nİzamİ gƏncƏvİ - İskƏndƏrnamƏ - Ş Ə r Ə f n a m Ə

282
NZAM GNCV SKNDRNAM R F N A M Ey tanrı, dünyaya snsn padah, Biz kiçik bndyik, sn böyük allah. Tk sn ınır hr yüksk, alçaq, Hr varlıq yoxluqdur, sn varsan ancaq. Yuxarı, aaı - hr göz çarpan N varsa, onları snsn yaradan. Snsn hr biliyi biz öyrdn, Torpaın köksünd qlm ildn. Snin varlıına tapınca bürhan, Aıl ilk inandı sn, yaradan. Sn alın gözünü iıqlandırdın, Sn doru yollarda çıraq yandırdın. Göylri sn qurdun, ucaltdın, allah, Ona yer üzünü etdin güzrgah. Snsn bu almd bir damcı sudan Gündn iıqlı gövhr yaradan. Gövhri lütfünl etdin aikar, Srrafın lin sn verdin açar. Daların barına düzdün gövhri, Rnglrl boyadın hr bir cövhri. Buludlar yadırmaz, sn demsn: "Ya!" Sn "bitir!" demsn, bitirmz torpaq. Özün d kimsdn kömk almadan Yaratdın n gözl, sfalı cahan. stidn, soyuqdan, qurudan, yadan Yourub yaratdın gözl bir cahan. N gözl naxılar vurdun xilqt, Aıllar heyrandır bu mhart. Bu sirri mühndis axtarır hr an, Bilmyir n vvl baladın hardan. Uca sntini seyr edirik biz, Yemkdir, yatmaqdır yalnız iimiz. Hr nyi bzdin, var etdin yoxdan Onlara ehtiyac duymadın bir an. Sn el qurdun ki, yerin iini, Göyün, ulduzların bu grdiini, Göy ucalsa da düünc, fikir, Bu kmnddn baı çıxa bilmyir. Sn vardın varlıqlar olmayan zaman, Onlar yox olacaq, sn qalacaqsan. Sn düzdün göylr ux ulduzları, nsanla bzdin hr bir diyarı. Flyi uca bir hasara aldın, O yerd idrakı kmnd saldın. El bir ta vurdun dasız, dirksiz,

Upload: ibrahim-jabbari

Post on 27-Jul-2015

805 views

Category:

Documents


6 download

DESCRIPTION

NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

TRANSCRIPT

Page 1: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

N�ZAM� G�NC�V� �SK�ND�RNAM� � � R � F N A M �

Ey tanrı, dünyaya s�ns�n pad�ah, Biz kiçik b�nd�yik, s�n böyük allah. T�k s�n� sı�ınır h�r yüks�k, alçaq, H�r varlıq yoxluqdur, s�n varsan ancaq. Yuxarı, a�a�ı - h�r göz� çarpan N� varsa, onları s�ns�n yaradan. S�ns�n h�r biliyi biz� öyr�d�n, Torpa�ın köksünd� q�l�m i�l�d�n. S�nin varlı�ına tapınca bürhan, A�ıl ilk inandı s�n�, yaradan. S�n a�lın gözünü i�ıqlandırdın, S�n do�ru yollarda çıraq yandırdın. Göyl�ri s�n qurdun, ucaltdın, allah, Ona yer üzünü etdin güz�rgah. S�ns�n bu al�md� bir damcı sudan Gün��d�n i�ıqlı gövh�r yaradan. Gövh�ri lütfünl� etdin a�ikar, S�rrafın �lin� s�n verdin açar. Da�ların ba�rına düzdün gövh�ri, R�ngl�rl� boyadın h�r bir cövh�ri. Buludlar ya�dırmaz, s�n dem�s�n: "Ya�!" S�n "bitir!" dem�s�n, bitirm�z torpaq. Özün d� kims�d�n köm�k almadan Yaratdın n� göz�l, s�falı cahan. �stid�n, soyuqdan, qurudan, ya�dan Yo�urub yaratdın göz�l bir cahan. N� göz�l naxı�lar vurdun xilq�t�, A�ıllar heyrandır bu m�har�t�. Bu sirri müh�ndis axtarır h�r an, Bilm�yir �n �vv�l ba�ladın hardan. Uca s�n�tini seyr edirik biz, Yem�kdir, yatmaqdır yalnız i�imiz. H�r n�yi b�z�din, var etdin yoxdan Onlara ehtiyac duymadın bir an. S�n el� qurdun ki, yerin i�ini, Göyün, ulduzların bu g�rdi�ini, Göy� ucalsa da dü�ünc�, fikir, Bu k�m�ndd�n ba�ı çıxa bilm�yir. S�n vardın varlıqlar olmayan zaman, Onlar yox olacaq, s�n qalacaqsan. S�n düzdün göyl�r� �ux ulduzları, �nsanla b�z�din h�r bir diyarı. F�l�yi uca bir hasara aldın, O yerd� idrakı k�m�nd� saldın. El� bir ta� vurdun da�sız, dir�ksiz,

Page 2: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Dü�ünc� o yer� yol tapmaz, ��ksiz. Zatına dü�ünc�, a�ıl �l atmaz, Böyük qüdr�tin� qüdr�ti çatmaz. S�nin varlı�ındır o lam�kandan �drak elçisini h�r an da�layan. Da�ınıq deyils�n ki, birl���s�n, Artıq da deyils�n, �skil�s�n s�n. X�yal da, n�z�r d� yolunda m�hrum, N� q�d�r axtarsa deyils�n m�lum. Ey tanrı, s�n hansı ba�ı ucaltsan, �y� bilm�y�c�k onu bir insan. Q�hrinl� h�r kimin �ys�n boynunu, Kims�nin köm�yi dik�ltm�z onu. Biz s�n� b�nd�yik, s�nindir f�rman, H�r köm�k s�nd�dir, s�ns�n �l tutan. Fild�, qarı�qada z�iflik, qüvv�t S�nin �mrind�dir, ey ulu qüdr�t. S�nin qüdr�tind�n qüvv�t alınca �lanı m�hv ed�r z�if qarınca. Yollardan tüstünü qaldırsan �g�r, Bir çibin N�mrudun beynini yey�r. �st�s�n �zilsin dü�m�nin beli, Qu�larla qırarsan �shabi-fili. Gah kiçik nütf�y� qoydun qızıl tac, Gah xırda ç�rd�kd�n yaratdın a�ac. Gah X�lil alırsan bütxan�l�rd�n, Gah dost yaradırsan bigan�l�rd�n. Qiym�tli c�vahir do�an bir evd�n �butalibi d� çıxaran s�ns�n. Kimd� var c�sar�t, qorxundan s�nin T�slimd�n ba�qa bir k�lam söyl�sin? Yanına yol tapmaz m�xluqun �li, Gizlin bir x�zin� sevm�z m���li. �srarın h�r zaman qalmaqçın gizlin Ba�larsan dilini �srar bil�nin. S�n m�ni yaratdın qara torpaqdan, S�n verdin i�ıqlı ür�k, t�miz can. Alud� olsam da m�nd� yox t�qsir, Torpa�ın pe��si alud�likdir. Günahdan qaçsaydı bu üzüqara, B�s kim yol tapardı ba�ı�lanma�a? Olmasaydı m�nim günahım h�rgah, S�n� kim dey�rdi: "Ey q�fur allah!" Gec�l�r, gündüzl�r, h�r ax�am, s�h�r Q�lbimd�, dilimd� bir s�ns�n �zb�r. Yuxuya getm�zd�n �vv�l, h�r gec� Mübar�k adını ç�k�r�m önc�. Gec�l�r yuxudan qalxınca ba�ım, Anaram s�ni, hey axar göz ya�ım. S�n� üz çevirr�m h�r s�h�r erk�n,

Page 3: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Gec� d�, gündüz d� p�nahım s�ns�n. H�r zaman köm�y� ça�ırram s�ni, Qapından ümidsiz qaytarma m�ni. Ey tanrı, d�rdim� s�n eyl� �lac, Bu möhtac k�sl�r� olmayım möhtac. H�r zaman b�nd�lik yoluyla ged�n, Zatına könüld�n p�r�sti� ed�n Olsun bu dünyada x�zin�nl� �ad, Qiyam�t gününd� �zabdan azad. �nsanı dünyaya s�ns�n g�tir�n, Öldür�n d� s�ns�n, dirild�n d� s�n. �ld� n� hesabım, n� kitabım var, Yalnız s�n bilirs�n n� hesabım var. Yax�ının, yamanın açarı s�ns�n, Yax�ılıq s�nd�ndir, yamanlıq m�nd�n. Ba�ı�la bir suçum varsa, ey allah, M�nd�ndir yamanlıq, m�nd�ndir günah. N� ki ilk naxı�ın s�rgüz��ti var S�nd�ndir, son söz d� s�n� qayıdar. K�s�rli ay�ni öyr�tm�k s�nd�n, �eytanın gözünü tikm�ks� m�nd�n. Adın mehribanlıq ets� bir q�d�r, M�niml� oynaya bil�rmi divl�r? Yararmı söz açmaq s�ninl� m�nd�n. "S�n" dem�k, sonra da söyl�m�k ki, "m�n". Ya qay�ı içind�, ya sakit, aram, N� cür yaratdınsa, o cür ya�aram. Ey tanrı, ümidim bunadır ancaq, Bu köhn� d�zgahdan dü��rs�m uzaq, El� ki, pozular t�rkibim m�nim, D�yi��r qurdu�un t�rtibim m�nim. �sdikc� tozumu da�ıdar yell�r, Pak olan canımı görm�z bir n�f�r, Halımı arayıb, ed�nd� heyr�t, Varıma yox dey�, ed�rk�n töhm�t, S�n yoxdan �lin� ver el� açar, Bilsin ki, bu yatan ölm�mi�, ya�ar. S�nin varlı�ına bu gücsüz �lil Göst�rmi� n� q�d�r tutarlı d�lil. Ölürs�m, bunu s�n hamıya bildir: "B�d�ni yatmı�sa, canı diridir". El� bir m�tan�t qızı�dır m�nd�, �ad ür�kl� g�lim s�n� g�l�nd�. M�niml� qapıya q�d�rdir dostlar, M�zara girdimmi, dü�m�ndir onlar. T�rk ed�r m�ni bu gözüm, qula�ım, B�d�nd�n ayrılar �lim, aya�ım. Ey tanrı, m�niml� yalnız s�n varsan, �libo� qaytarma m�ni qapından. Qapında üzümü sürt�r�m yer�,

Page 4: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Bir tacla �v�z ver bu s�cd�l�r�. Bu ba�ı qapından �sirg�m�dim, S�n ona qılınc yox, tac ver, ey r�bbim. �z�ld�n verdiyin hökml�r sönm�z, Yazdı�ın silinm�z, q�l�min dönm�z. Hökmünd� hazıram canla-ba�la m�n, T�s�lli tapıram yalvarı�la m�n. S�n dedin: dar günd� köm�kçi m�n�m, H�r dil�k ist�s�n, q�bul ed�n�m, S�ns�n acizl�r� h�r zaman p�nah, M�n d� bir aciz�m, köm�k ol, allah. T�k s�nin i�indir b�nd�p�rv�rlik, M�nim v�zif�mdir etm�k b�nd�lik. Qırdı varlı�ımı, �zdi bu f�l�k, Bütün ��nliyimi sovurdu kül�k. T�k s�ns�n qurtaran bu sınıqlıqdan, Qırsan da yen� s�n verirs�n d�rman. Zülm�tin q�lbind�n üzüm� yol aç, F�zil�t ayından yoluma nur saç. M�ni yol k�s�nd�n s�n özün qurtar, El� et, üstüm� gülm�sin ��yar. �vv�l �ükr� çatdır, sonra dövl�t�, �vv�l s�br� çatdır, sonra zill�t�. S�brimi tük�d�n b�laları s�n Uzaq et, ey tanrı, s�n ki adils�n. M�ni h�r b�laya ets�n mübt�la, �vv�lc� s�br ver, sonradan b�la. Qırsan da, s�lam�t qoysan da, ancaq T�l�bin bir ovuc tozdur, ya torpaq. Çürüyüb toz kimi da�ılsa b�d�n, Yen� �l ç�km�r�m b�nd�liyimd�n. Dü�s�m h�r buca�a s�ni anaram, S�ni m�n h�r yerd� tanrı sanaram. Bütün varlıqların heçlikdir sonu, T�k s�n� biçilmi� varlı�ın donu. Kim s�ni, arasa �lind� açar, �li bo�a çıxar, dolanar naçar. Kim s�n� gözünl� baxarsa �g�r Ömrü v�r�q kimi yell�r� ver�r. S�ni tapmaq olur s�ninl� ancaq, Bo�dur h�r qapıda yüy�n parlatmaq. M�nzili göz tanır buraya q�d�r, Buradan keçdikd� taparsan x�t�r. Varımı, yoxumu tap�ırdım s�n�, Hesabım aydındır o x�lq ed�n�. M�NACAT Kims�m yox, ey biz� böyüklük ver�n,

Page 5: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

P�nahım da s�ns�n, köm�yim d� s�n. Çıl-çılpaq g�lmi��m, ey p�rv�rdigar, H�r �eyim s�nindir, m�nim n�yim var? S�n verdin m�n� bir i�ıqlı çıraq, Onu h�r kül�kd�n özün et iraq. �km�y� s�n verdin sa�lam bir qüvv�t, M�n� �kdiyimd�n ayır bir qism�t. T�p�l�r ucadır, sell�r ça�layan, Çevirm� yüy�ni b�xtin yolundan. M�ni bu sell�rd�n s�n el� qurtar, Körpünü qırmasın bu da�qın çaylar. G�lmi��m qapına, üzümdür qara, Ba�ı�la, ey tanrı, yaxma odlara. Üzümü a� el� s�n, ey yaradan, Ümidsiz qaytarma uca qapından. Torpaqdan yo�urub yaratdın m�ni, T�miz, nat�mizd�n etdin b�d�ni. Tiyn�tc� yax�ıyam, yamanamsa m�n, Bu n�q�i s�n m�n� vurdun �z�ld�n. Biz aciz b�nd�yik, s�ns�n yaradan, S�nin qüvv�tinl� ya�ayır insan. Yaranmı� h�r bir �ey baxıb gör�n� Yaradandan verir x�b�ri yen�. M�n s�n� a�lımla salıram n�z�r, Yolunu görm�m�k olarmı m�g�r. H�r bir yaranmı�ın s�ns�n m�nası, O ancaq m�xluqdur, s�ns�n ustası. A�ıl n�z�rind�n keç�n h�r sur�t Deyilmi n�qqa�ı göst�r�n höcc�t? Arada m�saf� olduqca uzaq, S�ni t�k s�ninl� mümkündür tapmaq. Yerl�rd�, göyl�rd� qoyulan �sas A�ıl ölçüsünd�n k�nara çıxmaz. B�l�dçi olma�a c�hd ed�r x�yal, �ndaz�d�n k�nar yol tapmaz h�r hal. Yaramaz pay�d�n k�nara çıxmaq, H�dsizin sonuna qoyulmaz ayaq. Kainat hüdudu ba�a yetinc�, O s�mt� yol tapmaz aciz dü�ünc�. Dü�ünc� bu q�d�r yol tapar ancaq, S�n ba�qa bir �eys�n, hüduddan uzaq. Ey tanrım, umuram, öz hikm�tinl� ��ıq yol açarsan m�sl�h�tinl�. Qar�ıma el� bir yol çıxar, bunlan M�n nicat tapım ki, razı qalasan. Ba�qa bir çar�m yox, t�slim�m ancaq, Q�zadan olurmu boyun qaçırmaq? Etdiyim duadan yazaram bir x�tt, Üstünd� möhrünü qoysun M�h�mm�d. H�m d� dörd x�lif� ��had�tiyl�,

