrafshët fiskal, me norma më të ulëta taksash në
krahasim me ato aktualet. Politikë afatgjate që pritet të thjeshtojë administrimin
e taksave, të pakësojë deformimet e sistemit aktual fiskal dhe të nxisë
formalizimin e ekonomisë.
Menaxhimi i pajtueshmerisë fiskale. Politikat do të fokusohen drejt identifikimit
dhe rregullimit të burimeve kryesore të evazionit fiskal dhe uljes së hendekut
midis taksave të mbledhshme në bazë të legjislacionit ekzistues dhe taksave që
efektivisht mblidhen. Studime dhe analiza nga burime të ndryshme kanë
identifikuar si fusha veçanërisht të goditur nga evazioni Tatimin mbi të Ardhurat
Personale (PIT) dhe Kontributet e sigurimeve shoqërore. Një burim tjetër i
konsiderueshëm evazioni është edhe mos raportimi për efekt të regjistrimit me
TVSH. Disa nga ndryshimet ligjore që do të realizohen janë:
Vendosja e deklarimit integral të të ardhurave. Deklarimi i të ardhurave
personale konsiderohet faktor kyç për parandalimin e tatimit mbi të ardhurat
personale. Kjo sepse, në kushtet aktuale të mos raportimit dhe të pagesës se
32
rrogave me para cash, kontrollet dhe inspektimet për mbajtjen në burim të PIT
kane shume pak efekt në mbledhjen e të ardhurave shtese në krahasim me
koston e tyre. Vendosja e deklarimit integral të të ardhurave personale do të
ndikoje gjithashtu edhe në mbledhjen e disa taksave që aktualisht derdhen në
sasi të papërfillshme në buxhetin e shtetit, siç është tatimi mbi qeratë dhe
kontributet e sigurimeve shoqërore. Vendimi që kjo politikë të jetë afatgjatë
lidhet me vështirësitë dhe kufizimet serioze të administratës tatimore për të
menaxhuar siç duhet kërkesat e deklarimit integral.
Thjeshtimi dhe reduktimi i normave tatimore. në periudhën afatshkurtër dhe
afatmesme reformat në politikën e taksave do të synojnë në uljen graduale dhe
të kujdesshme të taksave si dhe në thjeshtimin e tyre. Për çdo ndryshim të tille
do të analizohen fitimet efektive në mbledhjen e të ardhurave dhe
qëndrueshmëria e tyre. Theksi do të vihet në uljen e barrës tatimore mbi
punësimin nëpërmjet uljes se kontributeve të sigurimeve shoqërore, të cilat
mbeten me të lartat në rajon, duke mbajtur në konsiderate dhe ruajtjen e
qëndrueshmërisë se sistemit të pensioneve. Kjo politike synon rritjen e numrit
të punonjësve të deklaruar. në periudhën afatshkurtër dhe afatmesme do të
realizohen dhe ulje paralele të taksave mbi biznesin dhe të ardhurat personale.
Ulja e taksave për biznesin pritet të pakësojë stimujt për mos raportim të nivelit
të xhiros me qellim kategorizimin si biznes i vogël të bizneseve. Ulja e TVSH-
se do të konsiderohet në periudhën afatgjatë.
Ndryshime në legjislacionin tatimor dhe udhëzimet përkatëse. Ligjet tatimore
shqiptare (ne veçanti ai mbi procedurat tatimore dhe tatim fitimi) përmbajnë
dispozita kontradiktore, nene që mbivendosen, dhe boshllëqe, që duhet të
qartësohen. Kjo situate i krijon mundësi tatimoreve të ushtrojnë lirinë e tyre në
interpretimin e ligjeve, duke i hapur rruge korrupsionit dhe duke ulur/dekurajuar
shlyerjen vullnetare të detyrimeve. Për këtë arsye, ka filluar dhe do të vazhdoje
rishikimi i të gjitha rregullave dhe procedurave, për harmonizimin e
legjislacionit tatimor shqiptar. në këtë kuadër, shume i rëndësishëm është
rishikimi dhe amendimi i ligjit mbi procedurat tatimore dhe rishikimi dhe
amendimi i procedurave të mbledhjes se tatim fitimit.
33
Ne kuadrin e transferimit të mbledhjes se taksës mbi biznesin e vogël tek administrata
lokale, do t’i jepet zgjidhje përmes bashkëpunimit, problemeve që mund të lindin nga
mbivendosjet administrative midis administratës tatimore qendrore dhe atyre lokale
gjate kryerjes se detyrave të tyre, sidomos ato që lidhen me regjistrimin e bizneseve dhe
kontrollet për mos raportim të xhiros efektive për efekt mospagimi TVSH-je dhe tatim
fitimi.
34
3.Zhvillimi i një sistemi taksash që mbështet formulimin e politikave fiskale
të drejta dhe nxitëse për zhvillimin ekonomik dhe të biznesit.
Përmbushja e detyrimeve që rrjedhin nga politika tregtare e Shqipërisë. Angazhimet në
kuadrin e OBT-se dhe MTL-ve do të pasqyrohen në paketat fiskale të çdo viti. Këto
janë:
Nënshkrimi i Marrëveshjes Unike të Tregtisë së Lirë, CEFTA, e Amenduar dhe
Zgjeruar, që do të krijojë zonën rajonale të tregtisë së lirë midis Shqipërisë,
Bullgarisë, Kroacisë, Maqedonisë, Moldavisë, Rumanisë dhe Unionit Serbi dhe
Mali i Zi, si dhe UNMIK dhe Kosovë.
Negocimi dhe nënshkrimi brenda 5 vjetëve nga hyrja në fuqi e marrëveshjes së
Tregtisë së Lirë me BE -në i Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë me Turqinë.
Do të sigurohet zbatimi i skedulit të rishikuar, pa bërë asnjë derogim të
mëtejshëm, në kuadrin e angazhimeve të marra në OBT.
Krijimi i klimës se përshtatshme për investimet:
Ulja e tatim fitimit për shoqëritë që ri-investojnë fitimin, krijojnë punësim ose
eksportojnë.
Rimbursimi i TVSH-se për shoqëritë eksportuese dhe ulja për këto shoqëri e
tatim fitimit në masën 20%.
Stimulimi i investimeve të huaja me qellim eksportin.
Stimulimi i investimeve nga emigrantet që kthehen në vend me lehtësira fiskale.
4.Perafrimi i politikave për taksat me legjislacionin Europian.
Përafrimi i legjislacionit për taksat indirekte me legjislacionin e BE-se, sipas
rekomandimeve të BE-se; Reduktimi gradual dhe eliminimi i barrierave tregtare
tarifore me vendet e BE-se.
Zgjerimi i bazës
se taksueshme
dhe përputhja e
politikave
tatimore me
Rritja e bazës se
taksueshme dhe
shpërndarja e saj në
mënyrë me të drejtë
Zhvillimi i një
sistemi taksash që
mbështet
formulimin e
politikave fiskale të
Përafrimi i
politikave për taksat
me legjislacionin
Europian
35
prioritetet
kombëtare
dhe me pak
deformuese
drejta dhe nxitëse
për zhvillimin
ekonomik dhe të
biznesit.
2007-2009 Menaxhimi i
hendekut të
shlyerjes vullnetare
të detyrimeve
.Zgjidhja e
problemeve të
mbivendosjeve
administrative midis
administratës lokale
dhe asaj qendrore
për mbledhjen e
tatimit mbi biznesin
e vogël.
Përmbushja e
detyrimeve që
rrjedhin nga politika
tregtare
CEFTA
MTL me Turqinë
Skeduli i
angazhimeve të
OBT-se
Krijimi i klimës se
përshtatshme për
investime:
Vlerësimi i impaktit
të eliminimit të
pengesave tarifore
dhe jo tarifore
Vendosja e stimujve
fiskale jo deformues
për nxitjen e
investimeve
Racionalizimi i
numrit dhe llojeve të
taksave
Përafrimi i
legjislacionit për
taksat indirekte
Reduktimi gradual
dhe eliminimi i
barrierave tregtare
me vendet e BE-se.
2010-2011 Menaxhimi i
hendekut të
shlyerjes vullnetare
të detyrimeve
Përmbushja e
detyrimeve që
rrjedhin nga politika
tregtare
Reduktimi gradual
dhe eliminimi i
barrierave tregtare
me vendet e BE-se.
36
Skeduli i
angazhimeve të
OBT-se.
Krijimi i klimës se
përshtatshme për
investime:
2012-2013 Adoptimi i një
sistemi të rrafshet
fiskal
Përmbushja e
detyrimeve që
rrjedhin nga politika
tregtare
2.5. Aspektet e Administratës Tatimore.
A) Forcimi i performancës dhe besueshmërisë se administratave tatimore.
Forcimi i menaxhimit të pajtueshmërisë me taksat. Pajtueshmëria me taksat përkthehet
në shlyerjen vullnetare të detyrimeve ndaj shtetit të individëve dhe bizneseve. Drejtoria
e Përgjithshme e Tatimeve do të përqendrohet në menaxhimin e pajtueshmërisë me
taksat dhe jo në objektivin e plotësimit të planit të te ardhurave, siç është praktika
aktuale. Ky ndryshim objektivash pune do të kërkojë: monitorim nga afër të nivelit të
pajtueshmërisë të taksapaguesve me detyrimet e tyre fiskale në lidhje me regjistrimin,
deklarimin, pagesën, mos raportimin dhe mënyrat e tjera të evazionit fiskal. Vëmendja
do të përqendrohet në:
Përmirësimi në mbledhjen e tatimit mbi të ardhurat personale dhe kontributeve
shoqërore. në periudhën afatshkurtër dhe afatmesme politikat do të përqendrohen
në thjeshtimin e procedurave për deklarimin dhe mbajtjen në burim të PIT dhe
kontributeve shoqërore; intensifikimin e kontrolleve mbi detyrimet e deklarimeve
dhe pagesave, dhe auditimet e përbashkëta për të dyja taksat, në mënyrë që të
shfrytëzohen ekonomitë e shkalles dhe të rriten të ardhurat, si pasoje e kombinimit
të dy funksioneve. në periudhën afatgjate do të vendoset deklarimi integral i të
ardhurave, i shoqëruar nga një program për përmirësimin e pajtueshmërisë se
individëve me ligjin, bazuar në kontrolle efektive mbi deklarimin dhe pagesën, në
procese auditimi efektive dhe administrim eficent të pagesave të pashlyera.
37
Përmirësimi i administrimit të TVSH-se: duke forcuar kontrollet mbi zbatimin dhe
pagesën e TVSH-se dhe duke zgjidhur problemin e mos raportimeve. Një element
kyç i zbatimit të kësaj takse është rimbursimi, që ka efekte të rëndësishme mbi
pajtueshmërinë dhe pagesën e saj nga taksapaguesi. Për këtë, planet strategjike të
DPT dhe menaxhimi i performancës do të kenë si objektiv zbatimin e plote të
detyrimeve për TVSH-ne e parimbursuar dhe identifikimin dhe zbatimin e
metodave të punës për të siguruar rimbursimin në kohe të TVSH-se.
Thjeshtimi i procedurave të regjistrimit dhe pagesës se taksave. Pritet që masat në
këtë drejtim të kenë efekte të rëndësishme në uljen e kostos se shlyerjes se
detyrimeve dhe në rritjen e numrit të bizneseve të regjistruara. Disa nga politikat në
periudhën afatshkurtër dhe afatmesme do të jene thjeshtimi i procedurave të
regjistrimit dhe ulja e kohës se regjistrimit duke ulur kërkesat në lidhje me
dokumentet e nevojshme për regjistrim. në një periudhe me të afatgjate, do të
konsiderohet mundësia e pagesës se taksave nëpërmjet internetit, mbështetur nga
monitorimi i zhvillimeve në lidhje me përdorimin nga ana e biznesit të internetit
dhe duke balancuar kostot dhe përfitimet.
B) Përmirësimi i cilësisë se shpenzimeve dhe politika fiskale.
Forcimi i shërbimeve ndaj taksapaguesve, nëpërmjet rritjes se stafit dhe administrimit
të duhur të këtij funksioni. Rritja dhe përmirësimi i aksesit të taksapaguesve ndaj
shërbimeve, në terma orari, përkushtimi, vendndodhje, shpejtësie përgjigje, dhe rritja e
qartësisë, transparencës dhe konsistencës se ligjeve dhe rregulloreve të tatimeve.
