nie ma zdrowia bez zdrowia psychicznego
DESCRIPTION
SPECYFIKA PROBLEMÓW PSYCHICZNYCH PACJENTÓW W WIEKU STARSZYM DR N.MED. JUSTYNA PEŁKA-WYSIECKA Katedra i Klinika Psychiatrii PUM. NIE MA ZDROWIA BEZ ZDROWIA PSYCHICZNEGO. Cecha charakterystyczna zaburzeń psychicznych występujących w wieku podeszłym. przewaga problemów - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
SPECYFIKA SPECYFIKA PROBLEMÓW PROBLEMÓW
PSYCHICZNYCH PSYCHICZNYCH PACJENTÓW W WIEKU PACJENTÓW W WIEKU
STARSZYMSTARSZYM
DR N.MED. JUSTYNA PEŁKA-DR N.MED. JUSTYNA PEŁKA-WYSIECKAWYSIECKA
Katedra i Klinika Psychiatrii PUMKatedra i Klinika Psychiatrii PUM
NIE MA ZDROWIA BEZ NIE MA ZDROWIA BEZ ZDROWIA ZDROWIA
PSYCHICZNEGOPSYCHICZNEGO
Cecha charakterystyczna Cecha charakterystyczna zaburzeń psychicznych zaburzeń psychicznych występujących w wieku występujących w wieku
podeszłym podeszłym
przewaga problemów przewaga problemów
somatycznych i biologicznychsomatycznych i biologicznych
nad psychologicznymi.nad psychologicznymi.
U 80% ludzi po 65 r.ż. pojawia się U 80% ludzi po 65 r.ż. pojawia się
jedna lub więcej chorób jedna lub więcej chorób
somatycznych. somatycznych.
Najczęściej są to nadciśnienie, Najczęściej są to nadciśnienie,
zwyrodnienia kości i stawów, zwyrodnienia kości i stawów,
osteoporoza, zaćma, jaskra, osteoporoza, zaćma, jaskra,
nowotwory.nowotwory.
W ciągu ostatnich lat odnotowuje się znaczące W ciągu ostatnich lat odnotowuje się znaczące zmniejszeniezmniejszenie liczby chorób skracających długość liczby chorób skracających długość
życia życia np. np. liczba zgonów z powodu chorób naczyń mózgowych liczba zgonów z powodu chorób naczyń mózgowych
105.8105.8/100.000 w 1968r do /100.000 w 1968r do 56.456.4/100.000 w 1994r. /100.000 w 1994r.
częstość występowania krwotoków częstość występowania krwotoków wewnątrzmózgowych wewnątrzmózgowych 23.523.5/100.000 do /100.000 do 8.38.3/100.000, /100.000,
zakrzepy tętnic mózgowych zakrzepy tętnic mózgowych 30.230.2/100.000 do /100.000 do 6.16.1/100.000./100.000.
(Katzman, 1997). (Katzman, 1997).
Obciążające czynniki Obciążające czynniki psychologicznepsychologiczne
negatywny bilans życia, negatywny bilans życia,
izolacja społeczna, izolacja społeczna,
świadomość utraty pozycji społecznej, świadomość utraty pozycji społecznej,
obawy przed zubożeniem materialnymobawy przed zubożeniem materialnym
Problemy dotyczące procesu Problemy dotyczące procesu starzenia sięstarzenia się
Samotność, utraty bliskich Samotność, utraty bliskich Chroniczne choroby somatyczneChroniczne choroby somatyczne Spadek ogólnej odpornościSpadek ogólnej odporności Kumulacja wcześniejszych chorób, Kumulacja wcześniejszych chorób,
nałogów, urazównałogów, urazów Osłabienie funkcji wzroku i słuchuOsłabienie funkcji wzroku i słuchu
Granice zainteresowań Granice zainteresowań psychogeriatriipsychogeriatrii
Problemy psychiczne ludzi w wieku Problemy psychiczne ludzi w wieku podeszłym od 65. roku życia - podeszłym od 65. roku życia - rok rok przejścia na emeryturęprzejścia na emeryturę, a więc od roku , a więc od roku gwałtownej zmiany modelu życia gwałtownej zmiany modelu życia i konieczności przebudowy celów i konieczności przebudowy celów oraz dobrania adekwatnych do tych oraz dobrania adekwatnych do tych celów środków. celów środków.