Page 6: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Yüzl�rc� e�q olsun dördün� bel�. Qanlını qurtaran x�tt s�n�d kimi, Qolumda qalar bir bazub�nd kimi. Ba�lark�n qılınct�k k�s�n m�hk�m�n, M�h��rl� qiyam�t qar�ı g�lirk�n, H�r k�sin boynunda nameyi-�mal, M�n d� bu nam�ni çıxarram d�rhal, Göst�rr�m, insafla hökm ver�ns�n, Bununla hökm ver, çün hakim s�ns�n. Ümidim s�n�dir, ey ulu tanrı, Qapından ümidsiz qaytarma barı. Atımı h�ddimd�n uzaq salmı�am, Yolunda m�n yarı yolda qalmı�am. Taxtımı qapında dü�ür, yaradan, M�ni azdırma öz do�ru yolundan. S�nd�n yol göst�rm�k, m�nd�n aramaq, M�n cana g�lmi��m, s�n can ver ancaq. Sevdiyin ayinl�, ey p�rv�rdigar, S�n m�nsiz b�z�din m�n� bir bazar. Bu zin�t nax�ını salma rövn�qd�n, M�n� öz x�zn�nd�n bir pay ayır s�n. Bu z�if varlıqdan n�dir ist�yin? El� bil �vv�ld�n yoxmu� bu miskin. S�n �ziz tutmusan, yandırma m�ni, N�z�rin m�nd�yk�n qovma b�nd�ni. S�n verdin m�n� bu uca rütb�ni, S�n d� bu zindandan g�l qurtar m�ni. �ndi ki vermi�s�n böyüklük, ad-san, Köm�k ol m�n�, ey adil yaradan. H�r kimin ba�ına qoydunsa külah, Salma toz-torpa�a, �ziz tut, allah. Qapının sirda�ı olan bir q�lbi Qoyma h�r qapıda dil�nsin, r�bbi. S�n m�nim i�imi alma n�z�r�, ��im� �ncam ç�k �dlin� gör�. Nizami bu uca d�rgahda ancaq Ulu Mustafanı ��fi tutacaq. SONUNCU PEY��MB�R�N T�R�F� Seçilmi� elçidir ulu tanrıdan, Möhk�m hökml�ri xalqa çatdıran, Qiym�tli tacıdır azad�l�rin, �n d�y�rlisidir bütün b���rin. �z�ld�n �b�d� bütün yaranmı�, M�h�mm�d adından almı�dır naxı�. �qlin qanadına t�k odur çıraq, Varlı�a i�ı�ı o verir ancaq.

Page 7: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Zamindir qaraya, a�a bu r�hb�r, ��fa�t ed�ndir qopunca m�h��r. Kölg�li a�aclar din saçan ba�da Buda�ı göyd�dir, kökü torpaqda. Ziyar�tgahıdır pey��mb�rl�rin, Nem�t ver�nidir bütün b���rin. Bu yanar çıra�a verm�d�n i�ıq Dünyada bir i�ıq yox idi artıq. Xalını qaraldır �bbasil�rin, Gözün� nur saçır ��mmasil�rin. Doda�ı �sadan daha möcüzkar, Zülm�tin suyut�k geyinmi� paltar. Göy - ona dünyada dörd ta�ı quran, Yer - ona f�l�kd� be� növb�t vuran. Odur öz a�lına el�y�n t�ky�, Ayı barma�ıyla böl�n ikiy�. Ona bac ver�ndir bütün Rum v� Rey, X�rac gönd�r�ndir K�sra il� Key. Ya�dıran buluddur o s�mapeyk�r, Bir �lind� qılınc, birind� gövh�r. Gövh�rl� dünyaya vurmu�dur b�z�k, Qılıncı din üçün ça�ırmı� köm�k. Pad�ahlar qılıncı ç�kdiyi zaman Ba� b�d�nd�n dü��r, tac is� ba�dan. Bu is� �zm�y� ver�rs� q�rar, Qılıncı ç�km�d�n tökül�r ba�lar. H�r iki dünyadan bir don tik�r�k, Onlardan düz�ltmi� yegan� b�z�k. O donu gey�rk�n pak vücuduna, Bir qarı� az g�ldi uca boyuna. Tanrı x�lq etdiyi qam�t� g�r�k Vurulsun tanrının qurdu�u b�z�k. Ba�lı qapıların odur açarı, Onun adı a�mı� h�r bir hasarı. D�v�t� geni�lik o vermi� yen�, Da�lar da �ahiddir möcüz�sin�. �li bo�, bu d�rvi� geyimli soltan Qulamlıq alandır, �ahlı�ı satan. O gec� meraca at s�yird�r�k F�l�yin donuna vurdu min b�z�k. Gec� - meracının ç�trind�n say�, Göy - o n�rdivandan kiçik bir pay�. PEY��MB�R�N MERACI Göy gec� m�clisi qızı�dırmı�dı, ��ıqdan gec�nin gözü qama�dı. O yeddi f�l�y� o yeddi ülk�r Çin ip�kl�rin� düzmü� dürr, gövh�r.

Page 8: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

C�nn�t ke�ikçisi huri, p�ril�r H�r kö�k� vurmu�du yara�ıq, ziv�r. Bu taxtın soltanı olan M�h�mm�d, Keç�n elçil�rd�n odur v�li�hd. Mü�künü saçaraq "Beyti�qsay�" M�kk�d�n ucaldı �r�i-�lay�. Cismini qurtardı dünya b�ndind�n, Etdi �r� �hlinin q�lbind� m�sk�n. Yetmi� yollu yurddan köçünü vurdu, Çadırı yeddinci f�l�kd� qurdu. Doqquz hücr�sini bir an buraxdı, Göyün doqquzuncu ta�ına qalxdı. Yeddinci �flak� çapdı�ı zaman Di�arı atıldı dördkünc daxmadan. Altında �im��kt�k �ı�ıyan Büraq, Gün��� q�rq olmu� y�h�rl� yaraq. �r�b s�masında bir Süheyl çapdı, Y�m�n gönü ondan yeni r�ng tapdı. Dırna�ı inciydi, quyru�u ip�k, �p�yin üstünd� oynar incit�k. Göb�yi mü�k, ceyran deyildi, bi��kk, Bir düzüm inciydi ceyran di�it�k. Yüy�ni x�yal� g�l�nd�n yum�aq, Yürü�ü oxdan da k�skin v� qıvraq. �n k�skin, �n m�tin x�yal ��hp�ri Ondan yetmi� addım qalırdı geri. Al�ml�r a�maqda bir firi�t�s�n, Al�ml�r ç�kirs�n öz arxanda s�n. Gec� otla�ından, s�rxo� olaraq Ay kimi g�lmi�di �ld� ��bçıraq. El� bir sür �tli addımlar atar; H�r�k�t edinc� m�nzil� çatar. �n k�skin n�z�rl� uçar yan-yana, N�z�ri alırdı ayaq altına. M�h�mm�d pey��mb�r atı çapırdı, O s�yyar d�nizd�n toz qoparırdı. Özü yol bil�ndi, atı yeriy�n, Bu ata, o �aha olsun yüz �hs�n. Evind�n qapıya qalxdı�ı zaman �lind�n t�z� don geydi asiman. Onunla qaranlıq göy oldu gülzar, Ondan nur alırdı sönük ulduzlar. Pak olan bu t�miz p�rd�d� g�r�k Vücuddan cismani tozları silm�k. Çatdı h�r d�niz� yeddi ülk�rd�, Yeddi yol yuyundu o d�nizl�rd�. Cismind�n verdi h�r ulduza maya, Yuxu be�iyini buraxdı aya. Ütarid ulduza verdi q�l�mi, �lin� q�l�mi alarmı ümmi?

Page 9: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Cismani ��hv�ti Nahid� verdi, �ükr üçün kük�ni Xur�id� verdi. M�rrix� buraxdı q�z�b v� acıq, Acıq burda getm�z ir�li artıq. Mü�t�ri ulduza kibri buraxdı, Üzüy� �n parlaq yeni qa� taxdı. Ünsürü Keyvana t�r�f ataraq, Özüyl� pak gövh�r götürdü ancaq. H�r m�nzil ba�ında b�x�i� ver�r�k Qaldı varlı�ından yalnız bir ür�k. N�bil�r hörm�tl� ba� �ydi ona, �l ç�kdi y�h�rin saf quncu�una. At sürdü yollardan, da�lardan keçdi. Bir sıra t�p�ni bir anda biçdi. Yanında qasiddi Xızr il� Musa, Atının önünd� gedirdi �sa. Bir n�f�s alınca, kirpik vurunca, Yaxud bir göz açıb d�rhal yumunca Göyün günb�dini a�dı arada, Yerl�ri, göyl�ri qoydu arxada. El� bir sür �tl� parlatdı yüy�n, �trafdan olmadı tozunu gör�n. Onun bu yürü�d� atdı�ı oxdan F�l�k neç� ox da geriydi çoxdan. O uzaq göyl�rd� nurani adı Ruhani k�sl�r� nur ba�ı�ladı. Cı�ırsız bir yola, artıq yol saldı, H�m atı yoruldu, h�m yükü qaldı. O yolda qol-qanad tökdü C�brail, Qorxudan durmayıb qaçdı �srafil. R�fr�fd�n keç�r�k bir neç� f�rs�ng Gördü o p�rd�d� müxt�lif ah�ng. Sidr�d�n �r�in pak s�qfin� q�d�r �sm�td�n bir kilim dö��di dilb�r. �r� divangahını sür�tl� keçdi, D�rcin d� yolunu bir anda biçdi. Çatdı son nöqt�y� c�h�t diyarı, Bitdi o nöqt�d� dövran p�rgarı. Yer o�lu göyl�rd� hey at oynatdı, Yerl�ri, göyl�ri arxaya atdı. Müc�rr�d dolanmaq çatdı bir yer�, Cismani varlı�ı itdi bilm�rr�. Yoxluq yollarında ed�rk�n cövlan Büsbütün ayrıldı öz varlı�ından. Ruhani dair� g�rdi�l�rind� Ba�ıyla aya�ı dü�dü bir b�nd�. Çatdı altı, üstü olmayan yer�, Çünki altı, üstü bilm�z dair�. Siyas�t p�rd�si atıldı bird�n, Hücr� t�mizl�ndi bigan�l�rd�n.

Page 10: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

O yerd� ki, idrak tapmayır m�kan, Salam M�h�mm�dd�n, q�bul tanrıdan A�ızdan çıxmayan s�si e�itdi, Görünm�z simanı ziyar�t etdi. El� pak göründü o sahibc�lal, N� c�h�t n�z�r� çarpdı, n� x�yal. Vücudu n�rgizt�k bir göz� döndü, Bir kirpik qırpımdan tanrıya çöndü. Yoxsa bu ba�dakı sırf n�rgiz olan Gözün� bir sürm� ç�kmi� "maza�"dan. Keçdi bir dost kimi süfr� s�mtin�, Yedi, pay ayırdı öz ümm�tin�. Ür�yi allahın nuriyl� doldu, Bir yetim, bax, nec� padi�ah oldu. Dünyaya qayıtdı çöhr�si parlaq, H�r elm�, hikm�t� vaqif olaraq. O yolu tez getdi, tez döndü yen�, Bu sür �t heç k�sin sı�maz fikrin�. �im��kt�k �ı�ıdı eyl� sür �tl�, Dön�rk�n yata�ı istiydi h�l�. O gec� adi bir gec� deyildi, O bir gec�ydimi, yaxud bir ildi? B�s bizim ruhumuz m�g�r bir anda Dola�a bilmirmi bu asimanda? Ruhumuzdan z�rif olan bu insan Bir anda al�mi seyr etdi, inan. Göz�ldir, s�p�r�k can gövh�rini, T�rif� ba�lasam dörd yav�rini. Dörd gövh�r satan var, dörd gövh�r alan, Artıq-�skiyin� qarı�maz satan. �linin e�qind� sabitq�d�m�m, Öm�r sevgisind�n uzaq deyil�m. H�r iki nur il� nurlanır dimaq: �bub�kr bir �amdır, Osman bir çıraq. Bu d�rvi� sif�tli dörd böyük soltan, Dünyaya olmu� dörd t�kbir oxuyan. N�bil�r önünd� ged�n� alqı�, Üzrl�ri q�bul ed�n� alqı�. S�ns�n yaranı�da birinci xilq�t, Dövranın sonunda sonuncu ay�t. H�r iki al�m� mübar�k s�ns�n, S�n� bir tay varsa, o da t�k s�ns�n. S�ns�n x�zin�l�r qıflına açar, Yax�ını, yamanı ed�n a�ikar. �n göz�l gününd� "ümm�tim" dey�, ��fa�t edirs�n suçlu b�nd�y�. Bir ovuc torpa�am m�n d�rgahında, Artıq bir �ikaram �ikargahında. Nizami tutmu�dur G�nc�d� m�kan, O, m�hrum olmasın salamlarından.

Page 11: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

��R�FNAM�N� YAZMAQ HAQQINDA Gec� gündüz kimi b�z�k vurmu�du, S�h�r duasına erk�n durmu�du. Yer üzü m�htabdan açmı�dı ç�tir, Sanki yer nafından s�pirdi �tir. Bazarlar olmu�du s�s-küyd�n uzaq, Zınqırov s�sind�n dinc�lmi� qulaq. Ke�ikçi dalmı�dı �irin yuxuya, Dan yeri ba�ını salmı�dı suya. Dünyanın i�ind�n ç�kib �l-ayaq, Fikir z�ncirind� olmu�dum dustaq. Gözl�rim örtülü, könlüm ayıqdı, Aramaq i�ind� zehnim sayıqdı. Deyirdim ki, qurum eyl� bir t�l�, �n göz�l bir �ikar keçirim �l�. Ba� qoydum d�lit�k q�m bo�a-bo�a Maral sa�rısından yum�aq yastı�a. Gah ba�ım dizimin üstünd� dal�ın, Yer - ba�ım altında, göy - aya�ımın. Dayanmaz varlı�ım r�qs ed�r bütün, Ba�ım kürsü olmu� aya�ım üçün. Dü�ünc�m yol ölçüb ets� d� cövlan, Cismim böyrü üst� tozlara q�ltan. T�nimi bir yana buraxdım artıq, Canı can çölün� götürdüm azıq. Gah gizlin lövh�d�n ibr�tl�r aldım, Gah keçmi� sühüfd�n hikm�tl�r aldım. �am kimi od dü�mü� m�nim ba�ıma, Ba�ım döndü m�nim odlu da�ıma. Gün�� qar�ısında �riy�nt�k mum, O mumla gözümd�n ç�kildi yuxum. Cadug�r m�nd�nmi öyr�nmi�, n�dir, Gözl�rd�n yuxunu mum il� ç�kir. O müdhi� keçidl�r ba�ında bu an Pak olan �qlim d� uçdu ba�ımdan. Daldım xo� yuxuya co�ark�n damaq, Gözümd� canlandı s�falı bir ba�. O r�ngin ba�çadan d�rirdim xurma, Verirdim kim çıxsa m�nim qar�ıma. O xurmad�r�n ki durdu yuxudan, Dima�ı at��di, a�zı bir ümman. Mü�zzin ba�lark�n birinci qunut Ki: "Sübhan� h�yy�ll�zi lay�mut". M�nd�n d� ucaldı bir acı nal�, Özümü unutdum, daldım x�yal�. U�urlu bir s�h�r do�unca f�l�k, Yenid�n canlandım s�h�r yelit�k.

