neft-qaz qurĞularinin korrozĠyadan mÜhafĠzƏsĠ · 2016-08-12 · z.s.musayev, k.m.mƏmmƏdov,...

156
Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ BAKI-2011

Upload: others

Post on 07-Feb-2020

161 views

Category:

Documents


23 download

TRANSCRIPT

Page 1: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV,

V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV

NEFT-QAZ QURĞULARININ

KORROZĠYADAN

MÜHAFĠZƏSĠ

BAKI-2011

Page 2: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV,

V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV

NEFT-QAZ QURĞULARININ

KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

Dərs vəsaiti

Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin

Elmi-Metodiki Şurasının 15.XI. 2011-ci il

və “ST və MKS” fakültəsinin Elmi Şurasının

19.X. 2011-ci il tarixli (protokol 1)

qərarı ilə çap olunur.

BAKI-2011

Page 3: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

Rəy verənlər: Eyvazov Eyvaz Mülki oğlu – texnika elmləri

doktoru, Azərbaycan Hidrotexnika və

Meliorasiya İnstitutu Elm-İstehsalat Birliyinin

“Drenaj” laboratoriyasının müdiri.

Aslanov Lətif Firudin oğlu – texnika elmləri

namizədi, “NeftqazLayihə” Elmi-Tədqiqat və

Layihə İnstitutunun “Texniki”şöbəsinin müdiri.

Zərbəliyev Mansur Sabir oğlu – texnika

elmləri namizədi, Azərbaycan Memarlıq və

İnşaat Universitetinin “HTQ və ekologiya

mühəndisliyi” kafedrasının dosenti

Elmi redaktor: Mansurov Məhəmmədəli Səfər oğlu - texnika

elmləri namizədi, Azərbaycan Memarlıq və

İnşaat Universitetinin “HTQ və ekologiya

mühəndisliyi” kafedrasının dosenti

Z.S.Musayev, K.M.Məmmədov, V.V.Məmmədova,

A.Ə.Mürsəlov. “Neft-qaz qurğularının korroziyadan

mühafizəsi” Dərs vəsaiti, Bakı, “Təhsil”NPM, 2011, 164 səh.

Dərs vəsaitində korroziyanın növləri, müxtəlif mühitlərdə rast

gəlinən korroziyalar, radiasiya təsirindən dağılma nəticəsində korroziya

çatlaması, korroziya prosesində atmosfer tiplərinin nəzərə alınması,

rütubətin bu prosesə təsiri, qrunt mühitində, müxtəlif su mühitlərində

korroziya prosesinə baxılmışdır. Bununla yanaşı maqnit sahəsinin təsiri,

inhibitorlar, lak – boya və polimer örtüklər, onlara qoyulan tələblər

verilmişdir. Müasir dəniz neft-qazmədən hidrotexniki qurğularının metal

konstruksiyalarının korroziyası və mühafizəsi izah edilmişdir.

Dərs vəsaiti Təhsil Nazirliyinin təsdiq etdiyi proqram əsasında

yazılmışdır və 050605–“Dəniz neft-qaz hidrotexniki qurğularının tikintisi”

ixtisası üzrə təhsil alan tələbələr üçün nəzərdə tutulmuşdur. Dərs

vəsaitindən eləcə də elmi – tədqiqat və layihə institutlarında çalışan

mütəxəssislər istifadə edə bilərlər.

Page 4: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

MUSAYEV ZAKIR SƏMƏD oğlu

MƏMMƏDOV KAMRAN MƏMMƏD oğlu

MƏMMƏDOVA VÜSALƏ VAQIF qızı

MÜRSƏLOV AQIL ƏLI oğlu

NEFT-QAZ QURĞULARININ

KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

Page 5: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

3

Korroziya haqqında ümumi məlumat

Korroziya – latınca «Corrosio» sözündən götürülüb, mənası

yeyilmə, dağılma deməkdir. Metalların korroziyası – onların

kimyəvi, elektrokimyəvi, biokimyəvi təsir nəticəsində dağılaraq

yararsız hala düşməsidir. Konstruksiyanın sərbəst enerjisinin

azalması hesabına metalların termodinamiki davamsızlığ baş

verir. Konkret şəkildə korroziya– xarici mühitin təsiri ilə metal və

ərintilərinin dağılması deməkdir.

Bəzi metallarda dağılma prosesi təkcə metalın səthində

deyil, onun daxilində də baş verir. Bu isə metalın kristal qəfəsinin

dağılması ilə nəticələnir və metal özünəməxsus xassələri itirir.

Metalın tərkibində qarışıqlar çox olanda onun səthində qalvanik

cütlərin yaranması nəticəsində kiçik nöqtələr əmələ gəlir və

pittinq korroziyası baş verir, metal dağılmaya məruz qalır.

Korroziya nəticəsində müxtəlif ölkələrin iqtisadiyyatına

dəyən ziyanı bir neçə misalla göstərək: Le Metayepin məlumatına

görə 1953 – cü ildə Norveç iqtisadiyyatına korroziyadan dəyən

ziyan 180 milyon markaya çatırdı. 1964 – cü ildə Fransanın dəniz

qurğularına dəyən zərər 80 milyon frank olmuşdur. Hər il Avstra-

liyada bioloji korroziyadan dəyən zərər 25milyon dollar, Yeni Ze-

landiyada 5 milyon dollar təşkil edir. ABŞ –da bioloji örtüyün

gəmiçiliyə vurduğu ziyan ildə 10 milyon, yeraltı borularda sulfat

reduksiyaedici mikrobların vurduğu ziyan isə ildə 500-

2000milyon dollara çatır. Məşhur Eyfel qülləsini korroziyadan

qorumaq üçün hər üç ildən bir 70 ton xüsusi lak-boyaq maddəsi

istifadə edilir.

Ümumiyyətlə, metalın adi və korroziyaya uğramış səthləri

kəskin fərqlənir. Lakin elə korroziyalar var ki, onu adi gözlə

görmək mümkün olmur. Bu kristalarası korroziya (metalın

kövrəkləşməsi) adlanır və metalı təşkil edən kristal qəfəsin

pozulması ilə baş verir. Müxtəlif ekoloji şəraitlərdə – suda, atmos-

ferda, torpaqda, turşuda, qələvidə metalların korroziyaya uğraması

müşahidə olunur. Elektrokimyəvi korroziya prosesi metal – mühit

Page 6: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

4

sərhəddində ikiqat elektrik təbəqəsinin əmələ gəlməsi nəticəsində

baş verir.

Bəzi hallarda kimyəvi təsir fiziki dağılma ilə müşahidə

olunur. Bu korroziya erroziyası və ya frettinq-korroziya adlanır.

Dəmir və onun ərintilərinin korroziyası zamanı əmələ gələn

oksidlərinin hidratlaşmış korroziya məhsullvarı hesabına

paslanma olur. Əlvan metallar korroziyaya uğrayır, lakin

paslanmır.

Çeşidli korroziya prosesi dağılmanın xüsusiyyəti və

yaranma şəraitinə görə təsnifatlanır. Baş vermə şəraitinin

müxtəlifliyinə görə korroziya prossesini aşağıdakı növlərə bölmək

olar:

- qaz korroziyası –– metal materialların səthində atmosferdə

olan qızmış qazların hesabına gedən korroziya;

- atmosfer korroziyası –– metal və polad materialların

səthində atmosferdə olan nəmli qazlardan gedən korroziya;

- maye korroziyası –– şirin və duzlu sularda baş verən

korroziya;

- yeraltı korroziya –– torpaqda və qrunt təbəqələrində olan

korroziya;

- quruluş korroziyası –– metal materialların qeyri – bircins

olması zamanı baş verən korroziya;

- azmış və xarici cərəyan hesabına korroziya;

Коррозийа щесабына баш верян даьылмалар хцсусиййятиня эюря ики йеря айрылыр. 1) цмуми вя йа там коррозийа; 2) йерли йяни метал сятщин айры –айры щиссяляриндя баш верян коррозийа.

Цмуми вя йа там коррозийа просеси цч йеря айрылыр: 1. мцнтязям – коррозийа металын бцтцн сятщи бойунъа бя-

рабяр сцрятля эедир. Мясялян, карбонлу поладын сулфат туршу-сунда (Щ2СО4) коррозийасы;

2. гейри-мцнтязям – коррозийа металын мцхтяляиф сятщля-риндя гейри-бярабяр сцрятля эедир. Мясялян, карбонлу поладын дяниз суйунда коррозийасы;

3. сечмя –хялитя вя йа яринтинин йалныз бир гурулушу коррозийа нятиъясиндя даьылыр. Мясялян, чугуну тяшкил едян

Page 7: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

5

феррит гурулушунун даьылмасы. Йерли коррозийа лякялярля (латунун дяниз суйунда

коррозийасы), хораларла (поладын грунтда коррозийасы), нюгтялярля (пасланмайан поладын дяниз суйунда коррозийасы), кристаллар арасы (турш мцщитдя пасланмайан поладын корро-

зийасы), цлэцъвари (гайнаг тикишляринин коррозийасы) мцшащидя олунур.

Коррозийа щесабына баш верян иткилярин тяснифаты. Коррозийа проблеминин арашдырылмасы цч эюстяриъи ясасында тяйин едилир. Биринъи игтисади бахышдыр ки, мягсяд нефт чянляринин, истилик газанхана чянляринин, эямилярин, кюрпцлярин, бору кямярля-ринин, дяниз гурьуларынын вя конструксийаларынын вя с. коррозийа нятиъясиндя мадди хярълярин азалдылмасыны арашдырмагдыр. Икинъи коррозийа нятиъясиндя даьылараг ири щяъмли гязалар тюрянмямяси цчцн аваданлыгларын вя гурьуларын етибарлылыьыны йцксялтмякдир. Атом електрик стансийаларында, радиоактив туллантыларын басдырылмасы систесиндя, нефт чянляриндя, хам нефт вя нефт мящсулларын нягл едян бору вя аваданлыгларда конструксийанын етибарлыьы ян ваъиб шяртдир. Цчцнъц метал фондунун горунмасыдыр. Йер кцрясиндя метал ещтийатлары мящдуддур вя коррозийа нятиъясиндя метал даьылмасы ялавя су вя енержи иткисиня сябяб олур.

Коррозийадан тюрянян иткиляр бирбаша вя долайы олмагла икиийеря айрылыр:

- Бирбаша иткиляря зядялянмиш конструксийанын айры- айры щиссяляляринин дяйишдирилмяси хярчи, йарарсыз щала дцшмцш механизмляр вя йа онларын даьылмыш елементляринин явязлянмяси аиддир. Америка БИрляшмиш Штатларынын Милли Стандартлар Бцросунун мялуматына ясасян бирбаша иткилярин иллик дяйяри тягрибян 70 милйард доллар вя йа цмуми милли мящсулун 4,2% тяшкил едир. Щесабламалар эюстярир ки, коррозийа ялейщиня мцщафизя тядбирляриндян тякминляшмиш вя мцтямади шякилдя истифадя олунарса бу зяряри 15% азалтмаг олар.

-Долайы иткиляря ашаьыдакылар аиддир:

Page 8: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

6

1. Тяъщизат дайанмалары – нефт кямяриндя коррозийа уьрамыш боруларын дяйишдирилмяси заманы дайанма Бейнялхалг Биржа гиймятиня эюря саатда 20000 доллар, бюйцк бир електрик стансийасынын коррозийа нятиъясиндя даьылмыш конденсаторунун дяйишдирилмяси ися эцн ярзиндя 50000 доллар зяряр веря бияр;

2. Тямиз мящсулун итирилмяси – бурайа коррозийадан зядялянмиш системдян газын, нефт вя йа нефт мящсулларынын, тямиз суйун тямирарасы дюврдя сызмасы аиддир. Газын, нефт, нефт мящсулларынын, сызмасы хам мящсулун иткиси иля бярабар йаньын вя йа партлайыш кими аьыр фясадлар да тюрядя биляр. Беля щаллар яразинин еколожи сабитлийинидя ъидди тящлцкядя гойур

3. Аваданлыьын мящсулдарлыьынын ашаьы дцшмяси вя йа эцъ иткиляри – истиликханаларда коррозийа мящсулунун йыьылмасы нятиъясидя истилик мцбадиляси сятщляринин истиликкечирмяси азалыр. Боруларда ярпин йыьылмасындан кечидлярин ен кясикляри кичилир вя насосларын эцъцнцн артырылмасы мяъбуриййяти йараныр.

4. Тямиз хаммалын чирклянмяси – чох аз мигдарда мис латун вя йа мис борунун коррозийасы заманы сабун щазырланан системин ичярисиня дцшярся, бцтюв бир партийа сабуну тяляф едя

биляр. Мисин дузлары сабунун кющнялмясиня вя бунунла да онун сахланма мцддятинин гысалдылмасына сябяб олур. Гурьушун материаллардан щазырланан аваданлыглар (зярярли гурьушун дузларына эюря) гида мящсулларынын щазрырланмасы вя сахланылмасында истифадя олуна билмяз. Гурьушун борулардан кечмиш тямиз, йумшаг су ичмяк цчцн тящлцкяли сайылыр. 5. Деталларын, конструксийаларын, гурьуларын

лайищяляндирилмясиндя коррозийанын бурахылабилян гиймяти – коррозийанын сцярти намялум олдугда вя онунла мцбаризя там айдын олмадыгда оптимал лайищяляндирмя апармаг чох чятиндир. Коррозийанын сцряти щаггында етибарлы мялуматлар гурьунун лайищяляндирилмяси вя тикиниси заманы артыг метал сярфини хейли азалдыр. Коррозийанын бурахыла билян гиймятинин дцзэцн тяйини йералты нефт вя нефт мящсулларын нягл едян бору кямярляринин лайищяляндирилмяси вя чякилиши заманы артыг метал сярфини хейли азалдыр.

Page 9: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

7

Бязи щалларда долайы иткиляр тякъя мадди зийанла гиймятляндирилмир. Мясялян коррозийа нятиъясиндя автомиобиллярдя, тяййарялярдя, гатарларда баш верян гязалар инсан тяляфаты иля нятиъялянир.

Ы ФЯСИЛ. КОРРОЗИЙАНЫН НЮВЛЯРИ

Йериндян, истисмар шяраитиндян, мцщитля ялагясиндян асылы

олмайараг, тябиятдя олан металлар, онларын яринтиляри вя хялитяри йа кимйяви, йа да електрокимйяви коррозийайа мяруз галырлар. Коррозийа уьрайан метал мцщитин агрессив тяркиб щиссяси иля реаксийа эиряряк кимйяви бирляшмя ямяля эятирирся, буна кимйяви коррозийа дейилир. Беля коррозийа ясасян йцксяк темпратурда газларда вя електролит олмайан мцщитдя ямяля эялир.

Електрокимйяви коррийазада оксидляшмя – редуксийа реак-сийасы баш верир. Бу ися метал атом електронунун коррозийа мцщитиндяки оксидляшдириъийя (молекула, атома) кечмяси иля ня-тиъялянир. Истянилян коррозийа просеси ашаьыда эюстрилян оксид-ляшмя – редуксийасы реаксийасы шякилиндя эедир:

Me Me nen ; Ox ne d Re

Бурада: Ме – метал; Ох, Ред– маддянин коррозийа мцщи-тиндя малик олдуьу оксидляшмя вя редуксийа формасыдыр.

Електрик ъяряйаны кечирмяйян мящлулларда комйяви корро-зийанын ямяля эялмясиня мисал олараг, йцксяк температурда (200-4000Ъ) судан тямизлянмиш нефти, онун емал олунмуш мящ-сулларынын, су иля гатышыьы олан щидроэен-сулфидин (Щ2С) металла кимйяви тясириндян ямяля эялян коррозийасыны эюстярмяк олар.

Кимйяви коррозийа нятиъясиндя ямяля эялян коррозийа мящ-сулу билаваситя коррозийайа уьрайан сащядя топланыр. Бу за-ман щямин мящсулун металын бцтюв, сых вя мясамясиз юртцк ямяля эятирярся, коррозийанын сцряти эетдикъя азалар.

Електрокимйяви коррозийа, металларын електрик кечирян мцщитиндя гаршылыглы тясири нятиъясиндя юз – юзцня даьылмасыдыр.

Page 10: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

8

Коррозийанын ян эениш йайылмыш типи електрокимйяви корро-

зийадыр. Бу коррозийа судан, дузун сулу мящлулундан, туршу-дан, гялявидян, бир сюзля електролитин типиндян асылы дейил. Елек-трокимйяви коррозийада електролитин мигдары да щеч бир рол ой-намыр. Чцнки коррозийаны гатылыьы он милли микрон олан рцтубят тягяси дя ямяля эятиря билир. Електрокимйяви коррозийанын ямяля эялмя сябяби металын коррозийа шяраитидя термодинамики ъящят-дян дяйишкян олмасыдыр. Електрокимйяви коррозийайа щидро-техники гурьулары, эямиляр, йералты бору кямярляри, туршу вя гя-ляви мцщитиндя ишляйян аваданлыглар мяруз галырлар.

1.1 Електролитлярдя коррозийа Електролитлярдя коррозийа, ян чох йайылмыш коррозийа

нювляриндян бири олмагла, тябии суларын вя сулу мящлулларын метал конструксийалара тясири нятиъясиндя баш верир. Електролитляр мцхтялиф олдуьу кими, онларын коррозийа просесиндяки ролу да мцхтялифдир. Металларын гяляви мцщитдяки коррозийасы електро-кимйяви коррозийайа аиддир.буна мисал олараг натриум-щидрооксидин (НаОЩ) 1-3 нормал гатылыьында баш верян кор-розийа просесини эюстярмяк олар. Гайнанмыш суда НаОЩ –ын мигдары 3% - дян чох олдугда металларын коррозийасы щидро-эенин айрылмасы иля ашаьыдакы реаксийа цзря эедир:

2422 )(22 HOHFeNaOHNaOHFe

НаОЩ-ын 7000Ъ –дя щялл олмасы иля На3Фе2О3 ямяля эялир вя дямир -2 оксидя (ФеО)гядяр парчаланыр. Оксиэен олмайан гяля-ви мцщитдя ъяряйан сыхлыьынын йцксяк гиймятиндя анодун по-лйаризасийасы заманы алтывалентли дямир бирляшмяси – гырмызы фер-рит ямля эялир. Оксиэенли гяляви мцщитдя дямирин коррозийасы ок-сиэенин деполйаризасийасы иля вя йа щялл олан оксиэенин иштиракы иля эедир.

Аерасийа, йцксяк температур вя йцксяк гатылыглыглы хлорун иштиракы, коррозийа сцрятини артырыр. Гайнамыш НаОЩ-ын10%-дян

Page 11: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

9

артыг гатылыьында полад да коррозийайа уьрайыр. НаОЩ –ын 30% ли мящлулунда мцщафизя юртцйцнцн ямяля эялмяси иля коррозийа зяифляйир.

Металларын туршу мцщитиндяки коррозийасы електролитлярдя олдуьу кими, електрокимйяви коррозийанын эинетикасы цзря эе-дир. Л.Л. Файнголд вя Б.М. Новоковски эюстярмишдиляр ки, гаты туршуда металын даьылмасы цчцн ъяряйан сыхлыьы потенсиалын 0,1-0,7В гиймятиндя дямир–сулфатын (ФеСО4) щялл олмасы иля дяйишир. Тяркибиня вя хассяляриня эюря туршулар мцхтялиф олур. Бу сябяб-дян дя бу мцщитдякоррозийайа уьрайан метал конструксийа вя гурьулар да мцхтялиф интенсивликдя даьылмайа мяруз галырлар. Туршу мцщитиндя дямирин коррозийасы щидроэенин деполйариза-сийасы иля эедир вя ашаьыдакы кими йазылыр:

2

2

2

2 2;22;2 HFeHFeHeHeFeFe

Реаксийанын эедишиндя пЩ-ын артмасы реаксийанын електрод потенсиалыны ашаьы салыр вя пЩ=7,5 олдугда щяр ики реаксийанын гиймяти бярабярляшир, дямирин коррозийасы дайаныр.

Гаты туршуларда HFSOHHNO ,, 423 коррозийа металларын

пассивляшмяси вя йа туршуларын зяиф дисссосийасы нятиъясиндя ашаьы дцшцр. Дямирин коррозийасы заманы айрылан щидроэен дямиря диффузийа едяряк онда щидроэен кювряклийи йарада билир. мялумдур ки, щидроэен металын тяркибиндян 6000Ъ темпратурда беля чыхармаг мцмкцн дейил. Дурулашмыш туршу мцщитиндя коррозийа просесинин сцряти щялл олмуш оксиэенин вя йа

оксидляшдириъи гатышыьын ( 22 , CuFe ) мигдары иля тяйин олунур.

Коррозийанын сцряти оксиэенин чохалмасы иля артыр. Бу амиля температур вя туршунун щярякят сцряти дя тясир едир.

Хлорид туршусунда (ЩЪл) карбонлу поладын коррозийа сцряти иля щидроэен ионуннун активлийи арасында хятти асылылыг мцшащидя олунур. Сулфат туршусу (Щ2СО4) щидроэен ионунун еквивалент мигдарында ЩЪл кими ейни коррозийа активлийиня маликдир. Оксиэенсиз цзви туршуларда ися дямир коррозийайа даща давамлы олур.

Page 12: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

10

Су, гяляви, туршу мцщитляриндя коррозийа просесляри эюстярир ки, беля мцщитлярдя нидроэенин ролу чох бюйцкдцр. Бу елемент ян аз електрон сайына маликдир вя дцнйа евинин ясас « кярпиъи» щесаб олунур. Щидроэен щям цзви, щям дя гейри-цзви ктмйяви бирляшмялярин тяркибиндя иштирак едир. Онун протону даща фяалдыр, нцвя ятрафында електронлары йохдур вя ионларынын юлчцсц башга елементлярин ионларындан 100 000 дяфя кичикдир. Електрон олмайанда протонун башга молекулларла гаршылыглы тясири садяляшир, бир бирляшмядян диэяриня кечяндя манеялярин сайы азалыр.

Металын тяркибиндя щидроэен кювряклик йаратмагла микроскопик йарыг ямяля эятирир. Щидроэен металын тяркибиня яримя просесиндя, хромлашдырма, гайнаг, таблашдырма, щабеля термики емал вахты дахил олур. Металлы щидроэен кювряклийиндян горумаг цчцн щазырда йени тядбирляр ахтарылыр.

Хромлашдырмадан сонра металын тяркибиндян щидроэени металы 2500Ъ гыздырыб, бир мцддят сахламаг йолу иля чыхарырлар. Бу просес заманы щидроэен «дяринликдян» цзя чыхыр вя металдан айрылыр. Бязи просеслярдя металын сятщиня даща чох щидроэен топланараг онун даща тез даьылмасына сябяб олур. Бу щал сцртцнмя нятиъясиндя щидроэенин айрылмасы заманы баш верир. Буна сябяб ися протонунасан кечиъи хассяляриолмасыдыр.

Д.Горкунов вя А. Полйаков юйрянмишляр ки, шималда ме-

таллар даща тез йейилмяйя башлайырлар. Бу онунла изащ олунур ки, сойуг вя нямли щавада щидроэен металларын сятщини даща тез даьыдыр.

Цмумиййятля, металын сятщиндя щидроэен ян чох нямли вя сойуг щалда топланыр. Бу да кеъ-тез юз нятиъясини эюстяряряк, коррозийа иля нятиъялянир.

1.2. Майе ахынын коррозийайа тясири. Кавитасийа ерозийасы

Ширин суларда пЩ-ын гиймяти адятян бюйцк олур. Бу сябяб-

дяндя коррозийанын сцрятиня ян яввял металын сятщиня оксиэени дашыйан майе ахынын сцряти тясир эюстярир. Майе ахынын бюйцк

Page 13: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

11

сцрятиндя гисмян пассивасийа(металлары коррозийадан горумаг цчцн цзяриндя назик оксидляшмиш гат ямяля эятирмяк)цчцн ме-талын сятщиня лазыми мигдарда оксиэен дахил олур. Яэяр бу щал баш верирся, коррозийанын сцряти илкин галхмадан сонра йенидян енмяйя башлайыр (шякил 1.1).

Шякил 1.1. Азкарбонлу полад боруда коррозийайа ахынын сцрятинин

тясири. Тяърцбя 48 саат ярзиндя, 210Ъ апарылмышдыр.

Яэяр суйун ахын сцряти эетдикъя артарса, онда пассивасийа юртцйцнцн вя йа коррозийа мящсулларынын механики даьылмасы коррозийанын сцрятинин бюйцмясиня сябяб олар. Пассивасийаны габаглайан коррозийа сцрятинин илк максимуму, металын сят-щинин кяля-кютцрйцнцндян вя судакы гарышыглардан асылы олан ахын сцрятиндя мцшащидя олунур. Мясялян, дяниз суйунда пас-сивасийа ахынын щеч бир сцрятиндя олмур, коррозийанын сцрятинин артмасы ахынын сцрятинин нязяря чарпмайаъаг дяряъядя азалма-сында беля баш верир.

Майе ахыны атмосфер тязйигиндян ашаьы олан тязйиг облас-тында оларса, метал-майе сярщяддинин сятщиндя партлайан га-баръыглар ямяля эялир. Бу щадися кавитасийа адланыр. Кавитасийа

Ko

rro

ziy

anın

rəti

mm

/il

Page 14: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

12

щесабына металын даьылмасы кавитасийа ерозийасы вя йа кавита-сийа даьылмасы адланыр. Бу заман металны сятщи мясамяли вя «хоралы» олур. Металын коррозийа ерозийасы сырф механики даьыл-ма формасында да ола биляр. Метлаын даьылмасы механики вя кимйяви амиллярин тясири алтындада эедя биляр. Щятта мцщафизя юртцкляри позулдугда беля коррозийа йцксяк сцрятля эедир.

Кавитасийа ерозийасына насосларын роторлары, су иля сойу-

дулан дизел мцщярриклярин силиндрляри мяруз галырлар. Еластики юртцкляр, пасланмайан полад 18-8 (шякил 1.2) кавитасийа ерозий-асына нисбятдя давамлы сайылырлар.

Шякил 1.2. Лабораторийа сынаглары нятиъясиндя металларын

кавитасийа ерозийасына давамлылыьы.

Дизел мцщяррикляринин силиндрлярини даьылмадан еффектив мцщафизя етмяк цчцн сойудуъу суйун тяркибиня 2г/л натриум хромат ялавя едирляр.

1.3.Радиасийа тясириндян даьылма. Эярэинлик алтында

коррозийа чатламасы

Page 15: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

13

Нейтронларын вя йа йцксяк енержили щиссяъиклярля кяскин шцаланма заманы металын кристал гяфяси, дярин сойуг деформасийаны хатырладан дяйишиклийя мяруз галыр. Кристалл гяфясдя бошлуглар ямяля эялир, бу да ашгарлыг компонентляринин вя йа сяъиййяви гарышыгларын диффузийасыны сцрятляндирир. Шцалан-ма просесиндя «температур пики» адланан температурун локал йцксялмяси ола биляр. Температур пикинин ики нювц мювъуддур: гяфясдяки бцтцн атомларын йериндя галмасы иля эядян терминики пик вя атомларын гяфяс дцйцнляри арасында йеринин кючцрцлмяси иля эедян йердяйишдирмя пики.

Металларын коррозийалыьына радиасийанын тясири барядя чох аз шей мялумдур. Шцаланманын коррозийайа тясирини сойуг деформасийайа иля мцгайися едирляр. Шцаланма заманы корро-зийа мцщитиндя локал йердяйишдирмя пики вя кимйяви маддаляр (мяс.: ЩНО3 вя йа Щ2О2) йараныр ки, онларын коррозийайа икинъи дяряъяли тясир эюстярир. Демяли, коррозийа сцряти оксиэен диффу-зийасы иля лимитлянян металларда мющкямлик шцаланмадан сонра да практики олараг дяйишмир. Туршу мцщитиндя шцаланмыш пола-дын коррозийа сцряти артыр, шцаланмыш никелин мющкямлийи ися дяйишмяз галыр.

Полад мцстяви еластиклик щяддиня йахын олан дартылма эя-рэинлийиня мяруз галдыгда вя ейни вахта гаты гяляви вя йа нитрат мящлулу иля тямасда олдугда, онун кристал гяфяс сярщядляри арасында чатлама баш верир. Бу щал эярэинлик алтында коррозийа чатламасы (ЭКЧ) адланыр. Истещсалатда бу просеся илк дяфя бу-хар газанларында раст эялиниб. Бухар газанларынын аралыгларында гайнама заманы суйун гатылыьы эярэинлик алтында коррозийа чатламасы йаратма щяддиня чатыр. Бу заман партлайышла мцша-щидя олунан гяза баш верир. Коррозийа йарадан сябяблярдян бири гяляви олдуьундан бу гяза гяляви кювряклийи адланыр.

Гяляви металлар кювряк олдуьундан онларда эярэинлик алтында коррозийа баш верир. Бу коррозийанын нязяри ясасларыны илк дяфя Дике вермишдир. Сонралар Вабер, Макдоналд вя Лангтин Дикенин нязяри фикирлярини даща да инкишаф етдирмишляр.

Page 16: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

14

Тядгигатлар эюстярир ки, поладын эярэинлик алтында даьылмасы, ясасян хлорлу мящлулларла ялагядардыр. Адятян эярэ-инлик алтында эедян просес металларын кристаларасы коррозийасына сябяб олур. Илк дяфя бу щадися АБШ щярби дяниз донанмасында суалты гайыгларын атом – истилик газанларынын истисмары заманы гейдя алынмышдыр. Мцяййян едилмишдир ки, щямин просесин сябя-би дяниз суйунда хлорун мигдарынын чох олмасыдыр. Бу нюв коррозийада ясас даьыдыъы кими Ъл ролуну илк дяфя Вилйамс эю-стярмишдир. О, мцяййян етмишдир ки, йцксяк температур вя тязйиг алтында пасланмайан поладын даьылмасына Ъл йцксяк га-тылыьы сябяб олур.

Цмумиййятля, пасланмайан поладдан щазырланмыш мцхтя-лиф гурьу вя аваданлыгларын ян чох даьылма ещтималы щям Ъл, щям дя тязйигин йцксяк олдуьу щалларда мцшащидя едилир. Бу нюв коррозийайа сярбяст оксиэенин дя мцяййян гядяр тясири вар. Просесда ясас амил кими заманы вя температуру да эюстярмяк олар. Яэяр металын даьылмасы су гайнайан вахт баш верирся, бу заман температур щямин просесин сцрятлянмясиня кюмяк едир, заман ися коррозийа просесинин интенсивлийини эюстярир.

Бухар газанларынын щазырланмасы тякмилляшдирилдикдян со-нра беля гязайа демяк олар ки, раст эялинмир. Темпратур 2250Ъ– дян йцксяк олдугда газанхана суйунда олан силикатлар вя гялявиляр эярэинлик алтында коррозийа чатламасы просесини сцрятляндирир. Ашаьы темпратурларда ися силикатлар инщибитор ро-луну ойнайырлар. Полад зянъирляр, тросларда эярэинлик алтында коррозийа чатламасына чох мейллидирляр. Мясялян, Портсмутда (Ощайа) 12 ил истисмарда олан кюрпцнцн тяркибиндя 0,7% Ъ олан трослары ясасдан гырылмышдыр. Бунун сябяби ися гырылан щиссясийя тяркибиндя НЩ4НО3 олан йаьыш суйунун йыьылмасы олмушдур.

Механики емал пасланмайан поладларда эярэинлик алтында коррозийа чатламасына мейиллийи артырыр. Аналожи щалы радиасийа цчцн дя тяхмин етмяк олар. Девис вя башгаларынын тядги-гатларында 17%Ър, 11%Ни, 2,5%Мо гарышыьындан ибарят пас-ланмайан полад нцмуня нейтронларла шцаландыгдан сонра гайнар 42% МэЪл2 мящлуланда 1 саат ярзинда даьылмышдыр.

Page 17: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

15

Щалбуки, шцалланмайан ейни нцмунянин даьылмасы цчцн 10 саат лазым олмушдур. Шцаланмадан сонракы даьылма мцддяти, шцаланмадан яввялки заман мцддятиндян фяргли олараг тятбиг едилмиш эярэинликдян (34-152МПа) асылы олур. Бу галыг эярэин-ликлярин шцаланма нятиъясиндя йаранмасы вя хариъи эярэинлийин гисмян ора ялавя олунмасы иля изащ едилир. цзяриндя оксид тябя-гяси иля 20%Ър, 25%Ни, 1%Нб полад нцмуня ня шцаланмадан яввял, ня дя сонра даьылмайа мяруз галмайыб.

Тяърцбяляр эюстярир ки, сойугда дярин деформасийасийалы полад гайнар нитрат мящлулларындаэярэинлик алтында коррозийа чатламасына давамлыдыр.

Эярэинлик алтында коррозийа чатламасынин гаршысыны алмаг цчцн ашаьыда садаланан тядбирлярдян истифадя етмяк лазымдыр:

- Сойуг дярин емал. Карбонлу поладын сойуг йайма цсуси иля галынлыьыны 50% гядяр азалтмагла гайнар нитрат мящлулларын-да эярэинлик алтында коррозийа чатламасына гаршы мющкямлийини артырмаг. Бу мющкямлик 100-2000Ъ теспратурда 1000 саата кими горуна билир.

- Исти емал. Карбонлу полад эярэинлик алтында коррозийа чатламасына гаршы мющкямлийини 9500Ъ –дян 2500Ъ –йя тядриъян сойудулараг алыр. Беля мющкямлик 4000Ъ гыса мцддятли (200 саат) олур. Лакин истисмар темпратуру 3000Ъ–дян ашаьы олду-гдуг поладын эярэинлик алтында коррозийа чатламасына гаршы мющкямлийини 1000 саата кими йцксяля биляр.

- Сятщи пярчимлянмя. Метаылн сятщиндя ону коррозийа чатламасындан мцдафия едян бцтюв вя цмцми коррозийа за-маны даьылмайан сыхылма эярэинлийи йараныр.

-Катод мцщафизяси. Шредер вя Брек мцшащидя етмишдиляр ки, гайнар НаОЩ-На2СиО3 мящлулунда эярэинляшмиш поладын ка-тод полйарланмасы коррозийа чатламасыны нязяря чарпаъаг дя-ряъядя азалдыр вя йа гаршысыны алыр.

- Хцсуси яринтилярдян вя инщибиторлардан истифадя олунмасы. Поладын Ал, Ти, Та, Нб ашгарланмасы ону коррозийа чатлама-сына гаршы давамлы едир, лакин эярэинлик алтында коррозийа чатламасынын гаршысыны алмыр.

Page 18: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

16

60%Ъа(НО3)2+ 3%НЩ4НО3+3%НаЪл мящлулу карборнлу поладын чатламасына гаршы йахшы инщибитор сайылыр.

1.4. Електрокоррозийа

Бу коррозийа електрокимйяви коррозийа нювцня аид олуб, даими ъяряйанын хариъдян тясири нятиъясиндя (азмыш ъяряйанын тяси-риндян) ямяля эялир. Она ян чох електриклянмиш дямир йол хятля-риндя, трамвай йолларында, електролиз сехляриндя, електрик гай-наг апаратларында вя с. йерлярдя раст эялмяк оалр. Азмыш ъяряй-ан ясасян реслярин торпагдан пис тяърид едилмяси, електролиз сех-ляриндя ишлядилян артыг дузун нормадан олмасы илдя електролит кечириъилийинин ямяля эялмяси вя дямир йол релсляринин айры –айры щиссяляринин бир-бириля мющкям бирляшмямяси нятиъясиндя йара-ныр. Йералы су кямярляринин азмыш ъяряйанла коррозийайа уьра-масы тябиятдя тез – тез мцшащидя олунур (шякил 1.3).

Метал борулар вя кабелляр азмыш ъяряйан зонасында олдугда онлар ъяряйанын паралел рабитячиси ролуну ойнайырлар. Буна сябяб онларын торпаьа нисбятян даща бюйцк кечириъилийя малик олмаларыдыр. Електрик ъяряйаны дахил олан йер катод зонасы, чыхан йер анод зонасы, бору вя кабелин орта щисся ися нейтрал зона адланыр.

