BOMffiLEN

NfuflorosVrettahsw

@N

i

FAs610.87isb

5" 983

iilil|uillil[illluu|uilriili BORANIAGTLTN

NikifbrosVrettakos

?€ro$

QAGDA$ KLASIKLER Dizisi

Bu kitap, tgBB yrlmda Istanbul'da OZAL Basrmevi,Ddedizilmig ve basrlmrgtrr. (Tel: 5206058)

BORAI\IAGTLtrN

I{ikiforosVettakosROMAN

Yunanca ashndanqeviren:

PANAYOT ABACI

CAN YAYINLARI LTD. STi.Ankara Caddesi 40. kat z, Ca$alo$lu, Istanbul

Telefon: 528 61 13

, $"l"dt) ,s\r.lrlfdl

Ozgun lttltTo Agrirni ko i Ktttr'litrl;t

l/\

[}1115?S

Bu kitabrn Ttirkiye'de yayrn haklarr' Nikiforos Vrettakos'-

tan Can Yaylnlan'nca satrn atmmrgtr' (1983)

Yazann birkac siizLi

Bu kitabm ilk baskls?, 1945'te Uapr.L&. Kitap, 1942-

1943 Alman tggali srastnd,a tutulan notlara dngantlarakgazildt. Kitapta anlatilan tilrn olal1lar gergektir, ga-

$anm6tr. ittc ttrgimi.tlle Eaptt, btr giikiig dbnemufi gan-sfian kimr. notlarut kd,gda ddktilmesinden ilerige gide-medi. Bu tzotl.arut bir giirz geniden ele alnt,tp i$Ienmesi

EerekiEordu.Ya^Sanmtg olaglada duEgulanmalar, zamanl,o' igi-

rnizde, dodru bir bigr.mde bdliimlentr ue scrnat igfu ga-rarh, eloerigli duruma gelir. Metnin ieerdidi anilartnetki,sinden bugiineciek kurtulnma&inndan, ortu geniden

ele almak zorunds, kaldtm. $unu da beli'rtmek 'isterimkt, Alman t"Sgali srastndnki bir gandan korku, bir tr1an-

dan aiditlik ortarnutda geglrmtg olduium ruhsal buna'Inn sanata ddnilEemezdi.

Ve Euna suptacltm: Oladaniistii biiEiik ue det'indenetki,IeEici cogkular, sanatscl Earahcth,it olumsuz'yiln'de etkilemektedir. 0 korkung sctoagln bitiminden yirmiUtl gegti. Bw ara.da" Astam De sa.ndt iizerine dii7iiniilme-si, gereken konu ue sorazlar kugkusuz biilliik dlQiide eo'galdt.

NiKiFOROS VRETTAKOS{r96s }

sinilrci ndiliu

Uzun bir mutsuzluk dijnemi sezinler gibiyim. En soyluAvrupa ulusiannrn, yiizyrllar boyu giizyaqr diikecekleribir tarihle agryorum bu parantezi.

1941

Yazilarrmla, bugiin, kendimi iine siirmekten utangduyuyorum. Ne ki bu elyazrlannrn ayrl bir tinemi yok-tur; agrklayacaklanm drgrnda. Bu davranrgrm -tiimyazdrklarrm- a{layarak yastrirnr rslatan bir gocuSundawanrgmdan farksrz. Samyorum, tiim insanlarln veiizellikle diinya adaletine yiirekten inanan gocuklarlaozanlann hakkrdrr bu.

Atina, Komninon sokair, 27 Araltk.Ortahk daha aydrnlanmadr. Kalkryor, elimle ka-

ranh$r yokluyorum.<<Yurdumun mutsuz da$larr!>Geriye diintip yatafrmrn kenarrna oturuyorum. Yii-

ztlmii avuglarlmln igine ahyor, her yiinti agft bir giik-yiiziinde, eringle soluk alan bu gtizel ve gtirkemli da[-lan dtigltiyorum. Ve sonra, onlara rgrk veren gtinegi,onlarr tepeden trnafa yrkayrp tasasrzhk ve yalmzhk-larr iginde prnl prrl eden ya$muru dtisiini.iyorum. An-cak, gok klsa stirtiyor bu diigler. Zaman darh$r, ger-qekler, onlan da uzaklaqtrrryor. Siliniyor daElarrn gii-riiniimii. Gergek, kara bir gergi gibi giriyor aramrza.

Yeniden kalkryor, rsrEr yakryorum. Gtikyiizii bu-lutlarla kaph, karanhk erken bastr bu akgam. Duvar-

da asih tiniformama bakryorum rsrarla; bir de$igiklikolmamasrna kargrn. iki adrm atryorum. Odanrn orta-srnda, ayakta duruyorum. Bagrmr e$iyor, yere bali:ryo-rum. Bir geyler sezmek, bir $eyler duymak gabasrn-

dayrm. Yurdumun kilisesinden sesler geliyor kulaStma.

Ve bir kuzu gibi knEtm'a gtitiirdiiler seni'...

l0

Arnavutluk cephesinden getirdiSim biitiin notlanmryaktrm bu sabah. Bilinmesinde yarar var; ben de, ken-dimi savaqrn iginde buldum, bunu yadrrglyorum oysa;savagtan iirktii$timden deSil, gocuklu[umdan beri on-dan iSrendi$imden ve igimde, kalbime gewilmig kor-kung bir silah duydufumdan: Sorumluluk. Bugi.in, not-larrmr yakmamrn rredeni, son savaqtan iince buna ben-zer konulan igeren yaprtlarr okumam, Romain Rolland,Barbusse, Dorzales, Remarque gibi yazarlarrn kimiolaSaniisti.i sayfalarrnl. Bunun drgrnda, akhn silahla-rrm daha da giiglendirmek gereSi i.izerinde iinemle dur-maya baqladrm; bir olanak bulunmasr, nasrl olur bi-lemem, bu silahlarrn daha verimli, daha etkili durumagetirilmesi, gergeK, iizentisiz, giir bir sesin, kiginin tize-rine do$ru gelip igine saplanmasr gibi iirnegin.

Algrlamak istediSim nedir, neyin derinligine ermek-tir amacrm, bilemiyorum. Gegen gi.in bir arkadagrm:<<,Sen oynatmtsstn,> dedi. <<Bak,>> dedim, <<uzun si.ire iin-ce, kendi kendime siiylediklerimi agrklarsam, anlar-.srn: Savaglarm stirdiiSi.i bir diinyada do$dum. Nasrlbaga grkanm?>> Kiitiiliik riizgAnmn, yiizyrllar boyunca,esmeye ba;lar baqlamaz ahp giitiirdtipti incilleri, kitap-lan, tiSretmenler:i, iirgiitleri algrlama qabasr, oynat-mak olmasa gerek... Anlamakta gtigltik gekti$im birgey de, kanmrn, ccakta yarr yannuq buldu$u birkagnotumu saklamasr. Bu ktigiiciik amyl ya gocuklar iqin

11

ya da kendisi igin saklamrg olabilir. <<Biiemem,> dedimona, <<tiim yazdrklanm, okuduklartm, iinem tagrmak-tan gok uzak geyler. Belki de sagma hepsi.> Ve giil-dtim. Yadrganacak, acr bir gtiliis.

<KiSinin ieine dek i$leyen o giir sesin, gaSrmudakiiilqtisi.iz kiitiili.iklere karqr ytikselmesi olasr mr, Anna?'.Seslerin yiikselmesi olasr mr bugiin? Olasr mr?.. Qo-

cuksun deme bana Anna. Hayrr, Anna, sesler bugiinyiikselemez.>>

$u tig not var qimdi iiniimde. Nedenini bilemivorum,yarl yanmrq tiimceleri okurken, karmaglk kimi duygu-lar dofuyor iqime. Notlarda tarih yok. Onulmaz acr do-

lu yaztlar. Yaralanmr siirekli agrk tutmak, kendi ya-

krnmalanmla beslenmek, duygularrmr okguyor anlagr-

ian.ilk yazryr okuyorum:<<D.M.'nin torbasrm aldrm, iginde ka(n)sryla ilgili

bir =seyler vardr. Karda siiriinerekten, d0gman (ate)Si

altrnda yok olmasrnr tinlemeye (gahsryorum). (Dedi)ki bana...>>

Bu de$il, olay bundan sonraki sayfada:<Otti iki kez biiztiiiip kasrldrktan sonra, kendiliSin-

den saS yanlna diindi.i kaldr. Boynu gerilmiq, baqrnr

arkaya dofru atmrqtr. Yanrna oturdum, bir direnmeiqtepisi doldu yiire$ime; ondan ayrrlmamak. Kendi ken-

dime konuguyor, nerede bulurum bu denli iyi bir dost,diyordum. Beni hosgtjrii iie dinleyen, yantmda giiven-le yatan, kimsesi olmayan (...) akrl almaz (...) bilin-medik nedenlerle (yaratrlmr$) bir gezegende...>>

Ategin bozduSu birkag siizciik dpha heceliyor, son-ra kendimden gegiyor, tiimiiyle karla kaph o giirkemlida$larr di.igiiniiyorum. Bu karlann altrnda kalan tilii-yii kamtlayan bir noktacrk... Giizlerimi yurnuyor, anl-larrmr silinmez krknak istiyorum. Notlanmr ahyor,parqa parga ediyorum ve sonra pencereyi aqrp, onlan

t2

rtizgArrn buyrufuna brakryorum. Riizgir kdfrt parga-lannr karanirprn iginde da$rtryor. Savagr yeren kitap-lar insanlarm biiytik sugunu vurguluyor; kiitiilti$ti, qa-muru. Bilmek, duymak istiyorum...

<Neyin var?>><<Brgaktan iSreniyorum, brgalr seviyorum...>><Ne dedin?>><<Drgardan,'Yetigin! Kurtarrn!' sesleri geliyor.>>Evet, neden savagrrlar? Savaqan tiim insanlar, ba-

ngtan yanadrr oysa. Do$aldrr ki, savagr da benimse-mezler. Daha do$rusu, kimse, savaqa atrlarak kendi-sini iginden grkrlmaz durumlara diisi.irmek istemez. Hiqkimse savagl, yagamaya ye$ tutmaz. Ne ki... Gergekte,kimlerdir savaganlar? Kugku yok, savaganlar ve iilen-ler, bir buyruEu yerine getirmek zorunda kalanlardrr.Oynadrklarr oyun, kendi oyunlarr de$il. Demek, biitiinnotlarrmr yakrgrm, doEru bir davramgtr. DeEiqik birqey yapmamda yarar olabilirdi. Bir kitap? Evet birkitap, ama ola$anrn drgrnda bir gey...

Diig mii giiriiyorsun, diyorum kendi kendime ve ba-grmr geriye geviriyor aynaya bakryorum.

<<Rengin sararmls,>> diyor Anna ve yandaki odayagegiyor.

Kalktrm, kapryr kapattrm, a$lamakh. Elim tokma-$rn iizerinde kaldr. Yiiriimeye baqladrm odanrn iginde,iki adrm attrm, Anna kapryr agtr, bagrm uzattt.

<cAnna, hava nasrl?>>

<<Ilulutlu, qok bulutlu...>><cSaat kag?>>

<<Geceyarrsr.>>

<Geceyarrsr,>> diye yineliyorum.<iyi geceler.><<iyi geceler.>>

Kapr yeniden kapamyor, ilerleyip pencerenin dnii-ne geliyorum. Drqarrsr karanhk, sanki evimizi kara

13

bir yas duvanyla gevirmigler. Uzaktan kuru silah ses'leri geliyor. Renkli di.isler gtiri.iyor gibiyim. insanlarrnbarig giinleri, evrenin iizgiirliiSii...

<iyi geceler.>>

t4 15

Sabaha dek uyuyamadrm. Gece bir ara kalktrm, kasa-badaki arkadagrm Dimitri M.'ye uzun bir mektup yaz-drm:

<Yagamnnla ilgili. ileriye diiniik t;ilm girigimlerimikesmig bulunugorum. Haoaga balcryorum, hangi gdnegidecefiimi kestiremigorum. Kryamet giiniiniin gelxp

Qataeafu duggusu uar igimde. Eoimtn iizerinde dolngtpduragor. Koparacafrt korkung giiriiltiigii sezinler gibi.-girn. iteri mi gitmek, geri mi diinmek dafiru olur, bi-Lemi.gorum. Ktgamet, insannt tepesinde sanki.. lstk!Beklenen 6tk, nerden gelecek dersin? D6artst gdzgdzii gdremegecek kadar karanltk. Son zamantlardaigicene stkmtglar Prometeu,s'un ba.jlnrznt. Yazt Uazar-laen kuglar gcbi solugontm. Ve ktsa siirelerle, birilerinibeklercesine, biitiin gece, battaniEeme sarth, pencere-den pencerege kogullorum. Arnatrutluk cephesznde, gaj-mil,run alhnda, geceleri tepeden tepege hagaletl,er gibi,kogugurken sarrh oldufiurn o eski gamuflu battanige'me.Yajmurun alkndn arkada7lartmnz hagaletleriyle kar-Sr,lagrdtm, Yanrnu aldtm o battantgegi, erasxro iizeri-m,i 6rtiip, bu hakstzltfu unutm.atnak igin. O geoe benancalc bir saat ndb'et tuttum. Okur gazar ol.dujumdan,sojuktan donarnn dtEe, astefrmen geldi, beni, igeri al-dr.. Yerim,e gelen nsker, giizgtllar boau bekleAecek. Don,bir kiltg gibi kalbini delmi.s. Sab,ah, ailcaiistii Aatar

bulmuSlar onu. Ne imemi oar sanki' bwrun... Yazmakisted.t'dr.m bu dedil. Ned:ir bizi bekleu'm, biz ne belcli''

aoruz, bi,lemiltrorum, Dtmttri. Yagmmmda' bu d'enli. uAq.

ntk kalmadtnt,. Dimd.ik diktli'Uorum, ba'ymt kaldttgo'rum. Vakit gi.tirmemetigim. Yeni' bagtan baslamak iste-ji aar lgimde. Eursne bagka gdzle balcttfirn noktaga

d.onmek. t|Uu$mak istigorum. Ne ki lc"ary durrnak is'tedi de aar igimde. Her giin, her saat, her an benli-

dimr Uiti.riUorum. Bilmediiim, bektemedidinx, anla ger'gekleSecedindew rle kugkw dugmaCtitm bu oladaniistiiotaElar kargtsmda kiigiiliigorum. Vurulmug gibtgim: Og'sa geuremdekilere tnantcun tamdz. IEzlik dolu znsana,

giizellide, uaga.ma... Ve aimdt tiim i.nanglartm, riizgd"rm, bo1tukta saaurdurtu afiag dallarmt andttgor. BirEabanrl gibiaim. Sodukkanlfuitmt' gitirmemek igin tiimgiiciimii harctEoru'm. Btr gabanil gr'br. kaqmak gerine,gzlgtn dantrantglart \nlemek oe gergeklefle giiz giizegelmek ces;aretini. gdsterebi'lmek. Boale mi dersin? BdE'

te mi? Yoksa buna neden olan benim gilkiimliili)kle-rim mt? Sen ne dersut? Bdul.e rni? Qeuremizdleki. tiimolaglarm bu denh, 6neml.i olmadtfrr'm Eazabilsen bona,

her gegi,n basit, bana korku aeren hsr geqi'n d[i€ ol-

dttfiutzu sijllteAebilsen... Ama bdEle bir Segi Eazabilmenolanalcstzmtg gi.bime gel,i'yor. Okudttklartmtz, duEduk-

Iartmzz, gordiikLerimiz, hep aEnt Seyler eiinkii. Qeure'mtzd,ekiler, hep agnr. gegler, Dimitri! Bezden saman

dolu kuktatarrnx$ gibi gtttyor insanlart kthQlar, Attru'pa katakombt dol,u, katakomblar martir2 dolu. Boiazlannn hagoanut kunt iqin degil dnadudum tiksi'rzti, ru'hun barbarca. aEaklar altma altnmast,, hngdutlarm kut-sal her yere yapttkl,art basktndt beni tedirgin eden.

1. Katahomb: Yeraltr gomtitltiBti.2. Martir: Kurban, gehit.

16

Daglanamryorum! Dagonam,ryorum! Ve trmntgorum kibenimle birlikte eorendeki, tiim giizelLikler de utangduguEor bu ngajzlamalardrnz... Kdr dajadan defri.l de,bugiinedek insan dige bildigilz, lru tnsa,n giiriiniim,iind,e-'la

aarah.klardan kagnaklatnn bu karanhklarda... $uanda, giiniin ilk tgtjr camlartma auruqar, ama kiitiibir diig gi)rdiidiim, penceregi a,Qa,r agTnaz d.t1arda ger-gek bir giinle karpr,la$acadtm inancuta hapilm.am ola-nalcstz. . .>>

fi

Giinden giine gevremdekiler iqin akrlalmaz bir g0rii-

niime giriyorum. Gerekli tinlemleri alarak ve silr srkarkama bakarak, yiiriiye yi.iri.iye kentin dr$rna q*trmtrugiin, azrcrk olsun iizgiir hava solumak igin' Afaehbir yamactn etefinde durdum. Samrrm iizgtir hava bul-rnanrn olanaAl yok. Sorun, insanlardan kurtulmak de-

Eil. Sorun, insanla birlikte, bu ktitti yazgrdan kurtui-mak. Oysa, yazgrdan sdz ederken gofu zaman kendi-rni driqiiniiyorum, acl qeken salt benmigim gibi. Buyazgrdan bir kurtulsam, diyorum.