Page 12: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Gec�l�r nur saçan �amı yaxaraq, Fikrimd�n �am kimi yanırdım ancaq. Ba�ladı ür�k, dil: "�er yaz" dey�, Harut, Zöhr� kimi cadug�rliy�. Yeti��r, bu q�d�r i�siz qalmayım, �er� �n yeni bir üsul arayım. Yeni n��m�l�rl� ba�layım k�lam, Keçmi�l�r ruhuna gönd�rim salam. Bir çıraq yandırım bir p�rvan�d�n, Bir a�ac b�z�yim kiçik dan�d�n. Bu barlı a�acdan kim meyv� d�rs�, Söyl�sin xo�b�xtdir bu ba�dan kims�. Ancaq bir ��rtim var: bir para d�c�l Qon�unun malına uzatmasın �l. Tutaq ki, hu�yarlar padi�ahıyam, Dürr, gövh�r satanlar �ah�n�ahıyam. Xalq ba�aq yı�andır, m�n �kinçiy�m, Kir�çi deyil�m, ev sahibiy�m. Bu bazarda nec� büsat açım m�n, Arxayın deyil�m yol k�s�nl�rd�n. Varmı bu bazarda bir dükan açan, Varına dörd yandan d�ym�sin ziyan? Damcı o�rusundan qorxarmı d�niz? Buludum ya�dırar ondan çox, ��ksiz. Ay i�ı�ı q�d�r olsa yüz çıraq, Yen� gün�� ona vuracaqdır da�. HEKAY�T E�itdim, bir yoxsul ciy�r qaniyl� Köhn� bir ��r�fi keçirdi �l�. Ona söyl�mi�di varlı kims�l�r: "Z�ri - z�r, x�zin� - x�zin� ç�k�r". Sür�tl� üz qoydu bazar s�mtin�, Köhn� ��r�fiyl� tapsın x�zin�. Bir s�rraf dükanı gördü çox geni�, Bir yerd� bu q�d�r qızıl görm�mi�. Bir yı�ın qızıl var gün��d�n parlaq, H�r yan ��r�fidir bir neç� qalaq. X�zin� xülyası beynin� batdı, Qızılı x�zin� üstün� atdı. �lind�n uçunca d�y�rli varı, Yüyürdü qalanmı� qızıla sarı. Qızılı atmaqdan oldu pe�iman, Bir� yüz alma�a tapmadı imkan. Qızılı atınca q�m çökdü göz�, N� üçün bir qızıl qarı�dı yüz�? F�ryada ba�ladı "qızılım" dey�, Yalvardı c�vahir satan ki�iy�:

Page 13: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

- Bu ömrüm uzunu hey çalı�araq, �lim� bir qızıl keçirdim ancaq. M�n� söyl�mi�di axmaq bir n�f�r: "Z�ri - z�r, x�zin� - x�zin� ç�k�r". H�min bu qızıllı dükana çatdım, Qızılı qızılın üstün� atdım. Atdım ki, ��r�fi ç�ksin x�zin�, Çox qızıl onu da ç�kdi özün�. Gül�r�k o s�rraf, o azad insan, Söz açdı qızılın qarı�masından: - Çox ged� bil�rmi azın üstün�? Yüz getm�z, bir ged�r yüzün üstün�. Kim ki s�rv�timi çapmaq ist�yir, Yolumda bu m�s�l bir ke�ikçidir: D�yirman bu q�d�r hay-küy qoparır, Muzdurdur, ununu divan aparır. O�rudan �lmüzdüm budur n�hay�t: "O�rudur" dem�y� etm�z c�sar�t. Baxsana, yol k�s�r quldur-qaralar, Dünyanı ki, qara r�ng il� boyar. Gündüzl�r: "Göz gözd�n utanır" dey�, Talanı, qar�ti qoyar gec�y�. Ancaq söz qulduru ��f�q sök�rk�n, Q�l�mi yontaraq mü�kin söyüdd�n Fikrimi qapırlar, könlüm �mindir, Buxaraya gets� o, G�nc�nindir. Gizlind� m�taha çıxmaz mü�t�ri, O�urluq bir malın olmaz d�y�ri. Ayıblar açı�a çıxdı�ı zaman �lin d�, q�lbin d� d�rdl�nir bundan. O�urluq maldan s�s çıxmazsa, bi��kk, O malı dar�alar aparmı� dem�k. Göz yumdum bu i��, çünki ruzigar H�r yax�ı-yamanı ed�r a�ikar. Dövranın ç�kisi ç�k�r h�r i�i, Ç�kiy� girm�mi� qalmaz bir ki�i. ÖZ HALINA V� Z�MAN�N�N GED���N� DA�R O gülgün ��rabdan, saqi, ver ni�an, Ver m�n� s�rxo�lar iç�n d�rmandan. O acı d�rmanla m�st olum bu gün, Özümü unudum b�lk� büsbütün. Nizami, yet�r bu �öhr�t qazanmaq, Qocaldın, g�ncliyi daha g�l burax. Qızmı� aslan kimi p�nc� aç, artıq Özün� tülküt�k verm� yara�ıq... E�itdim, r�ng sev�n bir rus tülküsü

Page 14: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Özün� ver�rmi� bir g�lin süsü, Qopunca toz, kül�k, ya�ı�, bura�an, Tükünü çıxarmaz o gün yuvadan. Qucaqlar de�iyin bir buca�ını, Acından yalar öz �l-aya�ını. Sorar öz qanını d�ri altından, O d�ri bec�r�r, ba�qa k�sl�r can. El� ki, �c�li yeti��r bird�n, D�risi canına k�sil�r dü�m�n. D�rinin e�qin� ed�rl�r �ikar, B�sl�nmi� d�risi ba�ından çıxar. Dünyada bir büsat qurmaq n� mümkün, Bu yurddan çar�siz köç�rs�n bir gün. Özün� yara�ıq verm�y�n heyvan T�mahkar k�sl�rd�n görm�z bir ziyan. Yeddi r�ng p�rd�d�n qurtul birt�h�r, Güzgü pas altında çirkin görün�r. Qurdu�un cadular yeti��r, burax, Kims�y� cadut�k tor atma nahaq. Al kükürd deyils�n, a� l�l deyils�n, Arayan ümidsiz qayıtsın s�nd�n. �nsansan, insana qatı� h�r zaman, �nsanla ya�ayar h�r zaman insan. �lçatmaz x�zin� olsan da, ancaq Çox bel� x�zin� gizl�mi� torpaq. A�acdan uzaqsa meyv� qoparan, F�rqi yox, o xurma versin ya tikan. H�yat yox, g�ncliyi alınca x�zan, G�nclik qalmayınca qalmasın cahan. G�nclikdir insana göz�llik ver�n, Göz�llik sön�rs� q�lb olurmu ��n? Sümüyün çürüyüb, süst olsa arxan, M�rdlikd�n, hün�rd�n qurma bir dastan. O gün ki, g�ncliyin qüruru sön�r, �� görm�z daha bu c�sar�t, hün�r. Ba�, ba�ça göz�ldir, ��ndir gülüstan S�rv il� lal�l�r güldüyü zaman. El� ki, ba�lara boz x�zan gir�r, Bülbül öz yerini qar�aya ver�r. Ba�banlar q�lbini d�rdü q�m yaxar, Uca budaqlardan dü��r yarpaqlar. Bostanlar pozular, reyhanlar qalmaz, Ba�ın açarını soru�an olmaz. Durma, g�l nal�y�, ey qoca bülbül, Al güll�r saraldı, tutuldu könül. Ucaboy s�rvl�r oldu ikiqat, Ba�ban da kölg�d�n ç�kildi heyhat. �lliy� çatınca d�yi�ir �hval, D�yi�ir ya�ayı�, d�yi�ir h�r hal. Ba�, a�ır yükl�rd�n da�a vuruldu,

Page 15: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Bu dar keçidl�rd� d�v�m yoruldu, Qollarım titr�yir q�d�h tutark�n, Aya�ım büdr�yir qalxıb durark�n, Vücudum laciv�rd r�ng aldı artıq. Qırmızı güll�rim saraldı artıq. Yollarda qaldı bu yürüy�n atım, Ba� dü�dü yastı�a, söndü h�yatım. Çövkanlar atdı�ım yel ayaqlı at Yüz çövkan vursan da t�rp�nm�z, heyhat. �tdi meyxanada ��nlik açarı, Tövb�l�r çul�adı bu ruzigarı. Da�lara buludlar a� kafur saçdı, Ac torpaq a�zını kafurçün açdı. Gah könül köçm�y� t�rp�ni� edir, Gah ba�ım yuxuya p�r�sti� edir. Qula�ım e�itmir g�lin q�mz�si, Q�d�h bo�, k�sildi saqinin s�si. Qulaq e�itm�kd�n, ba� kefd�n qaldı, Köç vaxtı yaxındır, ömrüm azaldı. Bu zaman bir bucaq xo�dur saraydan, Oyuncaq �lini uzadar dövran. Gec� �am n� q�d�r ��n-��n gülüms�r, P�rvan� seyri d� o q�d�r sür�r. Otaq bo� qalınca i�ıqlı �amdan Qalmaz p�rvan�d�n daha bir ni�an. U�aqlıq v� g�nclik dövrü çatınca, Özümü göst�rdim dü�gün bir qoca. �ndi bu d�rd il� göst�rs�m ��nlik, Qocaya uyarmı bu g�nclik, m�nlik? Dü�mü��m bir çürük çöp kimi ba�da, Gec�l�r �am kimi parlar bucaqda. At��li böc�kl�r gec�l�r parlar, Qaranlıq gec�d� nurdan d�m vurar. Özümd� görs�ydim qüvv�t v� dayaq, Tapardım sevimli, sakit bir bucaq. Yenid�n rah�t bir ömür sür�rdim, Dünyanı �adlı�a girov ver�rdim. Yeti�di ba�a bu g�nclik günl�ri. M��riqd�n a�ardı daha dan yeri. Dinc�lm�k fikriyl� n� t�dbir töküm, Azalsın bir q�d�r z�hm�tim, yüküm? Ba�ına tac il� kim vursa b�z�k. �mg�yi a� deyil, mü�k olsun g�r�k. Yeddi göy p�rgarı etm�d�n cövlan, Ömrümün x�ttini parçalamadan Vursun barmaqlarım mizrabıma d�m, Öz varlıq s�simi saxlayım möhk�m. H�r inc� söz� bir füsun ba�layım, Qoydu�um �s�r� bir gün a�layım. Keç�rs� körpüd�n bu gilan atım,

Page 16: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�nanma Gilana bir d� qayıdım. Bu yerd� m�n kimi yatanlar çoxdur, Onları xatir� salan ki, yoxdur. T�z� k�klik, yad et m�ni ür�kd�n M�zarım yanından ötüb keç�rk�n, Üstümd� gör�rs�n göy�rmi� otlar, Ba� da�ım uçulmu�, çökmü�dür m�zar. Q�brimin tozunu sovurmu� yell�r, Dostlardan anan yox m�ni bir n�f�r. Q�brim �ü��sin� �l qoyan zaman O pak gövh�rimi heç olmasa an. Uzaqdan s�n m�n� göz ya�ı töks�n, M�n s�n� parlaq nur saçaram göyd�n. Duadan bir dil�k ist�s�n �g�r, M�n amin dey�r�m, q�bul� keç�r. Salam ver, hörm�tl� m�nd�n salam al, G�l q�brim üstün�, edim istiqbal. H�r zaman diriy�m s�nin kimi m�n, M�n cana g�l�r�m s�n cana g�ls�n. Bu yerd� sanma yar-yolda�sız m�ni, M�ni görm�s�n d�, görür�m s�ni. Bu öl�nl�r il�, g�l, danı� barı, Unutma, yada sal bu yatanları. Q�brim� g�l�rk�n q�d�hi doldur. Nizami yatdı�ı yer� q�d�h vur. Ey u�urlu Xızır, sanma ki, m�nim Bu meyd�n içil�n meydir m�qs�dim. O meyd� özümü unudum dedim, Özümü unudub m�clis b�z�dim. Mey dal�ınlıqdandır, s�buh xumardan, M�n� pak ��rabı v� d etmi� yazdan. O böyük tanrıya aydındır bu i�, Ömrümd� dilim� ��rab d�ym�mi�. Bu dilim, doda�ım görmü� is� cam, Olsun Nizamiy� h�r halal-haram. ÖZ N�FS�N� ÖYÜD V� N�S�H�T Ey saqi, yuxumu ba�ımdan uçur, A�iq�m, camı saf mey il� doldur. Bir mey ki, suyu saf, axan gümü�dür, Onu h�r dörd m�zh�b halal görmü�dür. Ey könül, böyüklük almadan �l� Böyükl�r yerind� oturma h�l�. Dünyada böyüklük tapmaq ist�s�n, Al �l� q�l�mi, yaz böyükl�rd�n. Dindir�n olmasa danı�ma h�d�r, K�s�ri yava� vur, sınmasın gövh�r. Sormadan kim söz� ba�lasa, bi��kk,

Page 17: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Sözünü kül�y� sovurmu�, dem�k. Gözsüz� yaramaz göst�rm�k çıraq, Görm�y�n bir göz� n� pilt�, n� ya�? Söyl�m�k o zaman ver�r m�nf��t Al�m� s�s sala, qazana �öhr�t. Sözün� almasan layiqli cavab, D�y�rli sözl�ri el�m� xarab. Bo� söz söyl�m�kd�n saxla özünü, A�zına qıfıl vur, yandır sözünü. S�n ki zövq alırsan yem�k, yatmaqdan, N� deyim s�n�, ey qulaqsız insan. Bu göz�l s�n�tim m�lumun deyil, N� d� ki, qapımda vurulan t�bil. �n a�ır qiym�tli m�tahlarım var, �st�y�n olmasa, etm�m a�ikar. �nciy� s�d�ft�k göz yummu� alan, Bu kasad bazara çıxarmı satan. Bel� bir d�y�rli gövh�rl�, dostlar, Bir gövh�r sev�n� ehtiyacım var. Mü�llimim m�n� açan sirl�ri �st�r�m danı�ım, dinl�sin biri. Ondakı almazla qazım m�d�ni, Canına ba�layım can gövh�rini. Bel� alver geni� dünyada çox var, Biri inci alar, o biri satar. O hansı könüldür k�d�r almasın? O hansı k�m�nddir qar�ılanmasın? X�zin� üstünd� yatmı�dır ilan, Göz�tçilik deyil m�qs�di, inan. Xurmanın a�acı olmazsa uca, U�aqlar çox ziyan ver�r a�aca. Yolu göz�tçiyl� olar qorumaq, Odsa gül içind� saxlanar ancaq. Tin�tim olduqca yum�aqdır, bundan Tarlama h�r yandan yeti��r ziyan. S�rt t�bi�til� ba�qa adamlar Özünü �yrid�n, o�rudan saxlar. U�a�ı yolundan qaçırmaq üçün Üzü z�nci kimi qaraltmaq neçin? Hansı bir s�f�r� görs�m hazırlıq, Xo� t�bi�timi alaram azıq. B�z�nmi� ruhun bu t�bi�timl�, M�n bel� ya�adım, öl�r�m bel�. H�r k�si m�dhl� etdim s�r�fraz, �ndi d� özümd�n söyl�yim bir az. N� q�d�r �air var, söz var, �er var, Dünyada onlardan m�n�m yadigar. M�niml� canlandı, söz tapdı qüvv�t, Yen� d� m�niml� ed�r qiyam�t. M�n söz gül��ninin s�rv a�acıyam,