Шякил 1.3 Метал бору кямяриня азмыш ъяряйанларын тясири

Page 19: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

17

Азмыш ъяряйанын шиддяти 10-200 А арасында олдугда елект-роикоррозийа нятиъясиндя метал гурьуларын даьылмасы сцрятля эедир. Метал гурьуларын изолйасийасы торпагда даьыларкян анод зонасынын айры – айры щиссясиндя ъяряйан сыхлыьы чох бюйцк гиймятя чатыр ки, бу да торпаьын йахшы кечириъилийя иля ялагядардыр.

Яэяр полад анъаг анод сащясиндя даьылырса, онда атмосфер хассяли металлар – Пб, Ал вя с. коррозийа просесинин оксиэенин деполйаризасийасы иля эетдийиндян мцщити гялявиляшдирир вя метал катод сащясиндя даьылыр. Бязи електрокимйяви истещсал сащяляринин електрокоррозийасынын тясириндян щялл олмайан анодлар ялавя анод полйаризасийасы нятиъясиндя даьылыр. Ъл ионунун тясири иля фяаллашан анод просеси дя бу коррозийаны ямяля эятиря биляр. Щ2О2 истещсалында Щ2СО4 електролизи заманы Пт анодларын анод даьылмасы баш верир. Беля ки, 1тон 100% -ли Щ2О2 алмаг цчцн эяряйан сыхлыьынын оптимал – 0,6А/см2 гиймя-тиндя платин даьылмасы 10г/А чата биляр.

Беларус ЕА Метал Полимер Механики Институтунун алимляри сянайе гурьуларынын сцртцнмя нятиъясиндя вахтындан яввял йейи-либ даьылмасынын гаршысыны алмаг мягсяди иля оржинал мцщафизя цсулу тяклиф етмишляр. Бу цсулун кюмяйи иля онлар гурьунун ла-зымсыз бир щиссясиня даими ъяряйан вермякля азмыш електронлары башга сямтя йюнялдирляр. Беля мцщафизя даими нязарят вя енержи тяляб етдийиндян алимляр башга йол сечяряк мяъбури мцщафизя ъяряйаны истещсал етмяйя наил олдулар. Бу сцртцнян сащянин юзцдцр. Щямин сцртцлцб йейилян конструксийайа метал – поли-мер гарышыьы ялавя едилдийиндян сцртцлян сащядя йаранан «елек-тростансийа» истилийи електрик енержисиня чеврилир вя гурьу даьыл-мадан хилас олур.

1.5. Биоложи коррозийа

Ачыг су щювзяляриндя, дянизлярдя, океанларда фяалиййят

эюстярян мцхтялиф организмляр, о ъцмлядян, бактерийалар су иля тямасда олан щяр щансы мющкям бир сятщин цзяриня топланырлар,

Page 20: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

18

нцфуз едир вя чохалырлар. Беля организм топалары биоложи юртцк адланыр. Бу организмляр физики хцсусиййятляриня, кимйяви тярки-биня вя биоложи хассясиня эюря мцхтялиф олуб, мцщитляринин шяраи-тиндян олдугъа асылыдырлар.

Микроорганизмлярин металларын коррозийа просесиня тясири илк дяфя 1891- ъи илдя Щеррат тяряфиндян иряли сцрцлмцшдцр. О, эюстярмишдир ки, гурьушунун (Пб) коррозийсына суйун тясири ола билсин ки, бактерийаларын фяалиййяти нятиъясиндя ямяля эялян ам-монйак, нитрит вя нитратлар сябяб олур. 1910 – ъу илдя Гайнес беля гянаятя эялмишдир ки, дямир вя полад конструксийаларын торпагда коррозийасы бактерийаларын инкишафы иля баш верир.

Еколожи шяраитдян асылы олараг, коррозийа просесиндя мцхтялиф нюв микроорганизмляр иштирак едир. Металларын микроб коррозийасы актуал бир проблем олан биоложи даьылманын бир щис-сясидир.

Биоложи юртцйцн ямяля эялмяси мцряккяб бир просес олуб, 2500-я йахын мцхтялиф микро вя макроорганизмлярин иштиракы иля эедир. Эяминин су алтында галан щиссясиндя чякиси 30 кг/м2 –я чатан биоложи юртцйя тясадцф едилмишдир. Биоложи юртцк су иля эяминин эювдяси арасында сцртцнмя йарадыр. Бу ися ялавя йа-наъаг ишлядилмясиня сябяб олур, истисмар эюстяриъиляри писляшир, лак – бойаг юртцйцнцн даьылмасына вя коррозийанын сцрятлянмяси-ня сябяб олур. Батуми эями тярсанясиндя апарылан тядгигатлар эюстярмишдир ки, дяниз суйунда хялитялярин коррозийайа давам-лыьы ня гядяр йцксяк оларса, онлар биоложи юртцйцн тясириня бир о гядяр аз мяруз галырлар.

Дюврц су тяъщизаты системляриндя биоложи юртцк, микроор-ганизмлярин мяъмусундан ибарят олуб, истилик ишлядиъи апаратла-рын сятщиндя топланыр вя инкишаф едир (шякил 1.4).

Биоложи юртцйцн ясас компоненти бактерийалардыр. Бу юртцк бактерийа тябягясинин ямяля эялмяси иля башлайыр. Бакте-рийалар сцрятля инкишаф етмяк вя чохалмаг хассясиня маликдир. Онлар цчцн ялверишли мцщит оларса бир сутка ярзиндя сайлары

1151012 –йя чатыр. Цмумиййятля, биоложи юртцйцн инкишафы заманы дювр едян су ъанлы организмлярин механики гатышыглары

Page 21: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

19

иля мцяййян гядяр зянэинляшир. Суда биоложи юртцйцн чохалмасыны суйун оксидляшмяси иля мцяййян етмяк олур. Суйун оксидляшмяси ися онун цзвц маддялярля чирклянмя дяряъясини эюстярир. Ейни шяраитдя оксидляшмя ня гядяр чох оларса, биоложи юртцйцн ямяляэялмя интенсивлийи бир о гядяр сцрятли олар.

Шякил 1.4. Мцхтялиф нювлц биоложи юртцкляр (120 дяфя бюйцдцлмцш)

Биоложи юртцк механики гатышыгларын чохалмасы иля ялагядар олараг, ясасян мцнтязям коррозийа елементляри йарадараг нюгтяви коррозийаны интенсивляшдирир. Бязи щалларда сулфатредуксийа едиъи бактерийаларын икишафы иля Щ2С айрылараг нюгтяви коррозийаны сцрятляндирир. Бундан ялавя суда дямирин мигдары 0,2 мг/л-дян чох оланда дямир яшйалар цзяриндя топланан бактерийалар инкишаф едяряк Фе(ОЩ)2-ни Фе(ОЩ)3-я чевирир.

Page 22: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

20

Щазырда ширин су ещтийатларына гянаят етмяк мягсядиля сянайенин бир чох сащяляриндя сойудуъу су системляриндя дяниз суйундан эениш истифадя едилир. Дяниз суйунун агрессивлийи, онда щялл олан дузларын мигдары, ъанлы органимзлярин, щялл олан газларын мигдары, парчаланан цзвц маддялярин варлыьы коррозийа просесинин мцхтялиф олмасы иля сяъиййявидир. Дяниз суйунда биоложи коррозийа сцряти, ясасян микроорганизмлярин вя бактерийаларын билаваситя фяалиййяти вя гаршылыглы тясири иля тяйин едилир (шякил 1.5).

Узун мцддят апарылан тядгигатлар эюстярир ки, дяниз суйундан дюврц су тяъщизаты системляриндя истифадя етдикдя металлар цчцн горхулу олан агрессив биоложи юртцйцн ямяля эялмяси апарат, гурьу, бору вя полад насосларын коррозийасыны даща да сцрятляндирир. Биоложи тябягянин сятщдя гейри-бярабяр пайланмасы нятиъясиндя ямяля эялян бу просес сятщдя електрокимйяви коррозийанын баш вермяси иля изащ олунур. Сянайе су тяъщизаты системлярин-дя биоложи юртцк ясасян 37-390Ъ температур интервалында инки-шаф едир. Су тяъщизаты системля-риндя биоложи юртцк ян чох цстц ачыг сутутарларда, сойудулан истиликдяйишдириъи апаратларын сят-щиндя ямяля эялян коррозийаны сцрятляндирир. Биоложи юртцк су-сойудуъу щиссялярин цзяриндя ямяля эяля билир. Бязи щалларда, суйун йцксяк ахма сцрятиндя сятщя зяиф йапышан биоложи юртцкляр гопараг су боруларына тюкцлцр, насосун ен кясийинин диаметри азалыр, файдалы иш ямсалы ашаьы дцшцр. Бу ися юз нювбя-синдя цмуми техноложи просеся олдугъа мянфи тясир эюстярир.

Шякил 1.5. Дяниз суйунда металын коррозийасы заманы

биоложи юртцйцн тяйин едилмяси;

Page 23: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

21

Биоложи юртцйцн бу мянфи хцсусиййятлярини нязяря алараг онун физики- кимйяви вя биоложи тяркибини юйрянмяк мягсяди иля Хязяр дянизинин суйунда бир сыра тядгигатлар апарылмышдыр. Мя-лум олмушдур ки, Хязяр дянизиндя биоложи юртцйц ямяля эятирян организмлярин интенсив инкишафы дяниз суйунун температуру 20-270Ъ олдуьу заман (ийул, август, сентйабр айынын илк эцнляри) баш верир.

Бактерийаларын сятщдя чюкмяси адсорбсийа ганунуна ясас-ланыр ки, бунун да нятиъясиндя сятщин енержиси кифайят гядяр аза-лыр. Ачыг сутутарларда сойудулан истиликдяйишдириъи апаратларын сятщиндя биоложи юртцклярин ямяля эялмясиня сябяб суйун сис-темдяки ашаьы сцрятли щярякятидир. Сянайе су тяъщизаты системля-риндя дяниз суйундан истифадя етдикдя ян чох мцшащидя едилян биоложи юртцк–кюбялякляр, молйускалар, йашыл йосунлардан иба-рят олан инфизорлардыр.

1.6. Коррозийанын диэяр нювляри

Тябиятдя ян чох тясадцф олунан коррозийанын ясас

нювлярдян ялавя даща бир нечя башга нювц дя мювъуддур. Бунлардан газ коррозийасыны, торпаг, контакт, йарыг, истилик нятиъясиндя йаранан контакт коррозийасыны мисал эюстярмяк олар. Онларын да тясири иля металлар коррозийайа мяруз галыр, гиймятли гурьу вя аваданлыглар чцрцйяряк сырадан чыхыр.

Коррозийаны металын сятщиндя пайланма хцсусиййятиня эюря мцнтязям вя гейри – мцнтязям коррозийайа айырырлар. Мцнтязям коррозийа металын сятщиндя бярабяр вя гейри – бярабяр пайлана биляр. Коррозийа металын сятщи бойунъа йайылдыгда буна мцнтязям коррозийа даьылмасы дейилир. Мцнтязям коррозийа юзц дя бир нечя йеря айрылыр.

Метал сятщинин бир нечя мящдудлашмыш щиссясиндя корро-зийа баш верярся вя галан сятщ щиссяляри бу заман тохунулмаз галарса, беля коррозийа гейри-мцнтязям адланыр.

Коррозийа просесиндя зядялянмя лякя шякилиндя олдугда, о метал сятщин айры – айры щиссясиндя баш верир. Зядялянмя дярин

Page 24: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

22

олмур, лакин эениш сащяни ящатя едир. Щамар олмайан (хорашякилли) коррозийа метал сятщиндя мящдуд юлчцдя зядялянмя ямяля эятирмяси иля характеризя олунур. Сятщдя йаранан нюгтяшякилли коррозийа адятян щялл олан оксиэенин тясири иля ялагядар олуб бцтцн газанхана системляриндя мцшащидя олунур. Бу заман мцщафизя Фе3О4 явязиня Фе2О3 ямяля эялир. Бу ися юз нювбясиндя боруларын тез сырадан чыхмасына сябяб олур. Газанханалардакы газанларда йараран шяраит ярп вя шлам чюкцнтцляри иля бирликдя оксиэенин гатылыьыны даща да артырыр. Бу нюв коррозийанын гаршысыны алмаг цчцн оксиэенин ян кичик мигдарыны беля кянарлашдырмаг лазымдыр. Лакин бу щалда да метал суйун оксиэени иля тямасда олур вя НаОЩ ян йцксяк гатылыьында нюгтяви коррозийа йараныр.

Металын сятщиндя олан чюкцнтцнцн, ярпин, шламын вя коррозийа мящсулунун алтында олдугъа тящлцкяли олан нюгтяви чох сятщалты коррозийа ямяля эялир. Чюкцнтцсц олан йер анод ролуну ойнайараг, коррозийаны сцрятляндирир. Сятщ алтында коррозийа ясасян метал сятщиндян башлайыр, лакин даща чох сятщ алтында йайылмасы иля фярглянир. Сятщалты коррозийа чох вахт металы лайлара айырмагла баш верир. Буна мисал олараг метал лювщялярин кимйяви цсулла йа йахшы щамарланмамасыны, сятщдя коррозийа просеси заманы габаръыгларын ямяля эялмясини эюстярмяк олар.

Металларын кристал-структур гурулушунда даьылма баш ве-рярся, буна кристалларарасы коррозийа дейилир. Бу щалда ъцзи хариъи тясир металын механики хассясини ъидди дяйишир ки, бу да чох тящ-лцкяли коррозийа иля нятиъялянир.

Даьылма коррозийасы мцнтязям коррозийанын типик нювц олуб ясасян дартылма эярэинлийи алтында эедир (шякил 1.6).

Page 25: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

23

Шякил.1.6 Томашова эюря коррозийанын даьылма характери. 1-бярабярпайланма; 2- бярабяр олмайан пайланма; 3- лякшякилли; 4- хорашякилли; 5-нюгтяви; 6- сапшякилли; 7-сятщалты; 8- кристаларасы;

9- цлэцъвари; 10- даьылма. Деталларда аьырлыг гцввясинин тясири нятиъясиндя

кристалларарасы коррозийа кими ъидди коррозийа баш верир. Беля коррозийа тяййаря пярляриндя, машын валларында, йцксяк тязйиг алтында ишляйян газанларда ямяля эялир. Яэяр коррозийа заманы металдан щяр щансы бир компонент мящлула кечдикдя металын сятщиндя диэяр компонентляр тядриъян чохалыр. Буна мисал олараг латунун цзяринин синк иля юртцлмясини вя чугунун коррозийасыны эюстярмяк олар.

Коррозийа нювляринин анализи эюстярир ки, мцнтязям коррозийа бцтюв сятщ бойу йайылан коррозийайа нисбятян даща тящлцкялидир. Мцнтязям коррозийа нятиъясиндя оксидляшмянин мигдары бцтюв сятщ бойу йайылан металдакы оксидляшмя мигдарындан аз олур. Бору кямярляринин, нефт чянляринин кичик бир щиссясинин хорашякилли вя нюгтяви коррозийайа мяруз галмасы чох тэщлцкяли олуб, онларын гыса мцддятдя истисмардан чыхмасыны сцрятляндирир. Бязян ися металларда бцтюв сятщ бойунъа эедян коррозийа даща тящлцкяли вязиййят йарадыр.

Газ коррозийасы ясасян йцксяк температурда – сятщдя рцтубятин олмадыьы шяраитдя эедир. Газ коррозийасынын мящсуллары мцяййян шяраитдя горуйуъу хассяйя дя малик олурлар.

Торпаг алтында металларын коррозийасы ясасян торпаьын вя рцтубятин тяркибиндяки дузларын щесабына эедир. Торпаьын метала гаршы агрессивлийи, онун нямли олмасы, оксиэенин аерасийасы, пЩ-ын дяйишмяси, електриккечириъилийи вя микроорганизмлярин варлыьы иля мцяййян едилир.

Коррозийанын нювляри арасында гурьу вя аваданлыглар цчцн даща тящлцкяли олан контакт вя йарыг коррозийасыдыр. Гиймятли гурьулар вя аваданлыглар бир дейил, бир нечя металын бирляшмясиндян щазырланыр. Беля гейри-биръинс гурьу вя

Page 26: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

24

аваданлыгларын айры-айры щиссяляри арасында техноложи просес заманы контакт йараныр, йарыг ямяля эялир ки, нятиъядя олдугъа тящлцкяли сайылан коррозийа баш верир. Бязян металларын сятщиндя гцсурлар гат вя йарыг шякилиндя йараныр вя ора електролит дахил олур. Бу електролитлярин орадан чыхмасы цчцн бюйцк тязйиг тяляб олунур ки, бу да металын даьылмасына сябяб олур. Бир-бириля контактда олан мцхтялиф електрик потенсиаллы бир нечя метал електролитя салындыгда онларда коррозийа сцряти дяйишир. Зяиф металларла актив металлар контактда олдугда зяиф металлар контактдан даща интенсив даьылмайа мяруз галырлар. Актив ме-таллар ися яксиня, пассив сцрятля даьылмайа башлайырлар. Контакт коррозийасына ейни метлаллары бир-бириля лещимлядикдя, гайнаг етдикдя вя йа болтла баьладыгда да раст эялмяк олур. Мялум-дур ки, гайнаг щиссянин потенсиалы ясас металын електрокимйяви потенсиалындан фярглянир. Бу сябябдян дя гайнаг щиссядя по-тенсиаллар фярги йараныр вя коррозийа башланыр.

Еванс Ал, Ъу вя пасланмайан поладын контакт коррозийа-сыны мцшащидя едяряк эюстярир ки, потенсиаллар практики олараг ейни, олса да, Ал мисля контактда коррозийайа даща чох мяруз галыр. Лакин пасланмайан поладла контактда ися коррозийа нисбятян зяиф эедир. Еванс буну щямин металларын катод кими ейни дяряъядя еффектли ишлямяси иля ялагяляндирир.

Контакт коррозийасынын механизми фырланан електрод люв-щянин иш принсипиня ясасланыр. И.А. Розенфилдя эюря дяниз суй-унда металларын контакт коррозийасы ясасян катод просесинин сцряти иля тяйин едилир. Електрод лювщянин фырланма сцряти метал-ларын сабит потенсиалына тясир эюстярир ки, фырланан лювщянин сцряти артдыгда яксяр металларда потенсиал мцсбят тяряфя доьру мейл едир. Мцяййян едилмишдир ки, електрод лювщянин фырланма сцрятинин металын електрокимйяви просесиня тясириндян дяниз суйуна анод просеси дяйишилмядийи щалда катод просесинин сцряти даща чох дяйишир.

Конструксийаларын чоху мцхтялиф металардан щазырландыг-лары цчцн онлары чохелектродлу систем адландырырлар. Бу системин нязяри ясасыны илк дяфя 1928 – ъи илдя Г.В. Акимов тяряфиндян

Page 27: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

25

алцминиумун башга металларла контакты заманы юйрянилмиш вя мараглы нятиъяляр алынмышдыр. Мягсяд чохелектродлу сащялярдя системин тамамиля, йохса гисмян гцтбляшмясини айырд етмяк-дян ибарятдир. Чохелектродлу конструксийаларын етибарлы олмасы цчцн системдя щансы електродун анод олдуьуну да билмяк зя-руридир.

Ян тящлцкяли контакт коррозийасы дяниз вя сянайе атмо-сфери шяраитиндя баш верир.

Металларын мяруз галдыглары ян тящлцкяли коррозийа нювля-риндян бири дя йарыг, дялик коррозийасыдыр. Йарыг коррозийасы ме-тал конструксийаларын, атом реакторларынын, мемарлыг абидяля-ринин даьылмасында мцшащидя олунур. Беля коррозийа няинки конструксицйанын юзцндя, щабеля истисмар заманы йаранан йа-рыг нащийяляриндя дя интенсив сцрятдя артыр. Бундан ялавя дя-низдяки конструксийалар цзяриндя олан йарыглардакы микроор-ганизмляр коррозийаны даща да сцрятляндирир. Кейфиййятсиз гай-наг ишляри дя бу коррозийа цчцн ялверишли шяраит йарадыр. Диэяр металлара нисбятдя латунда бу коррозийа юзцня мяхсус хцсу-сиййятля эедир. Латунун цмуми сятщиндя даьылмайа нисбятдя йарыгда даща сцрятли коррозийа баш верир. Йяни бурада суйун вя йа щаванын тясири иля аерасийа баш верир, оксиэенин сятщя дахил олмасы ещтималы артыр. Назыик йарыг коррозийасындан мцщафизя-дя На2ЩПО4, К2Ър2О7 инщибиторлары йахшы нятиъяляр верир.

1.7. Коррозийа йорьунлуьу

Металын дяйишян ишаряли йцклярин, йахуд да периодики динамики йцклярин тясириндян чатламасы йорьунлуг даьылмасы адланыр. Щяр дюврдя ня гядяр чох эярэинлик оларса, метал бир о гядяр тез даьылыр. Шякил 1.7 - дя С эярэинлийинин Н даьылмайа гядяр дюврляр сайыдан асылылыьы верилмишдир.

Полад цчцн реал йорьунлуг щядди дартылмада мющкям-лийин йарысына бярабярдир. Истянилян металын йорьунлуг мющ-кямлийи - эярэинлийин ашаьы гиймятиндя верилмиш дюврляр сайында металын даьылмамасыдыр. Яэяр дюврляр сайы лазыми гядяр чох-

Page 28: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

26

дурса, даьылма тятбиг олунан истянилян йцкцн тясириндян баш веря биляр.

Коррозийа мцщитинин вя дяйишян ишаряли йцклярин, йахуд да периодики динамики йцклярин тясириндян металын чатламасы кор-розийа йорьунлуьу адланыр. Бу типдян олан даьылмалар щямишя айры – айрылыгда коррозийа вя йорьунлуг даьылмалары ъяминдян чох олур.

Коррозийа йорьунлуьунун чатлары транскристалдыр вя онлар ясас чатын йахынлыьында сых будагланырлар (шякил 1.8). Йорьунлуг чатлары да (галай вя гурьушун истисна олмагла) транскристалдыр, лакин бурда бир дян артыг ясас чата чох надир щалларда раст эялмяк олар.

Шякил 1.7. Поладын периодик йцклянмядя С-Н яйриляри.

Коррозийа йорьунунлуьунда металын сятщиндя чатлар юз башланьыъларыны эютцрдцкляри коррозийа хоралы ямяля эялир. Коррозийа йорьунлуьу, щяр бир метала мяхсус ионларла

Page 29: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

27

тюрянян коррозийа чатламасындан фяргли олараг мцхтялиф су мцщитляриндя юзцнц эюстярир. Коррозийа йорьунлуьунун тясири алтында металлар щям ширин, щям дя дяниз суйунда вя диэяр кимйяви мцщитлярдя даьылырлар. Цмуми коррозийанын сцряти бу заман ня гядяр йцксяк оларса, коррозийа йорьунлуьундан металын даьылмасы даща интенсивляшир.

Шякил 1.8. Азкарбонлу полад лювщядя коррозийа йорьунлуьу чаты

Коррозийа йорьунлуьу фязада мющкямлик щяддиндя ашаьы йцклярин тясири алтында етибарлы иши щесабланмыш вибрасийалы констурксийаларын гяфлятян даьылмасына сябяб олур. Нефт буругларындан нефт чыхаран насосларын полад штанглары да буруг суларында коррозийа йорьунлуьу щесабына чох тез сырадан чыхырлар, бу да юз нювбясиндя нефт сянайеси цчцн милйонларла иткиляр демякдир. Бухар вя йа исти нефт мящсуллары нягл едян борулар да периодик эенишлянмя вя йыьылма (термики рягс) уъбатындан бу шякилдя даьылмайа мяруз галырлар.

Page 30: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

28

Бязи мцщитлярдя йорьунлуг чатламасы даими йцк тясири оларса ЭКЧ-ла мцшащидя олунур. Бу йцксяк мющкямликли, аз ашгарлы поладын рцтубятли вя рцтубятсиз шяраитдя сынаглары заманы мцшащидя олунур. Мющкямлик щядди 1140МПа-дан йцксяк олан поладлар суда, отаг температурунда ЭКЧ мяруз галырлар вя онларын гуру щавада истисмар мцддяти рцтубятли щавада истисмар мцддятиндян даща йцксяк олур. Даща ашаьы мющкямлик щяддиня малик олан поладлар суда ЭКЧ-йя даща дюзцмлцдцр, гуру вя рцтубятли щавада ейни йорьунлуг мющкямлийи эюстярир (шякил 1.9)

Шякил 1.9. 4140 поладынын 107дюврляр сайында 93% рцтубятли щавада йорьунлуг мющкямлийи; дартылмада мющкямлийи; ахыъылыг

щядди; гуру щавада йорьунлуг мющкямлийи

Page 31: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

29

Ширин вя ялялцхсусда аз дузлу сулар поладын коррозийа

йорьунлуьуна даща чох тясир едирляр, няинки мисин. Пасланмайан полад, никел вя онун яринтиляри дя азкарбонлу полада нисбятдя даща давамлыдырлар. Бцтцнлцкдя металын коррозийа йорьунлуьуна мейллийи ян чох коррозийайа дайаныглыьы иля характеризя едилир, няинки механики мющкялийиля.

Йорьунлуг мющкямлийинин ширин вя аз дузлу суларда бязи гиймятляри ъядвял 1.1 дя верилиб.

Ъядвял 1.1.

Метал; емал

Ща

ва

да

йо

рьу

нлу

г щ

ядд

и,

МП

а

Коррозийа-йорьунлуьу мющкямлийи,

mПа

Коррозийа-йорьунлуьу мющкямлийи-

нин йорьунлуг щяддиня нис-

бяти Т

ябии

су

*

Ду

злу

су

**

Тяб

ии

су*

Ду

злу

су

**

Полад

0,11%Ъ; биширмя 172,2 110,2 - 0,64 -

0,16%Ъ, кювряклийини азалтма 241,2 137,8 48,2 0,57 0,20

1,09%Ъ; биширмя 289,4 158,5 - 0,55 -

3,5%Ни, 0,3%Ъ; биширмя 337,6 199,8 - 0,59 -

0,09%Ър, 0,1%В, 0,5%Ъ биширмя 289,4 151,6 - 0,52 -

13,8%Ър, 0,1%Ъ; кювряк. азалтма 344,5 241,1 124,0 0,70 0,36

17%Ър, 8%Ни, 0,2%Ъ; исти йайма 344,5 344,5 172,3 1,00 0,50

98,96%Ни; 7600Ъ-дя биширмя 227,4 161,9 148,1 0,71 0,65

Купроникел (21%Ни, 78%Ъу); 7600Ъ-дя биширмя

130,9 124,0 124,0 0,95 0,95

Ъу; 6500Ъ-дя биширмя 67,5 68, 9 68,9 1,02 1,02

Ал 99,4%; биширмя 40,7 - 14,5 - 0,36

Дцралцминиум; кювряклийини азал-тма

117,1 53,1 44,8 0,45 0,38

Латун 60-40; биширмя 144,7 124,0 - 0,86 -

*– 2мг/л ЪаСО4, 200мг/л ЪаЪО3, 17мг/л МэЪл2, 140мг/л НаЪл

Page 32: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

30

**–дяниз суйундан 6 дяфя аз дузлулуьа малик чай суйу

Ъядвял 1.1-я аналожи олараг бу нятиъяляря эялмяк олар: 1. Дартылмада мющкямликля коррозийа йорьунлуьуна да-вамлылыг арасында бирбаша асылылыг мювъуд дейил. 2. Аз ашгарланмыш поладлар азкарбону поладлара нисбятян коррозийа йорьунлуьуна гисмян давамлыдырлар. 3. Термики емал коррозийа йорьунлуьуна гаршы дайаныглыьы артырмыр. 4. Тяркибиндя Ър олан коррозийайа давамлы поладлар кор-розийа йорьунлуьуна гаршы диэяр поладлара нисбятдя даща давамлыдырлар. 5. Бцтцн поладларын дузлу суларда коррозийа йорьунлуьу-на давамлылыьы ширин сулардакындан аздыр. Гаршысыны алма тядбирляри. Коррозийа йорьунлуьуна мейл-

лийи азалтмаг цсуллары мювъуддур. Карбонлу поладлар цчцн дузлу мящлулларын ясаслы сурятдя деарасийасы йорьунлуг щяддиня щавадакына гядяр йцксялдир. Аналожи нятиъяни 0,49В потенсиал-да катод мцщафизяси дя верир. Инщибиторларын тятбигиндя дя еф-фектив нятиъяляр алыныр. Коррозийа йорьунлуьунун юйрянилмяси-нин илк вахтларында 1916-ъы илдя Щейг тяряфиндян дяниз суйу иля контактда олан полад йедяк тросларынын даьылмасынын юйрянил-мясиндя апарылмыш тятдигатлар нятиъясиндя мялум олмушдур ки, галваник юртцкляр тросларын хидмят мцддятини хейли артырыр. Зн вя Ал юртцкляр Ъд юртцклярдян фяргли олараг даща йахшы хидмят эюстярир. Грунт тябягясиндя ЗнЪрО4 инщибиторунун пигменти оларса цзвц мцщафизя юртцкляри дя йарарлы сайылыр.

1.8.Коррозийа йорьунлуьу механизми

Щавада коррозийа йорьунлуьунун ямяля эялмясини дяйишян ишаряли йцклярин тясириндян металларын нцвясиндя локаллашдырылмыш мцстявилярин сцрцшмяси нятиъядя металын сятщиндя сцрцшмя пиллясинин ямяля эялмяси иля ялагяляндирирляр. Узунмцддятли сцрцшмя нятиъясиндя металын сятщиндя эиринти-

Page 33: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

31

чыхынты ямяля эятирян вя йарыгларын ямяля эялмясиня имкан йарадан сцрцшмя золагларынын топланмасы мцшащидя олунур (шякил 1.10 ) .

Page 34: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

32

Шякил 1.10. Щавада 6∙105 дюврляр сайындан сонра мисин сятщиндя ямяля эялян

эиринти-чыхынтылар. Сынагдан сонра нцмуня эцмцшля юртцлцб

Коррозийа просесинин йорьунлуьа тясири ясасян эиринти-чыхынтыларын ямяля эялмясин иля мцшащидя олунан пластики деформасийанын тяъили иля ифадя едилир. Бу сябябдяндя коррозийа йорьунлуьундан даьылма коррозийа вя йорьунлуьун гарышыг тясириндян дейил, онларын ъяминдян щямишя артыг олур. ЭКЧ вя коррозийа йорьунлуьу мцхтялиф механизмляря маликдирляр. Буна эюрядя тямиз металлар ЭКЧ дайаныглы, коррозийа йорьунлуьунун тясириня олан мейилликляри ися цмуми коррозийайа мейлли олдуглары гядярдир.

Эцман едилир ки, металда сятщи гяфяся вакансийаларынын (бошлуглары), ясасяндя ванкансийа чцтляринин (дивакансийалар) ямяля эялмяси йолу иля коррозийа ондакы пластики деформасийа эярэинлийини артырыр. Дивакансийалар моновакансийалара нисбятдя ади отаг температурунда металын нцвя вя нцвя сярщяддиня даща тез диффузийа едир. Илк дяфя Вагнер вя Пикеринг Ау-Ъу хялитясиндя Ъу, латунда ися Зн коррозийасыны дивакансийаларын олмасы иля ялагяляндирмишляр. Дивакансийалар сцрцшмя мцстявиси бойунъа пластики деформасийаны йумшалдыр. Коррозийа сцряти ня гядяр чохдурса, бир о гядяр дя дивакансийаларын, эиринти-чыхынтыларын ямяля эялмяси вя йорьунлуг просесинин дя инкишафы йцксякдир. Коррозийа йорьунлуьунун тятгиг заманы мялум олмушдур ки, коррозийа сцряти ня гядяр бюйцкдцрся тядриъян эедян пластики деформасийанын да(ахыъылыьын) сцряти дя артыр.

1.9.Фреттинг – коррозийа

Фреттинг-коррозийа–механики эярэинлийин нятиъяляриндян бири

олуб, металын йорьунлуг вя йа коррозийа йорьунлуьундан даьылмасына сябяб олур. Бу даьылма контактда олан ики металсятщин арасында, ясасяндя бир металик сятщин диэяриня, йа да щяр икисинин бир - бириня нязярян сцрцшмяси щесабына баш

Page 35: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

33

верир. Адятян сцрцшмя титряйишляр заманы рягси характер дашыйыр. Бу тип даьылмайа сцртцнмя заманы оксидляшмя вя коррозийа ашынмалары аиддир.

Фреттинг-коррозийа нятиъясиндя даьылма металын сятщинин рянэсизляшмяси, рягси щярякят олдугда ися йорьунлуг чатлары йараныш оъаьы олан хораларын ямяля эялмяси иля характеризя олунур. металын тез оксидляшмяси юзц – юзлцйцндя механизмлярин ишляриндя янэялляр тюрядир. Бу заман юлчцлярин дягиглийи итир, коррозийа мящсулларындан ися тыхаъ вя йа парчаланмалар ола биляр. Коррозийа мящсуллары сцртцлмцш

сятщлярин алтындан тюкцлцр. Поладда бу мящсул -Фе2О3 ибарятдир. Никелин узун мцтддяли сынагларында коррозийа мящсуллары НиО вя аз мигдарда Ни , мис цчцн ися бу мящсуллар Ъу2О, аз мигдарда ЪуО вя Ъу .

Рягси щярякятин фреттинг коррозийасы заманы металын сятщинин кцтля иткиси шякил 1. 11-ə ясасян ашаьыдакы ифадя иля тяйин едилир:

lLCkf

CLkLW 21

2

1

0

, (1.1)

щарадакы Л-йцк; Ъ-там дюврлярин сайы; л-йердяйишмя; к0, к1, к2- сабитлярдир

Page 36: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

34

Шякил 1. 11 . Металын сятщиня фреттингин тясири схеми. Фярз едилир ки, сцртцнмя заманы йаранан локал гызмалар

металлы оксидляшдирир, сонра ися металын оксид тябягясинин бухарланмасы просеси баш верир. лакин бу даьылмада тякъя йцксяк темпратурун рол ойнамадыьыны вя диэяр амиллярлярин дя тясири эюстярдийи мялумдур. Лабораторийада апарылмыш сынаглар вя тяърцбяляр нятиъясиндя мялум олмушдур ки, поладда фреттинг-коррозийнын эетмяси цчцн нямлик йох, йалныз оксиэен лазымдыр. Бу тип коррозийа гуру щавада, нямлийи щавайа нисбятдя даща агрессис эедир. Азотлу щавада ися бу коррозийа чох зяиф эедир. Фреттинг-коррозийанын механизми електрокимйяви дейил. Сцртцлмянин артмасы иля фреттинг-коррозийа артыр, яэяр сцртцлян сятщлярин арасында сцрткц йаьы йохдурса бу просес даща да интенсивляшир

Фреттинг-коррозийа чох вахт вагон ресорларынын, титряйишя мяруз галан бир чох механизм вя деталларын даьылмасына сябяб олур. Фреттинг-коррозийа галагланмыш металын лювщялярин дашынма заманы рянэинин итирилмясиня дя сябяб олур вя бу щала гыш айларында даща чох раст эялинир.

Гаршысыны алма тядбирляри. 1.Кювряк металын бярк металла бирляшдирилмяси. Олдугъа

бюйцк йцклярин тясириндя кювряк металлар сятщлярини щава тямасындан горуйурлар. Бундан ялавя кювряк металлар кясилдикдя аха билярляр, амма бу щиссянин сятщи цзяриндя сцрцшмцрляр вя бу да даьылманы азалдыр. Поладла тямас цчцн цзяриня Аэ, Ъд, Ин юртцкляр чякилмиш металлар тювсиййя олунур. Латун – полад баьлантысы заманы даьынты, полад – полад бир-ляшмясиня нисбятян даща аз олур.

2.Сцрткц йаьларынын тятбиги. Яэяр йцк бюйцк дейился, ашаьы юзлцлцклц йаьларын тятбиги фосфатла ишлянмиш метал сятщляр цчцн чох йахшыдыр. Бу йаьлар сцртцнмя заманы металын сятщляриня чох ращат нцфуз едирляр.

3. Кобалт хялитяляринин истифадяси. Бу йалныз су вя йа сулу мящлуллар олдугда мцмкцндцр.

Page 37: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

35

4. Еластомер аралыгларын вя йа ашаьы сцртцнмя ямсаллы мате-риалларын тятбиги. Резин рягси щярякяти амартизасийа едяряк метал щиссянин сятщи цзяриндя сцрцшмянин гаршысыны алыр. Политетрафто-ретилен (тефлон) ашаьы сцртцнся ямсалына маликдир ве фреттинги зяифлядир.