T,iim hasaklar biiyle mi baqlarlar eylemlerine? Bi-lemiyorum. Kargr yamaqtaki a$aqlarr izlerken barrqtanyana olan her geyin benim gibi bilinqli olduEu kamsr-na kapihp giihytizi.iyle biit{inlegiverecekmigim gibi geli-yor igirnden. Evrende olageien bu tiksindirici seylerianlamalanm, duymalarmr sa$layacak acr tohumu on-

lar da iglerinde taqryor sanki. Ne ki evren tek. Hig kim-se evrenin drgrnda kalamaz" Qevreme son olarak hti-ziinle baktrm, sonra da arkamr dtindiim, hLrzh adrmlarlauzaklastrm, evrenin tutsak kamprna diinmek fizere.

<iyi geceler...>>

1B

Bu gece giiziime uyku girmedi. Ola$andrgr, bitmez ti.i-kenmez karanhk bir giirtiltii, srk srk pencereleri, kapr-lan sarstr durdu. Bir kalp atrSr gibi... Bulutlarla geienriizgAr de$ildi kugkusuz, pencereleri, kaprlan sarsan...Anna bir seyler sezinledi. Kalktr. Yanrma geldi, kula$r-ma eEildi:

<<Diisi.indtiklerin dofru... Ulkenir-r temelinde atangey, halkrn yiire$idir,>> decii.

Ortahk a$arrnca zorlu bir kasrrga, afaglan. dam-larl tiim kenti sarsmaya ba;ladi. Anna pencereyi tti-miiyle agtr, drgarrya sarktr, bana diindii.

<Prom,eteus diye adlandrrdrSrn,> dedi.Ve sonra pencereyi hrzla kapadr.<<Onlarla birlikte gidelim! Onlarla birlikte gidelim!>Giizyaglarrnr tutmak igin gaba harcryor. Merdiven-

leri yuvarlanrcaslna inerken, omuzlarrmn iizerinde ugu-suyor saglari. Ozgtirliik igin yiiriiyen tutsaklar. Koca-man, kara bir bayrak riizgdrda ilerliyor. Kenar ma-hallelerden inen ag insanlar yr$rnlar halinde kentinmerkezini karartryor. Giirkemli bir akarsu gibi... Selsel yollara taqan, kabaran, yiikselen. durgr"rnlaqan...iri iri agrlmrg giizler, so$ui<ta rqrl rqrl parrldayan diq-ler... Alan sanki buza kesmig. YoSun bir karanhk.Giikyiizti kapkar;r. Ne ki alan hrncahrnq dolu. Uzunboylu bir geng, kalabahktan ayrrhyor, bir tabureniniizerine grkryor, gii$e bakryor, iisttimiizdeki kurguni bu-

19

lutlara qiiyle bir goz atryor, <tinemli degil,> der gibikollarrnr salhyor. Kalabahfrn cogkun giisterileri, bu-luttan kimsenin korkmadr$r. anlamrnda. Genq adamrnsesi, havayr yrrtair ategten krh.giar gibi:

<,Kardellerim, isa'nm Eetfiden diingaga geligintmiijd"eligorum si.zlere! Dqha ot1. r,ki Ua$ud.s,. Amo bilge'ti,fii,gLe gaskma, geuiri.Eor zorbaLarx. Dihrya dzgiirliikC ephe sinr,tt' NI ar an'tg o zlat Hii, cr e s t' nd.e s ekr eter . Bu hiic'rede" i5gal altndaki tiim iilkelerin mmrangoz temsilci-leri uar; 1zgiir 'garxn'xn isketetini haztrlagatt rnsrflii'gozlnrm".. Yeni isa'ntn dedi$ine bakilrsa, kdtiirilminsan ola.maz! Ancak kdtiiriirn earen olur..- Bu isa'nmciippe giUfurilxp b.snknlars" odan olarak Eerlegtirilen6biir isa ite bir rlgisi uok. Ka.rdeslerim!.. Bu isa'nm daii.stii bay bizim gibi peri$a'n... O cla bizim gibi tutsalc!Bizim. sibi. aS!..

<<SS. ler onun da barakasun basrnt$lar, ;imdi eosizbarkstz ortaltkta dola7tgor. Giittdiizleri' hapishanede Ea'ttgor, geceleri kimi, zarurn Dortu cephesinde, kimi za-man Batr. cephesinde si.perler kaa.gor. Bize dfirettr'kleri'bizim insqntmtz. istekleri, btzim isteklerimiz. Zegtindafitna grkm6, actlarrntnt dile getirt'Uor, <<ilk Htri'sti'ganlar sizsiniz,>> digor oe $unlart eklzEor: <<Katakomb'-Iarda kollarnntzt testereule kesebili.rler, hapistnnelerdestnirlerr,mizi. kiitiiriim edebilirler. Gerek sogdaglar, ge'rekse zorbalw, kardegleriniz bile si.zleri. tahgi hagoan'Iann iiniine atabilirler. Frmlarda gakabitirl.er!.. Arna'inanctmzzt gitirirsek, tepemizde parddagan 9u giinegbizim. olamaz asla!..>>

Susuveriyor birden. Halk dehqet iginde, gagkm ba-kryor agrhp kapanan azgrna. Ne ki sesi qrkmryor birdaha. Son bir gabayla zarzor aqryor aflztnt, ama ga-

20

resiz, kapatryor. I(urgunlanmrg saS gakaSrndan krpkraliki kan seli siiziili.iyor agaSrya. Ayakta durmak igin di-reniyor, hild a$zrm agmaya gabahyor. Diiqecek gibioluyor. Son bir qabayla aSzr aralamyor. Tam di.igmek

iizereyken, halk birden atrhyor. Kendine do[ru uza-

nan ellerin iisttine iistiine yrkrhp kahy61.

<Giile giile kutsal iincii,>> diye mrrldamyor Anna,giizyaglanm giBnejzerek.

Korkung rqrklar altrnda bir kryamettir kopuyor.Ugiincti Reich'in ;,skerleri biitiin grkrg noktalarrnr tut-muglar. Ne ki halk, korku engelini agmrq dzgiirce yii-riiyor iistlerine. Makineli tiifeklerin takrtilan zavalhbir kiipefin gecede ulumasrm andrrryor. Sanki insan

seli, kapkara dalgalar halinde sokaklara akryor. Gerigekiliyor sanntnl uyandrnyor belki, oysa gekilmiyor'ilerliyor! ilerliyor! Kutsal iiltiyii, biitiin iiltileri, vara-lilan, kara bayra[r ve gtizelliSini kendi gtizelliEinin

iginde yitiren kutsal iinciini.in siizlerini de birlikte ta-gryarak. Ozgtirltrk savaglarrnr geride buakrp binlerceyrl iince yola qftmrg gibi trpkr. Bugi.inkii durak Sintag-ma alanl.

ZL

Bugiiir evime beklenmedik bir anda Dimitri geldi. Eli-mi srktr, yanaSrmdan iiPtii,

<<Her qey yolunda,>> dedi.<<Drgarrsr bir ugurum gibi. Riizgir iiniine geleni sii-

riikliiyor, uquruma itiyor, yok ediyor.>>

<<Yok oluyoruz cliyorsun, oysa evren kahyor. Demek

ki yok olmamrz boguna de$il.>Dimitri gtiliimsiiyor' Sona erecefi kuqkusuz sava-

grn bitiminden birkag yrl ilerisini yaqlyormus gibi giiniil

rahatligr iginde.<<lflurtseverler kayna5ryor,>> diyor. <<Bi.ittin halklar

bayrak aqm6. tsai;... Yiiz yi.izeyiz, gimdi, konuguyoruz-

Ne mutlu bize. l\Iilyonlarca insan birbirini giiremiyor

artrk. Biz, $u ana dek, qansh sayllrnz.>>

<<Iligbir geyden kugkulanmak istemem ama, Dimitri,bu karanhk nerden kaynaklamyor? Nedir iilei.isii bu ka-

ranhirn? Yeryiiztinde, yapaca$r kittiiltik nereye dek va-

rabitir? iste bu ytizden zaman zaman insamn kiittiriimolduEu kugkustt diiriiyor ieime" Tiim beynimdekilerinyarlm oldugu ku5kusu. Bir an geliyor, her geyi krrrpgegiren bu giiqleri biittin diinyanrn iizerine gerilmiq

ategten bir iirtii grbi giirtiyorum. Ozgtiitiik. Adalet, Ba-

rrg? Yoktur bu ,lenii sulanan bagka a[ag. Nerede gi-

gekleri'l Nerede uriinleri?>><<Bu stiylediklerine gerqekten inamyor musun Bak,

ben seni €iitiirmelze geldim, senin de beni giitiirrnen ko-

quluyla.>>

22

<Elilemiyorum Dimitri'.. Nedir inandrklarrm, nedir

inanmadrklarrm, bilemiyorum. Salt acrmr dile getirme-

ye gahgryorum. Sana yazmamr$ mrydrm bunlan? $im-ain n"tt ve iibiir adam, arkadagrn, bir zamanlar yakr-

mn olan. arkadagrn, iibiir adam, iiteki ben"' Aramrzdaki

iizdeSlik yok oldu gitti. Sevgi dolu' inanq dolu arkada-grn... DeBigik kisi.liEi olan bir insandrm'>>

<<Yiizyrllar boyunca sava$rn gergek anlamrnr kav-

rayamadtk. Kiginin mutsuziuSu yapaydrr' Haksrzhk kur-

,,ordrr, ama korkaktrr da. IIak, iginde' ya$amln ruhunu

tagr, bir vurugmada yenik d0Smesi, savagt yitirdi$ianlamrna gelmez. Bu biiyiik savagta da yengi, hig kuq-

kusuz" onun olacak ve bu yakrn gelecekte gergeklege-

cektir. Bu savagta yagamlarrm yitiren milyonlarca ki-

Ei, gelece$in temelini olugturmakta. Bu gok pahahya

pathyor biliyorum, ancak kargrhpr da olafaniistii dere-

cede de[erli.>><<lBuna kargr grkmak istemem. Sinirlerime egemen

oluyorum, inanmak igin gaba giisteriyorum' Ama, bA

o"i rru" igimde. YiireSimden yaralanmrg gibiyim' biribeni oyuna getirdi sanki.>

<<Milyonlarca insan Su anda iiltim kahm savasl ve-

riyor. Nisrl yitirirsin onlara olan inancrm? Kan seileriiginde yiizen bu insanlardan kugkulanmak ne biiytikgiinah. Bunlar seni aldatmrg olamazlar. Senin gibi sa-

vaggrlardr onlar. $u anda tiimiimiiz, onlar da, biz de,

ne tiicearrz, ne giftgiyiz, ne de diiSiiniir... Bir gegit as-

keriz, bir gegit havari. Bu ulus...>>

<<Ategler iginde yanan bir diinyada benim dramrm

ne dnem tagr bilemem. Ama insanrmrn - ulusumun dra-

tmdrr. Nasrl severim onu bilirsin...>>

<<Kugkusuz seversin. Ama, kurtulu;a olan inanctnlyitirdifini siiyiemekten de geri kalmryorsun, g0zya5r

dcikmekle yetiniyorsun. O1'sa onun verdiAi savag, tii-

23

miimiiztin savaqrdr. Gereksinmesi olmayan tek gey'

giizyaglanmrzdrr. Yazrk ki biz ona higbir qey veremiyo-

ruz; bunun drqrnda.>>

<Ne yapabilirim, Dimitri? Nasrl yardrmcr olabili-rim? Oltim korkutmuyor beni' Biliyorsun, ytizyrllardan

beri siiregelen bu eylemi, sonsuz yengi de$il' sonsuz

yenilgi giizlemekte.>>

<<Korkunu anhyorum. Bana yazdrklarln apagrk' Amaqevrendeki insanlara, drneSin bana' giivenle bakmangerek.>>

<Eilirsin, Dimitri, severim seni. Ama, iizerine gim-

qek diigmtiq bir a$ag gibiyim $u an. O korkung rqrk pat-

lamasurrn etkisi altrndayrm hAli, giizlerim kiir. Banabiraz zaman tant, ola ki kendime gelirinn. Ama bugiiru

inandramazstn beni, ben de kimseyi inandrramam. Bii-ttin bunlarrn yiizythmtzda olu;tu$u gergefini yok say-

mak olasr rm? Bu canavarlartn, Goethe'nin yurdundanyola erktrklannr? Kim daha giiglii? Hitler mi Beetho-

ven mi? Bu dtiqiinceleri agrklamama kimse engel ola-

rnaz. KiqiliSim iizerinde kugkuya diiSmek olanaksrz"

Ben, benim. Kendime iizgii bir savaq stirdtirtiyorum'Descartes'in gijriiqiin0 tersine qevirirsem derim ki:'Diigiiniiyorum, dyleyse sava$an kiqiyim.' Ama iyilifinegemenliiiine inanmamak da oianaksrz. Bir kiir ki'sinin'kendisini elinden tutup gtitilrene inanmasrna benzer birinang var bende. Budur yitirdi$im biiyiik mutluluk. Yiiz-yilrmrz insanlarrn, sonsuza dek varolacak insamn iilqtislioldu$u gtirligiinti benimseyemiyorum. Ve daha da tasahdiiqi.inceler var hafamrn iginde. Nedir dilsiince, din,qiir, miizik? Ve bu karanhk?>>

Bir an glzgdze sessizce bakrqryoruz. Dimitri, elin-

deki saate giiz atryor. Gecikti$ini siiylemeden, kaprya

do$ru yiiriiyor.<<Gidiyor musun Dimitri?>

24

Elimi srli:ryor. Tath giiliimsemesi birden bana dagegiyor. Kiigeden ayak sesleri geliyor kulaSrma, sonraodama dtiniiyor, kapryr kapatryorum.

YataSrmrn kenarrna oturuyorum, ellerim dizleri-min i.isti.inde keneElenmig. Yabamllar yaprcr olamaz, in-ceieyici, aragtrncr olamazlar. Boran bagladr mr, krya-met koptu mu ma$aralarrna kogarlar, aSag kovuklart-na gizlenirier diye di.igiiniiyorum. Ormandrr bende eksikolan. Dimitri beni giitiirmeye geldi, ben de onu giiti.i-recektim. Silah kullanmasrnl bilirim ve inim inim in-leyen halkrmr severim. Bu igkenceci diktatiirlerden iE-reniyorum. Ama brrakhm, gitti. Nedir amacrm? Neyisimgeliyorum? Onu gidip bulmam gerek. Giizlerimi birmendille baSlayrp, Dimitri'nin istedifi yiine gideceBim.<inamyor musun?>> diye soracak. <<Seni izliyorum,>> di-yecefim. <<Qafrmrzrn bu bunahmrnda, kurtulmam yada yok olmamrn ne iinemi var? Yiizyrhn bunahmr mr?Bilemem, Dimitri, higbir konuda kesin bir sey siiyleye-mem!..>

Yatmadan, gocuklann odasrna bakryorum. Ustle-ri s*r srlir iirti.ilii. Vargova geto'sundan birkag bin ki-lometre uzakta.

25

<<Boran!>>

Bir grfhk koparlyordum az daha'-oysa hicbir ola-

gun[Jtiltirl yoktu. Gece olmuq, o kadar' Kalkrvorum'

"ritt ;;tt""dan, gidip pencerevi kapatrvorum' Yiiziim

;*t;; yunrrvo"l vona telagh ayak sesleri duvar gi-

ilyil Klrtulmak igin koguqan insanlar"' Bafnqma-

ffi;; camlar gr"o,irvo"' <8oran!> DoEal"' Kulak ve-

,iyor"*, yok bir ;ey. Biittin Avrupa'dan duyulan ayak

,*i""i d"L"t, telagh, eringsiz' Ne ki camlar grcrrdamr-

yor. Iqi$r yakryorum. Lamba sallamyor gibi' inceier-

lurin"-uur.ivorum bir an. <<Deprem mi?> rsrEr siindi.irti-

;;; Giirmek istemil'orum !u. aenleyri' ilkvazadek""

b"liiir., an bir ri.izgAr esenedek'" Bulutlann daErlma-

,"i,= rr""""rn temizienmesine dek... Yarah ytireEimin

iyileqmesine dek... Ve insanlar"' Yaqam savasl veren

inrunfu", airr yarah insanlar"' Onlar da benim yiire-^gil.

,.Yttt"gim,> derken, igimdeki kanh gatrgmalann

ioptu-rrrt dilgiintiyorum' Kafamda yeni kurallar olu$-

*ut iir"r". Varolan kurallarrn gegersizliEi iiylesine bir

f."riniin" kamtlandl ki." inangla kugku' sevgiyie tik-

,irrti, yugu*la iiltim arasrnda giiliimseyerek ytiriiyo-

tt-. iqi*aeki ivirnserli$i yitirmemek.igin gaba harcr-

yoru*." Damarlarrml' ya$am 4."":n..9:Ydeye baElama-

;;;;i;*;"unt, ruhuntu dodavla biitiinlestirmek saba-

.*ouv'*.Nekibiitiingabalarrmrnbo;agidece[ikor-kusu var iqimde.

26

Saat sabahrn irgiinti galdt. Neler oluyor dersiniz gu

anda evrende? Kag ev atese verilmi$? <Pis Alman, go-

cuSun kolunu dizinde krrdrn, 'aqlm' dedi diye. Hay-van! Hayvan! Hayvanl>> Tek ayaSrm iizerinde durmakistiyorum, ayak defigtiriyorum, iki ayaStmr deniyo-rum, olmuyor, dengerni yitiriyorum. Ruhum g6vdeme,giivdem ruhuma tutunuyor. Kaprm birdenbire agtlsa,beni odanrn ortasrnda btiyle, krmrltrsrz, Rodin'in biryaprtr gibi bulacaklar.

