ngjarje në arsim që shënuan vitin 2013 • motivimi nga ana...

Revistë e përmuajshme, Nr. 21, Viti I I,Dhjetor 2013I

• Ngjarje në arsim që shënuan vitin 2013

• Motivimi nga ana e mësuesit nxitë vetëvlerësimin e nxënësve

• Pjesëmarrja e Kosovës në PISA 2015

MAShT gjatë vitit

Ministri Buja prezantoi të arriturat e MAShTpër vitin 2013

2

KËSHILLI BOTUES ADRESA:Ragip Gjoshi

Afërdita Maliqi

Besa Bytyçi Baraliu

Miranda Kasneci

Mensur Neziri

Rr. Agim Ramadani

10000, Prishtinë, Kosovë

Tel. 038 213 065

EMAIL:[email protected]

[email protected]

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehenOpinionet e shprehura të autorëve nuk janë domosdoshmërisht

pikëpamje të MAShT-it

Editorial

MAShT gjatë vitit

Reportazh

Mësuesi dhe mësimdhënia

Mësimdhënësi krijues

POEZI

Arsimi nëpër botë

Fotogaleria

Ministri Buja prezantoi të arriturat e MAShTpër vitin 2013 ...........................................................................3Ngjarje në arsim që shënuan vitin 2013..........................................6

Nxënësit mësojnë dhe edukohen për shëndetin e dhëmbëve .............14

Motivimi nga ana e mësuesit nxitë vetëvlerësimin e nxënësve...........16Karakteri didaktik, moral dhe etik i letërsisë për fëmijë....................18Metoda sokratike dhe zhvillimi i aftësive kreative të nxënësve.........20Pjesëmarrja e Kosovës në PISA 2015.............................................22Rëndësia e përfshirjes së prindërve në shkollë .................................24

........................................................................................25

Çmimi “Mësuesi i Vitit” jepet nga viti 1952 në ShBA.......................26

..................................................................................27

3

Për një mësimdhënie e mësimnxënie

bashkëkohore

Po jetojmë në kohën e ndryshimeve të shpejta dhetë mëdha në secilën fushë të jetës, ku nuk bënpërjashtim as arsimi. S(a) jemi të përgatitur përndryshime…? Ndryshimet qe po bënë MAShT dheinstitucionet politikëbërse të arsimit po hapinmundësi të reja për ne dhe këto ndryshime në arsimjanë të dukshme. Tashmë nuk kemi veç godina tëreja e moderne, por kemi Strategji të reja përzhvillimin e arsimit të të gjitha niveleve, Kurrikulëtë re, Plane dhe programe mësimore të reja, qasje twreja në mësimdhënie, vlerësim të ri të njohurive,teknologjinë informative në shkollë emësimdhënie, sidhemësimdhënës të formatit të ri.Bota po ndryshon shpejt. Njerëzit vazhdimishtflasin se arsimi duhet të ndryshojë që t'u përgjigjetnevojave të shekullit XXI. Kjo “thirrje“ bëhet përshkak të ndryshimeve të vazhdueshme që ndodhinnë shoqëri. Prandaj, patjetër edhe shkathtësitësociale që nxënësit i përvetësojnë në procesinarsimor duhet të jenë adekuate për qytetarët eshekullit të ri.

Sikur kudo në Evropë, edhe tek ne, tashmë,sidomos njerëzit e biznesit bëjnë thirrje qenxënësit, qe dalin nga sistemi ynë arsimor, të arrijnësa duhet të përvetësojnë dituri, shkathtësi dheqëndrime të nevojshme për vendet e punës të kohëstonë, dhe për vendet e nesërme të punës. Është kohaqw edhe në Kosovë, kualifikimet qw fitohen nëinstitucionet tona t'u përgjigjen nevojave të tregut tëpunës.

Mësuesit duhet t'i ndihmojnë nxënësit e tyre që atatë zbulojnë vetë idetë dhe konceptet që fshihen pasfaqeve të librave që lexojnë. Mësimdhënës të mirëjanë ata lexojnë, që janë në kontakt të vazhdueshëmme të rejat në disiplinën e tyre dhe në fushën emësimdhënies dhe që njohuritë e marra dinë t'izbatojnë në klasë. Kjo nuk është e lehtë. Ky proceskalon përmes sfidave të vazhdueshme, të cilat, kurka lohen , p rodho jnë mës imnxën ien edëshirueshme. Në këtë kuptim efektiviteti i orës sëmësimit s'njehkufij.

Mësuesit dhe pedagogët e ardhshëm, përgjithësishtk a r a k t e r i z o h e n n g a d ë s h i r a p ë rprofesionin...Shqetësimi për një mësimdhënieefektive ka një qëllim shumë të thjeshtë: mësuesitdhe pedagogët e rinj me brendinë e profesionit tëtyre dhe me “sekretet” e vogla të menaxhimit tëkëtij profesioni, në një perspektivë ta kenëmësimdhënien e mësimnxënien ekuivalente me atëevropiane, për të ngritur cilësinë në mjeshtërinë emësimdhënies.Urojmw qw rezultatet dhe efektet pozitive në këtëfushë të jenë të ndjeshme dhe ta pasurojnëpërmbajtjen e synimeve shtetërore të ngritjes sëcilësisënë tëgjitha nivelet e sistemitarsimor.

Ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, z.Ramë Buja, nëk o n f e r e n c ë n p ë r m b y l l ë s e t ëaktiviteteve të MAShT-it për vitin2013, ka vlerësuar lartë të arriturat eMinistrisë në të gjitha sektorët e arsimitnë vend, ndërsa ka theksuar edhe disasfida me të cilat është ballafaquararsiminëvend.

Ministri Buja fillimisht ka falënderuarmediat për angazhimin e tyre dheprezantimin korrekt të aktiviteteve tëM i n i s t r i s ë s ë A r s i m i t d h einstitucionevevartëse të saj.

MAShT gjatë këtij viti ka vazhduarpunën në realizimin e aktiviteteve qëlidhen me arritjen e prioriteteve nëarsim sipas Planit Strategjik të ArsimitnëKosovë (2011-2016).ArsimiParauniversitar

- Në edukimin parashkollor kavazhduar puna në fazën e dytë tëtrajnimit të edukatoreve përdokumentin e Standardeve tëzhvillimit dhe të mësuarit nëfëmijërinëehershme.

- Është organizuar Olimpiada e

lojërave pa kufij për fëmijëtparashkollor, e cila ngjarje ështëm b a j t u r m e r a s t i n e D i t ë sNdërkombëtare të Fëmijëve - 1Qershorit.

- Fakulteti i Edukimit/UP ka filluarprogramin e fëmijërisë së hershme dheprogramin e masterit për përgatitjen emësuesve mbështetës për arsimingjithëpërfshirës, në bashkëpunim meorganizatënSave theChildren.

- Korniza e Kurrikulës është në fazën epilotimit në 10 shkollat e përgjedhura,ndërkaq jemi në proces edhe tëh a r t i m i t t ë u d h ë z u e s ve p ë rm ë s i m d h ë n ë s s i p a s f u s h avekurrikulare.

- Ka filluar hartimi i planeve dheprogrameve mësimore në përputhjeme Kornizën e Kurrikulës, KurrikulënBërthamë për klasat: parafillore, klasaeparë, egjashtëdheedhjetë.

- Në bashkëpunim me IntitutinPedagogjik të Kosovës dhe UNICEF-in është realizuar projekti i përbashkëtpër Standardet e shkollave mike përfëmijë.

- Është hartuar dhe miratuardokumenti "Strategjia e komunikimitnë sektorin e arsimit", ndërkaq zbatimi

do të fillojënëvitin2014.

- Komiteti ndërministror i programit"Shkollat promovuese të shëndetit", nëbashkëpunim me Organizatën përArsim, Shkencë dhe Shëndetësi -KISCOMS, kanë realizuar projektin"Java e promovimit të shëndetit", qëkëtë vit iu kushtua edukimitshëndetësor oral. Po ashtu, ështëshpërndarë materiali promovues metitull "Udhëzues për zgjerimin eedukimit shëndetësor në shkolla", i ciliu shërben mësimdhënësve dhenxënësve.

- Është shënuar Dita e Tokës-22 Prilli,si dhe Dita e Mjedisit - 5 Qershori, meç'rast MAShT shpalli edhe tri shkollatmemjedisinmëtëpastër.

- MAShT ka ndarë edhe 57 licenca përçerdhe private, 4 licenca për arsimparauniversitar, 6 licenca për arsimprofesional, si dhe 25 licenca përarsimine lartë.

- Është nënshkruar marrëveshja emirëkuptimit me Shoqatën e tëShurdhërve të Kosovës (Marrëveshjaka për qëllim përkrahjen e Shoqatës nëzbatimineprogramitpëraftësimine17asistentëve dhe 8 instruktorëve tëgjuhës së shenjave. Këto janë kuadrot e

Fjalimi i ministrit Buja gjatë

konferencës

4

MAShT gjatë vitit MAShT gjatë vitit

5

e lartë dhe ngritjen profesionale tëmësimdhënësve, si dhe në Programin eKoordinimit të Politikave për Kërkimdhe Inovacion në vendet e BallkanitPerëndimor.

- Ministria e Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë ka analizuar kushtet dheformat për asocim të Republikës sëKosovës në Programin Kornizë të BE-së për Kërkim dhe Zhvillim tëTeknologjisë, Horizoni 2020, e cilaështë e ndërlidhur me nënshkrimin eMarrëveshjessëStabilizim-Asocimit.

- Është instaluar databaza në QendrënKombëtare për Njohje dhe InformimAkademik (NARIC) e përkrahur ngaprojektiHigher-Kos.

- Ministria e Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë përmes një vendimi kathemeluar Grupin Drejtues, i cili ështëduke bërë përgatitjet për procesin eaplikimit për aderim të Republikës sëKosovës në Zonën Europiane tëArsimit tëLartë/Bolonjë.

- Përmes programit CEEPUS, MAShTnë këtë vit ka mbështetur 23 mobilitete,respektivisht 14 profesorë dhe studentëkanë ardhur nga vendet tjera në Kosovëdhe 9 studentë nga Kosova kanë shkuarnë vendet tjera, që janë anëtare tëprogramitCEEPUS.

- Janë ndarë 55 bursa për studimebachelor, master dhe PhD nëUniversitetineSheffild-it

- Me mbështetje nga fondet e Ministrisësë Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë,dhe Agjencionit Austriak për Zhvillim(ADA), respektivisht përmes projektitHigherKOS janë financuar 12 projektekërkimore.

- Institucionet e arsimit të lartë tëRepublikës së Kosovës kanë përfituarme 11 projekte nga programiTEMPUS,kursekëtëvitmarrinpjesënëkatërprogrametëErasmusMundus.

- Është organizuar Java e Shkencës nëKosovë

- Ka përfunduar draftimi i Strategjisë

Rajonale për Hulumtim shkencor,inovacion dhe Teknologji së bashku mepërfaqësuesit e 7 vendeve të Ballkanit(me ndihmën e Bankës Botërore), si dheDraftimi i Strategjisë Kombëtare tëInovacione(mendihmëneOECD)

- MAShT ka financuar këtë vitbotimimin e 18 punimeve shkencore tëshkenctarëve kosovarë në fusha tëndryshmeshkencore.

- Për ta rritur performancën kërkimoro-shkencore të stafit të universitetevepublike dhe komunitetit lexues tëB i b l i o t e k ë s Ko m b ë t a r e d h eUniversitare të Kosovës, MAShT kabërë parpagim për qasje në bibliotekaelektronike (pakon e librave elektroniketë EBSCO-s me 116. 000 tituj me qasjetëplotë).

- MAShT ka vazhduar me financimindhe ndihmën për 22 projekte të vogla etë mëdha shkencore, ka ndarë 38 bursapër doktoraturë për studentet kosovarëqë ndjekin studimet e doktoratës në 500universitetet më të mira të botës, kafinancuar 47 mobilitete, si dhe ndançmimin"ShkencëtariIvitit".

- Është mbajtur Konferenca përRishikimin e Përbashkët Vjetor për vitin2012

- Është themeluar Komiteti Drejtues iPlanitStrategjikiArsimitnëKosovë

- Nënshkrimi i Marrëveshjes përFinanciminePërbashkëtnëpërkrahjetëzhvillimit të Sektorit të Arsimit nëKosovë ndërmjet MAShT, MF, MIEdhe SIDA (agjencionë suedez përzhvillimndërkombëtar)

- Gjatë këtij viti, punimet kanëpërfunduar në 8 objekte shollore dhe njësallë të edukatës fizike, ku të gjitha janëpajisurmeiventarngaMAShT.

- Vazhdojnë punimet në ndërtimin e 23objekteve shkollore dhe një sallë tëedukatësfizike.

- Kanë përfunduar punimet në Shkollënmodel, që është bashkëfinancim meBankën Botërore, e cila është duke u

pajisur me inventar dhe pritet që vitin eardhshëmtëhyjënëshfrytëzim.

- Po ashtu, nga donatori DANIDA,është përfunduar dhe është nëshfrytëzim Shkolla e mesme e bujëqsisënëGjilan.

- MAShT është duke vazhduarinvestimin në ndërtimin e BibliotekësUniversitare, projekti ka hyrë në fazën epunëvefinaledhedotësigurojëhapësiraadekuatepërshfrytëzuesit.

Gjatë këtij viti, janë miratuar dy ligje:Ligji për Arsimin dhe AftësiminProfesional dhe Ligji për VeprimtariK ë r k i m o r e S h k e n c o r e .Ndërsa, janëhartuar:

- Projektligji për statusin e punëtorëve tëarsimit shqip nga viti shkollor 1990/91-1998/99,

- përgatitja e plotësimit- ndryshimit tëLigjitpërarsiminelartë

- përgatitja e plotësimit- ndryshimit përinspektoratitearsimitnëKosovë

- Projektligji për Akademinë eShkencavedheArtevetëKosovës

- Projektligji për provimin përfundimtardheproviminematurësshtetërore

Po ashtu, janë miratuar 35 UdhëzimeveAdministrative qe është një e arritur emadheeMAShT-it

•Rritja e cilësisë në arsimin eparauniversitar dhe atë të lartë;•Ndërtimi i 23 objekteve të rejashkollore;•Interesimi i vogël i shkencëtarëvekosovarë për të aplikuar në projekte tëndryshmeshkencore.•Integrimi i Universitetit të Prishtinës nëMitrovicë në sistemin e arsimit sipasligjevetëKosovës.•Numriivogël i inspektorëvetëarsimit.•Mosbashkëpunimi me MAShT ishumicës së shkollave që mbajnë mësimnëgjuhënserbe.