Promovimi i një kulture shërbimi brenda administratës tatimore është një objektiv me
afatgjate, rëndësia e të cilit qëndron në rritjen e shlyerjes vullnetare të detyrimeve nga
taksapaguesit dhe rritjen e të ardhurave. Kjo do të arrihet përmes:
Vendosjes se objektivave të qarte dhe specifik në lidhje me shërbimet për
taksapaguesit dhe përcaktimi i indikatorëve për matjen e performancës në
arritjen e objektivave.
Zhvillimi dhe shpërndarja e programeve edukative dhe të informimit për
taksapaguesit.
Forcimi i sistemit apelues, për të garantuar mbrojtjen e tatimpaguesit në dy
nivele: një instance apeluese është ngritur brenda administratës tatimore (dhe
38
me pas në Agjencinë Kombëtare të te Ardhurave) dhe një tjetër të pavarur nga
ekzekutivi, do të ngrihet në formën e një Gjykate Tatimore, si shkalle e fundit e
ankimimit administrativ.
Burimi: Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve
Te tjeraModernizimi I
menaxhimit te
borxhit
Permiresimi I
cilesise se
shpenzimeve
dhe politika
fiskale
Forcimi I
performances
tatime dhe
dogana
39
KREU III- Ndikimi i tatimeve direkte mbi biznesin.
Tre janë tatimet kryesore direkte që paguhen nga tatimpaguesit e regjistruar në
Republikën e Shqipërisë:
1. Tatimi mbi fitimin.
2. Tatimi i thjeshtuar mbi fitimin.
3. Taksa vendore mbi biznesin e vogël.
Tatimi mbi fitimin, i cili paguhet nga tatimpaguesit që e kalojnë pragun e regjistrimit
në TVSH. Pragu i regjistrimit në TVSH është 8 milionë lekë në një vit kalendarik.
Sikurse theksuam tatimit mbi fitimin i nënshtrohen të gjithë tatimpaguesit e regjistruar
në organin tatimor, qarkullimi vjetor i të cilëve e kalon kufirin e regjistrimit në TVSH.
Në këtë kategori tatimpaguesish bëjnë pjesë:
Personat juridikë të krijuar sipas Ligjit ‘'Për shoqëritë tregtare'' dhe që janë të
regjistruar në TVSH;
Personat juridikë të themeluar sipas Kodit Civil të cilët ushtrojnë veprimtari
fitimprurëse në territorin e Republikës së Shqipërisë;
Personat e tjerë juridikë të themeluar ose të njohur si të tillë me ligje të veçanta;
Ortakëritë;
Personat juridikë, ortakëritë apo bashkimet e tjera të personave të themeluara ose
të organizuara në bazë të një ligji të huaj dhe që ushtrojnë veprimtari në territorin
e Republikës së Shqipërisë nëpërmjet një selie të përhershme;
Çdo person tjetër pavarësisht nga forma juridike e regjistrimit të tij, përfshirë
personat fizikë tregtarë, që nuk janë subjekte të tatimit të thjeshtuar mbi fitimin,
por janë të regjistruar si subjekte të Tatimit mbi Vlerën e Shtuar.
Gjatë vitit ushtrimor tatimi mbi fitimin paguhet nga tatimpaguesi në formë parapagimi
paradhënie çdo muaj. Për përcaktimin e kësteve mujore të tatimit mbi fitimin ligji ka
parashikuar një formulë, e cila merr në konsideratë tatimin mbi fitimin që është paguar
nga tatimpaguesi në dy vitet e fundit paraardhëse.
40
Gjatë periudhës vijuese tatimore, tatimpaguesi paguan në llogarinë e organeve tatimore,
jo më vonë se data 15 e çdo muaji, tatim fitimin mujor përkatës, për llogari të muajit në
vijim, sipas formulës së përllogaritjeve të përshkruar më lart.
Llogaritja definitive e tatimit mbi fitimin bazohet në të dhënat faktike të deklaratës
tatimore dhe dokumenteve të tjera mbështetëse, si bilanci kontabël dhe anekset e tij, të
dhënat nga rezultatet e kontrollit tatimor, si dhe çdo dokument tjetër ligjor që ndihmon
në përcaktimin e detyrimit tatimor. Nëse tatimi i deklaruar në bazë të deklaratës vjetore
të të ardhurave është më i madh se paradhëniet e bëra gjatë vitit, tatimpaguesi është i
detyruar të derdhë diferencën në momentin e paraqitjes së deklaratës. Nëse shumat e
paradhënieve rezultojnë më të mëdha nga ato të deklaruara në deklaratën vjetore të të
ardhurave, apo nga rezultatet e një kontrolli tatimor, organet tatimore janë të detyruara
t'i njohin këto shuma për shlyerjen e detyrimeve tatimore të prapambetura ose për
pagesën e detyrimeve tatimore të ardhshme, përfshirë pagesën e kësteve paradhënie për
periudhat e ardhshme. Me kërkesën e tatimpaguesit këto shuma mund t'i rikthehen
atij brenda 60 ditësh nga marrja e deklaratës tatimore.
Tatimi i thjeshtuar mbi fitimin, i cili paguhet nga tatimpaguesit e regjistruar por që
realizojnë një qarkullim vjetor i cili nuk e kalon pragun e regjistrimit në TVSH.
Tatimpaguesit paguajnë këstet e detyrimit vjetor në bazë të qarkullimit të vlerësuar për
vitin kalendarik. Këstet paguhen si më poshtë:
Jo më vonë se data 20 Prill, 20 korrik dhe 20 Tetor, përkatësisht për tremujorët
e parë, të dytë dhe të tretë të vitit ushtrimor.
Jo më vonë se data 20 Dhjetor për tremujorin e katërt të vitit ushtrimor.
Diferencat e mundshme që lidhen me ndryshimin e xhiros së realizuar në fakt
gjatë vitit me atë të paguar, deklarohen dhe paguhen në momentin e paraqitjes
së deklaratës vjetore që me ligj përcaktohet jo më vonë se data 31 Mars e vitit
pasardhës dhe sistemohen në çastin e pagesës së këstit të parë të vitit pasardhës.
Kur një biznes fillon gjatë një periudhe të tatueshme, llogaritja e kësteve bazohet
në qarkullimin e vlerësuar sipas parashikimeve të bëra nga vetë tatimpaguesi
dhe në vlerësimet e bëra nga dega e tatimeve. Pagesa kryhet në përputhje me
afatet e përcaktuara më sipër, për kohën faktike të ushtrimit të veprimtarisë. Kur
tatimpaguesit dorëzon një deklaratë për ndërprerjen e veprimtarisë, pagesa e
41
tatimit bëhet jo më vonë se 10 ditë nga data e dorëzimit të deklaratës. Tatimi i
mbledhur derdhet në buxhetin e shtetit dhe i transferohet buxhetit të bashkisë
ose komunës ku tatimpaguesi është regjistruar ose ka vendndodhjen e biznesit,
një herë në muaj. Në rast ndërprerje të aktivitetit, ligji i ri parashikon një
shkurtim prej 5 ditësh të afatit për pagimin e tatimit. Meqenëse po i njëjti ligj
përjashton detyrimin e subjekteve që i nënshtrohen tatimit të thjeshtuar mbi
fitimin për t'u regjistruar çdo vit, atëherë është eliminuar dhe çdo parashikim i
ligjit të vjetër në lidhje me detyrimet për pagesat e kësteve nga subjektet e
regjistruara për herë të parë dhe ato që riregjistroheshin.
Taksa vendore mbi biznesin e vogël, e cila paguhet nga tatimpaguesit e regjistruar por
që realizojnë një qarkullim vjetor i cili nuk e kalon pragun e regjistrimit në TVSH.
Taksa vendore për biznesin e vogël paguhet në dy këste të barabarta. Kësti i parë
paguhet brenda datës 20 Prill dhe kësti i dytë paguhet jo më vonë se data 20 Tetor.
Vendi dhe mënyra e pagimit të tatimit përcaktohet në një udhëzim të veçantë. Në rast
se tatimpaguesi fillon veprimtarinë gjatë vitit, tatimi paguhet për muajt efektiv të punës
në përputhje me Udhëzimin përkatës të Ministrit të Financave. Ligji parashikon dhe
uljen e masës së tatimit nëse tatimpaguesit paguajnë shumën e detyrimit para afateve të
përcaktuara si më poshtë:
Nëse tatimpaguesi paguan shumën e plotë të tatimit vjetor para datës 1 Shkurt,
shuma e detyrimit tatimor zvogëlohet në masën 5 %.
Nëse tatimpaguesi paguan shumën e plotë të tatimit vjetor para datës 1 Mars
shuma e detyrimit tatimor zvogëlohet në masën 3%.
Nëse organi tatimor përgjegjës zbulon se tatimpaguesi ka dhënë informacion të pasaktë
dhe zbulon se shuma fikse për t'u paguar është më e madhe se shuma e paguar, duhet të
njoftojë sipas rastit tatimpaguesin. Ky i fundit duhet të paguajë detyrimin tatimor
shtesë brenda 15 ditësh nga marrja e njoftimit. Po kështu, në rast se një biznes mbyllet
dhe vlera e detyrimit tatimor është më e vogël se ajo e paguar, diferenca i kthehet
tatimpaguesit brenda 30 ditësh nga marrja e njoftimit për mbylljen e biznesit.
Personat rezidentë tatimorë shqiptarë tatohen në Shqipëri për të gjitha të ardhurat e
realizuara në shkallë botërore (të ardhurat me burim në Shqipëri dhe jashtë saj). Ndërsa
personat jo rezidentë, tatohen në Shqipëri vetëm për të ardhurat me burim në
Republikën e Shqipërisë.
42
3.1. Parimi i Rezidencës
Përcaktimi i kritereve të rezidencës tatimore për individët, për personat juridikë dhe për
personat fizikë është i lidhur me vendin e pagimit të tatimeve nga ana e tyre. Sipas ligjit,
personat rezidentë tatimorë shqiptarë tatohen në Shqipëri për të gjitha të ardhurat e
realizuara në shkallë botërore (të ardhurat me burim në Shqipëri dhe jashtë saj).Ndërsa
personat jo rezidentë, tatohen në Shqipëri vetëm për të ardhurat me burim në
Republikën. Në veçanti, për personat që janë rezidentë në vendet me të cilat Shqipëria
ka nënshkruar Marrëveshje (Konventa) për eliminimin e tatimeve të dyfishta dhe këto
Marrëveshje kanë hyrë në fuqi, do të zbatohen dispozitat e këtyre Marrëveshjeve.
Individi konsiderohet rezident Shqiptar për qëllime tatimore, kur ka një banesë
të përhershme, ka familjen, pra ka interesa jetësore dhe ekonomike në Shqipëri
(vendi i interesave jetike), pavarësisht se mund të punojë në periudha të
ndryshme jashtë vendit apo mund të ketë nënshtetësi të huaj.
Konsiderohet rezident Shqiptar për qëllime tatimore, edhe individi që qëndron
në Shqipëri gjatë një viti tatimor, në vazhdim ose me ndërprerje, në total, m ë
tepër se 183 ditë, pavarësisht nga nënshtetësia apo vendi ku ka interesat jetike.
Në llogaritjen e kohëzgjatjes së qëndrimit në Shqipëri përfshihen ditët e
prezencës fizike, pra jo vetëm ditët e punës por edhe ditët e mbërritjes, largimit,
pushimet. Pra, rezident tatimor Shqiptar konsiderohet çdo individ (pavarësisht
nga nacionaliteti apo shtetësia), që plotëson njërin ose të dy kriteret e sipër-
përmendura.
Një person juridik konsiderohet rezident tatimor Shqiptar nëse: ka selinë
qendrore (zyrën qendrore) në Republikën e Shqip ë risë; dhe/ose ka vendin e
menaxhimit (drejtimit) efektiv të biznesit në Republikën e Shqipërisë. Një
person fizik konsiderohet rezident tatimor Shqiptar kur ushtron biznesin dhe
regjistrohet si person fizik tregtar në Gjykatën Shqiptare dhe në organet tatimore
Shqiptare.
3.2. Nivelet e tatimeve direkte mbi biznesin.
Shkalla tatimore e tatimit mbi fitimin për vitin fiskal 1 Janar 2010 deri më 31 Dhjetor
2010 është 23% dhe për vitet e tjera fiskale 20%.Tarifa e tatimit të thjeshtuar mbi fitimin
43
është 3% e të ardhurave bruto (qarkullimit) të tatimpaguesit. Për efekt të bazës tatimore
mbi të cilën llogaritet ky tatim nuk njihet asnjë lloj shpenzimi i zbritshëm. Taksa
vendore mbi biznesin e vogël është një kuotë fikse vjetore e detyrueshme për tu paguar.
Çdo biznes në çdo vendndodhje të tij taksohet më vete. Kategoritë e biznesit dhe niveli
tregues i taksës paraqiten në tabelën e mëposhtme.