ЫЫ ФЯСИЛ. АТМОСФЕР КОРРОЗИЙАСЫ

2.1. Коррозийа просесиндя атмосферин типляринин

нязяря алынмасы

Щавада рцтубят олмадыгда дямир ъцзи сцрятля

коррозийайа уьрайыр. Мясялян, сящрада полад мямулатлар узун мцддят ярзиндя юз парлаглыьыны горуйуб сахлайа билир. Йухарыда гейд етдик ки, коррозийа просеси електролитсиз эедя билмяз; суйун донма температурундан ашаьы гиймятлярдя металын сятщиндя коррозийа олдугъа лянэ эедир. Мялумдур ки, буз зяиф електрик кечириъилийиня маликдир. Лакин атмосфердя металларын коррозийасы йалныз рцтубятдян дейил, металын сяtщин-дя нямлийи артыран тоз вя газ гарышыгларындан да асылыдыр.

Атмосфер ясас етибары иля нямлик, температур вя чирк-лянмяйя эюря фяргляндирилир. Бу сябябдян дя мцхтялиф ра-йонларда атмосфер коррозийасынын сцряти мцхтялиф олур. Дянизин сащилйаны зонасында щава дузларла, ян чох да НаЪ-лал доймуш олур. Сянайе районларынын щавасы сонрадан Щ2СО4 чеврилян СО2 иля ящямиййятли дяряъядя зянэин олур. Бу щавада аз ми-гдарда Щ2С, НЩ3,НО2 вя мцхтялиф дузлар да вар. Дахили йан-ма мцщяррикляри ишляйян районларын щавасында НО бюйцк ми-гдарда мцшащидя олунур, шящярлярин щавасында бу газын гаты-лыьы бязян 1мг/л –я чатыр. Сянайе мяркязляриндян кянарда олан шящярин щавасында кцкцрдлц газларын гатылыглары ъядвял 2.1. – дя мцгайися едилир.

Коррозийайа гаршы дайаныглы олан метал бир атмосфер мцщитиндя йахшы, диэяриндя ися там яксиня олдугъа пис нятиъяляр

Page 38: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

36

эюстяря биляр. Башга сюзля металларын коррозийа хассяси щансы атмосфер шяраитиндя истисмар олунмаларындан асылыдыр. Мясялян, синклянмиш метал кянд атмосфериндя олдугда йахшы коррозийа давамлылыьына маликдир. Шящяр атмосфер мцщитиндя ися бу да-вамлылыг нисбятян ашаьыдыр. Гурьушун ися шящярин агрессив ат-мосфериндя диэяр даща мцлайим атмосфер мцщитляриня нисбятян йцксяк коррозийа давамлылыьы мцшащидя етдирир. Буна сябяб гурьушунун сятщиндя сулфатлы мцщафизя юртцйцнцн йаранмасы-дыр.

Ъядвял 2.1. Кцкцрдлц газларын гатылыглары ъядвяли (трли-1)

Газлар Атмосфер

Шящяр ся-найеси

кян-ддя

Щидроэен сулфид Щ2С 15-5000 5-50

Карбонсулфид ЪС2 70-370 25-45

Диметилсулфид ЪЩ3СЪЩ3 Мялумат

йохдур 42-62

Капбонилсулфид ЪОС 430-570 430-570

Кцкцрд 4-оксид СО2 103-106 50-120

Агрессивлийиня эюря атмосфери ашаьыдакы типляря айырырлар: дяниз, сянайе, тропик, арктик, шящяр вя кянд. Дяниз атмосфериндя океана вя йа дянизя йахынлыьындан асылы олараг ейни бир метал мцхтялиф коррозийа сцрятиня малик олур. Мясялян, океандан 24м аралыда олан полад нцмуня океандан 240м аралы олан нцмуняйя нисбятдя 12 дяфя даща сцрятли коррозийайа уьрайыр.

Атмосфер шяраитиндя истифадя олунан металларын сятщиндя нямлик тябягяси ясасян йаьышдан вя йа су бухарындан ямяля эялир. Беля коррозийанын эетмяси ян чох металын цзяриндя ямяля эялян нямлик тябягясинин галынлыьындан асылыдыр. Яэяр юртцйцн галынлыьы 100А0 оларса, гуру атмосфер коррозийасы (бу кимйяви

коррозийадыр), юртцйцн галынлыьы 100А0 –дян 0,1мкм 0,1мм-

Page 39: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

37

дяк оларса сулу атмосфер коррозийасы адланыр. Нямли вя сулу ат-мосфер коррозийасы ясасян оксиэенин деполйаризасийа цстцнлцйц шяраитиндя эедир. Сянайе чиркаблары атмосферя йайылараг щялл олур вя фяал електролитя чевирилир. Бу заман ямяля эялдян корро-зийа мящсулу ящямиййятли дяряъядя коррозийа сцрятиня тясир эю-стярир. Атмосфер шяраитиндя дямир вя поладын сятщ бойунъа кор-розийасы бярабяр пайланыр. Мцяййян едилмишдир ки, дямир вя по-лад конструксийалар атмосфер тясириндян мцщафизя едилмядикдя

коррозийа нятиъясиндя 127103 тон вя йа 0,13% метал иткисиня сябяб олур.

Тоз вя диэяр бярк чиркляндириъи маддяляр дя металларда коррозийа ямяля эятирир. Тяърцбяляр эюстярир ки, мющкям лак-бойа иля нцмунялярдя коррозийадан даьылма даща зяиф эедир. Бу просесдя тоз тябягясинин юзцнцн Эцняш шцаларындан мцща-физя хцсусиййятини нязяря алмаг ваъибдир.

Тядгигатлар эюстярир ки, нисбятян йцксяк рцтубятли атмо-сфердя коррозийа тящлцкясинин йаранмасы щямишя йаьынтынын ми-гдарын иля мцяййян едилир. Бязи щалларда металын сятщи даими олараг нямли щава иля ящатялянир ки, бу онун сятщинин интесив йейилмясини, йяни коррозийасыны сцрятляндирир.

Атмосфер коррозийасы заманы металын сятщиндя ямяля эя-лян коррозийа мящсулуонун сятщиня даща йахшы йапышыр, торпаг вя елекролит коррозийасы мящсулундан даща мющкям олур. Бу онунла изащ олунур ки, металы ящатя едян назик електролит тябя-гясинин иштиракы иля онун сятщиндя эедян атмосфер коррозийасы електрокимйяви просес цзря эется дя, металын електролитя тамам салынмыш електрокимйяви коррозийасындан фярглянир.

Атмосфер коррозийасыны азалтмаг цчцн илк нювбядя метала тясир едян факторлар комплексинин бу вя йа диэяр цзвцнц та-мамиля дяф етмяк вя йа онун щиссясини азалтмаьа наил олмаг лазымдыр. Металларын даьылмасынын гаршысыны алмаг цчцн ян сяр-фяли цсуллардан бири яринтилярин вя йа хялитялярин пассивлийини ар-тырмагдыр.

2.2. Атмосфер коррозийасы мящсулунун юртцкляри

Page 40: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

38

Атмосфер коррозийасындан йаранан пас юртцкляри мцщафи-

зя хцсусиййятиня малик олдуьундан мцяййян мцддятдя корро-зийанын сцрятини ашаьы салыр (шякил 2.1). Бу фикир гисмян доьру-дур. Тямиз дямирдя коррозийа сцряти тяркибиндя мис олан пола-да вя йа аз ашгарланмыш полада нисбятян даща йцксякдир. Бу хялитялярдя ямяля эялян атмосфер коррозийасы мящсулунун юртцкляри сых гурулушлу, амма тямиз дямирдя ися бу юртцк тоз-шякилли лят кими олур. Бир мцддятдян сонра коррозийа сцряти са-бит гиймят алыр вя эетдикъя чох зяиф дяйишир.

Шякил 2.1. Сянайе атмосфериндя поладын атмосфер коррозийасынын

замандан асылылыьы

Шякил 2.1- дя верилян яйриляр ашаьыдакы тянлийя ясасян тясвир едилир.

п=ктн , (2.1)

Page 41: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

39

бурада п-нцмунянин кцтля иткиси; т-заман; к вя н- сабит-лярдир.

Йерляшмясиндян асылы олараг йаьышдан исланан, лакин йуй-улмайан метал сятщляр, там ачыг метал сятщляря нисбятян даща сцрятля коррозийайа уьрайырлар. Буна сябяб ашаьыда эюстярилян ардыъыглыгла пасын сулфат туршуну абсорбсийа етмясидир ки, бу да коррозийаны интенсивляшдирир.

42322

1

342

2

1

2

1

42

1

2

3

2

1

2

1 2

422242

SOHOFeSOFe

FeSOFe

OH

SOHOOSOH

Тяркибиндя сулфат туршусу олан пас коррозийа уьрайараг сонракы пасланманы йарадыр. Шикорр мцшащидя етмишдир ки, Берлин атмосфериндя Зн вя Фе гышда йайа нисбятдя даща чох коррозийайа уьрайыр. Лакин синкдян фяргили олараг бярк шахталарда дямирин коррозийа сцряти ашаьы дцшцр. Буна сябяб ися садаланан бир нечя амил ола биляр: металын сятщиндя ФеСО4 мящлулунун донмасы; ашаьы температурларда ФеСО4 оксидляшмясинин нязяря чарпаъаг дяряъядя зяифлямяси.

2.3. Атмосферин агрессивлийиня тясир едян амилляр.

Тозларын тяркиби

Атмосфер агрессивлийиня сяъиййяви олан амилляря аиддир: тоз, газлар вя рцтубят. Атмосфердя тозларын ящямиййяти илк дяфя Вер-нон тяряфиндя юйрянилмишдир. Бязи атмосферлярдя тоз кцтляъя ясас гарышыг сайылыр. Ади шящяр щавасында 2мг/м3 тоз олур. сянайе атмосфериндя тозлулуьун максимум гиймяти 1000мг/м3 вя даща чох олур. Металын сятщи иля тямас едяряк тоз коррозийанын сцрятиня тясир эюстярир. Сянайе атмосферидя карбон вя карбон бирляшмяляри, метал оксидляри Щ2СО4, (НЩ4)2СО4, НаЪл вя башга дузлар олур. Бу бирляшмяляр рцтубятля бирляшяряк галваник еле-метляр вя йа диференсиал аерасийа елементляри ямяля эятиряряк коррозийайа шяраит йарадыр. Юзляринин щигросгопиклик (нямчяк-

Page 42: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

40

мя) хцсусиййятиндян истифадя едяряк металын сятщиндя електролит йарадырлар.

Беляликля, мялум олур ки, тозсуз щавада коррозийа олдугъа зяиф сцрятиля эедяъякдир. Тозланмыш щавада коррозийа ящмиййят-ли сцрятля эедир вя тозда суда щялл ола билян Щ2СО4 щиссяъикляри варса бу просес даща интенсивляшяъякдир.

2.4 Атмосфер газларынын йаратдыьы коррозийа

Вернон апардыьы тяърцбялярдя ясасында эюстярмишдир ки, ади

мигдарда ЪО2 даща мющкям атмосфер коррозийасы мящсулу юртцйц йарадараг коррозийаны зяифлядир. Атмосферин щидроэен сулфидля чирклянмяси Аэ вя Ъу тутьунлашмасына, Аэ2С вя Ъу2С+ ЪуС+ Ъу2О гатышыьындан ибарят олан юртцйцн ямяля эялмясиня сябяб олур.

Сянайе атмосфериндя ян ящямийятли агрессив газы нефтин вя кюмцрцн йанмасы заманы йаранан СО2 газы олур ки, щавада бу газын вя сулфат туршусунун йцксяк мигдары Зн, Ни, Фе олан метал контсруксийаларын хидмят мцддятини ящямиййятли дяряъя-дя азалдыр. Нйу-Йорк шящяриндя апарылан мцшащидяляр ясасян мялум олмушдур ки, гыш фясилиндя йанаъаьын чох ишлядилдийиндя эюря атмосферин СО2 чирклянмяси йай айларына нисбятян даща йцксяк олур (шякил 2.2).

Page 43: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

41

Шякил 2.2. Нйу-Йорк шящяринин атмосферинин СО2 чирклянмясинин

айлар цзря графики

Сянайе атмосфер щавасында мис лювщялярин цзяри (гядим мемарлыг абидяляринин вя биналарын мисдян олан орнаментляри)

ЪуСО43Ъу(ОЩ)2 ибарят йашыл пахырла юртцлцр. Дянизин сащилйаны зоналарында мис лювщялярин цзярини юртян пахырын тяркиби ясасян ЪуЪл2 ибарят олур. Гределин тяърцбяляриня ясасян ЪОС вя Щ2С тясириндя коррозийа ейни сцрятля эедир. Суйун тясириндян ЪОС парчаланма реаксийасы ашаьыдакы кимидир:

ЪОС+Щ2О Щ2С+ ЪО2

Сянайе атмосфери щавада азот оксидялринин олмасы щесабына хялитялярин мис ясаслы эярэинликдян коррозийа чатламасы йарада биляр. Ни дяниз атмосфериндя коррозийайа олдугъа давамлыдыр, лакин сянайе атмосфериндя щавадаолан сулфат туршусу щиссяъиклярин чох щяссасдыр. Сянайе атмосфериндя онун цзяри сулфат тяркибли пахырла юртцлцр.

Page 44: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

42

Сянайе атмосфериндя коррозийа дяниз атмосфериня нисбятдя даща сцртля эедир. Мцяййян олунмушдур ки, Нйу-Йоркун сянайе атмосфериндя коррозийаЛа-Ъолланын дяниз атмофериндя ки, коррозийадан 30 дяфя, Стейт – Коллеъин кянд атмосфериндяки коррозийадан ися 20 дяфя чохдур.

2.5. Рцтубят

Тямиз атмосфердя, сабит температур вя 100% ашаьы олан

нисби рцтубятдя саф сятщи олан метал коррозийайа давамлыдыр. тяърцбядя амма тябии температур дяйишмяляри, атмосфердя олан щигроскопик гарышларын щесабына йалныз нисби рцтубят йцксяк олдугда нямин металын сятщиня конденсасийа етмямясиня ямин олмаг олар. Илк дяфя Вернон коррозийанын зяиф эетмяси цчцн нисби рцтубятин бющран гиймятини тяърцбяляря ясасян тяйин етмишдир. Полад, никел, мис, синк цчцн нисби рцтубятин бющран гиймяти 50-70% интервалында дяйишир. Шякил 2.3-дя дямирин кор-розийасынын тяркибиндя СО2 газы олан щаванын нисби рцтубятиндя асылылыг яйриси верилмишдир.

Металын атмосфер коррозийасына конкрет шяраитдя мейиллийини тяйин едян амил, нисби рцбутятин бющран гиймятинин ашмасына сярф олунан заман сайылыр. Бу период исланма мцддяти адланыр вя коррозийайа уьрайан метал вя платин електродларынын нцмуняляринин потенсиаллары фярги иля тяйин олунур.

Йаьан йаьынты вя йа конденсасийа щесабына металын сятщиндя йаранан ням юртцйц бу метал цчцн електролит сайылыр.

Page 45: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

43

Кучер атмосфер кор-розийасынын сцрятинин тяйини цчцн шякил 2.4-дя эюстярилян гурьуну тяклиф етмишдир.

Б елементи йер сят-щиндян 1м йцксякликдя 450 буъаг алтында йерляшиб. Узун заман ярзиндя електрон интергатор елемен-

ти ъяряйанын йаранмасыны гейдя алыр. Електроикимйяви юлчмялярин гиймятляринин паралел гравиметрик1 гий-мятлярля тутушдурулмасы електрокимйяви цсулун кор-розийанын ъялд сцrят дя-йишмясини гиймятляндирмяк цчцн йарарлы олдуьуну эюстярди.

Металларын атмосфер коррозийасына сынаьы, иншаатчы мцщяндисляр, мцщяндис щидротехникляр вя мемарлар цчцн мцщцм ящямиййят кясб едир.

1 гравиметр -аьырлыг гцввясинин сцрятлянмясини тяйин едян ъищаз

Шякил 2. 3. Фе коррозийасынын тяркибиндя СО2 газы олан щаванын

нисби рцтубятиндя асылылыг яйриси

Page 46: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

44

Шякил 2.4. Атмосфер коррозийасынын сцрятинин тяйини цчцн

електрокимйяви йуванын схеми. А-ашаьы мцгавимятли амперметр (схеми саьда эюстярилиб); Б- електродлу (а) вя изолйаторлу (б) електрокимйяви йува;Ъ- Е.Щ.Г мянбяйи

Гаршысыны алма тядбирляри. 1.Атмсофер коррозийасындан горунмаг цчцн учуъу

инщибиторларын вя лак-бойаларын тятбиги мяслящят эюрцлцр; 2. Металларын ашгарланмасы. Металлара аз мигдарда Ъу, П,

Ни, Ър вуруларса атмосфер коррозийасындан еффектив мцдафияни тямин етмяк мцмкцндцр. Ъу вурулмасы тропик дяниз иглиминдян чох, мцлайим иглим цчцн мяслящят эюрцлцр.Ъу вя П бирликдя Ър вя Ни вурулмасы металын атмосфер коррозийасына мющкямлийини щям тропик, щям дя мцлайим иглим гуршаьында артырыр.

Щал-щазырда кюрпцлярин, биналарын тикинтиси вя бязядилмяси цчцн атмосфер коррозийасына давамлы сайылан картен адланан хцсуси полад материалдан истифадя олунур. Картенляр рянэлянмя тяляб етмир, гурьунун истисмар мцддяти ярзиндя хейли изафи материал сярфинин гашысыны алыр. Онларын типик сянайе тяркиби белядир: 0,09%Ъ; 0,4% Мн; 0,8%Ър; 0,3% Ни; 0,4%Ъу; 0,09%П.

Page 47: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

45

ЫЫЫ ФЯСИЛ. ГРУНТ МЦЩИТИНДЯ МЕТАЛЛАРЫН

КОРРОЗИЙАСЫ

3.1. Грунт мцщитинин агрессивлийиня

тясир едян амилляр.

Металларын йералты коррозийасынын юйрянилмяси олдугъа мцщцм ящямиййят кясб едир. Беля ки, бязи юлкялярдя йералты нефт, газ, су няфт мящсуллары нягл едян маэистрал бору кямяр-ляринин узунлуьу миллийон килметря чатыр. Коррозийанын уъба-тындан бу кямярлярин бязи щиссяляринин мцтямади тямиря вя дяй-ишдирилмясиня зярурят йараныр. 1975 – ъи илдя АБШ-да йералты бо-ру кямярляринин коррозийасындан йаранан мадди зийан 158млн. доллар иди.

Дямирин вя поладын грунт мцщитиндя коррозийасы бязи хцсусиййятляриня эюря онларын су мцщитиндя коррозийасыны хатыр-ладыр. Мясялян поладын тяркиби вя структурунда баш верян дяйи-шикликляр коррозийайа дайаныглыьа тясир эюстярмир. Азашгарлан-мыш, тяркибиндя мис олан, азкарбонлу поладлар вя дюйцлмцш дямир истянилян гурт мцщитиндя тягрибян ейни сцрятля коррозий-айа уьрайыр. Механики вя термики емал да грунт мцщитиндя коррозийа сцрятиня тясир эюстярмир. Боз тюкмя чугун суда ол-дуьу кими, грунтда да гравитасийайа мяруз галыр. Чугунун вя йа поладын мцхтялиф тяркиблярля бирляшмяси заманы йаранан гал-ваник эцтляр су мцщитиндя олдуьу кими бурада да ящямиййятли-дир.

Диэяр тяряфдян грунт мцщитиндя металларын коррозийасы хцсусиййятляриня эюря атмосфер коррозийасыны хатырладыр, лакин бурада коррозийа атмосфердякиня нисбятян сцрятля эедир вя грунтун нювцня, тяркибиндя пЩ олмасы, рцтубят вя диэяр амил-ляря эюря фярглянир. Бу сябябдян дя бязи грунтларда йералты бо-ру кямярляринин хидмят мцддяти 50 ил, бязиляриндя ися 20 ил олур.

Page 48: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

46

Грунт мцщитинин агрессивлийи 1) мясамялилик (аерасийа); 2) електрик кечириъилийи вя йа мцгавимят; 3) деполйаризаторлар вя йа инщибиторлар дахил олмагла ярийян дузларын олмасы; 4) нямлик; 5) гялявилик вя йа туршулуг иля тяйин едилир. Бу амиллярдян щяр бири грунт мцщитиндя металын анод вя катод характеристикасына эцълц тясир эюстяря биляр.

Мясамяли грунт юзцндя нямлийи чох сахламаг габилиййяти вя йа даща интенсив аерасийа хцсусиййятиня эюря коррозийанын илкин сцрятинин артмасына сябяб олур. Лакин диэяр тяряфдян йахшы аерасийалы грунтларда ямяля элян коррозийа мящсулу юртцкляри, пис аерасийалы грунтларда лайаранан юртцклярдян даща эцълц мцщафизя хцсусиййятиня маликдирляр. Бир чох грунтларда, ясасян дя пис аерасийалы грунтларда коррозийа дярин хораларын ямяля эялмяси иля эедир. Айдындыр ки, йералты бору кямрляри цчцн нюгтявари коррозийа, бюйцк сцрятля эедян мцнтязям коррозийадан даща тящлцкялидир. Щямчинин йадда сахламаг лазымдыр ки, пис аерасийалы грунтларда сулфатредуксийа едян бактерийалар олур ки, онлар да чох вахт коррозийанын сцрятинин артмасына сябяб олурлар.

Аерасийанын йералты коррозийайа тясири Романов тяряфин-дян беля цмумляшдирилмишдир: «йахшы аерасийалы грунтларда ме-талын оксидляшмяси щесабына онун сятщиндя йаранан питтинг-ямяля эятирмяни зяифлядян дямир щидроксид пярдясинин мцщафизя хцсусиййяитляриня эюря питтинг ямяляэялмянин сцряти йцксяк илкин гиймятлярдян тез енир. Грунтун агрессивлийи питтингин дяринлийинин замандан асылылыг яйрисинин мейллилийиня дя тясир эюстярир. Пис аерасийалы грунтларда питтинг ямяля эялмянин илкин сцряти олдугъа лянэ дцшцр. Бу щалда оксидляшмяйян коррозийа мящсулу торпаьын дяринлийиня диффузийа нятиъясиндя нцфуз едяряк металы сонракы даьылмадан горумур. Беля олдугда щятта йахшы аерасийалы грунтларда щялл олун дузларын изафи гатылыьымцдафия мягсядли коррозийа мящсулу юртцйцнцн ямяля эялмясиня мане олур вя коррозийанын сцряти заман кечдикъя азалмыр.»

Page 49: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

47

Грунтларын аерасийасы оксиэенин иштиракы мцщафизя пярдяля-ринин ямяля эялмясиндя щям бирбаша, щям дя долайысы иля иштирак едя биляр. Долайы иштирак замны оксиэенля реаксийайа эирян, бир чох грунталрда олан вя локал елементлярин ишини эцъляндирян цзвц комплекс бирляшмялярин вя йа деполцаторларын гатылыьы азалыр. Сулфатредуксийа едян бактерийалы грунтларда, щялл олан оксиэен щесабына бу бактерийаларын фяалиййятнин зяифлямяси аерасийанын мцсбят тясири саылыр.

Цзвц туршулары олан грунтлар полада, синкя, гурьушуна вя мися тясир агрессивлийиня эюря фярглянир. НаЪл вя На2СО4 дузлары да грунтлара йцксяк агрессийлик верир.

Електрик кечириъилийи ашаьы олан грунтлар нямлийин аз олмасы, щялл олан дузларын олмасы вя йа щяр ики амилин бирликдя иштиракына эюря, йцксяк електрик кечириъилийи олан грунтлара нисбтдя даща агрессивдир. Грунтларын агрессивлийиндя тякъя онларын електрик кечириъилийи дейил, бу грунт мцщитиндя металын анод вя йа катод полйарлашмасы да мцщцм ящямиййят кясб едир.

3.2.Грунт мцщитиндя коррозийанын юрянилмясиндя бейнялхалг

лабораторийаларда алынан нятиъяляр

Мцхтялиф металларын вя хялитялярин тябии шяраитдя вя демяк олар ки, бцтцн нюв грунтларда коррозийайа сынаьы 1910 – ъу илдя Америка Бирляшмиш Штатларынын Милли Стандартлар Бцросунун (МСБ) ямякдашы К.Х. Логен тяряфиндян апарылмыш вя 1955 – ъи иля кими давам етдирилмишдир. Щал – щазырда да бу сынаглар вя тяърцбяляр нятиъясиндя ялдя олунан мялуматлар грунт мцщитиндя металларын коррозийасынын юйрянилмяси цчцн бюйцк ящямиййят кясб едир вя олдугъа гиймятли сайылыр.

Тяърцбяляр нятиъясиндя мялум олмушдур ки, гурьушун полада нисбятдя орта щесабла аз коррозийайа уьрайыр. Бязи грунтларда Зн дярин питтингя мяруз галыр. Цзвц туршулары йцксяк олан грунтларда вя йа аз аерасийалы грунтларда гурьушунун коррозийа сцряти орта сцрят гиймятдян 4-6 дяфя йцксяк ола биляр.

Page 50: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

48

Поладда Ър-ун йцксяк олмасы мцхтялиф грунтлар кцтля иткисини ашаьы салыр. Ър>6% оларса питтингин дяринлийи артыр. Тяркибиндя 12% вя 18% Ър олан полад нцмунялярдя апарылан 14 иллик тяърцбяляр нятиъясиндя питтинглярля дярин зядялянмяляр ашкарланмышдыр. Тяркибиндя 18% Ър, 8%Ни олан пасланмайан полад ися демяк олар ки, питтингля щеч зядялянмямишдир. МСБ –нин мялуматына эюря грунт мцщитиндя металда питтинг ямяля эялмясинин азатмаг цчцн синк юртцкляр олдугда еффектли сайылыр.

Кцлторпаглар олдугъа агреесив грунтлардан сайылырлар. Бу грунтларда апарылан 5 иллик тяърцбялярдя полад вя синкин коррозийа сцряти 5 дяфя, мисинки 8 дяфя гурьушунун коррозийа сцряти 20 дяфя вя диэяр 13 грунтда олан ейни нцмунялярдян артыг олмушдур.

Бюйцк Британийанын Милли Физики Лабораторийасынын апардыьы арашдырмалар вя тяърцбяляря ясасян мялум олмушдур ки, гара металлара грунтун агрессивлийини грунтун мцгавимятини вя грунтда олан платин електродун доймуш каломел електрода олан нисбяти иля мцгайися едяряк юлчмяк олар. Хцсуси мцгавимяти ашаьы олан (<2000Om·см) грунтлар агрессивдир. пЩ=7 олдугда, потенсиалы <0,43В олан эил грунтлар сулфатредуксийа едян бактерийалар цчцн ялверишли мцщит олдуьундан агрессив грунт сайылырлар.

3.3. Питтингин характеристикасы

Грунт мцщитиндя питтинг бюйцмяси ашаьыдакы ифадя

ясасында тяйин едилир: П=ктн , (3.1)

бурада П– т мцддяти ярзиндя ян дярин питтингин узунльу; к вя н– ямсаллардыр. Йахшы аерасийалы грунтларда олан полад цчцн н=0,1; пис ерасийалы грунтларда олан полад цчцн н=0,9 гябул едилир. н=1 олдугда питтинг ямяляэялмянин сцряти сабит гиймят алыр, йяни мясамялилик заманла дцз мцтянасиб олур.

Page 51: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

49

Питтинг бир гайда олараг йералты боруларын грунтла тямас етдийи ашаьы щиссяляриндя йараныр. Чюкмя щесабына борунун йу-хары щиссяси грунтла бору арасында галан бошлуг гаты иля тямас олур. Бязян борунун хидмят мцддятини узатмаг вя питтинг коррозийадан мцдафия етмяк цчцн ону 1800 фырлатмаг кифайят-дир.

3.4. Грунт мцщитиндя эярэинлик алтында коррозийа

чатламасы Грунтда эярэинлик алтында коррозийа чатламасы чох вахт

йералты газ бору кямярляринин даьылмасына сябяб олур. Катод мцщафизяли боруларда ЭКЧ борунун хариъи сящиндя, чох вахт мцщафизя юртцйцнцн зядяляндийи, даьылдыьы щиссялярдян башлайыр. Даьылма щиссясинин йахынлыьында зядялянмиш юртцйцн алтында карбонат мящлулуна, бязян ися НаЩЪО3 кристалларына раст эяли-нир. Мцлащизя вар ки, беля мцщит эярэинлик алтында коррозийа чатламасы цчцн чох ялверишлидир. Йералты боруларын катод мцща-физяси борунун цзяриндя гяляви коррозийа мящсулунун мясялян, НаОЩ топланмасына сябяб олур. Щидроэен ионлары, На+ вя щялл олан оксиэени олан су мцщафизя юртцйцнцн дефектляри вя бош-лугларындан борунун катодлу щиссяляриня миграсийа едир. Аера-сийалы, нейтрал мящлула йахын олан бору сятщиндя реаксийа ашаьыдакы кими эедир:

OHeOHO 442 22

Биткилярдян айрылараг мящлула дцшян вя йа ятраф мцщитдя олан карбон 4-оксид щидроксид иону иля реаксийа эиряряк карбонат вя бикарбонат ямяля эятирир:

OHCOOHHCO

HCOOHCO

2

2

33

32 ;

Карбонатлы мящлуларда йаранан чатларын ямяля потенсиалы-нын гиймят диапозону катод мцщафизясинин мцсбят оптимал

Page 52: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

50

потенсиалы вя мянфи коррозийа потенсиалындан асылыдыр. Мясялян, 400Ъ температурда На2ЪО3+НаЩЪО3 нормал мящлулунда олан йцксяк мющкямлийя малик полад чатларын инкишафы -0,31В-дан -0, 46В потенсиаллары интервалында олур. НаОЩ-ин борунун сят-щиндя топланмасы щесабына чатларын инкишафы даща мянфи потен-сиалларда да мцмкцн олур. Демяли, НаОЩ борунун катодла «изафи мцдафия» олунан ашаьы потенсиаллы щиссяляриндя, карбо-натлар ися даща йцксяк потенсиаллы щиссяляриндя даьылмалар ямя-ля эятирир.

3.5. Грунт мцщитиндя коррозийанын гаршысынын алынмасы

тядбирляр

Гейри – цзви вя цзви лак вя бойалар. Лак вя бойаг юртцкля-рин атмосфер коррозийасындан мцдафиядя йахшы нятиъяляриня бахмайараг грунт мцщитиндя артыг бир нечя айдан сонра йа-рарсыз олурлар. Даш кюмцр гятраны тяркибли лак вя бойаларын грунт мцщитиндя олан гурьулар вя йералты бору кямярляринин коррозийасынын гаршысынын алынмасында истифадяси мяслящят эюрцлцр. Бу бойалар чох аз мадди хяръ тяляб едир вя грунт кор-розийасындан еффектив мцдафия едирляр.

Битум юртцкляри дя етибарлы мцдафия йарадырлар. Бу юртцкляри щал-щазырда диэяр горуйуъу материалларла бирликдя тят-биг едирляр. Мясялян, йералты боруларын коррозийадан горунма-сыда бу юртцкляр 1мм галынлыьы олан епоксид гятраны вя йа 5мм галынлыглы полиетиленля бирликдя тятбиг олунурлар. Америка Милли Стандартлар Бцросунун 11 иллик тяърцбяси эюстярмишдир ки, галын-лыьы 6мм олан йумшаг резин полады коррозийадан чох йахшы мцщафизя едир. Портланд сементин вя шцшялифли емал горуйуъу-нун полады коррозийадан йахшы горумасы чохиллик тяърцбядян мялумдур. Лакин щяр ики мцдафия юртцйц чох кюврякдир вя ме-ханики даьылмайа тез мяруз галырлар.

Метал юртцкляр. Бу юртцклярдян синклямя йахшы нятиъя эю-стярир. Метал юртцкляр ири щяъмли дямир сятщляр чох тез коррозий-

Page 53: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

51

айа уьрайырлар. Бу заман мцщафизя юртцклярини изолйасийа едян хцсуси сцни материаллардан истифадя етмяк мягсядйюнлцдцр.

Грунтун агрессивлийинин дяйишдирилмяси. Йцксяк агрессивли грунтларда гурьулары чынгылла ящатяляйирляр, бязи грунтларда ися йералты бору кямярляринин сятщиндя микробиоложи коррозийанын гаршысыны алмаг цчцн борунун цзяриня ЪаЪО3 (тябашир) сяпирляр.

Катод мцдафияси. Сых йашайыш яразиляриндян узагда олан мцасир йералты нефт, газ бору кямярляри, чянляри цзви юртцклц катод мцщафизяси иля тяъщиз олунуб. Бу бцтцн грунт гнювлярин-дя еффекти тясир эюстярир.

ЫВ ФЯСИЛ. ОКСИДЛЯШДИРИЪИЛЯРИН ТЯСИРИНДЯН

ЙАРАНАН КОРРОЗИЙА

4.1. Оксид тябягясинин ямяляэялмясинин илкин мярщяляси

Page 54: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

52

Отаг вя йа йцксяк температурларда оксидляшдириъи газларын (мясялян, оксиэен, кцкцрдцн бирляшмяляри, щаллоэенляр) иштиракы иля метал майе електролитляр олмадыгда да коррозийайа уьрайа биляр. Бу ъцр коррозийа «гуру» коррозийа адланыр. Грунта вя йа суйа батырылмыш металын даьылмасы ися «йаш» коррозийа адланыр. Гуру коррозийа заманы металын сятщиндя реаксийа мящсулу олан бярк юртцк– йаныг юртцйц йараныр. Реаксийанын давам етмяси цчцн бу йаныг юртцйцндян йа метал, йа да коррозийа мцщити диффузийа етмялидир. Мялумдур ки, оксидлярин, сулфидлярин вя йа щаллоэенлярин бярк юртцйцндян адтян атом йох, ионлар диффузийа едирляр. Демяли, реаксийа мящсулуну електролит гябул етмяк олар. Щавадакы оксиэенля оксидляшян мис вя зящярли атмосфер мцщитиндя тутьунлашан эцмцш, уйьун олараг бярк електролитляр олан Ъу2О вя Аэ2С ямяля эятирир.

Тямиз метал сятщи иля оксиэенин тямасы цч мярщялядя эедир: 1) оксиэенин адсорбсийасы; 2) нуклеасийа, йяни нцвянин йа-

ранмасы; 3) бцтюв оксид тябягясинин бюйцмяси. Адсорбсийанын илк мярщяляляриндя юртцк оксиэен атомларындан ибарят олур. Беля ки, оксиэен атомларынын сярбяст адсорбсийа енержиси онун молекулларынын диссосиасийа енержисиндян йцксяк олур. Електронларын лянэ дифраксийасы методу иля мцяййян олунмушдур ки, бязи металларын атомлары адсорбсийа юртцйцнцн тяркибиня эиряряк мянфи йцклянмиш оксиэен вя мцсбят йцклянмиш метал ионларындан ибарят нисби сабит икиюлчцлц гурулуш йарадыр. Пассивляшян юртцйя нязярян монотябягяли адсорбсийа юртцйц, метал оксидиня нисбятдя термодинамики ъящятдян даща сабитдир. Мясялян, никелдя бу юртцк, онун яримя гиймятиня гядяр галыр. Сонракы мярщялядя оксиэен ашаьы тязйигдя металда О2 молекулларынын, илкин монотябягяли адсорбсийа юртцйцндян кечян адсобрсийасына эятириб чыхарыр. Оксиэенин икинъи тябягяси, биринъийя нязярян зяиф рабитялидир вя диссосасийа олунмадан адсорбсийа олунур. Нятиъядя йаранан гурулуш кечид металларында даща сабитдир, няинки диэяр метал-ларда. Диэяр йаранан тябягяляр даща да зяиф олур вя хариъи

Page 55: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

53

юртцк температур йцксялдикдя чевик олур. Бу чевиклик аморф гурулушу юйрянян рентэеногаммаларла тясдигляниб. Мялум олмушдур ки, мисин вя эцмцшцн атомларынын сятщи диффузийасы адсобрсийалы оксиэенин иштиракы иля даща сцрятли эядир, няинки он-суз.

