Соѐл гэж юу вэ?

Соѐлын бүтэц, бүрдэл?

Соѐлын шинж, үүрэг

Соѐлын түвшин, хэлбэр

Үндэсний соѐлын онцлог

Дэлхийн соѐл иргэншилд Монголчуудын оруулсан хувь нэмэр

гэсэн багц мэдлэг чадварыг хамтран бүтээх юм.

Дэлхийн практикт соѐлын тухай 500 гаруй тодорхойлолт

байгаа нь соѐл өөрөө маш өргөн утга агуулга бүхий нийгмийн

үзэгдэл болохыг харуулж байна.Соѐлыг хамгийн өргөн утгаар

тодорхойлбол:

• Хүмүүс байгаль, нийгэм, өөртэйгөө харьцах байдал

• Хүний амьдрал үйл ажиллагааны эхлэл, явц, үр дүн

• Материаллаг ба оюун санааны үнэт зүйлсийн нийлбэр

гэж үзэж болно.

Эндээс дэлхий нийтээр түгээмэл хэрэглэгдэж байгаа соѐлын

тодорхойлолт гэвэл

Олон ургальч үзлийн үүднээс хандах нь

Баялгийг бүтээх явцад үйлдвэрлэлин үр дүнд бий болсон материаллаг юмс

биш тэдгээрийг бүтээж сайжруулсан арга технологи

юм

Оюуны баялгийг бүтээх явцыг улам боловсронгуй болгодог арга технологи

юм.

Хүн төрөлхтний бүтээж

хуримтлуулсан материаллаг ба

оюуны үнэт зүйлийн цогц, хүнийй

хөгжлийн хүрсэн түвшин

Бэлгэ тэмдэг Хэл МэдлэгИтгэл

үнэмшил

Шашин

шүтлэгХууль

Үнэлэлт

үнэлэмж

Ёс

суртахуун

1.Утгын ертөнц 1.Соѐлын

амин сүнс

1.Танин

мэдэхүйн

үр дүн

1.Аливаад

сэтгэл

зүрхээрээ

үнэнч байх

1.Итгэл

бишрэл

1.Нийтээр

дагаж

мөрдөх

дүрэм

журам

1.юуг сайн юуг

муу гэж үзэх

ойлголт

1.Зөв

буруу,сайн

муу,гэж

үнэлэгдэх

сайшаах

буруушаах

хэм

хэмжээ

2.Бүх харилцаа

тэмдэгээр

дамжина

2.Харилцааны

хэрэглүүр

2.Мэдлэг

бол хүч

2.Эрдэмтэд

өөрийнхөө

онолын үнэнд

итгэдэг

2.Сүм хийд 2.хэм

хэмжээг

сахиулах

арга

хэрэгсэл

2.Үнэн чбайх

нь эрхэм худал

ярих нь урвалт

2.Сайныг

дэмжих

саарыг

жигших

3.Мэдээлэлийг

удаан хадгалах

биет хэлбэр

3.Үндэстэн

угсаатныг

нэгтгэх,тусгаар

лах

3.Мэргэшс

эн үйл

ажиллагаа

ны үр дүн

3.Лам

хуврага

4.Сургаал

номлолыг

багтаасан

өргөн

хүрээтэй

оюуны үнэт

зүйл

X-2

• Оюуны соѐлын бүрдэл гэсэн багшийн хүснэгтэн мэдээллийг ашиглан соѐлын

бүтэц, бүрдлийг тодорхойлох “Мод бүтээх” дасгалыг ажиллуулж –Яагаад?

соѐлын бүрдэл болж байгааг жишээгээр тайлбарлан байр сууриа илэрхийлэх

ажлыг гүйцэтгэнэ.Энэхүү бүтээх модоо маш сайхан эерэг сэтгэлгээтэй бүтээгээрэй

гэдгийг зөвлөх байна.