Naturalne zmiany psychiki związane z Naturalne zmiany psychiki związane z wiekiem wiekiem
- zmniejszenie ilości zainteresowań- zmniejszenie ilości zainteresowań
- zasadniczość i sztywność poglądów - zasadniczość i sztywność poglądów
- lęk przed wszystkim nowym i zmianami - lęk przed wszystkim nowym i zmianami
- osłabienie kojarzenia - osłabienie kojarzenia
- zmiany wrażliwości uczuciowej, łatwe wzruszanie się - zmiany wrażliwości uczuciowej, łatwe wzruszanie się
- poczucie nieomylności (tzw. starcza mądrość) - poczucie nieomylności (tzw. starcza mądrość)
- skąpstwo - skąpstwo
Naturalne zmiany psychiki związane z Naturalne zmiany psychiki związane z wiekiem wiekiem
- zbieranie przedmiotów bezużytecznych - zbieranie przedmiotów bezużytecznych
- lekceważenie nowych czasów i młodego - lekceważenie nowych czasów i młodego
pokolenia pokolenia
- drażliwość - drażliwość
- skłonność do zamykania się w sobie - skłonność do zamykania się w sobie
- koncentracja na swoich dolegliwościach - koncentracja na swoich dolegliwościach
- poczucie niedopasowania i irytacji otaczającym - poczucie niedopasowania i irytacji otaczającym
światem.światem.
Problemy zdrowotne:Problemy zdrowotne: reakcje adaptacyjne reakcje adaptacyjne do nowych warunków do nowych warunków
życia życia reakcje dekompensacyjne reakcje dekompensacyjne u osób, które nie u osób, które nie
potrafią odnaleźć nowych celów w życiupotrafią odnaleźć nowych celów w życiu reakcje depresyjne i urojeniowe reakcje depresyjne i urojeniowe związane związane
z nieprawidłową interpretacją nowych sytuacji z nieprawidłową interpretacją nowych sytuacji życiowychżyciowych
narastająca niesprawność funkcji poznawczychnarastająca niesprawność funkcji poznawczych, , narastanie zaburzeń procesów fizjologicznych narastanie zaburzeń procesów fizjologicznych powodujących upośledzenie percepcji powodujących upośledzenie percepcji zmysłowej.zmysłowej.
Zaburzenia psychiczneZaburzenia psychiczne
dotyczą 12-22% populacji powyżej 65 rż.
Najczęstsze: otępienia,depresja,
zaburzenia nerwicowe, uzależnienia.
OTĘPIENIEOTĘPIENIE
występuje głównie u osób w podeszłym występuje głównie u osób w podeszłym wieku wieku
dotykadotyka 4-54-5% % osóbosób > 65 > 65 roku życiaroku życia
u ponad 40u ponad 40% % osóbosób > 80 > 80 roku życiaroku życia
u ok. u ok. 1100% % pacjentów jest chorobą pacjentów jest chorobą
odwracalnąodwracalną
10 sygnałów ostrzegawczych
1. zaburzenia pamięci utrudniające codzienne funkcjonowanie
2. trudności w wykonywaniu codziennych prac domowych
3. zaburzenia językowe
4. dezorientacja co do czasu i miejsca
5. kłopoty w ocenie
10 sygnałów ostrzegawczych cd.