27

Almaniann sabah margryla uyanlyorum' Kentin iize-

;;;;, bir zafer grflrfr gibi dolagan bu marsrn iginde

,,astf 'tir

closUuk Llubilit, diye diiliiniiyorum' Geqenler-

de biri siiyli.iyordu: Hayvanlar bile konugmak ve gar-

t i stivtemet yetenefini eide etmiqler' Almanlarln mar-

ii uuru" t<entin ufultusuna karlgryor' bazan uzaklasr-

ior gini. Kentin altrnr iistiine getirmisler' Damlar' riiz-

ia"ri ,orrrrrduEu tenteler gibi dalgalamyor sanki' Ku-

iaklanmr tikamak istiyorum' Ama yeterli mi ki? tsin-

t*""" auyguyu trkamak gerek' yoksa engelleyemezsin

;Gr;"t. birvutttn... Ne yapsan, ne etsen' duyarsrn' oy-

sa-tigiincti kattayrm... Bu ufultu, yeryiiziinden deEil de

giikytiziinden mi geliyor yoksa?"" Acele giyinip soka$a grkryorum' .Dimitri'ye rast-

hyorum f<aplOa. -Yanyana yiiriiyoruz' insan dalgasr bi-

"i uyn ytinlere savurur korkusuyla qoEu kez elele tu-

tuguyoruz. Yurtseverler, yurtseverler, yurtseverler!"

Vottu", yurtseverierden olusan seller gibi akryor' Ama

;;; ;" hainler, igbirlikgiler, sokak aralarrnda arahk-

Jrz siirdiirtiyorlar algakhklanm. <Nasrl olur,>> diyor

Dimitri, <oasil satar bunlar Ugiincii Reich'e tiirn bu

vrrtr"uu.t"ri?> Ne ki Almanlarca kulaklanna yerlegti-

iilen altrn antenlerle olanlan bir bir izliyorlar' <<Bu

f.iqi vu* siizciiEiinii siivledi, bu iizgilrliik dedi' bu ekmek

istedi.>>Sokaklar mahger yeri"' insanlar telaqh telaqh ko-

28

nnquyorlar. Nereden geliyorlar, nereye gidiyoriar? San-

ki bir kasrrgaya kaprlmrglar. Cankurtaranlarrn sinir bo-

zucu diidi.tkleri kalabalr$r daha da pani$e u$ratryor.<<Umut var!>><<Umut yok!>>

Gtiztimden yaq geliyor, kolumla silmek istiyorum,bu arada Dimitri yok oluyor yanrmdan. SaEa kosuyo-

rurn, sola koguyorum, arlyorutrn, kalabahk grkmazlara

clahyorum, hiqbir yerde gtiremiyorum. Sanki bir dam-

Ia su, diigmiiq, akmtlya kapilmrq, nehrin iqinde yok ol-

rnuq...Bulutlar giizda$rrerircesine kentin iepesinde asrh'

Karanhk bir orman gibi. Nedir deEiqen? Nedir kiikiikazrnan? Neclir sallanan? Bu ba$rrqmalar niye?>>

+,<<Ilerl I )>

<ileri ! >>

<iieri !>>

Gelecek aydmhktrr, kugkusuz. Ama Qu gelecefi birgiirebilsem... Bakur, topalhyor gibiyim. Bundan biiytikmutsuzluk olabiiir mi? Bu denli yoEun, olaAani.istii bii-yiik bir kalabah$rn iginde bulunrnak ve yalmz olmak.'Iopallayarak yiirilyolum. Aya$r krrrlan bir kurt gibi-yim. Ulumak geliyor igimden. Qocuklu$umun krg ge-

celerindeki kurtlarrn ulumalarrnr anrmsryorum. Umut-suz bafnqmalarrnrn htizi.inli.i giizelli{ini, hig unutmam.

<<Yunanh yurttaglar! Yunanhlar!.. Giinegteki leke-ler insanlann ruhlarmr etkiler, onlan sava$a siirtikler,derler. $unu akhnrzdan gtkarmayrn! Ugiincti Reich'inbir askerini dldiiren, giineqin bir lekesini yok eder.'.Yunanh yurtta;larl Yunanhlar!..>>

<<Sen misin bunu siiyleyen?>><<Evet, benim!><Sen?>>

<<Severim, nefret etti$im brgaSr.>

?.9

Evimin yolunu bulmaya gahgaraktan ytiriiyorum'

RiizgArla bir itigmedir gidiyor. Bir ara, uzaklarda, ka-

laba--lrErn arasmda, belli belirsiz, yatl saydam, arkada-

$rmm giilgesini giiri.ir gibi oluyorum' Ite kaka yiiriiyo-

*r'r*, votu agmak iqin grrprmyorum' Yararslz' Kalaba-

hk, kargrmda bir duvar...<<Dimitri!><<Dimitri!><Oimitri!>>

3031

Evimin giriginde, bir an dikiliyorum. Ellerim buz gibi.Sararmrg.

<<Baqka kimi giirdi.in?> diyor Anna.<<Samyorum, Amerikah zenciyi ve Sikuanah yok-

sulu.>>

<<Bagka?>>

<<Qok kalabahk vardr. Yedi yaglarrnda bir de Hintligocuk giirdi.im. Dedilim gibi, bu bir miting deEildi.Sanki yaqamsal kararlar almak iizere yaprlan bir top-lantr.>

<Nelerdi ahnan kararlar?>><Elarbarlar gitsin!>>

Baqrnr tiniine e$di- Yandaki odadan gegerken, san-ki kafasrna iyice yerlegtirmek istercesine, <<Elarbarlargitsin,>> diye mrnldanryordu.

Yalmz kaldrm. Ne evin iginde, ne drgarda grt yok.Duvardaki tabiolan indirmek, aynalan tirtmek, evdeduygularr okgayacak ne varsa, iisttine iirtii gekmek ge-

liyor igirnden. YalmzhErnu sonsuza dek giitiirmek. Acrgibi, iiliim gibi. Masaya oturuyor, yiiziimii avuglanmrnigine ahyorum. Krq giinlerinde yalnizhfa itilmiq, yur-dumun hendeklerinde uluyan garesiz kurtlar geiiyor ak-hma. Onlara aclyorum.

<<Ifurttaglarrm ! ..>>

Kimi de, kafamda karman gorman oluyor gece-

ler, birtirnek oluyor. Ama qafaklar. da karman gorman

oluyor. Qocukken sabahlarr uyandi$rmda gtirdtiEiim tan

aEartrsrnr yeniden giirebilecek miyim? O giil rengi-

ni ve <.gi.inaydiru> diye selArnlagan o agrkyiirekli insan-

larr... l'anrrm, insanlarn iqindeki derinlife eremedim"'

Eremedim, Tanrttn, eremedim' Gergeii sdyliiyorum'kucafrmda bir o$lakla eve dtinerken canlml alsaydrn

ke$ke.Kapt ne zamafr agildr, qocuSum ne zaman iqeri gir-

di, anlayamachm. Gittikten sonra, sesini duydum'

<<Babam a$liYor.'.>>

32

Odamda clofaclan artakalan iki Sey var; biri ruhum,

itbtirii de masamr siisleyen giqekler. Ruhumu, sanryo-

rum, gtinese ve yurdumun giikyiiziine borgluyum; gi-

gekleriyse Anna'ya. O denli zarif ve renkleri olaSan-

tistti giizel... Diig gibi gelivor. eigeklerin gergek oldu-

{una beni. inandrmalarrm istiyorum.<Orqarda, yeryiiztinde gigekler yagamlannr siirdii-

riiyorlar, iiyle mi?><<Bu ne biqim soru?>>

<<Qigekler yagamlanm si.irdiirtiyor mu?>>

Diindii baktr, kar$rhk verrnedi, elindeki tirgiiye Qe-

virdi ba;rnr.Alqak sesle konuguyoruz. Aldrfrmrz karartma ijn-

lemlerine kargrn, az rgrk yakryoruz. iki kisinin birbir-Ierini ancak giirebilecefi kadar.

<<Derhen tel iirgiiierini gegtik. Uzun siire karmmr-

zrn iizerinde si.iriincliik. Dbniigte, onlar igin, is igten geg-

misti. Ayak sesleri, ba$rrgmalar, silah sesleri duyuldu'

Dimitri'yle birlikte duvara tutuna tutuna karanhktagdriinmez olduk..'>>

Anna karqrhk vermeden dinliyor. Orgiisiinii topla-

dr, rgr$a baktr. Siiyleyeceklerimi bitirdim. Suskunluk,

kugku, korku, yeniden egemen oluyor. Kara ijrtimcekle-

rini yeniden iirtiyorlar duvardan duvara, giysiden giy-

siye, eqyadan esyaya. Yan kapah giiziimtin iiniinden,

33

,';.";:*:':.s'

kent gegiyor, bulutlanyla, iizerlerine sloganlar yazrl-mrg duvarlarryla, yolda bugiin gtirdiiEiim srtiistii uzan-mrS tiltisiiyle ve yamnda onu severcesine yalanan srs-

ka kedisiyle. Ama az sonra kentin giiriini.imti deEisive-riyor birden gdzlerimin iiniinde. Parmakhklar, dara$ag-larr, testereler, varhklarrnl kamtlarnak istercesine ayak-lannr siirtiyen iskeletler, bodrumlar, karanhklar, cehen-nem gr$hkiarr... Aldmdan biiyiik mezarhktaki selviler,canlairrveriyorlar, gerilere do$ru qekilip, rijzgdrn hrz.'

la agtr$r ana demir kaprdan grkryorlar birer birer, ardarda, yash, uzun, giirkemli, kentin anayollarrnda ge-zinmeye baqhyorlar. Bize do$ru geliyorlar. Komninonsokafina yaklagryorlar. Aya$a kalkryorum. Sivri uglarrbirer birer penceremin tiniinden geqiyor. Sanki bellibelirsiz eEilerek de saSdaki soldaki evleri selamhyor-Iar.

<iyi geceler.>>

<<iyi geceler.>>

Koltu$uma giikiiyorum yeniden. DaSlarrn dorukla-nnr rgrl rqrl aydrnlatan giineqi dii5i.iniiyorum. Ne olur-sunuz, 'gi.inaydrn' deyin bana! 'Giinaydrn' deyin... Ay-nr anda yaklagmakta olan boranla konugmaya koyu-luyorum. ASrr bir krgrn geldi$i duygusu var igimde.Bugtin gittim, siyah gemsiyemi onarttrm. Salt ya$muriqin de$il, daha yakrgrk alrr diye di.i9i.indii$timden. Birde geniq kenarh siyah gapka satrn aldrm, gi.inkii, gev-reye, ruhuma daha uyumlu diigeee$ine inandr$rmdan.$u anda iyice ammslyorum, sabahtan bu yana iig kezindirdim odamdaki renkli tablolarr, bu el yazrlarrnr,notlarrmr iig kez cebime koydum, grkardrm. Ve iig kez,eski piisk0 valizimi girige kadar giittirdtim. Anna'ntntelagrm anrmsryorum.

<<Nereye gidiyorsun? Unuttun mu? Drgarrya grka-mazsln.>>

Dizime dek gamura batarak yiiriiyor gibiyim. Ayak-

34

larrmr gamurdan grkarrrken kula$rma gelen ses, gece'de duyulan ses. Yiiziim, donmug yaSmur damlacrklany-la kaph. Zaman garkrm tek baqrma geviriyormusumgibi.

Anna iirgiisrinti dizleri tizerine koymug, di.igiiniiyor.<<Diisiin,>> diyorurn, <<bir avug Alman tiim ewene

egernen olmak istiyor. Geri kalanlar, onlartn yagamala-rrna izin verecekleri insanlar, onlartn artrklarryia siir-diirecekler yagamlarrnr.>>

Elini kaldrrryor, parma$lyla drqarryr gtisteriyor.<Duyuyor musun?>>

<<Neyi?>>

<<Umut.>>

<<Umut mu?>>

<<Bayralir cebinde tasryan...>>

$aqkrnhErmr g6riiyor.<<Afiz mrzrkasr galan qocuk gegiyor.>>

35

Gtinler gegtikge yagam' tam bir cehennem halini alt-

yor'<8ak,>> dedi, <<iki giin tince yukardaki sokakta aSrz

mrzrkasr qalan gocukla bu Qocuk aym qocuk mu bile-

miyorum. Oncekini iildiirmiiq oiabilirler' Ne ki aErz mr-

zrkasr hep aYm mtztka.>>

<Ne bekiiyoruz, neden uyumuyoruz hdlA?>>

<<Arkadia'mn glnar aSaglarrnda ipe gekilenleri rtiz-

gir sallryor gimdi... Bizim uyuyacak zamanlmrz var'ondan uyumuyoruz.>>

TedirginliEimiz gitgide artryor' Gizli oluklardan

akan suyun sesi geliyor kulaklarrmrza'<Yeter! Bitsin artrk bu savaq Tannm!>>

<<Yetigin! Yetiqin!>>Anna, diigtincelerine dalmrg, drqandan gelen ses-

ieri duyamryor. Bi.d"tt aya$a frrhyorum' Yeter artrk!

Dimitrilnin verdi$i tabancayr kaptrErm gibi pencereye

koguyor, pancurlarrn arasrndan drgarda olanlan seq-

meye gahgryorum. Anna belime sarilrp gekiyor beni'

<<Tanrr aqkrna!..>>

<<Anla beni. Giikviiziindeki de kulak asmryor bu

cinayetlere. Biz rre bekliyoruz?>><<Yapma, dedim!>>

<<Kargrki komgunun gocufunu iildiiriiyorlar' Anhyor

musun? Babasr 'hayr' dedi diye' gocufunu iildtiriiyor-lar. Olmaz Anna, bu kadar olmaz!>>

36

Tabanca, dolapta asrh eski damathk giysisinin ce-

bine konuyor yeniden. Yash, sallanryor perdeler'

<Ouymuyor musun kaz adrmlarrmn sesini? Buz gi-

bi yrhgmalannr gdrmedin mi?>>

<cSus artrk! Srzlanmaktan ne grkar ki, otur!>>

Koriclora grkryorum, askrdan qapkamr ahyor, dlgiin

rgrkta boq bog bakryorum. iki adrm atryorum, aynaya

do$ru. Oteki odaya gegiyorum. E$ilip gocuklann, yor-

ganrn drgrna grkmrq ellerini iipiiyorum usulcacrk. Ye-

niden d6niiyorum odaya. Ve gok uzun bir yoliuiuktandiinmiigqesine, bitkin, yeniden sandalyeye oturup dir-sekleritni dizlerime dayryor' yiiziimil avuglanmrn iqinegiimilyorum. Anna, kanapede oturmu;, Faust'tan Mai:-

garitan'rn sijzlerini okuyor mrnldanarak:

Bdgtecene giizet bir 'gabani lan,s aldum^

Ug glt uzaklara! Ug gxt uzakXar&!

.tl

Dinlendiricidir tiliim. Bir tanrrsal kutsamadn" Bu sa-

bah vardrm bu kamya, Dimitri'nin tutuklandrlrnr iiS-

rendiBim an. Ugtincii Reich onu kara trnaklarryla pen-

gelemig, ne yatabilecefi, ne de ayakta durabilece$i birhiiLcreye trkmrg. $u an, orada yurdumuzu temsil edi-yor, insanhEr temsil ediyor. Tam donanrmh olduEu hal-de boranr giiriir gijrmez giiklere ytikselen meleffi tem-sil ediyor.

<<Dememig miydim, Dimitri? Bu ri.izgAr...>Giin boyu gemsiyeyle ya$murun altrnda dolandtm

durdum; belirli bir amacrm olmaksurn. Sugu nedir,suqumuz nedir, biliyorum. Suglama apagrk, kesin. In-san olmak. Gerqek mi? Tel krrbag, deriye, etlere, ke'miklere inatla Qu soruyu yiineltecek:

<Gergek mi insan oldufiun, gergek mi?>Eoga gitmi$ soruqturma, bir gey ii$renememigler.

Arna blr seyler de duymuqlar. Ancak, kimse bilemi-yor ayi:rntilan. Sendeleyerek grkryorum merdivenleri,ne yapacaffrml trilemiyorum, huzursuzum. Eski anila-rrmrzr dtigiinerek oyalanryorum. Tasasrz gtinlerde eekil-mig resimler... Savagtan iince ba.na arma$an ettifi birkitabr ahyorum kitaphktan. ilk sayfasrna Andrd Che-nier'nin bir dizesini yazmr$:

GdzEa"5t. driksiin isterim iiliimiim'e qdem.

Artrk kugku yok, dile$i yerine gelecek. Bir masa-ya oturup biitiin iifke tiirlerini, biitiin isyanlarr kAErda

38

diikiiyorum. Ne dilersen dile benden Dimitri! Ytire[imseninle. Ti.im gizlerini dilediEince ona emanet edebilir-sin. Nereye gitsin istersin? Ne siiylesin istersin cellA-da? Tiim gardiyanlarr, tiim celldtlan, ti.im muhbirleribir araya topluyorum hayalimde... Bir Orfe gibi on-

larla konugtu[umu, onlarr yola getirdi[imi ve tiim Di.mitri'lerin dzgtirliiEe kavugmalannr saEladrBmr... Evimnerede? Ben de$il miyim iildiiriilen gocu[u giiren? AC-

hktan dlenleri gdttiren giip arabalarrnr gtiren? Dimitri'-yi tutuklamrslar, aQ.yattr gocuklanm bu gece, cellAt bii-ti.in kente egemen. OYleYse?..

O anda, kaprmn gekingence trklahlmasr, Orfe'ninhayvanlara yaptrfr konuqmayr andurr bigimde konug-

tu$um cellAtlarr, gardiyanlan, igkencecileri, darmada-

Ern ediyor. Ve ardrndan, dokunakh ama karamsar birses yiireiimin hop oturup hop kalkmasrna neden olu-yor.