Nga statistikat e shumta vihet re që shqiptarët parapëlqejnë të kenë një biznes të tyre
privat, sado i vogël qoftë! Ky fakt vërtetohet nga shifrat e rritjes së numrit të bizneseve
të vogla në të gjitha qytetet e vendit. Bizneset që dominojnë në Shqipëri janë ato me 1
deri në 4 të punësuar, sipas klasifikimit zyrtar, që ndryshe njihen si biznese të vogla. Të
dhënat e vitit 2009 të Institutit të Statistikave tregojnë se ato zënë një shifër prej 92 për
qind, kundrejt totalit në vitin 2009,duke realizuar 19 % të shifrës së xhiros. Ndërmarrjet
e vogla janë dominuese në prodhuesit e shërbimeve. Në vitin 2009 kanë qenë aktive 73
700 ndërmarrje, me 251 700 të punësuar, ku rreth 45 % e të punësuarve kanë punuar.
Më poshtë po japim një tabelë dhe grafikun përkatës me të dhëna për ndërmarrjet sipas
madhësive të tyre.
Tabela 1: Ndërmarrjet Sipas Madhësive të Tyre.
Burimi: INSTAT-i
Ndërmarrje Të punësuarit
Madhësia e ndërmarrjeve Nr. % Nr. %
Gjithsej 73702 100 251799 100
1-4 të punësuar 67471 92% 97316 39%
5-19 të punësuar 4746 6 40825 16
20+ të punësuar 1485 2 113658 45
44
Nivelet treguese të taksave vendore për biznesin e vogël (në ‘000 Lekë)
Nr. TIPI i BIZNESIT Kat.I Kat.II Kat.III
A Shitje me pakicë 60 20 15
B Shitje me shumicë 60 20 15
C Prodhim 35 15 10
Ç Shërbime 20 10 10
D Profesione të lira 45 30 15
Dh Ambulant në fushën e tregtisë dhe të shërbimeve 15 10 10
E Transport:
1. Transport pasagjerësh:
Automjete deri në 5 vende (përfshi shoferin) 35
Automjete me 6 deri në 9 vende (përfshi shoferin) 70
Automjete me 10 deri në 25 vende (përfshi shoferin) 80
Automjete me 26 deri në 42 vende (përfshi shoferin) 90
Automjete me mbi 42 vende (përfshi shoferin) 95
2. Transport mallrash:
Automjete deri në 2 tonë 55
Automjete nga 2,1 deri në 5 tonë 80
Automjete nga në 5,1 deri në 10 tonë 95
Automjete nga në 10,1 deri 16 tonë 100
Automjete mbi 16 tonë 150
3. Transport ujor
Transport detar brenda vendit 110
Transport në liqene brenda vendit 95
Varka për shëtitje 30
Në kategorinë I: Bashkia e Tiranës, Bashkia e Durrësit.
Në kategorinë II: Bashkitë: Shkodër, Korçë, Vlorë, Sarandë, Gjirokastër, Elbasan, Fier,
Lushnjë, Pogradec, Berat, Lezhë dhe Kavajë.
Në kategorinë III: Të gjitha bashkitë e tjera.
Në komuna niveli tregues i taksës është 50 për qind e nivelit tregues të tij për çdo kategori.
45
Burimi: INSTAT-i
Ndërkaq duhet të përmendim që në vitin 2008 , sipas të dhënave, u krijuan vetëm 15
ndërmarrje me mbi 50 punëtorë, ndërkohë që në vitin 2007 qenë regjistruar 42
ndërmarrje të mëdha. Numri i ndërmarrjeve të mesme që janë me 10 - 49 punëtorë u
rrit me 79 njësi gjatë 2008, ndërkohë që në 2007 ishin regjistruar 394 të tilla. Kjo tregon
për një ulje të numrit të bizneseve të mëdha që operojnë në tregun tonë.
Të dhënat më të fundit zyrtare nga INSTAT- i raportojnë për një përmirësim modest të
treguesve të rritjes ekonomike përgjatë tremujorit të tretë të vitit 2010, por nga ana
tjetër, ka edhe nga sektor të cilët vijojnë të ecin me hapa të ngadaltë, siç është ndërtimi.
N.q.s. do krahasojmë periudhën shtator 2009- shtator 2010, sektori i ndërtimit ka një
rënie prej afro 22 %. N.q.s. do bëjmë krahasime ndërmjet edhe vetë vitit 2010 do shohim
që ka një rënie prej 2.5 përqind nga tremujori i dytë në atë të tretin. Nga ana tjetër e
medaljes kemi një rritje prej afro 5 % në vitin 2010 e cila vjen si pasojë e ecurisë së
mirë të sektorëve të ndryshëm të ekonomisë së vendit, siç mund të jenë ai i industrisë,
tregtisë (rritje me 8%), bujqësisë e tregtisë; dhe transporti me një rritje prej afro 18 %.
Duhet të pranojmë së treguesit e vitit 2010 krahasuar me ato të një viti më parë janë
disi më të mira, gjë e cila tregon për një rimëkëmbje të ekonomisë edhe pse me hapa të
ngadaltë.
Nr.Ndermarrjeve
Nr.Punesuarve
46
Tabelë 2: Ndërmarrjet, të punësuarit, % e xhiros dhe investimeve sipas aktivitetit.
Ndërmarrjet Te punësuarit
Aktiviteti ekonomik Nr. % Nr. %
Gjithsej 73702 100 251799 100
Prodhues të te mirave TOTAL 11760 16 114429 45
Industri 8468 12% 77642 30.1
Ndërtim 3292 4.5 36778 14.6
Prodhues të shërbimeve 61942 84 137379 55
Transp.Kom. 8125 11 23923 9.5
Tregti 35642 48.4 67547 26.8
Shërbime 18175 24.7 45909 18.2
Grafik nr.2 - Përqindja e nr. të ndërmarrjeve dhe të punësuarve për vitin 2009 sipas
aktivitetit ekonomik
Burimi: INSTAT-i
% Ndermarrjeve, Industri, 12, 12%
% Ndermarrjeve, Ndertim, 4.5, 4%
% Ndermarrjeve, Transp.Kom., 11,
11%
% Ndermarrjeve, Tregti, 48.4, 48%
% Ndermarrjeve, Sherbime, 24.7,
25%
% Ndermarrjeve
47
Të ardhurat nga bizneset sigurojnë të ardhurat kryesore në buxhetin e shtetit. Kështu
në vitin 2009 të ardhurat tatimore përbënin 90,7% të totalit të të ardhurave në buxhet,
ndërsa të ardhurat jotatimore 8.25% dhe grantet 1.1%. Të ardhurat nga tatimi përbën
23,7% të PBB-së në këtë vit. Një zhvillim i mëtejshëm i këtij sektori të ekonomisë do
të nënkuptonte me shume të ardhura nga taksat dhe për rrjedhim më shumë të ardhura
për qeverinë. Biznes i zhvilluar do të thotë më shume mirëqenie dhe më pak varfëri, do
të thotë më shumë të punësuar dhe më pak shpenzime për papunësinë, një jetë sociale
mire e më e shëndoshë. Vetëm në vitin 2009 janë shpenzuar 16 miliardë nga buxheti i
shtetit për ndihma ekonomike, shpenzime të cilat mund të reduktohen me rritjen e të
ardhurave që vijnë nga tatimet e bizneseve.
KREU IV
NATYRA NXITESË E SISTEMIT FISKAL PËR INVESTIME NË
SHQIPËRI.
4.1.Taksa të ulëta për më shumë investime e punësim.
Bazuar në performancën e lartë dhe efektet pozitive të vërejtura si dhe në vlerësimet e
përfitimeve dhe risqeve reforma fiskale do të vazhdojë të thellohet duke konsideruar
disa drejtime të tjera potenciale si:
• Zbatimin e një shkalle më të ulët të TVSH për shërbimet e mallrat e lidhura me arsimin
dhe shëndetësinë
• Reduktimi i tatimit mbi dividendin
•Reformimin rrënjësor në taksimin e pasurisë së patundshme duke nxitur punimin e
tokës, shfrytëzimin efektiv të ndërtesave si edhe duke shkallëzuar shkallën tatimore për
shtëpitë e para e ato të dyta. Kalim nga tarife fikse për m2 apo hektarë në % mbi vlerën
e patundshmërisë.
•Reformë e thellë në taksimin e fitimit në kapital si për rastin e letrave me vlerë ashtu
edhe të patundshmërisë
•modifikime në sistemin e akcizave për thjeshtëzimi e listës së mallrave sipas praktikës
evropiane dhe përdorimin e shkallës specifike të taksimit dhe e tyre në vend të ad-
valorem
48
• do të studiohen avantazhet dhe risqet në zbatimin e incentivave fiskale në zonat më
pak të favorizuara
• parqet industriale apo portet të kombinuara me zonat e lira ekonomike do të shërbejnë
gjithashtu si instrumente të nxitjes fiskale të investimeve private të huaja dhe shqiptare
dhe rritjes së punësimit dhe eksportit të mallrave e shërbimeve.
4.2. Shqipëria :Vend atraktiv për investimet e huaja.
Megjithëse flukset e investimeve të huaja në Shqipëri kane qene në rritje të
vazhdueshme, ato mbeten në nivele shume të ulëta nëse i krahasojmë me Rajonin. Kjo
si pasoje e një trashëgimie negative të dëmtimit të rëndë të klimës se biznesit, për shkak
të pengesave të konsiderueshme administrative, korrupsionit të përhapur, dobësive
regullatore si dhe riskut të perceptuar ekonomik dhe politik të vendit.
Burimi: Banka e Shqipërisë
Sikurse mund të shikohet edhe nga grafiku, vlera e investimeve të huaja direkte të
matura në USD ka qene e luhatshme gjate 20 viteve të fundit. në fund të vitit 2010,
vlera e investimeve të huaja direkte ka arritur në 1.11 miliardë USD, që është edhe vlera
me e madhe e arritur gjate periudhës se analizës. Vlera me e ulet është arritur në vitin
1999, ku shuma e investimeve të huaja direkte ishte vetëm 41 milionë USD. Rritja me
49
e madhe e investimeve të huaja direkte vihet re gjate vitit 2000, ku investimet e huaja
direkte u rriten me 249 %, ndërsa ulja me e madhe vihet re gjatë vitit të krizës 1997, ku
investimet e huaja direkte u ulën me 47%.
Burimi Banka e Shqipërisë
Në aspektin e prejardhjes ose origjinës, Italia dhe Greqia ruajnë një pozicion
mbizotërues në investimet e huaja direkte në Shqiperi.51 % e ndërmarrjeve të
investimit direkt janë me pjesëmarrje të kapitalit të huaj italian dhe 24 % me kapital të
huaj grek. Ndjekësit me të afërt janë kapitali turk (4 %) dhe ai amerikan (3 %).
Ndërkohë, vërejmë një hapje drejt lindjes se mesme, shoqëruar edhe me rritjen e
flukseve të kapitalit nga këto vende.
0
1 000
2 000
3 000
4 000
5 000
6 000
Shqiperi Maqedonia, FYR
341 497
2 488
1 076
151
5 174
966
Milion USD
Fluksi i FDI-ve per vitin 2015 sipas vendeve të rajonit
50
Burimi: Banka e Shqipërisë
Në këndvështrimin e stokut të kapitalit të huaj, në fund të vitit 2015, jo me pak se 82
për qind e këtij stoku ishte për llogari të vendeve të Bashkimit Evropian, me investitorë
kryesore Greqinë(me 48 për qind të stokut të kapitalit të huaj në fund të vitit 2015) dhe
Italinë(me 30 për qind).Greqia dhe Italia kane rritur ndjeshëm praninë e tyre në stokun
e kapitalit të huaj në vend. Afërsia gjeografike e Shqipërisë me këto dy vende si dhe një
bashkëpunim i fuqishëm ekonomik me BE, janë nder arsyet kryesore për dominimin e
investitorëve të huaj nga këto vende. Rritja e stokut të kapitalit të huaj në vite, vërehet
të ketë qenë më e ndjeshme përsa i perket kapitalit grek. Ky i fundit, në fund të vitit
2015 vlerësohet në rreth 18 miliardë leke nga 7 miliardë leke vlerësuar në fund të vitit
2010.
Kapitali grek është i përqendruar kryesisht në sektorin e komunikacionit(68 për qind)
ardhur si rezultat i përfshirjes në privatizime gjate viteve 2007-2008 dhe tregtisë me
shumice(13 për qind). Përgjatë viteve të fundit është zbehur disi prania e tij në
industrinë e veshjeve. Kapitali italian për periudhën e vrojtuar (2007-2008), ka ruajtur
rreth intervaleve 60-65 % përfaqësimin e tij me investime në industrinë përpunuese. Në
fund të vitit 2006,stoku i kapitalit italian vlerësohet në rreth 11.3 miliardë leke nga 3.8
miliardë leke në vitin 2007.