1 мол оксиэеня дцшян сярбяст адсорбсийа енержиси ад-сорбсийалы оксиэенин мигдарынын артмасы иля азалыр (оксиэен ра-битяси зяифляйир). Ашаьыдакы реаксийайа ясасян оксидин сярбяст енержиси даща да мянфи олур:

MeOnMeOnOnMe ads )12()(2 2

Бу сябябдян дя сятщдя оксидин ямяля эялмяси йцксяк ад-

сорбсийа олан щиссялярдян: сятщи бошлугларда, чыхынтыларда вя диэяр деффектлярдя башлайыр. Метал вя оксиэен ионларынын ъялд сятщи диффузийасы щесабына ялверишли шяраитдя бурада оксид нцвяси йаранын (шякил 4.1.) Температур артмасы иля монотябягяли адсорбсийа азалыр, нятиъядя нцвялярин мцяййян юлчцйя кими сцрятля бюйцмяси башлайыр.

Бцтюв оксид тябягясинин бюйцмяси електронларын металдан оксидя кечмяси вя йа бязи щалларда оксидин адсорбсийа сятщиндя, мянфи йцклянмиш оксиэендян йаранан эцълц електрик сащясиня метал ионларын миграсийасы щесабына олмасы фярз едилир.

Page 56: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

54

Шякил 4. 1. Оксиэенин 13,3 Па тязйигиндя мисин сятщиндя Ъу2О

нцвяляри. Гара хятляр мисин гяфясиндя топланан дефектлярдир.

4.2. Йаныг юртцйцн мцщафизя хцсусиййятляри

Оксидляшмянин сонракы мярщяляляриндя реаксийанын сцряти

йаныг юртцйцнцн галынлыьындан, узунлуг бойунъа тамлыьындан, мцщафизя хассялярини зяифлядян чатларын, дяликлярин олмама-сындан асылыдыр. Реаксийа мящсулунун юртцйц адятян кювряк вя азеластики олур. Юртцкдя чатларын ямяля эялмяси реаксийайа эирян металла, реаксийа мящсулунун щяъмляри нисбятиндян

Page 57: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

55

асылыдыр. Яэяр ашаьыдакы шярт юдянярся, мцдафия мягсядли йаныг юртцйц йараныр:

1ört

Me

nm

M

. (4.1)

Бурада М вя ört – уйьун олараг йаныг юртцйцнцн мо-

лекулйар кцтляси вя сыхлыьыдыр; м вя Me – уйьун олараг металын

атом кцтляси вя сыхлыьыдыр; н– метал оксиди молекулунда метал атомларынын сайыдыр (мяс.: В2О5 –дя н=2).

(4.1) нисбяти ващиддян кичик алынарса, бу заман йаныг юртцйцндя дартылма эярэинлийи йараныр вя металы мцщафизя едир. Ъа, Мэ цчцн бу нисбят кичик гиймятя 0,64 вя 0,79; Ал, Ър цчцн 1,3-дцр. W бу нисбят 3,6 бярабярдир. WО3 йахшы мцщафизя хцсусиййятиня маликдир вя 8000Ъ кими бу мцщафизяни сахлайа билир. 8000Ъ йцксяк температурда бярк йаныг юртцйц сублимасийа2 олунур.

4.3. Оксидляшмяни характеризя едян рийази тянликляр

Истянилян металда мцщафизя юртцйц вя йаныг юртцйцнцн т

заманындан асылы олараг инкишаф едян й галынлыьы цч ясас тянликля ифадя олунур: 1) хятти; 2) параболик; 3) лагорифмик. Щяр бир

конкрет щалда тянлик гисмян ört

Me

nm

M

нисбяти иля йаныг юртцйцн

вя йа коррозийа мящсулу юртцйцнцн галынлыьындан асылыдыр (шякил 4.2).

Хятти асылылыгда оксидляшмя сцряти сабитдир вя тянлик ашаьыдакы кими ифадя олунур:

kdt

dy вя йа constty (4. 2)

2 бярк маддянин бухара чеврилмяси

Page 58: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

56

Шякил 4.2. Мцщафизя галынлыьынын (й) т заманындан асылы олараг

инкишаф графикляри 1-хятти асылылыг; 2- параболик асылылыг; 3-лагорифмик асылылыг; 4- ики-

мярщяляли лагорифмик асылылыг

(4.2.) тянлийи металын сятщиндя реаксийа сцряти сабит

олдугда доьрудур. Беля металларда адятян 1ört

Me

nm

M

олур.

Хцсуси щалларда, коррозийа мящсулу юртцйцнцн щям дахили, щям дя хариъи сярщяд фазасында реаксийанын сцряти сабитдирся хятти асылылыьы ифадя едян (4. 2) тянлийи (4.1) шярти дахилиндя дя доьрудур. Мясялян, волфрам (W) 700-10000Ъ интервалында параболик асылылыьа эюря оксидляшир. Хариъиндя WО3 оксидиндян мясамяли тябягя, дахилиндя ися нямялум тяркибли сых тябягя

Page 59: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

57

йараныр. Хариъи вя дахили тябягялярин йаранма сцрятляри бярабярляшдикдя (4.2) тянлийини тятбиг етмяк олар.

Параболик асылылыгда юртцйцн инкишаф сцряти йаныг юртцйц тябягясиндян ионларын диффузийасы вя йа електронларын миграсийасы иля тяйин едилир.

y

k

dt

dy вя йа constty 22 . (4.3)

(4.3) тянлийи йахшы мцщафизя габилиййяти вя (4.1) шяртиня саваб верян юртцкляр цчцн доьрудур. (4.3) тянлийи Фе, Ни, Ъу, Ър, Ъо кими металларын йцксяк температурда оксидляшмясини тяйин етмяк цчцн тятбиг едилир.

Оксидляшмянин илкин мярщяляриндя вя йа ашаьы температурларда оксидляшмя заманы йаранан назик мцщафизя юртцкляри (4.4) тянлийи иля ифадя олунур вя лагорифмик асылылыг адланыр:

y

k

dt

dy вя йа

1ln

const

tky . (4.4)

Лагорифмик асылылыьын тянлийи илк дяфя олараг Тамман вя Кйюстер тяряфиндян алынмышдыр. Онлар Ъу,Фе, Зн, Ни, Пб, Ъд, Сн, Мн, Ал, Ти, Та цчцн илкин оксидляшмя мярщялясини бу асылылыг васитяси иля юйрянмишдиляр.

Ъу вя Фе ашаьы температурларда оксидляшмяси якс лагорифмик асылылыгла ифадя олунур:

tkconsty

ln1

(4.5)

Назик юртцйцн юйрянилмяси (тярзи) гыса вахтда баш вердийиндян лагорифмик вя якс логарифмик асылылыглары айырмаг чятинлик тюрядир. Щяр ики тянлик оксид юртцйцнцн ямяля эялмя кинетикасыны йахшы изащ едир.

Назик оксид юртцйцнцн ямяля эялмяси кинетикасы цчцн (4.4) вя (4.5) тянликляри иля йанашы (4.6) тянлийиндян дя истифадя едилир:

Page 60: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

58

constty 3 . (4.6)

Бу тянлийя табе олан верилянляр икимярщяляли логарифмик тянликля дя ифадя олунур. Ики мярщяляли логарифмик тянлик кичик башланэыъ сцрятля башлайан вя сонра бюйцк сцрятля давам едян просесляри ифадя едир. Реаксийа сцрятинин сонракы артымы йцклянмиш сащянин диффузийа фязасы щесабына олур.

4.4. Йцксяк температурлу коррозийа

Мялумдур ки, щавада 7500Ъ оксидляшян 8% Ал-Ъу хялитяси

МоО3 бухарынын иштиракы иля бюйцк сцрятля коррозийайа уьрайыр. Йцксяк температурда ишляйян газ турбиляринин пярляри,

бухар газанларынын борулары тяркибиндя чохлу ванадуим олан нефт мящсулларынын йаныглары иля тямасда олдугда чох тез даьылмайа мяруз галырлар. Ванадиум тяркибли нефтя бязи йатаг-ларда, ясасян Эянуби Америкада раст эялинир. Бу метал нефтдя щялл олан цзви комплексин тяркибиндядир вя ону чыхармаг ол-дугъа чятиндир. Беля тяркибли нефтин йанмасындан ямяля эялян кцлцн тяркибиндя В2О5 65%, бязян даща чох олур. Бу кцлдян мцшащидя олунан даьылма истилийя давамлы материаллара ялавя едилян ванадиумун коррозийасы иля охшардыр.

Бу нюв даьылмалары катострофик вя йа сцрятли оксидляшмя, йа да кцлцн тясириндян йцксяк температурлу коррозийа адландырыр-лар. Беля даьылмайа сябяб ашаьы температурда ярийян оксидин ямяля эялмясидир. Фе3О4 15270Ъ-дя яридийи щалда, В2О5, МоО3 вя Б2О3 уйьун олараг 658, 795 вя 2950Ъ – дя ярийирляр.

Page 61: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

59

В ФЯСИЛ. МЦХТЯЛИФ СУ МЦЩИТЛЯРИНДЯ

КОРРОЗИЙА

5.1. Ширин суларда коррозийа

Дямир иля су арасында термодинамик дайаныглыг олмадыьы-

на эюря о електрокимйяви коррозийайа мяруз галыр. Бу просес оксиэенин иштирак етдийи мцщитдя онун гатылыьындан асылы олараг мцхтилиф интенсивликдя эедир. Електролитя салынмыш щяр щансы ме-талын даьылмасы онун ионларынын мящлула кечмяси иля башлайыр. Мцсбят ионла йцклянмиш щисся катод, мянфи ионла йцклянмиш щисся анод адланыр. Анодда метал иону (Ме+) мящлула кечир, метал щялл олур електронлар сятбястляшир. Металларда електро-кимйяви коррозийа просеси електронларын анод щиссясиндян ка-тод щиссясиня ахмасы иля эедир. Коррозийа ъцтляринин ъяряйан шиддzти йцксялдикъя коррозийа да сцрятлянир. Цмуми шякилдя анод коррозийасы ашаьыдакы кими эедир:

eMeeMe ionion 22

Коррозийанын катод просесиндя интенсив эетмяси цчцн електронлар деполйаризаторла гаршылыглы тясирдя олмалы вя металы тярк етмялидир. Катод просесини деполйаризатору суда щялл олан оксиэен вя йцксяк гатылыглы щидроэен ола биляр. Катод просесиндя реаксийанын эедиши ашаьыдакы кимимдир:

Щидроэенин деполйаризасийасы иля эедян реаксийа;

222 HHe ;

Оксиэенин деполйаризасийасы иля эедян реаксийа.

OHOHOe 424 22

Page 62: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

60

Гарышыг деполйаризасийада коррозийанын сцряти даща йцксяк олур. Буна су кямяриндя щялл олан ЪО2 вя О2 щесабына эедян коррозийаны мисал эюстярмяк олар. Бязи щалларда щялл олан оксиэен металын коррозийасыны зяифлядир. Металын коррозийасы натриум фосфатлы мцщитдя цзяриндя фосфат юртцйцнцн ямяля эялмяси иля зяифляйир.

Суйун температуру 1000Ъ олдугда оксиэенин щялл олмасы азалдыьы цчцн коррозийа сцряти ади температурда олдуьу кими эедир.

Сянайе мцяссисяляриндя ичмяли судан истифадя она олан тя-лябаты даща артырыр. Сянайе су тяъщизаты системляри гапалы, йары-гапалы вя йа комплекс шякилли олур. Яксяр щалларда ачыг дюврц су тяъщизаты системляриндян истифадя олунур. Шякил 5.1 –дя бу сис-темин схеми эюстярилмишдир.

Шякил 5.1. Ачыг дюврц су тяъщизатынын схеми

1-сойудуъу; 2- дювретдириъи насос; 3-истиликдяйишдириъи

aпаратлар

Беля системлярдя коррозийа бир нечя амиллярин иштиракы иля електрокимйяви просес цзря эедир. Су мцщитиндя металын електрод потенсиалы дюнян вя дюнмяйян олмагла ики нювя айрылыр. Металын давамлылыьыны кейвиййят вя кямиййятъя мцяййян етмяк цчцн хцсуси норма вя гайдалара уйьун олараг (ЦИДС 5272-68) коррозийайа гаршы он баллы давамлыг шкаласы тяртиб едилмишдир (сядвял 5.1).

Page 63: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

61

Cядвял 5.1 Металын коррозийайа давамлылыьынын шкаласы

Мющкямлик групу Коррозийа сцряти, мм/ил Б

ал

цзря

Ы Йцксяк давамлы 0,009-дан аз 1

ЫЫ Нисбятян давамлы

0,009-0,0045 2

0,0045-0,001 3

ЫЫЫ Давамлы 0,009-0,045 4

0,045-0,09 5

ЫВ Орта давамлы 0,09-0,45 6

0,45-0,9 7

В Аз давамлы 0,9-4,5 8

4,5-9,1 9

ВЫ Давамсыз 9,1 1

0

Коррозийа просесинин кинетикасына эюря коррозийа илк

анлардан артмаьы башлайыр вя максимум гиймятя ъатдыгдан сонра тядриъян азалыр вя мцяййян вахтдан сонра тамамиля дайаныр.

Су борудан ахан заман орада ямяля эялян коррозийаны дюрд йеря бюлмяк олар:

1.башланьыъ мярщялядя борунун сятщиндя юртцк даьылмасы баш верир вя бундан сонра борунун коррозийасы башлайыр;

2. щидрат щалына кечмиш дямир оксиди суда йенидян оксид-ляшяряк дямир цч оксидя чеврилир, коррозийа давам едир;

3. коррозийа мящсулу Фе(ОЩ)3 вя ЪаЪО3 юртцк ямяля эя-тирмяси узун просес олдуьу цчцн коррозийа дава едир;

4. даими режимдя коррозийанын сонунъу мярщяляси демяк олар ки, дяйишмяз галыр.

Page 64: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

62

Сянайе су тяъщизатында су юз агрессивлийи иля гыса бир мцддятдя сойудуъу апаратлары коррозийайа уьрадараг онлары сырадан чыхарыр. Суйун агрессивлик дяряъясини мцяййян етмяк цчцн Ланжелйе суйун дойма мцвазиняти анлайышыны вермишдир:

SumS pHpHJ , (5.1)

бурада жС – дойма мцвазиняти; пЩум–тяърцбя нятиъясиндя тяйин едилян суйун пЩ; пЩС– дойма мцвазиняти чох олан суй-ун пЩ.

пЩ< пЩC олдугда жС –ин гиймяти мянфи олар. Бу ися суйун метала гашы агрессив олмасыны эюстярир. пЩ> пЩC олдугда жС –ин гиймяти мцсбят олар вя беля су карбонат чюкцнтцсц ямяля эятирмяк хассясиня малик олур. пЩ= пЩC олдугда су мцвази-нятли щесаб олунур. Ширин сулу дюврц су тяъщизаты системляриндя ЪО2 дямир вя щидроэенля реаксийайа эиряряк ЪО ямяля эятирир. Сонра ися дямир щидрокарбонат ямяля эялир ки, бу да щидролиз вя оксидляшмя нятиъясиндя йенидян паръаланыр.

232223

2322

8)(4)(4

)(2)(

COOHFeOHOHCOFe

HCOFeCOOHFe

Агрессив карбон газы бетонун тяркибиндя олан калсиуму щялл едир вя бетон конструксийаны даьыдыр. Суда хлор вя сулфатын гатылыьы артдыгда коррозийанында сцряти артыр.

5.2. Дузлу суларда (дяниз суйунда) коррозийа

Дяниз суйу металлара гаршы сон дяряъя агрессив олмасы

иля характеризя олунур. Бу су типик електролит кими електро-кимйяви тябиятя маликдир. Н.Д. Томашов мцасир електрокимйя-ви коррозийа нязяриййяси ясасында дяниз коррозийасы механиз-мини ашаьыдакы кими изащ едир:

Page 65: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

63

1. Дямир, полад, синк вя диэяр металларда дяниз корро-зийасы анодун тормозланмасы ися эется дя коррозийа сцря-ти бюйцк олур; 2. Дяниз суйунда поладын, дямирин, чугунун коррозийа сцряти катод тормозланмасы иля мцяййян едилир ки, бу да металын сятщиндя оксиэенин мигдарындан асылыдыр; 3. Дяниз суйунун коррозийасында омик тормозланма ня-инки кичик, щятта бюйцк микроъцтляр йарандыгда да азалыр; 4. Коррозийа ъцтц ейни олмайан дямирин анод пассивлийи дяниз суйунун коррозийасындан асылы дейилдир.

Дяниз вя океан сулары юз кимйяви тяркибляриня эюря бир - бириндян фярглянирляр (ъядвял 5.2.). Дузларын мигдарына эюря бу фярглянмя, щятта ейни дянизин мцхтялиф йерляриндя ейни олмур ки, бу да еколожи шяраитин мцхтялифлийи иля изащ олунур.

Ъядвял 5.2. Океан вя дяниз суларынын кимйяви тяркиби

Ад

лар

Дузларын мгдары. %

Ду

зла

р. ц

му

ми

миг

да

ры.

%

ЪаСО4

МэСО4

КЪл

НаЪл

МэЪл2

ЪаЪО3

Океан 3,94 6,40 1,69 78,32 9, 44 0,21 34,30

Гара дяниз 2,58 7,11 2,99 76,66 9,07 1,59 18,60

Хязяр дянизи 6,92 23,58 1,21 62,51 - 1,24 12,86

Арал дянизи 12,91 25,80 1,86 60,13 1,36 0,93 11,28

Дяниз суйу тяркибиндяки агрессив ионлар да коррозийа про-

сесиндя фяал рол ойнайыр. Хязяр дянизинин суйунда тясадцф еди-лян ионлар юзляринин йцкяк гатылыьы иля характеризя олунур. Хязяр дянизинин суйунун ион тяркиби %-ля белядир:

NaBrHCOSOCl );08,0();86,0();82,23();67,41( 3

2

4 (24,69);

)63.0();59.2();66,5( 22 KCaMg

Page 66: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

64

Ясас катионлар KCaMgNa ;;; 22 , сярбяст йод озон,

анионлар FBrHCOSOCl ;;;; 3

2

4 да коррозийа просесини

сцрятиляндирир. Хязяр дянизинин дузлулуьунун щяр йердя ейни олмамасы

мялумдур. Дянизин шимал щиссясигдя дузлулуг хейли аздыр. Тядгигатлар эюстярир ки, дяниз суйунда олан Мэ иону кор-

розийа просесини ики дяфя азалда билир. Дяниз сйунун коррозий-айа тясири оксиэенин деполйаризасийасы иля эедир вя катод реак-сийасы ашаьыдакы кими йазылыр:

OHOHOe 424 22

Катод деполйаризасийасы, щямчинин Фе(ОЩ)2 вя йа Фе3О4 –магнетитин иштиракы иля дя эедя биляр:

.232

;)()(

243

22

OHFeOeOHOFe

OHOHFeeOHFe

Катод просесиндя оксиэенин гатылыьынын азалмасы катод полйаризасийасына сябяб олур. Дямир вя онун яринтиляринин електрокимйяви коррозийасы нятиъясиндя бязян чятин щялл олан коррозийа маддяляри ямяля эялир:

Чятин щялл олан коррозийа мящсуллары вя ямяля эялян

чюкцнтцляр поладын сятщиня оксиэенин диффузийасыны чятинляшдирир вя она эюря дя полад вя онун яринтиляринин коррозийасы вахт кечдикъя азалыр. Лакин дянизин суйунда олан хлор вя сулфат ионлары, поладын сятщиндя йаранан мцщафизя мягсядли оксид юртцйцнц даьыдыр вя дямир иону иля биляшяряк анод просесини сцрятиляндирир.

Температурун йцксялмяси иля дяниз суйунда електрокимйяви реаксийа сцрятлянир, омик мцгавимят азалыр,

222

2 )(2 OHFeOmHOHOmHFe

Page 67: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

65

коррозийа эцълянир. Електролитдя температурун 200Ъ-дян 400Ъ – йя гядяр артмасы коррозийа просесини ики дяфя артырыр. Системдя суйун температуру 800Ъ-дян йухары галхдыгда оксиэенин ми-гдары азалыр вя коррозийа зяифляйир. Суйун температурунун артмасы карбонатла карбон газы (ЪО4) арасындакы таразлыьы по-зур ки, бу да ярп баьламайа сябяб олур.

Металын дяниз суйу иля тямасда олмасы шяраитиндян асылы олараг коррозийанын тясир характери мцхтялиф олур. Дяниз суй-унда метал конструксийанын коррозийадан даьылма интенсивлийи онун дяниздя щансы дяринликдя йерляшмясиндян асылыдыр. Дяниз суйуна салынмыш метал нцмунянин ян чох коррозийасы су кясими иссясиндя баш верир. Дальа дюйян зонада коррозийанын сцряти, нцмунянин тамам исланмыш зонакы коррозийа сцрятиндян 3-5 дяфя йцксяк олур. Тяърцбяляр вя мцшащидяляр эюстярмишдир ки, Хязяр дяниздя метал нцмуня дальа иля вахташыры эюрцшдцйц йердя (периодик исланма зонасында) коррозийайа ян чох мяруз галыр. Бу зонада коррозийадан зядялянмя металларын сятщиндя кичик дяликлярин ачылмасы иля башлайыр.

Щазырда бир сыра юлкялярдя вя еляъядя республикамызда маэистрал су борулары, кюрпцляр вя диэяр ири щяъмли гурьулар цчцн алцминиум яринтиляриндян эениш истифадя едирляр. Бу яринти-ляр дяниз шяраитиндя дя сынагдан кечирилмиш, тядгигатлар дяниз сявиййясиндян 7м йухары вя 1,5-1м дяринликдя (суалты зонада) апарылмышдыр. Сынаг цчцн А1М, АПг-3М, АМг-3В маркалы нцмуняляр эютцрцлмцшдцр. Мцяййян едилмишдир ки, атмосфер зонасында щяр дюрд яринти нцмунясинин коррозийа сцряти пола-дын коррозийа сцрятиндян 2 дяфя аздыр, щямчинин бу щалда кор-розийа сцряти тез сабитляшир вя 90 суткадан сонра башланьыъ эю-стяриъидян 2-3 дяфя ашаьы дцшцр. Периодик исланма зонасында коррозийа сцряти атмосфер коррозийасында олдуьу кимидир вя 3-6 айдан сонра ашаьы дцшяряк сабитляшир. Бу заман нцмуняляр цзяриндя кичик нюгтяляр ямяля эялир вя тез дя итир. Нцмунялярин коррозийа сцрятинин мцтляг гиймяти 0,2мк/ил-дян артыг олмур. Щалбуки ейни шяраитдя олан поладын коррозийа сцряти 0,5-1,0мк/ил-я чатыр. Суалты зонада тядгиг олунан нцмунялярин

Page 68: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

66

коррозийа сцряти вахт кечдикъя азалыр. Бу заман бцтцн дюрд маркадан олан нцмунялярин мцтляг коррозийа сцряти 730 сутка ярзиндя 8-10 мк/ил олур. Бу шяраитдя поладын коррозийа сцряти 650 сутка ярзиндя 38-40 мк/ил олур.

Алцминиум нцмуняляринин сятщиндян коррозийа мящ-

сулуну тямизлядикдя мцяййян олунмушдур ки, коррозийа сятщ бойу бярабяр пайланыр. Дянизин дибиндя бу яринтилярин даьылма-сына сябяб хлор ионунун йцксяк олмасыдыр. Тядгигатлар эю-стярмишдир ки, поладын максимум коррозийасы периодик исланма зонасында, алцминиум яринтисинин коррозийасынын ися суалты зо-нада баш верир.

Бцтцн бу мцгайисяляр эюстярир ки, щяр цч щалда алцминиум яринтисинин коррозийа сцряти поладын коррозийа сцрятиндян ки-чикдир. Лакин коррозийайа гаршы поладдан щазырланмыш хцсуси тяркибли материаллар даща йахшы нятиъяляр верир.

5.3. Дистилля суйунда коррозийа

Сон вахтлар ичмяли суйа гянаят мягсядиииля техноложи про-сеслярдя дяниз вя океан суларындан алынмыш дистилля суйундан эениш истифадя едилир.

Тядгигатлар эюстярир ки, нейтрал суларда олдуьу кими дистил-ля суйунда да коррозийа просеси илкин мярщялядя сцрятля эетдийи щалда, мцяййян мцддятдян сонра азалыр. Коррозийа сцрятинин артмасына сябяб дистилля суйунда карбонат чюкцнтцляри ямяля эятирян компонентлярин аз олмасыдыр.

Дюврц су тяъщизаты системляриндя дистилля суйундан истифадя етдикдя металын сятщиндя олан зяиф мцщафизя пярдяси суйун щя-рякят сцряти (0,5-2,0 м/с) иля даьылдыьы цчцн коррозийа сцряти дя артыр.

Дюврц су тяъщтзаты ясасян ачыг системли олдуьундан, бо-руйа оксиэенин дахил олмасы асанлашыр. Дистилля суйунда пЩ гиймятинин нейтрал суйа нисбятян ашаьы олмасы да коррозийаны сцрятляндирир.

Page 69: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

67

Хязяр дянизи суйундан лабораторийа шяраитиндя алынмыш ди-сттиля суйунун физики-кимйяви эюстяриъиляри ъядвял 5.3– дя верил-мишдир.

Ъядвялдян айдын олур ки, дяниз суйунда олдуьу кими дистил-ля суйунда да агрессив хлор вя сулфат ионларынын чохлуьу корро-зийа цчцн даща ялверишли шяраит йарадыр. Калсиум ионларыынын аз-лаьы металын сятщиндя юртцк ямяля эятиря билмядийиндян корро-зийанын сцряти артыр.

Ъядвял 5.3. Хязяр дянизинин дистилля суйунун физики-кимйяви

Эюстяриъидяри

пЩ

3HCO

Гял

явил

ик

Cl

2

4SO

2Ca

2Mg

Ду

з.

Цм

ум

и

миг

да

рв

Цм

ум

и

чод

луг

l

mqekv l

mqekv l

mq

l

mq l

mq l

mq l

mq l

mqekv

6,5 0,08 0,03 2,12

1,7 0,12 2,28 5-20 0,03

Гейд етмяк лазымдыр ки, дистилля суйунун щярякяти заманы

поладын цмуми коррозийа сцряти сцкунят щалында олдуьундан бир нечя дяфя йцксяк олуб, 0,07-0,0мм дяринликдя нюгтяви вя мцнтязям коррозийа йарадыр.

5.4. Минерал суларда эедян коррозийа

Тябитядя олан минерал суларын чоху бюйцк мцалиъяви ящя-мийятя маликдир. Републикамызын Кялбяъяр, Лянкяран, Масаллы бюлэяляриндя олан «Истису» мядянляри мядя баьырсаг хястяликля-

Page 70: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

68

ринин, Галаалты минерал суйу бюйряк хястяликляринин мцалиъясин-дя мяшщурдур. Сираб, Бадамлы минерал сулары да юз мцалиъяви тяркиби иля бцтцн дцнйада таныныр. Бакыда чыхан йодлу бромлу су галханабянзяр вязинин хястяликляринин мцалиъясиндя явязсиз-дир. Мцалиъяви тясиря малик минерал сулара Эцръцстан Респуб-ликасынын Боржоми минерал суйуну, Йесентуки -4, Йесентуки -17 вя диэяр сулары аид етмяк олар.

Йералты минерал сулардан дцнйанын бир чох йерляриндя тякъя мцалиъя мягсяди цчцн дейил, диэяр тялябатлар цчцн дя ся-найенин вя кянд тясцррцфатынын мцхтялиф сащяляриндя эениш исти-фадя едилир. Мясялян, Маъарыстанда йералты минерал исти суларла евляр вя шитилликляр гыздырылыр.

Республикамызда минерал суларда эедян коррозийаны юй-рянянлярдян бири дя Р.Ф. Ахундов олмушдур.

Сон вахтлар нефт щасилатыны артырмаг цчцн термалсулар гуйу лайларына да вурулур.

Йерин 1500-1600м дяринлийиндян чыхан 550Ъ температура, 8 кг/сан мящсулдарлыьа малик минерал суйун тяркиби белядир:

;87,12;40,0;80,4;02,0;61,446 22

33

2

4 CaCOHCSOCl

;81,428;15,102 KNaMo минераллыьы- 26, 9 г/кг; щялл

олан газларын щяъмъя тяркиби: метан – 73,50%; щидроэен-24,65%; азот -1,03% вя аьыр карбощидроэенляр 0, 39%.

Шимали Сиваш минерал мядян суйунда апарылан тяърцбядя карболу полад вя онун хялитясинин коррозийайа дайаныглыьы бал цзря ъядвял 5.4 –дя верилмишдир.

Ъядвял 5.4 Сиваш минерал мядян суйунда поладын коррозийайа гаршы

Давамлылыьы

Поладын нювц

Коррозийа сцряти

гм2/саат

2880 саатлыг тяърцбядя суйун агрес-

сивлийи вя коррозийа гиймяти

960 1020 2880 мм/ил Давам лыг, балла

Коррозийа характери

Суйун агрес-сивлийи

Cт3 0,336 0,193 0,138 0,157 6 Бярабяр орта

Page 71: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

69

пайланма

Cт10 0,344 0,237 0,175 0,200 6 «______» орта

Cт 20 0,392 0,302 0

,214 0

,244 6 «______» орта

Х12м 0,256 0,165 0,125 0,142 6 Бярабяр олмайан пайланма

орта

ЫХ 19 Щ9Т – – 0,000 0,001 2 Бярабяр пайланма

зяиф

Минерал сулардан истифадя етдикдя металларын сятщиндя сидорит чюкцнтцсцнцн ямяля эялмяси щямин суларда ЪаЪО3 вя дямирин бярабяр пайланмасы щесабынадыр. Беля суларын тяркибиндя эцълц тясиря малик кимйяви гатышыглар олдуьундан су щювзялярини вя ятраф мцщити чиркляндирирляр.

Минерал суларын газсызлашдырылмасы йолу иля антропоэенли сулардан фенол вя нефт мящсуллары, щабеля туршу хассяли газлары тямизлямяк олар. Щямин суларын тядгиги эюстярир ки, коррозийа просесиня суйун минераллыьы, температуру вя орада щялл олан Ъ вя Щ2Ъ газлары ясас амил кими тясир эюстярир.

5.5. Грунт суларында коррозийа

Нефт аваданлыгларынын грунт суларында щидроэен-сулфид

(Щ2С) тясириндян коррозийайа уьрамасы вя бу коррозийа просеси иля мцбаризя В.Ф. Негрейев вя И.А. Мяммядовун тядгигатларында юз яксини тапмышдыр. Онлар эюстярмишдиляр ки, су, гяляви, туршу мцщитиндя эедян коррозийа просесиндя щидроэенин ролу бюйцкдцр вя Щ2С ян тящлцкяли амилдир. Щ2С нефтдя вя грунт суларында олмасы йералты нефт аваданлыгларынын, чянляринин, газ кямярляринин интенсив коррозийасына сябяб олур. Щ2С поладын щидроэен кювряклийи, сятщалты коррозийасыны сцрятляндирир. Тяркбиндя мигдары Щ2С=300-400мг/л олан грунт суйунда карбонлу поладдан щазырланмыш нцмунялярин бу суда баш верян коррозийасына гаршы мцхтялиф инщибиторларын мцщафизя еффектлийи йохланмышдыр вя нятиъяляр ъядвял 5.5 – дя верилмишдир.

Page 72: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

70

Cядвял 5.5

Инщибитор

1л грунт суйу-на сярф едилян инщибиторун мигдары, мг

Коррозийа сцряти Коррозийа сцря-тинин азалма

фаизи, % инщибитор-

суз инщибитор-

лу

CП-10 100 6,73 0,56 91,3

ЛФ-Е12 200 7,2 0,60 91,6

4Ф 167Е 8,5 200 6,6 0,40 94,0

ОП -87 200 5,0 0,66 86,8

Грунт суларында метал сятщинин анод сащясиндя мцнтязям коррозийа зядяляринин ямяля эялмяси, орада йаранан эярэинлийин щесабына полад аваданлыгларын даьылмасыдыр.

Я.Щ. Исмайылов эюстярир ки, нефт гуйуларындакы суйун мигдары иля метал боруларын коррозийасы арасында мцяййян нисбят вар. Беля ки, нефт гуйуларындакы суйун мигдары 20% -я гядяр олдугда коррозийа мцшащидя едилмир. Бу щалда бору иля щярякят едян майенин ясасыны нефт тяшкил етдийиндян меьалын сятщи су иля аз тямасда олур. Гуйудакы су 40%-дян йухары олдугда коррозийа кяскин характер алыр.

Грунт суларында ЪО2 вя Щ2С олдугда борунун анод сащясиндя дямир ионлары щялл олмайан бирляшмя ямяля эятирир. Бунун нятиъясиндя мящлулун гатылыьы вя металын сятщиндя анод деполйаризасийасы чохалыр. Оксиэенля бирликдя щидроэен- сулфидин коррозийа мцщитиндя иштирак етмяси металын тез даьылмасына сябяб олур.

Page 73: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

71

З.А. Иофа эюстярмишдир ки, дямирин щидроэен-сулфидля ионлашмасы анод реаксийасында ашаьыдакы механизм цзря эетмялидир:

OHSHFeOHHSFe

eHSFeHSFe

OHHSFeOHSHFe

ads

ads

22

2

3

322

)(

;2)()(

;)(

Алынмыш комплекс бирляшмя парчаланыр вя бунун нятиъясин-дя Щ2Ъ реэенерасийа олунур.

Щ2Ъ катод реаксийасына тясир механизми белядир:

adsadsads

adsads

ads

HHSFeeHSHFe

OHHSHFeOHHSFe

HSFeHSFe

)()(

;)()(

)(

23

Бурада щидроэен-сулфид катод реаксийасында билаваситя иш-тирак етмир, анъаг щидроэен ионларынын йцклянмясиндя катализа-тор ролуну ойнайыр. Бярпа олунан щидроэен ионларынын бир щис-сяси метала диффузийа едяряк орада щидроэен кювряклийи йарадыр.

Микробиоложи просесляр ясасян гуйу лайларына чай, эюл вя йа дяниз суларынын вурулмасы шяраитиндя эедир. Щямин суларда мцхтялиф физиоложи груплардан олан бактерийа нювляринин чох олмасына бахмайараг, коррозийа просесиндя ясас ролу сулфатредуксийа едиъи бактерийалар ойнайыр. Истисмар олунан гуйуларын 80% коррозийадан даьылмасы бу бактерийаларын тясири нятиъясиндя баш верир.

Сулфатредуксийа едиъи бактерийалар юз щяйат фяалиййятляри цчцн щидроэн молекулуну оксидляшдиряряк сулфат вя сулфиди щидроэен-сулфидя чевирир. Тябиятдя бу реаксийа беля баш верир:

OHSHHSOH 222

2

4 442

Суда щятта дямирин изи олдугда беля бу, карбон газын-дан енержи мянбяйи кими истифадя едян ферробактерийаларын (дя-

Page 74: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

72

мир бактерийалары) инкишафы цчцн кифайят едир. Онлар боруларын диварына йапышараг чюкцнтц ямяля эятирир.

ВЫ ФЯСИЛ. СУЙУН МАГНИТ ЕМАЛЫ

6.1. СУЙУН ХАССАЛЯРИНЯ МАГНИТ САЩЯСИНИН

ТЯСИРИ Су вя онун истифадя едилдийи системлярин магнит емалы

диггяти ъялб едян сащялярдян биридир. Беля ки, суйун магнит емалы истилик-електрик проблеминин щяллини асанлашдырыр.

Магнит сащясинин суйа тясири чох гыса мцддят ярзиндя юаш вердийиндян орадакт просесляр дягиг юйряниля билмир. Лакин буна бахмайараг, магнитин су вя онун иштирак етмдийи просес-ляря тясири эениш тятбиг олунур. Тяърцби олараг мцяййян едилмиш-дир ки, магнит сащяси су ионларынын щидратлашмасына нязяря чар-паъаг дяряъядя тясир едир.

В.С. Духанин вя Н.Г. Клйучников беля нятиъяйя эялмишди-ляр ки, магнит сащяси суйун низамлы гурулушуну мцяййян гядяр хаотикляшдирир.