Page 18: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

S�rv a�acı kimi xidm�td� varam. H�sudun �lçatmaz f�l�yi m�n�m, Ba�çıyam hamıya, ayaq öp�n�m. Kim m�n� kin ets� dü�m�n olaraq, B�rcist�k oxum var, atmaram ancaq. Zöhr�t�k ç�kiy� qoyaram dirh�m. B�x�i�� n� ç�ki, selt�k tök�r�m. D�rdliy� gülm�r�m �im��k kimi m�n, Canıma od dü��r öz �im��yimd�n. Tikana gül kimi saçaram �tir, H�r yara ney kimi m�ni inl�dir. Ür�yim odmudur, n�dir ki, yanır, Tikanı yedikc� hey alovlanır. M�n�m d�rya kimi h�r eybi yuyan, Deyil�m güzgüt�k göst�r�n nöqsan. El� mal ver�r�m ist�y�n ��xs�, Z�hm�t� dü�m�yim geri ver�rs�. Arpanı göst�rs�m bu�da ver�r�m, Arpanı bu�dat�k satan deyil�m. Gün���m, ön, arxam birdir, f�rqi yox, Azdır aldatma�ım, i�ı�ımsa çox. Kims�nin dalınca dem�r�m yaman, Utanım üz-üz� g�ldiyim zaman. Yamanlar sözünü almaram dil�, Pe�iman ed�r�m mükafat il�. Dü�m�n� kinli söz dem�r�m, inan. O sözl� özüm� olaram dü�man. Pisd�n yax�ılıqla qorunmaq mümkün. Dünyada yax�ılıq h�r �ey� üstün. Yax�ılı�ım üçün h�r bir diyardan Salamdır hey g�lir namidarlardan, Yax�ılıqla atsam m�n bu d�zgahı, Olaram yax�ılar ziyar�tgahı. Bir dirh�m ver�n� inci ataram, Dikba�lıq ed�n� qürur sataram. Buca�a girm�dim hün�rsizlikd�n, Dünya yeldir, narınc qorxar kül�kd�n. Dünya �ahlarından, bax, hansı biri Tapmı�dır m�n kimi inc� �airi? Ba�çada, söyl�yin, hansı qızılgül Görmü�dür m�n kimi xo� s�sli bülbül? M�n�m h�r bilikd� d�ft�r b�z�y�n, H�r inc� nükt�d� q�l�m i�l�d�n. Bilikd�n dünyada nur alaram m�n, M�n�m h�r bilikd� ba�lıca bir f�nn. �st�s�m, h�r k�si m�n güldür�r�m, B�z�n d� gözl�rd�n gülab ç�k�r�m. H�r kimi buludt�k a�latsam, y�qin, Gün��t�k güldürr�m, qoymaram q�mgin. �er dövl�tind�n �ld� var k�s�r,

Page 19: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

O, b�z�n a�ladar, b�z�n güldür�r. �st�s�m, mümkündür bu zöhdü atmaq, H�r bir yı�ıncaqda m�clis parlatmaq, Neyl�yim, a�acım bitmi�dir yandan, T�rp�ts�m kökün� yeti��r ziyan. H�r çill� qırx gündür, x�lv�ti mindir, Bu yerd�n m�clis� girm�k ç�tindir. Da�qın sel g�lirk�n a�ıllı k�sl�r Reyd�n Buxaraya eyl�m�z s�f�r. Bu k�skin kül�kd�n budur m�sl�h�t, Gül kimi p�rd�d� eyl�y� x�lv�t. Az b�l�dçilik et xalqa, dur k�nar, Humay az görüns� humayun olar. Yatmaqdan, çapmaqdan ba�ım dön�rk�n, Ba�qa bir çar�m yox, g�r�kdir ki, m�n H�r sözd�n yaradım inc� bir çiç�k, O gül� a�layım d�rdli bülbült�k. Görs�ydim özümd�n göz�l bir gül��n, Al, sarı gülünü d�rm�zdimmi m�n? Hazıram budumdan kabab yem�y�, Gün��t�k getm�yim dil�nçiliy�. Simur�t�k ç�kilim x�lv�t buca�a. �erimd�n n���l�r verim qula�a. M�nd�n bu dünyanı aldı q�m, k�d�r, M�nimçün rah�tdir x�lv�t gu��l�r. Göy kimi qapıma qıfıl vuraraq, Oldum xalqdan uzaq, dünyadan uzaq. Bilmir�m n� sayaq keçir bu cahan, Dünyada n� vardır yax�ı-yamandan? M�n ölü olsam da, �n m�rd k�s�m, Karvanda ged�r�m, karvansız ��xs�m. Min könül d�rdil� n�f�s alıram, Yatmayım dey� hey z�ngi çalıram. El� dost varmıdır, qız�ın ür�kl� �ziz tutsun m�ni canından bel�? V�fasız k�sl�rd�n ç�k�r�k ayaq, Öz kims�m özümü gördüm m�n ancaq. A�iql�r yanında olsa da yaman, Özümü sevm�yim yax�ıdır ondan. Ruzi g�lm�yirs� yadlar e�qind�n, Ruzini o böyük tanrıdır ver�n. Daha ehtiyacım qalmasın xalqa, M�ni incitm�sin qapıçı, dar�a. El� bir ixtiyar olsaydı m�nd�, Qoymazdım b�nd�y� möhtac bir b�nd�. Tilsimli torpaqda qandan qorxaraq. Cızıqdan qıra�a qoymaram ayaq. El� bir tilsimd� ya�armı insan, Olsun qanlı cızıq ona bir zindan. Xalq il� söhb�ti, ülf�ti atdım,

Page 20: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Dünyada dinclikl� dövl�t yaratdım. N�fsin noxtasını b�rk tutdum qırx gün, Qırx günün içind� hazır olur gön. Çünki dörd balı�da görm�dim s�bat, Dörd divar içind� keçirdim h�yat. H�r arpa ki, atdım bu d�yirmana, Bir inci yaratdım gövh�r alana. E�q olsun, söz düz�n böyük �airl�r Kiçik bir arpadan yaradır gövh�r. Saralmı� çöhr�md� quruyan ya�dan Ç�kdim divarıma palçıqlı saman. Vücudum burada arpayla ya�ar, Ür�yim orada x�zin� saçar. Dünyada bo�una keçm�di ömrüm, Yem�kd�n, içm�kd�n ba�qa i� gördüm. H�r gec� biliy� qapı açmadan Ba�ımı yasdı�a qoymadım bir an. Q�lbim qadın deyil, çaxmaqdır, çaxmaq, M�ry�mt�k boyludur, bakirdir ancaq, Ki�iy� getm�y� n� ehtiyac var, Onun öz da�ından öz odu çıxar. Bu bakir sözl�ri dü�ünc� il� Olduqca ç�tindir g�tirm�k �l�. Bakir söz tapınca yontulur ür�k. H�r k�sin i�imi inc� söz dem�k? Çoxları saxsını incit�k d�l�r, Hamamda özün� s�si xo� g�l�r. S�n lakin bir geni� s�hranı dü�ün Ki, s�sd�n yırtılır bo�az büsbütün. �ahlar sikk�sin� qızıl vururk�n, El� vur, qırılsa qırılmayasan Y�hudi misl�ri q�lp qızıl etdi, Bu i�d�n dükanı qar�t� getdi. H�r meyv� yeyilm�z �ncir adına, Zübeyd� deyilm�z h�r dul qadına. �ki hindli görs� hind ölk�sind�n, Biri dar�a olar, biri yolk�s�n. M�n t�mizl�dim bu gümü� suyunu, Ayırdım torpa�ın tozundan onu. Xurmat�k d�ym�zs�, onu bil y�qin, Açmaram üzünü söz g�lininin. D�ym�mi� bir meyv� gördüyün zaman A�acı t�rp�ts�n, dey�rl�r kalsan. Kal �ncir �zm�kl� �ld� yum�alır, Yedikd� bo�azı d�rhal qan alır. Budaqda vaxtında gül�rs� çiç�k, A�acın meyv�si bol olur, bi��kk. Çınqıllıq, kol-kosluq olursa torpaq, Yaramaz onda ��n bir bina qurmaq. Vüqarla vuraram ba�a bu i�i,

Page 21: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Vüqarsız bir i�i gör�rmi ki�i? Taxıldan bir fayda g�lirs� �l�, �kinçi �kin� ba�lar h�v�sl�. Taxılın azalsa q�dri, qiym�ti, �kinçi buraxar i�i, z�hm�ti. Dastanı sev�nl�r, �eri duyanlar N��m�l�r dinl�mir bir çox zaman var. Yazmalı el� bir u�urlu dastan, Onda bir inc�lik duysun oxuyan. Bildim ki, bu nax�ı b�y�n�r dostlar, Verdim bu dastanı yazma�a q�rar. Do�rular yanında varmıdır bundan Daha xo� simalı, sevimli dastan? Ba�qa dastanları arasan bir az, Mill�tl�r yanında do�ru sayılmaz. K�skin q�l�ml�rl� ciddi yazılan Bu dastanda yoxdur azacıq yalan. K�skin q�l�ml�rin gücüyl� bu gün Ba�qa dastanlara olmu�dur üstün. �ahan� ��rabla dolmu� bad�si, Aldanmı� "�ahların ��r�fnam�si". Köhn� söz ustası, o tuslu �air Söz g�linl�rini b�z�di bir-bir. Düzdü dastanlara çox inci, gövh�r, Yen� d� qaldı çox bakir� sözl�r. Yazsaydı tarixd� bütün olanı, Çox uzun sür�rdi onun dastanı. Sevm�dikl�rin� etm�di hörm�t, B�y�ndikl�rin� göst�rdi r��b�t. Dostlara o paydan ayırdı bir az, Halvanı t�klikd� yem�k yaramaz. Nizami bu sapa düz�rk�n gövh�r, Q�l�md�n silindi q�l�m gör�nl�r. Hansı bir incini keçirdi �l�, Onları ç�kdi öz söz ç�kisiyl�. U�urla ucaltdı "��r�fnam�"ni, Köhn�ni bununla eyl�di yeni. XIZRIN N�ZAM�Y� T�L�M� Ey saqi, amandır, ver gülgün ��rab, Eyl� m�n s�rxo�u o meyl� x�rab! O x�rab�likd� qoparım f��an, X�rabat �hlini s�sl�yim burdan. Cismani qulaqla duya bilm�y�n Bir sirri m�n� Xızr öyr�tdi dün�n. Ey t�dbirl�rim� xas b�nd� olan, Söz q�d�hl�rimd�n dadımlıq alan.

Page 22: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Süs�nt�k b�nd�lik ilini atan, Dirilik suyundan rütub�t tutan, E�itdim �ahları n�zm� ç�k�r�k, Sözl�r yaradırsan axıcı sut�k. D�y�rsiz sözl�rd�n uzaq ol bir az, �yri p�rd�l�rd� çal�ı çalınmaz. �n inc� sözl�r tap, olasan dilb�r, Görünc� b�y�nsin söz b�y�n�nl�r. �übh�siz xo�dur h�r sınaqlı ��xs�: �n çirkin bir üzü görm�kd�n is� �jdahalar hücum etsinl�r ona, Ya müdhi� bir n�h�ng ç�ksin kamına. Keçmi�l�r dey�ni el�m� t�krar, �nciy�, bax, iki d�lik açmazlar. Ancaq sözü söz� ba�lamaq üçün, B�z�n, n� eybi var, t�krar da mümkün. �n yeni ustasan s�n bu s�n�td�, Köhn�l�r izind� getm�, �lb�tt�. S�nd� ki bakir söz x�zin�si var, Dul söz� �l atmaq n�yin� yarar? Darılma: "Bu ovu vurmadım" dey�, Vaxtında ona da t�k s�ns�n yiy�. Asan yaradılmaz da�da c�vahir, Onu da�dan almaq asan deyildir. H�r �ey parça-parça olunca bel�, B�rk yerd�n çıxar çox ç�tinlik il�. C�vahir asud� tapılmaz, bi��kk, H�r gümü� butada saflansın g�r�k. Quruda, d�nizd� kim ç�ks� z�hm�t, Balıqdan dürr alar, öküzd�n s�rv�t. Gümü� küp, ya qızıl bir te�t ist�s�n, �raq torpa�ından uzaq getm� s�n. Reyd�n C�nd, Dehistan, Xar�zm� q�d�r Yoxdur sel izind�n ba�qa bir �s�r. Buxaralı, gil�k, kürd v� x�z�rli Bir parça çör�yi tutmu� dörd �lli. Ba�qa ot göy�rm�z Mazandaranda, Tikanlı qanqallar göy�rir onda. T�k iki �ey çıxar Mazandarandan: Biri div, o biri divqılıq insan. Ya�asın q�lb açan sevimli �raq, Ondan �erin s�si ucalmı� ancaq. �tirli çiç�kl�r atınca Hicab, O güld�n �raqda ç�kilir gülab. Ey s�n�t qasidi, m�sl�h�t budur, Dünyanı yel kimi dola�ma, otur. Cavahir yonma�a al k�skin k�s�r, Söz g�linl�rin� saç no�ul, ��k�r. Gövh�r qaz �sk�nd�r m�d�nl�rind�n, Gövh�ri �sk�nd�r alacaq s�nd�n.

