Toch sprake van keuzebeperking?

Natuurlijk leidt nudging wel tot een zekere mate van de keuze-beperking, maar in strikte zin blijft deze vrij, aangezien alleopties mogelijk blijven. Het is goed te bedenken dat dit bezwaarniet uniek is voor nudging, maar ook voor andere beınvloe-dingsinstrumenten opgaat.8 Sterker, het is evident dat dit in-strument de keuzevrijheid juist veel minder aantast dan wette-lijk dwang. Bij wettelijke dwang worden per definitie bepaaldekeuze-opties uitgesloten. In die zin lijkt nudging dus veel meerop voorlichting. Het verschil ten opzichte van voorlichting isechter dat een optie als het ware er wordt uitgelicht en een meernatuurlijke optie gemaakt, die je als je niet al te bewust over jekeuze nadenkt eerder zult kiezen.

Tot slot

De voordelen voor de volksgezondheid wegen echter ruim-schoots tegen de lichte keuzebeperking op. Voor de autonomievan mensen is de boodschap bovendien dubbel: weliswaar be-ınvloedt de overheid de keuze maar anders doet de commerciedit. Veel mensen zullen juist blij zijn als ze door hun omgevinggestimuleerd worden om hun gezondheidsdoelen te verwezen-lijken. Overheidsbeınvloeding van bovenaf kent natuurlijk welgrenzen en het is daarom belangrijk dat dit soort beınvloedingtransparant en bij voorkeur in samenspraak en met explicieteinstemming van de burgers die het betreft, plaatsvindt (zie in-leiding). Dit zou ook politici, die vaak schromen voor over-heidsbemoeienis met leefstijl, over de streep kunnen trekkenom op deze manier een gezondere levenswijze te bevorderen.

Literatuur

1. Thaler RH, Sunstein CR. Nudge: Improving decisions abouthealth, wealth, and happiness. Yale: Yale University Press,2008.

2. Maas J, Ridder A de, Voorneman I. Do distant foods decreaseintake? The effect of food accessibility on eating behaviour.Psychol Health (in press).

3. Tiemeijer WL, Thomas CA, Prast HM. (red). De menselijkebeslisser: over de psychologie van keuze en gedrag,Amsterdam: Amsterdam University Press, 2009.

4. Johnson EJ, Goldstein DG. Do defaults save lives? Science2003;302:1338-9.

5. Potters J, Prast H. Gedragseconomie in de praktijk. In: Tie-meijer WL, Thomas CA, Prast HM. (red). De menselijkebeslisser: over de psychologie van keuze en gedrag,Amsterdam: Amsterdam University Press, 2009, p 47-64.

6. Milkman KL, Rogers T en Bazerman MH. I’ll have the IceCream Soon and the Vegetables Later: A Study of OnlineGrocery Purchases and Order Lead Time. Marketing Letters2010:21;17-36.

7. Sociaal en Cultureel Planbureau. De sociale staat vanNederland 2009, Den Haag: SCP, 2009.

8. Faddegon KJ. Landelijk overgewichtbeleid gespiegeld aankennis uit de gedragswetenschappen. WRR-Webpublicatienr. 60, 2011.

CorrespondentieadresDr. Krispijn Faddegon, Wetenschappelijke Raad voor hetRegeringsbeleid (WRR), Postbus 20004, 2500 EA,Den Haag, e-mail: faddegon@wrr.nl

Nieuw vaccin, nieuwe keuzesLotte Asveld1

Autonomie is het maken van keuzes die overeenstemmen met jeeigen normen en waarden. In een wetenschappelijke samen-leving als de onze kan het moeilijk zijn om als leek een eigenkeuze te maken omdat je niet alle informatie kunt overzien; eenzeker mate van vertrouwen in experts is dus onontbeerlijk. Bijde introductie van het HPV-vaccin tegen baarmoederhalskankerwerd duidelijk hoe belangrijk dat vertrouwen in experts is voorhet maken van een autonome keuze.