Г.С.Борди вя ж. Папеши гейд етмишдиляр ки, су магнит сащя-синдя щярякят етдийи заман онун електрик кечириъилийи дяйишир. Беля ки, магнит сащяси дистилля суйунун електриккечириъилийиня тя-сир етмир. Елзбутас, Хверенсас вя Саснаукас дистилля вя ичмяли суйу магнит сащясиндян кечирмишляр. Мцяййян олунмушдур ки, ичмяли суйун диелектриккечириъилийи даща чох дяйишир.

В.С. Духанин яйани олараг бир сыра дягиг нятиъяляр алмыш-дыр. О, натриумлу волфрамын иштиракы иля щидроэен – пероксидин магнит сащясиндя парчаланмасыны мцшащидя етмишдир. Алынан

Page 75: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

73

нятиъяляр эюстярир магнит сащясинин тясириндян Щ2О2 –нин парча-ланма сцряти нязярячарпаъаг дяряъядя дяйишир.

Миненко ичмяли, дистилля, щабеля ЪаЪл2 вя НаЪл гатышыьы олан суларда, су фявварясиня електрик сащясинин тяирини юйрянян тяърцбяляр апармышдыр. Алынан нятиъяляр эюстярир ки, фявваря дамъылары эярэинлик сащясиндян асылы олараг дяйишир (шякил 6.1).

Шякил 6.1 Магнит сащясинин тясири нятиъясиндя дистилля суйунда фявваря шырнаьынын дяйишмяси

A– магнит сащяси олмайанда; B-магнит сащяси тясир етдикдя

Суда олан оксиэенин гатылыьына магнит сащясинин тясириндян сонра щялл олан оксиэендя китмйяви фяаллыг баш верир. Буну магнитляшмиш суйун бактериосид олмасы сцбут едир.

Бир чох тядгигатларда эюстярилир ки, щятта зяиф магнит сащяси ъанлы организмлярдя эцълц тясир йарадыр. А.Б. Коган вя башгалары мцяййян етмишдиляр ки, суда олан инфузорларын щярякятиня тясир едир. Магнитляшмиш су мящлуллары йени биоложи хассяляря малик олурлар.

Page 76: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

74

6.2. Магнит вя ярпбаьлама

Магнит апаратынын эениш тятбиг олундуьу сащялярдян бири

дя газан гурьуларында, истиликдяйишдириъи апартларын сятщиндя ямяля эялян ярпин гаршысыны алмаг цчцн истифадя едилмясидир. Беля ки, температурун артмасы иля щямин апаратларын сятщиндя ярпбаьлама вя коррозийа просеси баш верир.

Илк бахышдан еля эялир ки, ярпбаьлама коррозийа просесинин грашысыны ала биляр. Ярп мясамяли олдуьундан коррозийадан мцщафизяедеъи ролу илкин мярщялядя мцмкцндцр.

Газан вя истиликдяйишириъилярин мящсулдарлыьыны артыран ким ярп тябягяси даьылыр вя аваданлыьын сятщиня су ахараг коррозийаны интенсивляшдирир. Яэяр цзви маддяляр варса, о бу заман ярп тябягясинин алтына кечир вя йцксяк температурда парчаланараг туршу ямяля эятирир, коррозийа просесини сцрятляндирир.

Магнит апаратынын бир цсул кими карбонат чюкцнтцляриня гаршы тятбиги илк дяфя 1945-ъи илдя Белчика алими Вермайер (Белчика патенти № 460560) тяряфиндян иряли сцрцлмцшдцр. Бу апаратын тятбиг едилмяси нятиъясиндя калсуим-карбонат калсиум-щидрокарбоната чеврилир:

23423 )(HCOCaCOOHCaCO

А.М. Аьаларов дяниз суйу иля ишляйян дюврц су тяъщищаты системляриня магнит аппараты тятбиг етмякля йахшы нятиъяляр ал-мышдыр. Тяърцбяляр Хязярин суйунда апарылмышдыр.

Дюврц су тяъщизаты системиня уйьун олан модел магнит аппараты гошулдугдан сонра дяниз суйунда баш верян дяйишик-ликляр юйрянилмишдир (шякил 6.2). Гурьу щидравлики режим вя истили-кютцрмя критерийалары (Рейнолдс, Нцсселт вя Прандтл) нязяря алынмагла моделляшдирилмишдир.

Суйун магнит сащясиндя беш дяфя дювр етмяси магнит емалынын оптимал варианты щесаб олунур. Бу емал заманы суй-

Page 77: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

75

ун температурунун 500Ъ –дяк галхмасы магнит сащясинин еф-фектлийини артырыр.

Нефтли суйун магнит емалы эюстярир ки, бу, ярпи ямяля эяти-рян дузларын кристаллашмасына тясир эюстярир. Беля ки, емалдан сонра чюкцнтц йумшаг формада олур вя системдян асанлыгла айырылыр.

Шякил.6.2. Магнит аппараты гошулмуш лабораторийа гурьусунун схеми:

1-дяниз суйуну сахламаг цчцн габ; 2,9- насослар; 3- ярпбаьлама цчцн нцмуня; 4- сойудуъу; 5-формалы бору; 6,7- уйьун олараг сойудуъунун

соруъу вя алт щиссяляри; 8- гыздырыъы; 10- йайшякилли истилик дяйишдириъи; 11 - системя ялавя верилян дяниз суйу цчцн габ; 12- контакт филтири;

13-системдян атылан артыг су; 14- магнит апараты.

Нефтин судакы гатылыьы 80мг/л-я чатанда сярбяст карбон газынын мигдары азалыр, 0,5мг/л олугда ися карбонат вя бикарбонат ионларынын таразлыьы позулур вя ярпбаьлама просеси башлайыр.

Ярпбаьламанын гаршысыны алмаг цчцн инщибиторун туршу иля мцяййян нисбятдя гатышыьы йахшы нятиъя верир. Магнит вя гатышыг инщибиторларын айры-айрылыгда вердикляри еффект кифайят гядяр олса да су тяъщизаты системинин еффектлийини артырмаг цчцн магнит апаратынын гатышыг инщибиторлара комплекс щалында тятбиги даща

Page 78: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

76

мягсядя уйьундур. Беля олдугда ярпбаьлама интенсивлийи 4,2мм/ай-дан, 1,12мм/ай-а кими азалыр. Комплекс тядбирин тятбиги заманы еффектлик 74% -я гядяр артыр, аваданлыгларын ис-тисмар мцддяти ися хейли узаныр.

6.3. Коррозийа просесиня магнит сащясинин тясири

Магнит апаратынын тятбиг едилдийи сащялярдян бири дя метал-

ларын коррозийа «хястялийи»дир. Магнит сащяси коррозийа мцщи-тиня тясир едяряк онун агрессивлийини гисмян дя олса азалдыр, даьылма просесини зяифлядир.

Клйучников вя Верижскайа магнит аппараты тятбиг етмякля сиркя, хлорид вя сулфат туршуларында карбонлу поладын кор-

розийасыны юйрянмишлир. Туршу мящлуллары дистилля суйунда щазыр-ланараг магнит сащясиндян кечирилмишдир. Магнит сащясинин ор-та эярэинлийи 8, 24, 40 вя 56 кА/м олан дяйишян ъяряйан гцтблц йедди ъцр електромагнитдян ибарятдир. Бу тяърцбяляр «Пирекс» шцшя габында апарылмышдыр. Туршунун магнит сащясиндя ахма сцряти 2,5 м/дяг олмушдур. Бу заман Ът20 маркалы карбонлу поладын потенсиалы йохлама мцддятиндян вя електродун реак-сийа сцрятиндян асылы олараг дяйишир. Тяърцбянин нятиъяляри эюстя-рир ки, туршу мящлуллары магнит сащясиндян кечяндя ъяряйанын сыхлыьы 1А/см2 гиймятиндя вя магнит сащясинин мцяййян едил-миш эярэинлийиндя катод полйаризасийасы ашаьы дцшцр. Яксиня башга эярэинликдя полйаризасийа чохалыр. Буна уйьун олараг анод полйаризасийасы да мцяййян гядр дяйишир. Беляликля, айдын олур ки, магнит сащяси щяр ики електрод просесиня тясир едир.

Б.П. Татаринов вя М.П. Йовчев эюстярирляр ки, магнит са-щясиндя коррозийа сцряти азалыр. Йовчев буну металын сятщиндя сых мцщафизя юртцйцнцн ямяля эялмяси иля изащ едир.

Мараглы нятиъяляр А.И. Шаховун тяърцбяляри заманы алын-мышдыр. О, юз тяърцбясиндя хлору чох олан дистилля суйуну маг-нит сащясиндян кечирмишдир. Мящлула карбонлу полад, мис, ща-беля алцминиумун бцрцнъля яринтисиндян щазырланмыш нцмуня-

Page 79: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

77

ляр салынмышдыр. Бу заман магнит сащясинин эярэинлйи уйьун олараг 5кА/м, 100кА/м, 35кА/м олмушдур. Коррозийа про-сесинин азалмасы да мцтянасиб олараг 25, 25,6 вя 64,3% ол-мушдур.

ВЫЫ ФЯСИЛ. КОРРОЗИЙАДАН МЦЩАФИЗЯ

7.1.Актив мцщафизя

Металлар коррозийа нятиъясиндя даьылараг техноложи режимлярин истещсалат ритмини позур, гязаларын баш вермясиня сябяб олур. Коррозийайа гаршы мцщафизя цсулларынын тятбиги няинки игтисади, щям дя сосиоложи ъящятдян мцщцм ящямиййят кясб едир.

Металларын актив мцщафизяси мцхтялиф метод вя цсулларла щяйата кечирилир. Беля цсуллардан бири сянайедя эяниш тятбиг олунан катод мцщафизяси цсулудр. Бу цсулун мащиййяти ондан ибюарятдир ки, метал конструксийа сабит ъяряйан мянбяйинин мянфи гцтбцня бирляшдирилир. Мянбяйин мцсбят гцтбцня ися давамлы, щялл олмайан електрод анод бирляшир. Беляликля, мцщафизя олунан метал конструксийа катод олур. Бу щалда щеч бир кцтля иткиси олмур, анъаг мянбяйин мцсбят гцтбцня бирляшмиш ялавя електрод анод ролуну ойнайыр вя эяряйанын тясири нятиъясиндя юз кцтлясини итирир. Ъяряйан мянбяйинин мянфи гцтбцня бирляшмиш метал конструксийа хариъи анод артан кими мцщафизя олунан бцтцн сятщи полйаризасийа олунур. Нятиъядя конструксийанын микро-катод вя анод коррозийа ъцтляри бярабярляшир вя коррозийа микроъцтляринин потенсиаллар фярги сыфра чатыр. Катод мцщафизяси дцзэцн тятбиг едилдикдя щямишя йахшы нятиъя верир (шякил 7.1). Бу мцщафизя заманы ъяряйан сыхлыьынын вя анод материалларынын сечилмяси вя анодун дцзэцн йерляшдирилмяси ясас мясялядир.

Цмумиййятля, катод мцщафизяси електрокимйяви нязяриййяйя ясасланыр. Бу нязяриййяйя эюря щяр бир металын

Page 80: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

78

сятщиндя мцхтялиф потенсиаллы сащяляр олур. Яэяр металын сятщин-дя мцщафизя потенсиалы йарадыларса, о заман коррозийа тама-миля дайанар.

Шякил7.1. Коррозийадан горунмаьын катод цсулу

В.А. Притула эюстярир ки, торпаг мцщитиндя металлар

мцщифизя едилдикдя потенсиалы минимум гиймятдя 0,28 иля 0,30В арасында эютцрмяк лазымдыр.

Америка Бирляшмиш Штатларында катод мцщафизяси щяля 1938 –ъи илдя суалты боруларда тятбиг олунмушдур. Бу юлкядя чян вя танкерлярин коррозийасына гаршы магнезиум тятбиг етмякля патент алынмышдыр. Магнезиум тозу полад сятщин цзяриня тюкцляряк галваник елементляр ямяля эятирир ки, бу да полады мцщафизя едир. Бу цсулун тятбиг нятиъясиндя коррозийаны 85-95% азалтмаг мцмкцндцр.

Катод мцщафизяси дяниз нефт-мядян щидротехники гурьуларынын вя аваданлыгларынын мцщафизяси заманы эениш тятбиг олунур. Дяниз шяраитиндя гурьулар периодик исланма зонасында коррозийайа уьрадыгда катод мцщафизяси тятбиг едилир. Беля мцщафизя сятщдя дяниз суйунун назик гат иля ахмасы заманы щяйата кечирилир. Илк дяфя В.Ф. Негрейев тяряфиндян иряли сцрцлян щямин цсулун принсипиал схеми шякил 7.2.- дя эюстярилмишдир.

Page 81: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

79

Шякил 7.2. Периодик исланма зонасынын катод мцщафизяси 1-сабит ъяряйан мянбяйи; 2- тянзимляйиъи реостат; 3- фярди

дайаг; 4-анод кюйняйи; 5 – ящатя олунмуш гурьу.

Коррозийа мцщитиндя гурьуларын електрокимйяви мцщафи-зясинин бири дя протектор мцщафизясидир. Катод мцщафизясиндя олдуьу кими бурада да металларын коррозийасына гаршы катод полйаризасийасы тятбиг олунур. Бунун цчцн мцщафизя олунан полад конструксийа потенсиалы юзцня нисбятян аз вя щям дя мянфи олан метал анодла бирляшдирилир. Полад гурьу иля протектор арасында йаранан потенсиаллар фярги щесабына конструксийа сят-

Page 82: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

80

щиндя катод полйаризасийасы баш верир. Яэяр потенсиал мцщафизя гиймятиня бярабяр оларса, онда гурьу тамамиля мцщафизя олу-на биляр. Катод мцщафизясиндян фяргли олараг протектор мцща-физяси анод материалынын сярфиндян асылы олдуьу цчцн хцсуси ъя-ряйан мянбяйи тяляб етмир.

Дяниз щидротехники гурьуларыны коррозийадан горумаг цчцн ;%5;%2,0%3%6 ZnAlMnZnAlMg AlZn %5 вя

диэяр протекторлардан истифадя едирляр. Цмумиййятля протектор мцщафизясинин еффектлийи онун ъя-

ряйанвермя хассясиндян вя истисмар мцддятиндян асылыдыр. Бу эюстяриъиляр йцксяк олдугда протектор мцщафизяси даща еффектли олур.

7. 2. Пассив мцщафизя – инщибиторлар

Истещсалат тяърцбясиндя металлары коррозийадан мцщафизя

етмяк мягсяди иля ян тящлцкясиз сайылын пассив мцщафизя цсулу-ну тямин едян инщибиторлардан эениш истифадя олунур. Инщибитор-лар мцряккяб хассяли олур, цзви вя гейри – цзви бирляшмялярдян ибарятдир. Онлар ясасян коррозийа мцщитиня ялавя едилир.

Инщибитор (латын сюзц олуб, «инщибере»– зяифлядиъи демякдир) о маддяйя дейилир ки, агрессив мцщитдя металларын даьылма про-сесинин гаршысыны ала билсин.

Инщибиторлар юз тясир механизминя эюря мцхтялифдирляр. Гейри- цзви инщибиторлар ясасян нейтрал електролитлярдя тятбиг олунурлар. Щямин електролитлярин тяркибиндя катод деполйариза-тору (О2) чыхарылмаса инщибиторун еффектлийи ашаьы дцшяр. Цзви инщибиторлар ян чох туршу мцщитиндя тятбиг едилир. Лакин сон тядгигатлар эюстярир ки, онлар минераллы суларда да йахшы нятиъя верирляр.

Инщибиторлар металларын коррозийа просесини мцхтялиф ъцр дайандырдыглары цчцн онлара катод вя анод инщибиторлары да дейирляр.

С.А. Балезин эюстярмишдир ки, щяр бир инщибитор мцщитдян асылы олараг мцхтялиф мцщафизя еффекти эюстярир. Коррозийа

Page 83: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

81

мцщити, температур, суйун щярякят сцряти, агрессивлийи вя бир чох башга амилляр инщибиторун еффектлийиня тясир эюстярир. Одур к, бир мцщитдя еффектли сайылан инщибитор башга мцщитдя аз еф-фектли ола биляр.

Инщибиторлар металын сятщиндя физики юртцк– адсорбсийа вя кимйяви бирлшмя – щемосорбсийа ямяля эятирирляр. Металын сят-щиндя физики юртцк ямяля эялдикдя бу дюнян просес, щемосор-бсийа олдугда ися дюнмяйян просес адланыр. Щяр бир шяраит цчцн конкрет инщибитор сечилмялидир, чцнки, мцхтялиф коррозийа мцщитляриндя ейни мцсбят нятиъяни верян универсал инщибитор йохдур.

Садя инщибиторлардан фяргли олараг гатышыг инщибиторларын щазырланмасы чятин вя мцряккябдир. Садя инщибиторлар йалныз бир просеси дайандырдыглары щалда гатышыг инщибиторлар ейни заман-да щям катод, щям дя анод просесини дайандыра билир ки, бу да онларын синерэетик хассяли олмасыны эюстярир.

Инщибиторун конкрет шяраит цчцн дцзэцн сечилмяси вя тят-биги металларын щидроэенля тяъщиз олунмасыны азалдыр вя щидроэ-ен «кювряклийини» ашаьы салмагла, онун механики тясиря гаршы мцгавимятини артырыр. Онлардан истифадя едилмяси артыг хяръ тя-ляб етмир, техноложи ъящятдян асан йериня йетирилир, еффектлийи ися бязян 100% -я чатыр.

Келер юйрянмишдир ки, сойудуъу системлярдя фосфат-хром гатышыьы йахшы нятиъя верир. 40мг/л фосфат вя 20мг/л хромат гаты-шыьы пЩ5-8 интервалында нюгтяви коррозийаны дайандырыр.

АБШ –да натриум силикат сойуду су тяъщизаты системляриндя эениш истифадя едилир.

Инэилис алимляри сойудуъу суларда инщибитор гарышыгларынын тятбигиня хцсуси ящямицййят верирляр.

Бакы вя Сумгайыт мцяссисяляринин дюврц су тяъщизаты сис-темляриндя истифадя олунан Ъейранбатан вя Шоллар суларында 10-15 мг/л натриумщексаметофосфат олдугда коррозийайа гаршы даща йахшы нятиъя алыныр.

Инщибиторун тясир еффектлийини айдынлашдырмаг цчцн инщиби-торлу вя инщибиторсуз мцщитдя металын коррозийа сцрятлярини бир-

Page 84: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

82

бири иля мцгайися етмяк тяляб олунур. Металын коррозийа сцряти (П0) адятян олун 1м2 сятщиндян 1саатда итян кцтлянин грамларла ифадяси иля мцяййян олунур (г/м2·саат). Коррозийанын нцфузу «н» металын назикляшмяси иля мцяййян едилир:

Tttn )( 0 , (7.1)

бурада т0– металын коррозийайа гядяр олан галынлыьы, мм; т- металын коррозийадан сонракы галынлыьы, мм; Т – заман, ил.

Коррозийанын дяринлик эюстяриъиси кцтля иткиси йолу иля тяйин едилир:

metstmmn 8760)( 0 , (7.2)

бурада м0– нцмунянин коррозийайа гядяр олан кцтляси, г; м- нцмунянин коррозийадан сонракы кцтляси, г; С- нцмунянин

сащяси, м2; met – металын сыхлыьыдыр, кг/м3.

Инщибиторун тясир (мцщафизя) еффектлийи (7.3) ифадяси иля тяй-ин едилир.:

11100;100;

0

00 ZZ (7.3)

бурада 0 - инщибиторсуз коррозийа сцряти; - инщибиторла

коррозийа сцряти; - инщибиторун дайандырылма ямсалыдыр.

7.3. Коррозийанын кцтля иткиси иля тяйини цсулу

Коррозийанын кцтля иткиси иля тяйини цсулу метал нцмуня-

нин агрессив мцщитдя галдыьы мцддяти ярзиндя кцтля иткиси

P -ин тяйин едилмясиня ясасла ныр. Коррозийа сцрятинин гиймяти (7.4.) ифадясиня ясасян тапылыр.

12; PPPS

P

, (7.4)

бурада П1– тяърцбяйя гядяр метал нцмунян кцтляси, г; П2–метал нцмунянин тяърцбядян сонркы кцтляси, г; С- нцмунянин

Page 85: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

83

сащяси, м2; - нцмунянин агрессив мцщитдя галма мцддяти.

Тяърцбяни апармаг цчцн яввялъядян нцмуня щазырланыр, сятщи падагландырылыр, йуйулур, юлчцляри тяйин олунур, йенидян спиртля йуйулур, гурудулур вя ексикаторда сахланылыр. Бундан сонра нцмуняни спиртля тямизляйиб маггашла эютцрмяк лазымдыр. Тяърцбядян габаг нцмуня 0,0001г дягиглийи иля тярязидя (ме-ханики рягсляри зяифлядян -демпфердя) чякилир. Нцмунянин чякиси ъядвялдя йазылыр. Тяърцбя заманы нцмунялярин сящв дцшмямяси цчцн онлары нюмряляйирляр. Чякилмиш нцмуняляр шцшя гар-магъыглар васитяси иля коррозийа мцщитиня асылыр. Тяърцбянин баш-ланэыъ вахты дягиг гейд едилир вя мцяййян едилмиш мцддят сах-ланылыр. Тяърцбя гуртарандан сонра нцмуня коррозийа мцщи-тиндян ардыъыллыгла чыхарылыр. Нцмуняни су иля долу стякана салыр, сонра ахар суда йуйурлар. Сцзэяъ каьызы иля гурудулдугдан со-нра нцмунянин сятщиндян резин, йахуд инщибиторлашдырылмыш тур-шу васитясии иля коррозийа мящсулу эютцрцлцр. Силиняряк йенидян чякилир вя сонракы чякиси йазылыр. Нятиъяляря ясасян (7.4.) ифадя-синдян коррозийанын сцряти тяйин олунур.

7.4. Електрокимйяви цсул

Су, мящлул вя туршу мцщитляриндя металларын коррозийасы

електрокимйяви просес цзря баш верир. Металларын електро-кимйяви характеристикасынын юйрянилмяси она эюря лазымдыр ки, коррозийа просесинин механизмини вя инщибиторун щямин просесся неъя тясир етдийини айдынлашдырмаг мцмкцн олсун. Щямин тядгигатын апарылмасы цчцн коррозийанын потенсиалыны юлчмяк, мцщитин пЩ-ны тяйин етмяк вя полйаризасийа яйрилярини чыхармаг тяляб олунур. Бцтцн бу юлчмяляр ися електрик щярякят гцввясинин тяйин едилмясиня ясасланыр.

Електрокимйяви коррозийа просесинин юйрянилмяси цчцн верилмиш ъищазларла ишлядикдя мцтляг онларын иш гайдасы иля таныш олмаг тяляб олунур. Бцтцн мярщяляляр цзря ишин эедишаты ишчи журналда гейд олунмалыдыр. Тядгиг олунан металын сятщи яввялъядян тямизлянмяли вя щяр бир нцмунянин сащяси м2 –ла

Page 86: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

84

щесабланмалыдыр. Бунун цчцн нцмунянин узунлуьу «л», ени «б» вя галынлыьы «д» юлчцлцр вя метря чевриляряк гейд едилир. Нцмунядян бир-нечя дяфя истифадя етмяк олар. Нцмунянин сащяси беля щесабланыр: С=2лб+2д(л+б), м2.

Дяниз суйу иля ишляйян дюврц су тяъщизаты системляринин иш принсипи ширин су иля ишляйян системлярин иш принсипи иля ейнидир. Лакин дяниз суйу дузларла зянэин олдуьундан, ширин суйа нисбятян сойудуъу системдя сойудулдугда суйун 0,5%-и бухарланмайа, 0,5%-и дамъы иткисиня, щабеля буьланмайа мяруз галдыьындан системдя дузларын мигдары даща да артыр. Бу ися апараты тез коррозийайа уьрадыр, истиликкючцрмяни зяифлядир. Су тяъщизаты системляриндя ишляйян истиликдяйишдириъи гурьулар ики сябябдян даьыла билярляр:

Лабораторийа шяраитиндя коррозийа просесинин юйрянилмяси мягсяди иля дюврц су тяъщизаты системиня вя онун техноложи режиминя уйьун модел щазырланмыш вя орада бир сыра тяърцбяляр апарылмышдыр (шякил 7.3).

Моделя эюря системдя сойудулан су юз-юзцня ахараг су тяъщизатына, орадан да насос васитяси иля истиликдяйишдириъийя верилир. Спиралшякилли истиликдяйишдириъи диаметри 8мм олан мисс борудан щазырланмышдыр вя термостат васитяси иля гыздырылыр. Исти су сутутара дахил олур вя сойудулмаг цчцн насосла сойудуъу системя верилир. Системдян атылан вя системя ялавя олунан су кран васитяси иля дурулдуъуйа ахыдылыр. Моделдя коррозийа просесини тядгиг етмяк цчцн поладдан щазырланмыш нцмуняляр исти вя сойуг су чянляриндя йерляшдирилир. Системдя дювр едян суйун сцряти ашаьыдакы ифадя иля тяйин олунур:

Q , (7.5)

Г- суйун сярфи, м3/с; - борунун диаметра лен кясик сащя-сидир, м2.

Page 87: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

85

Шякил 7.3. Системя инщибитор ялавя едилян заман тяклиф олунан

гурьунун ишлямя принсипи. 1-сойудуъу; 2- дешикли гарышдырыъы; 3- насос; 4- електромагнит аппараты;

5- ъяряйандцзляндириъи; 6 – истиликдяйишдириъи гурьу; 7- инщибиторун гыздырылмасы цчцн верилян бухар; 8- инщибиторун гатылыьыны тянзимляйян ъищаз; 9- инщибитор

цчцн тутум. Техноложи шяраит яксяр щалларда лак, бойаг вя протекторла-

рын тятбигиня дя имкан вермир. Одур ки, сон вахтлар истяр ширин, истярся дя дяниз суйу иля ишляйян сойудуъу системлярдя инщибитор-лар эениш тятбиг олунур. Сянайе мигйасында эениш тятбиг олунан бязи еффектли инщибиторларын гыса характеристикасы белядир: инщиби-тор АНП-2 тяркибиндя 15 карбон атому олан алифатик амин дуз-ларынын катион активли гарышыьындан ибарятдир. 0, йаьлы сярбяст аминляр шякилиндя бурахылыр, щям коррозийа инщибитору, щям дя

Page 88: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

86

нефтин тяркибиндян дуз вя суйун чыхарылмасында реаэент кими дя ишлядилир. АНП-2 бактерийа вя микробюлдцрцъц хассяйя дя ма-ликдир.

ИКСГ-1 инщибитору сулфотуршуларын истещсалы заманы алынан турш гудронун калсиум дузудур. Суда щялл олмур, лакин гис-мян емулсийа верир, карбощидроэендя щялл олур.

ОП-87 инщибитору анион фяаллы техники На дузунун сулфат туршу гатышыьы олуб, ароматик карбощидроэенлярин сулфолашмасы нятиъясиндя алыныр.

Щаккерман эюстярмишдир ки, тяркибиндя азот атомларынын сыхлыьы чох олан цзвц инщибиторлар метал сятщ тяряфиндян даща йахшы адсорбсийа олунурлар. Дяниз суйунда хлор ионунун ол-масы ися инщибиторун еффективлийи азалдыр. Бу сябябдян дя гатышыг инщибиторлара цстцнлцк верилир.

ОП-87 инщибитору иля ИКСГ-1 инщибиторунун гарышыьындан АБФ-3 инщибитору алыныр. Фярди инщибиторларла мцгайисядя гары-шыг инщибиторларын цстцнлцйц бир дя ондан ибарятдир ки, онларын оптимал дозасы 100мг/л-дян йцксяк олмур.

Инщибиторларын тясир механизмини юйрянмяк цчцн полйари-засийа методундан да истифадя едилир. Бу методун башгаларын-дан фярги ондадыр ки, о коррозийа тюрядиъиси олан айры-айры па-раметрляри тез вя дягиг мцяййян етмяйя имкан верир. Полйари-засийа яйрилярини гурмагла коррозийа просесинин кинетикасыны айдынлашдырмаг мцмкцндцр. А-5827 типли потенсиастатда по-тенсиалын мцхтялиф гиймятляриндя чыхарылмышдыр. Яйрилярдян эюрцнцрр ки, (шякил 7.4) инщибиторсуз мцщитдя щям катод, щям дя анод просеси зяифлямядян давам едир. Бунун сябяби дяниз суйунда олан хлор вя сулфат ионларынын фяал иштиракы иля поладын ионлашмасы нятиъясиндя анод реаксийасынын сцрятлянмясидир. МФА вя ЕФА гарышыг инщибиторлары катод вя анод просеслярини полйаризяляшдирир. Яйрилярин мейлиндян эюрцнцр ки, щяр ики инщи-битор катод вя анод просеслярини ейни дяряъядя зяифлядир.

Page 89: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

87

Шякил 7.4. 600Ъ-дя инщибиторлу вя инщибиторсуз дяниз суйунда катод вя анод яйриляринин чыхарылмасы

1- инщибиторсуз; 2- АНП-2 инщибиторунда; 3-АБФ-3 инщибиторунда; 4- АБФ-2 вя АБФ-1 инщибиторларында

Page 90: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

88

Дяниз суйу иля ишляйян сянайе су тяъщизаты системляриндя истифадя олунан инщибиторларын адсорбсийа просеси дя юйря-нилмишдир. Бу просесин кюмяйи иля коррозийанын эцълянмясини вя йа зяифлямясини тянзим етмяк олур. Бу мясялянин щялли цчцн икигат тябягянин електрик тутумунун тяйини ясас мясялядир. Икигат електрик тябягяси арасындакы тутумун тяйин едилмяси заманы алынан нятийяъя ясасян електрод сятщинин тяйин едилмяси заманы алынан нятиъяйя ясасян електрод сятщинин ютцрцлмя дяряъяси ашаьыдакы ифадя иля тяйин олунур:

CC

CCi

0

, (7.6)

бурада Ъ0- мящлулун диференсиал тутуму; Ъ-адсорбсийа тябягясинин максимум юртцлмяси заманы алынан тутумдур.

Алынан нятиъяляр эюстярир ки, електродун сятщинин максимал дяряъядя юртцлмяси йалныз гатышыг инщибиторларын тятбиги заманы мцмкцндцр. Бу вахт адсорбсийа юртцйц йцксяк мцгавимятя малик олур ки, бу да инщибиторун йцксяк мцгавимяти иля цст – цстя дцшцр. Гатышыг инщибиторлар ялавя етдикдя електрод сятщинин юртцлмя дяряъяси 92-96 % тяшкил едир. Бу ися дяниз суйунда гатышыг инщибиторларын даща йахшы адсорбсийа хассясиня малик олдуьуну эюстярир.

Биоложи юртцйя гаршы универсал, еффектли сайылан мцбаризя цсулларындан бири дя ян чох азот тяркибли фярди вя гатышыг инщибиторларын тятбигидир. Бас эюстярмишдир ки, дюрдлц аммониум дузлары нефтдя олан дисперсийалы бирляшмяляря даща еффектли бактериосид щесаб олунур. Беля ки, катион хассяли дюрдлц аммониум бирляшмяляри бактерийаларын молекулу цзяриня адсорбсийа олунараг онун гяфяс метоболизмини даьыдыр. Фярди инщибиторлар аз бактериосид олурлар. Гарышыг инщибиторлар ися щям синерэетик, щям дя бактериосид тясири йцксяк олур. АБФ-2 вя АБФ-3 гатышыг инщибиторлары 20мг/л гатылыгда беля биоложи юртцйцн инкишафыны лянэитмяк цчцн кифайятдир.

Page 91: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

89

ВЫЫЫ ФЯСИЛ. КОРРОЗИЙАДАН МЦДАФИЯ

ЮРТЦКЛЯРИ ВЯ АСТАРЛЫГЛАРЫ

8.1. Лак-бойа вя полимер юртцкляр.

Фосфатлы астарлыглар

Бойалар – щялл олмайан пигментлярин биръинсли цзвц бирляшмядя вя йа суда суспесийасыдыр. Пигментляр ясасян метал оксидляриндян, мясялян ТиО, Пб3О4, Фе2О3 вя йа диэяр бирляшмялярдян ЗнЪрО4, ПбЪО3 ибарят олур. Бу пигментляри суспенсийа щалына эятирян бирляшдириъиляр кими тябии йаьлар мясялян, кятан вя йа тунг йаьы эютцрцлцр. Щавада тез гуруйан бу йаьлар оксидляшир, полимерляшир вя бяркийир. Бу просесляри даща да сцрятляндирмяк цчцн катализатор кими аз мигдарда гурьушун вя кобалт сабунундан истифадя етмяк олар. Сон вахтлар тябии йаьлардан чох синтетик гатрана цстцнлцк верилир. Хцсусяндя, бойалар су иля тямасда олан сятщляря чякилдикдя вя йа бойаларын туршу, гяляви тясириня вя йцксяк температура давамлылыьыны йцксялтмяк лазым олдугда синтетик гатрандан истифадя олунур.

Йаьлы бойалар ясасян тез гуруйан йаьлардан, щялл олан гатран вя учуъу дурулашдырыъы гатышыьындан ибарят олур.

Лаклар – учуъу дурулашдырыъыларда щялл олунан гатранлардыр. Бязян лакларын тяркибиндя пигментляр олур.

Синтетик гатрана ян йахшы нцмуня фенолоформалдещид гатраныны эюстярмяк олур. Бу гатран суйун гайнама вя онданда йцксяк температурларында давамлыдыр. Бу гатрандан машынгайырмада метал сятщлярин мцщафизяси цчцн истифадя олунур.

Катод мцщафизяси иля мцдафия олунан сятщлярин горунмасында винил гатраны еффектлидир. Бу гатран гяляви мцщитдя йцксяк давамиййят эюстярир.

Лак-бойа юртцкляри йералты гурьулар цчцн йарасыз сайылыр. Сынаглар эюстярир ки, грунтла тямасда олдугда онларын хидмят

Page 92: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

90

мцддяти о гядяр чох олмур. Чохлайлы даш кюмцр гатраны (битум) йералты гурьуларын мцщафизясиндя чох практики сайылыр.

Фосфатлы астарлыглар. Бу астарлыг ЫЫ Дцнйа Мцщарибяси дюврцндя алцминиумун бойанмасыны асанлашдырмаг мягсяди иля щазырланмышдыр. Сонрадан мялум олду ки, ону диэяр метал-лара да тятбиг етмяк мягсядяуйьундур. Астарлыг ики мящлулун гарышыьындан алыныр. Биринъи мящлул тягрибян 9% поливинилбутира-лын вя 9% синк тетраоксихроматын изопропил вя бутил спиртляриндя гатышыьындан ибарятдир. Икинъи мящлул 18% Щ3ПО4 –цн изопропил спирти иля суйун гатышыьында щазырланыр. Мящлуллары 4:1 нисбятиндя гарышдырырлар. Щазырланмыш фосфатлы астарлыг 8- 24 саат ярзиндя ишлянмялидир.

Бу астарлыглар поладда, синклянмиш поладда, алцминиумда чох йахшы нятиъяляр верирляр.

8.2. Лак-бойа юртцкляриня (ЛБЮ) гойулан тялябляр

Коррозийа ялейщиня мцдафиянин уьурла апарылмасы цчцн

ЛБЮ ашаьыдакы тялябляря ъаваб вермялидир. 1. Мямулатын етибарлы горунмасыны тямин етмяк (сипярлян-

мя). Бцтцн мцасир бойалара бу вя йа диэяр дяряъядя су вя ок-сиэен диффузийа едир. Бунун гаршысыны ися йалныз йцксяк илишкян-лийи олан бойаны бир нечя гатдан ибарят олмагла сятщя чякяряк дефектляри вя бошлуглары баьламагла мцмкцндцр. Пигментляр-дян суйун вя оксиэенин сятщя диффузийасы чятинляшир. Пулъуглу-ахъалы формайа малик пигментляр, мясялян алцминиум тозу, ах-чалы щематит хцсусян еффективдир.

2. Коррозийанын эетмясинин инщибиторлашдырылмасы. Астарлыг бойаларда олан пигментляр коррозийайа гаршы еффектив инщиби-торлар олмалыдырлар. Онлар коррозийанын сцрятини азалтмаг цчцн йахшы щяллолма хассясиня малик олмалыдырлар. Астарлыг бойалар цчцн тяклиф олунан пигментлярдян бир нечяси коррозийайа гаршы еффектив инщибиторлар сайылыр. Еффектли пигментляря гурьушун сцлцэяни- Пб3О4 аиддир. Бу гырмызы рянэли бойанын полада анти-коррозийа тясири чохсайлы тяърцбяляр ясасында сцбут олунмушдур.