<<lBulamadlk, higbir 5ey bulamadrk.>>

Dimitri'nin annesi kargrmda duruyor. Bugtine dekgiirdiifi.im belki de en korkung mutsuzluk. Yiizii mum-yayr andrran sarl maske gibi. Ama alnmda aqrk bir ta-rih var: 1942.

Drgarsr kararma$a yiiz tutmug. Pencereden vul:anrqrkta yiizlerimiz belli belirsiz segilebiliyor.

Dimitri'nin annesi, diz qiikmtig a$hyor; ellerimigtizyaqlarryla tslataraktan.

<cAnna rgrk! Iqrir yak Anna!>>

39

Giir:iiltti ve karanhk. Ne bagr var ne sonu' Yiire$im, oh-

yanusun ortastnda garesiz kalmrg bir sandal gibi' Diin-yaya gelmeseydim, ne ijnemi oiurdu bunun evren- iqin?

iltinv"Aun gdsiisiimirn de ijnemi olamayacafr aqrk' fn-

sanlar trigbir zaman bu kadar benzegmemiSterdir' Yal-

niz kuslata... Ya cla devinip duran ijnemsiz kumuliara""

Sokakt'a yiiriirken, go$u zaman siirii siirti giitiirulen

samklara yoi vermek igin kenara qekiliyorum' Teltirgiiyiiklii kamyonlar beni qifnemesin diye kaldrrrmlara ka-

eryntn*; tlaha diine kadar insanlarrn mutlulufu igin

iahqan bu kzrmyonlardan... Yeryiizti kurumug sanki, biriutam oL bile bulmak olasr defil mi artrk, diye mrrl-clanryorutn kcndi kendime'

Ilalkrmtn, zorbalara da agrkga kargr grkabilecedi

ortamrn bir gtin mutlaka olu;aca$r umuduna kavugma-

sr igin iince moral'i giiglenmeli... Ve bu her an gergek-

lesebilir. Homer'in qiirlerindekilerinden de biiytik olay-

larla yi.iz ytize geliyoruz srk srk. Her sabah ufuktanyiiksetren ve biitiin Yunanistan'r kaplayan gi.ineq gibi

trpkr insanr yiireklendiren, cogturan... Oylesine arl.-.Bu kasrrgaiun iqinde, bu yok oluq kaosunda, kafa'

mrn igi karmakangrk. Kendi kendime soruyorum: Kim,ne hakla, yasamm her noktasrnda igine dt[tii$imiiz bu

biiyiik aemazrn biittin grkrg vollanna YASAKTIR siiz-

ciiEiinii yerle;tirmig? Engellere kargryrm! AtrldrEr ver-

!t0

de hareketsiz yatan bir iilti deEilim ben! eevremdekibatakhEa saygt giistermem olanaksrz! Bu gasak'larauyamam, hayrr!... Kendime, Dimitri'ye, a4tz mrakasrgalan gocufa, adalete inancrm tam olmah. Bu biiyle oI-

mali!.. KiSisel ve evrensel yasalara giire, kiitiiliiEe kar-

$r yengi, sonsuz barrg bir diig olsa bile..- U$runa savag-

trsrmrz erdemin yerine ki.iliimiiztin kalacafrnr. bilsem bi-le! Ya varlm, ya da yokum!... Bir zamanlar iyiye olaninancrm sarsrlmrq olsa da, yi.ire$imdeki coqku iyinin varoldufunu giisteriyor, iyinin giig duruma diiqmesi yiire-

$imdeki cogkuyu kamgrhYor.

Bir bataEa diigmiig'gibiyim. Nasrl oldu da bata{aittiler beni, Tanrrm? Nasrl oldu da ruhumu eksik e6it-tim, nasrl aldatrldrm, neden ormanlarr brrakrp kenteindim, nasrl oldu da gergek kisiliEimden baska bir ki-

sili$e btirtinerek ortaya atrldrm? Nedir beni bir kugtan,bir yabamldan ayran pey? Gitmem gerek! Bir yolunubulup kagmak, geri dijnmek. Ne mutlu olmak ne de

unutmak igin, braktr$rm da$lara geri diinmek... Ger-geklegtirmeyi amagladrSrm tiim giriSirnlerin giictimtiagtr$rnr kabul etmek, ahnyazrmrn buyru$una boyun eg-

mek sanrnm en iyisi.Odalarr dola;ryorum, her zamanki gibi; ayaklarr-

mrn yere siirtiinmesinden grkan sesi dinleyerek, Arna-vutluk'ta yagamlannr yitirenlere Tann'dan rahmet midilesem? Neden siirekli diigi.imde onlar? Kimseciklerinlluiunmadrir o yerlerde igim ne? Patlamalardan sallan-trh bir gece, mermi r$rltrh bir gece. Kargrki mahalledesavag stiriiyor. Minotaorosl bii$tiri.iyor. Ve ben birdena[zrmn iginde buluverdim kendimi. Oldufum yerde du-rabilmem igin gaba giisteriyorum. Ben de savagmak zo-

rundaytm orada...

1. Minotavros: Hem Yunanistan'da bir dagn adr, hemmitolojide bir bo!a. (Cev.)

41

<Anna, gocuklar olmah... Qocuklar neden aEhyor

Anna? Sokakta neden kosusuyorlar biiyle? Ne oluyor?Ne var?>

<<Boran!><Eloran!>

4243

Dimitri'nin annesi geldi. Ete$inin altma saklayarakarkadagrmrn sildhlarrnr getirdi. Qok zaman gegmesinekargrn, kendisinden higbir haber alamadrk. Tutuklu bu-lunduSu yeri tifrenebildik ancak. Annesi gitmig, Yunan-h niibetgiye yalvarmrg ama iiyle bir dipgik yemig ki,yiiztistii yerde bulmug kendini. Tag diigemede ellelri yr-trlmrq, al kan iginde kalmrg. Ertesi giin gene gitmigkadrnca$rz. Scrgu yargrcrmn yanrnda, demigler ve hergiin ayru. kargilr[r vermigler.

<<Sorlulamyor.>>Son gitti$inde biri kula$rna frsrldamrq;<<Tasalanma line, isa da sorguya gekildi.>Diirt gtin cince, ortahk karanrken, kaprm gahnch.

<<Bir Alman askeri seni soruyor,>> dedi Anna. Ellerinigiifsiinde baglamigtr. <<Korkma,> dedim. Bunu stiyler-ken de ikimizi dtigiindiim. <d(orkma,>> dedim kendi ken-clime, <<bu yol.un yolcusuyuz. Qok az kigi bu karanhk or-mandan yeniden gi.in rgr$rna grkabilecek.>> Koridorugeetim, Alman'rn ciniine dikildim:

<<Benirn!>> dedim.<<Sen misin, sen o musun?>>Adrmr iki kez siiyledi; bir yanhqhk yapmamalc igin.

Diinyanrn herhangi bir noktasrna'iizgiirliik' sdzciifiiniiyazdrm kimbilir? Elimi kaldrrdrm, askrdaki siyah Sap-kamr aldrm.

<<Benim,>> dedim. <<Aradr{rmz kiqi benim.>>

Aknan askeri kargrhk vermedi, iizenle odanrn kapr-

srm kapadr. Davramslarrncla hig sertlik yoktu' Giizleri

de krvrlcrrn sagmryordu, tam tersine, serinkanhydi' Bir

ara, sa$ elinin parmaklanm, giydifi gocu$un koluna

sokar gibi oldu.Birden bir ses:<<Yunanh yurtseverler! Yunanir yurtseverler!>>

Ses, Sterafi tepesinden geliyor' Ne ki karqrhk vere-

bilecek durumum Yok 5u anda'<<Seni ve qocuklarrmrzr ilgilendiren geyler buniar

Anna,>> diye diigiiniiYorum.Almanrn, yalntz kalmamrzr istedi$ini sezinliyorum'

Anna'ya bakryorum. Sessizce yandaki odaya gegiyor'

Kapr Lapanrr kapanmaz, buruguk bir kASit grkanp uza-

tryor Alman. Olabikli$imce serinkanhlikla agryorum

t<iErOr. Okuyorum' Gtizlerimi kaldrip yiiziine bakrvo-

rum. Sonra hemen diintiyor, oturma odasrnrn kaprsrnr

agryorum. Elinden tutup gekiyorum'<<Geliniz.>>

Bir an direniyor. Gecikirim korkusu, ytiziinden bel-

li. Almamn getirdiBi not, Dimitri'den' Filan filan kiSiler, diyor, isbirlikgilerdir. Kimi konularda da bilgi is-

tiyor. $iiyle bitiriYor notunu:<Akhndan grkarma, bu Alman askerinin 5u davra-

nrgr iiliimle cezalandrnlrr.>Alman askeri bugiin iigiincii kez kaprmL vuruyor'

Dimitri'nin annesi, yandaki odada' Gelip askeri tipmek

istiyor. Bunun do$ru olmayaca$rm stiyliiyoruz'<<Bir cigara? Bir bardak su? Bir qey almayacak

mtsrntz?>>Hiqbir gey istemivor asker..Otyllktan da gekini-

yor. Ctittimiiivor. inamlacak gibi deBil bir Alman as-

kerinin giiliimsemesi.<<Qok iyisiniz, gok iyi. Ren biilgesinden misiniz?> de-

dirn.

M

<<[Iayrr, Prusya'danrm,> dedi.Ytizi.inii bir sis btirtidii sanki. Kendisine bir not ver-

clim. O da bir k6Ert pargasr istedi. Bir Seyler karahyor,bitirdikten sonra ingilizce mi Fransrzca mr yazdrSr an-

la$rlacak. KiErtpargasrnr geri veriyor, elimi srkryor,

uzun uzun giiziimtin igine bakryor. Bir Almana benze-

mez bigimde efilerek selimhyor ve gidiyor. Onu pen-

cereden izliyorum. Soka{rn kiiqesinde onu bagka birAlman askerinin bekledi$ini giiriivorum. Ktiqeden dii-

ntiyor, gtiriinmez oluyorlar. Verdifi kA$rtta gunlar ya-

zrhydr:<<Arkadaqrm, btt son geliSim. Bu akgam, ya da en

geg yarm sabah DoEu cephesine gidece$im. Tann, ar-

kadaqrmza yardrmcr olsun...>>

Ve altta pek de okunakh olmayan iki harf : J. R'

45

Saat on ikiyi galdr. iginde bulundufumuz karanhk ka-

os'un bir baglangrq noktasr olabilir mi bu? Sonsuz birgecenin geceyarrsmr kestirebilmek olasr mr? Saatin on

ikiyi vuruqu sanki ytizyrl stirdii' Bu karabasanda kAh

dahp kAh uyanrrken onikinci vurugu duymamam iiylesi-ne doEal ki... Gecelerin uzunlu$u da giirece olsa gerek'..

Oiinkii kimilerinin deliksiz uykusuna akil erdirmekte 6y-lesine gi.igliik gekiyorum ki. insanlarrn bu bdliik piireiikstrelerde deliksiz uyuyabilmeleri akrl almaz bir Sey.Bu on iki vurug, sanki on iki kum gtiliinii geemisim gi-

bi yordu beni.Sokaktan gelen gi.iniltiilii ayak sesleri kesilmiS, Al-

manlarrn kapr numaralanm giirmek igin kullandrklarrelfenerlerinin rgrklarr sdnmtiS. Zaman somutlaqrvermiqsanki gene. QoEu geceler de, zaman da, sanki ayragigine ahnmrq biili.inmilg gececiklermig duygusunu veri'yor insana. Bir yandan kiit kiit vuran insan yi.ire{i, iiteyandan makineli tiifekler, gecenin koyu karanh$t karqr-srnda daha duyarir yaplyor insant, bir giqe$in ya$alrun-

da bile olmayacak saniyeleri bitmez krhyor.Gtinun aiarmasrna daha altr saat var. Demek 21600

saniye. 21600 saniye ile siirekli yapmur altrnda ve ea-rnurlarla bofuqa bo$usa ytiri.rnmesi gereken 21600 kilo-metre kafamm iginde karmakanqrk'

<d(argrdakiier evlerine diindiiler mi bu akqarn?>>

<<Birini giiri.ir gibi oldum ama hepsi diindti mii bi-

lemiyorum.>>

46

<Uzapa gitmis olsalar gerek.>>

<<Biz hergiinkii gibi yarrn da dijneriz.>>Hig kimse bilemez. 21600 kilometrede daha neler

olugabilir. <<$eytanrn yattr$r yeri bilenler, geytanla bir-lik olanlardrr.>> Si.ingtiliiler ve muhbirler! Yetigtiricile-rince duyarsrzlagtrrrlmr$, aclmaslz, sevmek ve utanmakduygularrndan ttimiiyle yoksun, insanlarr sokak kiipe-$i gibi giiren Ugiincii Reich'in askerleri.

Diigi.iniiyorum; Ugiincii Reich'in Gotik kiliselerindeBach'rn melodilerini stiyleyenlerin insanlart iildtiriirler-ken de giiniil eSlendirdikleri, hogga vakit geqirdiklerikugkusuz. Zaten siiyledikleri her notada da'all6luin'yyraga$rladrklarr, incil'in kutsalhprni alaya aldrklarr agrk.Kiitti ruhlar, SS iiniformalarryla kilise ganlarrnr galar-larken, 6te yandan btitiin Avrupa'daki Yahudiler yenigiysileriyle siiriiler halinde kiliseye dopru gdtiiriilmek-te.

Austviq katedrallerindeki dini tiirene zorla katrlmakamacryla.

1. Alldluia: 'Tannya ovgu' anlamtna gelen bir deyim. ild-hi olarak soyleair.

47

f)imitri'yi dldiirmi.iqler.Sorugturma uzun stirmiig olmah, akla ilk gelen bu'

Oyte Xi, olaylann baqtan nasrl sonuglanacaSr belli ol-

Jugo ttuta",'gene de umutlanmaya baglamrgtrk' <dDimit-

ri'yi Otdtirmiigler,>> tiimcesini, anlamrnr kavrayamamrq-

auri"u, hecelere btiliiyorum. 0l-diir-mtlq-ler"' Doprusu?

fue dogrusu? Bu nasrl bir giin biiyle, Tanrrm! Bulutlar'kocaman denizanalarrnr anrmsatrrcasrna, gtikyiiziinde

bir toplamp bir dafrhyor. Rilzgdr insanlan saglarrndan

kapmiq siiriikltiyor sanki. Arkadagrmrn annesi bagrm

omzuma daYamrS, afltYor.Aramaya gidiyoruz'.. Neyi aramaya? Onu nerede

buluruz? Kim verir bize onu? Ne verirler? RiizgAr, yas'

h kadrmn gdzyaqlarrm savuruyor. Oysa ben, ona kdtii-

liikten iizenle kaqrnan <<biricik oElu>> <<Dimitrios> iqin

sdylenecek stjz bulmak giiciinden yoksunum' insanlar

kurguna diziiiyor, asrhyor. Her $ey yok ediliyor' Gergek

drgrnda, diikiilen kan drgrnda, her sey"' 0iinkti, kamn'

biittrn olup bitenleri algrlama yetene$i vardrr' -Gllziivardrr, t<utagr vardr, zalimleri adrm adrm izler' Oitiler

de yaqayanlar gibi giiziipek ve korkungturlar'Tiim yagamrmda duyrnadrfrm biivtikliikte bir ke-

der var igimie. Higbir stizciik acrh bir anaya sijyienebi-

lecekgiizellikteolamaz.SaEasolakoSugupduruyoruzstrrenil Ottyti ya da mezarlnl soruyoruz' sanki dileniyoruz. Dimiiri de toplu mezara kondu, dedi biri' Erte'

4B

si giin daha geg gidersek bilgi verebileceE'ini siiyledi.Zorlu bir ya$mur yaEmaya ba$ladr. Ansrzrn kiitti birolay kargrsrnda kalmrg gibiyim. Dimitri'nin annesi, yaS-

murun altinda rslanmak istiyor. Sonsuza dek rslanacak

olan oS1una daha yakrn olabiieceEi diigiincesiyle, bi.itiin

kr$, btitiin krglarda rslanmak istiyor.Kentin iibiir ucundaki evine giitiirdi.im onu ve gece

karanhsinda a[rr aBrr yiiriiyerek diindiim. Sendeleyerek,bakar kiir gibi yiirityerek evimi buluyorum. Kapryl agl-yorum. Sonunda evimdeyim! igeri girer girmez sankiodada bir daErnrkhk gtjrtiyorum. Dikkatle bakryorum:Her gey )'erli yerinde. Akrlalmaz bir izlenim! I{igbirdediqiklik yok. Qigek saksrsrnda giiriir gibi oldu€um $ey,boz renkli kuS de$ilmig mefer, yanrlmrgrm. Ne kus, ne

de gdzyagr... Oysa kugun oluk oluk akan gtizyaSlannrgiiriir gibi oldum.