IHD sipas vendeve të Origjinës
Vendet e
Rajonit
7.6%
Lindja e
Mesme
2.9%
USA
2.7%
Vende te tjera
11.4%
Greqi
24.3%
Italia
51.1%
51
Burimi: Banka e Shqipërisë
Përsa i përket shpërndarjes gjeografike të IHD në Shqipëri, vihet re një përqendrim i
tyre në Tirane (52%) dhe në pjesën perëndimore të vendit. Zonat ku janë përqendruar
IHD janë zona me të ardhura me të larta dhe infrastrukture me të zhvilluar. Pjesa e
brendshme qendrore si dhe verilindja e vendit, janë nder zonat me pak të preferuara nga
investitorët e huaj. Përveç infrastrukturës se pazhvilluar të këtyre zonave dhe
marketingut të munguar, një rol të rëndësishëm mendohet të ketë luajtur migrimi i
brendshëm dhe i jashtëm, i cili vështirëson gjetjen e fuqisë punëtore të kualifikuar në
to. Megjithatë, një përqindje të konsiderueshme të IHD kemi në rrethe kufitare me
Greqinë, si Korça dhe Gjirokastra.
Shpërndarja sektoriale e investimeve të huaja direkte në Shqipëri tregon një shkalle të
larte përqendrimi të tyre në industrinë përpunuese dhe fushat e tregtisë. Investimet në
industri kane synuar sektorët me përqendrim të larte të fuqisë punëtore dhe jo ato me
përqendrim të kapitalit ose të teknologjisë duke i lënë pak hapësirë rolit të investimeve
të huaja në transferimin e teknologjisë dhe rritjen e kapacitetit teknologjik të prodhimit
në vend, duke minimizuar efektet pozitive anësore të këtyre investimeve në sektorët e
tjerë të prodhimit.
Stoku i kapitalit te huaj sipas origjines
Itali
30%
SHBA
2%
Inst.
Fin.Nderko
mbetare
2%
Liban
4%
Maqedoni
2%
Turqi
5%
Te tjera
7%
Greqi
48%
52
Burimi: Banka e Shqipërisë
4.3 Shqipëria, si një vend tërheqës për IHD, Analiza SWOT
IHD sipas Sektorëve
Industria
47.0%
Te tjere
13.0%Ndertimi
8.0%
Tregtia
27.0%
Transporti dhe
Telekomunikacioni
5.0%
Mundësitë
Integrimi Europian
Integrimi ekonomik rajonal (CEFTA)
Diasporë e gjerë
Reforma e Sistemit të Arsimit
Rindërtimi i Infrastrukturës
Pikat e Forta
Afërsi gjeografike me pjesën më të madhe të
rajoneve dhe tregjeve në Europë
Fuqi punëtore e kualifikuar me një kosto të ulët
Kulturë pune
Burimet minerare
Atraksionet natyrale dhe turistike
Një ambient ligjor i pranueshëm për investim
53
Pikat e dobëta
Tregjet e vogla vendase
Të ardhura të ulëta për frymë
Infrastrukturë e dobët
Teknologji industriale e vjetëruar
Sektor i dobët financiar
Risqet
Konkurrenca e vendeve fqinje
Rritje në paga dhe humbja e avantazhit
konkurrues të kostos së ulët të punës
54
KREU V
Efektet e IHD-ve në Shqipëri
5.1 Ecuria e IHD-ve, vështrim i përgjithshëm
Në vitin 2012, Shqipëria u riklasifikua nga një vend me të ardhura të larta- të mesme,
në një vend më të ardhura të ulëta- të mesme. Shqipëria ka një ekonomi të vogël në të
cilin GNI për frymë ishte 3,980 USD në vitin 2011. Popullsia totale është 3.21 milion,
46.6% e së cilës përbëhet nga popullsia rurale. Rritja vjetore e popullsisë është 0.36%.
Sipas raportit të EBRD, Shqipëria është një nga ekonomitë e pakëta në tranzicion që e
kanë përballuar krizën mirë dhe arsyeshëm deri tani, dhe kjo pjesërisht sepse ekonomia
është më pak e integruar me tregjet globale sesa ekonomitë e tjera. Rritja e GDP (PBB)
në vitet 2004 – 2008 ishte rreth 6%, në vitin 2009 arriti në 3.3% dhe në 2011 pati një
ulje të mëtejshme duke arritur në 3%. Sektori prodhues (manufacturing) zë rreth 19%
të GDP dhe ka ruajtur të njëjtat pozita.
Shqipëria është një vend interesant për thithjen e IHD-ve në Ballkanin Perëndimor.
Përmirësimi i dukshëm i infrastrukturës së rrugëve, elektricitetit dhe furnizimit me ujë,
përmirësime e mëdha në shërbimet publike si dhe iniciativat e mire të marketingut kanë
tërhequr investitorë kryesisht në fushat e energjisë, hidrokarbureve, në infrastrukturë si
edhe në fushën e shitjeve me pakicë dhe në industrinë financiare. Sektorët që kanë
përthithur më shumë IHD janë edhe ata më rëndësishmit si p.sh.:
Në sektorin e energjisë; Nëpërmjet projekteve konçesionare që kanë si qëllim
rritjen e prodhimit të energjisë elektrike si dhe diversifikimin e burimeve
energjetike për energjitë e rinovueshme. Gjithashtu, Shqipëria po lëviz drejt
tregut rajonal të energjisë dhe në linjat rajonale të interkoneksionit (linja Tiranë-
Prishtinë apo shtrimi i kabllove nënujore me Italinë).
Në sektorin minerar; janë disa kompani të huaja që operojnë në nxjerrjen e
mineralit të kromit dhe të përpunimit industrial të tij. Gjithashtu në nxjerrjen e
mineralit të bakrit dhe të përpunimit industrial. (Kurum Holding)
Në industrinë e naftës; janë nënshkruar marrëveshje për zbulimin dhe
prodhimin e naftës dhe gazit me disa kompani ndërkombëtare. (Bankers
55
Petrolium Ltd). Gjithashtu investime të mëdha janë realizuar në industrinë e
çimentos me prezencën e kompanive të huaja (Titan, Colacem).
Edhe zhvillimi i infrastrukturës së vendit ka tërhequr investitorë të huaj, të
shumtë. Aeroporti "Nënë Tereza", Rruga e Kombit, plani i rregullimit të Portit
Durrës, etj., janë projekte të rëndësishme të realizuara e që vazhdojnë të
realizohen nëpërmjet konçensioneve të dhëna kompanive të huaja.
Telekomunikacioni është zhvilluar kryesisht nëpërmjet privatizimit,
investimeve pasuese të bëra nga investitorët e huaj dhe në një farë mase edhe
nga investimet vendase. Prezenca e kompanive të huaja (operatoret Vodafon
dhe AMC) ka bërë që të rritet konkurrenca në treg, duke ofruar shërbime
cilësore më të mira, me kosto të ulët dhe të krahasueshme me rajonin.
Industria e shërbimeve financiare ka bërë ndryshime rrënjësore në sajë të
zhvillimit të IHD-ve. Ky sektor mund të konsiderohet lider në tërheqjen e tyre.
Privatizimi, pothuajse i të gjithë industrisë bankare nga bankat e huaja dhe
investitorët e huaj ka rezultuar në një fluks të madh kapitali.
IHD-të në shifra
Investimet e Huaja Direkte në Shqipëri janë një fenomen i kohëve të fundit
krahasuar kjo më vendet e tjera të rajonit. Megjithatë, ato kanë patur një ecuri rritëse
të qëndrueshme. Në vitin 2007, investimet e huaja direkte në Shqipëri ishin 659
milionë dollarë dhe trendi rritës ka vazhduar edhe në vitin 2008, kur investimet
arritën në 974 milionë dollarë, dhe në vitin 2009 me 996 milionë dollarë.
Viti më i mirë për investimet e huaja ishte viti 2010, kur ato arritën plot 1.05
miliardë dollarë, ndërsa viti 2011 do të shënonte një rënie të lehtë në 1.03 miliardë
dollarë dhe në fund viti 2012, me një nivel investimesh 957 milionë dollarë.
56
Figurë: Investimet e Huaja Direkte 2007-2012 (milion $)
Burimi BSH
Në vitin 2009, stoku i IHD-ve hyrëse në Shqipëri arriti në afërsisht 2.7 miliardë euro,
ndërsa stoku i IHD-ve dalëse vetëm në 131 milion euro. Ndërsa në fund të vitit 2011,
stoku i investimeve të huaja direkte u vlerësua në rreth 3,036.6 milionë euro, rreth
13.9% më i lartë krahasuar më nivelin e regjistruar në vitin 2010.
Ecuria pozitive në stokun e IHD-ve në vend pasqyron preferencën e investitorëve të
huaj për vendin tonë në kushtet e kostove të prodhimit më të ulëta dhe marzheve të
fitimit potencialisht më të larta. Në dy vitet e fundit, privatizimet kanë luajtur një rol
modest në rritjen e IHD-ve duke qenë tregues i një interesi të investitorëve të huaj për
vendin tonë.
Sektorët më të rëndësishëm që kontribuuan në vlerën e IHD-ve, janë sektori i industrisë,
ai i energjisë, sektori financiar dhe telekomunikacioni.
1. Sektori industrial (duke përfshirë prodhimin dhe minierat) vlerëson pothuaj 50% të
fluksit të IHD për vitin 2010 dhe 2011, së bashku me minierat dhe industrinë mekanike,
që konsiderohen sektorët kryesor në thithjen e investimeve. Disa industri me intensitet
punësimi, siç janë industria e veshjeve dhe këpucëve kanë tërhequr një numër të madh
projektesh por më sasi modeste kapitali.
57
Sipas Raportit të Zhvillimit Industrial të UNIDO, Shqipëria konsiderohet si vend me
rëndësi të ulët prodhuese dhe një rëndësi të mesme bujqësore.
Raporti i fluksit të IHD kundrejt PBB-s është rritur në mënyrë të konsiderueshme. Në
vitin 2011 ai arriti në 8,1% kundrejt 3,6% që ishte në vitin 2006.
5.2 Origjina e IHD-ve, shpërndarja sipas sektorëve
1. Stoku i IHD-ve në Shqipëri sipas formës
Të dhënat për stokun e IHD-ve regjistrohen në dy forma:
- kapital aksioner dhe fitime të ri-investuara (të kombinuara)
- kapital tjetër (kryesisht huatë brenda kompanisë).
Zëri “kapital aksioner dhe fitime të ri-investuara” përbën edhe pjesën më të madhe
të stokut të IHD-ve në Shqipëri – 97% në fund të vitit 2009, nga këto fluksi i IHD-ve
në formën e kapitalit aksioner përbën afërsisht 70% të totalit. Stoku i investimeve
direkte dalëse gjithashtu përbëhej kryesisht nga “kapital aksioner dhe fitime të ri-
investuara”. Fitimet e ri-investuara përbëjnë një përqindje më të vogël, ndonëse në
rritje, ndërsa pjesa e ”kapitalit tjetër” (që kryesisht janë huatë brenda kompanive) është
pothuajse e papërfillshme.
Fitimet e ri-investuara përfaqësojnë një komponent që po rritet, me rritjen nga viti në
vit të IHD-ve në Shqipëri. Për vitin 2009, ato u vlerësuan të ishin 222 milion euro, pra
50 milion euro më shumë nga viti 2008.
Tendenca pozitive flet për produktivitetin e investimeve të huaja direkte dhe vendimin
e investitorëve për t’u sjellë fitime sipërmarrjeve të tyre në vend. Kjo është një përqindje
shumë e lartë sipas krahasimeve ndërkombëtare dhe përbën një tjetër karakteristike të
sjelljes së investitorëve në fazat fillestare të projekteve të investimeve.
Kapitali tjetër - Huatë brenda kompanive në përgjithësi demonstrojnë luhatje të mëdha
nga viti në vit dhe kjo jo vetëm në Shqipëri. Fluksi i kredive për filialet e huaja në
Shqipëri për herë të parë ishte negativ në vitin 2009, deri në masën prej afërsisht 40
milion euro. Arsyet për këtë nuk janë të qarta, por përvoja është e ngjashme me atë të
disa vendeve të tjera të rajonit në kuadrin e krizës financiare. Një nga shpjegimet mund
të jetë që bankat e huaja dhe investitorë të tjerë tërhoqën disa prej kredive që kishin
58
ofruar më herët. Në disa raste filialet (në gjendje) në vendin pritës ka ndodhur që u kanë
dhënë kredi kompanive mëma, të cilat mund të jenë prekur rëndë nga kriza financiare.