Shkenca

Infrastruktura

SFIDAT:

InfrastrukturaLigjore

para që do të aftësohen në Kosovë përtë jetësuar përdorimin e gjuhës sëshenjave nga komuniteti i tëshurdhërve).

- Nga Programi i BEP/USAID, i cilirealizohet në bashkëfinancim meMAShT-in, po vazhdon trajnimi idrejtorëve dhe i mësimdhënësve nga12 programet e akredituara ngaMAShT / Këshilli Shtetëror përLicensimineMësimdhënësve.

- Nga Komisioni Evropian dhe GIZ-ijanë trajnuar dhe certifikuar 247drejtorë, zëvendësdrejtorë dhe zyrtarëtëarsimit.

- Janë akredituar 15 programe trajnimidhe5OJQvendore.

- Janë licencuar 20,500 mësimdhënëstë rajoneve: Prishtinë Prizren, Gjilan,Ferizaj,Mitrovicë,GjakovëdhePejë.

- Në bashkëpunimin me Universitetine Prishtinës është organizuar programii Avancimit pa shkëputje nga puna(AKM) për ngritjen e kualifikimeve tëmësimdhënësve prej shkollave të lartapedagogjike dyvjeçare në nivelinbachelor me 1900 mësimdhënës nga10programe.

- Pas aplikimit të Kosovës në projektine vlerësimit ndërkombëtar (PISA) menxënësit e moshës 15 vjeçare, në mars2014 do të fillojë pilotimi, ndërsavlerësimi final organizohet në vitin2015.

- Është mbajtur me sukses Testi iMaturës Shtetërore dhe ai IArritshmërisë

- Është finalizuar dhe miratuarRregullorja mbi Protokollin përParandalimin dhe Referimin e Dhunësn ë I n s t i t u c i o n e t e A r s i m i tParauniversitar, ku MAShT ka pjesënmë të madhe të obligimeve për këtëçështje.

- Krahas monitorimit dhe raportimitmbi zbatimin e strategjive nacionale,janë realizuar projekte promovuese përtë drejtat e njeriut, si: Java e Arsimit përtë Gjithë, Dita e vajzave, Konferencapër sigurinë në rrugë, Fushata

antitrafikim, si dhe punëtori të tjera përparandaliminepunës së fëmijëve, etj.- Hartimi i manualit didaktik përparandaliminedhunësnëshkolla

- Ministria e Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë ka siguruar arsim cilësorpër të gjitha komunitetet që jetojnë nëKosovë në gjuhën e tyre amtare, në tëgjitha nivelet.

- Është bërë organizimi i mësimitzgjedhor të "Gjuhës rome" në Prizrenpër nxënësit e komunitetit rome kl. 2.kl. 3 dhe kl. 4, ndërsa është siguruarteksti shkollorpërgjuhënromepërkl.2.

- Është botuar teksti shkollor "Historiakl. 9" mësimi në gjuhën boshnjake,ndërsa janë përgatitur dy teksteshkollore " Muzikë kl. 5 " dhe " Muzikëkl. 6 ", për mësimin në gjuhënboshnjake. Për nxënësit e komunitetitboshnjak, nga Bosnja dhe Hercegovinajanë siguruar teskte shkollore. Po ashtu,është ribotuar teksti shkollor "Gjuhëshqipe për nxënësit e komunitetevejoshqiptare për kl. 3", në bashkëpunimme Komisionerin e Lartë për çështje tëminoriteteve.

-MAShTkandarë30bursapërnxënësitdhe 16 për studentët e komuniteteverom, ashkali dhe egjiptian. Po ashtu,janë përkrahur financiarisht 6 qendramësimore (në 5 komuna) përkomunitetet rom, ashkali dhe egjiptian,që janë formuar nga KomisioniEvropian.

- Ka përfunduar projekti "Tekste përdiasporën" dhe tani të gjithë librat (19fletore tematike) janë në funksion përnxënësitdhemësuesit.

- MAShT së bashku me Ministrinë eArsimit të Shqipërisë dhe komunën eUlqinit ka organizuar edicionin e nëntëtë seminarit me mësuesit e diasporës nëUlqin.

- MAShT ka mbështetur garat enxënësve shqiptarë në Gjermani, Suedidhe Austri, kurse janë organizuarekskursione mësimore me nxënës ngaKosova në diasporë dhe me nxënës nga

diasporanëKosovë.

-ËshtahartuarPlani iveprimitpërfazëne pilotimit të Agjencisë se ArsimitProfesionaldheArsimitpërtëRritur

- Janëhartuardhe finalizuardystrategji:Strategjia për ngritjen e praktikësprofesionale gjithëpërfshirëse dheStrategjiapërorientimnëkarrierë

- Janë hartuar kurrikulat e reja përQendrat e Kompetencës në Ferizaj dhePrizren, si dhe materialet mësimore dhedoracakët për programet e profileve tëBujqësisëdheShëndetësisë.

- Me katër komuna janë nënshkruarMemorandumet e mirëkuptimit përtransferimin e teknologjive të reja si njëmundësiemirëeshfytëzimit tëkushtevepraktike të krijuara në kuadër tëshkollave partnere, të cilat do të jenë siqendra trajnuese për arsimimtërëjetësor.

- Janë pajisur 5 shkolla me kabinete dhejanë trajnuar mësimdhënësit përofrimin e praktikës profesionale nëkuadërtëfirmaveushtrimore.

- Është mbajtur Panairi i firmaveushtrimore në nivel vendi, dukepërfshirë 116 firma nga shkollatekonomikedhebujqësore.

- Janë ndarë grante për 9 nxënës të cilëtkanë përfunduar shkollimin profesionalbujqësor bazuar në planet më të mira tëbiznesit (vetëpunësimi).

- Qeveria e Kosovës ka marrë vendimpër themelimin e tri universitetve të rejapublike, të cilat kanë filluar punën këtëvit akademik (Gjilan, Gjakovë dheMitrovicë).

-Tashmëkanëarriturkatërkontingjentetë librave shkencorë të përkthyer nëgjuhën shqipe (22 tituj me nga 1000kopje).

-MAShTkamarrëpjesënëtakimetebashkëpunimit rajonal, respektivisht nëPlatformën e Ballkanit Perëndimor përArsimdheTrajnimmefokusnëarsimin

Arsimimi i komuniteteve

Mësiminëdiasporë

Arsimi dhe Aftësimi Profesional

ArsimiiLartë

6 7

Ngjarje në arsim që shënuan vitin 2013

• Në ceremoninë e Universitetit tëPrishtinës "Hasan Prishtina", kuështë promovuar f i l l imi istudimeve të doktoratës në katërfakultete, ministri Buja tha sefillimi i studimeve të doktoratës nëtë gjitha programet e akredituaraështë përmbushje e pjesës më tërëndësishme të misionit që kemi.

• Në "Konferencën Kombëtarembi Reformën e Kurrikulës sëArsimit Bazë", e cila u mbajt nëKorçë, këshilltarja e ministritBuja, Drita Kadriu, tha sereformat e kurrikulës në Kosovëerdhën si rrejdhojë e ndryshimeveqë ndodhën pas pavarësisë dhe meqëllimin që të rinjtë tanë tëkualifikohen sipas standardevebashkëkohore. "Me aplikimin ekurrikulës së re, synojmë qëgjeneratat e reja të jenë të aftë dhetë ditur që të përballojnë sfidat ezhvillimit të gjithmbarshëm tëvendit", ka thënë Kadriu.

• Ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, z.Ramë Buja dhepërfaqësuesi i AgjencionitAustriak për Zhvillim, ChristianGeosits, kanë ndarë bursat për 12kandidatët e përzgjedhur përstudimet e doktoratës dhe post-doktoratës nga projekti "HigherKos", (Promovimi i ZhvillimitInstitucional në Arsimin e Lartëdhe në Shkencë në Kosovë).

• Konferenca dyditore "Rishikimii Përbashkët Vjetor (RPV) 2013", eorganizuar nga MAShT, kashërbyer që të gjitha palët meinteres, përfshirë këtu edhedonatorët, të prezantojnë tëarriturat, sfidat dhe vështirësitë eidentifikuara gjatë procesit tëimplementimit të Strategjisë përZhvillimin e Arsimit 2011-2016.Ministri Buja tha se angazhimidhe përkushtimi i MAShT dhedonatorëve për cilësi më të mirë nëarsim po realizohet me sukses.

• Ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, z.Ramë Buja, dheministri i Kroacisë, ZheljkoJ o v a n o v i q , n ë n s h k r u a nmarrëveshje bashkëpunimi nëfushën e arsimit dhe shkencës, ecila është e para marrëveshjendërinstitucionale ndërmjet dyshteteve. Me këtë rast, dy ministratkanë biseduar për zhvillimetaktuale, synimet për të ardhmendhe mundësitë e bashkëpunimitreciprok në fushën e arsimit.

• Ministria e Arsimit, Shkencësdhe Teknologj i së , me njëceremoni solemne, ka shënuar 7Marsin - Ditën e Mësuesit. Mekëtë rast, ministri Buja ndaumirënjohje për mësimdhënësitdalluar, si dhe shpërblimintradicional "Shaban Jashari" përmesuesen më të mirë. Ndërsa,ministri foli për historikun eshkollës shqipe, për zhvillimetaktuale në arsim siç janë:

licencimi i mësimdhënësve,zgjerimi i hapësirës shkollore,hartimi dhe miratimi i akteveligjore, hartimi i dokumentevezhvillimore strategjike, avancimi iA r s i m i t d h e A f t ë s i m i tProfesional, transformimi iFakultetit të Edukimit etj.

• Ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, z. Ramë Buja, kan ë n s h k r u a r P r o t o k o l lBashkëpunimi me rektorin eUniversitetit të Sheffieldit, CityCollege me seli në Selanik, z.Ioannis Ververidis, sipas të cilitparashihet ndarja e 55 bursave përstudentë. Ministri Buja, ndër tjeratha se "është hera e katërt që pobëjmë një marrëveshje të tillë dhekjo do të thotë se po favorizojmëstudentët tanë që kanë vullnet dhedëshirë për të studiuar në këtëuniversitet, i cili radhitet në mesine 66 universiteteve më me emër nëbotë”.

• Ministri i Arsimit, z.Ramë Buja,dhe menaxheri i kompanisëA u s t r i a k e B I T, M a n f r e dB r a n d n e r , n ë n s h k r u a nmarrëveshje për implementim tëprojektit: "Modernizimi i sistemitarsimor në Kosovë përmesm ë s i m i t e l e k t r o n i k d h edigjitalizimit të Provimit tëMaturës. Qëllimi projektit ështëimplementimi i rekomandimevetë strategjisë Agjenda Digjitale përEvropë, e Komisionit Evropian qëkanë të bëjnë me rritjen e cilësisë”.

• Gjatë hapjes së Panairit tëFirmave Ushtrimore, ministriBuja tha se aktualisht janë mbi 120Firma Ushtrimore në Kosovë,ndërsa nxënësit tanë kanë mësuarmirë të simulojnë prodhimin,menaxhimin e bizneseve. "Ështëkërkesë e jona dhe e BE- së që tëaftësojmë njerëz të profileve tëcaktuara, të cilat i duhen jo vetëmtregut kosovar”, theksoi ai.

• Ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, z.Ramë Buja, pritizëvendësekretarin e Byrosë përÇështje të Arsimit dhe Kulturës nëDepartamentin e Shtetit - ShBA,Adam Ereil, me të cilin bisedoi përthellimin e bashkëpunimit nëfushën e arsimit ndërmjet Kosovësdhe ShBA-ve. Ministri Bujatheksoi se ndihma e ShBA -ve përs h k o l l i m i n e p r o f e s o r ë veuniversitarë, por edhe studentëvetë rinj në nivelet master edoktoratë, do të ishte me vlerë tëmadhe për Kosovën.

• Zv/ministri Nehat Mustafa kamarrë pjesë në promovimin eprofileve mësimore të Qendrës sëKompetencës në Ferizaj. Ai tha sepërmes kësaj qendre do të ofrohetedhe arsimimi postsekondar, gjëqë është risi në arsimin e Kosovës,për shkak se deri më tani nuk kemipasë mundësi që të realizojmënivelin e 5-të të kualifikimeve.


8 9• Ministria e Arsimit, Shkencësdhe Teknologjisë (MAShT), sëbashku me Fondin për Arsimimine Romëve dhe me mbështetjen eAmbasadës së Zvicrës në Kosovë,k a o r g a n i z u a r t r y e z ë t ërrumbullakët të palëve të interesitme temën: "Arsimimi i romëve,ashkalive dhe egjiptasve nëKo s ov ë - Pa s q y r i m i d h ekoordinimi". Qëllimi kryesor ikësaj tryeze ishte rrit ja ebashkëpunimit mes institucionevetë ndryshme qeveritare dheorganizatave të shoqërisë civilepër favorizimin e mundësive tëbarabarta në sistemin arsimor tëKosovës për të gjithë, përfshirëedhe romët, ashkalinjtë dheegjiptasit.

• Gjatë aktivitetit "Java e Shkencës2013", organizuar nga MAShT,ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, z.Ramë Buja, tha sea k t iv i t e t i i k ë r k i m i t d h eh u l u m t i m i t s h k e n c o r n ë

Republikën e Kosovës tashmë kambështetje ligjore të mirëfilltë,përmes ligjit të miratuar me anë tëtë cilit është hapur një rrugë përt h e m e l i m i n e d h e t ë n j ëinstitucioni të veçantë që merretekskluzivisht me shkencën, qëështë Agjencia për Promovim tëKërkimit Shkencor", tha ministriBuja dhe theksoi se Qeveria eKosovës ka hartuar dhe miratuarPlanin Kombëtar të Shkencës, ici l i është dokumenti bazëstrategjik për mbështetje tëv e p r i m t a r i s ë k ë r k i m o r eshkencore.