Page 23: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Gövh�r� mü�t�ri çıxar cahandar, Dünyada tezlikl� dil�yin parlar. Qapına qiym�tl� g�ls� mü�t�ri, Buraxma, sat ona, qaytarma geri. D�nizl�r soltanı alsa bir gövh�r, H�r da�a bir g�mi cavahir ver�r. X�zin� gizl�tm� bel� d�nizd�n, Ondan dürr alaraq, cavahir ver s�n. Ol do�ru miyançı, düz�lsin h�r i�, Ortada n� kabab yansın, n� d� �i�. Xızrın sözl�rini e�idinc� m�n, Beynimd� bir x�yal do�du yenid�n. Q�lbimd� yer tutdu, q�buldur, dey�, Ür�kd�n do�an söz yatar ür�y�. M�n� bu saf öyüd �s�r edinc�, �nciy� dil açdım inc�d�n-inc�. Yaratmaq fikriyl� yeni "�ahnam�", Açdım h�r �iv�d�n böyük h�ngam�. O heyr�t verici �fsan�l�rd�n �ahların adına qit� ç�kirk�n Zehnimd� h�r güzgü parlatdımsa m�n �sk�nd�r x�yalı keçdi önümd�n. Bo� baxma s�n buna, uca ��hriyar H�m qılınc vurandır, h�m d� tacidar. Xalq ona taxt-tac sahibi deyir, Ölk�l�r f�th böyük cahangir. V�ziri h�kim bir ��xs oldu�undan Ona da hikm�td�n yazıldı f�rman. Baxanlar görünc� onu dinp�rv�r, Ona da pey��mb�r adı verdil�r. Bil�nl�r �kdiyi üç toxumdan m�n Bir a�ac �k�r�m h�m uca, h�m ��n. Önc� söz açaram pad�ahlı�ından, Cahangirliyini ed�r�m elan. Hikm�tl� b�z�kli söz yazaram m�n, Köhn� tarixl�ri tazalaram m�n. Döy�r�m qapını pey��mb�rliy�, Tanrı da b�y�nmi� "pey��mb�r" dey�. Üç qapı tikdim, üç x�zin� dem�k, Ç�kdim h�r qapıda ayrıca �m�k. Üç qapı, ya bu üç inciyl� yen� Tök�r�m dünyaya a�ır x�zin�. Vuraram el� r�ng, el� bir ziv�r, Bütün ölk�l�rd�n i�ı�ı g�l�r. D�ft�rl�r topladım incid�n parlaq, Hayıfdır üstün� çöksün toz, torpaq. Bir dövl�t sarayı göst�rin barı, Vurum divarına bu naxı�ları. Bu naxı�larımla durduqca dövran, Qurtarın onu bu dünya tozundan.

Page 24: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�eriml� yaradım el� bir dastan, �b�di h�yata yaratsın imkan. Adını nam�ml� ed�r�m uca, Adıyla ya�ayım dünya durunca. Bu taxtdan sazlayım el� oturaq, Onunçun olsun bir �b�di otaq. Adına ba�layım el� naxı�lar, Dövran dövr etdikc� qalsın b�rq�rar. Zehnind�n silm�sin onu bu f�l�k, Yumasın, pozmasın ya�ı� v� kül�k. Bu ��rtl� dünyada tutunca aram, Ba�ını gün���, aya ucaltsam, M�n� d� qurulsun el� bir d�sgah, Ba�ım ölçüsünd� verilsin külah. ��ı�ı gün��d�n mümkündür almaq, Bu i�d�n kölg�nin yolu çox uzaq. Qar�aya göy�rçin olarmı �ikar, Bu ovu pad�ahın �l qu�u ovlar. Nizami i�idir inc� söz düzm�k, �ncil�r yaratmaq ona yarar t�k. Vurar bu nam�y� el� naxı�lar, Bu naxı� h�r q�lb� i�ıq ba�ı�lar. Dostların q�lbin� nur damar ondan, Dü�m�nin gözünd�n qaçsın h�r zaman. Bülbült�k öts� d� dü�m�nin s�si, Q�lbini d�l�n bir oxdur t�n�si. M�n bu dastanıma vurark�n b�z�k, Öz ulu tanrımdan ist�dim köm�k. Versin dastanıma �zizlik, �öhr�t, �ziz tutanlara göst�rim ��fq�t. Açsın bu nam�m� el� qol-qanad, O faldan do�sun �n u�urlu h�yat. Ür�kd�n sevinsin h�r bir oxuyan, Zövq alsın fikrimi d�rind�n duyan. H�r q�lbi qırı�a yeni can olsun. H�r a�ır d�rdliy� �l tutan olsun. H�r x�st� ür�y� göst�rsin ��fq�t, H�r ba�lı qapını açsın bu s�n �t. Oxumaq ist�rs� aciz bir n�f�r, Haqq olsun ona bu dil�kd� r�hb�r. �lin� alsa h�r ümidsiz kims�, H�r dil�k, h�r ümid gülsün o ��xs�. H�r dil�k ist�dim, verdi, çox �ükür, Öz uca tanrıma etdim t���kkür. Bu nam� mübar�k olacaq, bi��kk. �ahın m�clisind� olsa mübar�k. NÜSR�T�DD�N �BUB�KR PAD�AHIN T�R�F�

Page 25: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Yaquta b�nz�y�n suyu, saqi, dur, Bu yaqut ya�dıran q�d�h� doludur. Bu saxsı cama mey h�yat axıdır, Onun reyhanının öz torpa�ıdır. Ey uca gün��, dur, bayra�ını aç, Ey xuraman bulud, mü�kin �tir saç. Gurla, ey ildırım, �ahın t�blit�k, Dan doda�ı kimi gül, gül, ey �im��k. S�n d� saf q�tr�ni ya�dır, ey bulud, Ey s�d�f, q�tr�ni quca�ında tut. Ey inci, üz� çıx söz d�nizind�n, Sultanın tacında get el� m�sk�n. �ah ki, yüks�lm�ni eyl�yir arzu, S�n� �anlı tacdır yolunun tozu. �sk�nd�r qurdu�u dövl�t, �z�m�t, Ona verilmi�dir indi o �övk�t. Yerl�r�, göyl�r� odur can ver�n, Böyük cahangirdir, dü�m�n devir�n. M��ribd� m�rdlikd� hökmü r�vandır, M��riqd� hün�rl� o q�d�rxandır. Cahan p�hl�vandır, Nüsr�t�ddindir, Hökmü dü�m�nl�r� qılınc t�kindir. Dü�m�n son dü�ün�n, ür�yind� kin, �stiqbal gör�ndir, l�q�bi Bi�kin. Qılınc sahibidir, tac ver�n �ahdır, Üç növb�t vurandır, be�� p�nahdır. Atını Rüst�ml�r üstün� sür�r, H�m taxtı b�z�y�r, h�m d� tac ver�r. Ad�tdir, dünyanın ulu �ahları X�zn�y� d�mird�n vurar açarı. Bunun t�k qılıncdan x�zin�si var, D�mirdir x�zn�si, qızıldır açar. F�ratt�k s�mimi bir dostlu�u var, Nil kimi dü�m�ni gizlind� bo�ar. Gün��� salsa o öz kölg�sini, Suyuyla söndür�r od çe�m�sini. Bir n�z�r salsa o yeni hilal�, B�dirl�nib o da yet�r k�mal�. Onun b�x�i�ini sayan bir n�f�r N� q�d�r ömrü var ona �ükr ed�r. Ona �ükr etm�kl� nem�ti artar, Bel� nem�t ver�n, söyl�, harda var? F�l�kt�k h�r k�sl� girs� meydana, Atar qalxanını torpaqt�k suya. Döyü�d� buluddur, el� ki, kükr�r Da�ların ba�ını qılıncla sök�r. Meydanda açdı�ı hün�rl�r ki, var, N� Rüst�m göst�rmi�, n� �sf�ndiyar. B�xtiyar bir h�yat ba�ladı yerd�

Page 26: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Bu gün�� anadan do�an s�h�rd�. Altında a� atı keçs� h�r yerd�n. Aya�ı d�ydiyi yer olur gül��n. Hansı bir q�l�d� parlatmı� yüy�n, Düyümü açmı�dır p�rgar x�ttind�n. H�r ��hr� hün�rl� q�l�b� çalmı�, Qarun s�rv�tini �lin� almı�. Bayra�ı q�l�y� sancdı�ı zaman B�yinin ba�ını asmı� qaladan. Hamıda insanlıq bir t�bi�tdir, Bu ba�qa insandır, ba�qa xilq�tdir. Bildiyim �n adlı, sanlı kims�l�r Bu insanlı�ına t���kkür ed�r. Geni� ehsanı var, uca �övk�ti, Aldanmı� dünyanın v�linem�ti, Dirils� bir ölü, qalxsa m�zardan, ��h�ri, bazarı tutar h�y�can. Min: ölü dirils� �dal�til�, Dü�m�nin ür�yi düz�lm�z h�l�. �sat�k n� q�d�r ölü diriltdi, Bu göz�l �xlaqla xalqı qul etdi. Gövh�r m�d�nit�k da�ılan dünya Bu gün��l� tapdı h�yat v� ziya. Yer c�h�nn�m idi - n� i�, n� tarla, Bir c�nn�t olmu�du bu g�nc baharla. H�r yeni nem�td�n da�ıdır xalqa, Nem�ti çay kimi axıdır xalqa. Yax�ılıq ardınca gets� h�r zaman Yax�ının adını unutmaz cahan. Demir�m d�nizdir uca �övk�tin, Bir m�d�n q�d�r var a�ır qiym�tin. �ahın da sarayı gün�� kimidir, M��riqd�n m��rib� uzatmı� k�ndir. C�nn�ti tutmu�sa tuba a�acı, H�r budaq olmu�sa bir q�srin tacı, Ehsanı ��rq il� Q�rb� kök salmı�, H�r ev süfr�sind�n bir nem�t almı�. Adı Keyxosrovla olmu� b�rab�r, N�s�bi ucadır Keyqubad q�d�r. Atını hansı bir s�hraya çapmı�, H�r qanqal �t�yi ��r�fi tapmı�. Yer, x�zin�sind�n bir çuval tikmi�, Xeyri z�r toplamı�, yas�m�n gümü�. Hansı x�zin�ni açıb axtarsan, Onun sikk�sind�n tapılar ni�an. Tac il� ba�ını ucaltmı� f�l�k, Ba�ında bu tacı olsun mübar�k. Dünyanın Xızrısan, �sk�nd�ris�n, H�m mülkün, h�m h�yat suyun var, �hs�n. F�th etdin �sk�nd�r kimi dünyanı,

Page 27: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Xızrt�k do�rultdun yoldan azanı. H�r �eyin ucadır uca adınt�k, Yalnız bir �eyin yox - tayın yox dem�k. Aslanlar ovuna çıxdı�ın zaman Bir oxla ed�rs�n iki ov ni�an. Fill�rl� döyü�d� atınca k�m�nd, Q�nnucun �ahını ed�rs�n filb�nd. �ir gur ovlayanda s�n olsan orda, N� ki �ir, ovlarsan B�hram Guru da. Kim �ym�z ba�ını, �mr ets�n: "�yil!" Hansı dövl�tdir ki, �lind� deyil? S�n at oynadark�n, m��rur boyunlar - Y�h�r qayı�ıt�k yum�alar onlar. �ki ��xs �mindir, s�n q�hr ed�rk�n: Bir s�n� qul olan, bir boyun �y�n. Dü�m�n üzr ist�s� s�n ba�ı�larsan, Bu m�tin �hdin� qul olmu� dövran. Dünyanın ba�ına döndü ruzigar, Altı �ahdan qalmı� altı yadigar. K�yüm�rs pad�ahdan tacıdır ni�an, C�m�idd�n bir qılınc, taxt Firidundan, Camı Keyxosrovdan qalmı� yadigar, Ulduzlar sirrini ed�r a�ikar. �n parlaq bir güzgü, ��ffaf bir gövh�r Quraraq, yadigar qoymu� �sk�nd�r. L�ld�n düzül�n o parlaq üzük, Süleyman möhrüyl� çil-çıraq üzük. Saydı�ım altı �ey m�xsusdur sana, Adında altı h�rf �ahiddir buna. S�nd� bundan ba�qa altı xisl�t var. Bunlarla olarsan daim b�xtiyar: Birinci - açıqdır x�zin�n h�r an, �st�m�s�l�r d� ed�rs�n ehsan. �kinci - k�r�min hesaba g�lm�z, Haqqını bil�nd�n almazsan �v�z. Üçüncü - ��fq�tl� alarsan ür�k, H�r zaman m�zluma ed�rs�n köm�k. Dördüncü - taxmısan göyl�r� bayraq, Bir ordu yen�rs�n t�klikd� ancaq. Be�inci - günahkar olsa pe�iman. Suçundan keç�rs�n onun h�r zaman. Altıncı - m�tindir verdiyin q�rar, Unudan deyils�n, göz�l v�fan var. B�z�yindir s�nin bu altı c�h�t, S�nd�n ayrılmasın bu altı xisl�t. �ki t�rlan g�r�k ölk� qurmaqda, X�zin� yı�maqda, �ikar vurmaqda. �ki ilan g�r�k s�n�, onlardan: Biri dövl�t, biri x�zn� qoruyan.

Page 28: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

PAD�AHA X�TAB Yeddi göy altında, ey dünya �ahı, Be�inci ölk�nin s�ns�n p�nahı. �mrind� bu q�d�r ölk�, ��h�r var, Qapında sütundur saraylı �ahlar. H�r gec� göyl�rd� dolanar q�m�r, S�nin çıra�ına g�lib ya� tök�r. Gün�� d� ba�ında tacı, h�r s�h�r Taxtının önünd� köl�lik ed�r. S�n� bu �ahlı�ı b�x� ed�n kims� Vermi�dir ür�yin n� ist�mi�s�. �ahlıq et, verilmi� s�n� ölk�l�r, Köm�k ol, xalqlara �dal�t göst�r. Çibin qanadını qırmasın t�rlan, Fil d� qarı�qaya verm�sin ziyan. Allaha min �ükür, min �ükür, �lb�t, �ahda yazdı�ımdan çoxdur �dal�t. �ahdan bir dil�yim var m�nim ancaq, M�nim dastanıma n�z�r salaraq, Sönük bir �fsan� ver�rs� artıq, Üstün� n� kölg� salsın, n� i�ıq. Rast g�ls� dal�alı inc�, gövh�r�, Ba�ımı ucaltsın uca göyl�r�. Bu "��r�fnam�"d� dünya sirrind�n Çox x�zn� açarı gizl�tmi��m m�n. H�r kimin �lind� olsa bu açar, Bir çox x�zin�l�r, tilsiml�r açar, O gizli x�zn�ni aça bilm�s�, Ver�r qızıl açar ��nlik o ��xs�. Bilirs�n, bu yarım yonulmu� gövh�r Qoynunda gizl�tmi� n� x�zin�l�r? Bu gövh�r yonma�ım s�ninl� ��ndir, Af�rin dem�yim s�n� s�nd�ndir. A�ıl ki, göyl�ri endir�r yer�, Af�rin söyl�r bu af�rinl�r�. �ahdan alınmı�dır bel� bir �mr: "Adıma bir naxı� ba�la, ey �air!" �ahın sözl�rind�n ilham alaraq, A�ıla, �üura b�rk sarılaraq, Vurum bu g�lin� el� yara�ıq, �ahın m�clisini bürüsün i�ıq! Ona bu �ux g�lin olsun bir k�niz, M�clisd�, dünyada tutulsun �ziz. Dünyanı parladan çıraq n� q�d�r Yaxını, uza�ı nuril� b�z�r. Dünyanı parlatsın �ahın gül ba�ı, Gündüz m���l olsun, gec� çıra�ı. A�zı qar�a kimi cırılsın g�r�k,