<Neler oluyor evimde?>>

.drle dedin?>Leonardo do Vinci'nin 'Son Yemek' tablosu dniinde

duruyorum. Olur sey de$il! isa'nrn on bir havarisi

-Gudas onu ele vermeye gitmigti- baglarrnr duvaradayamrglar, renkleri solgun, giizya5r diikiiyorlar. isa'-mn sandalyesi bop. UmutsuzluSa kaprlmrg gitmiUtir, di-ye cl{isi.iniiyorum... Ya da... Yo, olamaz! Toplantrlardanbirine gitmi6 olsa gerek... Havarileri qorbalarrm unut-muqlar. Yaqamlarr boyunca hig uyumayacaklarmrq gibisanki... Diiniiyor, karqr duvardaki arkadagrmrn armaianettifi bir tabloya bakryorum. Biiytik Napolyon, topalla-yan bir atrn dizginlerini gekiyor. Her ikisi sendeliyorqamurda, bulutlarrn altrnda. Bir akganntistii, Vaterlo dii-niigii... At srk srk durakhyor. Bagrnr giikytiziine do$rukaldrnp kisniyor; yarah ve yorgun. Napolyon yalvarrr'casrna bakryor, ellerini kaldrrryor, boynuna sarrlmakistiyor. Bagrmr hrzla yeniden 'Son Yemek' tablosunageviriyorum. isa'mn yerine Napolyon oturmuq. Flaykr-

49

raslm geliyor. Dudaklarrmr rsirlyorum' Ytiztimii avug-

lanmla kapayrp, kagrp gitmek, yok olmak istiyorum'Pencerenin dntine geliyor, uzaSa bakryorum' Cam-

lann gerisinde rgrktan ifreng bir daire pathyor' Sanki

milyonlarca Sehidin ytizlerinden figkrran rgrktan birdaire...

1943.

50

I

I

Anna merdivende kargrhyor beni.<cAlmanlar geldi, tiirn notlarrnr toplayrp giit{irdiiler.

Notlarrrun errasrncla 'insanlart seveceksin' diye de miyazrhydr?>

<<Dimitri"nin sildhlannr l:uidular mr?>>

<<$ansrrnrz yardtm etti, bulamadrlar.>>Koqarak yukarr gtkttm, silAhlarr, gamagrr dolu bir

sepete gizledim, arkaclalrm Petro f.nin evine gdtiirdiim.Uyamk ohnak €erek. Sciziin do$rusu... Riizgirln savur-du$u kimi ya;,lmur damlalan siirehli, tekdi.ize, sava;tayrkrlmlq trir damrn sagaftnr dtiviiyor.

<<Sug bunlarda de$il! Ugiincli Reich'tir suglu olan!>>

<<Sug Ugiincii Reich'ta de$il! Bunlardrr suglu olan!>>

'Yagamak gtizel qey' diyorum igimden. Ne olursaolsun, nasrl olursa olsun, bir bardak su igebilecek ka-dar krsa bir siire igin bile olsa, yeniden diinyaya gelmekisterim. Bir afrrhk var havada" Yagadr$rmrz bu biiyiikboranr dtiqiindtikqe yiire$im darahyor. Eve diiniiyorum.Ama ev bir qrkmaz. Tilm kent grkmaz. Evren qrkmaz.

Arkadagrmrn anlsma iki dize olugturmaya gahsryo-

rum. igimdeki iifkeli, bulanrk akarsuyu irademe ba$rmhkrlmak, onu sdmiirmek qabasrndayrm ama bagaramr-yorum.

Acr. lsthca gdneltirSeugi dr. saSlarGelin dafia gilcalwn'

Arlca.daglmrznnzla birli.k olaltm!

51

Krvrabilsem, hig olmazsa cellAdm beynini bir kur-

Sun gibi delecek giizel bir giir yazabilsem. Eskiden be-

cerebiliyordum, gimdi yapamryorum. Yiire$im darah-yor, o yaratrcr cogkuyu duyamryorurn. Gene de, yamh-

run kaygusuyla siirekii yineleyip duruyorum o dizeleri'<Bu ilk dizeleri be$eniyor musun, Dimitri?>>

<<Kentin rgtklarr yanacak bir gtin elbette ve biz kim-

lerin eksiidi$ini saptayacaitz,>> diyor Anna.<<Bir gece, bir yabanrl dut a$acrnm yapraklan ara-

srndaki kiigiik bir sincabr vurdu$umu ammsryorum. In-cecik, iqe isleyici bir ses qikarmrgtr... MeSer beni uyartmrg. Oysa ben bunu anlayamamrqtrm. Yaqamaktan, 6z-

giirttit<ten stiz etrnek istemiqtir kuqkusuz. Oyle defil mi?

O sincap kardegle tezelden aym yabanr-l dut aSacrnda

biraraya gelmek isterim. Ama bu arada insanhfrmr yi-tirmiq olabilirim. Ne iinemi var? Ne olursa olsun or-manlma cliineceSim yeniden. iSim ne benim bu inang-

stz diin5'ada?<cAnna, konugmuyor musun?>>

<<Bir Sey demedin ki.>>

Bu karanhk ve sessizlik bir kefen sanki. Egyalarrirefenliyor sanki. Gdzlerim, pencereye doEru bakarkenbiiytidiikge biiyiiyor. Gtirtltii Evin iginde mi, drgmda

mr, bilemiyorurn. Kitaplann ruhlan kitaplrfrn raflarr-na takrlmrq, kanat qrrpryor.

trsrklar sdnmiis. Bir aksaklik olsa gerek. Kalktyo-rum. Bir mum yakrp duvarda asrh Dimitri'nin fotoSra-frna dosru gidiyorum. Hava oldukqa a$rr. Durakhyo-rum. Kulak veriyorum. Bir korku var igimde. Yeryiizti-niin ttim kaygrtrarrnr evimde gizlernig gibiyim. Bir ara-

ma dururnunda her gey ortaya grkacak. Suqla ilgim ol-

du$u anlagrlacak. Bu akSam evde kalmamln ne anlamr

var ki? Kendimi savunmaya hazinm.Da$da defilim, nehirden gegmiyorum, ama nemli

bir riizgArrn etkisi)'le giiBsi.im donacak gibi'

52

Bu akqam arkada;tm Petro'nun evinde kalmaya ka-

rar vermigtim, hangi akla uydum da eve geldim san-

ki? Ama vakit doimadr, gidebilirim.Siyah gapkaml ahyor, gecenin yoEun karanh$rna

dahyorum.

53

Kara bulutlann altrnda sessiz yiiriiyoruz. Bir valiz al-maya gidiyoruz. TasarladrSrmrz yolculuk igin. Yol ke-

narlarrnda sanki giysili iskeletler, Ugtinci.i Reich'in yii-reklili$ini, sevecenliSini vurgulayan duvardaki kocamanrenkli afiglere bakryorlar. Yalandrr, diyemiyor kimse.

Bakrp gegiyorlar, umutsuz yiirtiyiiSlerini siirdiirerekten.Qtinkti iyi biliyorlar afiglerin igeriSini. Almanlar, ka-ranhia gilneg diyor. Gergekler agrk. Ama kimse ses er-karamryor. Almanlara giire, iisttin rrktan olmayan ki-giler, olanaksrz, bu iki seyi ayrrt edemezler. Eninde so-

nunda misilleme dofal bir sonugmus gibi gelecek. Yalan,biittin bunlar yalan. Gergek, kuqkusuz yok edecek onla-rl.

Kent tiimtiyle bulanrk sulu bir nehiri andrrryor. Te-tikte yiiriiyoruz. Anna, bir kaldrnmdan bir kaldrtmageqerken etefini kaldrnyor. Karrnlarrnr doyurmak iginboq yere grrprnan insanlar, kaz adrmlarla yiiriiyen as-

kerler, belirsiz bir gtiriiltii... Siste burun buruna gelen

vapurlann acr dtidtik sesleri sanki. Daha da ileri git-mek olasr... Einstein ile isa'mn gocuklarr giitiiri.iliiyor-muq gibi. Nereye giitiirtiltiyorlar? Nereye bogaltrlacak-lar? Lokomotifler, diirtnal kogugan atlar, palangalar,qesitli cisimleri kaldrrrp indiren vingler.

<<Qocil$urn, atlarrn altrnda giSneneceksin!>>

Sel6m veren elier, havada donmuq kalmrS. insan-lar, maden ocaklarrnda ya da tabakhanelerde gahgtrr-

54

lan kiirek mahk0mlarl gibi... Barrgta kazlar gibi besie-

nen ve qimdi krrbaglanarak siirtilen insanlar"' Tutsak-

lar, askerler, rakamlar, makineler...Gezgin satrcilann gocuklan, elleri ceplerinde, yiiz-

lerindeki gocuk tiiyler i.irpermig, soSuktan diSleri birbi-rine vurarak miigterilerin giizlerinin igine bakryorlar'Pullar rgrl rgrl panltrh uzun bir siiriingeni andrran, giiz

alabildiEine derin asfalt yolun ortasrndan afr a$rr iler-liyordum. Sormak geliyor igimden; iilen kim? Gezgin

satrcrlar, gegmesini bekledikleri cenaze alayrna yol ag-

mak igin tablalarrm kaldrrrmlara gekmigler. Bugiine dek

bu kentteki en yash cenaze. Tasah sesleri kulaklarrmrtrrmahyor, nigin tablalannr da getirmigler, akrl erdire-

miyorum. Qiinkti ilgilenmiyoriar sanki onlarla' KonuS-

tuklarr konular baqka <<Sebze!>> demiyorlar, <<I(ravat!>>

demiyorlar, <<Tarak!> clemiyorlar. Sanki <<yandrk!> di-

ye bagrrryorlar, ellerini kaldrrarak. Daha sonra, siiyle-

dikleri anlagrlr oluYor.SaE kaldrrmdakiler:<Ozgiirliigiimilzii verin! OzgiirliiEiimiizii verin!>> di-

ye haykrrryorlar.Soldakiler:<<Oli.imsilz adaletsizti$in qocuklarryrz bizr'>> diyor-

lar:RiizgArrn sesi bir iglenme gibi geliyor kulaklarr-

ma. Gizlenecek giivenilir bir yer arayan, dile$ine ku-

lak verilecefini uman bir igienme, binlerce iglenme gi-

bi. Uzun timiirlii aSaqlann karanhk gtjvdeleri arasrnda

srk stk yiin defi5tirerek yiiriiyorurn. Bunca karanhk

bir ormanda, biiyle bir ortamrn igine girebilecefimi hig

akhmdan gegirmemigtim' Usttime bir gey gullanryor

sanki. Adrmlarrmr agryor, ikide bir yol deEigtiriyorum,kagrp kurtulmak igin gaba harcryorum.

Evime diindi.irn, yanrmda giitiirebilece$im kimi gey-

lerimin daha oldu$una inanarak. Tersi di.isiiniilemez kuq-

55

kusuz. Pencereden gtikyi.iziine bakryorum. Madendengemberler bigimindeki bulutlar, sanki asrhp kalnuSlargiikyiiziine. Bir deliEe sr$rnmak giidtisiiyle iki adtm ge-

ri qekiliyorum; c biiyiik yabanrl dutun yapraklannrn

arasrna gizlenen sincap gibi trpkr. Yukardan bir giiriil-tti geliyor. Uzaklarda gakan bir gimgei<, cam kaprmn

iizerine boydan boya bir gizgi giziyor bir an igin' Ka-

ranhk, hemen ardrndan, girngeEin olugturdufu rqrktan

gizgiyi yok ediyor. Ama ortahsr daha da zrndanlagtra-iak-. Anna, bir iskemleye qrkmr$, tavandan sarkan kab-

loya bir ampul takmaya gahqryor, rqrfr yakmak igin'<Diinyada neler oluYor, Anna?>>

Sandalye devriliyor. Ama Anna atik davranlp yere

athyor. Ellerime sarrhyor.<<Yok bir gey!.. Yok bir qev!.'. Avdrnhkia karanh-

$rn savagmasrl>>Yoldan Almanlarrn asfalt i.izerinde grn grn iiten

ayak sesleri geliYor:

<Deutschland, D eutschLand iiber alles...t>>

1. Almanlann ulusal mar$l.

56

4-

ixiNci ndrUpt

Son kez bakryorum.Ug bayrak; Alman bayra{r, Yunan bayra$r, ital-

yan bayragr Akropol'de dalgalanryor. Gdkte buluilarsiirekli bigim de$igtiriyor. insanlann yiizleri dilne giiredaha solgun sanki. Aykrn olan giin mii, yoksa gece miayrdedilemiyor. Kentin iginde yiirtirken, yrkrntrlar ara-srndan gegtifim sanlsrna kapilryorum. it<ide birde bu-lutlann ardrndan aydan da iilgi.in gibi.

Trene biniyor, yerime oturuyorum. Anna pencere-den eiini veriyor, sessizce.

Tren, acr acr di.idtik galarak, yavagga sisin iginedahyor.

Issr,z bir gere gidiEoram, beni gi)rmege geluz.

Ategten bir top gibi rgil rqrl giineqin doSugunu iikkez giirdiipiim yere gidiyorum. Srcacrk memeieriylekurtlarr, kuglarr doyuran, semirten da$rma... Tannnrnsesine kulak verilen yere. Gdkyiiziiniin ve yeryiizi.intintiim yaratrklarrnrn hep birlikte olduklan, tek bir devletoluqturduklarr yere. Evreni gtizel bir dtiq gibi giirdii-Stim, yahnh$r ieinde giizel, giizellifi kadar temiz yii-rekli kiiyiime. Herkesin beni gocukluk arkadaqlyrnrstmgibi kargrlayacaklarr yere. Canh yegil renkleriyle, ma-vi renkleriyle, hig degiqrnemig olan...

Kara tren inigli grkrqh yollarla sarsrla sarsrla" ho-

59

murdana homurdana, yollarda, diinemeglerde yrlan gi-

bi krwrlarak ilerliyor. Sanki tutsakh$rn smrrlarlnt, mut-

suzluSun srntrlartnt, iiliim srmrlarrm birer birer agryor'

Dostlara do$ru, erince do$ru, sonsuz aydrnlr$a do$ru

gidiyor.- Yammda biri oturuyor. Uzerinde mor renkli bir

giysi var. Hep pencereden drgarr bakryor. iki yandaki

tarlatrarda gahgan kiiyliileri stiztiyor.<<I'[ereye gidiyorsunuz?> diyor bir ara benden yana

dtini.ip.Aynr soruyu ben de ona soruyorum' Ne ki sesleri-

miz giigsilz, tren gtiriiltiisiiniin iginde yitip gidiyor' Ye-

niden susuyoruz. Baglanmrzr iine efiyoruz, gltti{imizyeri bile bilemiyormus gibi. Ben bir dtiqe doEru gidiyo-

rum. OIa ki, o da aynr yere gidiyor. Ya da ona benzer

bir yere.Ve yeniden kendime dontiYorum.Gitti$im yerde her qey prnl prrl. Almanlar, Atina'-

daki evime girdiklerinde higbir gey bulamayacaklar'

Qiinkii igdiinyamrn gereksindiEi her $eyi yammda giitii-

,iiyotn.tt. Giinegimi, 5u tutsak dtinyaya olan sevgimi,

onluru olan tiksintimi bile yamma aldrm' Higbir gey bu-

Iamayacaklar! Higkimseyi silAhlanndan soyamayacak-

lar!...Yoiculuk siiriiyor. Atina'ya giden trenler bizimkiy-

le kargrlagryor, kara dumanlarr bulutlarrn altrnda se-

lAmlasiyor ve her biri kendi yiiniine doEru gdzlerden si-

linip gidiyor.<drenler nereye gidiyor?> diye soruyor kadrn' do-

kunakh bir sesle, bir yandan da giysisini sinirli sinirlidizleri araslna srkrqtrraraktan. Sdzii biter bitmez de

sanki ineceii istasyonu unutmup gibi tela;la ayapa fr-lryor. Tedirgin teairgin sa$a sola bakarak bir adrm iler-liyor, yiiziinii buruSturuyor, gtizlerini yumup aglyor'

Ama' i,imdat!> diye baSracakmrsgasrna bir gtiriin0m

60

yok yiiziinde. Ardrndan, iki damla giizyagr r;rl rqrl pa-rrldayarak gtizprnarlarrndan aga$r siiziiliip iniyor.

.<Tren nereye gidiyor?>>

<<Dimitri, birinci mevkide,>> diyorum.Yiizi.imii avuglanmrn igine giimi.iyorum. Kadrn gene

yerine oturuyor. Tren krrag bir bayrn soluyarak qr-kiyor. iki yandaki pencerelere asrir bulutlan yararak-tan ilerliyor sanki.

61

Arkadiko yaylasrndan bizi bir araba aldr, Evrota ova-

sma do$ru inmeye baSladrk. Sevgili daElanmr giiriir giir-

mez. hele dzeltrkle baba evinin eSidine ayak basar bas-

maz nedense igim daha Ca karrgtr. Bildik yoldayrm, bu

benim cltinyarn. Yamlm6 olamam, hayrr. Ama, sanrtmyanrldrm. Sanrrrm aynr yamlgrya mor giysili kadm da

ii.igmiigti.ir, diye gegiriyorurn igimden. Istasyonlardan

birinde trenden inmig, kogmaya baglamrgtr' Bir kaya-

mn tepesine trrmandl, bir eliyle hafifge giysisini kaldt-

np, kendisini ugurumdan aga$r attr. Kiryliiier tiliiyii birbattaniyeye sardilar, kirne .vereceklerini bilerneden'

Adr belirsiz, dini belirsiz bu kadrnl nasll bir dini tiiren-

le giimmeleri gerektifini de kestiremeden' Birden iir-perti dr.rydum igimde, yiireSim buruldu sanki' Baba or-

manlm arayan amagslz' bagrbo5, Saqkrn, yabaml bir ya-

ratrgrm.Krzkardegimin iizerinde etekleri gimenlere siiri-

nen dalh giilli.i bir giysi vardr.<dlasta deEilsin, yorgunsun' depit mi?> diyor'<Buralar eskiden biiyle deEildi,>> diyorum.<}tre dedin?>>

Demek istedifimi ben de kesinlikle bilemiyorum ki'Bagrmr tine e$iyorum, susuyorum. Sanki yaz gelmig'

giin afarrmg. Haylr hayrr, yaz gelmemig, gtin afarma-mrg daha. Eskiden, gu an btiyle mi olurdu? Sanki Su ay-

nr giikyiizi.i eskiden daha rqrl rqrldr, yagamdan da iite,gtizellikten de iite bir ;eYdi'

62

<dtledir siiztinii ettilin boran? Boran dedi$in bir zor-lu firtrna, gok gok birkag afag devirir, ya da birkag ya-banrhn canlnl alrr. Boran gegicidir.>>

<<Boran !>>

<<Ne ilgisi var boran'rn mor giysili kadrnla? Baksa-na buralar hdlA en derin acrlarr unntturacak kadar ola-Santistii giizel.>>

Gtizlerimle gevreyi stiziiyorum. Krzkardegimin giir-dtifii, ama benim sezer gibi bile olamadr$rm bu gergeknedir acaba? Her qey bombog; buz gibi...