Këtu mund të përmendim rastin e ndërmarrjeve të investimeve të huaja në sektorin e
telekomunikacionit që ishin aktivë në dhënien e huave direkte investitorëve të tyre (si
p.sh.: AMC-ja i dha kredi kompanisë mëmë).
Kjo përbërje e IHD-ve është një karakteristikë për vendet në fazat e para të përfitimit të
investimeve të huaja direkte; në vende ku kjo pjesë është më e maturuar rëndësia e
kapitalit tjetër është zakonisht më e madhe. Duke mbajtur në konsideratë së shumica e
projekteve të investimeve në Shqipëri janë të reja, një numër investitorësh po sjellin
kapitale të reja në vend.
Tabelë 5.1: Shqipëria:
përbërja e prurjeve të IHD-se,
sipas formës, 2006–2011
(milionë euro) Komponentët
2006 2007 2008 2009 2010 2011
IHD –Total 259 481 665 717 793 742
Kapital aksioner 199 487 420 516 600 755
Fitime të ri-investuara 0 0 182 229 186 64
Kapital tjetër 60 -6 63 -27 7 -77
2. Stoku i IHD-ve në Shqipëri sipas aktiviteteve kryesore ekonomike
Numri i kompanive të huaja dhe atyre joint-venture sipas INSTAT, në fund të vitit 2011,
numëron deri në 3572 ndërmarrje, që përfaqësojnë 3,2 % të numrit total të ndërmarrjeve
aktive në vend.
Një ndarje e këtyre ndërmarrjeve të huaja sipas sektorëve ekonomik është; 32% në
sektorin e tregtisë, 25% në shërbime, 23% në industri, 11% në ndërtim, 6% në transport
dhe komunikacion, 3% në hotele, kafe dhe restorante dhe 1% në bujqësi dhe peshkim.
Në disa aktivitete, degët e kompanive të huaja përbëjnë pjesën më të madhe të këtyre
kompanive, p.sh. më shumë se gjysma e tyre operon në nxjerrjen e naftës, më shumë se
59
një e treta e tyre në sektor ndihmës për prodhimin e pajisjeve të transportit, produkte
elektrike dhe makineri, për naftën, gazin dhe energjinë. Këto janë aktivitete me
investime të larta kapitale, ku SME-t me pronësi lokale janë të rralla. Ndërsa në
aktivitete të tjera, siç është tregtia me pakicë, hotele dhe restorante, prania e SME-ve
lokale është mbizotëruese në numër.
Në ndarjen e IHD-e sipas aktivitetit ekonomik, vihet re një përqendrim i lartë i
investimeve në sektorin e shërbimeve. Ato zënë përqindjen më të madhe të stokut të
IHD-ve. Ky fakt vlerësohet të jetë i lidhur dhe me privatizimet që kanë karakterizuar
këtë sektor përgjatë viteve.2 Privatizimi, pothuajse i të gjithë industrisë bankare nga
bankat dhe investitorët e huaj ka rezultuar në një fluks të madh kapitali përmes të cilit
bankat janë ristrukturuar dhe kanë zgjeruar aktivitetin e kredisë .
Të dhënat më të fundit për vitin 2011 tregojnë së sektorët më tërheqës dhe që kanë
thithur pjesën më të madhe të IHD-vë janë: “Ndërmjetësimi monetar dhe financiar” dhe
“Industria nxjerrëse” më përkatësisht 23.1% dhe 20.8% ndaj totalit të stokut. Gjatë vitit
2011 vihet re një rishpërndarje e IHD-ve sipas sektorëve të ekonomisë, një diversifikim
më i madh i portofolit të IHD-ve dhe orientim multidimensional i tyre. Ndër vite,
”Ndërmjetësimi monetar dhe financiar” ka përfaqësuar sektorin me peshën më të madhe
në stokun ë IHD-vë deri në vitin 2011. Megjithatë, vihet re një rënie progresive e peshës
së këtij sektori në favor të sektorëve të tjerë të ekonomisë, nga 32.1% në vitin 2007 në
rreth 23.1% në vitin 2011.
Ndryshimi më i qenësishëm vihet re në rritjen e peshës së sektorit të “Industrisë
nxjerrëse” nga 12.2% në vitin 2010 në 20.8% në vitin 2011. Peshën kryesore në këtë
sektor e luajti industria nxjerrëse e mineraleve energjetikë (88.6%) dhe atyre
joenergjetikë (11.4%). Orientimi i investimeve të huaja direkte drejt burimeve natyrore
mbështeti zgjerimin e eksporteve të vendit tonë për këto produkte duke kontribuar
pozitivisht në përmirësimin e pozicionit të jashtëm të ekonomisë.
Një ndarje e detajuar e stokut të IHD-ve në sektorin e prodhimit, nxjerr në evidencë
dominimin në kapital të industrive. Dega prodhuese me stokun më të lartë të IHD-ve,
është prodhimi i produkteve minerarë jo-metalikë (materialet e ndërtimit). Ajo pasohet
nga produktet e naftës, të bazuara në burimet lokale natyrore. Objektiv i rëndësishëm
60
investimi është prodhimi i metaleve bazike të fabrikuara, duke shfrytëzuar mineralin e
vendit. Shumica e investimeve të huaja direkte është në industrinë e rëndë bazë
(materiale ndërtimi, metale), ndërsa pjesa më e sofistikuar e prodhimit mungon jo vetëm
në sektorin e ndërmarrjeve të huaja, por edhe në atë vendas. Përqindjet e ulëta të
kapitalit të huaj në vlerën e shtuar, si edhe në stokun e investimeve të huaja direkte në
sektorët më të sofistikuar flasin për të njëjtën tendencë, pra, nevojën për tërheqjen e
investitorëve të huaj.
Aktualisht ekzistojnë dy aktivitete të tilla me një prani të rëndësishme të investimeve të
huaja: prodhimi i makinerive elektrike dhe i mjeteve të transportit, të ndryshme nga
automjetet. Industritë “high-tech”, si prodhimi i makinerive elektronike, apo automjete
pothuaj mungojnë jo vetëm si objektiva investimi, por gjithashtu në tërë ekonominë e
vendit. Sektori i ndërtimit, me 15% të stokut të IHD-ve hyrëse në 2008 ishte pothuajse
po aq i rëndësishëm sa manifaktura. Lulëzimi i ndërtimit i financuar kryesisht nga të
ardhurat e emigracionit (remitancat) çoi në një lulëzim të ndërtimeve rezidenciale (të
banesave) gjatë periudhës midis viteve 2004-2008.
Tjetër industri me investime relativisht të larta është prodhimi i ushqimeve dhe pijeve.
Ajo bazohet si në importin ashtu dhe sigurimin e lëndëve të para në vend. 16% e stokut
të IHD-ve në sektorin prodhues është investuar në tekstile dhe lëkurë, të cilat janë
aktivitete intensive nga pikëpamja e punësimit dhe më potencialet për eksport.
Industria përpunuese vlerësohet të mos këtë thithur investime të huaja për vitin 2011.
Pesha e saj në stokun ë IHD-ve mbeti pothuajse ë pandryshuar krahasuar më një vit më
parë (15.6%). “Prodhimi dhe shpërndarja e energjisë elektrike, e gazit, e avullit dhe e
ujit të ngrohtë” dhe “Pasuritë e patundshme, dhënia me qira, informatika, puna
kërkimore shkencore, të tjera aktivitete profesionale” gjithashtu kanë rritur peshën e
tyre në stokun total të IHD-ve gjatë vitit 2011.
Potencialet turistike të vendit tonë ende nuk janë eksploruar nga investitorët e huaj.
“Hoteleri dhe turizëm” përveçse zë një peshë të ulët në stokun e investimeve, ka ndjekur
dhe një trajektore rënëse në tre vitet e fundit. Pavarësisht potencialit të mirë natyror për
tërheqjen e turizmit, industria e hotelerisë dhe restoranteve zë vetëm 1% të stokut të
IHD-ve.
61
Dhënia me qera e pronave të paluajtshme dhe shërbime të tjera biznesi janë gjithashtu
të nën-përfaqësuara në kuadrin e stokut të IHD-ve të vendit, në krahasim me vende më
të zhvilluara, por gjithsesi zënë një përqindje më të lartë sesa në disa vende të tjera të
rajonit. Për më tepër, shumë pak investime ka në shërbimet juridike dhe të konsulencës,
prania e të cilave do të ishte e nevojshme për investitorët. Investimet e huaja direkte në
këto shërbime mund të zgjerohen teksa rritet edhe kërkesa për to.
Sektori i bujqësisë mbetet shumë i rëndësishëm dhe dominohet nga ferma të vogla dhe
toka shumë të fragmentuara. Bujqësia ka kontribuar më 19.4 përqind të vlerës së shtuar
të GDP (PBB) dhe ka punësuar 41 përqind të fuqisë punëtore në vitin 2011. Megjithatë,
ekonomia mbetet mjaft e varur nga importi përsa i përket ushqimit dhe përpunimit
bujqësor për shkak të produktivitetit të ulët bujqësor.
Kontributi publik në bujqësi dhe në industrinë bujqësore ka qenë vazhdimisht mjaft i
kufizuar, rreth 1-1.5 përqind e buxhetit ose edhe më pak në lidhje me GDP (PBB). Në
përgjithësi, investimet në bujqësi janë financuar nëpërmjet huave dhe granteve të huaja.
Është vlerësuar së një pjesë e madhe e investimeve në shkallë të gjerë në bujqësi dhe
në sektorin e përpunimit bujqësor nuk janë marrë në konsideratë nga investuesit e huaj
apo edhe ata vendas, kryesisht për shkak të mungesës së infrastrukturës. Një nga pikat
e forta të këtij sektori e ku duhet punuar për tërheqjen e IHD-ve është fakti se shumica
e produkteve bujqësore nuk kanë shtesa artificial dhe pesticide, gjë që e vendos vendin
në një pozitë premtuese për t’u bërë një prodhues i rëndësishëm dhe eksportues i
ushqimeve organike cilësore.
Disa nën-sektorë bujqësor me një potencial të lartë eksporti dhe mundësi të mëdha
investimi janë: Bimët mjekësore dhe barërat, perimet, prodhimet e konservuara si
ullinjtë dhe vaji i ullirit, peshku i freskët dhe i përpunuar.
62
Tabelë 5.2 : Investimet e Huaja
Direkte Sipas Sektorëve (milionë euro)
Sektori
2006 2007 2008 2009 2010 2011
Agrikulturë, gjueti dhe
peshkim 2 2 -54 -9 0 0
Ndërtim 8 51 147 19 44 0
Industri 69 56 369 300 394 351
Energji elektrike dhe gaz 0 4 2 143 88 103
Telekomunikim 62 196 -61 84 97 67
Ndërmjetësim financiar 30 136 167 120 138 110
Shpërndarje dhe shërbime të
tjera 88 25 95 59 33 111
Totali 259 470 665 716 794 742
Tabelë 5.3: Investimet e Huaja Direkte
Sipas Sektorëve (në %)
Sektori
2006 2007 2008 2009 2010 2011
Agrikulturë, gjueti dhe peshkim 1% 0% -8% -1% 0% 0%
Ndërtim 3% 11% 22% 3% 6% 0%
Industri 27% 12% 55% 42% 50% 47%
Energji elektrike dhe gaz 0% 1% 0% 20% 11% 14%
Telekomunikim 24% 42% -9% 12% 12% 9%
Ndërmjetësim financiar 12% 29% 25% 17% 17% 15%
Shpërndarje dhe shërbime të tjera 34% 5% 14% 8% 4% 15%
Totali 100% 100% 100% 100% 100% 100%
3. Stoku i IHD-ve në Shqipëri, sipas vendit investues
Struktura e stokut të IHD-ve sipas vendeve të origjinës gjatë periudhës 2007 – 2011
paraqet ndryshime të ndjeshme nga viti në vit. Siç ndodh zakonisht me vendet e vogla,
Shqipëria merr një pjesë jashtëzakonisht të lartë të investimeve të saj të huaja direkte
nga vendet fqinjë.
63
Kështu në 2010 Greqia renditet e para më 27%, Italia në vendin e dytë me 15%, e treta
Austria me 14%, e pasuar nga Kanada dhe Turqia me 11% (grafiku).