Ìýäëýã Õýì õýìæýý Áýëãý òýìäýã

Итгэл ¿íýìøè

Øàøèí Íèéãìèéí

ø¿òëýã ¯íýëýìæ õÿíàëò

ѐñ ñóðòàõóóí

Õýë

Óòãà çîõèîë

Àëáàí

õýì õýìæýý

Î

Þ

Ó

Í

Û

Ñ

Î

Ё

Ë

Û

Í

Á

¯

Ð

Ä

Ý

Ë

Ямар дүрс

байна вэ?

БҮТЭЭЛЧ

АСУУДЛУУД

Бэлэг

тэмдгийг

тайлбарлан

уншихын

учир юу бэ?

Яагаад энэ

дүрсийг

сонгосон

учир нь

Харангуут

ямар

сэтгэгдэл

төрсөн бэ?

Ямар утга

илэрхийлж

байна вэ?

X-5

• “Блумын ба бүтээлч асуултуудыг” дэвшүүлэх замаар –Бэлгэ тэмдэг

яагаад

утгын ертөнц болдог талаар өөрийн байр сууриа илэрхийлэн бэлгэ

тэмдэгийн

дүрсийг унших мэдлэг чадварыг бүтээх юм.

Хувьсгалаас өмнөх үеийн ба өнөө үеийн Монголчуудын амьдарлын хэв

маягийн ялгаа ба өөрчлөлт

Олон зуун жилийн түүхтэй нүүдлийн соѐл иргэншил өнөөг хүртэл

хадгалагдаж байгаа

Хамраа юмуу? уруулаа цоолж гархи зүүж гоѐдог үндэстний соѐл хачин

сонин боловч, биеийн чимэглэл хэрэглэдэг нь бүх ард түмний соѐлын

нийтлэг юм гэсэн дээрх 3 тохиолдол дээр сурагчдыг ажлуулж соѐлын мөн

чанар шинжийг тодорхойлж болно.

Соѐлын өөрчлөгдөх

шинж

Соѐлын тогтвортой

хадгалагдах,өвлөгдөх

шинж

Соѐл хүний бүтээл

болохынхоо хувьд

дэлхийн улс түмэнд

нийтлэг адилхан

байдаг шинж

Динамик Статик Түгээмэл универсаль

X-6

Багшийн өгөгдөл хэрчмүүдийг үзүүлэн түүнийг ашиглаж соѐлын нийгмийн үүргийг

гинжин хэлхээсээр бүтээж өөрсдийн байр сууриа илэрхийлэх ажлыг гүйцэтгэнэ.

Õýð÷èì ¹1

Ñî¸ë áîë õ¿íèéã õ¿í áîëãîäîã. Áèå õ¿í íèéãýìøèõ òóñìàà èðãýí, íèéãìèéí ãèø¿¿í,

áèå õ¿í áîëíî. ªºðººð õýëáýë , ººðèéí àðä ò¿ìýí, íèéãìèéí á¿ëýã, õ¿í òºðºëõòíèé

õýë, áèëýã òýìäýã, ¿íýò ç¿éë, õýì õýìæýý, ¸ñ çàíøèë, óëàìæëàëûã ýçýìøäýã.

Õýð÷èì ¹2

Áèå õ¿íèé ñî¸ë èõýíõ òîõèîëäîëä á¿òýýë÷ àâü÷àñ ÷àäâàðûí õºãæèëò, îþóíû

÷àäàìæ, óðëàãèéí á¿òýýë îéëãîõ ÷àäâàð, òºðºëõ àá ãàäààä õýëèéã ýçýìøñýí

áàéäàë, íÿìáàé ÷àíàð, ýåëäýã õàðüöàà, ºíäºð ¸ñ ñóðòàõóóí ãýõ ìýò.