<<Dinlenmen gerek,>> diyor.Sonra da eve giriyor. ISrEr yalilyor. Bahqenin orta-

srnda yapayalnrzrm. Tiim qevremdekiler, sanki givile-ri kaSqamrq, riizgArda sallamp duran bir dekor. Giik-yiizii yrldrzlarla kaph, ne ki yrldrzlar birer kireq leke-si gibi. fgrklan, dli.ilerin kafasrnda donmug kalmrg bi-rer diigirnce trpkr. A$aglarrn yapraklarr bile sanki bir-den bir panife kaprlmrg. Sevgili diinyama n'oluyor? So-

luk alamayacakmrg gibi oluyorum. Olabilse, hemen ge-ri dtinmek istiyorum. Bu akgam. ilkeUer kaqar.

Maria geliyor, elimden tutuyor, birlikte eve giriyo-ruz. Babam da Maria da hep yanrmda. Stit veriyorlar,meyve veriyorlar. Kiiq0ctik, beyaz bir kuzu getirip ku-ca$rma koyuyorlar. Qegmeden su getiriyorlar. Ve ikigiil. Dtiqiinceye dahyorum. Gergek ya;am neden biiti.inbunlarrn gok iitesinde? Gdzlerim kapanmak iizere.

<Iyi geceler.>>

63

Ortahk daha iyice a$armadan erken erken kalkttm'Dtinden bugtine hiqbir gey de$igmemig... Srkrntrh, seving

vermeyen, yorucu, canslz bir di.inya. Oyle dikilip gev-

reye bakryorum. $u trknefes di.inyayr yeniden canlan-

drrmak, yeniden solurnak iein biitiin solufumu iistiinebogaltmak istiyorurn. Maria tedirgin tedirgin giizleri-

min igine bakryor. Elini omuzuma atryor, sonra birlik-te ormana dofru Yiirtiyorluz.

<<Dur,>> diyorum ona. <<Buradaki yabani dut afaci-na ne oldu?>>

<<Yrllardrr yok.>>

Ormana giriyoruz. Kegi yolunda, yabani frstrk a$a-

crnrn birbirine girmig dallanm aqarak, baqlarrmrzr e$e-

rek ilerliyoruz. Dallar iistiimiize bagrmrza siiriini.iyor,saqlarrmrzr dafrtryor. Yapraklardaki qi$ler yiizlerimizeserpiliyor. Anlar, giimqrSmda ki.iei.ictik yaldrzh dairelerqizerek vrzrldryor. ilgilenmiyorum. Ama bu vrzrltrmnbilclik bir vrzrltr oldufunu diigiinmekten de kendimi ala-

rnryorum nedense. Bir a$acrn kiitii[tinden grkan ktigii-ctik bir gelincik, kuyru$unu keyifle sallayarak daldan

dala afhyor. Sevimli giizleriyle arada bir ku5kulu ku5-

kulu bana bakryor. Yadrrgryorum bu bakrglan' Utan-

mam m1 gerekir, bilemiYorum ki'<<Ben yalmzca sincaba ateg ettim.>>

Srk srk karqrmlza grkan kiieiiciik kertenkeleler de

baglarrnt kaldrnp umursamaz umursamaz bakryorlar

64

bana. Ytirefim inceliyor sanki. Korkutuyor beni buhayvancrklarrn bakrglarr. Oysa alaya almrg gibi bak-madrklan besbelli. Ormana yayrlan yaprak kokusu, 9i-yin ve havamn temizli$inin etkisiyle olsa gerek, a;trlve keskin. Maria'mn tiim siiylediklerine yiirekten ina-myorum. Karpr koymuyorum. Ne ki...

<<Bu ormanda iyicene gizlenmek olasr. $u fundahk-taki ma$arayl giirmeni istedim.>>

<drTigin?>>

<<Bilinemez, savag si.iriiyor, belki gerekir.>>

<<I(almayr diiqtnmiiyorum, Maria. Krsa bir siireicin geldim, birkag saatliSine.>>

<<Ama mektubunda uzun siire kalaca$rnr, bunun iginde sevingh olduSunu yazryordun.>>' <<Atina'da biiyle diigiiniiyordum. Ama burada...>

<Nedir istediEin?>Karsrhk vermedim. Tartrgmayr stirdi.umenin gerek-

siz oldupunu anladr.<<Eve diinelim,> dedi. <<Tepeye grkahm, gevreye bir

bak, buranrn nasrl giizel oldu$unu anlmsarstn.>Acr acr gi.ili.imsedim. Gtili.imsemem dudaklarrmda

donakaldr. Yukarr gfttrk. Krzkardegim diigiinceliydi.Uzaklagtr. Yapyalmz kaldrm.

<<Buraya neden geldim? Nereye gidecektim? Ne-den yolumu de$iStirdim de buraya geldim?>>

Buralar, eskiden renk renk ipek ttillerden yapil-rnrg izlenimini verirdi, bi.itiin biilge tannsal yansrmalar-la doluydu, gimdi her gey defigmig. ipekler solmug, gii-riimiig. $u ortamda her geye kargagahk duygusu ege-men. Yazrn en parlak gi.inlerindeyiz, oysa ben kendikendime soruyorum; Bu a$aglar yeSil mi? Mavi mi bugiikyiizti? Buralar biiyle miydi? Bamba5ka geyler bugiirdiiklerim.

<tsir nkrm dalgasr kaplamrg b0tiin gevreyi,> diyo-rum. bir stire sonra babama.

65

Siiylediklerimi yadugamadrSrm belli etmek istiyornedense. Krematorgunt"danr grkan duman... Neredegtirdiim dumant, diye gegiriyorum igimden. Belli, ru-hum da btittin duyu gticiinti yitirmiq. Korku ve kugkuiiylesine sarsmrs ki onu, gergek qigefin, uyumlu sesinyeryiizi.inde oiabileceline de inamyor artrk.

Babarn akrlsrz deEildir. igitme duygumu ti.imdenyitirmek tizere oldufiumu --{ysa konugurken het za-

man elimi kula$rma gtittirtiriim- giizler-imin artrk iyigiiremediiini sezdiSinden kugkum yok. Herkes biliyortehlikede oidufumu.

Boran kopmak iizere. Hiqbir $ey ayakta kalamaya-cakmrg gibi bir sezi var iqimde. Belki gerekir diyengemsiyemle qapkamr da yamma aldtm.

1. Krematoryurn: Oiulerin yakrldtgr yer.

66

Burasr btitiin diinyadan soyutlanmtg, uzak bir yer. Uf-ku geniq, iistelik kulafr ve gdzti olan. Kiiyler agag.da,oldukga uzakta. Ama yine de kilise ganlanmn sesi bura-lara kadar ulagryor. Eskiden yalnrzca dinsel tiirenlersrrasrnda duyulurdu. $imdiyse olmadrk saatlerde gah-yor. QoSu kez de geceyanlarr. Almanlarla igbirlikqile-rin belirli saatleri yok. Kiiylere girme hazrrhklarr se-zinlendi$i an, dnlem ahnmasrm bildiren insan grghkla-n gibi:

<<Qocuklarl, yaqhlan, hastalan! DeSerli neniz var-sa gizleyiniz!>

Kiiyler ateqe verildiiinde ganlar susar. Oktizlerinbii$tirmeleri duyulur yalnrzca; ahp giitiiremedikleri,ahrrda kalmrq iiklizlerin...

<Yetigin!>>Kimse karsrhk vermeyeceh, kimse apzrm agmaya-

cak.Kimi kiiyltiler gtineyden kuzeye, kimileri kuzeyden

giineye giiq ediycr. Batrdan doguya, doEudan batrya gi-denler de var. Bu tiir gtiglerin, diyorum kendi kendime,gu anda ttim Avrupa'yr hapladrSr kugkusuz. insanlar,egyalarrnr ve diiqlerini kurtarma gabasrnda.

Daha uzaklara gitmek igin grrprnmam boguna. Bu-nu agrklamakta hern ben gtigltik gekiyorum, hem gev-remdekiler anlayamryorlar bu qrrplnmaml. Giinler geg-tikge giirme ve duyma yetilerirni daha da yitirdi$imi

67

giirdiikge, gitmeme engel oluyorlar. GiineS tutulmasr ta-

tamlandr diye diiqtiniiyorum. Bu, btitiln diinya igin

biiyle.Sekiz giin olmug geleli, Anna'dan ilk rnektubu da

ald*.<<... Arkadagrn Petro i.yi vitirdik' Diri diri giim-

mtiqler. Giimmeden kollanm, bacaklarrm, biitiin kemik-

lerini krrmrSlar. Geceleri Sarkr ve sildh sesleri geli-

yor siirekli. Diin akgam a\v mtztkasr galan gocufu

iuydum. Ilu gocuk, k0ciik bir Stalingrad sanki"'>>

Maria batrya bakan pencerenin tintinde dikilmiq'lVlektupta ne yazdrfrnr sormuyor. Belli etmek istemi-yor ama tedirgin. Ne ki, nedenini anhyorum ben, batr-

daki kiiylerden $elen gan sesleri gitgide daha belirgin-Iegiyor. Almanlar gene biilgeyi tarryorlar' GeldiEim

gtin ii$renmiStim bunlan. Okiizlerin biiEiirmeleri, gan

sesleri, ateqler...<6orun, izleyecekleri yoldur,>> diyor babam' <d(ag

giindtir qiiyle biiyle bir dirlik vardr gevremizde'>>

<<P. kiiytine saldrrrrlarsa, buraya da geiirler kuS-

kusuz,>> diyor krzkardeqim. <<Gereksiz yere tasalanma-

yahm, giiriiriiz.>>Hic kimse uyumayacak, kugkusuz. Pencerelerde nii-

bet tutmamrz gerekecek, karakol ntibetgileri gibi' Kan-

dili kaldrnp duvar saatine bakryorum. Geceyarrsr ol-

mug. Balkon kaprsrnr agryorum' egifine oturuyorum'Yrldrzlar rsrl rqrl giikytiztinii kaplamiS- Siizde biz insan-

lar yeryiiziiniin en giiglii yaratrklanyrz' Oysa, 5u an' en

giigliiniin giiqsiizleri korumasr dile$inde bulunacaktrm'

Cezaevinde yatanlarr, toplama kamplarma trkrlanlarr,

bir kurtulug yolu bulmak igin gecenin karanh$tnda 9r-prnanlarr korumasr dileSinde. Hayrr hayrr, kryrcrlara,

liim kryrcrlara kargr korumast dileEinde"' Yok edilirler-se ne tutuklulardan, ne de o umut ufruna iiliime kargr

yiirtiyenlerden siiz edilebilecek. Qi.inkii tiksinirim btgak-

6B

tan, ama elime alaca$rm brga$r da sevebilirim. Biitiindiinyaya mutluluk getirecek kesin'sava5rn drgrnda gok

savag oldu bu diinyada. Bu savas o mu acaba? Bundansonra savag olmayacak mr? Diinya eski mutlu gtinleri-ni yeniden yagayacak mr? Qok giikiir Simdi gece vegocuk burada deSil. Yoksa:

<<Babam a$hyor!>> diye baSrracaktr.Giin a$armak iizere, P. kiiyii ate;ler iginde. Alman-

lar, bu yiine geliyor, kusku Yok'<dlazrrhkh olmamrz gerek'>>

Babamrn bu siizii iizerine bir kogugmadr bapladr.Zeytinya$r ve yiyecek deposu kilitlendi, ev siirgtlendi,pencereler kapatrldr. Atr ve inekleri yularlanndan tut-tuk, kegileri iiniimiize kattrk, canh tamk brrakmadrk ar-

drmrzda. Ormana giden yola koyulduk.

69

Alrnanlar yiin de}igtirmiqler, ama babam, <<tehlike sii-riiyor,>> dedi. Ormana benim igin aqrlr-kapamr bir ya-

tak ve gerektifinde masa olarak da kullanrlabilecekyt-iksekge bir tabure getirdiler. Stirekli iistiimde tasrdr-

fun, sevdiEim birkag kitapla yazr kdErdr da almrgtrmyanrma. Ama ne iqe yarayacak sanki kdprt, yazr yaz-

mayr brraktrfrma giire? Yazdrklarrm, siiylemek istedik-lerimin gergek olmasrna kargrn,.gergekdrgr geyleri yaz-

mrsrm izlenimini veriyor bana. OrneEin, lzlilsginft tt-ladrfir gergek, oysa yazrlanm ytirekten yoksunmu; gi-

bi sanki.Ormanda huzur igindeyim. Orman, evden daha iyi.

Ancak, ne demek ki <<iyi?>> Mutluluk pe5inde miyim?Hayr, derdim bu de$il. Yagamrml siirdiirebilmek ieinyiire$ime yardtmcr olmaktrr amaclm. Ama nasrl? Neyapabilirim ya5arumm s0rmesi igin? Salt drgrmda de$il,ieimde de diinya ti.ikenrnig gibi. Boi yaprakh dallarrnbenimle biitiinleqtikleri gtizeliikler gilrdiim. Bu bitti.$imdi ise, o yapraklarrn giines r$lnlarrna dolandrSmrgiiriiyorum. Yabamllar gegiyor gi.iriiittiyle. $imdi, yii-repim, ruhum ve 1,agamrmla diinya ve zamall arasmdanasrl ba$lantr kuracaStm? Zamam nasrl doldururum,zamanr? Bakrn, giineg durmuS. Yerinden krprrdamryorbir stiredir. Zaman durmug.' Ibreleri krmrldatabilmemiqin biiyiik giig gerek. Oysa igimde kocaman bir bogluk

var. Her qey bombos. Bir yerlere su siizcii$ii yazmak

70

istiyorum: niQt it<. ibreler... Krmrldasanrza! igimdekitrrer qey anlamsr, gewemdeki her gey anlamsrz!... Bo-ran engellenemez... Cebimden kara saph ufak bir br-gak grkanyoruln, bir agacm grivdesine bir siizciik ya-zryorum:

0lUmOltim mtit Hep tiksinti vermigtir bana iiltim. Olii-

rniin kendisi de$il, ya$ama raSmen, til0mil ammsatma-sr" Oyleyse, iiliime hayrr! ince, uzun, crhz bir a$acasarrhyor, ttim giiciimle salhyorum.

<Ottime hayrr! Hayrr!>>Sonra da kAfrrtlarrmr ahp kendimle gegmig arasrn-

da yeniden bir ba$lantr kurmak amacryla kaleme sarr-hyorum. Yazmak geliyor igimden. insanlarla olan di-yalogumu siirdiirmek. Zaman ibrelerini kalemimle iinedo$ru itmek.

Tik Tak! Tik Tak!Korkung bir giineg dogdu! Uyumam gerek. Kendi-

mi biidim bileli geregince uyuyamadrm ki. Ama uyan-mam da gerek. Yagamr gerepince tamyamadrm ki. Uyu-yanuyorum. Ilyuyamryorum. Diigtinemiyorum. Ama,rnerhametlidir o. Kimdir merhamefli olan? 0liim degit,kugkusuz! Adaletlidir. Hoggiiriiliidtir. Ve her sey dirlik-li, sonrasrz, siirekli... Kim getirdi seni bu kryrya Tan-rrrn, kim ii$retti sana bu siizciipii? Yantrghkla. Zamannasil oldu da bu denli yamlttr insanlan, bunca gtigti na-sil safladr? Son savagr iildtirebilir misin? Yapabilir mi-sin bunu? Atege verebilir misin gergek Raggtag'* RayS-tag'rn ttim diinyayr atege verece$i kuqkusundan kurtu-labilir misin?.

I\{aria'mn ayak sesleri geliyor kulaSrma. Igimi ge-kerek, bagrmr giikytiziine dofru kaldmyorum:

<Giinegim benim!>>

7l

Bir rastlantl sonucu kiiyden geqen Almanlar, ttim ekin-leri ate$e vermiqler. Belki de Almanlar de$il, igbirlikgiYunanhlar. Kalabahk olmalan gerekmez, benzer kiitii-Itikler birkag kiqiyle de yaprlabilir ei.inkii. Babam, buiqi Almanlarrn yaptr$r inanernda. Ormanda bir odun-cuyu, bir afacrn giivdesine gakrh bulmuglar. Kendi yiin-temlerince qarmrha germek istemigler onu demek. Bul-duklarrnda, boglukta sarkan kollarr, riizgdrdan hafifeesallanryormus. Qocuklanna yiyecek bir qeyler almakigin kente gtitiiriip satmak amacryla topladrdr odunlanoraya yakrn bir yerde yr$rh bulmuglar. Demek katrrr-na da onlardan biri binmig gitmiS.