• Gjatë ndarjes simbolike tëlicencave për mësimdhënësit erajonit të Gjilanit, zv/ministri iArsimit, njëherit edhe kryetar iKëshillit Shtetëror për Licencimine M ë s i m d h ë n ë s ve, N e h a tMustafa, theksoi se licencimiështë mundësi për ngritje nëkarrierë, ku çdo mësimdhënësi dot'i jepet mundësia që të kalojë nga

një shkallë në shkallën tjetër tëlicencës.

• Ministria e Arsimit, Shkencësdhe Teknologjisë, Ministria eFinancave, Ministria e ItegrimeveEvropiane dhe Agjencia Suedezepër Bashkëpunim Ndërkombëtardhe Zhvillim (SIDA) kanënënshkruar një marrëveshjemirëkuptimi për financimin epërbashkët për përkrahje tëzhvillimit të sektorit të arsimit.Sekretari Xhavit Dakaj theksoi seMAShT-i ka shumë donatorë qëndihmojnë proceset e arsimit nëvendin tonë dhe tashmë pokrijohet një mënyrë e re ebashkëpunimit, ku donatorët do tëderdhin mjetet në një fond tëpërbashkët të shtetit tonë, i cili dotë menaxhohet nga Ministria.Këtij fondi, më vonë i ështëbashkuar edhe AgjencioniAustriak për Zhvillim

• Me rastin e 1 Qershorit, Ditës

Ndërkombëtare të Fëmijëve,M A S h T k a o r g a n i z u a r"Olimpiadën e lojërave pa kufijpër fëmijët parashkollor të moshës5-6 vjeç", aktivitet ky që synon tëpromovojë shkathtësitë, të cilatjanë fituar në këtë nivel tëedukimit. Ministri Buja tha: "Këtafëmijë që janë e ardhmja jonë, eardhmja e Kosovës sonë të dashur,janë nën mbikëqyrjen e Ministrisësë Arsimit me akte të caktuarajuridike, me ligje dhe akte të tjera".

• Rreth 34 mijë maturantë sa patikëtë vit Kosova, iu nënshtruanpjesës së parë Provimit të Maturës,në 305 qendra të testimit në gjithëvendin. Me këtë rast, ministri iArsimit, Ramë Buja, i shoqëruarnga zëvendësministri i Arsimitdhe kryetari i KQShM-së, NehatMustafa, rektori i UP-së, IbrahimGashi, dhe drejtori i DrejtorisëKomunale të Arsimit, HalimHalimi, kanë vizituar maturantëtqë i janë nënshtruar provimit të

maturës në qendrën e testimit nëshkollën "Xhemajl Mustafa" nëPrishtinë.

• Në ceremoninë përmbyllëse tëprojektit për Firma Ushtrimore"EKONET", projket ky i cili kafilluar në Kosovë 8 vite më parë,ministri Buja tha se ështëmirënjohës ndaj Qeverisë sëAustrisë për përzgjedhjen earsimit, si shtyllën kryesore tëangazhimit të vet në Kosovë,ndërkaq projektin e Kultur-Kontakt Austria"EKONET", evlerësoi shumë përfitues dheshembull të përvojës së mirë nëavancimin e njohurive praktike tëtë rinjve për tregun e punës.

• M e r a s t i n e D i t ë sNdërkombëtare të Mjedisit - 5Qershorit, ministri Buja kaqëndruar në Komunën e Drenasitku ka ndarë mirënjohen përshkollën "Rasim Kiqina", e cilaështë shpërblyer me vendin e parë

si shkolla më e gjelbëruar dhe më epastër në nivel vendi. "Me punëntuaj, ju keni krijuar një ambient tëkëndshëm, por edhe shumë tëshëndetshëm për nxënësit eshkollës suaj", tha ministri Buja, icili theksoi se ambientet e mira siky, janë edhe në të mirë tëmësimdhënies dhe mësimnxënies,pra ngritjes së cilësisë në arsim, qëështë edhe synim i vazhdueshëm iMinistrisë së Arsimit.

• Në ceremoninë e mbylljes sëmisionit të organizatës zvicerane‘Sëisscontact' në përkrahje tëArsimit dhe Aftësimit Profesionalnë Kosovë, ministri Buja tha seshteti zviceran e ka ndihmuarKosovën në të gjitha sferat e jetës,e sidomos në arsim. "Më edukshmja dhe që ka lënë gjurmëështë ndihma në sferën e arsimit,që gjatë këtyre viteve kalonshumën prej 8 milion euro", thaministri Buja.


10 11

• Në ceremoninë e certifikimit tëdrejtorëve të shkollave, të cilët janëtrajnuar nga projekti i financuarnga BE-ja, ministri Buja iudëshiroi drejtorëve të shkollavesuksese të pandalshme nëmenaxhimin e shkollave, "sepseduke i menaxhuar mirë shkollattuaja dhe tonat, po bëjmë punënm ë t ë n d e r s h m e, m ë t ësuksesshme, ndikimin më pozitivnë gjithë sferat zhvillimore tëKosovës".

• Ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, z.Ramë Buja, pritinjë delegacion nga Shtetet eBashkuara të Amerikës, në kuadërtë vizitës së parë pas partneritetittë Republikës së Kosovës meShtetin e Ioëa-s. "Për mua ështëshumë domethënës dhe ir ë n d ë s i s h ë m k ë m b i m i istudentëve tanë, ku veç të tjerashrrit edhe nivelin intelektual dheprofesional, si dhe miqësinë tonë",theksoi ministri Buja, i ciliidentifikoi fushat të cilat kanënevojë për ngritje të kapaciteteve.

• Në organizim të ministrive tëArsimit të Kosovës dhe Shqipërisëdhe në bashkëpunim me komunëne Ulqinit, është mbajtur Seminari iNëntë Mbarëkombëtar i MësimitPlotësues të Gjuhës Shqipe nëDiasporë. Me këtë rast, RagipGjoshi, këshilltar i ministrit Buja,ndër tjera tha se "Ministria eA r s i m i t , S h k e n c ë s d h eTeknologjisë është e përkushtuarqë të ndihmojë mësimin plotësuesnë diasporë, me qëllimin parësor:mësimin e gjuhës shqipe si shenjëe parë dhe domethënëse përruajtjen e identitetit, traditës dhekulturës kombëtare".

• Ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, z.Ramë Buja, kamarrë pjesë në hapjen e punimeve

t ë S e m i n a r i t X X X I INdërkombëtar për Gjuhën,Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare.Ministri Buja tha: "Ky seminar igjuhës, letërsisë dhe kulturësshq ip tare ësh të padysh imemblemë jo vetëm e fakultetit dheuniversitetit, por edhe e gjithëshqiptarisë. Përveçqë ky seminarka prodhuar njohuri për miqtëtanë nga bota për traditën,kulturën, etnosin, historinëshqiptare, ka krijuar edheambasadorët e Kosovës në botëpër të vërtetën, për shqiptarët dherealitetin e Kosovës".

• Në ditën e parë të mësimit përkëtë vit shkollor, ministri Buja kavizituar shkollën fillore "AbdylFrashëri" në Prizren. Përveçurimeve për fillimin e vitit të rishkollor për të gjithë nxënësit nëKosovë, minis t r i Buja kashpërndarë në mënyrë simbolikeedhe Abetaren për nxënësit eklasës së parë, të cilët do të vijojnëmësimin në këtë shkollë. MinistriBuja, më pas tha se është kënaqësie veçantë që të ndajë tekstet

shkollore për këta fatosa, të cilëtjanë e ardhmja e shtetit tonë.

• Ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, z.Ramë Buja, kapritur në takim ministren eArsimit dhe Sportit të Shqipërisë,Lindita Nikolla. Me këtë rast,ministri Buja shprehu kënaqësinëpër takimin e parë me homologene tij nga Shqipëria, e cila sapo kamarrë detyrën. “Kemi bërë hapanë bashkëpunim me Shqipërinëdhe me Ministrinë e Arsimit nëveçanti. Kemi bërë Abetaren epërbashkët, por kemi punuar edhenë aspekte të tjera. Ne udakorduam që të ecim seriozishtnë ata binarë që kemi vendosur",theksoi ministri Buja ndërsashprehu besimin e tij se do tëintensifikohet puna në unifikimine kurrikulave të përbashkëta, dhedo të thellohet bashkëpunimi nëarsimin e lartë dhe në shkencë.• Në Konferencën Ndërkombëtarepër Ekonominë e Arsimit nëKosovë "Ecim tutje - Arsimimi përZhvillim Ekonomik", ministriBuja tha: "Kjo është një kohë e

rëndësishme për Ministrinë eA r s i m i t , S h k e n c ë s d h eTeknologjisë, meqë jemi tëangazhuar në zhvillimin e njëshoqërie të dijes, duke ndërtuarn j ë s i s t e m a r s i m o rgjithëpërfshirës, të cilësisë sëlartë". Ai theksoi se kjo ngjarje poorganizohet në momentin kur nekemi identifikuar nevoja të mëdhapër zhvillimin e mëtutjeshëm tëarsimit, rrjedhimisht përshtatjessë nevojave të tregut.

• Ministri Buja ka marrë pjesë nëceremoninë solemne me rastin efillimit të vitit të ri akademik2013\2014, ku ndër të tjera e kapërmendur vendimin e Ministrisësë Arsimit për reformimin eFakultetit të Edukimit dhepërgatitjen e kuadrove të rejamësimdhënëse. Ndërsa, në këtëditë, është nënshkruar njëMemorandum Bashkëpunimi nëmes të ministrit të Arsimit, RamëBuja, dhe rektorit të Universitetittë Prishtinës, Ibrahim Gashi, përndihmesë të vazhdueshme ngaMAShT për Faku l t e t in eE d u k i m i t , n ë z h v i l l i m i nprofesional të mësimdhënësve.Ministri dhe rektori më pas kanëpëruruar edhe galerinë nëFakultetin e Arteve dhe lansimin eëireless-it në kampusin universitardhe njësitë akademike.

• N ë h a p j e n z y r t a r e t ëUniversitetit Publik të Mitrovicës,i cili këtë vit filloi punën siuniversitet, ministri Buja theksoise qeveritë e vendeve të zhvilluarai japin privilegje dhe përparësiarsimit. "Në këtë vazhdë tëurtësisë dhe veprimit të arsyeshëmka vepruar edhe Qeveria eKo s ov ë s d u k e t h e m e l u a rinstitucione të arsimit të lartë, jomë pak se gjashtë", theksoi ai.

• Kryeministri i Kosovës, HashimThaçi dhe ministri i Arsimit,z.Ramë Buja kanë marrë pjesë nëhapjen zyrtare të UniversitetitPublik të Gjilanit "Kadri Zeka".Me këtë rast, ministri Buja tha:"Kjo na bën të gjithëve tëndjehemi me emocion të veçantëdhe unë jam i sigurt që angazhimii Q e v e r i s ë s ë K o s o v ë s ,kryeministrit Thaçi është veprimimë i mençur i mundshëm për tabërë këtë institucion dhe për tëkrijuar tanimë jo më një apo dyuniversite, por gjashtë në gjithëKosovën".

• Në konferencën lidhur meprojektet e financuara ngaprogrami i Tempus-it, në shumënprej 5.4 milionë euro, përfitues tësë cilave janë Universitet Publikedhe Institucionet Private tëArsimit të Lartë në Kosovë,ministri Buja tha se është shënuarpërparim i dukshëm në procesin ereformimit të Arsimit të Lartë dhese MAShT vazhdimisht ështëduke punuar në ngritjen e cilësisësë Arsimit të Lartë, sipaskërkesave të Deklaratës sëBolonjës.

• Ministri Buja mori pjesë nëceremoninë solemne për ndarjen ebursave për 250 nxënës tës h k o l l a v e t ë m e s m e t ëkomuniteteve rom, ashkali dheegjiptian, donacion i ambasadavetë Norvegjisë, Finlandës dhe tëSuedisë në Kosovë. Ministri tha seMinistria e Arsimit është eangazhuar që të ofrojë mundësidhe shanse të barabarta shkollimipër të gjithë qytetarët e Kosovës.

• Ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, z. Ramë Buja moripjesë sot në KonferencënInaugur uese të Programit"Horizon 2020", i cili është

program i ri Kornizë i BashkimitEvropian për Hulumtime dheInovacion, i cili do të ofrojëmbështetje në të gjitha llojet eaktiviteteve hulumtuese dhe tëinovacionit, në fushat shkencorethemelore dhe fushat shkencoreindustriale. Ministri Buja, me këtërast, tha se ky program është njëmundësi mjaft e mirë përpjesëmarrje në projekte kërkimoredhe inovative për komunitetinshkencor, komunitetin e biznesit,si dhe për partnerët tjerë aktivë nëfushën e inovacionit dhe kërkimitnë vendin tonë.

• Në konferencën “Arsimimi dhepunësimi i të rinjve në Kosovë”organizuar nga Ministria eA r s i m i t , S h k e n c ë s d h eTekno log j i s ë , Min i s t r i a eKulturës, Rinisë dhe Sportit,Ministria e Punës dhe MirëqeniesSociale dhe DVV International(Organizata për Arsimimin dheEdukimin e të Rriturve), ministriBuja ka theksuar se, Qeveria eRepublikës së Kosovës është eangazhuar në rregullimin einfrastrukturës ligjore lidhur merealizimin e gjithëpërfshirjesmësimore, duke rikujtuar se faktinse MAShT tanimë është duke ezbatuar Ligjin për Arsimin dheAftësimin Profesional dheArsimin e të Rriturve, të cilat kanënë fokus edhe gjithpërfshirjen.

• Ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, z. Ramë Buja dhedrejtoresha e USAID-it përKosovë, znj. Maureen Shauketnënshkruan Marrëveshjen eLlogarisë së Trustit, me të cilënr r e g u l l o h e n a s p e k t e t ëmenaxhimit, dizajnimit dhendarjes së bursave për studime tës t u d e n t ë v e k o s o v a r ë n ëuniversitetet amerikane. "Këtë dota realizojmë në mënyrën më të


1312

mirë së bashku me USAID-in, kusë bashku do të dizajnojmëp r o j e k t i n d u k e q e n ëbashkëpunues të mirë dhenatyrisht, edhe në anën praktike,duke ndihmuar universitetet tonaqë ta realizojmë këtë projektmadhor", tha ministri Buja.

Vizita në Londër - Ministri iA r s i m i t , S h k e n c ë s d h eTeknologjisë, Ramë Buja kamarrë pjesë në Forumin Botëror tëArsimit, i cili është mbajtur nëLondër, ku temë bosht ishtecilësia, sasia dhe ndikimi nëarsim. Një takim, ministri Buja eka pasur edhe me sekretarin eShtetit për Arsim të Anglisë, RtHon Michael Gove, me të cilinb i s e d o i p ë r t h e l l i m i n ebashkëpunimit në fushën e arsimitndërmjet dy shteteve. Gjatëforumit, ministri Buja ka takuaredhe homologë botërorë, me tëcilët ka diskutuar për gjendjen earsimit në Kosovë, sfidat dhemundësitë, si dhe specifikat qështetet e caktuara i kanë në këtë

fushë. Gjatë vizitës në Londër,ministri Buja është takuar edhe medrejtues të firmave të mëdhabotërore të IT-së, ndërsa kavizituar edhe Universitetin eCambridges.

- MinistriBuja i shoqëruar nga anëtarë tëKomisionit Parlamentar përArsim të Kuvendit të Kosovës dhepërfaqësues të Odës Ekonomike tëKosovës, ka qëndruar për njëvizitë zyrtare në Hamburg tëGjermanisë, ku ka vizituarInstitutin për Arsim Profesionalnë Hamburg. Ministri Buja gjatëkësaj vizite ka takuar edhesenatorin e Shtetit për Shkolla përArsim dhe Aftësim Profesional nëHamburg, Ties Rabe, me të cilink a n ë n s h k r u a r e d h e n j ëMarrëveshje Bashkëpunimi, me tëcilën Hamburgu do ta mbështesëA r s i m i n d h e A f t ë s i m i nProfesional në Kosovë.

Delegacioni nga Kosova, ndër tëtjera ka vizituar edhe OdënEkonomike të Hamburgut dheShkol lën profes ionale përprodhim dhe teknologji tëaviacionit.

- Ministri i Arsimit,Shkencës dhe Teknologjisë,z.Ramë Buja, ka marrë pjesë nëkonferencën "Plat forma eBallkanit Përendimor për Arsimdhe Aftësim", që është mbajtur nëTorino të Italisë.

Në fjalimin e ti j drejtuarpjesëmarrësve të konferencës,ministri Buja tha se ne jemi tëpërkushtuar dhe kemi treguargatishmëri të plotë të bëhemi pjesëaktive e përpjekjeve për tëpërkrahur reformën e arsimit tëlartë në vend, e cila mbështetet nëkuadër të Platformës së Vendeve tëBallkanit Perëndimor për Arsimdhe Trajnim. Gjatë kësaj vizite,ministri Buja është takuar edhe mëshumë homologë të tij nga vendetë ndryshme dhe ka biseduar përmundësitë e bashkëpunimit nëarsim.

- Në Konferencëne parë ndërkombëtare përbashkëpunim në arsimin e lartë nëk u a d ë r t ë U n i o n i t t ëUniversiteteve Euroaziatike, që umbajt në Stamboll të Turqisë,ministri Buja tha se MAShT pobën hapa të rëndësishëm në

Vizitat e ministrit Buja

jashtë vendit

Vizita në Gjermani

Vizita në Itali

Vizita në Turqi

ndërkombëtarizimin e arsimit tëlartë dhe kërkimit. Gjatë kësajvizite, ministri Buja është prituredhe nga ministri i ArsimitKombëtar të Republikës sëTurqisë, Nabi Avci.Dy ministrat diskutuan përbashkëpunimin në fushën earsimit të lartë, me theks tëveçantë për nivelet e studimitMaster dhe PhD (doktoratës).N d ë r s a , m e r e k t o r i n eUniversitetit Anadollia, DautAydini, ministri Buja nënshkroimarrëveshje bashkëpunimi përfushën e arsimit special.

- Ministri iA r s i m i t , S h k e n c ë s d h eTeknologjisë, z.Ramë Buja, kamarrë pjesë në Forumin përShkencë dhe Teknologji, i cili

është mbajtur në Kijoto tëJaponisë, forum në të cilin morënpjesë shumë ministra të Arsimit,Shkencës e Teknologjisë ngambarë bota.Gjatë kësaj vizite, ministri Buja kapasur takime të ndara meministrin japonez për Arsim,Kulturë, Sport, Shkencë dheTe k n o l o g j i , z . H a k u b u nShimomura dhe me guvernatorine Hiroshimës, z. Kazumi Matsui,me të cilët ka biseduar përthellimin e bashkëpunimit mes dyvendeve.Ndërsa, ministri Buja ka mbajturedhe një ligjëratë para studentëvetë Universitetit Kinki në Osaka tëJaponisë.

- N ëkonferencën ministrore për

kërkim dhe inovacion, e cila ështëmbajtur në Zagreb, ministri Bujatha se ka ardhur koha për tëinvestuar më shumë në krijimin,përhapjen dhe aplikimin e dijeve,sepse Kosova synon të realizojësynimet e saj afatgjata tëzhvillimit. Ministrat pjesëmarrësnë konferencë kanë nënshkruaredhe Strategjinë Rajonale eKërkimit dhe Zhvillimit tëBa l lkan i t Perëndimor përInovacionin.

Gjatë qëndrimit në Kroaci,ministri Buja ka pas edhe takimebilaterale me ministrat e Arsimitnga Kroacia, Bosnja Hercegovina,Mal i Zi, Maqedonia dhe Serbiame të cilët ka biseduar përmudësitë e bashkëpunimit nëfushën e kërkimit dhe inovacionit.

Vizita në Japoni

V i z i t a n ë K r o a c i


ReportazhReportazh

14 15

Nxënësit mësojnë dhe edukohenpër shëndetin e dhëmbëve

Ajo ka filluar t'i thotë vjershastomatologut. Nxënësja e klasës sëparë të shkollës “Faik Konica” tëPrishtinës, gjatë qëndrimit të saj ditornë kopsht, ka pasur rastin të vizitojstomatologun, si pjesë e projektitn d ë r m i n i s t r o r “ D h ë m b ë t ëshëndoshë, fëmijë të lumtur”.Përveçse ka takuar stomatologun kuka kontrolluar dhëmbët, Eda kamësuar edhe vjershë për të. Asnjëherënuk ngurron të thotë vjershën që i kabërë shumë përshtypje.Vjersha e kësaj nxënëseje është pjesë eprojektit që përfshinë në mënyrë tëdrejtëpërdrejtë mbi 1150 institucioneparashkollore, fillore dhe të mesme tëKosovës e që synon të përfshijë njënumër prej 450 mijë fëmijë-nxënës.

Sipas Xheladin Ujkanit, ideator dheudhëheqës i projektit “Dhëmbë tëshëndoshë, fëmijë të lumtur”, synimiështë të edukohen fëmijët eInstitucioneve parashkollore dhenxënësit për mirëmbajtjen dhekujdesin ndaj dhëmbëve. Ai ka thënëse në kuadër të projektit poinformojnë nxënësit për metodat edrejta dhe të rregullta të pastrimit tëdhëmbëve, duke përfshirë këtu edhekohëzgjatjen dhe periudhën në tëcilën pastrimi i dhëmbëve është idomosdoshëm;“Po bëjmë edhe vlerësimin e gjendjessë shëndetit dentar dhe oral tëf ë m i j ë v e t ë I n s t i t u c i o n e v eparashkollore dhe nxënësve tëInstitucioneve të arsimit fillore dhe tëmesëm në Kosovë, vlerësimin e

nivelit të edukimit për shëndetin oraltë fëmijëve të Institucioneveparashkollore dhe nxënësve tëInstitucioneve të arsimit fillore dhe tëmesëm në Kosovë”, ka thënë Ujkani.Në kërë kuadër, ai thotë se po bëjnëedhe përgatitjen e rregullores-strategjisë afatshkurtër dhe afat-mesme për edukim shëndetësor oral.Gjatë vitit shkollor 2012-2013,Ujkani tregon se në kuadër tëprojektit “Dhëmbë të shëndoshë,fëmijë të lumtur”, janë vizituar mbi200 institucione parashkollore, filloredhe të mesme në Kosovë.Në institucionet parashkollore, ështëviti i dytë i realizimit të projektit.“Deri tani janë vizituar mbi 60institucione parashkollore. Gjatëvizitave fëmijëve u janë dhënë brushatë dhëmbëve me pastë, është bërëdemonstrimi i pastrimit të dhëmbëvepërmes modeleve, tani kopshtet nëmënyrë të organizuar vizitojnëQendrën Kombëtare për EdukimShëndetësor Oral Dent-In dheKlinikën Dentare Dent-In, në të cilat

aktivitete projekti është i fokusuar tekushqimet e shëndetshme dhe jo tëshëndetshme për dhëmbët, duke iupërgatitur qumësht dhe molla, pore d h e d u k e i u b ë r ë v i z i t astomatologjike për ta parë gjendjen eshëndetit të dhëmbëve dhe të gojës tëgjithë fëmijëve”, ka thënë Ujkani.Ndërohë, vetëm vitin e kaluar, janëvizituar mbi 150 shkolla fillore. “Këtëvit, gjatë aktiviteteve, përveçbashkëbisedimit me nxënës mbiushqimet e shëndetshme dhe jo tëshëndetshme për dhëmbët, përmënyrën e pastrimit të drejtë dhe tërregullt të dhëmbëve, nxënësit marrinpjesë edhe në dy gara, atë përpunimin-vizatimin më të mirë tëlepuroshit me brushë- imazhin eprojektit, si dhe garën për recitiminmë të mirë të poezisë për Dhëmbëtdhe Dentistin”.Recitimet dhe punimet-vizatimet enxënësve vendosen në 'Youtube' nëprofilin e projektit “DentinGroup”dhe në rrjetin social Facebook nëprofilin “Dhëmbë të shëndoshë,

Edukim dhe kontrollë për

dhëmbët

fëmijë të lumtur” dhe si të tilla mundtë vlerësohen nga nxënësit, nga miqtëdhe të afërmit e tyre, por edhe nga tëinteresuarit e tjerë, duke pëlqyer dheshpërndarë recitimet dhe punimet evizatuara. Ky projekt që po realizohetnga Organizata për Arsim, Shkencëdhe Shëndetësi-KISCOMS, QendraKombëtare për Edukim ShëndetësorOral- Dent-In dhe Shoqata Kosovaree Studentëve të Stomatologjisë-KADS, do të vazhdoj edhe vitet nëvijim. “Projekti në vete përfshinmetodat më të thjeshta, më atraktive,më të pranueshme, më të kapshmepër fëmijët dhe nxënësit”, ka thënëUjkani, sipas të cilit, fushata po bëhet

interesante me edukimin përmespoezive, vizatimeve, maskotave,modeleve, fotografive, broshurave,banerave, videove, dhe është formamë e mirë për promovimin e shëndetittë dhëmbëve te fëmijët dhe nxënësit,te gjeneratat e reja.

Ndërkohë, me rastin e DitësNdërkombëtare të Shëndetit Oral,ministri i Shëndetësisë Dr. FeridAgani, ka thënë se “kjo është një pjesëe shëndetit të njeriut që është shumë erëndësishme, shëndeti i gojës dhe i

dhëmbëve, një shëndet që ka rëndësishumë të madhe gjatë jetës, për tëcilin duhet kujdesur m'u në fillimet ejetës, atëherë kur dhëmbët fillojnë medalë”. Kurse, drejtori i OrganizatësBotërore të Shëndetësisë (OBSh),zyra në Prishtinë, Dr. Skender Syla,ka vlerësuar shumë lartë formatin erealizimit të projektit “Dhëmbë tëshëndoshë, fëmijë të lumtur”. Syla kathënë se zyra e Organizatës Botëroretë Shëndetësisë në Prishtinë, e cilaështë edhe inicuese e programit”Shkollat Promovuese të Shëndetit”në Kosovë, gjatë tërë vitit shkollor2013-2014, do të jetë bashkëpunëtorenë realzimin e projektit “Dhëmbë tëshëndoshë, fëmijë të lumtur”.Ai ka thënë se do të ishte shumë edobishme të aplikohen praktikat tëcilat mundësojnë që fëmijët tëkonsumojnë në shkollë ushqime tëshëndetshme të përgatitura në shtëpi.Kjo sipas drejtorit të OBSH-së, do tëndikojë dukshëm, si në ruajtjen edhëmbëve dhe të shëndetit oral, poashtu edhe në ruajtjen e shëndetit tëpërgjithshëm të fëmijëve-nxënësve.Kjo ide, ky propozim i Drejtorit tëOBSH- zyra në Prishtinë, Dr.Skender Syla, u përkrah nga të gjithëtë pranishmit, pa përjashtim.

Kurs,e kordinatorja e KNSHPSh -Ko m i t e t i t N d ë r m i n i s t r o r t ëprogramit ”Shkollat Promovuese tëShëndetit” nga Ministria e Arsimit,Shkëncës dhe e Teknologjisë(MAShT), 0nj. Leonora Shala,shprehu gatishmërinë dhe zotimin esaj dhe të KNSHPSH-së përbashkëpunim në realzimin e projektitedhe gjatë vitit shkollor 2013-2014.Ajo po ashtu mirëpriti propozimin edre j to r i t t ë OBSh- së që nëinstitucionet parashkollore, filloredhe të mesme të Republikës sëKosovës, të promovohet të ushqyerite shëndetshëm duke evi tuarkonsumimin e pijeve të gazuara dheushqimeve shumë të kriposura dhe tësheqerosura që mund të ndikojnënegativisht në shëndetin e fëmijëve.