Onmogelijke keuze

Tijdens een debat over het HPV-vaccin verklaart een bezorgdemoeder dat zij zich voor een onmogelijke keuze gesteld ziet:onmogelijk, omdat ze niet meer weet op welke informatie zemoet afgaan, die van de tegenstanders of van het RIVM dat decampagne voor de vaccinatie organiseerde. De campagne rondde HPV-vaccinatie is op dat moment al geen succes te noemen.Slechts iets meer dan de helft van de opgeroepen meisjes is hun

prik komen halen. Bij veel meisjes en hun moeders lijkt twijfel tezijn ontstaan over de veiligheid en de doelmatigheid van hetvaccin.

Wat is nodig voor vertrouwen?

Het maken van een keuze ten aanzien van een nieuwe techno-logie vergt vertrouwen in experts. Normaal gesproken vertrou-wen we erop dat de ons omringende technologieen in orde zijn.De bestaande vaccinatieprogramma’s kennen een hoge op-komstgraad. De meeste mensen denken niet diepgravend naover het gebruik van die vaccins, maar vertrouwen erop dat hetgoed zit. De betreffende vaccins worden immers al jaren ge-bruikt.

De introductie van het HPV-vaccin dwingt beoogde gebrui-kers echter tot een actieve keuze. Zij worden geconfronteerdmet een nieuw vaccin dat zijn heil nog niet bewezen heeft. Hoebesluit je als individu zonder relevante wetenschappelijke op-leiding of een nieuw vaccin goed is voor jou? Je kunt de weten-schappelijke risico’s en baten als leek niet overzien, dus je be-

Spectrum

1 Rathenau Instituut, Den Haag

tsg jaargang 89 / 2011 nummer 5 spectrum - pagina 249 / www.tsg.bsl.nl

langrijkste aanknopingspunt zijn de aanbevelingen van experts.Je besteedt het beoordelen van de wetenschappelijke kennisomtrent een vaccin als het ware uit. De experts aan wie je diebeoordeling uitbesteedt, moeten dan wel experts zijn die jevertrouwt.

Wat betekent vertrouwen in een dergelijk context? Je wiltweten of de beoordelingen van de vertrouwde informatiebron-nen op belangrijke punten overeenkomen met de beoordelingdie je zelf gemaakt zou hebben. Dat betekent twee dingen: je wildat de experts blijk geven van inzicht in de zaken die jij vanbelang acht. En je wilt er vanuit kunt gaan dat de ander geenmotieven heeft om jouw belang te schaden. Deze twee voor-waarden bleken in de campagne voor het HPV-vaccin niet aan-wezig.

Voorgesorteerde keuzes

Het RIVM, dat de campagne voor het vaccin organiseert, beroeptzich voornamelijk op wetenschappelijke onderbouwing. In hetbegin ademt de communicatie naar de doelgroep veel vertrou-wen in de wenselijkheid van het HPV-vaccin. Deze toon vanvanzelfsprekende wenselijkheid blijkt bij een groot deel van dedoelgroep verkeerd te vallen. In plaats van vertrouwen roept hetwantrouwen op. Alsof er geen eigen keuze meer mogelijk isomdat deze al is voorgesorteerd door het RIVM. De keuze voorvaccinatie blijkt voor velen helemaal niet zo vanzelfsprekend.Met een heel arsenaal aan Youtube-filmpjes, webpagina’s, boe-ken en media-optredens zaaien tegenstanders twijfel over hetvaccin. Het hele beoordelingsinstrumentarium dat de overheidin handen heeft: wetenschap en adviescommissies, is volgenstegenstanders onbetrouwbaar vanwege banden met de farma-ceutische industrie. Daarnaast is baarmoederhalskanker welis-waar een ernstige ziekte, maar niet van dezelfde maatschappijontwrichtende proporties als bijvoorbeeld polio. De baten vanvaccinatie tegen polio waren in ieder geval in het verleden in-zichtelijk, dat geldt in veel mindere mate voor het HPV-vaccin.De meeste mensen het HPV-virus bij zich dragen, zullen sowiesogeen kanker ontwikkelen. De baten van vaccinatie voor de volks-en individuele gezondheid zijn dus onzeker. Bovendien speelt