Page 93: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

91

Инщибиторлайыъы пигмент хцсусиййятиня синк молибдат да аи-дир. О, аь рянэли вя аз зящярлидир.

3. ЛБЮ хидмят мцддяти вя игтисади дяйяри. ЛБЮ-нин мадди дяйяри онларын истисмар характеристикасы иля мцяййян олунур. Яэяр ЛБЮ мямулатын вя йа гурьунун хидмят мцддятинин 35% вя йа 5-7 ил узадырса, онда бу юртцйц игтисади ъящятдян юзцнц доьрултмуш щесаб етмяк олар.

8.3. Металын сятщинин чиркдян вя йаьдан тямизлянмяси

Металын сятщинин тямизлянмяси щялледиъилярин вя йа гяляви мящлулларын васитяси иля щяйата кечирилир.

Щялледиъиляр. Мямулат лигроиня, спиртя, ефирляря салынмагла емал едилир. Бу категорийайа аид олан мящсулларын арасында Стоддардын щялледиъиси ян йахшыларда сайылыр. Бу щялледиъи чох аз зящярлидир, лакин йцксяк алышганлыг температуруна малик олмасы (40-550Ъ) онун йаньын тящлцкясизлийини минимума ендирир.

Хлорлу щялледиъиляр алышмасаларда, зящярлидирляр. Диэяр бир мянфи ъящят дя емалдан сонра металын сятщиндя хлорлу бирляшмя-лярин изинин галмасыдыр. Бу ися сонрадан коррозийайа сябяб ола биляр. Бу щялледиъяляр йаьсызлашдырма мягсяди иля истифадя олунур. Яэяр алцминиум нцмунянин йаьсызлашдырылмасы апарылаъагса мцтляг хцсуси инщибиторлдан, гатылыьы сахланылмагла истифадя олунмалыдыр. Якс щалда коррозийа даьылмасы гачылмаздыр вя метал щялледиъи иля бирбаша тямас едярся партлайыш ола биляр.

Гяляви мящлуллар. Йаьлы чирклярин дяф едилмяси цчцн гяляви мящлуллардан истифадя олунмасы щялледиъиляря нисбятян щям мадди ъящятдян, щям дя тящлцкясизлик бахымындан олдугъа ял-веришлидир. Тятбиг олунан гяляви мящлулларын тяркибиндя На3ПО4, НаОЩ, На2О·нСиО2, На2ЪО3 вя исладыъы реаэент олур. Тямиз-лянмя тяркибиндя щяр литря 30-75г гяляви олан исти мящлула (800Ъ–дян мящлулун гайнама температуруна кими) салынмасы иля щяйата кечирилир. Бязян даща да гаты мящлуллары мямулатын цзяриня сяпмяк дя олар.

Page 94: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

92

Металда йаймадан йаныг юртцйц йохдурса, йекун йуй-улма хром вя фосфат туршуларынын гатышыьында апарылыр, бу да сятщдян гялявилярин тямизлянмясини тямин едир. Беля тямизлянмиш сятщя ЛБЮ чох йахшы йапышыр вя коррозийадан илкин мцдафияни тямин едир.

8.4. Сапшякилли коррозийа

ЛБЮ чякилмиш металларын сятщиндя сапшякилли даьылмаларла

мцшащидя олунан коррозийа просеси эедя биляр. Бу нюв даьылма бязян юртцк алты даьылма адланыр. Бу нюв даьылманы Шармон сапшякилли даьылма адландырмышдыр (шякил 8.1). Бу коррозийа нювц бир чох тядгигатчылар тяряфиндян юйрянилмиш вя лаборато-рийаларда тядгиг олунмушдур. Поладдын сятщинда, бойанын ал-тында ямяля эялян сапларын вя йа дамаръыгларын ени адятян 0,1-0,5 мм, сапын юз рянэи исяФе2О3-я хас олан ал гырмызы рянэдя олур. Сапын башлыьы йа мави, йада йашылдыр. Бу рянэ икиваленти дямир ионунун олмасыны характеризя едир. Щяр бир сап сярбяст истигамятдя сабит сцрятиля эцн ярзиндя 0,4 мм артыр. Яэяр бир сапын башы диэяр сапла тоггушурса о йа истигамятини дяйишир, йа-да бюйцмяси дайаныр.

Сапшякилли коррозийа ишыгланмадан, поладын характеритика-ларындан, бактерийалардан асылы дейил. Бахмайараг ки, саплар йалныз шяффаф лакларын вя бойаларын алтындан эюрцнцр, эцман ки, онлар ишыг бурахмайан бойаларын да алтында тез-тез ямяля эялир-ляр. Сапшякилли коррозийа полад, синк, манган, хромланмыш ни-кел дя дахил олмала мцхтялиф металларын сятщиндя вя мцхтялиф бойаларын алтында мцшащидя олунур. Поладда бу нюв коррозийа щаванын рцтубяти 65-95% олдугда, йяни йцксяк рцтубятлярдя мцшащидя едилир.

Page 95: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

93

Шякил 8.1. Сапшякилли коррозийа

Page 96: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

94

Сапшякилли коррозийа заманы баш верян просеслярин схема-тик эюрцнцшц шякил 8.2.- дя верилиб. Анализляр нятиъясиндя мялум олмушдур ки, сапын башлыьы икивалентли дямирин гаты дуз мящлулу иля долур вя бу щиссядя щавада олан суйун абсорбсийасы башла-ныр. Бу заман оксиэен дя лак юртцйцнцн алтына диффузийа едир. Башлыьын мяркязиня нисбятян периметри бойунъа оксиэенин йцксяк гатылыьы гейдя алыныр вя мянфи ОЩ иоларынын топланмасы башлайыр. Юртцйцн металла тямас елян бцтцн сятщи вя сапын баш-лыьынын кянарлары катод ролуну ойнайыр.

Шякил 8.2. Сапшякилли коррозийа просесинин схеми

Анод щиссяляр сапын башлыьынын мяркязиндя вя юнцндя

йерляшир. Бу сащялярдя Фе2+ ионунун ямяля эялмяси баш верир. Гяляви лайланмасы щесабына бойанын металын сятщиндя айрылмасы просеси эедир. Бойанын лайланыб металдан айрылмасында ОЩ иоларынын ролу бюйцкдцр.

Фосфатлы вя хроматлы астарлыглардан истифадя елдилмяси сап-шякилли коррозийанын гаршысыны там алмасада, бу просеси зяифлядир. Сапшякилли коррозийа иля мцбаризядя щяля дя еффектив мцщафизя цсулу мювъуд дейил.

Page 97: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

95

ЫХ ФЯСИЛ. ДЯНИЗ НЕФТ-ГАЗ МЯДЯН

ЩИДРОТЕХНИКИ ГУРЬУЛАРЫНЫН МЕТАЛ

КОНСТРУКСИЙАЛАРЫНЫН КОРРОЗИЙАСЫ

9.1. Цмуми мялумат

Агрессив дяниз мцщитиндя металларын коррозийа нязяриййя-

синдя хцсуси йер тутур. Бу проблемин арашдырылмасы дяниз нефт-газ мядян щидротехники гурьуларынын лайищяляндирилмясиндя гаршыйа чыхан суалларын елми вя тяърцби щялляринин дцзэцн тапыл-масында щядсиз ваъибдир. Дяниздя метал конструксийаларын кор-розийасы нефт чянляринин вя диэяр нефт сянайеси обйектляринин та-мамиля даьылараг сырадан чыхмасы кими аьыр игтисади нятиъяляря эятириб чыхарыр. Буна эюря дя коррозийадан даьылма проблеми хцсусян дя мцхтялиф амиллярин тясириндян асылы олараг коррозий-анын щяъминин, даща чох зядялянмиш сащяляринин тяйини вя кор-розийайа давамлы материалларын сечилмяси, дяниз мцщитдя метал-ларын коррозийадан мцщафизя цсулларынын тяйини бюйцк игтисади вя иншаат ящямиййяти кясб едир.

Дяниз нефт-газ мядян щидротехники гурьуларынын (ДНГМЩТГ) тикинтисиня, истисмарына, иш шяраитиня вя корро-зийа ялейщиня тядбирлярин иърасына эюря мцхтялифдир, бир – бирин-дян фярглянир. Дяниз нефт сянайеси гурьуларынын мцряккяб кор-розийа просесини арашдыраркян нязяря алмаг лазымдыр ки, бу щид-ротехники гурьулар олдугъа агрессив мцщитдя истисмар олунараг атмосфер вя дяниз суйу коррозийасына мяруз галырлар. Гурьу-нун дянизя салынма вязиййятиндян (там, йары, ватер хяття кими) асылы олараг коррозийа мцхтялиф юлчц вя шяраитдя эедир. Дяниз мцщитиндя дальа, дамла вя лай (диб грунтундан) коррозийасына раст эялинир.

Беляликля, демяк олар ки, дяниз нефт-газ мядян щидротех-ники гурьулары истисмар шяраитиндя мцхтялиф нювлц коррозийа даьылмаларына мяруз галырлар.

Еля амилляр вар ки, коррозийа просесинин сцрятиня чох ъидди тясир эюстяря билир. Щямин амиллярин тясир эцъц вя механизми ися

Page 98: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

96

еколожи шяраитдян асылы олараг мцхтялиф олур. Одур ки, амилляри системляшдирмядян коррозийа просеси кими чохъящятли вя мцряк-кяб просеси айдынлашдырмаг чятиндир. Бу амилляря илк нювбядя ашаьыдакылар аиддир:

Хариъи амилляр – щаванын температуру, щаким кцляклярин ис-тигамяти вя сцряти, дяниз суйунун кимйяви тяркиби, йаьынтынын мигдары, щаванын нисби рцтубяти, коррозийайа уьрайан сятщин йерляшмя вязиййяти вя с.

Дахили амилляр – металын кимйяви тяркиби, гайнаг тикишляри-нин кейфиййяти вя с.

9.2. Коррозийайа тясир едян хариъи вя дахили амилляр

Хариъи амилляр. Мялумдур ки, металлар ян чох електро-

кимйяви просес нятиъясиндя даьылыр. Онла эюря дя електролитляр-дян ъцмлядян суйун хассяляриндян асылы олан хариъи амилляр бу просесдя ясас рол ойнайыр.

Дяниз суйунда(нейтрал електролитлярдя) поладын корро-зийасы ясасян оксиэенин деполйаризасийасы иля эедир. Бундан башга ширин сулардан фяргли олараг дяниз суйунда Ъл вя СО4 ион-ларынын гатылыьынын йцксяк олмасы металын мцщафизя юртцйцнц даьыдыр вя коррозийанын сцрятини артырыр. Лакин дузларын гаты-лыьынын артмасы оксиэенин щяллолма мигдарыны азалдыр ки, бу да коррозийанын сцятинин зяифлямясиня сябяб олур.

Диэяр тяряфдян ися електролитлярин гатылыьы артдыгда дузла-рын мигдары чохалыр мящлулун електрик кечириъилийи артыр вя корро-зийанын сцряти йцксялир. Ширин судан фяргли олараг дяниз суйунда карбон газынын суда щялл олмасы мящлулун туршулуьуну артырыр вя коррозийаны сцрятляндирир. Дяниз суйунда коррозийанын сцря-ти ширин судан фяргли олараг пЩ-дан асылы дейилдир.

Коррозийа просесинин эцълянмясиня майенин ахма сцря-тинин тясири олдугъа бюйцкдцр. Истяр дяниз суйунда, истярсядя ширин суларда коррозийа просеси оксиэенин деполйаризасийасы иля эедир. Лакин дяниз суйунда бу даща сцрятли олур. Бу ондан иря-ли эялир ки, дяниз суйундакы хлор ионунун иштиракы метал сятщинин

Page 99: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

97

оксиэенля пассивляшмясиня мане олур, майенин ахма сцряти артдыгъа металын сятщиндя оксиэенли пассивляшмя азалыр вя беля-ликля дя поладын коррозийасы фасилясиз олараг эцълянир. Диэяр тя-ряфдян метал оксидляшяркян, илк анда ямяля эялян Фе2О3 пярдяси дайаныгсыз олдуьундан сятщдя чох гала билмир. Бу да корро-зийаны сцрятляндирир.

Коррозийа просесиндя температур бир хариъи амил кими эцълц тясиря маликдир. Беля ки, температурун артмасы бир гайда олараг кимйяви реаксийаны сцрятляндирир. Суйун температуру-нун 25-300 артмасы ися коррозийанын сцрятини ики дяфя чохалдыр.

Системдя температурун артмасы щямишя коррозийа сцря-тини артырмыр. Яэяр коррозийа оксиэенин деполйаризасийасы иля эедирся, бу заман температурун артмасы ики истигамятдя тясир едир. Бу щалда о бир тяряфдян реаксийанын сцрятини артырыр, диффу-зийаны вя конвексийа ъяряйаныны эцъляндирир, диэяр тяряфдян ися щавадакы оксиэенин щяллолма мигдары азалтмагла коррозийа сцрятини зяифлядир.

Коррозийа просесини сцрятляндирян амиллярдян бири дя суда олан оксиэендир. Бу елемент коррозийа просесиндя ики рол ойнайыр. Бир тяряфдян деполйаризатор кими коррозийа просесини сцрятляндирир, диэяр тяряфдян ися мцщафизя юртцйц ямяля эятиря-ряк коррозийа просесини зяифлядир.

Дахили амилляр. Металларын електрокимйяви коррозийа просесинин сцряти вя характери ейни вахтда тясир едян бир чох дахили амиллярдян дя асылыдыр. Дахили амилляря металын тябияти, гурулушу, сятщинин вязиййяти вя бу сятщдя ямяля эялян илкин юртцкляр (тябягяляр), адсорбсийа олунмуш маддяляр, механики деформасийа вя металын эярэинлийи, щабеля карбидляр, гарышыглар вя диффузийа олунан атомар щидроэен аиддир.

Термодинамики ъящятдян дайаныглы олан металлар корро-зийайа мяруз галмыр. Металларын коррозийайа гаршы давамлы олмасында сятщинин вязиййятинин вя ишлянмясинин дя бюйцк ящя-миййяти вардыр. Металларынын сятщинин йахшы щамарларланмасы вя пардахланмасы коррозийайа гаршы давамлылыьыны артырыр. Беля ки, сятщляри мцхтялиф цсулларла ишлянмиш полад нцмуняляр узун

Page 100: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

98

мцддят нейтрал електролит мящлулларында галдыгда беля корро-зийайа чох аз уьрайырлар. Сятщ ня гядяр щамар ъилаланса да сятщя йеня дя су бухары щопур вя метал атмосфер коррозийасына уьрайыр. Сятщ кяля-кютцр олдугда ися су бухары орада майеляшя-ряк атмосфердя олан гарышыглары юзцндя щялл етмякля електролит мящлулу тябягяси ямяля эятирир ки, бу да просеси даща да сцрят-ляндирир.

Метал цзяриндя горуйуъу пярдя бцтюв олмадыгда да коррозийа эедя биляр. Бу хцсуси иля електролит мящлулларында да-ща тящлцкяли щесаб олунур. Чцнки металын ачыг сятщи оксид пяр-дяси иля галваник елемент ямяля эятиряряк коррозийа просесинин мцяййян гядяр интенсивляшмясиня сябяб олур.

Дахили эярилмя вя хариъи гцввянин тясириндян деформасий-айа уьрайан металлар материалын кимйяви даьылмасыны сцрятлян-дирир. Дахили эярилмя чох заман кристалларарасы коррозийа йара-дыр.

Металын тяркибиндя башга гарышыглар олдугда о корро-зийайа даща тез уьрайыр. Бу онунла изащ олунур ки, гарышыг ме-талларда коррозийайа уьрайан метал сятщин ясас щиссяси актив анод, кичик сятщли гарышыглар ися катод ролуну ойнайыр. Корро-зийа просесиндя яринтилярин анод сащясинин даща чох даьылмасы ясасян дяниз суйунда мцшащидя олунур. Бу вахт яринти даща тез даьылыр, чцнки коррозийа металын дяринлийиня кечир вя катоду тяшкил едян щиссяъикляр юз йерлярини анод щиссяси иля дяйишир.

Цмумиййятля, електрокимйяви коррозийанын анод просе-си металын ионлашмасы иля эедир. Катод просесиндя ися металы ок-сидляшдирян мцхтялиф ион вя молекуллар иштирак едир. Коррозийа заманы метал-електролит сярщяддиндя ямяля эялян потенсиаллы сычрайыш електродун юз потенсиалына уйьун олур.

9.3. Коррозийа зядяляринин пайланмасы

Дяниз нефт-газ мядян щидротехники гурьуларынын лайищя-ляндирилмяси, щямчинин истисмар дюврцндя онларын коррозийадан мцщафизя тядбирляринин дцзэцн апарылмасы цчцн гурьунун еле-

Page 101: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

99

ментинин дяниз суйунун эцзэц сятщиня нязярян йерляшмя вя-зиййятиня эюря бу елементдя коррозийанын пайланмасыны мцтляг билмяк лазымдыр.

Елементин щяндяси формасындан асылы олараг коррозийа-нын интенсивлийинин, онун щаким кцлякляря вя эцняш шцаларынын дцшмясиня эюря вязиййятинин тяйини дя чох ваъибдир.

Дяниз нефт-газ мядян щидротехники гурьуларында пола-дын коррозийасынын юйрянилмяси цчцн щям лабораторийа, щям дя натура шяраитиндя чох сайлы тяърцбяляр апарылмышдыр. Натура тяд-гигатлары полад конструксийаларын коррозийа иля зядялянмиш ай-ры-айры щиссяляринин юйрянилмяси иля йанашы дяниздя хцсуси олараг гурашдырылмыш коррозийа стансийасында апарылмышдыр (шякил 9.1.).

Шякил 9.1. Дяниз коррозийа стансийасы

«Нефтгазелмитядгигатлайищя» институту тяряфиндян Пираллащы адасында ачыг дяниздя гурулмуш дяниз коррозийа стансийасынын металларда коррозийа просесинин юйрянилмяси вя мцщафизяси цчцн бцтцн тяърцбяляри ясасында мялум олмушдур ки, коррозийанын сцрятинин интенсивлийи, зядялярин пайланмасы

Page 102: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

100

металын щаким кцляклярин истигамяти вя эцняш шцаларына нязярян вязиййятиндян, истисмар шяраитиндян асылыдыр.

9.4. Йцксякликдя коррозийанын пайланмасы

ДНГМЩТГ-нын истисмарындан вя коррозийанын йцксяк-

ликдя олан щиссялярдя юлчцсцндян асылы олараг пайланмасына эюря дяниз коррозийасыны дюрд ясас зонайа бюлцрляр.

Интенсив даьылмайа мяруз галан ян тящлцкяли щисся дянизин эцзэц сятщиндян бир гядяр йцксякликдя олан, гурьунун периодик олараг дяниз суйу иля исланан щиссясидир. Бу щисся пе-риодик исланма зонасы адланыр. Бурада коррозийанын орта сцряти 0,4-0,6 мм/ил-дир. Бу зонада металын йцксяк коррозийа мейил-лийи даими оксиэен ахынындан онун сятщиндя йаранан ням юртцйцнцн мцтямади йенилянмяси иля изащ олунур. Дальанын ислатмасы иля йаранан ням юртцйцнцн щаванын йцксяк темпера-турларында бухарланма сцряти дя бюйцк ящямиййят кясб едир. Нямин тез гурумасы тякъя диффузийанын дейил, конвексийанын да щесабына металын сятщиня оксиэен ахыны цчцн шяраит йарадыр.

Дяниз суйундан йаранан ням юртцйцндя щялл олан дузла-рын олмасы онун електриккечириъилийини артырыр. Метал вя полад сятщлярин периодик исланмасындан йаранан мцяййян галынлыглы даими ням юртцйцк илин сойуг фясилляриндя бухарланмыр вя сятщя щава ахынын интенсив мцдахилясиня мане олараг, мцяййян дя-ряъядя коррозийанын сцрятини азалдыр. Илин исти фясилляриндя йцксяк температурда бухарланма нязяря чарпаъаг дяряъя артыр. Бу гурьунун полад вя метал сятляриня оксиэен ахыны цчцн йахшы шяраит йарадыр. Нятиъядя щидротехники гурьунун периодик олараг дяниз суйу иля исланан полад вя метал щиссяляри илин исти фясиллярин-дя коррозийайа, сойуг фясилляря нисбятян даща чох мяруз галыр.

Коррозийанын сцрятиня периодик исланан зонада коррозийа мящсулу юртцйц дя тясир эюстярир (цчвалентли дямирин щид-ратлашмсыш оксиди, щансы ки, катод просесинин актив деполйариза-торудур). Мараглы бир щалдыр ки, даима эцняш шцалары алтында

Page 103: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

101

олан полад свайларын сятщи, кюлэядя галан свайларын сятщиня нис-бятян даща чох коррозийайа мяруз галыр.

Дяниз суйунун периодик ислатмасында даьылмайа фярди ясасларын вя естакадаларын дайаглары, щямчинин естакада дай-агларынын узунуна вя ениня баьлары, фярди ясасларын гайнаг ти-кишляри вя чяп дайаглары мяруз галыр. Конструксийанын бу еле-ментляри ясас йцкдашыйыъы елементляри олдуьундан даима истис-мар йцкляринин вя аваданлыгларын аьырлыьына мяруз галырлар. Ис-тисмар дюврцндя фярди ясасларын вя естакадаларын свай дайагла-ры шагули вя цфцги гцввялярин ясаслы тясириня мяруз галыр.

Гейд етмяк лазымдыр ки, хцсуси щалларда бу йцкляр дина-мики характер дашыйыр. Динамики тясир нятиъясиндя метал дайаг-ларда дяйишян эярэинлик йараныр. коррозийалы мцщит вя дяйишян эярэинлик металда «коррозийалы-зяиф» щал йарадыр. Бу щалда ися металын вя поладын даьылмасы нормал шяраитдя олан даьылмайа нисбятян даща аз эярэинликдя баш верир. Демяли, истисмар йцкц тясириня мяруз галан щидротехники гурьулар, даща аьыр, агрессив коррозийа шяраитиндя олурлар вя периодик исланма зонасына аид олан гурьунун метал сятщляри, полад щиссяляри хцсуси диггят тя-ляб едир.

Коррозийанын эениш йайылдыьы сащяляр дянизин сакит сятщ ся-виййясиндян 0,5-1м щцндцрлцкдя эютцрцлцр. Дяниз хейли дярин акваторийаларында ися коррозийанын йайылма щцндцрлцйц 2,5-3м олур. Коррозийанын максимал йайылма яразисинин сярщяддини мцяййянляшдирмяк цчцн дяниз нефт сянайе гурьуларынын тики-ляъяйи акваторийанын дальа режимини дя билмяк ваъибдир.

Икинъи зона коррозийа бахымындан гисмян аз тящлцкяли щис-ся гурьунун даима дяниз суйунда галан зонасыдыр. Бу зонада коррозийанын сцряти илкин периода 0,10-0,15мм/ил, сонра тядриъян азалараг 0,06-0,08мм/ил-я чатыр. Лакин бу зонада мяркязляшди-рилмиш коррозийа зядяляриня раст эялинир. Тябии шяраитдя гурьу-ларда апарылан мцшащидяляр эюстярир ки, суалты щиссядя йерли кор-розийанын сцряти бязян 1мм/ил-я чатыр. Йерли коррозийа оъаглары-нын йаранмасы метал йайма цзлцйцн олмасы, дяниз ъанлыларынын вя бикиляринин щесабына биоложи юрцйцн ямяля эялмяси щесабына-

Page 104: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

102

дыр. Икинъи зонада дайаглар, естакадаларын ениня вя узунуна баьлар йерляшир.

Дяниз атмосфери адланан цъцнъц зонада щидротехники гур-

ьуларын су цстц щиссяси–фермалар, гяфясяли-ашырымлы конструксий-алар йеляшир. Бу зонада щямчинин дяниз нефт-газ сянайесиня хидмят едян обйектляр, нефтин, газын, диэяр нефт мящсулларынын сахланмасы вя нягли цчцн гурьулар, чянляр паркы, йаналма гурьулары вя с. йерляшир.

Атмосфер коррозийасы дяниз сявиййясиндян 3-4м йцксяк-ликдя олур. Атмосфер коррозийасы заманы оксиэен металын сят-щиля гейри-мящдуд тямас едир. Коррозийанын сцрятинин ясас амили сулар, ням юртцйцн тяркибиндя олан ярийян дузлар вя онун гурумасыдыр. Атмосфер коррозийасынын инкишафына поладын сят-щиндя оксиэен ахынындан йаранан мцщафизя оксид тябягяси дя кифайят гядяр тясир эюстярир. Ням юртцйцндя дузларын олмасы дяниз шяраити цчцн характерикдир. Бу дузлар поладын сятщинин пассивлийини тормозлайараг, коррозийанын сцрятини артырыр. Ат-мосфер коррозийасынын юлчцляри бир чох амиллярдян асылыдыр. Ян чох тясир эюстярян амил щавада олан газ гарышыьыдыр ки, сулу юртцкдя щялл олараг туршу мящлуллары йарадыр. Бу мящлуллар ян чох металын сятщиндя йаранан пассив мцщафизя юртцкляринин гу-рулушларына тясир эюстярир.

Гуру щава коррозийа йаратмыр. Коррозийа рцтубятли ням щавада йараныр. Эюзя чарпан ашкар коррозийа щаванын нямлийи бющран щяддя чатанда, йяни щаванын рцтубяти 80-90% олдугда башлайыр.

Дюрдцнъц ян аз тящлцкяли зона дянизин диб грунтудур, бура-да дяниз щидротехники гурьуларынын дайаглары бяркидилир. Бу зо-нада щямчинин су алты чякилмиш нефт вя газ бору кямярляри дя диб грунту иля тямасда олур. Бу зонада коррозийанын сцряти грунтун нювцндян, дянизин дяринлийиндян вя диэяр амиллярдян асылыдыр.

Хязяр дянизинин диб грунтунун коррозийа хцсусиййятини юйрянмяк мягсяди иля диаметри 19мм, узунлуьу 10см олан по-лад чубуглар васитяси иля тядгигатлар апарылмышдыр. Пираллащы ада-

Page 105: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

103

сында дянизин дибиндян эютцрмцш грунт нцмуняляринин сынаг нятиъяляри ъядвял 9.1- дя эюстярилмишдир.

Ъядвял 9.1 Хязяр дянизинин диб грунтунун коррозийа хцсусиййяти

Нц

му

ня

н

юм

ряси

Грунтун характеристикасы

Нцмуня эютцрцлмцш йер-дя дянизин дяринлийи, м

Чубуьун итири-лян чякиси, гр

1 Эилли, боз рянэли 0,5-2,0 4,04

2 Эилли, боз рянэли 2,0-5,0 2,77

3 Эилли, боз рянэли 9,0-10,0 7,09

4 Гумлу, боз рянэли 4,5-6,0 5,88

5 Гумлу, боз рянэли 5,0-10,0 6,68

6 Гумлу, сары рянэли 0,5-5,0 9,50

Яэяр чубуьун чяки иткиси 1г-дан аз оларса коррозийа бахы-

мындан грунт тящлцкясиз, 1-3гр арасында оларса тящлцкяли, 3гр-дан артыг оларса олдугъа тящлцкяли сайылыр.

Шякил 9.2.-дя мцхтялиф зоналар цзря коррозийанын тягриби пайланмасы графики эюстярилир.

Шякил 9.2. Мцхтялиф зоналар цзря коррозийанын пайланмасы

Page 106: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

104

Графикдян эюрцнцр ки, щидротехники гурьуда коррозийанын ян бюйцк гиймяти дяниз сявиййясиндян 0,5-1,0м йцксякликдядир.

Ъядвял 9.2-дя зоналар цзря коррозийанын пайланмасы вя металын мцщафизяси цчцн тяклиф олунан тядбирляр эюстярилир.

Ъядвял 9.2

Зоналары цзря коррозийанын пайланмасы вя металын мцщафизя олунма тядбирляр

Зона-лар

Коррозийанын юлчцсц, мм/ил

Верилмиш зонада йерляшян гурьунун елементляри

Тяклиф олунан тядбирляр

Ы зона

0,4-0,6

Естакада дайаглары, естака-даларын ениня вя узунуна

баьлары, гайнаг тикишляри вя чяп дайаглар

Синк вя резин юртцкляр, мцща-физя кюйнякляри, йаш сятщя чякиля билян бойаглар

ЫЫ зона

0,10-0,15

Ы зонайа аид оланлар вя су алты бору кямярляри

Катод вя йа про-тектор мцщафизя

ЫЫЫ зона

0,03-0,06

фермалар, гяфясяли-ашырымлы вя диэяр конструксийалар

Битум вя лак юртцкляринин яв-вялъядян тямиз-лянмиш сятщляря

чякилмяси

ЫВ зона

0,01-0,03

Естакадаларын вя диэяр гурь-уларын дянизин дибиня чалын-мыш дайагларынын бир щиссяси

Катод вя йа про-тектор мцщафизя

9.5.Дяниз нефт-газ мядян щидротехники гурьуларынын

коррозийсына диэяр амиллярин тясири Дяниз нефт сянайеси гурьуларынын щцндцрлцйц бойунъа

коррозийанын пайланмасынын мялум ганунауйьунлугларындан ялавя коррозийанын интенсивлийиня диэяр амилляр дя тясир едир. Коррозийанын интенсивлийинин дяйишмясиня тясир едян амилляря мисал олараг метал конструксийаларын цст гатына тясир едян яра-зинин щаким кцлякляри, еляъядя металын сятщинин цфцгя нязярян вязиййятини вя эцняш шцаларынын истигамятини дя эюстярмяк олар.

Page 107: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

105

Дяниз нефт-газ мядян щидротехники гурьуларынын даими кюлэя-дя, йахуд да эцняш шцалары алтында олмасы да коррозийанын ин-тенсивлийиня тясир едир.

Гурьунун коррозийа интенсивлийнин дяйишмясинин юйрянил-мяси, ону йарадан амилляри ясас эютцряряк мялум гануна-уйьунлуглар чярчивясиндя, тяърцби йолла тядгиг едиляряк арашды-рылмалыдр. Коррозийанын интенсивлийинин дяйишмясиня тясир эюстя-рян амилляр ашаьыдакылардыр:

1. Конструксийанын елементляринин щяндяси формасы. Борушя-килли конструксийалар буъаг профилли конструксийаларла мцгайи-сядя даща ахарлыдыр вя ням топлайан щиссяси аздыр. Бу сябябдян дя сятщин горуйуъу тябягяси эеъ зядялянир, даща аз коррозийа оъаьы йарадыр;

2. Эцняшя нязярян елементин вязиййяти. Кюлэядя олан еле-ментляр интенсив коррозийайа мяруз галыр. Гурьунун кюлэядя олан щиссясиндя горуйуъу тябягянин зядялянмяси, онун эцняш шцалары алтында олан щиссясиня нисбятян нязяря чарпаъаг дяряъядя тез коррозийайа уьрайыр. Буна сябяб гурьунун эцн дюймяйян щиссясиндя бухарланманын эеъ эетмяси, нямин тядриъян елемен-тин горуйуъу гатыны даьыдараг бирбаша полада тясир едяряк кор-розийа йаратмасыдыр;

3. Диэяр материалларла бирляшмя. ДНГМЩТГ-нын полад елементляри диэяр материалларла бирляшян щиссядя даьылмалар олур. Мясялян, полад тахта материалларла бирляшян щиссялярдя эцълц коррозийайа мяруз галыр;

4. ДНГМЩТГ-нын гейри-гянаятбяхш истисмар шяраити. Дя-низ суйунун су ютцрцъц шябякядян сызмасы нятиъясиндя полад сятщляр эцълц коррозийа даьылмасына мяруз галыр.

Йухарыда садалананлар дяниз нефт-газ мядян щидротех-ники гурьуларында характерик амилляря эюря мцхтялиф зоналарда мялум ганунауйьунлугларла йаранан коррозийадыр

Коррозийа проблеминин щялли мягсяди иля ДНГМЩТГ-нын лайищяляндирилмяси металын коррозийадан мцщафизясини щям тикинти, щям дя истисмар дюврц цчцн нязяря алынмагла апарыл-малыдыр.

Page 108: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

106

9.6. Дяниз нефт-газ мядян щидротехники

гурьуларынын мцщафизя юртцкляри Хцсуси иншаат вя истисмар хцсусиййятляриня эюря дяниз нефт-

газ мядян сянайеси гурьуларында коррозийа иля мцбаризя ол-дугъа чятиндир. Бу чятинликляря ашаьыда садалананлар аиддир: 1) периодик исланма зонасында олан свайлара йахынлашма; 2) щазыр гурьуларын мцщафизясиндя бюйцк щяъмдя ишлярин олмасы. Хцсу-сяндя мцщафизя тядбирляри давамсыз, гыса хидмят мцддятли вя кейфиййятсиз юртцклярля апарылдыгда мадди мясряф даща чох олур; 3) тез-тез олан гасырьалы щава шяраитиня эюря коррозийа тядбирляринин апарылмасынын чятинляшмяси вя йа тамамиля дай-андырылмасы; 4) мцщафизя юртцклц конструксийа елементинин гу-рашдырылма йериня чатыдырылмасы заманы вя гайнаг просесиндя мцщафизя юртцйцнцн даьылмасы. Гайнаг просесиндян сонра юртцк зядялянмиш йердя йенидян бярпа олунмалыдыр.

Дяниз гурьуларынын мцщафизя юртцкляри коррозийадан йахшы горумалы, узун юмцрлц, чякилдикляри сятщля йцксяк илишкянликли вя ятраф мцщит цчцн зярярсиз олмалыдыр. Айрылыгда зоналар цзря мцщафизя цсулларына бахаг.

Ы. Дяниз атмосфериндя мцщафизя даш кюмцр бойасы (кузбас бойа), перхлорвинил бойасы вя сойуг щалда чякилмиш битум юртцйц иля апарылыр. Алцминиум тозу иля пигментлянмиш кузбас бойа олдугъа йцксяк давамлылыьа маликдир. Перхлорвинил бойа-нын кузбас бойа иля гарышыьынын перхлорвинил лакы иля гарышдырыл-масы давамлылыьа эюря даща йахшы юртцк ялдя етмяйя имкан ве-рир. Перхлорвинил лаклары чох тез гуруйур, лакин онлар гурьунун сятщиня чякиляркян щаванын рцтубяти йцксяк олмамалыдыр. Пер-хлорвинил юртцкляр естакада цстц гурьуларын (нефт чянляри, су тямизляйиъи стансийанын аваданлыглары) мцщафизяси цчцн истифадя олунур.

Азярбайъанын дяниз нефт гурьуларында тяркиби рубрекс вя петролатум юзлцлц мящлулундан ибарят олан битум юртцкляр эе-ниш тятбиг олунур. Бу юртцк сойуг щалда чякилир. Битумдан олан

Page 109: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

107

ади мцщафизя юртцкляриня нисбятдя беля тяркибли юртцкляр шахтайа чох давамлы олур.

Мцщафизя юртцкляринин узунюмцрлц олмасында елементин сятщинин илкин щазырлыьы вя тямизлянмяси мцщцм рол ойнайыр. Сятщин тямизлянмяси цчцн гум шырнаьы иля емалы ян йахшы цсул сайылыр. Бунун цчцн йерли гумдан истифадя едилир. Гум сярфи вя тямизлянмянин мящсулдарлыьы сятщин вязиййятиндян (паслы, чиркли, йаь лякяляри) асылыдыр. Естакадада апарылан ишляр эюстярир ки, ферманын 1м2 сятщини тямизлямяк цчцн 38-42кг гум сярф едилир. Завод шяраитиндя свайлар цчцн йени боруларын тямизлянмясиндя ися 1м2-я 7-15кг гум лазымдыр.

Гум шырнаьы иля емал апарылдыгдан сонра сятщин сойуг цсулла фосфатланмасы щям битум, щям дя перхлорвинил юртцклярин давамлылыьыны олдугъа артырыр. Фосфатланма бир гядяр баща баша эялсядя мцщафизя юртцйцнцн хидмят мцддяти ян азы 2-3 дяфя узаныр.