6. zaburzenia myślenia abstrakcyjnego
7. gubienie rzeczy
8. zmienny nastrój
9. zmiany osobowościowe
10. utrata inicjatywy
Otępienie - objawyOtępienie - objawy
upośledzenie pamięci upośledzenie pamięci - rejestracji, - rejestracji, przechowywania i przypominania informacjiprzechowywania i przypominania informacji
upośledzenie zdolności myślenia i upośledzenie zdolności myślenia i rozumienia rozumienia oraz zmniejszenie wątków oraz zmniejszenie wątków myślowychmyślowych
upośledzenie funkcji wykonawczychupośledzenie funkcji wykonawczych obniżenie kontroli obniżenie kontroli nad emocjami, nad emocjami,
zachowaniem i motywacjązachowaniem i motywacją
do rozpoznania niezbędne utrzymywanie się do rozpoznania niezbędne utrzymywanie się objawów przez co najmniej 6 miesięcyobjawów przez co najmniej 6 miesięcy
OTĘPIENIE - przyczynyOTĘPIENIE - przyczynyChoroby zwyrodnieniowe mózgu
(choroba Alzheimera, Parkinsona, Picka, Huntingtona)
Nabyte choroby mózguNaczyniopochodne
Uszkodzenie pourazoweGuzy mózgu
Wodogłowie normotensyjneCh. Creuzfelda – Jakoba
Inne potencjalnie odwracalne ch. mózgumetaboliczne, toksyczne, w przebiegu infekcji
przewlekłej
Najczęstsze przyczyny Najczęstsze przyczyny otępieniaotępienia
Choroba Choroba AlzheimerAlzheimeraa 50-55% 50-55% Otępienie naczynioweOtępienie naczyniowe 20% 20% Mieszane 15%Mieszane 15% Otępienie pourazoweOtępienie pourazowe Otępienie w przebiegu alkoholizmuOtępienie w przebiegu alkoholizmu Choroba ParkinsonaChoroba Parkinsona Choroba HuntingtonaChoroba Huntingtona
Stopień zaawansowania klinicznego Stopień zaawansowania klinicznego otępieniaotępienia
wczesnewczesne – – utrata pamięci świeżej, zdolności do uczenia się i utrata pamięci świeżej, zdolności do uczenia się i zachowania nowych wiadomości,zachowania nowych wiadomości, problemy językowe – problemy językowe – szczególnie w znajdowaniu słów, wahania nastroju, szczególnie w znajdowaniu słów, wahania nastroju, zmiany osobowości, postepujące trudności w zmiany osobowości, postepujące trudności w codziennej aktywnościcodziennej aktywności
średnie – średnie – chory niezdolny do zapamiętania nowych chory niezdolny do zapamiętania nowych wiadomości, wymaga pomocy przy kąpieli, jedzeniu, wiadomości, wymaga pomocy przy kąpieli, jedzeniu, ubieraniu się, skłonny do wędrówek, drażliwy, wrogo ubieraniu się, skłonny do wędrówek, drażliwy, wrogo nastawiony, nie współpracuje, agresywny fizycznie, nastawiony, nie współpracuje, agresywny fizycznie, dezorientacja w miejscu i czasie, często omamy, dezorientacja w miejscu i czasie, często omamy, urojenia, zaburzenia nastrojuurojenia, zaburzenia nastroju..
zawansowanezawansowane – – niezdolność do chodzenia i wszelkich niezdolność do chodzenia i wszelkich codziennych czynności, nietrzymanie zwieraczy. codziennych czynności, nietrzymanie zwieraczy. Zupełna utrata pamięci. Niezdolni do połykania i Zupełna utrata pamięci. Niezdolni do połykania i jedzenia, ryzyko niedożywienia, aspiracyjnego jedzenia, ryzyko niedożywienia, aspiracyjnego zapalenia płuc, odleżyn. Często afazja, bulimia, apatia, zapalenia płuc, odleżyn. Często afazja, bulimia, apatia, rozhamowanie seksualne, krzyk.rozhamowanie seksualne, krzyk.
OTĘPIENIE CZOŁOWO - SKRONIOWEOTĘPIENIE CZOŁOWO - SKRONIOWE
Dawniej określane mianem zespołu Dawniej określane mianem zespołu PickaPicka,,
W obrazie klinicznym dominują W obrazie klinicznym dominują nasilone nasilone zmiany osobowości i kontaktów zmiany osobowości i kontaktów społecznychspołecznych..
Wyraźne są również: Wyraźne są również: utrata motywacji, utrata motywacji, rozhamowanie i zaburzenia koncentracji rozhamowanie i zaburzenia koncentracji uwagi, częste zachowania stereotypoweuwagi, częste zachowania stereotypowe..