Õýð÷èì ¹3

Íýã øàøèíòàé íýã çàí çàíøèëòàé àðä ò¿ìýí íýã óëñ îðíóóä øàøèíû îëîí

òºðë¿¿äýä õóâààãääàã. Òóõàéëáàë: Ýíýòõýã óëñ

Õýð÷èì ¹4

Íèéãìèéí ¿éë ÿâöàä ¿íýò ç¿éë, ÷èí ýðìýëçëýë, çàí òºðõèéí õýì õýìæýý áà õ¿íèé

ººðèéí óõàìñðûí õýñýã áîëîí òºëºâøäºã. Òýäãýýð íü çàí òºðõèéã òºëºâø¿¿ëæ

çîõèöóóëæ áàéäàã.

Õýð÷èì ¹5

Ñî¸ë íü õ¿íèé çàí áàéäëûã ãýð á¿ë, ñóðãóóëü, ¿éëäâýðëýë, àõóéí õ¿ðýýíä

çîõèöóóëäàã. Ó÷èð íü òýðýýð çºâøººðºãäñºí áà õîðèãëîãäñîí ç¿éëñèéí òîãòîëöîîã

àãóóëæ áàéäàã.

Соёлын хүмүүжлийн

үүрэг

Соёлын боловсролын

үүрэг

Соёлын нэгтгэгч

үүрэг

Соёлын салгагч үүрэг

Соёлын зохицуулагч

үүрэг

X-8

- Даяаршиж буй дэлхий ертөнцөд соѐлын 3 түвшин үйлчилдэг юм.

Үүнийг тойрог үзүүлэнгээр үзүүлбэл:

X-11

• ОУын соѐл бол үндэсний хил хязгаараас давж ОУ-ын шинж чанартай гар

утас, интернэт гэх мэт мэдээлэл харилцаа холбооны технологийн ачаар

дэлхийн интернационалч соѐл бүрэлдэн эрчимжиж байна.

• Нэг үндэстний иргэдийн нийгмийн хүртээл болсон итгэл үнэмшил, зан

жаншлын нийлбэр бөгөөд дахин давтагдашгүй өвөрмөц онцлогтой соѐлыг

үндэсний соѐл гэнэ.

• Нийгэм нь үндэстний, хүн амын, мэргэжлийн гэсэн бүлгүүдэд

хуваагдана.Тэдгээр нь өөрсдийн соѐлыг бүрдүүлдэг.Үүнийг дагуул соѐл

гэнэ.

Үндэсний соѐлыг хэн бүтээж байна вэ?

Ямар түвшний соѐл байна вэ? гэдгээс нь хамаарч

• Элитийн соѐл

• Ардын соѐл

• Нийтийн соѐл

гэсэн 3 хэлбэр,зонхилох соѐл, сөрөг соѐл гэсэн 2 төрөлд

хуваадаг байна.

Ийнхүү -багшийн хэрэглэгдэхүүн зургуудыг үзүүлж соѐлын

хэлбэрүүдийг тодорхойлон яагаад гэсэн асуултанд хариулах

үндэслэгээ нотолгоо гарган үзэл бодлоо илэрхийлж болно.

мөн дээрх соёлын хэлбэр, төрөл тус бүрт багтах жишээг тоочиннэрлэж болно.

Элитийн соѐл Ардын соѐл Нийтийн соѐл

. . .

. . .

. . .

Төсөлт хичээлийг дараах үе шат, удирдамжын дагуу

гүйцэтгэж болох юм.

• Материалаа цуглуулах

• Боловсруулалт хийж төлөвлөх

• Энгийн аргуудыг ашиглан анхдагч судалгаа хийх

• Бүтээлийн сангаа бүрдүүлэх

• Бүтээлээ хамгаалах

• Хэлэлцүүлэгт оруулах

Àëòàí ñî¸ìáî áèчèã 1686 îí Ñî¸ìáî ¿ñýã ĺðâºëæèí áèчèã 1687 îí

Бичгийн соѐлд оруулсан хувь нэмэр

Òîä áèчèã XVII –çóóí

Бичгийн соѐлд оруулсан хувь нэмэр

ĺðâºëæèí ýâõìýë Óãàëçàí ýâõìýë Ìîíãîëûí áèчèã ¿ñýã áàäàð òóãàé

Бичгийн соѐлд оруулсан хувь нэмэр

I. Á¿òöèéí ºìíºõ ò¿âøíèé äààëãàâàð

• “Ñî¸ë” õýìýýõ îéëãîëòîíä àëü íü áàãòàõã¿é âý?