Në vitin 2007, investimet e huaja direkte me origjinë greke përfaqësonin rreth 28.5% të
stokut total të IHD-ve në vend. Vendin e dytë për nga pesha e zinin investimet me
origjinë italiane, me rreth 12.0% në të njëjtën periudhe. Më fillimin e krizës ekonomike
dhe financiare dhe intensifikimin e krizës së borxhit në Greqi, vihet re një rënie
progresive e peshës së këtij vendi në stokun total të investimeve të huaja. Nga viti 2007
deri në vitin 2011, pesha e IHD-vë nga Greqia shënoi rënie me rreth 11.2 përqind, duke
përfaqësuar në vitin 2011 rreth 17.3% ndaj stokut total të IHD-ve. Kjo shpjegohet dhe
me faktin që investimet greke janë të fokusuara në telekomunikacion dhe ndërmjetësim
financiar, ku stoku i kapitalit ka pësuar rënie.
Vendi i dytë, si burim IHD është Italia me 15% të stokut të IHD për vitin 2010, duke
shtuar me 3% pozicionin e saj në tre vite. Investimet me origjinë italiane
pas një rritjeje të peshës së tyre më rreth 3.6 përqind gjatë vitit 2008, kanë ruajtur
pothuajse të njëjtën peshë në vitin 2009 (mesatarisht 15.5% në periudhën 2008 - 2009).
Gjatë viteve 2010 dhe 2011 vihet re një rënie e stokut të investimeve me origjinë italiane
në nivelet e parakrizës ekonomiko – financiare. Për vitin 2011, investimet me origjinë
italiane përfaqësuan vetëm 12.3% të stokut total të IHD-ve. Investimet me origjinë
italiane janë të fokusuara kryesisht në sektorët prodhues dhe ndërtim. Gjithashtu ato
janë të pranishme në sektorin e shërbimeve, kryesisht në sektorin financiar. Një dukuri
e veçantë ë investimeve italiane është se ato përfaqësohen me ndërmarrje të vogla dhe
të mesme.
Austria është vendi i tretë si burim investimesh me 14% në vitin 2010, duke u rritur me
6 përqind që nga vitit 2007. Pothuaj të gjithë investimet austriake janë në sektorin
bankar (kryesisht si rezultat i blerjes së Bankës Shqiptare të Kursimeve nga Banka
Raiffeisen International) si dhe në industrinë e hidrocentraleve elektrike.
Kanadaja renditet në vendin e katërt si investitor për vitin 2010, pjesërisht me Bankers
Petroleum Ltd, një kompani kanadeze në fushën e eksplorimit të naftës dhe gazit.
Turqia mban rreth 11 përqind të totalit të kapitalit të huaj, ku pjesën më të rëndësishme
e luan privatizimi i një sektori të rëndësishëm në ekonominë shqiptare, atij të
64
telekomunikacionit (privatizimi i Albtelekom-it), pasuar më vonë me
telekomunikacionin privat të kompanisë celulare.
Tabelë 5.4: Investimet e
Huaja Direkte Sipas Origjinës (në
%) Rajoni/Vendi
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Austri 5 9 8 9 10 14
Gjermani 3 3 3 3 3 3
Greqi 55 53 42 34 30 27
Itali 12 11 12 16 16 15
SHBA 4 4 4 4 2 1
Liban 3 2 2 2 2 1
Turqi 6 6 8 9 10 11
Të tjera 12 12 21 23 27 28
5.3 Efektet e IHD në ekonominë shqiptarë
5.3.1 Efekte të përgjithshme të IHD-ve
IHD-të krijojnë efekte si në vendet pritëse ashtu dhe në ato investuese. Në teori më
gjerësisht studiohen efektet në vendet pritëse si për nga shumëllojshmëria ashtu dhe për
nga rëndësia që kanë në ekonominë e këtyre vendeve. Efektet pozitive të IHD-ve në
vendet pritëse janë përgjithësisht të larta, por përfitimi real prej tyre nuk realizohet
automatikisht. Duhet të plotësohen disa kushte që një efekt pozitiv të materializohet.
Duket se këto kushte plotësohen më lehtë në një vend të zhvilluar kundrejt një vendi në
zhvillim. Nisur dhe nga fakti që Shqipëria është kryesisht një vend thithës i investimeve
të huaja, më poshtë do të analizohen efektet që ato sjellin në ekonomitë pritëse dhe më
pas më konkretisht në ekonominë shqiptare.
“Kur analizohen efektet e IHD-së në ekonomitë pritëse, ndodh shpesh të bëhet dallimi
mes dy grupeve të gjera efektesh, konkretisht efektet direkte dhe efekte indirekte”
(Blomstrom, 1989). Efektet direkte, sipas Blomström mund të ndikojnë:
1. në fuqinë punëtore vendase, duke shtuar më shumë mundësi punësimi dhe
pagesa më të larta;
65
2. mbi konsumatorët në formën e çmimeve më të ulëta;
3. mbi qeveritë nëpërmjet të ardhurave më të larta nga taksat.
Brenda një vendi pritës, firmat me pronësi të huaj zakonisht paguajnë rroga më të larta
se ato vendase. Nuk ndodh gjithmonë që ato të shkaktojnë rritjen e rrogave edhe në
firmat vendase, por prania e tyre përgjithësisht e rrit nivelin e pagave në vendin pritës.
Efektet indirekte janë efektet e jashtme që ndryshe janë quajtur “rrjedhje” (spillovers).
Termi “rrjedhje” përkufizon efektet indirekte, të gjeneruara nga prania e kompanive të
huaja, në strukturën industriale të vendit pritës dhe në ecurinë e firmave vendase.
Këto u shtjelluan më tej e u grupuan në “rrjedhje të produktivitetit” dhe “rrjedhje të
hyrjes në treg”, nga Blomström dhe Kokko (1998).
Sipas kësaj ndarjeje “rrjedhje të produktivitetit” krijohet kur:
një firmë vendase përmirëson produktivitetin e vet duke kopjuar disa teknologji
të përdorura nga dega e ndërmarrjes shumëkombëshe që operon në tregun
vendas;
hyrja e një filiali të ri çon në rritje të konkurrencës në ekonominë pritëse dhe i
detyron firmat vendase të përdorin më me efikasitet burimet dhe teknologjinë e
tyre ekzistuese;
vetë firmat vendase, të detyruara nga rritja e konkurrencës, fillojnë të kërkojnë
për teknologji të reja më efikase.
“Rrjedhje të hyrjes në treg”, ka në rastet kur:
firmat vendase bëhen më të afta të administrojnë vetë të gjitha aspektet komplekse të
trupëzimit të kostove (marketingun, shpërndarjen dhe mirëmbajtjen), të detyruara nga
prania e ndërmarrjes shumëkombëshe. Kjo mund të ndodhë sepse firmat vendase mund
të jenë nënkontraktorë ose furnizuese të ndërmarrjes shumëkombëshe, dhe mësohen të
bëjnë punën e tyre ose thjesht sepse kopjojnë atë çka bën kompania e huaj.
“IHD është shumë i dëshiruar nga vendet, veçanërisht për “rrjedhjet” që gjeneron, si
administrim e teknologji më e mirë. Përfitimet janë të prekshme. Siç është e vërtetë për
firmat që bëjnë tregti dhe firmat e sektorët ku IHD është më i theksuar, kanë mesatare
më të lartë të produktivitetit të fuqisë punëtore dhe paguajnë paga më të larta. Investimet
66
jashtë stimulojnë eksportet e makinerive e pajisjeve dhe rrisin kërkesën për produkte
ndërmjetëse, ekspertizë e shërbime të specializuara.” (OECD, 1998.)
Hood dhe Young (1979) analizuan dy qëndrime të ndryshme ndaj efekteve të IHD-së
në vendet pritëse.
Së pari, teoria neo-klasike shpjegon se përfitimet më të rëndësishme të drejtpërdrejta të
vendit pritës nga IHD-të rritëse, vijnë nga të ardhurat më të larta nga taksat, ekonomitë
e shkallës dhe ekonomia me jashtë, në përgjithësi. Efektet në bilancin e pagesave në
fakt mund të jenë edhe negative, dhe mungesa e konkurrencës perfekte mund të jetë
arsye që përparësitë e kostos së ndërmarrjes shumëkombëshe të jenë më të larta në një
vend të ndryshëm nga vendi pritës.
Duke konsideruar që modeli neo-klasik mund të jetë tepër i thjeshtë e me vlerë të
kufizuar, qëndrimi alternativ që Hood dhe Young (1979) ofrojnë është, të rishikohen
katër drejtime nga të cilat burojnë përfitimet apo humbjet:
• Efekti i transferimit të burimeve: firma e huaj mund të kontribuojë pozitivisht
nëpërmjet ofrimit të kapitalit, teknologjisë e administrimit. Sidomos është i
rëndësishëm sigurimi i kapitalit, përveç rasteve kur ky kapital sigurohet në vendin
pritës, me disavantazhin që kursimet e brendshme mund të ishin përdorur më me
produktivitet, diku tjetër në ekonomi. Edhe përfitimet nga teknologjia varen shumë nga
kushtet nën të cilat është transferuar e nga përshtatshmëria e saj.
• Efekte në tregti dhe bilancin e pagesave: Bilanci i pagesave përfiton fillimisht nga çdo
fluks hyrës kapitali. Këtij përfitimi i kundërvihet fluksi i vazhdueshëm dalës i
dividendëve, interesave e pagesave administrative bërë kompanisë - mëmë. Një tjetër
çështje e rëndësishme është ajo e çmimit të transferimit (çmimi më të cilin bëhet shitja
e mallrave brenda firmës, pavarësisht nëse firma ka shtrirje në disa shtete). Edhe
ndikimi që ka investimi i huaj në nivelet e importeve e eksporteve është i rëndësishëm,
si në lidhje me bilancin e pagesave ashtu edhe me rritjen ekonomike.
• Efektet konkurruese e jokonkurruese: Duke iu referuar IHD-së në vendet në zhvillim,
ndërmarrjet shumëkombëshe mund të zotërojnë fuqi më të madhe ekonomike sesa
konkurruesit vendas, por efektet e tyre në ecurinë e ekonomisë do të varen nga forma e
67
investimit, situata e konkurrencës në vend dhe shkalla e zhvillimit ekonomik të vendit
pritës.
• Efektet në pavarësi e vetëqeverisje: IHD, në mënyrë të pashmangshme përfshin edhe
pak humbje të pavarësisë për vendet pritëse, duke qenë se vendimmarrja përfundimtare
i takon kompanisë-mëmë jashtë vendit. Si rrjedhim, zvogëlohet disi mundësia e
qeverisë pritëse (sidomos në vendet në zhvillim) të ndjekë politikat e dëshiruara prej
saj në fusha si taksimi, tregtia etj.
Megjithëse përfitimet nga IHD-të në vendet pritëse janë pranuar gjerësisht, Brewer
(1993) argumenton se ekziston një konflikt mes interesave të ndërmarrjeve
shumëkombëshe dhe atyre të vendeve pritëse. MNC kërkojnë tre kushte kryesore:
mundësitë ku kostot e prodhimit janë më të ulëta; shitje ku çmimet janë më të larta; dhe
riatdhesim të fitimeve në vendin e origjinës. Nga ana tjetër, vendi pritës kërkon të
maksimizojë përfitimet për ekonominë e tij, çka kërkon mundësisht akoma më shumë
investim e mbajtje të fitimit të ndërmarrjeve të huaja brenda vendit. Gjithsesi vendi
pritës humbet në mënyrë të pashmangshme pak nga pavarësia e tij kur një segment i
gjerë i industrisë vendase kontrollohet nga kompani të huaja.
Efektet e IHD në vendet pritëse mund t’i klasifikojmë në efekte ekonomike, politike
dhe sociale1. Opinioni i përgjithshëm është që IHD rrisin të ardhurat dhe mirëqenien
sociale të vendeve pritëse për sa kohë kushtet optimale nuk janë të influencuara
negativisht fort nga proteksionizmi, monopoli dhe eksternalitetet. Moosa i lidh efektet
e IHD-ve me një sërë variablash të rëndësishëm, ku mund të përmendim: outputin dhe
rritjen, provisionin e kapitalit, punësimin dhe pagat, efektin në bilancin e pagesave,
flukset tregtare, efektet në produktivitet, në teknologji, në trajnimet ndaj punonjësve,
në strukturën e tregut, në lidhjet ndërmjet industrive si dhe në mjedis.