Shëndeti i gojës dhe dhëmbëve i

rëndësishëm gjatë gjithë jetës

MAShT përkrahë realizimin e

projektit

Vlora Mehmeti

Projekti “Dhëmbë të shëndoshë, fëmijë të lumtur” bazohet në rekomandimet e Komitetit

ndërministror të programit ”Shkollat Promovuese të Shëndetit”, ku janë të përfshirë Ministria e

Arsimit, Shkencës dhe e Teknologjisë (MAShT), Ministria e Shëndetësisë (MSh), Ministria e

Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor (MMPH) si dhe Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve

(MKRS).

Mësuesi dhe mësimdhënia Mësuesi dhe mësimdhënia

Motivimi nga ana e mësuesit nxitëvetëvlerësimin e nxënësve

16 17

Shumë psikologë mendojnë sekoncepti për vetveten përbënthemelin e zhvillimit si shoqëror ashtuedhe emocionalë. Koncepti për vetenevoluon nëpërmjet vetëvlerësimitkonstant në situata të ndryshme.Fëmijët e vegjël janë të prirur të kenënjë imazh pozitiv optimist për veten etyre. Vlerësimi për veten është reagimefektiv, një gjykim për vlerësimin evetes. Këtu përfshihet besimi nëvetvete, krenari për atë që personi ka.Nëse nxënësit gjykojnë veten nëmënyrë pozitive, nëse u pëlqen ajo qëshikojnë te vetja e tyre themi se atakanë një vetëvlerësim të lartë për vetene tyre. Vetëvlerësimi pozitiv i nxënësveështë i lidhur direkt me rezultatet më tëmiranëshkollë.

Nxënësit që kanë rezultate të mira nëshkollë janë të orientuar drejtzotërimit, këta nxënës nuk kanë frikënga dështimi, sepse dështimi nukkërcënon sensin e tyre për zotësinë dhevlerën e vetvetes. Ata u atribuojnësuksesin përpjekjeve të veta, kështu qëmarrin përgjegjësi për të nxënët e tyredhe kanë sens të for të përvetefikasitetin. Ata performojnë mirënë situatë konkurruese, mësojnëshpejt, kanë një vetëbesim të lartë,kanë energji dhe janë më të gjallë dhemë krenar në krahasim me të tjerët.Nxënësit e tillë në këtë moshë e shohinveten më lartë se shokët e tyre, madjeata fillojnë të bëjnë edhe njëseleksionim të shokëve. Ata e kanëfituar këtë të “drejtë” nga pozicioni nëtë cilin e kanë vendosur veten, jo vetëmata, por edhe mësuesi i tyre. Pra këtanxënës nuk është se kanë shumënevojë për nxitje nga ana e mësuesit.Nevojë më tepër kanë ata nxënës qëjanë të pamotivuar dhe që kanë njëvetëvlerësim të ulët, atyre u mungonnjë sens i fuqishëm për zotësinë dhevetëvlerësimin. Këta nxënës krijojnënjë ide për veten në bazë të notës qëmarrin. Ata reagojnë ndaj dështimit,

duke u fokusuar dhe më shumë nëpaaftësinë e tyre.

Qëndrimet ndajmësimeve mund të përkeqësohen edhemë shumë kur nxënësit besojnë seshkaqet janë të qëndrueshme. Duke eparë në këtë këndvështrim, këtanxënës janë më pak ose aspak të prirurpër të kërkuar ndihmë. Ata besojnë seatyre askush nuk mund t'u japëndihmë, kështu që i fshehin nevojat përndihmë. Kjo do të thotë që nxënësit memotivim të dobët bëhen akoma edhemë të dobët. Në këtë mënyrë motivimimund të shkatërrohet, prandajmësuesi duhet të bëjë kujdes dukepërdorur mjete e metoda të ndryshmepër të rritur vetëvlerësimin e këtyrenxënësve:

- Në dhënien e një detyreshtëpie ose klase që mësuesi ka dhënëdhe nxënësi ka dështuar në kryerjen ekësaj detyre, sepse nuk ka qenë i aftë tazgjidhë. Mësuesi duhet të reagojë medashamirësi dhe të shmangë dhënien endëshkimit;

- Duke parë vështirësitë që kanënxënësit në mësim, mësuesi të ulëkërkesat në lidhje me mësimin nëmënyrëqënxënësit tëkenësukses;

- Inkurajimi nga ana e mësuesitështë një mënyrë shumë efikase për tërriturvetëvlerësiminenxënësit.

• Mësuesi mund t'i theksojë nxënësit seaftësitë e tij për të mësuar mund të

përmirësohenmepakpunë;• Mund të jap shembuj nga jeta e tij sinxënës se edhe ai ka pasur dështime,por që i ka kaluar duke përdorurmetoda tëndryshmetëmësuari.• T'u thotë nxënësve se kurrë nuk duhettë shmangen apo të fshihen kur nuk ekuptojnë diçka, por të bëjnë pyetje nëmënyrë që të sqarohen dhe të kuptojnëatëqëkanë tëpaqartë.• Mësuesi duhet t'ju shprehë nxënësvevlerësimin për përmirësimin, duke ilavdëruar për këtë. T'u tregojë këtyrenxënësve se ai është i interesuar për tadhe që në në sytë e tij janë të barabartëme të gjithë nxënësit, përfshirë edheata me arritje më të larta të rezultatevemësimore.• T'u krijojë besimin me vepra dhe jome fjalë nxënësve se është aty për t'indihmuar dhe jo për t'i ndëshkuar nëmënyrë që të arrinë që këta nxënës tëkenënjëvetëvlerësim mëtë lartë.

Vizioni ka të bëjë me atë që ne duam tëbëhemi. Çdo njeri në jetë e ka njëvizion. “Unë dua”, po si do t'ia arrijvaret nga shumë faktorë. Për fëmijët evegjël e ardhmja është shumë e largëtdhe e paqartë, por me kalimin e kohës,ndërsa ata rriten e zhvillohen, eardhmja përcaktohet më me qartësi,mjegulla fillon të largohet dhe fëmijët ekanë një ide më të qartë për veten se

(Zimmerman ,BJ

.1989, f. 329-339).

Disa mënyra inkurajimimundtë jenë:

Së pari

Së dyti

Së treti

Nxitja e vizionit te fëmijët e

vegjël

çfarë duan(Aldeman,K,M.1999fq89-111),Vizioni ka të bëjë me një simbolshprese, një motiv për të ecur përpara.Mësuesi duhet t'u mësojë nxënësve tëkenë një vizion personal për veten etyre, për atë që duan të bëhen, që ata tëkenë ide të qarta për punën që duhetbërë që të arrijnë të realizojnë këtëvizion. Vizioni i shtyn nxënësit drejtplanifikimit dhe veprimeve qëdrejtojnë sjelljet në të tashmen që tëjenë në përputhje me çfarë dëshirojnëtë bëhen pasi, edhe pse janë në moshëtëvogël,nxënësit kanëvizionete tyre.Formimi dhe zhvillimi i vizionitndikohet nga faktorë të ndryshëmsocialkulturorë; nëse një fëmijë vjennga familje e shtresave të ultaekonomike vizioni i tij për veten mundtë jetë jo shumë i qartë p.sh. Andi ështënë klasën e pestë, e pyet mësuesi seçfarë dëshiron të bëhet kur të rritet, aipërgjigjet; unë dua të…nuk e di çfarëprofesioni dua të kem. Kjo ndodh,sepse këta nxënës nuk janë të motivuarnë familje, ata kanë të bëjnë me njërealitet krejt tjetër nga ai i shkollës nëfamiljen e tyre. Në të tilla raste nxënësitmund të drejtohen nga ajo çfarë ështëduke ndodhur për momentin dheshpesh vendimet mund të jenë tënxituara. Vizioni mund të dominohetedhe nga rezultatet negative tënxënësve pasi ata nuk kanë arritur

rezultatet e pritëshme. Kjo gjë mund tëndikojë në humbje të vullnetit tënxënësve. Ndërsa një nxënës që vjennga një familje e shtresës së lartëekonomike në përgjithësi ka një viziontëqartëpërveten.Mësuesi mund t'i ndihmojë nxënësit tëkrijojnë një vizion të vetin: duke juforcuar besimin në vetvete përvetëfikasitetin lidhur me përfytyriminqë kemi për veten tonë në lidhje mezgjedhjen profesionale; duke i mësuarse pengesat që na dalin përpara si nëjetën shkollore dhe ato jashtë saj janë tëpërkohshme (perceptimi i pengesave sitë përkohshme është thelbësore përmotivimin e nxënësve për tëardhmen); duke ju bërë të qartënxënësve se vizioni që ata i kanëvendosur vetes mund të arrihet vetëmmepunë.

Njerëzit nga natyra janë autonomëdhe e kanë të vështirë kur dikush tjetëru vendos rregulla në jetën e tyre apokur dikush tjetër vendos për ta. E njëjtagjë ndodh edhe me fëmijët. Ata e kanëtë vështirë t'i binden një personi tjetërqë mund të jetë nëna, babai, motra,vëllai apo edhe mësuesi. Por, vjen njëmoment në jetën e tyre që ata duhet tëhyjnë në shkollë dhe, zgjedhja në

shkollë nuk është normë. Nxënësitharxhojnë mijëra orë në shkollë në njëvend ku të tjerët vendosin përta.(Covington,1998,fq78)

Një mënyrë përkrahje e mësimdhëniesqë lejon për autonominë e nxënësveështëedhemiratimi.Miratimi i mësuesit ka efektethelbësore në dhënien e autonomisë sënxënësit në ndjenjën e lirisë sëveprimit. Miratimi nga ana e mësuesitmund të nxisë rritjen e interesit tënxënësve ndaj mësimit, nxitkënaqës inë, angazhimin dheperformancën e tyre. Sjelljet përkatësenga ana e mësuesit, duke shikuarnxënësit apo dëgjuar ata, inkurajonbesim, vlerësim përforcim përzgjedhjen e tyre. Në këtë mënyrënxënësit ndihen të vlerësuar, motivuarpër të vazhduar edhe më shumëpërpjekjet e tyre për të realizuar atoobjektiva që ata vetë i kanë zgjedhur.Në këtë këndvështrim ata bëhen edhemë përgjegjës për pasojat e zgjedhjes sëtyre. Mësuesit mund t'u japin nxënësveopinione jo kontrolluese, porkonstruktive, në mënyrë që ata tëplani f ikojnë vepr ime dhe tëpërmbushin qëllimet e detyrës. Këtolloje opinionesh i orientojnë nxënësitnë kryerjen me efektivitet të këtyredetyrave. Në këtë kontekst roli imësuesit nuk duhet të jetë kontrollues,por këshillues, në mënyrë që të mosndikojënëzgjedhjene tyre.Nëse fëmijët ndjejnë mbështetjen efamiljes, ata fillojnë të krijojnë besiminsi një siguri të tyren të brendëshme qëata do të jenë të aftë për t'u përballur mejetën. Ndihma e prindërve këtu lidhetme përforcimin e idesë se pengesat që udalin përpara fëmijëve duhenpërballuar dhe që mund të kapërcehen:“Au t o n o m i a l i n d e d h e n g abashkëpunimi i ndërsjelltë mebashkëmoshatarët”. Kjo do të thotë qëmësuesi duhet të nxisë bashkëpuniminmidis nxënësve që të ndihmojë nëkrijimin e autonomisë së tyre. Nga egjithë kjo nxjerrim se cilësia emarrëdhënieve midis mësuesit dheatyre që edukohen varet nga ajo qënxit apo pengon sjelljet autonome.

Nxitja e autonomisë te nxënësit

Luljeta Bajrami

18 19


Karakteri didaktik, moral dhe etik i letërsisë për fëmijëLetërsia për fëmijë, si akt estetik, ështënjë formë e artit, përmes së cilës mundtë ndikohet në edukim të posaçëmestetik, por edhe në edukim tëpërgjithshëm të lexuesit fëmijë. Motiv isaj është fëmija më human, më i ditur,më i dashur, më i kalitur, më igjithanshëm, më i dobishëm për veten epër shoqërinë. Përmes saj ndikohet nëngritjen shpirtërore, në emancipimin endjenjave të tyre, në kultivimin e shijespër të bukurën, letërsia ndikon edhe nëngritjen në aspektin intelektual tëfëmijëve, që ata të dinë të dallojnë tëdrejtën, të vërtetën, njerëzoren dhe nëtë gjitha këto letërsia ndikon përmessituatave kreative, letrare.