Page 29: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Yansın dü�m�n dili çıraq dilit�k. Uca dövl�t kimi qonsun eyvana, Nizami af�rin oxusun sana. DASTANIN XÜLAS�S� V� �SK�ND�R�N CAHANG�RL�K TAR�X� Saqi, g�l ruhumu ��nl�d�n mey ver! Xumarı atma�a s�h�rk�n hey ver! Bu s�h�r ��rabı kövs�r� d�y�r, Halaldır içs�m o m�h��r� q�d�r. Yax�ıyla, yamanla dolmu� ruzigar, O yax�ı-yamandan boynunda çox var. H�r gec�, gündüz bu niligun p�rd� Min fitn�, min oyun açar h�r yerd�. M�nd�n d� bir oyun ba� vers�, inan, Onu da do�urmu� bu köhn� dövran. X�yalt�k inc�ldim ç�rx hiyl�sind�n, Nec� oynamayım x�yal il� m�n? �st�yim: p�rd�ni bütün bo�altmaq, Bir cadu x�yalı i�l�tm�k ancaq. Bir x�yal yaradım bu naxı�dan m�n, G�lm�sin cadug�r, canbaz �lind�n. M�n el� ba�ladım bu �ux dastanı, Co�durar sazımın s�si dünyanı. �n do�ru sözl�r ki, oyadır maraq, Tarixd�n onları bir-bir alaraq Düzdüm dastanıma, �s�r yaratdım, A�la sı�mayanı büsbütün atdım. Seçdim h�r düzümd�n bir inci, gövh�r, Vurdum bu g�rd�y� yara�ıq, ziv�r. B�rk t�m�l üstünd� qurdum bir bina Ki, ziyan d�ym�sin divarlarına. T�qdimi, t�xiri tutmayın nöqsan, Nöqsana m�cburdur h�r tarix yazan. Bu Çin ip�yinin naxı� evind� Maninin fırçası dü�mü�dür b�nd�. Dastanı düz�rk�n fikrim açıqdı, Söz s�lis olsa da, yol dola�ıqdı. �sk�nd�r haqqında heç bir �s�rd� M�lumat görm�dim yı�cam bir yerd�. Sözl�rl� dolmu�du x�zin� içi, Ancaq h�r nüsx� bir da�ınıq inci. H�r köhn� nüsx�d�n �sas alaraq, Onu öz �eriml� b�z�dim ancaq. �n q�dim tarixi �s�rl�rd�n m�n, Y�hudi, n�srani, p�hl�vil�rd�n �n inc� sözl�ri �lim� saldım,

Page 30: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Qabı�ı ataraq, m��zini aldım. Müxt�lif dill�rd�n yı�dım çox sözl�r, Bunlardan düzüldü yazdı�ım �s�r. Saydı�ım dill�ri �traflı bil�n Saxlar öz dilini m�n� töhm�td�n. Hansı bir p�rd�d� do�ru söz gördüm, O sözün telini �eriml� hördüm. Bu i�d� h�qiq�t arasan bir az, N�zmd� h�qiq�t aramaq olmaz. �erimd�n atsaydım b�z�kli donu, Azacıq z�hm�tl� yazsaydım onu, Bu böyük fatehin s�rgüz��tind�n Bir v�r�q yazmaqla bitir�rdim m�n. Dünyanı dola�an böyük �sk�nd�r Yorulmaq bilm�d�n edirdi s�f�r. Dünyanı dola�ıb dörd yanı g�zdi, Bilm�diyi mülkü f�th eyl�m�zdi. Hansı bir dövl�t� verdi n�hay�t, K�yan ad�tin� göst�rdi hörm�t. Yalnız z�rdü�tlüyü q�bul etm�mi�. Ba�qa ad�tl�r� etdi p�r�sti�. Dünyada ilk �vv�l o zin�t qurdu, Yunanda sikk�ni qızıldan vurdu. �sk�nd�r �mril� vermi� h�r z�rg�r, Qızılın suyuyla gümü�� ziv�r. Farscadan h�r �s�r keçmi� �lin�, T�rcüm� etdirmi� yunan dilin�. Qapıda üç növb�t t�bil vurdurmaq �sk�nd�r dövründ�n qalmı�dır ancaq. Ulduz güzgüsüyl� o böyük qeys�r Qaranlıq içind�n çıxardı gövh�r. Sildi �uri�l�ri köhn� dünyadan. Taxt aldı, tac aldı qoca Daradan. Hindin sövdasını, rus s�frasını Sil�r�k parlatdı ��n dünyasını. R�yi bir güzgüdür çinlil�r üçün. Odur Keyxosrovun taxtına üstün. Ömründ�n keçirk�n tam iyirmi il �ahlı�a ucadan vurdurdu t�bil. �yirmi yeddiy� çatınca ya�ı Pey��mb�r olaraq, ucaldı ba�ı. �sk�nd�r o gün ki pey��mb�r oldu, Onun tarixin� naxı� vuruldu. Din� yol göst�r�n bir hikm�t oldu, Dünyada mübar�k bir dövl�t oldu. Din üçün etdi çox d�lill�r icad, Bu dünya üzünü el�di abad. Dünyanı g�z�rk�n döndü h�r yana, El�di çox böyük ��h�rl�r bina. Hindd�n ba�layaraq Yunana q�d�r -

Page 31: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

H�r yerd� tikdirdi böyük ��h�rl�r. S�m�rq�nd ��hrin� o verdi ziv�r, C�ndi d� tikdirmi� böyük �sk�nd�r. H�ri d� yadigar qalmı�dır ondan, Varmıdır bel� bir m�ml�k�t quran? D�rb�ndi deyirl�r �sk�nd�r qurdu, �qliyl� o ��hr� böyük s�d vurdu. Bulqar ��hrini o etdi b�rq�rar, O ��hrin adıdır �slind� Bün-qar. Ba�layıb da�ları biri-birin�, Y�cuc hasarını o ç�kdi yen�. Çox bina salmı�dır bunlardan ba�qa, Onları saymaqla çatmaz ki, ba�a. Pak olan o vücud, ulu tacidar Yerl�ri t�qsim� verinc� q�rar, Dünyaya g�lm�d�n �vv�l xaçp�r�st, Ç�kdi bu dünyada xaç kimi bir x�tt. H�min bu dördbucaq �tl�si x�tl� H�nd�si ölçünü keçirdi �l�. Dörd bucaq üstün� bir d� artırdı, Bu doqquz f�l�y�, be� növb�t vurdu. Bir mıxı uzanmı� �imali qütb�, Bir kökü uzanıb getmi� C�nub�. �pinin bir ucu M��riq� çatmı�, O biri M��rib� qol-qanad atmı�. Dünyada bu end�, uzunda böyl�, Uca bir barigah kimd� var, söyl�. O gün ki, ist�di g�zsin dünyanı, Ölçm�y� ba�ladı �vv�l h�r yanı. H�r bir m�sah�td�n, m�rh�l�l�rd�n Qalmadı bir qarı� yer ölçülm�y�n. Bu i�d� hesabsız yerölç�n vardı, Yüzl�rc� katibl�r ölçüb yazardı. Uzun ipl�r il� ölçüldü çöll�r, Hesaba alındı bütün m�nzill�r. Aldı�ı quruda o saray qurdu, M�nzil-m�nzil yolu ölçüy� vurdu. Mavi d�nizd�n d� ed�rk�n s�f�r, Onu da ölçüy� vurdu �sk�nd�r. D�nizd� yol ölç�n iki g�mi var, Uzun bir ip il� ba�lanmı� onlar. Birisi yerind� salardı l�ng�r, O biri ip boyu ir�li ged�r. Sonra yol ged�n� l�ng�r salaraq L�ng�rli g�miy� taxardı ayaq. Gah onu, gah bunu bel� sürürdü, Qorxmadan d�nizi yarıb ölçürdü. Bel� bir yol il� bu müh�ndisl�r Ölçürdü sahild�n sahil� q�d�r Dünyadan k�d�ri �ah sil�-sil�

Page 32: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Ölçüy� aldı bu h�nd�s� il�. Yerl�ri, yolları bu �sk�nd�rin Öz t�dbir ölçüsü etmi�dir t�yin. O, rübi-m�skunu etdi a�ikar, Yoxsa bu yerl�r� ba�qa kim çatar? �sk�nd�r h�r yer� atını çapdı, O yerl�r ��nl�ndi, s�ad�t tapdı. Da�lara, çöll�r� tapdı min çar�, Ölümün �lind� qaldı biçar�. Tarixd� n� varsa �sk�nd�r �ahdan,- Yalnız bunlar oldu i�� yarayan. Artıq m�n n� yazsam bu ��n dastanda, Az-çox, artıq-�skik olacaq onda. H�r tarix �er il� alsa yara�ıq, �übh�siz, olacaq bir az dola�ıq. Çünki inc�likdir i�im, s�n�tim, Haqlıyam, bu i�d� çıxsa q�l�tim. Do�ru görm�diyim sözl�rd�n qaçdım, Ondan üz çevirib ba�qa yol açdım. Düzdüm bu tarixd�n el� bir dastan, Könlünd� bir sevinc duysun oxuyan. Çox inc�lik g�zs�n, axtarsan, y�ni Yalana aparar sözün yüy�ni. Yazdı�ım sözl�r� verm�s�m ziv�r, Yenilik verm�z o köhn� n��m�l�r, Q�l�m� g�r�kdir el� söz almaq, �üurdan, a�ıldan olmasın uzaq. Parlaq inci kimi düzül�n sözl�r A�ıla sı�mazsa yalana b�nz�r. Do�ruya azacıq b�nz�y�n yalan Yax�ıdır yalana b�nz�r do�rudan. Nizami, yubanma, yolda�lar getdi, S�n qaldın, q�m qaldı, sirda�lar getdi. Yeddi ölk� �ahı - getdi �sk�nd�r, �sk�nd�r qalmadı, qalmaz bir n�f�r. Bu çayın ba�ında t�k içm� ��rab, Köhn� dostlarını s�n axtarıb tap. G�ls�l�r, nu� olsun, �ld� q�d�h tut, Nizami, yoxsa bu hesabı unut. BU �S�R�N YAZILMASININ S�B�B� Aç dehqan küpünü, s�n ey saqi, dur, Bad�m� ��k�rd�n �irin mey doldur. Verm� o meydan ki, din etmi� haram, Bir mey ver ki, ondan din olmu� tamam. Ey ba�ban, ��nlik qur, q�m-qüss�d�n qaç, Ba�ına gül g�ldi, dur qapını aç.

Page 33: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Nizami ��h�rd�n g�lmi�dir ba�a, �p�kd�n b�z�k vur bostana, ta�a. B�növ�� zülfünd�n büküml�ri at, O s�rxo� n�rgizi yuxudan oyat. Qönç�nin doda�ı h�l� süd qoxur, Qızılgül a�zından ona �tir vur. Qoy s�rvin qam�ti göy� yüks�lsin, Qumruya x�b�r ver, bahardır, g�lsin. Müjd� ver, n��m�y� ba�lasın bülbül, Be�iyind� g�ldi meyxanay� gül. Sula çöl-ç�m�ni, uçsun toz, qubar, Laciv�rd r�ngini yuduqca parlar. Lal�nin q�lbind� co�an qan artır, Torpaqla ört onu, qanını yatır. N�st�r�n saçından a� tükl�ri at, Bidmi�k kölg�sil� telini qaralt. Gülnar doda�ını bula�dır mey�, Xeyri gül torpa�ı z�rl� b�z�y�. S�m�n� salam ver �r��van güld�n, Suvar ba�-ç�m�ni, canlansın gül��n. O körp� güll�r� göst�r m�h�bb�t, Nazını ç�k�r�k eyl�m� q�fl�t. M�n kimi sövdası a�ıb-da�andan Salam ver gülzara girdiyin zaman. Hava çox ilıqdır, göz�ldir bostan, Dostların q�lbi d� xo�lanır bundan. Vermi�dir a�aclar ba�a yüz b�z�k, Parlaq bir çıraqdır h�r gül, h�r çiç�k, Ey ba�ban, x�b�r ver o susan qu�a: Öt�r�k ba�lasın yeni uçu�a. Bahardır, bir daha nal� etsin ç�ng, G�tirsin q�lbimi r�qs� o ah�ng. O dilb�r zülfünd�n bir z�ncir yarat, Z�nciri yenid�n, g�l, boynuma at. Göz�l d�st�l�r tut ya�ıl reyhandan, Saç s�rvin ba�ına, ��nl�nsin h�r an. Bahar çiç�yind�n da�ıt arxlara, Gümü�� b�nz�yir a� çiç�kpara. H�r gölün, çe�m�nin �t�kl�rin� Süs�nd�n ip�k bir xalça sal yen�. �ahan� m�clisd� s�n, ey saqi, dur, �ahan� bir meyl� bad�mi doldur. Dur, saqi, alı�dım ��rab içm�y�, At��d�n yanıram, ver bu t��n�y�. O köhn� dostları yad edim bu gün. Qalmamı� bir n�f�r, köçmü�dür bütün. Bu dövran da ged�r, qalmaz o biz�, G�l�nl�r iç�rl�r xatir�miz�. Bostanın bel� bir göz�l ça�ında Oturdum uca bir s�rv aya�ında.

Page 34: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Çinar kölg�sind�n, gül qoxusundan �lham aldı bülbül, ba�ladı dastan. Bir g�lin gül üçün sallandı ba�a, Gül üzü b�nz�rdi i�ıq - çıra�a. Saçları tökülmü� topu�a q�d�r, Üzü gül s�p�rdi, doda�ı ��k�r. �ehli gül üzünd�n kam verdi m�n�, �çi meyl� dolu cam verdi m�n�. Dedi: "Al, q�lbind� n� varsa unut, Padi�ah e�qin� �ld� q�d�h tut." Oturdum sınanmı� k�sl�rl� h�r an, Böyükl�r adından yazdım bir dastan. Beynimin, qanımın çe�m�l�rind�n Bu q�d�r inc� söz sıxıb süzdüm m�n. Doymadım, ilhamım yen� d� qaynar, Qılıncım k�skindir, h�l� gücüm var. N� q�d�r d�y�rli x�zin� qurdum, H�r birind� yeni nükt�l�r vurdum. Yorulmaq bilm�d�n gündüz v� gec� "M�xz�nül �srar"ı yazdım �vv�lc�. �nc�lik, �irinlik yı�araq ondan, "Xosrov v� �irin"çin düzdüm bir dastan. Sonra ba�qa yerd� çadırı vurdum, "Leyli v� M�cnun"un e�qini qurdum. Bitirdim dastanı, bir n�� � tapdım, Atımı "H�ft peyk�r" üstün� çapdım. �ndi söz mülkünd� büsat quraram, �sk�nd�r dövründ�n t�bil vuraram. Yazaram m�n onun �an-�övk�tind�n, Taxtının, tacının �z�m�tind�n. Ölüb getmi�s� d�, dirildim onu, Verim axtardı�ı h�yat suyunu. �sk�nd�r bir böyük yol t�qib etdi, Dirilik suyunun dalınca getdi. �b�di qalmaqçın h�yat suyundan, Çox g�zdi, dola�dı heç yorulmadan. Dirilik suyunun olmadı sonu, Ancaq indi tapdı h�yat suyunu. Sözl�r pad�ahının bir m�s�li var: N� göz�l söyl�mi�: "Axtaran tapar." Nizami, iç�rk�n mey �sk�nd�rl�, B�xtiyar olmaqçın �d�bi gözl�! Xızır bu süfr�nd� olmu� h�msüfr�n, Yetmi� yeddi suda a�zını yu s�n! DASTANIN BA�LAN�ICI Saqi, dur, g�tir o h�yat suyunu! �sk�nd�r �övk�tli �aha ver onu.