Efektet ekonomike mund të ndahen në mikro dhe makro. Zakonisht në analizën e
efekteve makroekonomike, trajtohet efekti i IHD si një rritës i borxhit të huaj. Nëse ka
papunësi dhe mungesë kapitali (siç është rasti i vendeve në zhvillim), një borxh i tillë
çon drejt rritjes së outputit dhe të ardhurave në vendin pritës. Në këto kushte, bilanci i
pagesave do të ketë përfitime, por do të kemi një efekt të papërcaktuar në termat e
tregtisë (varet nëse impakti i rritjes së outputit do të ulë importet zëvendësuese apo
eksportet). Koncepti neo-klasik shpjegon se përfitimet më të rëndësishme të
68
drejtpërdrejta të vendit pritës nga IHD-të rritëse, vijnë nga të ardhurat më të larta nga
taksat, ekonomitë e shkallës dhe ekonomia me jashtë, në përgjithësi. Pagat reale,
gjithashtu do të rriten për shkak të rënies së produktivitetit marxhinal të kapitalit.
Efektet mikroekonomike kanë të bëjnë më ndryshimet strukturale në organizimin
ekonomik dhe industrial. P.sh një çështje e rëndësishme është nëse IHD ndihmojnë në
krijimin e një mjedisi konkurrues apo në të kundërt, në keqësimin e elementeve
monopolistik apo/dhe oligopolistik në vendet pritëse. Përgjithësisht efektet mikro
lidhen me firma apo industri individuale, veçanërisht me ato që janë më afër apo më të
ekspozuara ndaj IHD-ve.
Efektet politike përfshijnë çështje që kanë të bëjnë me sovranitetin e vendeve pasi
përmasat absolute të investimit të MNC mund të venë në rrezik pavarësinë e vendit.
IHD mund të ndikojnë në pavarësinë e një vendi, veçanërisht në vende me një ekuilibër
të brishtë të strukturave administrative. Lobimi i MNC për miratimin e ligjeve në favor
të tyre, ndikimi mjaft i madh që ato kanë në përcaktimin e politikave që do të ndiqen,
shpeshherë shtron edhe pyetjen se cili drejton realisht një vend, kryeministri apo CEO
i MNC?
Çështjet sociale kanë të bëjnë si me krijimin e një enklave (territori të mbyllur) dhe të
elitave të huaja në vendin pritës, ashtu dhe me efektet kulturale në popullsinë lokale
(p.sh. shijet dhe zakonet). Zakonisht, çështjet sociale ngrihen kur ka ndryshime të
rëndësishme ekonomike, kulturore e sociale midis vendit pritës dhe atij investues.
5.3.2 Efektet e IHD-ve në ekonominë shqiptare
Kjo nënçështje merr në konsideratë disa karakteristika të rëndësishme të filialeve të
huaja, me së paku dhjetë përqind pronësi të huaj, të ashtu-quajtura ndërmarrje të
investimeve të huaja, për të kuptuar kontributin e tyre në ekonominë shqiptare. Nga viti
2007 deri në vitin 2010 u shënua një rritje e ndjeshme në përqindjen e ndërmarrjeve të
investimeve të huaja në ekonominë shqiptare. Kjo rritje i reflektoi efektet e saj më
shumë në lidhje me investimet dhe xhiron, ndërsa përsa i përket punësimit rritja ishte e
69
vogël. Përjashtim bën sektori i manifakturës ku edhe pse nuk pati rritje të ndërmarrjeve
të huaja pati një rritje në aspektin e xhiros.
Kutia I.1 Të dhënat janë grumbulluar nga INSTAT-i, në
kuadrin e Vrojtimit Strukturor për Biznesin. Vrojtimi mbulon
ndërmarrje me 10 përqind ose me shumë pronësi nga një
investitor i huaj. Të dhënat janë grupuar sipas aktiviteteve
ekonomike, sipas klasifikimit të NACE-s (Nomenclature
Générale des Activités Économiques dans les Communautés
Européennes), në nivel dyshifror. Mbulesa sipas aktivitetit
ekonomik është e pjesshme dhe lë jashtë ndërmarrje që janë
aktive në bujqësi, ndërmjetësim financiar, arsim, shëndetësi
dhe aktivitet kulturore.
Burimi: INSTAT
Kjo rritje i reflektoi efektet e saj më shumë në lidhje me investimet dhe xhiron, ndërsa
përsa i përket punësimit rritja ishte e vogël. Përjashtim bën sektori i manifakturës ku
edhe pse nuk pati rritje të ndërmarrjeve të huaja pati një rritje në aspektin e xhiros.
Numri i ndërmarrjeve të huaja mbetet margjinal në krahasim me numrin e përgjithshëm
të ndërmarrjeve: vetëm 2.1 përqind e numrit të përgjithshëm të ndërmarrjeve aktive në
vitin 2010 kishin investime të huaja. Megjithatë, kjo shifër është më shumë së dyfishi i
shifrës së vitit 2007. Përqindja është më e lartë në sektorin e manifakturës (5.3 përqind
në vitin 2010). Në disa aktivitete, numri i ndërmarrjeve është i vogël në terma absolute.
Ato përbëjnë një përqindje të madhe të kompanive të nxjerrjes së naftës (më shumë se
gjysma), në prodhimin e pajisjeve të tjera të transportit, makinerive elektrike dhe
produkte të naftës, si edhe në sektorin energjetik dhe atë të gazit (më shumë se një e
treta). Këto janë aktivitete me intensitet shumë të lartë kapitali, ku SME-të me pronësi
vendase, përgjithësisht janë të rralla.
Në aktivitete të tjera, si p.sh. tregtia me pakicë apo hotelet dhe restorantet, SME-të
vendase janë të shumta në numër dhe dominojnë. Përqindja e ndërmarrjeve të huaja në
ekonominë shqiptare është shumë më e madhe përsa i përket të gjithë treguesve të tjerë,
të ndryshëm nga numri i ndërmarrjeve. Kjo pasqyron faktin që filialet e huaja janë më
70
të mëdha, si përmasa; kanë më shumë të punësuar dhe një xhiro më të lartë për
ndërmarrje sesa kompanitë me pronësi vendase. Shkalla më e madhe dhe me shumë
pushtet ekonomik janë elemente pozitivë që i shtohen strukturës ekonomike vendase,
por ato mund të çojnë në një konkurrencë të pabarabartë me firmat vendase, në veçanti
me SME-të.
Një ndër treguesit më të rëndësishëm të rolit të sektorit të huaj jo-financiar është pjesa
që ai zë në vlerën e shtuar në sektorët ekonomike jo-financiarë të vendit. Me pothuajse
39% të totalit, sektori i huaj jep një kontribut shumë të rëndësishëm në vlerën e shtuar.
Në prodhim, filialet e huaja kontribuojnë pjesën kryesorë, 52%. Të dyja përqindjet janë
rritur në krahasim me vitin 2007. Pra, Shqipëria po kalon përmes një procesi ri-
industrializimi të bazuar tek investimet e huaja. Aktualisht, i gjithë sektori i prodhimit
është ende shumë i dobët dhe struktura e tij dominohet nga aktivitete të një teknologjie
të ulët.
Nga 22 aktivitete prodhimi, filialet e huaja kanë një pozicion mbizotërues në prodhimin
e vlerës së shtuar në tetë industri . Ato përfshijnë industritë që punësojnë një numër të
lartë të fuqisë punëtore si p.sh. prodhim veshmbathjesh dhe artikuj lëkure, si dhe
industritë që përdorin një sasi të madhe kapitali si: prodhimi i mineraleve jo metalorë
(duke përfshirë materialet e ndërtimit) dhe produkte bazë metali. Këto katër industri
janë aktivitetet prodhuese më të rëndësishme të investitorëve të huaj, me 80% të vlerës
së shtuar të prodhimit nga filialet e huaja.
Në industritë e tjera, filialet e huaja dominojnë vlerën e shtuar vetëm në
telekomunikacion. Ato kanë gjithashtu një rol të rëndësishëm me afërsisht 40% të vlerës
së shtuar në miniera dhe ndërtim. Këto janë gjithashtu aktivitetet që kanë një përqindje
të lartë në stokun e investimeve të huaja direkte. Përbërja sektoriale e filialeve të huaja
ndryshon nga ajo e ndërmarrjeve shqiptare. Tipari kryesor dallues është përqindja e
lartë e filialeve të huaja në sektorin e manifakturës, pavarësisht nga përqindja relativisht
e vogël që zë sektori i manifakturës në të gjithë rezervën e investimeve të huaja direkte.
Përsa i përket punësimit, përqindja e të punësuarve në filialet e huaja është 18 përqind
për të gjithë ekonominë në tërësi, por shumë më e lartë në manifakturë (39 përqind)
Përqindja e punësimit është relativisht e vogël në krahasim me përqindjen e xhiros që
71
është shenjë e prodhimtarisë më të lartë të krahut të punës së sektorit të huaj (gjithashtu
këtu duhet theksuar që të dhënat mbi punësimin janë për tu marrë me rezervë në
kuptimin që bujqësia përfshin rreth 46-50% të të punësuarve në të gjithë vendin. E
gjithë popullata mbi 16 vjeç konsiderohet e punësuar. Kështu që forca e punës e
papërfshirë në sektorë të tjerë, konsiderohet e punësuar në bujqësi). Një numër më i
lartë investimesh të huaja direkte mund të rezultojë në xhiro më të lartë dhe
produktivitet më të lartë të krahut të punës, por jo domosdoshmërisht në nivele më të
larta punësimi.
Përsa i përket produktivitetit të krahut të punës, në sektorin e -huaj në krye qëndrojnë
industritë me aktivitete intensive kapitali, si p.sh. mineralet jo-metalikë, metalet bazë
dhe makineritë në përgjithësi. Të gjitha këto tipare pozitive të sektorit të huaj
mbështesin politikat shtetërore të orientuara drejt IHD-ve në manifakturë. IHD-të në
këtë sektor mund të ndikojnë në veçanti në nxitjen e zhvillimit. Problemi i përthithjes
së kompanive vendase nuk ekziston duke qenë se ato ose mungojnë ose luajnë një rol
të kufizuar në disa industri. Por duhet të ketë rregullore uniforme, për të siguruar
konkurrencë të ndershme dhe njohjen e rregullave të saj.
Xhiroja e filialeve të huaja përfaqëson 29 përqind të totalit, por në sektorin e
manifakturës kjo shifër është shumë më e lartë, 51 përqind. Të dyja përqindjet janë me
1-2 pikë përqindjeje më lartë nga dy vite më parë. Pjesa dërrmuese e xhiros së
ndërmarrjeve të huaja sigurohet nga katër aktivitete kryesorë ekonomike, që janë:
manifaktura, transporti dhe telekomunikacionet, ndërtimi dhe tregtia. Në sektorin e
manifakturës, ato janë shumë të rëndësishme në industrinë e duhanit, produkteve të
naftës, metaleve bazë dhe pajisjeve të tjera të transportit dhe përgjigjen për pothuajse
të gjithë produktin e vendit. Në një shkallë të madhe kjo është rezultat i privatizimit dhe
politikave koncensionare të qeverisë. Aktiviteti i investimeve të filialeve të huaja shkon
në gjysmën e vlerës së të gjitha investimeve të kryera në Shqipëri.
Shpenzimet për investime për njësi të xhiros janë më të larta në sektorin e ndërmarrjeve
të huaja, sesa mesatarja për të gjithë ekonominë shqiptare në tërësi. Rritja e investimeve
si pasojë e një gatishmërie më të madhe nga ana e firmave të huaja për të investuar është
një avantazh i qartë që rrjedh nga Investimet e Huaja Direkte. Sidomos pas
privatizimeve nga kompanitë e huaja, investimet janë rritur ndjeshëm në fushën e
72
telekomunikacioneve. Përqindja në investime në manifakturë është më e vogël sesa
përqindja e tyre në investime në të gjithë ekonominë si e tërë në vitin 2010. Gjithashtu,
gatishmëria e filialeve të huaja për të investuar në sektorin e manifakturës është më e
ulët sesa i gjithë sektori i huaj i marrë si i tërë. Ky i fundit mund të përbëjë rrezik për të
ardhmen, me rritjen e kostove të prodhimit dhe me lindjen e nevojës për zhvillime
teknologjike. Politikat e nxitjes së IHD-ve mund t’u adresohen kompanive të huaja të
manifakturës, që janë të stabilizuara mirë në ekonominë shqiptare, më qëllim
modernizimin, rritjen e investimeve dhe kapaciteteve të kompetencave të filialeve
lokale.
Nga sa më sipër, ndërmarrjet e investimeve të huaja kanë një rëndësi të madhe për
ekonominë shqiptarë përsa i përket prodhimit, punësimit dhe aktiviteteve të investimit.