U ok. 80% pacjentów stwierdza się utratę U ok. 80% pacjentów stwierdza się utratę zainteresowań; deficyty poznawcze zainteresowań; deficyty poznawcze dotyczą myślenia abstrakcyjnego, dotyczą myślenia abstrakcyjnego, planowania i umiejętności rozwiązywania planowania i umiejętności rozwiązywania problemów.problemów.
OTĘPIENIE Z CIAŁAMI LEWY’EGOOTĘPIENIE Z CIAŁAMI LEWY’EGO
Stanowi 12-28% otępieńStanowi 12-28% otępień Przebieg - szybszy niż w chorobie AlzheimeraPrzebieg - szybszy niż w chorobie Alzheimera Częściej chorują mężczyźni - M:K = 1,5:1Częściej chorują mężczyźni - M:K = 1,5:1 Objawy zespołu parkinsonowskiegoObjawy zespołu parkinsonowskiego Nawracające omamy wzrokowe - bardzo Nawracające omamy wzrokowe - bardzo
plastyczneplastyczne
Objawy dodatkowe:Objawy dodatkowe:
powtarzające się upadki, omdlenia, powtarzające się upadki, omdlenia, nadwrażliwość na neuroleptyki, przemijające nadwrażliwość na neuroleptyki, przemijające zaburzenia świadomości, usystematyzowane zaburzenia świadomości, usystematyzowane urojenia, omamy .urojenia, omamy .
CHOROBA PARKINSONACHOROBA PARKINSONA
Uszkodzenie neuronów dopaminergicznych Uszkodzenie neuronów dopaminergicznych układu nigrostriatalnego = przewaga układu układu nigrostriatalnego = przewaga układu cholinergicznegocholinergicznego
Objawy neurologiczne:Objawy neurologiczne: drżenie - rąk, głowy, tułowiadrżenie - rąk, głowy, tułowia wzrost napięcia mięśniowego, hipokinezjawzrost napięcia mięśniowego, hipokinezja chód drobnymi krokami, brak współruchówchód drobnymi krokami, brak współruchów zaburzenia mowy, zaburzenia pisma, mikrografiazaburzenia mowy, zaburzenia pisma, mikrografia akatyzjaakatyzja objawy wegetatywne (łojotok, ślinotok, potliwość)objawy wegetatywne (łojotok, ślinotok, potliwość)
CHOROBA PARKINSONACHOROBA PARKINSONA
ZABURZENIA PSYCHICZNE - OTĘPIENNE I ZABURZENIA PSYCHICZNE - OTĘPIENNE I CHARAKTEROLOGICZNECHARAKTEROLOGICZNE
Charakterystyczne: czyny impulsywne, Charakterystyczne: czyny impulsywne, duża drażliwość i nietrzymanie afektuduża drażliwość i nietrzymanie afektu
Często zaburzenia depresyjne i zespoły Często zaburzenia depresyjne i zespoły psychotyczne (zespoły urojeniowe i psychotyczne (zespoły urojeniowe i organiczne halucynozy)organiczne halucynozy)
Zaburzenia otępienne - o różnym stopniu Zaburzenia otępienne - o różnym stopniu nasilenianasilenia
Leczenie otępieńLeczenie otępień►Edukacja rodziny i grupy wsparciaEdukacja rodziny i grupy wsparcia►Ochrona pacjenta przed zabłądzeniemOchrona pacjenta przed zabłądzeniem►FarmakoterapiaFarmakoterapia: : leki nootropowe, leki nootropowe,
inhibitory acetylocholinoesterazy, inhibitory acetylocholinoesterazy, memantynamemantyna
►FarmakoterapiaFarmakoterapia towarzyszących zab. towarzyszących zab. psychotycznych/ lękowych/ pobudzeniapsychotycznych/ lękowych/ pobudzenia:: preferowane neuroleptyki atypowepreferowane neuroleptyki atypowe
►Leczenie towarzyszących zaburzeń Leczenie towarzyszących zaburzeń depresyjnychdepresyjnych
►Zaburzenia snu: higiena snuZaburzenia snu: higiena snu,, rytuały, rytuały, oszczędne używanie lekówoszczędne używanie leków