Учуъу цзвц щялледиъилярдя щазырланмыш поливинилбутирол вя фосфат туршусу мящлулундан ибарят грунтлар сон вахтлар илкин щазырлыгда эениш тятбиг едилир. Онлар поладын сятщини пассивляшди-рир.

ЫЫ. Дяниз суйу иля периодик исланан зонада коррозийадан мцщифизя ики ясас група айрылыр:

1. Дайагларын гурашдырылмадан яввялки мцщафизяси; 2. Дайагларын гурашдырылмадан сонракы мцщафизяси. Биринъи група аиддир: а) дайагларын термодиффузийа цсулу вя йа тозландырыб

йаймагла синклянмяси; б) дайагларын нефтя давамлы йапышгалы резин тябягя иля юртцлмяси; ъ)исти цсулла чякилян, мющкямлянди-риъи баьлары олан битум юртцк; д) свайларын чалынма сявиййясиня кими гайнаг едилмиш полад кюйнякляр.

1949-ъу илдя «Ъянуби Артйом» естакадасында синклянмиш дайаг периодик исланма зонасында коррозийайа гаршы йцксяк еффективлик эюстярмишдир. Термодиффузийа цсули иля синклянмя просеси завод шяраитиндя тямизлянмиш боруну хцсуси гатгылары

Page 110: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

108

олан тоза салмагла 3800-4000Ъ температурда бир нечя саат яр-зиндя щяйата кечирилир (шякил 9.3).

Шякил 9.3. Термодиффузийа цсулу иля синклянмиш свай.

Йапышганлы резин тябягя дя йахшы мцщафизя юртцйц сайылыр. Резин «севанит» каучукундан щазырланыр. Бу каучук йцксяк нефтядавамлылыг хцсусиййятиня маликдир. Резин мцщафизя гаты-нын галынлыьы 4-6 мм олмалыдыр (шякил 9.4).

Page 111: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

109

Шякил 9.4. Йапышганлы резин тябягядян мцщафизя юртцйц олан естакада дайаглары.

Битум мастикасыдан юзякли коррозийа иля мцбаризядя исти цсулла чякилмякля истифадя едирляр. Битум мастикаларынын цстун

Page 112: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

110

ъящяти малиийя бахымындан уъуз баша эялмясидир. Мянфи ъящяти ися ися юртцйцн давамсыз олмасы, дашынма вя дяниз дибиндяки елементляря чякилмяси заманы тез зядялянмясидир.

Полад кюйнякляр бюйцк мющкямлийя маликдиляр вя яввялъ-ядян дайаглара эейиндириляряк гайнаг едилирляр. Периодик ис-ланма зонасы цчцн полад кюйкянляр 4м узунлугда щазырланыр. Полад кюйняклярдян о заман истифадя етмяк олар ки, дайаглар грунта лайищя дяринлийи гядяр чалынсын. Якс щалда бу кюйнякляр су сявиййясиня нисбятдя дцзэцн йерляшмямиш олурлар.

Икинъи група аиддир: а) дайаглар арасында семент тюкмяси олан горуйуъу кюй-

някляр; б) йаш сятщя чякилмяси мцмкцн олан цзвц мцщафизя бойа-

лары. Мцщафизя тядбирляри гурашдырылан свайларда садя, иъра олу-

на билян, йаш сятщя чякилян вя узун юмцрлц олмалыдыр. 1955-ъи илдя апарылан тяърцбя эюстярмишдир ки, семент тюк-

мяли горуйуъу кюйнякляр свайларда коррозийанын сцрятини 50-70% азалдыр (шякил 9.5). Свайын сятщинин тямиз емал олун-

мамасында вя тюкмянин там апарылмамасы заманы бу цсул юз еффективлийини итирир. Цсулун диэяр мянфи ъящяти щазырланма про-сесиня нязарятин мящдуд олмасыдыр. Бу сябябдян дя бу цсулун диэяр ращат баша эялян вя нязаряти асан олан олан билян бир цсул-ла явязлянмяси гябул олунду.

Цзви мцщафизя бойаларынын мцсбят ъящяти онларын металын сятщиня щятта суйун алтында беля чякилмяси заманы бярк йапышмасыдыр. Бу юртцклярин галынлыьы 0,35мм-дян аз олмур. 1м2 сащяйя ччякилдикдя 1,3-1,5 кг бойан сярф едилир. Цзви бойаларын хидмят мцддяти 2-3 илдир. Бу мцддят битдикдян сонра йенилянмялидирляр. Дальанын механики зярбясини нязяря алараг мющкямлик сарьысы олан вя дайаьа спиралвари доланан лентшякилли юртцкляр дя эениш тятбиг олунур.

Page 113: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

111

Шякил 9.5. Азбест семент кюйнякли дайаглар

Page 114: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

112

Х ФЯСИЛ. ДНГМЩТГ-НЫН ЕЛЕКТРОКИМЙЯВИ

МЦЩАФИЗЯСИ

10.1.Дянизин диб зонасында олан поладын

коррозийа зядяляри Суалты зонада метал вя поладын вязиййятиня, коррозийа

даьылмаларына нязарят бюйцк чятинликля щяйата кечирилир. Бу зонада коррозийа юзцня мяхсус бир сыра хцсусиййятляря маликдир. Даща тящлцкяли зона сайылан периодик исланма зонасынын бязи сащяляриндя коррозийа мцнтязям сцрятля, «хоралы» сащяляриндя ися 2-3 мм/ил олур. Суалты зонада сцрят 0,1-0,15 мм/ил, «хоралы» сащяляриндя 1,5-2,0 мм/ил-дир.

Дяниз нефт сянайеси гурьуларынын суалты щиссясиндя чохсайлы ялчатмаз зоналар вар ки, бурада коррозийа ялейщиня тядбирляр апармаг олдугъа чятиндир. Бу сябябдян дя су алты конструксий-аларын мцщафизя еффективлийи елементин вязиййятиндян асылы ол-мамалыдыр.

Дянизин дибиндя коррозийанын хцсусиййяти бир нечя амилляр-ля тяйин едилир:

1) поладын сятщиндя йарымчыг оксид тябягясинин, коррозийа мящсулларынын, шишян вя су бурахан лак-бойаг юртцйцнцн олма-сы;

2) айры-айры дайагларын полад тяркибинин физики-кимйяви мцхтялифлийи;

3) дайагларын су вя грунт мцщити иля тямасда олмасы; 4) дайагларын битки вя биоложи юртцк иля гейри-бярабяр

юртцлмяси. Садаланан бу амилляр гурьунун су алты сятщиндя коррозийа

ъцтляринин ямяля эялмясиня сябяб олур ки, бу да юз нювбясиндя анода коррозийа просесини сцрятляндирир.

Даща тящлцкяли вязиййят сятщин там оксид тябягясинин вя лак-бойаг юртцйцнцн зядялянмяси заманы олур. Чатдырылма вя гурашдырылмада елементин оксид тябягяси вя бойасы хятти, йа да золагвари зядяляня биляр. Зядялянян щиссялярдя ися анод сащяляри

Page 115: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

113

ямяля эялир вя коррозийа бу сащялярдя мяркязляшяряк дярин зя-дяляр йарадыр. Шякил 10.1. дяниз суйунда ики ил галмыш свайын зя-дясинин хариъи эюрцнцшц верилиб.

Шякил 10.1. Свай зядясинин хариъи эюцрцнцшц (даиряви чапыг)

Бойанын вя оксид тябягясинин зядялянмяси 3мм дяринлийи олан спиралвари хоралы коррозийанын йаранмасына сябяб олмушдур.

Шякил 10.2-дя кузбасбойа иля рянэлянмиш полад нцмунянин коррозийасы верилиб. Бу нцмунянин мцщафизя юртцйц гястдян зядяляняряк 6 ай дяниз суйунда сахланмышдыр. Сынаг мцддяти ярзиндя зядя йериндя хятти хоралы коррозийа ямяля эялмишдир.

Page 116: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

114

Шякил 10.2. Бойа юртцйцн зядялянмясиндян ямяля эялян хятти хоралы коррозийа

Мялумдур ки, молйускалар паслы йумшаг сятщляря щамар

сятщляря нистбятян даща йахшы топланыб, йапышырлар. Галын биоложи юртцйцн олмасына бахмайараг свайда узунсов хоралы кор-розийа просеси 0,5 мм/ил сцрятля эедир.

Ашаьы аралыг тамамиля ъанлы юртцкля юртцлдцйцндян орада тыхаъ йарадыр вя ичярийя оксиэенин эирмясиня мане олур. Бу сябябдян дя полад кюйняйин дахили сятщи йахшы галыр.

Мцхтялиф металларын сярщяддиндя коррозийа чапыгларынын ямяля эялмяси мцмкцндцр. Беля чапыглар цзлянмиш металын поладла сярщяддиндя вя борулу свайларын тикишляринин ашгар-ланмыш електродла гайнаьында йарана биляр (шякил 10.5). Биринъи щалда даьылма бирбаша гайнаг тикишиндя, икинъисиндя ися свайын тикишя йахын метал сятщи цзяриндя мяркязляшир.

Page 117: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

115

Шякил 10.3. Биоложи юртцк алты коррозийа

Шякил 10.5. Гайнаг тикишляринин коррозийасы а) тикишдя мяркязляшдирилмиш коррозийа; б) тикиш йахынлыьында

метал сятщдя коррозийа

Page 118: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

116

10.2. Електрокимйяви мцщафизянин механизми

Бу мцщафизянин механизми коррозийаланан металын

катод вя анод потенсиаллары фяргини сыфыра ендирмякля коррозийа ъцтляринин катодлары вя анодлары арасында галваник ъяряйанын ахмасынын кясилмясиня ясасланыр.

Коррозийаланан систем чохсайлы анод вя катодлардан тяшкил олунур. Беля системин пайланмасы мцряккяб просесдир, чцнки, системин айры-айры електродларынын потенсиаллар фярги мцхтялифдир. Електрокимйяви мцщафизя икиелектродлу А1-К1 сис-теминя (шякил 10.6.) даща мянфи потенсиаллы цчцнъц електроду А2 анодунун (протектор мцщафизя) вя йа мянбянин мянфи гцтбцнцн (щансынын ки, мцсбят гцтбцня А2 аноду гошулуб) системя баьланмасына ясасланыр (катод мцщафизя).

Шякил 10.6. Протектор вя катод мцщафизяси

Хариъи полйарлашмыш ъяряйанын артмасындан анод нагилиндяки ъяряйан азалыр, катод нагилиндя ъяряйан артыр. Полйаризасийа ъяряйаны щесабына коррозийанын сцряти тядриъян азалыр.

Шякил 10.7-дя поладын дяниздя електрокимйяви мцщафизяси цчцн коррозийанын сцрятинин цмуми полйарлашдырыъы ъяряйан

Page 119: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

117

сыхлыьындан асылылыьы верилиб. Полйаризасийа ъяряйанынын сыхлыьы 1,0-1,5мА/дм2 артдыгда поладын коррозийа сцряти 5-10 дяфя азалыр.

Шякил 10.7. Дяниз суйундакы полад цчцн кцтля иткиси вя полйаризасийа яйриляри

Ейни вахтда коррозийанын хцсусиййяти дя дяйишир. Бу заман лк нювбядя даща актив анодларын ъяряйанлары тарзлашыр, йени коррозийанын азалмасы щесабына коррозийайа давамлылыг вязиййяти йахшылашыр.

Хораларын дяринлийи вя потенсиал арасында асылылыг шякил 10.8-дя верилиб.

Эюрцндцйц кими ъяряйанын сыхлыьы 1,0мА/дм2 артыгда кор-розийанын орта сцряти 0,05-дян 0,02-я кими, йерли коррозийанын дяринлийи ися илдя 1мм-дян-0.07мм кими азалмышдыр.

Мцщафизяинин кейфиййяти вя коррозийанын сцряти металын цзяриндя анод вя катодун йерляшмя вязиййятиндян асылыдыр. Ка-тод полйарлашмасы заман кечдикъя артыр вя анод сятщляринин вя-зиййятини дяйишдирир ки, бу да катод сятщини дяниз суйундан ай-рылан Мэ(ОЩ)2, Ъа(ОЩ)2 вя карбонатлардан ибарят юртцкля

Page 120: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

118

сарыйыр. Бу юртцйцн тясириндян микрокатодлар коррозийа зянъи-риндя мцгавимяти артырыр.

Шякил 10.8. Ъяряйан сыхлыьы функсийасында коррозийа дяринлийи

10.3. Суалты конструксийаларын катод мцщафизяси

ДНГМЩТГ олдугъа бюйцк суалты сащяляря маликдирлдяр.

Бу сябябдян дя бу сащялярин мцщафизяси цчцн истифадя олунан ъяряйан йцзлярля амперля юлчцлцр. Беля бюйцк ъяряйаны ялдя етмяк цчцн бир нечя йцз амперля вя 10-25В эярэинликля юлчцлян даими номинал ъяряйан мянбяйи лазымдыр. Беля мянбянин мцсбят гцтбц хцсуси олараг дяниз суйунда йерляшдирилмиш анода, мянфи гцтбц ися метал конструксийайа бирляшдирилир. Потенсиалларын пайланмасына анод ятрафында йаранан ъяряйан сащяси вя естакада ятрафы потенсиал дцшмяси тясир эюстярир.

Page 121: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

119

Аноддан узаглашдыгъа потенсиал азалыр. Бу сябябдян дя ъяря-

йан гурьуда гейри-бярабяр пайланыр. Бунун баш вермямяси цчцн мяъбцри шякилдя ъяряйаны естакаданын ятрафында бярабяр пайлайырлар.

Шякил 10.9 –да катод мцщафизяси олан естакаданын графики верилиб. Эюрцндцйц кими мцщафизя олунан бцтцн яразидя по-тенсиал, минимал мцщафизя потенсиалындан даща мянфидир.

Шякил 10.9 Естакадада потенсиалларын пайланмасы

Катод мцщафизяси тясириндян свай потенсиаллары даща мянфи

тяряфя гатышыр. Беля дяйишиклик свайын цзяриндя катод чюкмя-ляриндян йаранан юртцк щесабына олур. Катод мцщафизяли сятщдя ъяряйанын сыхлыьынын артырылмасы катод юртцйцнцн механики мющкямлийини азалдыр.

Тяърцбяляр эюстярир ки, катод стансийасынын иши заманы ямяля эялян юртцк свайлары стансийа сюндцрцлдцкдян 2 ай сонрада коррозийадан йахшы мцщафизя едир. Бу мцддят битдик-дян сонра стансийа йенидян ишя салыныр (шякил 10.10).

Page 122: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

120

Шякил 10.10 Естакада цзяриндя катод стансийасынын хариъи эюрцнцшц

Естакаданы мцщафизя едян катод стансийасы юзцндя нящянэ даими ъяряйан мянбяйи вя бу мянбяни естакаданын алтында асылан анодларла бирляшдирян хятлярдян ибарятдир. Анодларын щазырланмасы цчцн ися чугун, графит, ферросилид истифадя олунур. Ферросилид анодларын чатышмайан ъящяти онларын кювряк олмасыдыр. Беля анодлары естакададан айрыъа полад зянъирлярдя асырлар. Катод мцщафизясинин цстцнлцйц нязаряти естакаданын дюшямясиндян апармаьа имкан вермясидир.

Полад анодлар диаметри 150-500мм, узунлуьу 1,5-3м олан борулар шякилиндя щазырланыр. Бу анодлар йа дянизин дибиня йерляшдирилир, йа да полад зянъир вя йа хцсуси штанга васитяси иля асылырлар (шякил 10.11).

Page 123: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

121

Шякил 10.11. Полад анодун асылмасы

Page 124: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

122

Катод мцщафизясинин цчцнъц ясаслы елементи анод вя совуруъу хятляр сайылыр. Бу хятляр кабел хятляри кими щазырланыр вя щава хятляринин дайагларына баьланыр. Бу хятлярдя тятбиг олунан ашаьы эярэинликляр онларын тятбигини хейли садяляшдирир вя ялван метала хейли гянаят едилир.

10.4. Суалты конструксийаларын протектор мцщафизяси

Катод мцщафизяси даими ъяряйан мянбяйи олмайан йаньын

вя парлайыш тящлцкяси олан юбйектлярдя тятбиг олуна билмяз. Беля обйектляря нефт чянляри паркы, ада типли ясаслар, газ анбарлары аиддир. Катод мцщафизяси истисна олунан щалларда су-алты конструксийалр протектор цсулу иля мцщафизя едилир.

Протектор мцщафизядя галваник ъцтцн кимйяви енержиси ясас енержи мянбяйи сайылыр. Бурада протектор аноду, мцщафизя олунан суалты елемент катоду явязляйир. Хцсуси мяфтил васитяси иля протектор метал конструксийайа баьланыр. Бу ъцтцн зянъириня ютцрцлян ъяряйан протекторун яримясиня сябяб олмагла бяра-бяр, ейни заманда суалты конструксийасынын даьылмасынын гаршы-сыны алыр.

Галваник ъцтцн ямяля эялмяси цчцн мцтляг ики ясас шярт юдянилмялидир:

а) протекторун щазырландыьы материал дяниз суйуна нисбят-дя даща йцксяк олмалыдыр, няинки, мцщафизя олунан конструк-сийанын металы;

б) ня эяряйан тясири алтында, ня дя заман кечдикъя протек-тор юз потенсиалыны дяйишмямялидир.

Дяниз суйунда ишляйян протекторларын щазырланмасында ашаьыдакы материаллара цстцнлцк верилир: 1) магнезиум вя онун яринтиляриня; 2) синк вя яринтиляриня; 3) алцминиум яринтиляриня.

Кечмиш ССРИ-дя магнезиум яринтиляри даща эениш тятбиг олунурду. Бу яринтилярдян олан протекторлар чох кичик електрод потенсиалына малик олурлар. Бу протекторларын чатышмайан ъящяти магнезиумун хцсуси кечириъилийинин ашаьы олмасыдр.

Page 125: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

123

Синкли протекторлар да эениш тятбиг едилир. Онларын мянфи ъящяти поладын мцдафия потенсиалы иля протекторун арасында по-тенсиал фяргинин аз олмасы вя заман кечдикъя цзяринин корро-зийа мящсуллары иля юртцляряк ъяряйан ютцрцлмясинин азалмасы-дыр.

Материал кими алцминиум протектор щазырланмасы цчцн ял-веришсиздир. Онун дяниз суйунда потенсиалы поладын потенсиалы-на йахындыр. Эцълц полйарлашма алцминиумун узярини оксид тябягяси иля юртцр. Алцминиумдан олан яринтилярин потенсиалыны азалтмаг цчцн яринтийя Ъа вя Мэ ялавя едирляр.

Протеторун хариъи эюрцнцшц шякил 10.12-дя верилмишдир.

Шякил 10.12. Протекторун хариъи эюрцнцшц

Протекторун хариъи диаметри ня гядяр бюйцк оларса, хидмят мцддяти бир о гядяр чох олар. Протектор ня гядяр узун оларса ъяряйаны да йцксяк олур.

Гыса хидмят мцддяти вя йцксяк ъяряйан кечириъилийи олан протекторлар узун силиндирляр шякилиндя магнезиум яринтисиндя

Page 126: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

124

щазырланырлар. Икинъи тип протекторлар кичик узунлуглу вя бюйцк диаметрли силиндирляр шякилиндя магнезиум яринтисиндян, йа да кичик диаметрли бюйцк узунлуглу силиндирляр кими алцминиум яринтилярдяр щазырланырлар. Чох вахт мцхтялиф юлчцлц протек-торларын комбинасийасы тятбиг едилир. Протекторун комбинаси-йалытятбиг схеми шякил 10. 13-дя эюстярилир.

Шякил 10.13. Пилляли протекторун тятбиги схеми

1-узунмцддятили тясиря малик протектор; 2- гыса мцддятли тясиря малик протектор; 3- зянъир.а) ялагясиз асылма схеми; б) гарышыг асылма схеми

Протекторларын хидмят мцддяти чох вахт бир нечя ай олур. Хцсуси щалларда бир нечя ил хидмят мцддяти олан протекторлар да истещсал едилир.

Page 127: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

125

10.5. Су цстц щиссянин електрокимйяви мцщафизяси

Електрокимйяви мцщафизяни коррозийа бахымындан даща

тящлцкяли сайылан периодик исланан зонада ашаьыда садаланан цсулларла тятбиг етмяк олар:

а) мцщафизя олунан тябягянин цзяриня протектор металын чякилмяси иля;

б) мцщафизя цчцн свайын суалты щиссясиня ахыдылан катод мцщафизя ъяряйанын бир щиссясиндян истифадя етмякля;

ъ) свайларын цзяриндя фярди мцщафизя гурьуларыны йерляш-дирмякля.

Синкли протекторларын тятбиги мцсбят нятиъяляр вермишдир. Онларын тятбигинин цстцнлцйц протекторун суда олан полада нисбятдя даща мянфи потенсиала малик олмасыдыр.

Катод мцщафизяси ъяряйанын бир щиссясиндян су цстц мцща-физядя истифадяси цчцн свайда «су кюйняйи» йаратмаг лазымдыр. Бу кюйняйи свайын ятрафында нями юзцня чякмя габилиййяти олан щигроскопик материалдан щазырланмыш юртцйцн щесабына йаратмаг олар. Бу щигроскопик материал суйу совурараг свайын ятрайында су кюйняйи йарадыр. Беля кюйнякляр дя метал габыгларынын щерметиклийинин мцмкцн олмасы вя свай цчцн анод кими фяалиййят эюстярян бу габыгларын яримяси беля кюй-няклярин тятбигиня чятинлик йарадыр.

Лабораторийа вя натурада апарылан тяърцбяляр эюстярди ки, кичик галынлыглы (0,15мм гядяр) юртцклярдя оксиэенин бу юртцк-ляря интенсив диффузийа етмясиня эюря мцщафизяни щяйата кечир-мяк цчцн ъяряйан сыхлыьы 1,1А/м2 олмалыдыр. Галынлыг 0,50мм-я чатдыгда диффузийа чятинляшир вя ъяряйан сыхлыьы 0,45А/м2

-я кими азалыр. Бу юртцкляр свайын йухары щиссясиндя дяниз суйу щесабы-на суланыр вя електролит ролуну ойнайыр. Бу юртцйцн 0,50мм-дян артыг галынлашмасы йенидян оксиэенин диффузийа просесини сцрятляндирир ки, бу да ахында турблент режимин йаранмасы иля баьлыдыр. Бу заман мцщафизя ъяряйанынын сыхлыьы 0,55А/м2 йцксялир.

Page 128: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

126

Моделлярин дяниз коррозийа стансийасында 60 суткалыг сы-наьы эюстярдики анодла юртцлмцш свайын су сявиййясиндян 1,1м щцндцрлцкдя, щава-су сярщяддиндя тятбиг олунмуш ъяряйан сых-лыьы щесабына коррозийа 10-20 дяфя азалараг 0,03-0,06мм/ил ол-мушдур, анод зонасында тягрибян 1,1-1,7м щцндцрлцкдя кор-розийанын тядриъян артмасы мцшащидя олунуб (шякил 10.14).

Шякил 10.14. Периодик исланма зонасында коррозийанын сцряти 1-катод мцщафизяси олдугда;2- катод мцщафизяси олмадыгда

Свайларын мцщафизяси цчцн сярф олунан дяниз суйу 18-20м3/суткайа бярабярдир. Апарылан сынаг тяърцбяляри вя натура мцшащидяляри електрокимйяви цсулун йцксяк еффективлийини сцбут етмишдир.

10.6. Дяниз стасионар платформаларынын (ДСП)

коррозийадан горунмасы

ДСП-нин лайищяляндирилмясиндян яввял, тятбиг олунаъаг по-ладын коррозийайа уьрама сцряти вя коррозийа йорьунлуьу юй-рянилмялидир. Метал конструксийалар цчцн буъаг профили дейил, коррозийайа аз уьрайан башга формалы елементлярдян истифадя олунмалыдыр. Бору формалы елемнтлярдян гурулмуш метал кон-струксийаларын тямизлянмяси вя мцщафизя юртцйцнцн чякилмяси даща асандыр. Коррозийа контакт ъцтляринин ямяля эялмямяси

Page 129: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

127

цчцн ДСП-нин лайищяляндирилмясиндя йалныз бир нювлц полад-дан истифадя олунмалыдыр. Гурьунун дяниз коррозийасынын 4 спесифик зонасында истисмар олунаъаьы габагъадан, лайищялянди-рилмядя нязяря алынмалыдыр.

Периодик исланма зонасында дайаг блокларынын гайнаг бирляшмяляри йерляшдирилмямялидир. Дяниз коррозийа зонасынын агрессивлик дяряъяси нязяря алынмагла мцщафизя системи сечилмя-лидир. Мцщафизя юртцкляри поладын коррозийа йорьунлуьуну да азалтмаьа хидмят етмялидир.

Дяниз сащилиндя вя йа дяниз шяраитиндя метал конст-руксийалара чякиляъяк лак-бойа вя йа полимер мастик юртцкляр дяниз атмосфери зонасында 5 илдян чох мцддятдя гурьуну кор-розийадан мцдафия етмяли, бактерийалара давамлы олмалы, +400…+50Ътемператур интервалында, щаванын рцтубятлилийиндян асылы олмайараг полад сятщляря чякиля билмялидирляр.

ДСП-нин дайаг блокларынын су сятщиндян цстдя олан щиссяси сех шяраитиндя метал-полимер юртцйц иля мцщафизя олунур. Юртцйцн металлик тябягяси полада нисбятян анод ролуну ойнайыр. Бу ъцр юртцкля мцщафизя олунмуш дайаг блокларынын су цстц щиссясиня дяниздя су алтындан периодик исланма зона-сына катод ъяряйаны йайылыр. Бу да полады щям коррозийадан мцщафизя едир, щям дя онун йорьунлуьуну азалдыр. Юртцйцн мцщафизя мцддяти 20 илдян аз олмур, юртцйцн цст полимер гаты 6-7 илдян сонра йенидян дяйишилирся, онун ишлямя мцддяти 30 илдян аз олмамалыдыр.

ДСП блокларынын су алты щиссяляри електрокимйяви цсулла коррозийадан вя коррозийа йорьунлуьунлан мцщафизя олун-малыдыр.

Page 130: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

128

ХЫ ФЯСИЛ. МАЭИСТРАЛ БЮРУ КЯМЯРЛЯРИНИН

ТИКИНТИСИ ВЯ ИСТИСМАРЫ ДЮВРЦНДЯ КОРРОЗИЙА

МЯСЯЛЯЛЯРИ

11.1.Бору кямярляринин йералты вя атмосфер коррозийаларындан

горунмасы Бору кямярляринин лайищяляндирилмяси, чякилмяси (тикинти-

си) заманы, кямярин гурьуларынын вя боруларын юзцлляринин ятраф мцщитин тясириндян горунмасы мясяляляри юз щяллини тапмалыдыр.

Бору кямярляри йералты вя йерцстц (тюкмядя) чякиляркян еррозийайа гаршы мцбаризя тядбирляри кими йералты материалладан истифадя олунур. Йералты бору кямярляри иля кясишмя йериндя субасмайан сащиллярин бяркидилмя сявиййясинин гашы, 50 илдян бир баш веря биляъяк дашгын сявиййясиндян вя еляъя дя сащиля чырпылан дальаларын тясириндян 0,5м йухарыда олмалыдыр.

Су басан сащиллярин йамаъларындан башга диэяр щиссяляриндя 1-5м узунлуьунда йамаълара бирляшян сащяляр бяркидилмялидир. Сащиллярин бяркидилян золагларынын ени эеоложи вя щидроэеоложи шяраитдян асылы олараг лайищя ясасында тапылыр. Бору кямярляринин трассасы сцрцшмя районларындан кечярся, ятраф мцщитин вя кямярин мцщафизяси цчцн борулар дайаг цстц (чалынма, газма – чалынма свайлар вя диряклярля) кечирилмялидир. Бору кямяринин трассасына йахынлыгдакы яразиляр еррозийайа уьрамыш вя чатларла ящатя олунмуш щалдадырса, щямин сащяляр кямярин чякилишиндян габаг мющкямляндирилир. Бунунла да эяляъякдя ятраф мцщитин горунмасы цчцн габаглайыъы тядбирляр эюрцлмцш олур.

Бору кямярляринин конкрет чякилмя вя истисмары шяраитиндян асылы олараг онларын коррозийадан мцдафия юртцкляри ики типдя тятбиг олунур: эцъляндирилмиш вя нормал. Мцдафия юрцтцйцнцн эцъляндирилмиш типи 1020 мм диаметрли вя истянилян диаметрли дюшянмя бору кямярляриндя ашаьыдакы гайдада тятбиг едиля биляр:

кямяр кечян трасса

Page 131: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

129

–ъянубдан шимала доьру 500 – ли буъаг алтында йюнялдикдя; –юлкянин истянилян районун яразисиндя мцнбит торпаг щиссяси

шоранлашдыгда вя шоракятлишдя; –батаглыг, гара торпаг вя суварылан яразидян кечдикдя; – суалты кечид, чай мяърасы, автомобил вя дямир йоллары иля

кясишдикдя; – диэяр бору кямярляри трассасы иля кясишдикдя щяр ики тяряф-

дян 20м мясафядя юртцкля мцдафия олунур; – сянайе вя мяишят чиркаб сулары ахан вя зибил туллантылары

атылан яразилярля кясишдикдя; – 313 К (400Ъ) температурунда майе нягл едян бору кямя-

ри хятти иля кясишдикдя; – чай, канал, эюл, су анбары, щямчинин йашайыш мянтягяси

йерляшян яразидян 1000 м-дян аз мясафядя олдугда. Йерцстц чякилян бору кямярлярини атмосфер коррозийа-

сындан горумаг цчцн лаклы бойа, емал олунмуш шцшяли памбыг, метал, йахуд консистентли сцртэц юртцклярдян истифадя олунур. Лаклы бойанын цмуми галынлыьы 0,2мм – дян аз, ъяряйан кечи-риъилийи ися 1 кВ – дан чох олмамалыдыр.

Лак рянэлямядя нязарят галынлыгюлчян «МТ-41НЦ», «ТУ 25-06.2500-83» вя «Крона -1Р» типли «ТУ 25-06.2515-83» ъищазлары иля йериня йетирилир.

Емал олунмуш шцшяли памбыг бору кямяриня «ОЪТ 26-01-1-90» аваданлыьы иля 0,5 мм – дян аз олмайан галынлыгда сарыныр. Шцшяли памбыг бору ятрафына щямчинин йухарыда адлары чякилян аваданлыгларла да юртцля биляр.

Бору кямярляринин атмосфер коррозийасындан горун-масы цчцн температуру (–600Ъ)–дян ашаьы вя +400 –дян йухары олан яразилярдя консистентли сцртэу юртцйцндян истифадя олунур. Онун тяркибиндя чякисиня эюря 20% тяшкил едян «ПАК -3» вя «ПАК-4» алцминиум тозлу гарышыг вардыр. Бу сцртэцнцн галын-лыьы бору кямяринин сятщиндян яразидя щаванын тем-

пературундан асылы олараг 0,2 -0,5 мм гябул едилир.

Page 132: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

130

Йерцстц бору кямярляринин атмосфер коррозийасындан мцдафия олунмасында метал юрцклярдян «СНиП ЫЫЫ- 23- 81*»- ин тялябляриня уйьун олараг истифадя олунур.

11.2. Йералты nефт-газ гурьуларында металын коррозийасына

тясир едян амилляр

Металын коррозийасы – онун ятраф мцщитин тясири иля

даьылма просесидир. Нефт- газ гурьуларынын коррозийасы онларын вахтындан яввял сырадан чыхмасына, техноложи просеслярин по-зулмасына сябяб олур.

Метал конструксийанын коррозийасы щаванын оксиэени вя атмосферин нямлийи нятиъясиндя баш верирся, буна атмосфер кор-розийасы дейилир. Бу нюв коррозийа бору кямярляринин йерцстц вя йа щава кечидляриндя, щямчинин йерцстц нефт чянляриндя йараныр.

Йералты гурьуларын (чянлярин, бору кямярляринин вя с.) коррозийадан мцщафизя васитясиндя вя методунда мцщитин вя торпаьын коррозийа габилиййятляри нязяря алынмалыдыр.

Торпаьын електрик мцгавимяти ня гядяр йцксяк оларса, ъяряйан да бир о гядяр аз олаъаг вя бунунла ялагядар металын коррозийасы – даьылмасы азалаъагдыр. Торпаьын коррозийа фяал-лыьы онун хцсуси електрик мцгавимяти цзря ашаьыдакы эюстяриъи-лярля характеризя олунур.

Торпаьын хцсу-си електрик мцгавимяти, Ом.м

5 5 10 10 20 20 100 100

Торпаьын кор-розийа фяаллыьы

Чох йцксяк

Йцксяк Артырылмыш Орта Ашаьы

Торпаьын хцсуси електрик мцгавимятини тяйин етмяк цчцн

мцхтялиф метод вя ъищазлардан истифадя олунур. Бу методлар ичярисиндя дюрд електродлу метод даща эениш йайылмышдыр. Бу методла хцсуси електрик мцгавимятини юлчмяк цчцн МС-08 тип-ли потенсиометрдян истифадя олунур.

Page 133: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

131

11.3. Йералты bору кямярляриндя kоррозийайа гаршы

горуйуъу юртцкləр

Нефт – газ кямярлярини вя чянлярини мцщафизя етмяк цчцн мцхтялиф конструксийалы материаллардан ибарят горуйуъу юртцк тятбиг олунур ки, бу да пассив мцщафизя методу адланыр.

Йералты маэистрал полад бору кямярлярини коррозийадан мцщафизя етмяк цчцн ики нюв горуйуъу юртцкдян – нормал вя эцъляндирилмиш юртцклярдян истифадя олунур. Диаметри 1000мм вя даща бюйцк олан нефт – газ кямяриндя йалныз эцъляндирилмиш горуйуъу юртцк тятбиг едилир. Бцтцн щалларда горуйуъу юртцкляр агрессив шяраитдя йцксяк кимйяви дайаныглыьа, нейтраллыьа, механики мющкямлийя, истилийя давамлылыьа, диелектриклик хассясиня, бору сятщиня йахшы йапышмаг вя щидроизолйасийа габилиййятиня малик олмалыдырлар.

Метал нефт чянляринин дибинин хариъи сятщляри битум юртцйц иля мцщафизя олунмалыдыр. Яксяр щалларда бору кямярляринин вя нефт чянляринин истисмар мцддятини артырмаг вя нормал тящлцкясизлийини тямин етмяк цчцн онларын хариъи вя дахили сятщляри щям горуйуъу юртцкля, щям дя електрик цсули иля мцщафизя олунурлар. Горуйуъу юртцйцн зядя вя насаз йери ИП -1-60 типли зядяахтарыъы ъищазла ашкар едилир. Бу ъищазын иш принсипи, онун ики нюгтяси арасындакы потенсиаллар фяргинин юлчцлмясиня ясасланыр. Бу эюстяриъинин максимал гиймятини билаваситя зядя цзяриндяки електрод эюстярир. Минимал мцщафизя потенсиалыны ашаьыдакы дцстур иля тяйин етмяк олар:

)1(18minmin tUU ut

бурада, Умин-т – т0Ъ температурда минимум мцщафизя потенсиалы; Умин-18 – 180Ъ температурда мцщафизя потенсиалы;

u – потенсиалын температур ямсалы 0-180Ъ температур цчцн

u =0,003; 18 – 300Ъ температур цчцн u =0,01;

18 rtt ;

тр – бору кямяринин диварынын йахынлыьында температурдур.

Page 134: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

132

Маэистрал бору кямярляринин коррозийадан мцщафизяси катод протектор вя електродренаж гурьулары васитяси иля мцщафи-зя олунур. Електрик мцщафизя методу сярбяст мцщафизя тядбири кими айрылгда тятбиг олунмур, чцнки гурьунун эцъц чох артар вя кямярин мцщафизя олунан сащясинин узунлуьу чох сярт гыса-лыр. Она эюря дя бу нюв мцщафизя електрокимйяви цсулу та-мамлайыр.