Page 35: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�ahın dövl�tini öpsün o bad�n, Odur �sk�nd�rin irsini yey�n. �ahnam� yazanlar saçaraq bilik, Vermi� söz n�zmin� bel� yenilik: Yunan ölk�sinin pad�ahlarından Vardı bir g�nc dövl�t, böyük hökmüran, �öhr�tli �ah idi, adı Feyl�qus, �ta�t ed�rdi ona rum v� rus. Yunanıstan idi onun m�sk�ni, Makedoniyaydı do�ma v�t�ni. Qanunlar qoyardı yeni v� parlaq, Ulu babasıydı Eys ibn-�shaq. �dal�t o q�d�r yaxınmı� ona, Qurdları ba�larmı� qoyun buduna. Zülmün bo�azını el� sıxmı�dı, Dara h�s�dind�n r�qib çıxmı�dı. Üstün olmaq üçün qılıncı, tacı, Bir elçi gönd�rdi, alsın x�racı. A�ıl sahibiydi rumlu hökmüran, X�racı gönd�rdi, olmadı dü�man. Taleyi yar olan m�sud kims�y� Kim c�sar�t ed�r, dü�m�n�m dey�? B�x�i�l�r gönd�rdi böyük d�rbara, Dü�m�nlik yolundan �l ç�kdi Dara- Rum �ahı oldu bu b�x�i�d�n çox ��n, Mumunu qorudu yanar at��d�n. �sk�nd�r ba�lark�n f�th� h�r yeri, Döndü bird�n-bir� ç�rxin i�l�ri. Daraya n� dövl�t qoydu, n� dövran, Süngüsü keçirdi çaxmaq da�ından. Bu dastan haqqında r�vay�t çoxdur, H�r k�si dinl�r�m, inadım yoxdur. Bel� n�ql edir bu v�q�ni rumlar: Bir qadın var imi� çox yoxsul, dindar, �kicanlı idi, tapmadı çar�, Yurdundan, �rind�n dü�dü avar�. Do�ma�ın zamanı yeti�di artıq, K�sdi taq�tini ikicanlılıq. Do�ark�n can verdi bir x�rab�d�, Ölürk�n körp�ni andı yen� d�: "M�nd�n sonra s�ni kim b�sl�y�c�k? Hansı bir canavar s�ni yey�c�k?" O z�nn etm�yirdi ki, p�rv�rdigar Bir zaman ed�c�k onu tacidar. N� q�d�r x�zin� gül�c�k ona, �qbal qonacaqdır ��n quca�ına. H�sr�tl�r içind� qadın verdi can, Köm�ksiz u�a�a yar oldu y�zdan. �üurla, hün�rl� i�l�tdi qafa.

Page 36: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Dünyanı f�th etdi o Qafdan-Qafa. Feyl�qus çıxark�n ov üçün düz�, Qadın öl�n yerl� g�ldi üz-üz�. Gördü bir qadındır yurdsuz, yuvasız, Ba�ının üstünd� bir körp� yalqız. Sorur barma�ını o körp� u�aq, Ana h�sr�tiyl� di�l�yir barmaq. Nök�rl�r� �mr verdi tacidar; Qadının d�fnin� m���ul oldular. Kims�siz körp�ni götürdü yoldan. Daldı bu heyr�tli i�� bir zaman, Böyütdü, b�sl�di, verdi t�rbiy�, V�li�hd eyl�di "O�lumdur" dey�. Z�rdü�til�rd� var ba�qa r�vay�t. Verir �sk�nd�ri Daraya nisb�t. Vurdum tarixl�ri m�n bir-birin�, Baxdım Firdovsinin öz �s�rin�. H�r iki r�vay�t m�nc� pozuqdur, Uydurma sözl�rdir, h�qiq�t yoxdur. Do�rusu budur ki, bilir h�r diyar, Feyl�qus o�ludur böyük tacidar. Bunlarda h�qiq�t görm�dim bir az, Tarixçi bunları q�l�m� almaz. �n yax�ı bir qoca r�vay�t edir, O köhn� �ahlardan hekay�t edir: Feyl�qus q�srind� bir göz�l varmı�, B�z�kli g�lint�k azad ya�armı�. Baxı�ı can alan, qam�ti bül�nd, Qa�ları kamandı, saçları k�m�nd. Sanki bir s�rv imi�, yetirmi� ç�m�n, Tell�ri b�növ��, çöhr�si s�m�n. Camalı parlaq bir gün��d�n t�miz, O süzgün gözl�ri q�mz�li n�rgiz! Qıvırcıq saçları qara bir �nb�r, Saray bu dilb�rl� olmu� mü�tt�r. Rum �ahı vurulmu� ayüzlü qıza, Dilinin �zb�ri parlaq ulduza. Bir gec� ba�rına basdı hökmüran, �ahın xurmasından bar verdi fidan. Neysan buludundan s�d�f tutdu bar, �n parlaq bir inci oldu a�ikar. Keçdi bu v�q�d�n doqquz ay ancaq, Ananın b�tnind� t�rp�ndi u�aq. Pad�ah �mr etdi ki, mün�cciml�r Baxıb ulduzlara versinl�r x�b�r. Bir x�b�r versinl�r bu gizlin i�d�n, Rahatlıq versinl�r bu t�rp�ni�d�n. Bilikli mün�ccim ba�ladı i��, Baxdılar f�l�kd� olan g�rdi��. Göyl�ri seyr üçün m�clis düz�ltdi,

Page 37: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Ulduz t�r�zisi ortaya g�ldi, Taleyi göründü �s�d bürcünd�n, Dü�m�nl�r kor oldu onun gücünd�n. Gün�� yaxınla�dı o gün H�mal�, Gedirdi elmd�n çatsın �m�l�. Ütarid v� Covza qonmu� bir yer�, Sovrda m�sk�n etmi� Ay il� Zöhr�. Qövsi d� Mü�t�ri b�z�mi� göz�l, Mizanın bürcünd� oynardı Züh�l. Altıncı xan�ni tutmu�du B�hram, Xidm�t göst�rm�y� olmu�du qulam. Taleyi göründü nurdan da parlaq, N� deyim, o yaman gözl�rd�n iraq. Bel� xo� fal il� dünyaya g�ldi, O ba�da bel� bir fidan yüks�ldi. T�qvimd�n b�xtini t�yin etdil�r, Qoyuldu u�a�ın adı �sk�nd�r. Bu yeddi ülk�rd�n oldu a�ikar, Açarı ver�c�k ona ruzigar. Mün�ccim tale d�n verinc� x�b�r, Feyl�qus �ükr etdi, silindi k�d�r. B�xtiyar çocu�a etdi m�h�bb�t, Taxtına oturdu, payladı x�l�t. Artıq yol verm�di q�m�, k�d�r�, C�vahir payladı ist�y�nl�r�. O mü�k �tirlinin gül�nd� baxtı Meyi d�, mü�kü d� selt�k axıtdı. O s�rvin buda�ı b�sl�ndi nazla, Turact�k s�k�r�k s�sl�ndi nazla. Meydan axtarırdı be�ikd� ik�n, Y�h�r� atıldı öz be�iyind�n. Day�d�n ist�di ox il� kaman, Ka�ızı, ip�yi hey aldı ni�an. Böyüdü, öyr�ndi qılınc vurma�ı, Qızmı� aslanlara qar�ı durma�ı. At minm�k zövqünd�n l�zz�t alınca Dü�dü ��hriyarlıq, �ahlıq dalınca. �SK�ND�R�N T�L�M ALMASI Ey saqi, reyhandan ç�kilmi� mey ver, C�nn�ti yad etdim, dur, peyapey ver! Abad olsun g�mim o bad�l�rd�n, C�nn�t� dü��r�m q�rq olsam da m�n. N� q�d�r m�suddur ��n h�yat quran, Tamah süfr�sind�n az bir �ey uman, Malı olsa bel�, kifay�t q�d�r, Yen� i� adamı çalı�ar, i�l�r. Naz-nem�t içind� rahatlıq tapar,

Page 38: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

T�l�sm�z, atını astadan çapar. N� h�ddind�n artıq paylar malını, N� d� x�sislikl� pozar halını. Ç�tinlik çox x�sis olmaqdan do�ar, Qapını qırsanız h�dsiz odun var. Çox ya�a, ömürd�n faydalan özün, Çalı� özg�y� d� ziyan d�ym�sin. Tarixin yı�ılmı� tumarlı�ından Keçmi�i bel� n�ql edir bir dehqan: El� ki, Feyl�qus t�z� g�lint�k Vurdu bu dünyanın mülkün� b�z�k. A�ıllı övladla ata f�xr ed�r, Çünki mübar�kdir seçilmi� gövh�r. Dünyada ataya varmıdır, gerç�k, A�ıllı o�uldan ba�qa bir ist�k, Oturtdu öyr�nsin �d�bl� hün�r, Gün�� eyl�r da�ı qiym�tli gövh�r. Niquma� alimdi, bilikl� dolu, Alimin o�luydu h�kim �r�stu. T�lim i�l�rind� ç�kdi çox �m�k, Hikm�tl�r öyr�tdi ona sev�r�k. �ahan� t�rbiy�, hün�r, n�zak�t A�ıla nur verir, ür�y� qüvv�t. H�r �ql� sı�ı�an hün�r, bilikd�n Bir m�na çıxarır m�nanı bil�n. Ulduzlar b�z�y�n kimi göyl�ri B�z�di pak olan yeni gövh�ri. Çatdırdı onu h�r gizlin biliy�, Hansı bir g�nc almı� bel� t�rbiy�? �ahzad� ill�rl� çox çalı�dı, çox, Qula�ı elm aldı, ba�qa heç n� yox. Öz a�lı, z�kası olunca r�hb�r, Tapırdı �n inc�, m�nalı sözl�r. H�r inc� m�nanı ed�rk�n b�yan, Sözl�ri su kimi olurdu r�van. H�md�rsi �r�stu, bir qarda� dey�, Ür�kd�n ba�lıydı bu �ahzad�y�. �r�stu aldıqca bilik atadan, Ona öyr�dirdi h�r an, h�r zaman. Y�qindi bilikli h�kim ustad� Tacidar olacaq bir gün �ahzad�. Onun t�limin� verdi çox diqq�t, Ki�ini �ad ed�r qorunsa s�rv�t. B�xtini oxudu parlaq alnından, Verdi o�luna da ondan bir ünvan. Tale xidm�tind� duran zamanda, Söz qa�ı möhrünü vuran zamanda O�lunu tap�ırdı g�nc �ahzad�y�, And verdi, söz aldı: "Peyman ver, - deyir, M�kt�bd�n meydana s�n at sür�rk�n,

Page 39: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�ahan� ba�ını göyd� gör�rk�n, Ba�ını �y�rk�n köhn� dünyanın, H�r s�mt� ged�rk�n hökmün, f�rmanın, Taxtını tacınla m�sud ed�rs�n, X�rac gönd�r�rl�r yeddi ki�v�rd�n. Dünyaya �övk�tl� ver�rs�n f�rman, Padi�ah olarsan uzun bir zaman. Bu d�rsi, t�limi tut xatirind�, Qızıla, gümü�� çox olma b�nd�! O zaman o�lumdan götürm� n�z�r, Haqqıma, sözüm� bir hörm�t göst�r. Onunla et ç�tin i�d� m��v�r�t, Qılıncdan k�skindir göz�l m�sl�h�t. S�nd� dövl�t vardır, onda da hün�r, Hün�rl� dövl�t bir ç�kiy� gir�r. H�r yerd� hün�r� verilmi� qiym�t, O yerd� gün-günd�n ucalmı� dövl�t. H�r yerd� ��r�fli bir dövl�t vardır, Ucalar fikrind�n ucalanlardır. Ayda öz taxtını qurmaq ist�y�n, G�r�kdir yüks�lsin bu pill�l�rd�n". �ahzad� söz verdi öz ustadına: "H�r �mrin q�buldur, - söyl�di ona, - Taxtımla, tacımla olsam padi�ah, �r�stu v�zirim olacaq, billah! Sözünd�n, fikrind�n dönm�z �sk�nd�r, Onun h�r �mrin� ba�laram k�m�r." El� ki, taleyi oldu ona yar, �sk�nd�r sözünd� qaldı b�rq�rar. Ustadı bilirdi: bir gün bu u�aq Dünya �ahlarına f�rman yazacaq. Bir ��kil ç�kdi o, h�nd�si h�rfd�n, Qalibi, m��lubu etdi mü�yy�n. Dedi: "Al, bir q�za üz vers� sana, H�rfi say, h�m dü�m�n, h�m öz adına. Adın dair�d� qalsa müz�ff�r, �min ol b�xtin�, s�nindir z�f�r. Bu sayda üstünlük göst�rs� dü�man, O qalib ki�id�n ç�kin h�r zaman." �sk�nd�r qocadan o ��kli aldı, Bu faydalı i�d�n sevinc� daldı. Yazanda h�nd�si h�rfi �sk�nd�r, H�r zaman z�f�rd�n tutardı x�b�r. �qliyl� b�xtiyar ya�ardı h�r an, Onun h�r elmind�n qaynardı qazan. T�dbirli, bilici olmaqla yen� Ba� �ydi bilici ��xsin fikrin�. Aliml�r sözünü tutaraq getdi, �qliyl� özünü b�xtiyar etdi. Ustadın o�lu da alim bir k�sdi,

Page 40: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Onunla h�m ya�ıd, h�m d� h�md�rsdi. �ahzad� daima ona mehriban, O da �ahzad�d�n ayrılmaz bir an. �r�stu razılıq verm�zs� i��, �sk�nd�r bir qu� da taxmazdı �i��. O t�dbir verm�d�n tutmazdı bir i�, H�r i�d� alardı ondan göst�ri�. Bu çarxın p�rgarı döndü çox zaman. Dünya çox seyr etdi da�dan, s�hradan. Feyl�qus dünyanı t�rk etdi daha, Taxtını tap�ırdı g�nc padi�aha. G�l, qorx bu dünyanın fitn�, felind�n, Qurtar öz canını onun �lind�n. A�acdır, dörd kökü, altı böyrü var, Çoxunu bo�mu�dur bu qorxulu dar. �idd�tli kül�kl�r qopdu�u zaman Dü��r yarpa�ımız bir-bir a�acdan. Bu ba�da �b�di ya�amaz bir k�s, H�r g�l�n burada ç�k�r bir n�f�s. Yeti��r bu ba�da h�r gün bir nob�r, Birisi g�lirk�n o biri ged�r. Dünyadan ged�rs�n ist�r-ist�m�z, Bu t�dbir, bu t�la� bir �ey� d�ym�z. Bu dünya mülkünd� yox bel� bazar Varını özil� alsın tamahkar. Dünya salmı� tora, çünki borclusan, Borcunu tez ol ver, qurtul bu tordan. Nalb�ndl� palançı e���y� bir gün: - Nal, palan pulunu ver,- dedi,- bütün, Topal aya�ından, ya�ır dalından Nalını, palanı atdı o heyvan. E���k öz borcundan olunca azad, Olduqca dinc�ldi, q�lbi oldu �ad. S�n d�, ey tozlara bula�mı� insan, Borcunu ver, qurtul bu toz-torpaqdan. �SK�ND�R�N TAXTA ÇIXMASI Ey saqi, dur m�ni qurtar m�nlikd�n, ��ıqlı bad�nd�n i�ıqlanım m�n. Bir mey ki, da�ıdar q�mi, k�d�ri, Sa�aldar mumyat�k bu x�st�l�ri. �lind� t�r�zi mahir söz ölç�n Saxta ��r�fini saldı rövn�qd�n. Saxta oldu�unu artıq bilinc�, El� bir sikk�ni verm�dim x�rc�. H�r h�rfin üstün� barmaq bassam m�n, Tapılmaz üstünd� q�l�m i�l�d�n.