Atesi giiriir gormez, bir qeyler kurtarrrrz umuduy-la koqmaya baSladrk. Ekinler bizim deEildi, arna biiy-le durumlarda herkes birbirine yardrmcr olmak igin ca-ba giisteriyor. Ekinlerden grkan kara dumanlar, <Ek-

mefimiz yamyor!> diye titregerek bafrrgan o ince kol-lu qoeuklar ttim benliEimi kaplamrq. Bir de iinemsiz birolay. Ategi ddndiirmeye gahqrken az kalsrn yanryormu-qum. Nasil olmug, anlayamadrm, ayaErm, ate$ almr$basaklann igine giimiilmtit.

Ayagimrn yanmasrna sevinmedim de de$il hani.Diiniigte pantalonumun pagasrnt.dizimin tistiine gekerekbir ege$e bindim. Babam yam&n iinemli olduEunu siiy-ledi, Maria ise aksini savundu. Yaphklarr tartrgma so-

nunda, iinemli olmadrSrna karar verdiler. Zeytinya$r

72

ve ottan yaprlmrg bir merhem siirdirier yamk yere, be-

yaz bir bezle sardilar.Yaralanmam. ormana inmeme, eve diinmeme, gez-

meme, dediSmig gibi gtiriinen gevremi incelememe en-

gel olmuyor. Ama giikyiizii prrl purl; kiigiikliiBtimde-ki o gtikyiizlerinin izlenimini veriyor bana. Ancak buyeni bulutlar, daha solgun, daha so$uk, daha tehlike-li gibi. Eski bulutlar, ya$muru gerektirir, sonra yok

olur giderlerdi. $imdikiler kahcr sanki. Arkasrnda giik-yiizii yokmug gibi bol duman yayarak yanan ktikiirtbulutlan.

<cAlmanlar uzaklaqmrglar, insanlartmrz biraz solukalabilecekler arttk,>> diyor Maria.

<Eiiti.in insanlar yalnrzca gu gevremizde yagayan-

lar ise...>> diye mrrrldanacak gibi oluyorum.Ne ki, giizlerinin iginde sanki kiigticiik, beyaz bir

giivercin giirdi.im. Urkiitmekten korktum onu.

IJ

Diindenberi ormandaki kovulumda konuk ettigim ingi-liz askeri Morris Horn'un yamnda yerde oturuyorum.$u an yata$rmda uyuyan Horn, hep rshk galan, sarrsagh, mavi giizlti bir geng. Qevresine tiimiiyle ilgisiz.Asya'yr, Avrupa'yr gezmig, birkag dil biliyor. Yunancada okuyor. Almanlar geldiklerinde Yunanistan'dan ka-gamayan, geSitli k6ylere dafrlan ve Yunanh yurtse-verlerce konuk edilenlerden biri. Bu krsa stirede yer-liler gibi konugmayr ve giig anlagrlrr kitaplan bile oku-mayr bagarmrg. SoSukkanh, keyfine diiskiin, korkusuz,tasasrz. Aynca -yanrnda

getirdipi- iki brgak, iiq ta-banca ve bir otomatik tabaneamrz var qimdi.

Bir yandan ayafrmm bandajrnr de$igtirirken, biryandan da Morris'e bakarak annesini dtigiiniiyorum.$imdi o$lunu yitik biliyordur. 'Yitmigler' listesine ahn-drSmr bildirmiSlerdir onun. Her an yeryiiziinde binler-ce kigi 'yitmiqler' listelerine ahnmakta. Ve bu, iiylesi-ne hrzh oluyor ki, yazgrlarr bile SaSkrna dtiniiyor. Uyan-drrryorum. Uyuyacak gok vaktin var diyorum. Sonra<ifle yemeSimizi getirmek iizere yokugu trrmanmayakoyuluyorum.

Ayaklanm ona buna takrhyor. Ormanda kih o ya-na, kAh bu yana ytineliyorum. Kanh bandajla sanh aya-$rmi hafifqe siiriikleyerek, seke seke koguyorum. Til-kiler gibi, gelincikler gibiyim. Burun deliklerim agrh-yor. Sanki ya!'mur kokusu var. Giirtiniig iiyle. Giikte,

74

kiigi.ici.ik bir nokta gibi bir bulut belirdi. Biiyie baglarboranlar. Gittikge biiyi.iyen bir nokta. Daha sonra devkara bulutlar birbiri ardrnda doluguverir, afrrlagrr, giik-te asrh gibi yaprsrr kalrr. Artrk kagacak yerin yoksa,ayafrnr yakmrqsan, Morris gibi tasasrz uyuyamryorsan,yazrk olur sana.

Aya Yorgi kilisesine vardr$lrnda, kaptyr biraz ara-hk giirdiim, gereksinmem varmrs gibi, telagla igeri dal-drm, Maria, iqerde, kollarrnr gdEstiniin iizerinde gap-razlama ba$lamrq, kutsal kemerin altmda krmildamak-srzrn duruyor.

<Dua etmeye geldim,>> diyor. <<Nedeni var.>>

<Dua mr? iyi. Ama sen aflryorsun. NiQin? Bak,ayaprm iyileqti.>

<<Sana ne oldu da, biiyle ateqin igine koptun?>>

<d(ostum mu?>>

Bir an iqin birbirimize baktrk. Baglanmrzr iine eE-

dik. Bir stire konugmadan durduk. Sonra iegi.idiisel birdavranrqla drgan qrktrk, yi.iriimeye bagladrk. Giikteki o

kiiqiiciik nokta giizlerinde yansryor, biiyiiyor. Bu ne gii-niil iizgtinliiEii biiyle? Gi.ig ver bana Tanrrm! Ozeilikle,bir seving eieeEi yaratma kararrmdan vazgeqtiEim qu

srralarda. Krzkardeqimin biiylesine saf, yumugacrk el-lerine bir seving rqrlir verebilmeme yardrmcr ol!

<d(orkma,>> diyor, <<ya[mur defil. Ya$sa bile ki.igilkma$ara Morris'i korur.>>

Bir pegetenin igine srcak ekmek, zeytin, peynir sar-drm. Bir daha olur olmaz eve gelmeyeceSime stiz ver-dim Maria'ya. Kaldr ki gereken tiim iinlemler ahnmr$mafarada. Ma$ara kolaylftla daha be$ kigiyi barrndt-rr, bu kadar kisi de ilerdeki kayalarrn yarrklannda giz-lenebiiir. Buralan yuva olarak kullanan kartallar da,tehlikenin gegtiEi bize bildirilinceye dek havada ugu$a-bilirler. Maria herhangi bir tehlike durumunda, bize,

td

tarlakugu gibi tig kez iist iiste rshk qalarak haber vere-cek.

lVlorris, ne verilirse ve ne kadar verilirse yiyor. 0n-celeri bir mandrrada gizleniyormug. Kegilerle birlikte.Siit sa$masrm da iifretmigler. Dedi$ine giire, Kembrig'-te kendisine bununla ilgili hiqbir qey ti$retmemigler oy-sa. Yagamrm sait siit igerek siirdtirmiig.

Gegmiginden, insanr gi.ildiirecek olaylar drgrnda hig-bir qey anrmsamadan, si.irekli espriler yapryor. Aradabir omuzuma vuruyor, parmaklarrnr aSzrna sokup rs-hk gahyor. OSrenmig...

76

77

Morris diin akqam buradan gitti. Gece geg vakit bir kii-ye gidecek, bir arkadaqrm ahp diinecek. Ayrrca bugiin-

lerde bir Alman ve iki italyan askerinin buraya gelme-

si olasrh$r varmrg. Bu konudaki giiriilmeler siirilyor-mug daha.

Nerdeyse qafak siikecek, giiziime hAlA uyku girme-

di. Morris'le arkadaqlanmn gelmesini bekliyorum' Engeg, giin aSarmadan gelirim, demiSti.

Giine5 dofuyor, krzkardeqim <<giinaydrm> demeyegeliyor iigiimiize, ama yalmz beni buluyor' Tedirginkrvramp durmamt, zaman ibrelerini krmrldatmak igin

var giiciimle qrrprnmamr selnediyor. Giineg iyice yiik'seliyor; gi.in ortasrndaya. Krzkardegim de artrk tedir-gin. Siirekli gelip gidivor. OnCe kime bildirildi bilemi-yorum. Krzkardegime mi, babama mr?

<<Umudu yitirmemeli,> diyor babam, her zaman-

ki bilgece tavrrnt takrnaraktan' <<Irliceleri diinmemek

iizere gitti. Daha gok kiqi gidecek, diinmeyecek'>>

<<I.[igin?>> diye sormaml bekledi. Ne ki, ben bagrmriite yana gevirip, derinli$e bakryorum.

<<Ugurum.>>

Bu siizci.isii diigiinmeden siiyledim, neye baplayaca-

lrmr bilemeden. Babam gene agrklama bekledi benden'

Durumu kavrayarnadrfrmr sezinlemiq olacak ki:<<Morris'i iSbirlikqiler yakalamrglar,> dedi.<<Dimitri,>> diye mrrldandrm nedense' Giizlerinin

igine baktrm. Krq gtinlerinin akgam giinegini andrranacr bir giili.imseme kapladr yilztinii. Avucunun tersiyleyagh giizlerini sildi, afrr a$r ytiri.idii, a$aglarrn ara-srnda kayboldu.

<IIer yere tuzaklar kurmuglar,>> dedi biraz sonral\{aria. <<Tavgan avcrlarrnm yaptr{r gibi. I\{orris de biiy-le bir tuza$a diigmtig.>>

lWaSaradaki yarrklardan birine silAhlarr gizliyoraz.Ustiine tag yr$ryoruz, kimse kugkulanmasrn diye.

<<Tasalanmana gerek yok artrk,>> dedi, gitti.Ama biraz sonra geri geldi. Eve varmadan dtinmiiq.<Neler oluyor diinyada Maria?> diyorum.<<tlangi di.inyada?>> diyor.Yata$rnrn kenarrnda oturuyor, iinliifiiniin cebinden

bir armut grkanp veriyor, eski mutlu gi.inlerdeki gibi,konuguyoruz. Ellerimizde birer testi so[uk su, pespegegegmeden diindti$timiizii anrmsryorum. Ve boi rgrkh ogiinegi...

<<Anrmsryor musun?>>

<<}.[eyi ammsryacakmrgrffi, SU anda gtikte, giiriiyo-rum ya.>>

<<Gtiri.iyor musun, demek her gey yolunda.>><<Birtakrm siiylentiler geldi kulafrma, bunun igin

diindiim. Morris'in bu ormandan grktrgim grirmtiqler.Daha bagka ingilizlerin de buralarda giztendifi s6ylen-tileri var. Gelip arama yapabilirier.>>

Yi.izi.ine bakryor, genellikle ormanlarda arama yap-madrklannr, gevreyi ateqe verdiklerini diigiiniiyorum.

<<Qairqma masanr yukanya alahm,>> dedi acr acrgiiliimseyerek.

Ytksek tabureyi koltu{unun aitrna srkrgtrnp, ko-nuqmaslnr stirdiirdi.i :

<<Ifitaplannr da giitiireyim, birazdan gelir gecelifin-le yatafrnr da alrnm. Konu[umuz gitti, iitekiler de gel-meyecekler demek.>

,o

Git gel olmasm diye, yardrm ettim, egyalarr birlik-te tagrdrk.

<<Tarlakuqu rshprna gerek kalmadr.>>

<Belli olmaz. Hem biiti.in bunlar iinemsiz olabilir,hem de Morris'le arkadagr, tibiirleri, gelebilirler. Heran olmadrk olaylarla kargrlagryoruz, goSu kez bekledi-Simizin tersi oluyor. Her gey kartgtk bir diig gibi. Budaha da siirece{e benzer.>>

<<Ve sonra?>>

<<Atege verilen bunca orman, ya5anum yitiren bun-ca insan, hep tizgi.irliik uSruna deEil mi?>

7g

<d(esinlikle biri kazanacak,>> diye gegiriyorum igimden.tsiltiin savaqlarda olduEu gibi. Ama bu zaferi kazana-nrn yiire$i karanhk olmamah.

<igi karanhk olmayan kigi var mr ki?>> diye mrnl-damyorum birden.

<<l.Iedir kuqkulandr$rn, anlayamryorum?>> diyor Ma-ria.

Ve hemen birkaq gtin iince bana sriylediEi bir ttim-ceyi anrmsryorum: <dtledir igindeki korku, bilemiyo-rum.)>

<Haydi gidin yatrn artrk. Hepsi bu.>>

Onlann yammda bulunmalarr, kafama koydu$umbu garip kendi kendimle hesaplaqma igtepimi engelleye-cek diye korkuyorum. Lambanrn iilii aydmhErnda, sankigevremde dolanrlarmlscasrna ytizlerini belli belirsizgiirilr gibi oluyorum. Bazan bir panldama beliriyor,ama hemen ardrndan yeniden puslanryor, bir beliriyor,bir yok oluyorlar. Bazan bir sey stiylediklerini duyargibi oluyor, kargrhk veriyorum, ama biraz sonra ko-nu$up konuqmadrklarrnr bile algrlayamryorum. Kimi za-

man bir iki stizciik geliyor dilimin ucuna, ama siiyleye-miyorum. Duygulanmr yansrtacak bu siizciikleri birsiiyleyebilsem... <d(aos>>. Ne ki ses de bir kaos'tur. Nedenli qaba gtisterilirse giisterilsin duyulmasrm saSlamakolanakslz.

ikisi de yatagimm gevresinde. Ormam atege ve-

80

recek, evleri yakacak, ellerini arkaiarrncla ba$laylp itipkakalayacak Alriranlarr bekliyorlar. Ama hayrr, yaml-mrqrm, kimseyi bekledikleri yok. Yalnrzca bana duy-duklarr sevgiyi belirterek, bagucumda bekliyorlar. Biran igin gene uzaklagrr gibi oluyorlar. Ben de kendim-den gegip, dahp gidiyorum uzaklara.

Birbirimizi giiremeyecek kadar aynlmrgrz gibi...<..Evet Morris, krzkardegimin, tarlakuqunun iitiigti-

nri andrrrr rshfimr duydu$umuzda... Ama neden gittinA{orris? Arkadagrnla bir}ikte diindiifiinde tarlakugununritiiqti gene gelirse kulaSrmrza?>>

iyice karanirk bastr, Morris'in, ormanda yolu bu-Iabilecefindc'n ku=skuluyum. IIAIA, nigin <<yangrn var!>>diye ba[rran olmadr? Soluk alabilmek igin gaba har,clyorum, kara bir duman burun deliklerimi trkryor. 0n-ce dumanr giirdiim, daha sonra da bizi gepegewe ku-gatmrg alevleri. 0nden gelincik geldi. Kiigiik gakailaruluyor.

<<Buradan! Buradan!>>Kiigtik hayvancrklar kendilerini can korkusuyla

a$ag kovuklarrna atryorlar. Ma$ara kimseyi koruyamr-yor. Dogu yiiniinde krzrl alevlerden bir kiiprii olugmug.<Buradan! Buradan!>> Bu alevden kiipriintin altrndangeqip nehir yata$rna varmak, orada biitiin canhlarr gev-reme toplamak...

<<I(oro hazrr mr? Haydi gocuklar! Hep birlikte!Schiller'in yaprtmr bilirsiniz kugkusuz!

<<...Zali,mlerin zincirleri krtta!Ytldt z ktir eleri iizet'inden...>>

<dfimdir bu zalimler?>><l.[e olursa olsun, ben de bir yabamhm!>>Ne ki ateq kiipriisii iistiime giikiiyor, kagryorum.

Kdh o tarafa koguyorum, kdh bu tarafa koguyorum. Bir

81

omuzumu bir aEaca garplyorum, tibiir omuzumu bagka

bir afaca. Baqrmr bir yere vuruyorum. Tek bagrma'

yrm. Git git giiciimii de yitiriyorum. Giiremiyor, igite-

miyorum. Cehennem de biiyle olsa gerek, iiliim de biiy-

le olsa gerek.Giizlerimi arahyorum biraz. Babam iistiime eEilmig,

mendiliyle almmdaki terleri kuruluyor. Hayrr hayrr, or'mammlz yanmadr, ormanlmu yanmayacak. Yansa bile"'

<Yeryiizti orman dolu.>>

<<Maria nerede?>>

Babam, <<Buralarda bir yerde,> demek istermig gi-

bi baqrnt salladt'<<Bak sen, gtin do$muq, ortahk aydrnlanmrg, oysa

ben, hdlA gece sanlyordum.>>

Yataftmrn iginde kalkrp oturuyorum' Yastrkian

duvara dayayrp, srrtrmr yashyor, kalemle defterimi

istiyorum: <<...Acr dolu bir dtinyada siirdiiriiyorum ya-

qurnr*r... Varhsrmrn gerekliliSi hakkrnda bile ku;ku

iuyuyorrlrn... Oimanla birlikie yanmam olasr"' Giiriirglbi otaum boranr. Mutsuz ruhum aqrkta kaldl"'>>

<dVlaria nerede?>>

Babam pencereyi agm$ kuzeye do$ru bakryor'

Maria gtiziikti.i. Geceyarrsrm bir-iki saat gege gtkmrg

evden. Atla gitmiS- Kalktrm, odamn iginde gezinmeye

baqladrm. Sonra kapryr agtrm drgarr grktrm' Doktor ge-

,"t li *iydi sanki? Ne bilir doktor? Siiyleyecek hiqbir

$eyim yok ki..'DoEuya doSru gidiyorum, bfuaz gezecefim' B-u-

nahm. NeOir bunahm? Qa$rmrzm bunahmrnr iyi bilirim. Doktor hicbir yeni haber getirmedi'

82

B3

Yatafrmr bugiin dofuya bakan pencerenin dniine gek-

tiler. Uzaktan deniz gdriiniiyor. Yeryiiziinde ateqe da-yamkh gey salt deniz olsa gerek. Ne ki deniz debirazdan yitiverdi. Son gi.inlerde srk srk tehlikeli birbigimde qo$alan, sonra daSrlan bulutlar, bugiin tersgevrilmiq yanarda$lan anduryor. Giilge her an biiyii-yor, evin duvarlarrna yansryor. Bagrmr gevirip soruyo-rum:

<insanlar ne yapar? Umutlarr ne?>>

<<IIer qey yolunda.>Saat 12.20. Maria yorgun ddniiyor. trVlaEarada giz-

lenen partizanlara su, ekmek giitiirmiig.'<<Bu akgam da$a grkacaklar,>> diyor. <<Ba$lanttyr

saflayacak arkadaglarrm bekliyorlar.>>Yatairma srttistti uzanlyorum, yavag yavag batryor

gibiyim. Bizimkiler iitede sessizce koru.rguyorlar. ilgi-lenemiyorum. Beynim bagka yerde. Bir geyler bekli-yor gibiyim. OEte saatleri olmasrna kargrn evin igi ka-ranhk. Nedeni bu mu acaba? En sonunda! Korkung birgiiriiltii, sanki her qeyi darmada$rn edecek.