REAKCJA ŻAŁOBYREAKCJA ŻAŁOBY
faza alarmowafaza alarmowa (reakcja na stres, zaburzenia wegetatywne,(reakcja na stres, zaburzenia wegetatywne,
tachykardia)tachykardia)
faza odrętwieniafaza odrętwienia (faza emocjonalnego odizolowania)(faza emocjonalnego odizolowania)
faza tęsknotyfaza tęsknoty (refleksje dotyczące zmarłego, żal, cierpienie, (refleksje dotyczące zmarłego, żal, cierpienie,
także silny lęk) także silny lęk)
faza depresji i rozpaczyfaza depresji i rozpaczy (obniżony lub drażliwy nastrój, (obniżony lub drażliwy nastrój,
anhedonia, utrata apetytu) anhedonia, utrata apetytu)
faza powrotu do zdrowia i reorientacji faza powrotu do zdrowia i reorientacji (wraca apetyt, (wraca apetyt,
potrzeby seksualne, objawy somatyczne ustępują) potrzeby seksualne, objawy somatyczne ustępują)
REAKCJA ŻAŁOBYREAKCJA ŻAŁOBY
Prawidłowa reakcja żałoby trwa 6 miesięcy. Prawidłowa reakcja żałoby trwa 6 miesięcy.
OBJAWY:OBJAWY:Płacz, Płacz,
spadek masy ciała, spadek masy ciała, osłabienie popędu płciowego, osłabienie popędu płciowego,
odosobnienie, odosobnienie, bezsenność, bezsenność,
upośledzenie koncentracjiupośledzenie koncentracjibrak poczucia bezwartościowościbrak poczucia bezwartościowości
Pozytywne działanie kontaktów społecznychPozytywne działanie kontaktów społecznych
Depresja w chorobach Depresja w chorobach neurologicznychneurologicznych
częstość częstość występowaniawystępowania
Choroba ParkinsonaChoroba Parkinsona 20-60%20-60%
Udar mózguUdar mózgu 20-65%20-65%
PadaczkaPadaczka 11-22% (32%)11-22% (32%)
Stwardnienie rozsianeStwardnienie rozsiane 20-50%20-50%
Depresje w wieku Depresje w wieku podeszłympodeszłym
Zaburzenia afektywneZaburzenia afektywne
Depresje reaktywneDepresje reaktywne
Depresje w chorobach somatycznychDepresje w chorobach somatycznych
Depresje w chorobach OUNDepresje w chorobach OUN
Depresje jatrogenneDepresje jatrogenne
Cechy kliniczne depresji Cechy kliniczne depresji w wieku w wieku
podeszłympodeszłym
Przewlekłość przebieguPrzewlekłość przebiegu
Skargi na zaburzenia poznawczeSkargi na zaburzenia poznawcze
Obecność chorób somatycznych / OUNObecność chorób somatycznych / OUN
Specyfika obrazu klinicznego Specyfika obrazu klinicznego
TYPOWE POSTACIE DEPRESJI W TYPOWE POSTACIE DEPRESJI W WIEKU STARSZYMWIEKU STARSZYM
Postać z urojeniami i agitacjąPostać z urojeniami i agitacją
polega na pobudzeniu ruchowym i polega na pobudzeniu ruchowym i lęku z lęku z wwspółistniejącymi urojeniami spółistniejącymi urojeniami
Postać apatyczno-abulicznPostać apatyczno-abulicznaa
kiedy przeważa utrata chęci i kiedy przeważa utrata chęci i zainteresowań oraz zwolnienie zainteresowań oraz zwolnienie zarówno szybkości myślenia jak i zarówno szybkości myślenia jak i aktywności ruchowej. aktywności ruchowej.
SAMOBÓJSTWO
Ryzyko samobójstwa w depresji u Ryzyko samobójstwa w depresji u osób starszych jest osób starszych jest dwa razy dwa razy
większe niż w depresji u osób w większe niż w depresji u osób w wieku produkcyjnym!wieku produkcyjnym!