Ndër parimet apo kriteret e letërsisë përfëmijë, është edhe ai i ndikimit nëz h v i l l i m i n e g j i t h a n s h ë m t ëpersonalitetit të fëmijës dhe përgatitja etij për situata të ndryshme jetësore.Prandaj, karakterin edukativ, etik emoralizues kësaj letërsie ia përcaktonnë një mënyrë edhe rrethanashoqërore, në të cilën ajo krijohet,sepse arti, në ketë rast letërsia përfëmijë, i dedikohet lexuesit dherealizohet si qëllim vetëm nësekomunikon me të. Për të komunikuarme lexuesin, duhet plotësuar atijnevojën estetike, por varësisht ngamungesat e nevojat, edhe nevojën etike,morale e didaktike. Letërsia si edukim ikarakterit, përmes trajtimit tëpërmbajtjeve të ndryshme letrare dherealizimit të tyre, përmes situatavekonfliktuoze e personazheve mekaraktere të ndryshme, synohet që nënxënës të kultivojë virtytet humane:b e s ë n , g u x i m i n , b u j a r i n ë ,nikoqirllëkun, sinqeritetin, respektinndaj njerëzve dhe ndaj ambientit kujeton, e në mënyrë të veçantë ndaj tëbukurës, kudo që e hasin, në natyrë apokrijimtari artistike. “Arti në përgjithësidhe letërsia në veçanti ndikojnë dhendihmojnë në pasurimin e gjuhës, në

krijimin e identitetit të individit dhetë popujve”.Edukimi estetik, që është kriter iarteve, është i lidhur ngushtë memoralen dhe etikën. Përmbajtjetletrare me karakter estetik shpeshzhvillojnë dhe ngjallin emocionemorale, etike, njerëzore, përmessituatave të dhembshme, tëhareshme, të guximshme, përmesrealizimit të personazheve tëndryshëm, saqë shpesh ndikojnëmë thellë e më fuqishëm nëndërgjegjësimin etik e moral tënxënësve-fëmijëve, sesa përmesshpjegimeve të shumta nga lëndëmë profesionale të kësaj natyre;etike-filozofike a sociologjike.Pastaj, përmes një materiali të

realizuar estetiko-letrar mund tëofrohen shumë më bindshëm njohurihistorike, filozofike, sociale, politike,shpesh edhe gjeografike, dhe nëmënyrë më të efektshme sesa përmesndonjë lënde tjetër adekuate. Kjosepse letërsia e ka mundësinë më tëmadhe të shprehjes, më të natyrshmedhe më të efektshme për aspektin enxënies së njohurive apo ngulitjes sëtyre në mendjen e shpirtin e lexuesit,qoftë fëmijë apo të rritur (P.sh.Skënderbeun shumë më mirë e njohimpërmes vlerave estetiko-letrare që ijanë kushtuar sesa përmes historisë.Luftën kundër pushtuesve otomanëasnjë histori nuk e ngulit thellë nëlexuesin më shumë se “Kështjella” eKadaresë).

Letërsia në zhvillimin e

personalitetit të fëmijës

Letërsia popullore ishte e para që

ofronte përmbajtje edukative...

Ndikimi i artit në moralin e

njeriut

Arti letrar popullor ishte i pari që ofrontepërmbajtje edukative, moralizuese,etike. Artet e çdo populli janë tëngarkuara me realitetin, fatin dhezhvillimet e atij populli që e krijon. Edhekrijimet tona popullore, zejet,punëdoret, arkitektura, dekorimet nëveshmbathje e ambient e kudo), porkrijimet gojore, si: këngët, epet, mitet,përrallat, legjendat, anekdotat, fabulat,kashelashat, e deri tek ninullat,shprehnin botëkuptimin dhe qasjen ndajjetës e fatit me të cilin ballafaqohejpopulli ynë, por krahas kësaj atopërmbajnë edhe mesazhin e tyre, secilanë mënyrën e vet të shprehjes specifike.Këto posedojnë me vete filozofinë,psikologjinë, etikën e moralin popullor,si dhe porosinë didaktike e moralizuese,e cila përherë e ka si qëllim njoftimin dhekomunikimin e fëmijës me situatat ejetës dhe kalitjen e mbrojtjen e tij nga ekeqja. Krijimet popullore fëmijët imësojnë si të dallojnë të mirën nga ekeqja, të dobishmen nga e dëmshmja,njerëzoren nga e panjerëzishmja. Këtondihmonin funksionimin më të rregullte më të organizuar të individit, familjes eshoqërisë përgjithësisht. Përmes këtyrepoetizimeve (qofshin ato këngë,legjenda, epe, përralla, fabula, anekdotaapo ndonjë lloj tjetër i krijimit gojor)kultivonin vlera e virtyte njerëzore, tëcilat njerëzit i bënin më të motivuar, mëtë fortë e më humanë, por edhe mëluftarakë kur nevojitej. Ishin këtokrijime strukturalisht të thjeshta e tëshkurtra, por me filozofi të madhe dheme aludime të dukshme të natyrës etike-morale. Personazhet e tyre ishinzakonisht shtazët e personifikuara, osefigurat mitologjike (më rrallë njerëzit)dhe secili nga këta, përmes alegorisë dhegjuhës universale, përfaqëson nga njëkarakter specifik që reflekton një mësim,një përvojë dhe njohuri për jetën.“Letërsia gojore është letërsia e parë përfëmijë dhe shtyllë mbajtëse e kësajletërsie. Kjo po ashtu ishte edhe si njëburim ose ushqim për letërsinë e shkruar

p ë r f ë m i j ë n ë m ë n y r ë t ëvazhdueshme. Një letërsi e tillë etipike ishte letërsia jonë për fëmijë ekohës së Rilindjes Kombëtare,letërsia e shkollave të para shqipe, ecila ishte letërsi mësimore, didaktike,moralizuese dhe e përfaqësuarkryesisht nga fabula si formë e vjetëre letërsisë”.Në fakt, në kohën e krijimit të tyrevlerat e letërsisë popullore ishin edhei vetmi institucion edukimi eemancipimi për fëmijët dhe popullin,derisa filloi letërsia e shkruar dhehapja e shkollave. Kurse periudha eletërsisë së shkruar didaktike emoralizuese fillon me letërsinë erilindësve tanë. “Që nga antikiteti iGreqisë, si art nuk kuptohej vetëmletërsia (drama, poezia, muzika, poredhe kompleksiteti i mjeshtërive tëndryshme - zejet, madje edhe teknikae ndërtimit të anijeve. Në atë kohënuk përdorej fjala estetikë, porbukuri, e cila nënkuptonte dheidentifikohej me mirësinë, dobinë,dijet dhe vër tetësinë”. Pra,historikisht lidhja e artit me moralinështë e ngushtë dhe akoma më engushtë është te krijimtaria përfëmijë. Edhe estetika si teori mbi tëbukurën e shqyrton si çështje të sajraportin e së bukurës me moralin,sepse morali ka të bëjë, përveç me tëbukurën në natyrë e në krijimtariartistike, edhe me bukurinëshpirtërore. Realizimi estetik në artinletrar është edhe madhështiashpirtërore, e që gjithsesi është,përveç vlerë estetike, edhe vlerëmorale.

Qysh herët është ditur për ndikiminqë ka arti në moralin e njeriut, kursePlatoni thoshte se art mund të jetëvetëm ai krijim që ka funksionmoralizues. I patejkalueshëm nëmendimin për funksionin e artit (siedhe në shumë aspekte të tjera tënjohjes), ishte Aristoteli, i cili thoshte

se: “... arti i ka këto funksione: tëargëtimit, edukimit, njohjes dhepastrimit – katarsisit, sado që sifunksion primar e konsideron atë tëargëtimit dhe kënaqësisë që shkaktonvlera estetike dhe njohja e jetës përmessaj. Arti e ushqen njeriun me kënaqësiintelektuale dhe morale”. E, sipasdoktrinës iluministe, arti është shkollëpër kultivimin e së mirës, së bukurës dhevirtytit. Po sipas këtyre, ndikimi i artitqëndron në ngarkesën emocionale qëpërmban, sepse prekja në emocion, nëndjenja, është më e ngulitur dhe më eqëndrueshme. Edhe sipas rilindësve(Naimit, De Radës etj.) ana morale eartit është më e vlefshme sesa anaestetike, por është mirë që në art tëharmonizohet moralja me estetikenapo të bëhet estetizimi i moralizimit.Pas tyre, Kanti e Shileri thonë se njeriupa etikë e pa moral nuk mund ta shijojëas ta krijojë të bukurën. Atij nuk ishkakton kënaqësi e bukura. Arti edhenëse fare nuk ka përmbaj t jemoralizuese, vetëm si estetikë, si ebukur, ndikon në etikë-moral të njeriut.Pra, arti, sado që është i pavarur ngamoralja, ekziston në të. E moralshmjamund të burojë nga estetikja, sepseestetikja avancon virtytet, fisnikëronshpirtrat. Moralizuesja e dëmton artin emirëfilltë estetik, edhe letërsinë përfëmijë në këtë rast, kurse estetikja elartëson moralin vetvetiu. (Sipas SabriHamitit, te letërsia me mision humbetpasioni e imagjinarja dhe realizohetartificialiteti në art). Ndërkaq, në art emoralshmja nuk mund të qëndrojë paartistiken, kurse artistikja edhe pamoralizuesen mund të qëndrojë dhe tëjetëemoralshme.

Duke qenë se arti në përgjithësi e artiletrar në veçanti janë dimensionepërmes së cilave fisnikërohet shpirti,mendja, raporti njerëzor e jeta si tërësi,në shoqërinë tonë me ndjenë dhemoral përditë e më të brishtë, i duhetkushtuar më shumë rëndësi eprofesionalizëm.(Fusnotat janë hequr nga redaksia)

Zerije Plakolli


2120

Në teorinë dhe praktikën e punësmësimore çështja e metodave është njënga përmbajtjet me rëndësi të veçantë,meqë ato përcjellin tërë ecurinë ezhvillimit të procesit mësimor. Metodatmësimore si procese të veprimeve tëpërbashkëta të arsimtarit dhe të nxënësvenë mësim, janë struktura të përmbajtjesd idak t ike të organ izuara dheplanifikuara drejt organizimit dhezhvillimit të procesit mësimor nëpërvetësimin e diturive, shkathtësive dheshprehive të reja, si dhe të përsëritjes dhepërforcimit të tyre, me qëllim të zbatimitpraktik të njohurive teorike, formimin epersonalitetit të nxënësve, përgatitjes dheaftësimit të nxënësve për jetë dhepunë.Nëse e bëjmë një vështrim retrospektivzhvillimit dhe përdorimit të metodavemësimore shohim se metodat janëpërdorur që nga kohët më të hershme. NëGreqinë antike tërë procesi i punësedukative dhe arsimore është zhvilluar nëbazë të metodave ekzistuese dhe mjaft tëzhvilluara mësimore të asaj kohe.Sokrati, Platoni, Aristoteli dheKuintiliani (Romë) në punën e tyrearsimore me të madhe përdorën metodatmësimore. Kështu, edhe sot është injohur në praktikën e përditshme tëpunës mësimore një variant i metodave tëatëhershme, si metodë sokratike ebashkëbisedimit, si dhe dialogu iSokratit, që e zhvillonte në dy variante tënjohura: ironia dhe majeutika.(Zylfiu,1997)

Ironia sokratike është zbulim i mosdijes,duke i bërë me dije bashkëbiseduesit semendimet e tij janë të mangëta, tënjëanshme. Majeutika është “arti tëlindurit”, sepse përmes pyetjeve nxënësitndihmohen që te ata të lindin ide. Përmeskësaj faze Sokrati ndikonte që tebashkëbiseduesi të zgjohej ndjenja e sëvërtetës, duke nxjerrë përfundime tësakta. Sokrati ishte i bindur që rruga mëe sigurt për të arritur njohjen e besueshmeishte nëpërmjet praktikimit të

bashkëbisedimit të rregullt, njëmetodëqëai equajtidialektikë.Pedagog të ndryshëm, nëpër kohëratë ndryshme, kanë bërë ndarje tëndryshme të metodave. Një ndarjemë e përshtatshme e metodavemësimore përmes të cilave bëhet emundur të arrihet realizimi i detyravemësimore në mënyrën më tëefektshme, është: metoda emonologut, metoda e dialogut,metoda e punës me tekst, metoda edemonstrimit, metoda e punimevegrafike, metoda laboratorike-eksperimentale.Në organizimin dhe zhvillimin epunës mësimore, si dhe në të gjithaetapat e kësaj veprimtarie edukativedhe arsimore, metoda e dialogut ose ebisedimit, ose siç e quajmë ndryshemetoda erotematike, zë një vend tëposaçëm si në pikëpamje të vlerësmetodike që ka, ashtu edhe nëpikëpamje të f rekuencës sëpërdorimit.Dialogu si formë e veçantë ekomunikimit verbal në mësimz h v i l l o h e t n ë f o r m ë t ëbashkëbisedimit të mësimdhënësitme nxënësin dhe anasjelltas, si dhe tëzhvillimit të bisedës - dialogut në mestë nxënësve. Këtu mendojmë përbisedën e cila zhvillohet me anë tëpyetjeve dhe përgjigjeve, prandaj edhe

është metodë mjaft e afërt për nxënësit,sepsenxit aktivitetet e tyrenëmësim.Përdorimi i dialogut si metodë eorganizuar mësimore është e njohur qënga Sokrati, i cili si mjeshtër i përdorimittë kësaj metode, bëri që një variant i kësajmetode edhe sot të njihet me emrin ekëtij filozofi si metodë sokratike. Dukemos u dhënë nxënësve njohuri tëgatshme, Sokrati në formë pyetjesh dhepërgjigjesh drejtonte arsyetimin enxënësve gjatë bashkëbisedimit meqëllim që të arrijë deri tek e vërteta edëshiruar.Në ditët e sotme, kjo metodë ka pësuarndryshime në strukturën e brendshme,të jashtme të organizimit të veprimtarisëmësimore dhe komunikimeve verbale nëmësim. Zakonisht, në klasat tona,zhvil lohen veprime verbale tëkomunikimeve bashkëbiseduese, të cilatmbështeten në përvojat shqisore dhe nëparanjohuritë e nxënësit apo nxënësve,ku mësimdhënësi paraprakisht duhet tënjoh mirë se në çfarë shkalle janëpërvojat e nxënësve, aftësitë shqisore tëtyre sidheparanjohuritëe tyre.Shikuar nga aspekti i organizimit të orësmësimore, përmes kësaj metode bëhetnxitja e aktiviteteve të shumëfishta tënxënësve në shkallë të pëlqyer. Dituritënxënësit i fitojnë më lehtë dhe janë më tëqëndrueshme, interesimi i nxënësve përtë nxënë është më i lartë, nxënësit