Катод мцщафизя цсулунда бору кямяринин сятщиндя мянфи потенсиал йарадылыр вя онун сятщиндян електрик ъяряйанынын чых-масынын гаршысы алыныр. Бу мягсядля бору кямяри катода чеврилир вя она даими ъяряйанын мянфи гцтбц, мцсбят гцтбц ися анода – йяни бору кямяриндян кянарда торпаьа басдырылмыш хцсуси електрод васитясиля бирляшдириллир (шякил 5.1). Нятиъядя ъяряйан хцсуси електроддан бору кямяринин коррозийасынын гаршысыны алыр.

Шякил 11.1. Бору кямяринин катод мцщафизясинин схеми 1- даими ъяряйан мянбяйи; 2- анод; 3- бору кямяри.

Page 135: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

133

Протектор мцщафизя цсулу – бору кямярлярини вя диэяр гурьулары, катод мцщафизя цсулуну тятбиг етмяк мцмкцн олмайан щалларда, тятбиг олунур. Бу цсул мцщафизя олунан гурьуларын йахынлыьында торпаьа басдырылмыш електродлар – протекторлар васитясиля щяйата кечирилир. Протектор мцзщафизя гурьусунун иш принсипи електролитя батырылмыш ики електродун гапанмасы заманы дюврядя ямяля эялян ъяряйанын аз мянфи потенсиаллы електроддан (аноддан) даща чох мянфи потенсиаллы електрода (катода) доьру щярякятиня ясасланыр.

Метал бору кямярляриндя коррозийайа гаршы УПДУ -57 типли електромагнит дренай гурьусу даща эениш тятбиг олунур.

11.4. Бору кямярляринин катод мцщафизясинин

щесабланмасы Катод мцщафизясинин щесабатынын ясас елементляри

ашаьыдакылардыр: катод стансийасы (даими ъяряйан мянбяйи), анодун торпаьа ялагяляндирилмяси вя дренаж електрик хятти.

Катод мцщафизясинин щесабаты ашаьыдакы ардыъыллыгла апарылыр.

1. Ики гоншу катод гурьусу арасындакы мясафя (Л) тяйин едилир:

min

max

5,0lg

6,4

U

U

aL (11.1)

бурада, а– бору кямяринин електрик параметридир, м-1

nR

Ra 1 ; (11.2)

Рт – бору кямяринин мцгавимяти, Ом∙м ;

n

tt

dR

310 (11.3)

Page 136: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

134

Рт – нин гиймяти ъядвял 11.1 – дян эютцрлцр. Ъядвял 11.1.

Кямярин юлчцляри

Д ,мм 6325

6529

6720

81020

Рт

10 -6, Ом∙м

16,94

13,69 10,03 7,061

t –бору кямяринин хцсуси мцгавимяти:

m

mmOm,t

2

1350

дн– кямярин хариъи диаметри, мм; – кямярин диварынын галынлыьы, мм; Рн– бору кямяринин 1м узунлуьуна дцшян горуйуъу

юртцйцн мцгавимяти, Ом∙м; Умах – сцхурларын вязиййятиндян асылы олараг дренаж нюгтясиндяки потенсиаллар фярги, В (ням су-

хурлар цчцн Умах=-0,627В; гуру сухурлар цчцн Умах=-0,95В);

Умин– бору вя торпаг арасында потенсиаллар фярги, В (Умин=-0,32В). 2. Катод мцщафизяси ишин башланьыъ периодунда дренаж

нюгтясиндя ъяряйан гцввясинин гиймяти (жн) ашаьыдакы дцстур иля тяйин едилир:

0

max

2z

y

UJ

qazn

, (11.4)

бурада, qaz – ъяряйанын катод гурьусуна кечдийи зонада су-

хурун хцсуси мцгавимяти, сухурларын вязиййятиндян асылы олараг

mOmqaz 10010 интервалында дяйишир;

Page 137: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

135

й– анодун йерля бирляшмя нюгтясиндян мцщафизя олунан бору кямяриня гядяр олан мясафядир вя й=100÷200м гябул еди-лир; з0– бору кямяринин эириш мцгавимяти, Ом:

20

nt RRz (11.5)

3. Електродларын цмуми сайы:

eA

h

R

Rn

(11.6)

Бурада: Рщор – щоризонтал електродун мгавимяти Ом;

2

cxA

RR

гябул едилир. Ръх– катод стансийасынын мцщафизя схемасынын

цмуми мцгавимятидир вя щесабламаларда Ръх=0,3 Ом эютцрцлцр;

e – гоншу електродла бирликдя ишляйян електродун ис-

тифадя ямсалыдыр 70,e .

Дренаж хяттинин (кабелинин) ен кясик сащяси, мм2;

k

n

R

lS

, (11.7)

бурада, – дренаж хяттин (кабелин) материалынын хцсуси

мцгавимяти ,m

mmOm 2;

ле – дренаж хяттин (кабелин) узунлуьу, ле =100 – 200м гя-бул едилир.

Рк– дренаж хяттинин мцгавимяти олуб, тяърцбц олараг Рк=РА гябул едилир. Яэяр дренаж хяттинин ен кясийи даиряви оларса онда щямин хяттин тяляб олунан минимал диаметри

Page 138: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

136

Sd

4

олаъагдыр. 4. Анодун йерля бирляшмясинин ишлямя мцддяти

HkgJ

GT , (11.8)

Бурада: Э– йерля бирляшмя материалынын кцтляси (Э=1000-1200 кг гябул едилир);

к– истисмар мцддяти цчцн анодун йерля бирляшмяси- нин нормал ишини тямин етмяк цчцн ещтийат ямсалы

к=1÷1,3 гябул едилир. эк–ярийябилян (щяллолабилян) йерля бирляшмя материалынын

кцтлясидир. 5. Мцщафизя схеминдя эярэинлик дцшэцсц:

cxk

qaz

KAkcx RJy

zRRJU

20 (11.9)

6. Катод стансийасы шябякясинин тяляб олунан эцъц:

WW

(11.10)

бурада, W – катод стансийасынын чыхышында эцъц;

– катод стансийасынын файдалы иш ямсалы:

85,08,0 .

Page 139: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

137

ХЫЫ ФЯСИЛ. ГУРЬУЛАРЫН ЛАЙИЩЯЛЯНДИРИЛМЯСИ

ВЯ КОРРОЗИЙА

12.1. ДНГМЩТГ-нын лайищяляндирилмясиндя

коррозийанын нязяря алынмасы Нефт-газ гурьуларынын дянизин агрессив мцщитиндя

лайищяляндирилмяси заманы метал конструксийаларын бу мцщитдя коррозийасы ясас амил кими даима диггят мяркязиндя олур.

Металын коррозийасынын ганунауйьунлугларынын дцзэцн гиймятляндирилмяси бюйцк ящмиййят кясб едир вя бязи щалларда гурьунун вахтындан яввял сырадан чыхмасынын, айры-айры конструктив елементляринин даьылмасынын гаршысынын алынмасына кюмяк едир. Бу мясялянин лайищяляндирилмядя дцзэцн щялли коррозийа ялейщиня тядбирлярин щям тикинти, щям дя истисмар дюврцндя апарылмасыны хейли асанлашдырыр. Ян сонда лайищяляндирилмядя коррозийанын дцзэцн гиймятляндирилмяси хейли метал гянаятиня сябяб олур.

Метал материалларын коррозийасынын юйрянилмяси иля йанашы гайнаг тикишляринин коррозийайа давамлылыьыны арашдырмаг цчцн тяърцбяляр апарылмышдыр. Айдындыр ки, дяниз щидротехники гурьуларынын елементляринин гурашдырылмасында гайнаг просеси мцщцм йер тутур. Мялум олмушдур ки, гайнаьын су алтында галан тикиши ясас метала нисбятян коррозийайа даща щяссас олур ки, бу да структурун гейри-биръинс олмасы иля изащ олунур. Ъядвял 12.1-дя гайнаг тикишиндя вя ясас металда дяниз атмосфери шяраитиндя баш верян коррозийанын юлчцляри эюстярилир.

Гайнаг тикишинин коррозийайа дамалылыьыны йцксялтмяк цчцн Г.В. Акимов тяряфиндян ашаьыдакылар тювсиййя олунур:

а)гайнаг тикишини баъардыгъа аз оксидляшмиш, тямиз, щамар, мясамясиз етмяк;

б) гайнаг тикишинин електрод потенсиалыны галдыран хялитя компонентляринин йанмамасына чалышмаг;

ъ) гайнаг цчцн сечилмиш хялитя гайнагда юз стуруктуруну дяйишмясин.

Page 140: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

138

Ъядвял 12.1 Поладын маркасы Гайнаьын варианты

Коррозийа, г/м2саат

Гайнаг тикиши Ясас ме-тал

НЛ-2 ял иля електродларла електро-гайнаг ОММ-5 сцртэцлц

0,14 0,17

НЛ-2 ял иля електродларла елек-

трогайнаг УОНИ-13/55 сцртэцлц

0,18 0,18

Ст.3 АН-346 тябягяси алтында автогайнаг

0,15 0,17

ДНГМЩТГ-нин лайищяляндирилмясинин коррозийа иля баьлы мясяляляриндя дяниз габарма вя чякилмялярини мцтляг нязяря алмаг лазымдыр, чцнки сявиййянин енмяси вя йа галхмасы щеса-бына коррозийа зоналы дяйишир.

Коррозийанын хцсусиййяиляри вя пайланмасы ДНГМЩТГ лайищяляндирилмясиня ашаьыдакы ардыъыллыг эюзлянилмякля нязяря алынмалыдыр:

1) материал сечиминдя; 2) гурьунун айры-айры елементляри-нин лайищяляндирилмясиндя; 3) гурьунун бцтювлцкдя лайищялян-дирилмясиндя.

12.2. ДНГМЩТГ-су цчцн материалын сечилмяси

Лайищяляндирмя заманы гурьу цчцн материал коррозийанын

зоналар цзря пайланмасы нязяря алынмагла сечилмялидир. Бу мя-сялядя гурьунун давамлылыьы вя материал гянаяти хцсуси йер ту-тур.

Тядгигатлар эюстярир ки, маркасындан асылы олараг поладла-рын дяниз мцщитиндя коррозийасынын интенсивлийи мцхтялиф олур. Бу тядгигатларын нятиъяляри шякил 12.1-дя эюстярилиб вя ъядвял 12.2- дя сынаглары кечирилян поладдарын тяркиби верилир.

Page 141: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

139

Шякил 12.1. Коррозийанын сцрятинин замандан асылылыьы графики

Ъядвял 12.2 Поладын маркасы

Кимйяви тяркиб, % Ъ Мн Си П С Ър Ни Ъу Ти

Техники

дямир 0,025 изляр 0,014 0,014 0,020 0,014 – 0,18 –

Ст 3 0,14 0,52 0,21 0,012 0,012 – – – –

Ст 6 0,45 0,63 0,28 0,01 0,018 – – – –

Нл-2 0,16 0,71 0,34 0,011 0,034 0,78 0,55 0,50 –

3%-ли хлорлу

Нл-2 0,13 0,61 0,25 0,014 0,014 3,00 0,61 0,43 –

СХЛФ 0,025 0,39 0,075 0,138 0,018 0,79 0,55 0,50 –

СХЛФ-12 0,10 0,40 0,28 0,130 0,009 0,76 0,64 0,52 0,04

12х6 0,11 0,06 0,29 0,026 0,026 5,98 0,35 0,20 –

Page 142: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

140

Графикя ясасян демяк олар ки, сынаьын яввялиндя бязи по-ладларын коррозийайа гаршы дайаныглыг эюстярмясиня бахмайа-раг, узун заман кечдикдян сонра демяк олар ки, щамысы ейни гиймят алыр.

Дяниз гурьуларынын дайаглары цчцн полад маркасынын се-чилмяси щесаби йцклярин тясири вя игтисади ъящятдян ялверишлилик нязяря алынмагла апарылмалыдыр.

Естакада тикинтисиндя эениш тятбиг олунан НЛ-2 маркалы полада ашырымлы гурьуларын лайищяляндирилмясиндя даща чох цстцнлцк верилир.

Ст.3 маркалы поладдан НЛ-2 маркалы полада кечдикдя конструксийанын сятщинин коррозийа ялейщиня горуйуъу ишлянмя-си хяръи 19% азалыр ки, бу да щям илкин, щям дя бярпа заманы горуйуъу бойа вя лак материалларынын хейли гянаятиня сябяб олур. Яэяр Ст.3 маркалы поладдан щазырланмыш ферманын сятщи-нин коррозийа ялейщиня ишлянмиш сащяси 94,5м2-я, НЛ-2 маркалы поладда бу сащя 77м2-дыр. Бундан ялавя НЛ-2 маркалы по-ладдан истифадя едилдикдя гайнагла баьлы хяръляр дя хейли азалыр.

ДНГМЩТГ цчцн тяклиф олуна билян диэяр материал ме-талла мцгайисядя хейли цстцнлцйя малик олан дямир-бетондур. Бетон полады коррозийадан горуйараг, агрессив мцщитдян изо-лйасийа едир вя полад-бетон контакт сярщяддиндя гяляви мцщит йарадыр. Бу сябябдян дя арматурун бетонда сахланмасы, бетон юртцйцнцн сыхлыьы, галынлыьы вя тятбиг олунан сементин нювцн-дян асылыдыр. Тяърцбяляр эюстярмишдир ки, яэяр арматурун цзяри там тямизлянмяйибся, пас юртцйц варса, онда онун коррозийасы бетонда давам едяъякдир.

Илкин щесабламалара ясасян дямир-бетонун дайага тятбиги сярф олунан металын щяъмини 4 дяфя азалдыр. Дямир-бетон кон-струксийаларын мянфи ъящяти онларын метал конструксийалара нис-бятян даща аьыр чякили олмасыдыр. Бу ися гайнаг ишлярини хейли чятинляшдирир.

Page 143: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

141

12.3.Дяниз нефт-газ мядян гурьуларынын истисмар мцддяти

ДНГМЩТГ-нин лайищяляндирилмяси заманы онларын хид-

мят мцддятинин узадылмасы тядбирляриня хцсуси диггят верирлир. Бу тядбирляр йатаьын эеоложи шяраитиндян, ишлянмясиндян вя диэ-яр амиллярдян асылы олараг тяйин едилир.

Полад гурьунун хидмят мцддятинин тяйини олдугъа чятин мясялядир. Бу заман тякъя металын коррозийа мцддятини дейил, щямчинин йатаьын истисмар мцддятини, гурьунун айры-айры еле-ментляриня тясир едян йцкляри дя нязяря алмаг лазымдыр.

Йатаьын истисмар мцддятини нязяря алмадан, гурьунун йалныз коррозийадан асылы хидмят мцддятиня бахаг.

Коррозийа бахымындан ян чятин вязиййятдя гурьунун по-лад свай дайаглары сайылыр. Шагули йцкляри вя диэяр лазими йцкля-ри гябул едяряк онлар сыхылмайа ишляйир. Кцлякдян вя дальадан йаранан цфцгц йцкляр ися яйиъи момент йарадыр.

Гурьунун тящлцкясиз истисмар мцддяти ашаьыдакы ифадя иля тяйин олуна биляр:

Z

i

ct min , (12. 1)

щарадакы, i – борушякилли свайын диварынын илкин галынлыьы,

мм; min – гябул едилмиш йцклярля гурьунун тящлцкясиз истисма-

рыны тямин едян свайын диварынын минимум галынлыьы, мм; ъз –даща тящлцкяли зонада коррозийанын сцряти, мм/ил.

Гурьунун истисмар мцддятини узатмаг цчцн ъз кямиййяти-нин гиймятини мцмкцн гядяр ашаьы салмаг лазымдыр. Бу сада-нан ики тядбирля мцмкцндцр:

а) коррозийайа давамлы металлардан истифадя етмяк; б) пе-риодик исланма зонасында вя диэяр тящлцкяли зонларда йухарыда эюстярилян еффектив антикоррозийа тядбирлярини дцзэцн тятбиг ет-мяк.

Page 144: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

142

12.4. Дяниз гурьусунун айры-айры елементляринин

лайищяляндирилмяси Лайищяляндирилмя заманы конструктив мясяляляр йалныз

щесаби йцклярин дейил, коррозийа даьылмаларынын формасы, еле-ментлярин ятраф мцщитя нязярян йерляшмя вязиййятиня эюря дя щялл едилмялидир. Дяниз гурьусунун елементляри лайищялян-дирилдикдя ашаьыдакылар мцтляг нязяря алынмалыдыр:

а) елементин ен кясийинин типинин коррозийанын сцрятиня тясири;

б) елементин сятщинин ятраф мцщитдя йерляшмя вязиййятинин коррозийа сцрятиня тясири;

ъ) коррозийа ялейщиня тядбирлярин садя вя ращат цсулларла щяйата кечирилмясинин мцмкцнлцйцнц.

Йерли вя хариъи мцтяхяссисляр тяряфиндян дяниз гурьуларында апарылан мцшащидяляр эюстярир ки, борушякилли елементлярдян истифадя йайма цсулу иля щазырланмыш мцхтялиф профилли елементляря нисбятян даща мягсядяуйьундур. Борушякилли елементляр кцлякля йахшы цфцрцлцр вя ням сахлайан сащяляри чох аз олур. Лабораторийа шяраитиндя апарылан хцсуси тяърцбяляр эюстярир ки, борушякилли елементляря нисбятян икитавр елементляр 30%, цфцги елементляр ися 80% даща интенсив коррозийайа уьрайыр. Шякил 12.2-дя елементлярин ен кясик формаларындан асылы олараг коррозийанын интенсивлийи эюстярилиб.

Page 145: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

143

Шякил 12.2. Мцхтялиф ен кясикли елементлярдя коррозийанын

пайланмасы

Коррозийанын йайылма юлчцляринин азалмасындан ялавя бо-рушякилли елементляр диэяр цстцн ъящятляря маликдирляр. Бу еле-ментляр коррозийадан мцщафизяни лентшякилли пластмасс матери-алларла эцъляндирмяйя имкан верир. Ферманын борушяилли еле-ментляринин щерметик гайнаьында коррозийа йалныз хариъи сят-щдя баш верир. Диэяр профилли елементлярдя бу просес бцтцн пе-риметр бойунъа эедир.

Page 146: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

144

Борушякилли елеметлярин диэяр цстцн ъящяти коррозийа ялей-щиня тядбирлярин хяръляринин истисмар дюврцндя хейли ашаьы олма-сыдыр.

Елементин ен кясийинин коррозийа кейфиййяти нисби дайаныг-лыг ямсалы иля характеризя олунур:

0KK , (12.2)

щарадакы, К0- коррозийанын нисби сцрят ямсалы; -нисби би-

тишиклик ямсалыдыр. Ятраф мцщитя нязярян сятщлярин йерляшмя вязиййяти (шякил

12.3) коррозийанын сцрятиня хцсуси тясир эюстярир. Бу тясирин ня-тиъяляри ъядвял 12. 3–дя верилиб.

ъядвял 12. 3

Мцстявилярин цзляринин йерляшмя вя-зиййяти

Коррозийа, г/м2с

Сямайа бахан 1 мцстявиси 0,033

Дянизя бахан 1 мцстявиси 0,022

Шимала бахан 2 мцстявиси 0,036

Ъянуба бахан 2 мцстявиси 0,026

Сямайа бахан 3 мцстявиси 0,051

Дянизя бахан 3 мцстявиси 0,028

Эюрцндцйц кими ян чох коррозийа сямайа тяряф йюнялмиш мцстяви сятщлярдя олур ки, бу да нямин даща чох йыьылыб гал-масы иля изащ едилир.

Шимала йюнялмиш сятщлярдя дя коррозийанын сцртяинин чох-луьу яразидя сойуг шимал кцлякляринин щаким олмасы щесабына-дыр. Шякил 12.3-дя эюстярилян вязиййятдя мцстявилярин сынаьы Хя-зяр дянизиндя «Нефтгазелмитядгигатлайищя» институту тяряфиндян коррозийа стансийасында 140 сутка ярзиндя апарылмышдыр.

Коррозийа ялейщиня тядбирляря гойулан тяляблярин дцзэцн сечилмяси конструксийанын гурулушунун йахшылашдырылмасына тя-сир едир. Мясялян, естака тикинтисиндя тятбиг олунан ферма дцйцнцн щазырланмасынын ики мцмкцн вариантына бахаг (шякил 12.4).

Page 147: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

145

Шякил 12.3 Ятраф мцщитя нязярян сятщлярин йерляшмя вязиййяти

Шякил 12.4. Буъаглыгларын формасы

Гяфясяли конструксийанын фермаларынын щазырланмасында бярябярйанлы буъаглыгдан истифадя едилир. Илк вариантда буъаглы-гдан тавр шякилли ен кясик дцзялдилир (шякил 12.4.а). Лакин бу ва-риантда ямяля эялян енсиз йарыг коррозийа просеси ъцн чох ялве-ришли шяраит йарадыр. Бу чатышмамазлыьы нязяря алараг даща мцкяммял вариантда, буъаглыглары хачвари ен кясикли лайищя-

ляндирилмясиня гярар верилди (шякил 12.4.b). Шякил 12.5–дя естакада дайаглары цчцн ики нювдя ениня

баьлар эюстярилиб. Биринъи щалда (A) ениня баь, суцстц цфцгц ди-ряк вя чяп дайагдан, киниъи щалда(B) ися ениня баь йалныз суалты чяп дайагдан ибарятдир. Бу вариантлары мцгайися етдикдя дяниз мцщитиндя коррозийа шяраитиндя лайищяляндирмя бахымындан икинъи вариант даща ялверишли сайылыр.

Page 148: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

146

Шякил 12.5. Естакада дайагларынын баьлары

Биринъи вариант ашаьыда садаланан мцлащизяляря эюря гейри-гянаятбяхшдир:

1. Сакит су сявиййясиндян 1м йцксякликдя йерляшян цфцги диряк йцксяк коррозийалы зонайа дцшцр; 2. Цфцги диряйин свайа бяркидилмяси дцйцнц бу зонада онун коррозийадан мцщафизясини хейли чятинляшдирир; 3. Бяркидилмя дцйцнц юзц щиддятли коррозийа оъаьы йарадыр.

Нефт сянайесинин естакада гурьуларынын тикинтисиндя гя-фясяли вя бцтюв диварлы ашырымлы тикилилярдян истифадя едирляр. Бу ашырымлы тикилилярин коррозийа иля баьлы чатышмайан ъящятляриня бахаг. Гяфясяли конструксийалар ашаьыдакы мянфи хцсусий-йятляря маликдир:

а) фермаларда чохсайлы енсиз йарыглар, дяликляр вя нямин топлашмасы цчцн оъаглар мювъуддур. Беля оъагларын вя йа-рыгларын олмасы коррозийадан мцщафизяни хейли чятинляшдирир;

б) ашырымлы гурьуларын гяфясяли конструксийаларына мц-щафизя гатынын чякилмясиндя механикляшдирилмиш цсулдаын исти-фадя чятинлик тюрядир вя изафи лак-бойа сярфиня сябяб олур.

Page 149: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

147

Бцтюв диварлы ашырымлы тикилилярин чатышмайан ъящяти онларда тякрар коррозийа ялейщиня тядбирлярин апарылмасынын чятин олмасыдыр. Беля гурьуларда тякрар мцщафизя тядбирляринин апарылмасы цчцн кюмякчи конструксийа – естакадаалты эедишляр-дян истифадя олунур ки, бу да метал вя материал сярфидир.

Дяниз свайларынын чалынма дяринлийинин вя конструксийа ашырымынын мцхтялифлийи дя коррозийа бахымындан бюйцк мараг доьурур. Дайагларын сайынын азалмасы вя ашырымын узун-луьунун артырылмасы иля интенсив коррозийа зонасында металын аз сятщи кичилир. Нятиъядя бу зонада свайын мцщафизяси цчцн коррозийа ялейщиня тядбирляринин щяъми дя хейли азалыр. Дайагларын сайынын азалмасы катод мцщафизясиня сярф олунан електрик енержисинин щяъмини дя азалдыр.

Бцтювлцкдя ДНГМЩТГ-нин лайищяляндирилмясиндя аша-ьыдакы нятиъяляря эялмяк олар:

1. Бу гурьуларын лайищяляндирилмясиндя, щям коррозийа, щям дя конструктив мясяляляр айрылыгда дейил, гаршылыглы баьлылыгла щялл едилмялидир;

2. Чалышмаг лазымдыр ки, лайищяляндирмя заманы гурьунун ян мясулиййятли елементи вя йа щиссяси максимал коррозийа зонасына дцшмясин;

3. Тикилмиш ДНГМЩТГ-нин антикоррозийа юртцкляринин йенидян чякилмяси вя бярпасы конструктив щялдя юз яксини тапмалыдыр;

4. Рянэлямя вя мцщафизя юртцкляринин чякилмяси цчцн чятинлик тюрядян нямлик оъаглары йарадан дцйцнлярдян, йарыглардан лайищяляндирмядя мцмкцн гядяр узаг олмаг;

5. Лайищяляндирмядя ДНГМЩТГ-нин дайагларыны имкан дахилиндя садя гябул етмяк;

6. Дяниз сявиййясинин дяйишмясини вя яразинин щидро-метеороложи шяраитини лайищяляндирмядя мцтляг нязяря алмаг;

7. Лайищяляндирмя заманы борушякилли елементляря цстцнлцк вемяк

8. Йцксяк коррозийалы зоналар цчцн коррозийайа давамлы материалларын тядгигини даима давам етдирмяк.

Page 150: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

148

ЯДЯБИЙЙАТ

1. Я.Й. Абдуллайев. Су вя коррозийа. АДН Бакы 1991, 144с

2. И.П. Кулиев Основные вопросы строительства

нефтяных скваъин в море Баку 1958г 290с

3. H.H. Uhlic, R.W. Revie. Corrosion and corro-sion control. USA. 1985. 456s

Page 151: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

159

ƏDƏBİYYAT

1. Я.Й. Абдуллайев. Су вя коррозийа. АДН, Бакы,

1991, 144с.

2. И.П. Кулиев. Основные вопросы строительства

нефтяных скважин в море. Баку, 1958г, 290с.

3. H.H. Uhlic, R.W. Revie. Corrosion and corrosion

control. USA. 1985. 456s.

4. K.M.Məmmədov, Z.S.Musayev, M.K.Məmmədov.

Dəniz neft – qaz hidrotexniki qurğuları. Bakı:

“Təhsil” NPM, 2004, 308s.

5. K.M.Məmmədov, Z.S.Musayev, A.Ə.Mürsəlov,

V.V.Məmmədova. Neft yığan nəql edən mühəndis

qurğuları və avadanlıqları. Bakı: “Təhsil”NPM, 2009,

214s.

6. R.F.Abasov, K.M.Məmmədov, Z.S.Musayev. Dəniz

hidrotexniki qurğuları, neftin, qazın saxlanılması və

nəqli. Bakı, 2010, 448s.

7. Z.S.Musayev, K.M.Məmmədov, T.M.Nahmudov.

Hidravlika və hidravliki maşınlar. Dərslik, Bakı

2005, 420 s.

8. M.A.Kamilov və b. Neft qaz qurğuları və texnoloji

proseslər. Bakı, 2003, 490s.

9. R.M.Səttarov, R.M.Məmmədov, B.T.Mustafayev.

Qaz-neft kəmərləri üçün nümunəvi hesabatlar. Dərs

vəsaiti. Bakı, 1996.

10. Т.И.Тугунов и др. Типовые расчеты при

проектировании и эксплуатации нефтебаз и

нефтепроводоров. М.Недра, 1981.

11. С.А.Абдурашитов и др. Насосы и компрессоры.

М.Недра, 1974, 283с.

12. В.В.Бердюк и др. Строительство и монтаж

насосных и компрессорных станций

Page 152: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

160

магистральных трубопроводов. М., Недра, 1969,

283 с.

13. А.В.Бибишев, З.Я.Рабинович. Эксплуатация

оборудования магистральных газопроводов. М.,

Госоптехиздат, 1963, 431с.

14. А.М.Ибрагимов. Нефтегазо промысловы гидро-

технических сооружения. Недра, 1996.

15. А.М.Кадыров, В.С.Сапожников. Нефтепромыс-

ловые компрессоры. Баку, Азнефтииздат, 1952,

332с.

16. М.П.Калинушкин. Гидравлические машины и

холодильные установки. М., Госстройиздат, 1957,

219с.

17. В.И.Киселев. Насосы, компрессоры, вентиля-

торы. М. Металлургиздат, 1961, 400с.

18. Компрессоры воздушные и газовые. Каталог –

справочник. М., Машгиз, 1954, 166с.

19. Б.В.Конторович. Насосы и воздушные машины.

М. Металлургиздат, 1956, 166с.

20. Металлические конструкции. Под редакцией

Беленя., 1961г.

21. Металлические конструкции. Под редакцией

Беленя., 1985г.

22. К.П.Селезнев и др. Теория расчет трубокомп-

рессоров. М.»Машиностроение», 1968, 406с.

23. К.И.Страчович и др. Компрессорные машины.

М., Госторгиздат, 1961г.

24. СНиП 2.05.06 -85 Магистральные трубопроводы.

25. СНиП 2.04.12-86 Расчет на прочность стальных

трубопроводов.

26. Г.Н.Смирнов, Б.Ф.Горюнов, Е.В.Курлович,

С.Н.Левачов, А.Г.Сидоров. Порты и портовые

сооружения. Москва, Стройиздат, 1979, 608с.

Page 153: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

161

MÜNDƏRICAT

MÜQƏDDIMƏ ................................................................... 3

Korroziya haqqında ümumi məlumat .................................... 5

I FƏSİL. KORROZIYANIN NÖVLƏRI ........................... 10

1.1. Elektrolitlərdəkorroziya ......................................... 11

1.2. Maye axının korroziyaya təsiri. Kavitasiya eroziyası...... 14

1.3. Radiasiya təsirindən dağılma. Gərginlik altında korroziya

çatlaması........................................................ .........................

16

1.4. Elektrokorroziya ............................................................... 20

1.5. Bioloji korroziya ...................................................... 21

1.6. Korroziyanın digər növləri ................................................ 25

1.7. Korroziya yorğunluğu ...................................................... 30

1.8. Korroziya yorğunluğunun mexanizmi............................... 35

1.9. Fretting-korroziya ............................................................ 37

II FƏSIL. ATMOSFER KORROZIYASI. ...................... 40

2.1. Korroziya prosesində atmosferin tiplərinin nəzərə

alınması.....................................................................................

40

2.2. Atmosfer korroziyası məhsulunun örtükləri.................. 43

2.3. Atmosferin aqressivliyinə təsir edən amillər. Tozların

tərkibi.......................................................................................

44

2.4. Atmosfer qazlarının yaratdığı korroziya .................. 45

2.5. Rütubət .................................................................... 47

III FƏSIL. QRUNT MÜHITINDƏ METALLARIN

KORROZIYASI. ...................................................................

50

3.1. Qrunt mühitinin aqressivliyinə təsir edən amillər..... 50

3.2.Qrunt mühitində korroziyanın öyrənilməsində beynəlxalq

laboratoriyalarda alınan nəticələr.........................................

52

3.3. Pittinqin xarakteristikası ................................................. 54

3.4. Qrunt mühitində gərginlik altında korroziya çatlaması .... 54

3.5. Qrunt mühitində korroziyanın qarşısının alınması

tədbirləri..............................................................................

55

Page 154: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

162

IV FƏSIL. OKSIDLƏŞDIRICILƏRIN TƏSIRINDƏN

VƏ MÜXTƏLIF MÜHITLƏRINDƏ YARANAN

KORROZIYA ..................................................................

57

4.1. Oksid təbəqəsinin əmələgəlməsinin ilkin mərhələsi ...... 57

4.2. Yanıq örtüyün mühafizə xüsusiyyətləri......................... 59

4.3. Oksidləşməni xarakterizə edən riyazi tənliklər............... 60

4.4. Yüksək temperaturlu korroziya ...................................... 63

4.5. Şirin sularda korroziya ................................................... 64

4.6. Duzlu sularda (dəniz suyunda) korroziya ...................... 67

4.7. Distillə suyunda korroziya ............................................. 71

4.8. Mineral sularda gedən korroziya .................................... 73

4.9. Qrunt sularında korroziya ............................................ 75

4.10. Suyun xassələrinə maqnit sahəsinin təsiri .................... 77

4.11. Maqnit və ərpbağlama................................................... 79

4.12. Korroziya prosesinə maqnit sahəsinin təsiri ................ 81

V FƏSIL. KORROZIYADAN MÜHAFIZƏ .................... 83

5.1. Aktiv mühafizə ............................................................... 83

5.2. Passiv mühafizə - inhibitorlar......................................... 86

5.3. Korroziyanın kütlə itkisi ilə təyini üsulu ........................ 89

5.4. Elektrokimyəvi üsul........................................................ 90

VI FƏSIL. KORROZIYADAN MÜDAFIƏ

ĞRTÜKLƏRI VƏ ASTARLIQLARI...........................

96

6.1. Lak – boya və polimer örtüklər. Fosfatlı astarlıqlar........ 96

6.2. Lak – boya örtüklərinə (LBÖ)qoyulan tələblər............... 97

6.3. Metalınsəthinin çirkdən və yağdan təmizlənməsi........... 98

6.4. Sapşəkilli korroziya ....................................................... 99

VII FƏSIL. ДЯНИЗ НЕФТ-ГАЗ МЯДЯН ЩИДРО-

ТЕХНИКИ ГУРЬУЛАРЫНЫН МЕТАЛ КОНСТРУК-

СИЙАЛАРЫНЫН КОРРОЗИЙАСЫ..................................

103

7.1. Цмуми мялумат 103

7.2. Коррозийайа тясир едян харижи вя дахили амилляр 104

7.3. Коррозийа зядяляринин пайланмасы........................... 107

7.4. Йцксякликдя коррозийанын пайланмасı ................... 108

Page 155: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

163

7.5.Дяниз нефт-газ мядян щидротехники гурьуларынын кор-

розийсына диэяр амиллярин тясири.........................................

113

7.6.Дяниз нефт-газ мядян щидротехники гурьуларынын мцщафизя юртцкляри.......................................................

115

VIII FƏSIL. DƏNIZ NEFT–QAZ MƏDƏN HIDRO-

TEXNIKI QURĞULARININ ELEKTROKIMYƏVI

MÜHAFIZƏSI............................................................

122

8.1. Дянизин диб зонасында олан поладын коррозийа зядяляри............................................................................

122

8.2. Електрокимйяви мцщафизянин механизми................... 125

8.3. Суалты конструксийаларын катод мцщафизяси............. 127

8.4. Суалты конструксийаларын протектор мцщафизяси.......... 131

8.5. Су цстц щиссянин електрокимйяви мцщафизяси.............. 134

8.6.Дяниз стасионар платформаларынын (ДСП) коррозийадан горунмасы.............................................

136

IХ ФЯСИЛ. МАЭИСТРАЛ БЮРУ КЯМЯРЛЯРИНИН

ТИКИНТИСИ ВЯ ИСТИСМАРЫ ДЮВРЦНДЯ

КОРРОЗИЙА МЯСЯЛЯЛЯРИ...............................

137

9.1.Бору кямярляринин йералты вя атмосфер коррози-йаларындан горунмасы.................................................

137

9.2. Йералты nефт-газ гурьуларында металын коррозийасына тясир едян амилляр.......................................................

139

9.3.Йералты bору кямярляриндя kоррозийайа гаршы горуйужу юртцкləр .........................................................

140

9.4. Бору кямярляринин катод мцщафизясинин щесаб-ланмасы............................................................................

143

Х ФЯСИЛ. ГУРЬУЛАРЫН ЛАЙИЩЯЛЯНДИРИЛМЯСИ

ВЯ КОРРОЗИЙА..........................................................

147

10.1. Dəniz neft-qaz mədən hidrotexniki qurğularının

лайищяляндирилмясиндя коррозийанын нязяря алынмасы........

147

10.2. ДНГМЩТГ-су цчцн материалын сечилмяси.............. 148

10.3.Дяниз нефт-газ мядян гурьуларынын истисмар мцддяти...

151

Page 156: NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ · 2016-08-12 · Z.S.MUSAYEV, K.M.MƏMMƏDOV, V.V.MƏMMƏDOVA, A.Ə.MÜRSƏLOV NEFT-QAZ QURĞULARININ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏSĠ

164

10.4.Дяниз гурьусунун айры-айры елементляринин лайищяляндирилмяси.............................................................

152

ƏDƏBİYYAT ...................................................................... 159

MÜNDƏRICAT ................................................................. 161