À. Îäîò òýíãýð B. Øàøèí

C. ѐñ ñóðòàõóóí D. Óðëàã

II. Ýíãèéí ìýäëýãèéí ò¿âøèíä

• Ýëèòèéí ñî¸ëûã õýðýãëýã÷èäýä àëü íü õàìààðàõã¿é âý?

À. Òåàòð ñóäëàà÷ B. Çóðàà÷

C. Õºãæìèéí çîõèîë÷ D. Õººìèé÷èä

III. Íèéëìýë ò¿âøèíä

Ñî¸ëûí õýëáýð¿¿äèéã çºâ òîõèðóóë

•Çîíõèëîx ñî¸ë

•Äàãóóë ñî¸ë

•Ñºðºã ñî¸ë

À. Íèéãìèéí òîäîðõîé á¿ëãéèí ¿íýëýìæýýð

áèé áîëñîí ñî¸ë

B. Íèéãìèéí ãèø¿¿äèéí îëîíõèéí õ¿ëýýí

çºâøººðñºí ¿íýëýìæ, èòãýë ¿íýìøèë, óëàìæëàë,

çàí çàíøèë

Ñ. Çîíõèëîx ñî¸ëòîé çºðчèëäºæ áàéäàã ñî¸ë

IV. Óчèð øàëòãààíò ò¿âøèí

• Ǻâ äàðààëàëä îðóóëæ ºã¿¿ëáýð çîõèî

Õóâèðч ¿¿íèéã áóþó áîë ñî¸ëûí ñî¸ë äèíàìèê ÿìàãò íýðëýíý ãýæ

ººðчëºëò õºãæäºã ººðчëºãääºã øèíýчëýãäýæ

V. Õèéñâýð ò¿âøèíä

5. “Ýðõýì áèå õýâðýã áîëîâч ýíý íýð ìºíõ, Ñàðóóë óõààíààñ èë¿¿ ñàéí

íºõºð áàéäàãã¿é õýìýýõ íóóö òîâчîîíû ¿ãèéã áè õýëýõ äóðòàé” ýíý íü

ñî¸ëûí ¿íäñýí ýëåìåíò¿¿äèéí àëèíû øèíæèéã èë¿¿ èõ èëýðõèéëñýí áàéíà

âý?

À. ѐñ çàíøèë B. Çàí ¿éë

C. ¯íýò чàíàð C. Áэлгэ òýìäýã

• Дэлхийн шинжлэх ухааны нээлтэд бүртгэгдсэн Монгол

эрдэмтдийн хийсэн 7 нээлтийг олж мэдэх

.........................

..........................

..........................

..........................

..........................

..........................

..........................

•Зураг унших аргачлалд суралцах

-Хэдий үеийнямар нэртэй зураг вэ?

- Дээрх зургууд яагаад сонгодог ба элит соѐл болдог вэ?

- Зураач сонгодог зургаар ямар үзэл санаа илэрхийлсэн вэ?

- Зургийн агуулгыг өөрийн үзэл бодлоор тодорхойлох

•Танай ангийн хүүхдүүдийн хамгийн түгээмэл хэрэглэдэг эерэг сөрөг

үгсийг хүснэгтээр жагсаан бичиж ярианы соѐлоо дээшлүүлэхэд чиний

хувь нэмэр гэсэн бяцхан зөвлөгөө бэлтгэнэ үү.

Эерэг Сөрөг