Dialogu si metodë mësimore është

e njohur që nga Sokrati

motivohen të mendojnë në mënyrëkritike dhe të zgjidhin probleme, krijohetbashkëveprimi i ndërsjellë. Prandaj,demokratizimi i jetës dhe i punësmësimore në shkollë krijon kushteoptimale për zbatimin e dialogut, ku tenxënësi nxit aktivitetin e vetëveprimit,iniciativën për veprime në bazat evetëbesimitnë forcatvetjake.Gjatë përdorimit të metodës së dialogutduhet të kemi parasysh planifikimin edrejtë të kohës, sepse gjatë të shtruarit tëpyetjeve dhe dhënies së përgjigjeve nësenuk përpjesëtohet koha të cilën edisponojmë, mund të çrregullohet ecuriae bashkëbisedim. Pyetjet paraprakishtduhet të përgatiten nga mësimdhënësi, tëcilat kërkojnë njohuri apo kontrollojnënjohuri.Pyetjet që i parashtron mësimdhënësiduhet të jenë në lidhje të ngushtë mepërmbajtjen e mësimit, në aspektingjuhësor të jenë të formuluara drejt, tëkenë lidhje logjike, të jenë të shkurta, mekuptim dhe nuk duhet të jenë sugjestive.Pyetjet mund të jenë edhe spontane - tërastit, në esencë i bëjmë me qëllim për tëkuptuar se në ç'shkallë janë përvetësuarpërmbajtjet e caktuara.Pyetjet si pjesë përbërëse e kësajveprimtarie ndihmojnë në zhvillimin eprocesit të bashkëpunimit dhebashkëveprimit të nxënësve. Në krijimine një atmosfere të lirë komunikuese rol tërëndësishëm luajmë ne, ku duke ipërdorur njohuritë tona arsimore dherespektin tonë për nxënës, ofrojmë njëambient që inkurajon fuqitë e tyre.Sokrati, teknikën e të pyeturit e kishtekthyer në art. Ai nuk i impononte idetëdhe nocionet e tij, ai i shtynte nxënësitdrejt përfundimit me anën e pyetjeve,ndërsa nxënësit shkonin aty ku idërgonin faktet.(Garo,2002)Mjeshtëritë e të pyeturit janë gjithashtuqendra e repertorit të mësimdhënies sësuksesshme. Djui ( Dewey), përmjeshtërinë e të pyeturit shprehet: “ Tëdish të bësh pyetje si duhet, do të thotë tëdish të japësh mësim. Më shumë se çdogjë tjetër, arti i bukur i mësimdhëniesvaret nga mjeshtrja e përdorimit tëpyetjeve, pasi ajo shërben si drejtim përide të gjalla dhe të qarta, të nxit me

shpejtësi imagjinatën dhe mendimin,gjë që të shtyn për veprim”.Mësimdhënësi duhet të jetë nëgjendje t'i formulojë pyetjet e nivelevetë larta tënjohjes.

Një nga sistemet më të mira përklasifikim të pyetjeve, sipas shkallës sëvështirësisë së njohjes, ështëTaksonomia e Blumit, e cila përmbangjashtë nivele: të njohurit, tëkuptuarit, zbatimi, analiza, sintezadhe vlerësimi. Ky sistem kapërparësinë që të sigurojë një hapësirëtë gjerë për ndërtimin e pyetjeve, dukefilluar nga ato që kërkojnë riprodhimtë thjeshtë, deri tek ato që nxisinproceset e larta të të menduarit. Kjollojllojshmëri e ndërtimit të pyetjeve,në të gjitha nivelet e të menduarit, meshkallë të ndryshme vështirësie, ështëpjesë përbërëse e artit të tëpyeturit.(Musai, 2003).Përgjigjet e nxënësve duhet të jenë nëpërputhje me përmbajtjen mësimoredhe në bazë të fakteve shkencore tëpërvetësuara më parë. Çdo përgjigje enxënësve duhet miratuar sipasshkallës së cilësisë së brendisë sëpërgjigjes, duke dhënë sugjerime,plotësime, korrigjime dhe vlerësimetë duhura, të cilat ndikojnë pozitivishtnëaktivitetinemëtejmë të nxënësve.Një version i moderuar i aplikimit tëmetodës sokratike është ulja enxënësve në formë rrethore dhezhvillimi i diskutimeve në grup. Kjoformë e uljes u mundëson nxënësveqë të jenë të barabartë me njëri-tjetrin,të inkuadrohen në diskutim dukerespektuar radhën, të diskutojnë nëlidhje më atë që kanë mësuar apo janëduke e mësuar, të mendojnë nëmënyrë kritike dhe të reflektojnë nëmënyrë kritike. Nxënësit tanë kanënevojë për praktikë (ushtrime) dheudhëzim për të punuar së bashku përpërcaktimin e kuptimit, për tëzgjidhur probleme dhe për marrjen evendimeve. Aktiviteti në klasat tonanuk duhet të zhvillohet gjithmonë me

nxënësit që i dinë përgjigjet e sakta,nganjëherë duhet të merremi menxënësitqë tëbëjnëpyetje tëduhura.Në mënyrë tipike, qarqet sokratike janëndër tuar mbi një themel prejkomponentëve si në vijim: një pjesë(fragment) të shkurtër të tekstit qënxënësit kanë lexuar në mënyrë kritike,dhe dy qarqeve koncentrike të nxënësve,njëri qark duke u përqendruar nëeksplorimin e kuptimit të shprehur nëtekst dhe qarku i dytë duke e vëzhguarbisedën. Është bashkëveprimi në mes tëqarkut të brendshëm dhe atij të jashtëmqë i mundëson nxënësve të kontrollojnëdrejtimin dhe procesin e dialogut qëzhvillohet.(Copeland, 2005) Përtejpusht imi t të imag j ina tës dhekreativitetit, qarqet sokratike mund tëndërtojnë aftësitë në fushat e leximit,dëgjimit, pasqyrimit, të menduarit kritikdhe të pjesëmarrjes. Kjo strategji mundtë përshtatet në mënyra të shumta dhe tëmodifikohet për t'u përshtatur moshavetë ndryshme të nxënësve, nga nivelifillor, i mesëm, e edhe për grupe më tëmëdha të studentëve.Të gjitha metodat mësimore, në veçantimetoda e dialogut gjen zbatim pothuajsenë të gjitha lëndët dhe njësitë mësimore,në të gjitha nivelet e shkollimit. Mbetetnë ndërgjegje dhe në kreativitetin tonëqë në mënyrën më të mirë ta aplikojmëkëtë metodë në klasat ku punojmë dheveprojmë, duke planifikuar dhegërshetuar faktorët që ndikojnëdrejtpërdrejtë në mbarëvajtjen e kësajmetode.Por, duke u mbështetur në qëllimet dhedetyrat edukative dhe arsimore tëmësimit, përdorimi dhe kombinimi i tërëmetodave mësimore ngrit dhepërmirëson cilësinë e mësimdhënies dhemësimnxënies. Posaçërisht këto kërkesashprehen në kushte të tanishme tëorganizimit të punës mësimore, kugjithnjë e më tepër flitet për bartjen erisive tekniko-teknologjike në punënmësimore, si dhe për aplikimin e risive tëtjera didaktiko - metodike në të gjithaaspektet e procesit të organizimit tëveprimtarisëmësimore.

Kombinimi i metodave

mësimore ngrit cilësinë

Metoda sokratike dhe zhvillimi i aftësive kreative të nxënësve

Gentiana Shahini


22 23


prodhon variablat e ndryshme qëndikojnë në arritjen e nxënësve(pozita gjeografike, situata sociale eekonomike, puna e mësuesve, mjetetmësimore, funksionaliteti i kurikulitetj), si dhe nxitë përgjegjësi përl l o g a r i d h ë n i e ( u d h ë h e q j e m ëfunksionale, tekste më praktike etj).

Realizimi i vlerësimit bëhet menxënës të moshës 15 vjeçare (kl. 8 – 9– 10) dhe me mostra (15-20)% enxënësve (në këtë nivel kemi rreth30000 - 36000 nxënës). Realizohentrajnime me mësues, drejtorë tëshkol lave, adminis t r ues tes t i ,k o n t r o l l u e s i t e t e s t e v e e t j .Kontrollohen dhe lexohen rezultatet.Përpunohen të dhënat. Publikohenrezultatet për shkolla dhe komuna.Përgatitet raporti, raportohet dhepublikohet. Realizimi bëhet në dyfaza: faza pilotimi dhe faza e studimitkryesor.Qëllimi i fazës së pilotimit ështëeliminimi i pyetjeve nga testi istudimit, të cilat nuk funksionojnë përmasën më të madhe të nxënësve.

Testet kanë pyetje me përgjigjealternative dhe pyetje të hapura që ukërkojnë nxënësve ta formulojnë vetëpërgjigjen që japin. Pyetësori kërkonpërgjigje, të cilat studiojnë formimin etyre, duke dhënë informacion përveten, familjet dhe qëndrimin e tyrendaj të mësuarit.

Për herë të parë Kosova do ta ketë njëv l e r ë s i m n d ë r k o m b ë t a r ë m ebesueshmëri të lartë, të krahasueshëmme vendet t jera, vlerësim qëpromovon eksperiencë botërore,nxjerrë informata relevante përorientim të politikave arsimore,promovon ngritje profesionale dhenxitë hartimin e politikave përzhvillimin e arsimit sipas zhvillimevenë botë.

Ndryshe, në vlerësimin e PISA-s 2012

patën marrë pjesë rreth 510,000nxënës nga 65 shtete, dukepërfaqësuar rreth 28 milionëpesëmbëdhjetë vjeçarë në nivelglobal, ndërkaq në vlerësimin eradhës që do të organizohet vitin ea r d h s h ë m , k o n t r a t ë n p ë rpjesëmarrje e kanë nënshkruar mëshumë se 70 vende të botës.

Përgatitja e materialeve për të qenëg a t i p ë r n x ë n ë s i t d h eadministratorët e testit, kalon nëdisa faza. Fillimisht bëhet ndarja ematerialeve në grupe të ndryshmesipas fushës që trajtojnë: materialete l ex imi t , t ë shkencës, t ëm a t e m a t i k ë s , m a n u a l e t eadministrimit të testit, pyetësorëtpër nxënësit dhe drejtuesit. Ndarjae materialeve në 5 grupe tëndryshme bën edhe organizimin epunës për përkthimin e tyre nga 5grupe punuese.

Në këto grupe pune angazhohennjohës shumë të mirë të gjuhësangleze, të matematikës dheshkencave (edhe ekspertët ngaf u s h a e m a t e m a t i k ë s d h eshkencave natyrore duhet tëzotërojnë diplomë për njohjen egjuhës angleze).

Bëhet shpërndarja e materialevepër përkthim dhe dhënia e afatit,brenda të cilit duhet të dorëzohetmateriali i përkthyer, e qëzakonisht është në kohëzgjatje prejdy javësh.

Mblidhet materiali i përkthyer, nëgrupe ashtu siç shpërndahet, dhefi l lon puna për redaktimingjuhësor dhe përshtatjen gjuhësoreletrare për të qenë sa më e saktë dhee kuptueshme nga nxënësit, por padalë nga ajo çka shprehet nëgjuhën angleze.

M a t e r i a l i i p ë r k t hye r d h epërshtatur dërgohet për shqyrtim

dhe për të marrë vlerësimin mbipunën e përkthyer. Është një fazë qëduhet patjetër të kalohet me sukses,sepse nuk mund të vazhdohet më tejnëse gjithë materiali i përkthyer nukështë prezantuar ashtu siç duhet.Merret materiali i dërguar mekorrigjime nga specialisti dheplotësohen gjithë sygjerimet e tij, dhekështu i jepet dora përfundimtarematerialit.P a s i t ë k e t ë m a r ë d o r ë npërfundimtare materiali i përkthyer,merret vendimi përfundimtar për tëv a z h d u a r m e p r o c e d u r a t emëtejshme. Pilotohet dhe më paskalohet në testin përfundimtar.

Në vitin 2009, fushë kryesore estudimit për herë të dytë ishte Leximi,u bënë krahasime të performancës sënxënësve dhe në bazë të sondazheved o l i q ë s h u m i c a e ve n d evepjesëmarrëse kanë shënuar rritje nëperformancën e të lexuarit.Po ashtu, në PISA 2009, vajzat kanëdalë më mirë se djemtë pothuajse nëçdo vend pjesëmarrës. Ato janë largdjemve një gjysmë viti shkollor.

Në tekstet jo të vazhdueshme djemtëdhe vajzat thuajse kanë patur tënjëjtin nivel performance, kurse nëtekstet në vazhdim, vajzat kanë dalëmë mirë se djemtë. Këto rezultatekanë nxjerrë detyra për ata qëzhvillojnë kurrikulat dhe ata qëhartojnë tekstet shkollore. Në PISA2009, po ashtu doli që tregues tërezultateve jo të mira në lexim janë:si tuata ekonomike, shkolla ed i s a v a n t a z h u a r , f a m i l j a epashkolluar, mungesa e ndonjëritprindë dhe në disa raste nxënësitemigrantë. Koncepti i barazisë është ilidhur gjithashtu me performancënnë të lexuar midis nxënësve tëvendeve urbane dhe atyre jourbane.N x ë n ë s i t u r b a n ë j a n ë m eperformancë më të lartë se atajourbanë.

Realizimi i vlerësimit

Rëndësia e pjesëmarrjes

Përkthimi dhe përshtatja e

materialeve

Të gjetura interesante të PISA

2009

Në muajin mars të këtij viti në Kosovëdo të fillojë pilotimi i projektit tëvlerësimit PISA, që i paraprinëpjesëmarrjes së Kosovës në studiminme besueshmërinë më të lartë dhe menjë ndikim të rëndësishëm nëzhvillimin e politikave arsimore nëmbarë botën.PISA është Program për VlerësiminNdërkombë ta rë t ë Nxënësve,mbështetur nga Organizata përBashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim(OECD). PISA, po ashtu ështëprogram unik, për shkak se ajo zhvillonteste të cilat nuk janë të lidhura direktme programin shkollor.Ky studim zhvillohet çdo tri vjet, dukenisur që në vitin 2000 dhe matë arritjete nxënësve në Lexim, Matematikë dheShkencë. Pisa 2015 është studimi igjashtë që matë nevojën për reforma në

politikat arsimore dhe sistemetqeverisëse në më shumë seshtatëdhjetë vende të botës.Për çdo studim, një nga tri fushat es tudimit t ra j tohet s i fushathemelore e studimit, të cilës i jepetmë shumë rëndësi dhe hapësirëgjatë periudhës së studimit.Përgjigjet e nxënësve përdorenvetëm për qëllime statistikore dhenuk mund të zbulohen, ose tëp ë r d o r e n , n ë f o r m ë t ëidentifikueshme për ndonjë qëllimtjetër.