het solidariteitsargument bij HPV-vaccinatie minder dan bij an-dere inentingen. Bij andere vaccins geldt: hoe meer mensengevaccineerd zijn, des te groter de kans dat een ziekte helemaalniet meer voor zal komen in een populatie. Maar jongens wor-den niet ingeent tegen het HPV-virus omdat zij minder risicolopen om kanker te ontwikkelen. Zij kunnen het virus dus nogsteeds verspreiden. Door alleen meisjes in te enten verliest‘solidariteit’ aan kracht als argument om mee te doen. Daarmeeis de keuze voor of tegen het HPV-vaccin meer een individueleaangelegenheid geworden dan andere vaccins.

Betrouwbaarheid uitdragen

Dit informatieslagveld brengt de twijfelde puber en haar oudersin een lastig parket. Wie kunnen zij vertrouwen? Is het RIVM welzo onafhankelijk? En waar baseren de tegenstanders zich ei-genlijk op? In de complexe vraag naar de betrouwbaarheid vaneen vaccin lijken beoogde gebruikers helemaal op zichzelf aan-gewezen. Deze casus geeft aan dat de overheid en haar ad-viesorganen meer moeten doen om betrouwbaarheid uit testralen. Vertrouwen in experts is erg belangrijk voor het makenvan een autonome keuze, in dit geval over een nieuw vaccin.Deze experts moeten laten zien dat ze de overwegingen diespelen bij de beoogde gebruikers serieus nemen. Vertrouwenvergt van wetenschappelijk instituties als het RIVM het zicht-baar uitdragen van eigenschappen als onafhankelijkheid en hetvermogen tot zelfkritiek, zodat burgers zich op het instituutdurven te verlaten. Er moet bijvoorbeeld een heel goed systeemvan checks en balances zijn om de invloed van de farmaceuti-sche industrie te beperken. In de communicatie moet aandachtzijn voor de belevingswereld van de doelgroep. Gedegen we-tenschappelijke informatie is niet voldoende voorwaarde voorhet maken van autonome keuzes over technologie. Een relatievan vertrouwen met experts waarin het individu zich serieusgenomen voelt, telt zwaarder.

CorrespondentieadresDr. Lotte Asveld, Rathenau Instituut, Postbus 95366,2509 CJ Den Haag, e-mail: l.asveld@rathenau.nl

Just good enough public healthSuzanne Boomsma,1 Ruud Meij2

Empowerment wordt wel gezien als een nieuwe opdracht vanprofessionals in de public health. Wij plaatsen daarbij enkelekanttekeningen. Empowerment, waaronder het versterken vanautonomie, hoort bij een public health van schaarste. Echter inNederland gaat het niet om schaarste, maar om overvloed.Daarom stellen wij een nieuw begrip voor: dispowerment. Dis-powerment betekent ruimte toelaten voor vragen waarin ‘‘hetrecht doen aan de ander’’ centraal staat. Het is de grondslag

van ‘just good enough public health’. De public health profes-sional ondersteunt vooral het morele leerproces van de client,maar bewaakt tegelijk veel scherper dan nu de minimale on-dergrens, wanneer gezondheidsrechten van anderen geschon-den dreigen te worden. Public health doet minder en bereiktmeer.

Neem MirandaMiranda1 is een jonge Antilliaanse vrouw van 19 jaar. Zij is de

hoofdpersoon in de EO documentaire The boy is mine. Van dejeugd van Miranda word je niet vrolijk. Haar ouders waren niet in

Spectrum

1 Buurtzorg Nederland, Almelo2 Universiteit voor Humanistiek, Utrecht

tsg jaargang 89 / 2011 nummer 5 spectrum - pagina 250 / www.tsg.bsl.nl