<Boran!>>Evdekilerin aglzlarr agrk kaldr, herkes pencereleri

kapatmak igin koguqtu. Do$uya bakan pencereden bat-mak iizere olan krp[rzrl bir ay gdziiktti. Herkes omuzla-rryla abamp pencereleri kapatmaya gahqiyor. Riizgdr,gi.iriiltii, ya$mur, karanhk, hrzla ieeri doluyor, ytikse-liyor, damr uguracak sanki. Simsekler pespese gakryor.Da$rn eteklerine obtis mermileri yaSryor sanki.

<Ruhum okyanusun ortasrnda bir sandal gibi. Kii-giiciik, tinemsiz bir sandal.>>

Dengemi yitirecek gibi oluyorum" Yata$m qargaf-larrna sarrlmaya galgryorum. Qargaflar Sigiyor, elim-den kayryor, kenarlarr havada uguSuyor. Otekiler geri-lemigler, ne yapacaklarrru. bilemiyorlar. Ellerini gtiEiis-

lerinin tizerinde gaprazhyorlar, drgarda hava sanki son-suz bir yrkrm. Giikytizti, birbiri flzerine yrSrlan ve son-ra tutu=sarak korkunE bir giiriiltiiyle boSluEa diigen kii-me kiime karanhk buluUarla kaplanmrg. Kaos. Kameekilmig ellerim havada grpmtyor. Bizimkiler yammageliyorlar. $imqekler evi siirekli aydrnlatryor. Korkulubir ses ategten bir krhg gibi kulaklarrmr deliyor:

<<Evin damr sarsrldr!>><dfemeli!>>

<<Damr!>>

<<Temeli!>>

Babam, bagucumda ayakta, bir melek gibi duruyor.Sesinde de olaSantistii bir sevecenlik var.

<<I(orkma Maria,>> diyor, <<evin damr demirlerlebadh.>

Evrenin iigeleri tiim kurallannr yitirmigler. Damrntistiine tonlarca karanhk giiktiyor. Nedir istedikleri?Benden ne istiyorlar? Benim sorumlulu$um ne? Bitsinartrk bu iqkence.

<<eifteyle kirpiye ateg ettim, yadsrmryorum. Neki, qok dnceleri, bir gtin okul arkada$rm Leonidas'r,yakaladr$r gekirger:in gdzlerine igne batmrken gtirmtig,iizerine qullanmlqtrm. Srrtiistti yere yatrrmrg, i$neyihendeBe atmrgtrm. Adalet! SavagkanhEr olaSaniistii ge-

liSmig bir gtig, beynimi habire srkrp duruyor. Boran evegirmi$. Ve gimdi tiim gtirdtiklerim giiriinmez oldu. Kav-rayabildiffim tek gey, batmak iizere oldu$um. Sulara vekaranhfa giimiiyorlar beni. Batryorum.

M

UQUNCU BOLUM

Kendime geldiEimde, bi.ittin pencereler agrktr. Bir arrvraltrsr doldurmuqtu odayr. Batrdan vuran giine$in rsrn-larr diigiiyordu yere. Garip gey, bu sabah bugiinii de-

Eil de baqka bir giinil yasamr$rm gibi bir duygu varigimde. Ve deEiSilr bir yaz't, deEiSik bir yrh. Oysa az

iince geldim, sanlrlm. iyi ama, nereden geldim az an-

ce?Babamrn ve Maria'nrn yiizleri dingin, ama ben yan-

larrndayrm diye ikisi de sevingli, belli. Az tince gel-

migim gibi. Soru soruyorum. Babam, baElar igin, zey-

tin a$aglarr igin yararh, geeici bir yafmur diyor. Pen-cereden drqarrya bakryorum, konugmadan. Kaldt ki, du-

rum da agrk, higbir aEaQ devrilmemiS, higbir hayvan iil-memig.

eok derin bir 5'erden su yiiziine grkmrg gibiyim. Bel-li bir yerden dtinrnig gibiyim sanki. iki olasrhk var:Ya benim yoklufum s6z konusu, ya da diinyanrn. Yaben geri geldim, ya da diinya. Pencereden gdrdiiEiimgu da$larrn mora biiriinmeierine ne buyrulur, di.in yok-tu bu renkler, bu sabah da yoktu. Bu da simdi gerigelmiq olsa gerek.

Frrlayrp kalkryorum yataktan. Odamn iginde yii-riirken yo gun gibiyim, ama geri diinen gi.iniin doSu-

6unu da giirmek istefi var igimde. Bu doEugu izleye-cek giiniin batrqrnr da giirmem gerek. Giiniin do$uqu-

nu da batrgmr da do[al buluyorum. Gbriinmeyen saplan

87

giikyiizii sularrnrn altmda birlegen minnacrk inci gigek-lerini andrrryor titre;imii rgrnlarryla ytldzlar.

<<Bu gece huzur iginde uyursun. Biz de uyuyacaSrz,Almanlar ormanr ararnrglar ama atege vermemigler.Ormanrn igine saldrhlarr o azgrn kurt ktipekleri detavgan drgrnda bir gey bulamamrg.>>

Bir siire sonra babamrn diizenli soluk seslerini du-yuyorum. Qevresindeki olaylardan ytire$ini, vicdanrnr,acrsrm korumak istercesine sai avucunu gii$siiniin i.ize-rine koymug, srrtiistii yatryor. Maria saf yantna diin-miig, uyuyor. Saqlan darmada[rn, yanaklarrna diiktil-miiS. Siirekli sqvaggilara, gizlenenlere, yuvalarmr yiti-renlere, tiim yurtseverlere, ekmekle su tagryan elleri-ne bakryorum.

Yalnrzrm. DilediEimce diigtinebiliyorum. Bir Seylersezinlemiq olsalar gerek, ne ki boranr da tiim kapsamr,tiim korkuneluEuyla giirrnedikleri besbelli. Bir kAfttparqasr ahyor, yazmaya koyuluyorum:

<<insanrn bunabmr mr bu? Yiizyrhn bunahmr mr?Tarihin bunahmr mr yoksa? Boran yeni de$il. Bu sa-vaqtan yirmi yil kadar iince de giirleri, ozanlarr yoketme5re baqlamrgtr. Ben yagamrmr siirdi.irmeyi baqara-bildim. Bu yasamr yitirece$im gtine dek. Tek dilefim,ozanlann adrna sunaca$rm, tiim hoqgtiriimii, tiirn sev-gimi igerecek bir kitap yazmak.>>

B8 B9

Nedir beni ayrran bu parlak yticelikten. Giikte prrl pr-rrl bir mavilik. Kug dolu bir diinya. Ve ben... Varrm,kuqkusuz. Giil renginde oldu$una inandrgrm meltem

-gtine; yeni dolmuq- bir seving riizgArr gibi okquyoryi.iziimi.i, ellerimi. Yeniden aqan gigeklerle ne ilgisiolabilir insanrn, bilemiyorum. Aynr gey olmasa gerek.Kigi, dirliSini tiimtiyle yitirdi mi, varolug temel hakkriizerinde de bir istekte bulunamayaca$r doSal. Bu gti-negi, yanrmdan gegen gu insanr giirdii$iim siirece varo-lugumdan kugku duyulamaz. Maria'mn elleri ve bu el-lerin sa$ladr$r yardrmr alan kigilerin elleri ufruna mii-cadele etmem, varoluquma ba$h. Kendim igin, ruhumigin varolug. Ve bu varh$rn katrksrz, igi drSr bir olabil-mesi ufruna miicadele etmem gerek. DoSal ki, varolu;aters diigmem olasr de$il.

QocukluEumdrr, yegermesini, giqek agmasrnr giin-lerce izledi$im badem a$acmrn gtivdesine sa$ etrimleyaslandrSrm srrada, babam yamma geldi, tasah birsesle:

<<Gidelim, Morris'i getiriyorlar,>> dedi.Baqrmrz e[ik, yanyana yiirtiyoruz. Yrtrk pabuqlu

rrirt ktiylii Morris'i derin bir hendekte bulmugtur. Ugiin-cii Reich'in askerleri atmrg oraya. Kiiyliiler btitiin ge-ce ytirtimiigler. $inrdi iiliiyii kiliseye getiriyorlar, cena-ze tijreni icin. Akqarndan haber verdiler bize. Do$uyabakan duvann dibinde bir gukur kazdrk, igine bir srra

aEaq dah ddsedik. Bu arada' yrrtrk giysisiyle papaz da

gliai. fU"tlu, Ui"tuq daE giceBi topladr' Ottive ben ve-

recekmi;im, yapacaErm krsa.. bir konugma srrsrnda'

Bir testi de su getirdi. Oliiniin ytiziindeki, ellerin-

deki kanlan temizledik' sonra koltuk altlarrndan tut-

tuk, gukura yerlegtirdik. Bir yandan papaz mrnl mrrrl

dua okuyor, bir yandan ktiyliiler, babam, ben, Maria,

iiliiye armaSan olarak ya$h giizlerle gukura, biraz ek'*ut, bi" mendil, bir gakr atryoruz. Yanlarrnda higbirqey bulunmayan iki kiiylii, uzanrp aSaqtan birkag yap-

rak koparryor, gukura atrYorlar.<Sevgili Morris,>> diye baghyorum siize' <<'Artrk

Kembriq'e dijnmen olasr defil. Yagamrn, sana son ar-

maiamdrr burada di.izenlenen bu toplantr; sana son

olarak giisterebileceEi bir yakrnhktu bu' Verdi$im bu

gigekleri kendim ya da yurdum adrna deEil, senin de

otan atinya adrna veriyorum. Bu gigek, arkadagrm Di-

mitri'den, bu gigek de DoEu Cephesine giden Alman as-

kerinden. Bilinmesinde yarar var; su anda yagamlmr

s0rdi.irmem, bana bir ayrrcahk vermiyor' Sana verdi-

Sim gu giqeklerden ya da bir siire sonra mezannda bi-

Lcek otlardan farkh olamam. Yakrnmamam gerekti-

fini siiylemek isteyen bir kardeginim yalmzca' Seni

br"uyu dirrt kiiylti taqrdr. Qukurunu ben ve babam kaz-

drk. Qigekleri Maria topladr. Ya$adrErn srkrntth giin-

lerde qok ki;i sana ekmek, su verdi' Diyece$im, bu-

gi.in bu giinegin altrnda savaqan ressamlarrn ve ozan-

lann sanatgr imgelerinin canlandrrdrft meleklerden de

dtiri.ist, ,"-rlng dolu insanlar var yeryiiztinde' Morris

arkadag, elimdeki $u son ikircim gieeklerini de sana

\ru"rrr"k isterim. IIAIA siiren bu savaqta yagamlarrnr

yitiren dtinya askerlerinden. Salt Yunanhlardan, Ingi-

iirl"rden degil, Alrnan, italyan, Japon askerlerinden de'

Onlara kargr sorumlu olan bir akrl var' Ulkelerini yii-

neten akrl. Diinyamrzrn altrnr iistiine getiren karanhk

90

giiglerden sorumlu olamaz onlar. Onlar ve tiim bizler,srradan insanlanz. Evet, biz, srradan insanlann da,ressamlar, ozanlai gibi siiyleyebilecekleri gok Seylerivar arkadagrm l\Iorris. Ne ki, konugmamaktan yana-

yrm. $uradaki sradan askerler, yiizyrhmrzrn iinemlikiqileridir...>

Ve sonra, dagdan gelen iig partizan, konugmamrn

ardrndan yerimi altp sraya dizildiler, ttifeklerini ha-

vaya kaldrrdrlar, tetife bastllar. Tiifek]erin acl ama

aynl zamancla sevingli sesi asa$rdaki vadide yankrlandr'

91

Ormana indim, 'Vlaria'mn deyimiyle <<ayr ininde>> giz-lenen iki italyan'la vedalagtrm. Igrl rqrl bir gtin, aydrn-lil< bir diinya. En giizel diriik, en yefkin, en tatir dir-lik, bozguna ufrayan bir boranrn kalintrlarrndan olugan-drr. Babam gitmernin nedenini anlamakta g0gliik qe-kiyor. Maria, bir gey sormadan, yalvanr gibi giizleri-min igine bakryor.

<<Kendimi tiegiir duyuyorum, gideceSim.>>

<<Almanlar gitti{inde geri geleceksin, deiil mi? Bu-ralar dirlik diizenUk iginde olacak.>>

<Almanlar gitse bile Nlaria, Alrnanlar gitmig olma-yacak" Savag, sait gtirtiniirdeki de$ildir.>>

Giizleri neredeyse yagafacak. Sriylediklerimi tii-miiyle anladrfrndan deSil, belirli bir stiz vermedi$im-den.

Yavaq yai/ag yiiriidiik, kilisenin ijni.ine geldik. Me-zarur bagrnda durakladrk. Kollarrmrzr giigsiimiizi.in i.ize-rinde gaprazladrk, bir stire iiylece durduk.

MORRIS HORN24 YA$rNDA4 Quay St. 248

LONDON

ot

t

Biittin yakrnlanmr yeniden giirtigmek umuduyla esen-likler dilerim. Babam, giderken grkaca$rm kiiqiik yo-kuqu boydan boya gtirebilecek bigimde biiyiikge bir ta-qrn iizerine oturmuq. Taqm az ilerisinde Maria ayaktaduruyor, sa! elini kaldrrmrg yeni do{an giineqin ilkrqmlarryla parrldayan bir mendili salhyor. Srk srk ba,qrmr geri qeviriyor, eI salhyorum. Uzaklagtrkga adrm-lanma bir canhhi<, bir iizgiirltik geliyor. Borandan son-ra yiirefime dolan giikkugafmrn siireklilifine inanmakistiyorum.

Dar patikalar,r dahyorum, kiiqiik srk fundalar ara-srndan gegiyorum, yiiri.iyorum. Yiiriimtiyorum, koguyo-rum sanki. Bugiinkii duygularrmrn, bilincime kazrnma-srna, yarrn da, varolduSum stirece de silinmemesine bii-liin giiciimle gaba giisteriyorum. Nitsche'nin deyimiyle,gevresindeki karanh$r iinemsemeyen, tek bir yasayr,saf olmanrn yasasrnt benimseyen yrldrzlar gibi trpkr...

SON

,k*j', ' "€&l$llWr

BOMGELEN

Nikiforos vrettakos, bugun yunanistan'rn en be$enilen, engok okunan ozanlanndan biri. Isparta'nur Taigetos DaBryoresinde 1912'de dogdu. $iire qok kuguk yaqta bagladr.itt< giir kitabrnr, onyedi yagrndayken, lg2g'da Giilgelerinve Igrklann Atrtrnda adryla yaylmradr. o gunden bu gunearaltkstz giir yazdr. Bellibagh giir kitaplan gunlar: Azrail'inYolculuBu (1988), Taigetos ve Suskunlugu (1949), BulanrkSular ( 1950 ), Zaman ve Irmak ( tgsz) ,. Evrenin Derintigi{196L), Giinebakan (19?6), Prometeus ve Bir Giinliik Oyun(1981), Akropol'de Ttirdn Ytintemi (1981). Aynca Nikos Ka,-zancakis uzerine onemli bir incelemesi (tgsa), sayrsrz. d,e*

nemeleri ve duzyazrlan vardrr. Qrplak ve Gocuk {1ggg),_Bang Usttine Tartrqma (tg4g), Acr (1969), Aynr SuyunCntinde (19?2), gibi. Bugun Yunanistan'rn en sevilen ozanrNikiforos Vrettakos, tam ug kez'Devlet Buyuk $iir Odtlu'-nu ( 1940, 1956 ve L982'de ), bir kez 'Atina Akademisi Odtilii'-nu ( 1976'da) ve aynca 'Uluslararasr Asla 6attu'nu ka-zanmtgttr. Yaprtlan hemen hemen butun Avnrpa dillerine

- gevrilmiqtir. Boranla Gelen, yazarrn, Alman iggali altrnda-I(i Yunanistan'da bir yurtseverin acr ve umut dolu not-larrndan olugan anlatr turtindeki tek yaprtrdrr. Niki" l

Vr^ettakos'un 1945 yrhnda yazdtflr bu kitabr, YuFo-hndan eksiksiz geviren Panayot Abacr'ntn turl'nuyoruz, '\

w@N

I

i

Kapak ,

IffiliilIil lilil ilil iltflililtililIiltIJilri iltiii ilili iiili iml ilni iliii ilfii liii ilili iniii HrIi iiili iilli illli liiii iflli liii illiillliliililiiilli itlfi iiiii iliiitllli ltii ilil::r'i'''frf,'l''

f ' f 'H7ff'-''".EJ I I I LI' LI

ESAT T