Shkenca do të jetë fushë kryesore evlerësimit PISA 2015, ndërkaqrezultatet të cilat pritet që të nxirrennë dhjetor 2016 shërbejnë për tëvlerësuar se sa janë të gatshëm përpjesëmarrje të plotë në shoqëri

nxënësit në përfundim të arsimit tëdetyrueshëm, cilat janë nevojat përndryshime në fushën e arsimit dhe sajanë të përafërta politikat e arsimit nëKosovë me vendet tjera pjesëmarrëse.

Studimi PISA ka për qëllim nxjerrjene informatave të rëndësishme përautoritetet arsimore dhe opinionin egjerë, lidhur me të arriturat enxënësve në njohuritë e tyre tëpërgjithshme deri në moshënpesëmbëdhjetë vjeçare dhe sa atakanë aftësi themelore për pjesëmarrjetë plotë në shoqërinë kosovare.Studimi, po ashtu mundësonvendosjen e e standardeve të të nxënitsi dhe krijimin e një sistemi tëmirëfilltë të vlerësimit të nxënësve,

Qëllimi i vlerësimit PISA

Pjesëmarrja e Kosovës në PISA 2015

Shpresa Kokollari

Mësimdhënësi krijues

POEZI

24 25

HELENË E BUKUR

Sa e sa stinëE sa e sa viteLotove për lotin timPër fatin timEdhe këtë marsTi më pretE diTe guri i vatrësPareshtur më thërretNjë zë burriZëri i tatësEh, sa pranvera ikënDhe s'më sollën tek tiHelenë e bukurMe ëndrrën në syPo ç'mall më moriE ç'dhembje më solliPër buzëqeshjen e lulevePër tyTë mungoj e diVjollcës me sy pranvereI mungon aroma imeEdhe këtë festëYt zë ethshëm kumbonPër dhembjenQë sjell dhembjaE shtrëngatënQë sjell nataAs këtë stinëAgimi nuk agon i lirëHija e tij të djegE brenda hijes pikëllimiTi pret, pret, pret…Mbretëreshë zemreDhe në heshtje fletE ndoshta këtë herëShpresa s'fundoset nëhumnerë

Shahbaze Vishaj Grajçevci


Jehona Rrustemi

Rëndësia e përfshirjes së prindërve në shkollëPërfshirjaeprindërvenëshkollëështënjënga faktorët e rëndësishëm që ndikon nëperformancën e shkollës. Hulumtimet endryshme lidhur me performancën eshkollave tëbëranëvendetendryshmetëbotës, tregojnësekrahasshumëfaktorëveqë kanë kontribuar në performancën eshkollës është edhe përfshirja e prindërvenë shkollë. Madje, në hulumtimet e tillaështë theksuar se prindërit janë ata që epërmirësojnë shkollën. Të gjithaproblemet që shfaqen në shkolla janëpasojë e mospërfshirjes së prindërve nëshkollë. Hulumtimet e bëra për dekadame radhë lidhur me këtë çështje tregojnëse kur prindërit janë të përfshirë nëshkolla, nxënësit arrijnë rezultate më tëlarta në teste, rritet motivimi i tyre përmësim, përmirësohet sjellja e tyre nëshkollë dhe zvogëlohen rastet sjelljes sëdhunshme të nxënësve në shkollë, mefaktin që kur nxënësi e dinë që është dukeu përcjellur nga prindërit do të jetë më ikujdesshëm në sjelljen e tij. Përfshirja eprindërve në shkollë dhe krijimi im a r r ë d h ë n i e v e p o z i t i v e m emës imdhënës l eh të so jnë dhepërmirësojnë punën e mësimdhënësit,duke i mundësuar atij marrjen einformacioneve për personalitetin enxënësit, shëndetin e tij, rrethanatfamiljare, ekonomike dhe sociale në tëcilat jeton. Informacionet e tilla përsecilin nxënës në klasë i ndihmojnëmësimdhënësit në planifikimin dheorganizimin më të mirë të punësmësimore, gjithashtu edhe nëudhëheqjen dhe kontrrollimin eaktiviteteve mësimore. Në shkollënbashkëkohore, e cila identifikohet menxënësin në qendër të vëmendjes, për tëcilin kërkohet plotësimi i interesave dhenevojave të nxënësit gjatë procesitmësimor, përfshirja e prindërve nëshkollë jo vetëm që është e nevojshme,por është edhe kusht i domosdoshëm përrealiziminekëtijqëllimi.Përditshmëritë familjare tregojnë seshpeshherë prindërit preokupohen memësimet e fëmijëve të tyre dhe përpjekjetpër t'i ofruar atyre ndihmë. Krijimi irutinës ditore përcaktimi i kohës sëgjumit, kohës së ushqimit, kohës sëmësimit dhe mbështetja e tyre në detyrate shtëpisë do të ishte mënyra më e mirë eofrimit të ndihmës për fëmijët e tyre.

Mënyra e tillë e ndihmës së prindërve përfëmijët e tyre përkon me pesë tipet epërfshirjes së prindërve në shkollë tëpërshkruara nga Epstein të cilat janë:f a m i l j a r i z i m i , k o m u n i k i m i ,vullnetarizmi, mësimi në shtëpi dhevendimmarrja.Shpjegimi i secilit tip të përfshirjes sëprindërve në shkollë, do të ngritërëndësinë e çështjes së bashkëpunimit nëmestëprindërvedhetëmësimdhënësve.

- Krjimi i një mjedisifamiljar të përshtatshëm për mësim qëlidhet me pedagogjizimin e ambientitfamiljar.

- Përdorimi i formaveefektive të komunikimit shtëpi-shkollëdhe anasjelltas rreth programevemësimoreve dhe të arriturave të nxënësit.Format e tilla të komunikimit janëpërmestelefonit, internetit.

- Pjesëmarrja eprindërve si vullnetar për t'iu ndihmuarmësimdhënësve në aktivitetet mësimorenë shkollë. Shembull i shërbimitvullnetar të prindërve në shkollë mund tëjetë në fusha të ndryshme, zakonisht teprofesioni i mësuesit të ciklit të ulët, qëkërkon njohuri të përgjithshme dhenganjëherë njohuritë e tilla të mësuesitpër ndonjë njësi mësimore nga fusha e

shëndetësisë apo artit mund të jenë tëcekta, atëherë ndihma e ofruar ngandonjë prind duhet të mirëpritet ngamësuesi.

- Mbështetja eprindërve për t'i dhënë ndihmë fëmijëvetë tyre në detyrat e shtëpisë dhemundësitë për t'i kontrrolluar ato, do t'imbajë të mobilizuar prindërit dhearsimtarët në një lidhje të përhershme nëmes tyre. Nxënësit në këtë rast bëhen mëtë përgjegjshëm në mësimet dhe sjelljen etyrenëshkollë.

- Përfshirja e prindërvenë marrjen e vendimeve në shkollë dhezgjedhja e përfaqësuesit të tyre përbënënjë nga pesë tipet e rëndësishme tëpërfshirjes së prindërve në shkollë.Rëndësia e përfshirjes së prindërve nëmarrjen e vendimeve në shkollë qëndronnë faktin se është e rregulluar edhe meLigjin për arsimin paraunversitar.Përfshirja e prindërve në shkollë bazuarnë tipet e përshkruara nga Epstein do tëishte kusht thelbësor për përmirësimin esuksesit të nxënësit, përmirësimin epunëssëmësimdhënësitnëshkollëdhesirrjedhoj e tyre do të përmirësohej edheperformancaeshkollës.

1. Familjarizimi

2. Komunikimi

3. Vullnetarizmi

4. Mësimi në shtëpi

5. Vendimmarrja

KUJTIMI FLE

Nuk të braktis, joMë besoNënëIshte ditë marsiAtë ditëKur shikimi më mbetiTek tiTash e njëmbëdhjetëpranveraNuk ta putha ballinE shtatin ti s'ma mbuloveMe gishtërinjNë shtratin e lumturisëTani fle kujtimiE një mall më djeg, më djegPër kullën që s'është mëNdoshta këtë festëKënga e dhembjesDo të pushojë së kënduariQë tash e sa stinëT'i ka venitur lulet ezemrësDo të kthehem krejt boshPa ëndrrat e jetësNë Marsin tjetërDo të takohemi sërishNënë, o mësuese e jetësNë muranën e qëndisurMe buqeta lulesh të kuqe

PËR TYMËSUESE

Sot je lot e krenariTi në sytë e miJe kujtimi i parëI të parës ditë në shkollëJe fjalë e ëmbël zemreE aromë e ngrohtë festeJe përrallë fatosashJe legjendëJe tregimJe vargu i poetitJe vetë vjershëtoriJe valë e detitJe emër i shkruar me arJe lule me vesë larëJe mësuese, je nënëN' dritare je hënëQë sjell dritë-dijeJe rreze diturieDritë që shemb mureE qetëson dhembjeEdhe hapin ku ti hedhAbetare mbjellAh, ky zë i ytiSa ëmbël që tingëllonDhe zogut në çerdheKëngët ia mësonFjala jote arYll i qiellit zjarrQë të shuhesh s'diRreze e dijës TI

PLAGË ZEMRE

O nënë, e dashura nënëTek pragu i portës m'pritAty te guri i vatrësSe malli më zhuritTë fle në shtratin timAty ku fle im bir IliriAi më i bukuri yllAi më i miriMë prit aty, më pritO nënë e shtrenjta imeTë të puthë me ledhatimeSe malli më ka marrëTë pi në gurrë pak ujëTë loz e të këndojVeç këtë mall ta shuajAh, këtë mall të zjarrtëQë m' djeg e më zhuritëNdaj më prit o nënë, mëpritFushës tok të dalimTok ta ngjitim malinNga faqja ta fshij lotinE n'zemër ta shuaj mallin

Fotogaleria

26 27

Arsimi nëpër botë

Çmimi “Mësuesi i Vitit” jepet nga viti 1952 në ShBA

Dymbëdhjetë vjet më parë, Shkollae Lartë “Zillah” në Uashington nukkishte klasa inxhinierike. Kurrikuli ishkencës kishte mbetur prapa, dhenxënësit duhej të shkonin jashtëkampus për të marrë mësimet eteknologjisë.Jeff Charbonneau, i cili u kthye nëqytetin e tij 11 vjet më parë për tëdhënë mësim në shkollën “Zillah”,ishte i vendosur që ta ndryshojë atë.Dhe ai e bëri. Tani kerkesa përregjistrimin e nxënësve në shkencaështë shumë i lartë, ndërsa shkollapret që të punësojë më shumëmësues për të përmbushur kërkesat.

Prandaj, në prill të vitit të kaluarpresidenti Barak Obama e nderuarJeff Charbonneau me çmimin“Mësues Kombëtar i Vitit 2013”.

Jeff jep mësime në kimi, fizikë, dheinxhinieri, dhe punon për të krijuararritje, mësime interaktive që indihmojnë fëmijët të binden se nëdrejtimin e shkencave, nxënësitduhet të zhyten në vështirësi medëshirë, e jo të ikin nga ato.Por, presidenti Obama tha se nukështë vetëm puna e tij në klasë që edallon Jeff-in. "Punën ai e filloi nënjë klub jashtë shkollës," thapresidenti Obama. "Ai sollipasionin e tij në shkollë, por dukendihmuar edhe shkolla të tjera.Duke iu falenderuar Jeff-it, qindrastudentë në të gjithë Uashingtonitani po marrin pjesë në konkursepër robotikë dhe po fitojnë përvojatë vlefshme inxhinierike”, theksoiai."Nuk ka asgjë që Jeff-i nuk do tëpërpiqet ta bëj për t'iu dhënënxënësve të tij arsimimin më të mirënë çdo aspekt", tha presidentiObama, ndërsa falenderoi Jeff-indhe mësuesit e tjerë për punën e tyre

të madhe dhe angazhimin për tërinjtë e Amerikës.Mësuesi Kombëtar i Vitit është njëçmim që iu ndahet mësuesveprofesionist në Shtetet e Bashkuaratë Amerikës. Programi filloi në vitin1952, si projekt nga Këshilli iZyrtarëve Shkollor të Shtetit(CCSSO), dhe ka për qëllim tëshpërblejë për përsosmëri nëmësimdhënie.Çdo vit , nominimet bëhen nganxënësit, drejtorët, mësuesit dheadministratorët. CV-të e tënominuarve verifikohen nga njëkomision përzgjedhës, i cilipërbëhet nga përfaqësues tëorganizatave më të mëdha tëarsimit. Pastaj, shqyrtohen tëdhënat për çdo kandidat dhezgjidhen katër finalistët. Fituesizgjidhet njëri nga këta katërfinalistë bazuar në biografinë e tyre,intervista dhe tetë ese, që ata janë tëobliguar t'i dorëzojnë.

Disa nga kriteret për nomimin përMësuesin e Vitit janë: aftësia për tëfrymëzuar fëmijët, të gëzojnërespektin e kolegëve, nxënësve dheprindërve, të jenë një anëtarë aktiv ikomunitetit, si dhe të tregojëaftësinë për të përmbushur detyrat emësimdhënies.Pas marrjes së çmimit, mësuesi ishpërblyer lirohet për një vit ngadetyra e tij si mësimdhënës për tëudhëtuar në vend dhe jashtë tij,duke shërbyer si zëdhënës dheavokat i profesionit të mësuesit. Nëndërkohë, shteti është i obliguar tëpaguajë pagën mujore në këtë vit,ndërsa shpenzimet e udhëtimevedhe angazhimeve të tij i paguanKëshilli i Zyrtarëve Shkollor tëShtetit.Ky çmim tradicional jepet çdo vitnë muajin prill nga presidenti iShBA-ve, ndërsa ceremoniazhvillohet në Kopshtin Rozë tëShtëpisë së Bardhë.

ngjarje në arsim që shënuan vitin 2013 • motivimi nga ana...

Documents