Ato përmirësojnë produktivitetin e krahut të punës dhe gatishmërinë për investime, gjë
që mund të rrisë konkurrueshmërinë në rang ndërkombëtar. Shpërndarja e ndërmarrjeve
të investimeve të huaja në Shqipëri sipas sektorëve të ekonomisë nuk është uniforme.
Ka sektorë që kanë një pjesëmarrje të lartë të ndërmarrjeve të huaja duke treguar një
dobësi të vendasve dhe varësi të ekonomisë gjithashtu.
73
KREU VI
Instrumentet dhe efektet e politikës fiskale
Përmes politikës fiskale, shteti mund të ndikoj drejtpërdrejtë në ekonomi. Kur ai vendos
për taksat që i grumbullon, transfertat, të mirat dhe shërbimet që i blen, financimin
deficitar, në fakt angazhohen në politikën fiskale. Çfarëdo ndryshimi në nivelin e këtyre
instrumenteve ka efekt të drejtpërdrejta në rrjedhat e përgjithshme ekonomike.
Përmes instrumenteve të politikës fiskale ndikohet në punësim dhe nivel të çmimeve,
në rishpërndarjen më të mirë të të ardhurës dhe pasurisë, në shtimin ekonomik, në rritjen
e kursimit, në nivelin e investimeve, në çështjet e edukimit, arsimit, kulturë dhe
shëndetësi.
6.1. Veprimi i politikës fiskale në shtimin ekonomik
Masat e politikës fiskale mund të orientohen në përballimin e vështirësive
afatshkurtra të nxitura nga rrjedhat e dëmshme në ekonomi dhe përmirësimin e tyre,
respektivisht eliminimin e shkaktarëve të atyre rrjedhave dhe vendosjen e stabilitetit me
masat e politikës stabilizuese. Përveç në rrjedhat afatshkurtra, politika fiskale mund të
orientohen edhe në rritjen afatgjate të BPV respektivisht të ardhurës për banor. Në këtë
rast bëhet fjalë për normën e shtimit ekonomik.
Rritja ekonomike matet kryesisht me rritjen e BPV brenda një periudhe të caktuar.
Kjo rritje do të thotë njëkohësisht rritje e shpenzimeve dhe të ardhurave publike,
përmirësim i kushteve jetësore dhe ngritje e standardit të jetës.
Me masat e politikës ekonomike dhe të politikës fiskale tentohet arritja e një norme
optimale e matur e shtimit ekonomik e jo ajo maksimale. Norma maksimale arrihet me
punësim të plotë të të gjithë faktorëve të prodhimit. Por kjo do të ishte e pamundur në
praktikë. Me rastin e hartimit dhe formulimit të politikës fiskale duhet marrë parasysh
edhe faktorë tjerë si ruajtja e ambientit jetësor. Prandaj, nuk mund të bëhet fjalë për një
punësim të plotë të të gjithë faktorëve të prodhimit në kushte ideale. Norma optimale e
rritjes ekonomike do të thotë shfrytëzim i faktorëve të prodhimit duke marrë parasysh
edhe faktorë tjerë me ndikim në interesat e përgjithshme shoqërore.
74
Meqë BPV rritet me rritjen e angazhimit të faktorëve të prodhimit dhe me
shfrytëzim më të mirë të tyre, atëherë ndër masat e politikës fiskale në drejtim të nxitjes
së shtimit ekonomik mund të numërohen ato që kanë ndikim në rritjen e produktivitetit
të punës dhe shfrytëzimin më të mirë të kapitalit, në përparim teknologjik dhe
shfrytëzim më të mirë të faktorëve të prodhimit, si:
stimulimi i investimeve përmes lehtësive tatimore;
subvencionimi i sektorëve të ndryshëm ekonomik;
rritja e investimeve të infrastrukturës;
nxitja dhe rritja e investimeve në kërkime, edukim dhe trajnim;
heqja e rregullimit të tepërt i cili mund të pengoj zgjerimin e bizneseve.
Debatet publike lidhur me shtimin ekonomik përqendrohen kryesisht në masat të
cilat nxisin investimet, uljen e deficitin buxhetor për të rritur kursimet në vend, rritjen
e shpenzimeve publike në edukim, dhe reformimin e rregullimit shtetëror duke përfshirë
rregullimin lidhur me mbrojtjen e ambientit për shkak të kostos së lartë krahasuar me
dobishmërinë.
6.2. Veprimi i politikës fiskale në punësim dhe nivelin e çmimeve.
Shteti dhe organet tjera publike – juridike disponojnë me një pjesë të rëndësishme
të të ardhurave kombëtare. Ato paraqiten në anën e kërkesës në treg dhe drejtpërdrejtë
blejnë mallra dhe paguajnë për shërbimet që i shfrytëzojnë, njësoj si dhe subjektet
jopublike. Nga të ardhurat publike shteti paguan pensionet, kompensimet në kohën e
papunësisë, dhe ndihma të tjera sociale me të cilat ndikon në rritjen e fuqisë blerëse të
atyre që i shfrytëzojnë këto pagesa. Kështu, shteti ndikon edhe indirekt në rritjen e
kërkesës në treg. Mirëpo, në rritjen e kërkesës ndikon edhe ulja e ngarkesës tatimore të
tatimpaguesve, lehtësitë dhe përjashtimet tatimore. Me uljen e ngarkesës tatimore rritet
fuqia blerëse e tatimpaguesve që për rezultat ka rritjen e kërkesës agregate.
Në kushtet e punësimit të plotë, rritja e kërkesës agregate nuk ndikon në rritjen e
prodhimit dhe numrit të të punësuarve. Në këtë rast, rritja e kërkesës do të rezultonte
me rritjen e nivelit të çmimeve. Për të penguar rritjen e nivelit të çmimeve duhet të
zvogëlohet kërkesa deri në nivelin e duhur (të ofertës). Kërkesa agregate zvogëlohet me
75
reduktimin e transfertave publike, zvogëlimin e aktiviteteve publike, rritjen e ngarkesës
tatimore dhe heqjen e lehtësive dhe përjashtimeve nga tatimi. Të gjitha këto masa që
ndërmerren me qëllim të zvogëlimit të shpenzimeve publike dhe rritjes së të ardhurave
publike janë të njohura si masa të politikës restriktive apo kontraktive fiskale.
Nëse, kërkesa agregate është më e vogël se oferta, prapë vjen deri të ndryshimi i nivelit
të çmimeve, që d.m.th. çmimet ulen. Për të vendosur baraspeshën, shteti duhet t’i
orienton politikat fiskale në rritjen e kërkesës agregate përmes rritjes së shpenzimeve
dhe uljes së të ardhurave publike. Në radhët e shpenzimeve shteti rrit dhëniet sociale,
hap vende të reja pune, rrit aktivitetin investues dhe zvogëlon barrën tatimore. Këto
masa ndikojnë në rritjen e fuqisë blerëse të qytetarëve e me këtë edhe në rritjen e
kërkesës së përgjithshme dhe njihen si masa të politikës ekspansive fiskale.
Ndërsa, masat neutrale (konjukturale neutrale) të politikës fiskale kanë për qëllim
të ruajnë punësimin e plotë dhe nivelin e duhur të çmimeve. Në këtë rast, shpenzimet
publike duhet të caktohen në atë mënyrë që kërkesa të mbetet e pandryshuar.
6.3. Veprimi i politikës fiskale në rishpërndarjen e të ardhurës dhe pasurisë
Përmes politikës fiskale ndikohet në vendosjen e raporteve të dëshiruara në fuqinë
ekonomike të qytetarëve. Duhet theksuar se këtu shteti nuk ka për qëllim të ndikon në
barabarësinë e qytetarëve sa i përket fuqisë ekonomike, sepse kjo mund të ketë pasoja
në humbjen e motivimit që me punë më të mirë e me përpjekje më të mëdha dhe me
përgjegjësi të madhe në vendin e punës, të realizohen të ardhura më të larta respektivisht
pasuri. Nga ky këndvështrim varen edhe masat të cilat duhet ndërmarrë për vendosjen
e raporteve të caktuara në të ardhurat dhe pasurinë.
Dallimet në lartësinë e të ardhurave mund të zvogëlohen përmes: a) aplikimit të
normave tatimore progresive në të ardhurat; b) lehtësive dhe përjashtimeve nga barra
tatimore e tatimpaguesve me të ardhura të ulëta; c) aplikimit të tatimit diferencial në një
pjesë të të ardhurave, ashtu që tatimpaguesit me të ardhura më të larta të ngarkohen me
një përqindje më të madhe të tatimit.
76
Në rishpërndarjen e të ardhurave ndikohet edhe përmes shpenzimeve publike si
instrument i politikës fiskale përmes formave të cilat shtojnë përkujdesjen më të madhe
ndaj kategorive me të ardhura të ulëta. Me rastin e vlerësimit të masave, gjithherë duhet
marrë parasysh ndikimi i tatimeve indirekte. Veprimet apo efektet regresive të këtyre
tatimeve janë më të mëdha sa më i madh të jetë numri i produkteve dhe shërbimeve të
tatuara, sa më e madhe të jetë ngarkesa tatimore dhe sa më i vogël të jetë seleksionimi
i produkteve dhe shërbimeve në qarkullim.
Në shpërndarjen më të drejtë të pasurisë ndikohet përmes këtyre masave të politikës
fiskale: a) aplikimi i tatimeve në trashëgimi dhe dhurata si dhe tatimi real në pasuri; b)
ofrimi i çmimeve më të ulëta të materialit ndërtimor për kategorinë me të ardhura të
ulëta; c) lirimi i përkohshëm nga tatimi; d) shitja e parcelave tokësore që janë pronë e
shtetit me kushte të volitshme; e) dhe masa që ndikojnë në rritjen e kursimit.
6.4.Efekte tjera të aplikimit të instrumenteve të politikës fiskale
Instrumentet e politikës fiskale mund të aplikohen edhe për qëllime tjera si në
fushën e politikës së edukimit, arsimimit, për qëllime demografike, kulturore,
ndërtimore, shëndetësore dhe komerciale. Shteti paraqitet si punëdhënës në ndërmarrjet
publike, në administratën publike, në organet e ruajtjes së rendit dhe sigurisë. Përmes
politikës doganore, shteti rrit eksportin dhe zvogëlon importin, e me këtë zvogëlon
deficitin në bilancin e pagesave dhe përmirëson vlerën e valutës kombëtare. Me
politikën fiskale ndikohet edhe në zhvillimin regjional dhe në përmirësimin e strukturës
ekonomike.
77
Konkluzione:
Ndërhyrja e shtetit në rrjedha ekonomike përmes politikës fiskale arsyetohet me
rregullimet e bëra në drejtim të mënjanimit të dukurive që bëhen pengesë për
ruajtjen e mirëqenies së përgjithshme të shoqërisë. Këto dukuri lidhen me
veprimin joperfekt të tregut në: mbrojtjen e shtresave të varfra të shoqërisë,
krijimin e vendeve të punës, evitimin e monopoleve dhe rritjen e konkurrencës së
mirëfilltë, rishpërndarjen më të drejtë të pasurisë, e tjerë.
Politika fiskale përbënë një komponentë të politikës ekonomike shtetërore që
shfrytëzohet për qëllime makroekonomike për ta ndikuar nivelin e produktit,
punësimit dhe çmimeve.
Politika fiskale shtrënguese aplikohet për të mbyllur hendekun e ekspansionit në
atë mënyrë që ndikohet në uljen e kërkesës agregate përmes shkurtimit të
shpenzimeve publike. Ndërsa, hendeku i recesionit mbyllet përmes ekspansionit
fiskal duke rritur shpenzimet publike për të ndikuar në rritjen e kërkesës agregate.
Çështja e deficitit buxhetor dhe mbulimi i tij përbënë problem të veçantë meqë
lidhet drejtpërdrejtë me inflacionin si dukuri me efekte negative në ekonomi, dhe
nivelin e kursimit të popullsisë i cili është i domosdoshëm për investime në të
ardhmen.
Jo rrallë ngjan që shteti del i paaftë në drejtimin e politikës fiskale qoftë për shkak
të informacioneve jo të sakta apo parashikimeve të gabuara lidhur me efektet që
rezultojnë nga masat dhe veprimet e ndërmarra për arritjen e objektivave të
politikës fillake. Një tjetër arsye e dështimit është moskoordinimi i politikës
fiskale me politikën monetare, duke vepruar gjatë gjithë kohës si ngulfatës në
rezultate të njëra tjetrës.
78
REFERENCA
[1] http://www.bankofalbania.gov –Banka e Shqipërisë
[2] http://www.instat.gov.al - Instituti i Statistikave INSTAT
[3] http://www.tatime.gov.al –Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve
[4] Raportet mbi Investimet e Huaja Direkte