Depresja wieku późnego musi być Depresja wieku późnego musi być leczona przez psychiatrę. leczona przez psychiatrę.
Są dwie podstawowe wiadomości na temat depresji
dobra – depresję można skutecznie leczyć
zła – istnieje wysokie ryzyko nawrotu depresji nieleczonej!!!
„„Leczenie długotrwałej Leczenie długotrwałej choroby przy pomocy choroby przy pomocy
krótkotrwałej kuracji trzeba krótkotrwałej kuracji trzeba określić jako błąd określić jako błąd
w sztuce lekarskiej”w sztuce lekarskiej”
Lancet 1992; 340; 700-701 – artykuł redakcyjny
Jak leczy się depresję wieku Jak leczy się depresję wieku
podeszłego?podeszłego?
Z powodu starzenia się wątroby i nerek Z powodu starzenia się wątroby i nerek
– narządów odpowiedzialnych za – narządów odpowiedzialnych za
usuwanie z organizmu leków używa się usuwanie z organizmu leków używa się
generalnie mniejszych dawek. Zwykle generalnie mniejszych dawek. Zwykle
jest to ½ dawki stosowanej u osób w jest to ½ dawki stosowanej u osób w
wieku produkcyjnym.wieku produkcyjnym.
BezsennośćBezsenność
definiujemy jako problemy z zaśnięciem definiujemy jako problemy z zaśnięciem
lub utrzymaniem snu, podczas więcej niż lub utrzymaniem snu, podczas więcej niż
3 nocy w ciągu tygodnia przez okres 3 nocy w ciągu tygodnia przez okres
dłuższy niż 1 miesiącdłuższy niż 1 miesiąc
Zaburzenia snu muszą przy tym prowadzić do Zaburzenia snu muszą przy tym prowadzić do pogorszenia funkcjonowania w czasie dniapogorszenia funkcjonowania w czasie dnia
36
Benzodiazepiny Benzodiazepiny
Działanie Zastosowanie kliniczne
Przeciwlękowe – ulga w niepokoju - Zaburzenia lękowe, fobie, ataki paniki
Nasenne – promocja snu - Bezsenność
Rozluźniające – rozluźnienie mięśni
- Napięcia mięśni, zaburzenia spastyczne
Przeciwdrgawkowe – eliminacja konwulsji
- Spazmy po zatruciu, niektóre formy epilepsji
Amnezja – eliminacja pamięci krótkoterminowej
- Przygotowanie do operacji i zabiegów chirurgicznych
37
Działania niepożądane Działania niepożądane benzodiazepinbenzodiazepin
Nadmierne uspokojenieNadmierne uspokojenie Senność, brak koncentracji, zła koordynacja, Senność, brak koncentracji, zła koordynacja,
słabość mięśni, splątaniesłabość mięśni, splątanie Działanie to jest bardziej dokuczliwe u ludzi Działanie to jest bardziej dokuczliwe u ludzi
starszych i może przyczyniać się do upadków starszych i może przyczyniać się do upadków
Zaburzenia pamięciZaburzenia pamięci Malejące zdolności poznawcze głównie z powodu Malejące zdolności poznawcze głównie z powodu
braku koncentracji i skupienia myślibraku koncentracji i skupienia myśli Defekt pamięci epizodycznej Defekt pamięci epizodycznej
Pacjent nie pamięta najświeższych wydarzeń, ich Pacjent nie pamięta najświeższych wydarzeń, ich kolejności czy okoliczności kolejności czy okoliczności
38
Działania niepożądane Działania niepożądane benzodiazepinbenzodiazepin
Paradoksalny efekt pobudzający Paradoksalny efekt pobudzający
DepresjaDepresja
Działania niepożądane u osób starszychDziałania niepożądane u osób starszych Splątanie, amnezja, zaburzenia Splątanie, amnezja, zaburzenia
równowagirównowagi „„Pseudodemencja” (niesłusznie Pseudodemencja” (niesłusznie
rozpoznawana jako AD)rozpoznawana jako AD)
TolerancjaTolerancja
Dziękuję za uwagęDziękuję za uwagę