Page 41: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

El� ki, gücl�ndi arxam v� adım, Kims�nin h�rfin� barmaq basmadım. Yamanlıq görm�di m�nd�n bir insan, M�nim d� dü�m�nim vardır h�r zaman. Tutdu�um yol deyil, z�h�r içm�kdir, Hün�r aramaqdır, eybi örtm�kdir. Düzlükd� �vv�ld�n göst�rdim hün�r, Q�l�mi düz atdım sonuna q�d�r. El� bir dabbaqlıq etdim bu gön�, M�tan�t göst�rsin h�r a�ır gün�. O böyük tanrıdan budur dil�yim: Bir an da bu do�ru yoldan dönm�yim. Siz� n�ql etdiyim h�min r�vay�t Usta bir n�qqa�ın i�idir �lb�t. El� ki, Rum �ahı taxta oturdu, Dünyaya mum kimi bir naxı� vurdu, Bütün ölk�l�r� �dli s�s-saldı, Rum taxtı onunla yeni r�ng aldı. Atadan gördüyü r�smi, ayini Seç�r�k saxladı b�y�ndiyini. Köhn� ad�tl�ri möhk�m saxladı, Keçmi� qanunları b�rk qucaqladı. Daraya x�racı verirdi yen�, Ölk�d� hakimdi köhn� �n �n�. Feyl�qus �mrind� olan h�r diyar Onun da �mrin� boyun qoydular. Dostluqda atadan daha da m�tin, Dü�m�nin m�hvind� qılıncı k�skin. �gidl�r qorxardı: "Güclüdür", dey�, Onunla girm�zdi bir t�r�ziy�. Onda ki, qolunun gücün yoxlardı, Aslan qula�ına düyün vurardı. �lind� n� q�d�r süst olsa kaman, Bir oxa bir n�f�r ed�rdi qurban. Maral, ceyran ovlar h�ddind�n k�nar, Ovlaqda aslanı ed�rdi �ikar. H�r m�rd�, igid� o üstün g�ldi, Bilici k�sl�rd�n daha yüks�ldi. X�tti, gül üzün� xo� q�l�m vurdu, R�na bir mük�d�n xo� c�dv�l qurdu. O mü�kin c�dv�li x�ttin� f�l�k H�b�� s�vadından vurmu�du b�z�k. Gördü ki, �lind� acizdir cahan, Cahangir olma�a oxudu meydan. A�ılı, qüvv�ti güldü baxtına, Bunlarla oturdu �ahlıq taxtına. H�r i�d� ist�rk�n qazansın �öhr�t, F�l�k d� qoluna ver�rdi qüvv�t. O ya�ıl s�rv il� Rumun torpa�ı Reyhant�k b�z�di, ��nl�ndi ba�ı.

Page 42: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

H�r evd� bir sur�t ç�kildi ondan, H�r ölk� adına düzdü bir dastan. Gah açdı sirrini �ncüm�nl�rd�, Gah ulduz sirrind�n götürdü p�rd�. Gizlind� bil�nl�r yoluyla getdi, Zahird� g�ncl�rl� içib keyf etdi. �nsanın fikrin� sı�mayan q�d�r Hamıya yax�ılıq etdi �sk�nd�r. Kims�nin q�lbini o incitm�zdi, �dal�t x�ttind�n uzaq getm�zdi. Bütün tacirl�rd�n o, bac almadı, Ölk�d� kims�d�n x�rac almadı. Dehqan vergisin� ç�k�r�k q�l�m, S�rmay�sizl�rd�n almadı dirh�m. Z�r saçdı h�r yeri abad ed�r�k, Qırdı tikanları, �kdi gül-çiç�k. �l�n� keçirdi bütün dünyanı, �tri tutdu Misri, H�b��istanı. �ki açıq �li gün��� b�nz�r. Biri qılınc vurar, biri tac ver�r. �ki gözlü g�r�k bütün ç�kil�r, Birind� da� olar, birind� gövh�r. H�r i�d� taley� r��b�t göst�rir, Qızılla qızıldır, d�mirl� d�mir. �dli, s�xav�ti cahanı sardı, H�r k�s Rum mülkün� h�s�d apardı. �r�stu v�zirdi uca d�rgaha, H�r yax�ı-yamanda m�hr�mdi �aha. Tökdü �sk�nd�r� h�r i�d� t�dbir, Az zaman keçm�d�n oldu cahangir. El� pad�ahla, bel� v�zirl� Bu dünya intizam almazmı bel�? Dünyanı f�th etdi bacarıq, hikm�t, V�zirin r�yind�n qazandı �övk�t. M�lik�ah da, Mahmud da Nu�ir�van, Dünya �ahlarından bac-x�rac alan, Öz v�zirl�rind�n öyüd aldılar, Onunla dünyaya z�f�r çaldılar. Bizim �ahımız da dü�m�n� bu gün V�zirin r�yil� olmu�dur üstün. Bizim aya�ımız süst olsa h�rgah, Z�r�r yox, ancaq ki, süst olmasın �ah. Pad�ahın aya�ı sürü�s� artıq, Çıxar m�ml�k�td� bir qarı�ıqlıq. Yaman göz �ah il� ba�larsa oyun, Divl�r fitn� il� olar qolboyun. Dünya bir m�zlumdur, �ah dada çatan, M�zlum bir adil� möhtacdır h�r an. Dünyaya sultandır, i�ıqlı çıraq, Yaman n�z�rl�rd�n olsun o uzaq.

Page 43: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Z�NC� QO�UNUNUN G�LM�S�ND�N �SK�ND�R�N X�B�RDAR OLMASI Ey saqi, ver könül açan bir ��rb�t, D�rdim var, getdikc� etm�d� �idd�t. Olsun bu ür�yim o ��rb�tl� �ad, M�ni d�rd-q�md�n eyl�sin azad. G�ldi qurd a�zından sübhün n�f�si, Ke�ikçi itinin k�sildi s�si. Xoruzlar çırpındı, çaldı qol-qanad, T�bill�r s�sind�n canlandı h�yat. O dadlı yuxudan oyandım yen�, Sarıldım cavahir düzm�k fikrin�. Cavahir ist�y�n qazar m�d�ni, Gövh�r ümidil� sök�r b�d�ni. Bir l�li z�hm�tl� g�tir�r �l�, Çarpı�ar da�ların da� ür�yil�. N� sandın, ey asan e�id�n insan, Dinl�nilm�z z�ngin k�lm�l�r asan. Ba�da çox olsaydı �ncir yey�n qu�, A�aclar �ncird�n qalardı bombo�. Bu ip�k p�rd�ni n�q� ed�n insan Bel� n�ql etmi�dir öz ustadından: El� ki, f�l�yin çıra�ı s�h�r Dünyanı nuriyl� etdi mün�vv�r, Gün�� �lvan ��f�q saçdı h�r yana, G�lint�k oturdu qızıl taxtına. �sk�nd�r q�dimki ayind� durdu, Eyvanda �övk�tli bir m�clis qurdu. Qol-qola tutaraq göz�l qulamlar Taxtının yanında tutdular q�rar. Gah K�yan adına qaldırır q�d�h, Gah gövh�r saçaraq edirdi f�r�h. Bir nur çe�m�siydi, oturmu�du ��n, Aman s�si g�ldi uzaq ell�rd�n. M�clisd� pad�aha etdil�r m�lum: "Amana g�lmi�dir bir yı�ın m�zlum. Köm�k ist�yirl�r Rum sultanından, Deyirl�r: Misr� çox dar oldu cahan. Z�ncil�r axınla g�lmi� bu s�f�r, Dola�maq ç�tindir, tutmayır çöll�r. Ordularla dolmu� bu böyük cahan, Çöll�rd� hakimdir qorxu, h�y�can. Hamısı çöllüdür, q�trandan qara, Çöll�rin otu da çatmaz onlara. U�aq t�bi�tli h�r ya�lı kosa

Page 44: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

��n h�yat keçirir çirkin d� olsa. N� bir utancaq üzl�ri vardır, N� d� sevgi saçan gözl�ri vardır. Bunlar insan yey�r, ilant�k sancar, Misrin buna qar�ı n� qüvv�ti var? Köm�y� çatmazsa böyük tacidar, Qar�t� ged�c�k o z�ngin diyar. Misir, Rum, �fr�nc� olar tarmar, Mum kimi �riy�r o odlu da�lar. Bu haqsız axından p�rak�nd�yik, �ah, f�rman sizindir, bizl�r b�nd�yik." O dinin p�nahı, adil hökmdar Bildi ki, Z�ncid� h�dsiz qo�un var. O h�dsiz ordudan qorxdu hökmüran, Qorxusuz olurmu a�ıllı insan? �sk�nd�r v�ziri tez d�v�t etdi. Onunla �traflı m�sl�h�t etdi. A�ıllı, bilikli, hün�rli v�zir Müz�ff�r olma�a tökdü bir t�dbir: "Qalx, - dedi, - b�xtini sına, zamandır, Bel� �jdahanı m�hv etm�k �andır. Z�f�rl�r yaratsa ordunun �li, Daha möhk�m olur �ahlıq t�m�li. Misir d�, Z�nci d� olur s�n� ram, M�rdlikd� alarsan yenilm�z bir nam. Ölk�d�n silins� az�ın dü�m�nl�r, Xainl�r kor olar, dostların gül�r." R�hb�rin �mriyl� o g�nc hökmüran Bayra�ı ucaltdı Makedoniyadan. Topladı süngülü, qılınclı �sg�r, Qılınc ��f�q atdı buluda q�d�r. D�nizd�n quruya çıxınca ordu, T�rp�ndi, bir daha Misird� durdu. Misir xalqı il� silahlı �sk�r Bu i�i u�urlu bir fal bildil�r. Padi�ah �mr etdi, Nil sahilind�n Keç�r�k, çöll�rd� tutsunlar m�sk�n. Yed�kli at il� axsın meydana, Döyü�d� verm�sin aman dü�mana. �gidl�r düzüldü yola h�r n� var, Z�ncinin kinin� bel ba�ladılar. O co��un ordunu görünc� z�nci, Gözünd� qaraldı dünya sevinci. Ordular çıxınca qar�ı-qar�ıya, Üzl�rd�n büsbütün silindi H�ya. O polad misralı atlar nalından Kökünd�n titr�di o köhn� cahan. Meydandan o q�d�r ucaldı n�r�, Sanki göy saraldı, töküldü yer�. Co�du toppuz, ya�dı mancanaq da�ı,

Page 45: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�yildi öküzün, balı�ın ba�ı. �nsanlar ba�ırır, ki�n�yir atlar, Dünyanın gözü kor, qulaqları kar. Bu s�s-küy el� bir qiyam�t açdı, V�h�il�r qorxaraq çöll�rd�n qaçdı. Döyü�� ba�lark�n h�r iki �sg�r, Divl�ri sarsıtdı ucadan s�sl�r. El� yerd� idi bu döyü�, inan, Qubar g�tirirdi adam yan�ından. Kükürdün tozut�k qupquru çöll�r C�h�nn�m kimiydi, yanırdı ciy�r. S�rin su yox idi a�udan ba�qa, Bir d� gün��d�ki yan�ıdan ba�qa. Baxırdı �jdaha kimi h�r ma�ar, O yerd� h�r fitn� açmı�dı bazar. Orda ki, ya�ayır qulyabanılar, Ya�ayıb, h�r yer� soxulur onlar. L�li yer öküzü uddu�u zaman Pusqudan sıçradı qapqara aslan. Gec�nin zülm�ti dünyanı sardı, Aslanın di�it�k ulduz a�ardı. Gec�nin göb�yi yayırdı �tir, ��ıqdan dünyaya açmı�dı ç�tir. Dü�m�ni tanıyan növb�tçi �sk�r Yollara çıxaraq ke�ik ç�kdil�r. Ulduzlar yer-yerd�n do�mu�du parlaq, Xalq oldu z�hm�td�n, k�d�rd�n uzaq. Qaranlıq çökünc� Rum v� Z�ngibar Vuru�dan yorulub ax�amladılar. �SK�ND�R�N Z�NG�BAR �AHINA X�B�R GÖND�RM�S� Ver, saqi, Rum üzlü, gülgün ��rabdan, T�bim z�nci kimi ��ndir bu zaman. M�niml� bu qorxu bilm�y�n p�l�ng Olmasın Rum, z�nci kimi iki r�ng. Aldadan yol oldu bu uzaq yollar, Yeddinci f�l�kd� ancaq i�ıq var. Bu yolda m�l�k d� azar yolunu Çünki bir div ged�r, qayıdar onu. Bu çarsubazarda qapan i�l�d�n Bir arpa almasa ç�km�z iki d�n. Çalı�ar, h�r yandan o�urlar bir az, Ondan da qaparlar i�i olsa saz. Dön�-dön� alar qoca dehqandan, Divana gönd�r�r o batman-batman. M�nd�n uzaq olsun bu cür� dostlar,

Page 46: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

El m�ni bu sözd� üzürlü tutar. �xlaqca yabançı bu dostları, bil, �kiüzlül�rd� arama bir dil. Tülkünün de�iyi ikidir �lb�t, Birisi tamahdır, birisi ��hv�t. Bir �qr�b kimidir, olsa da hu�yar, N� qulaq, n� d� göz de�ikl�ri var. Bu gizlin �srarı t�svir ed�nl�r, Dehqan tarixind�n vermi�dir x�b�r. Çin �ahı atına qoyark�n y�h�r Z�ncinin nalına od vurdu göyl�r. Gün��i pusqudan f�l�k sıçratdı, Ulduzlar üzüyü �lind�n atdı. Bu dünya ordular yıxan �rl�rd�n Bir m�clis b�z�di ulduz kimi ��n. D�v�ni z�ngind�n, fil güzgüsünd�n S�d�f ��v� do�du inci do�urk�n. Fil t�pikl�rind�n yer öküzünün Sümüyü qırılıb m�hv oldu bütün. �ah K�yan r�smini ed�r�k yeni, Doldurdu t�blinin s�si ölk�ni. Qurdu Rum r�smiyl� el� bir ordu, Sanki möhrü muma bir naxı� vurdu. Bir rumlu var idi olduqca insan, Natiqdi, bir neç� dild� danı�an. Alimdi h�r fikri, sözü qurmaqda, Mahirdi ox atıb, qılınc vurmaqda. Söhb�ti tutini k�m�nd� salmı�, Özü Tutiyanu� adını almı�. O q�d�r k�skindi sözü, hün�ri, Özün� ç�k�rdi dinl�y�nl�ri. Sarayda n�dimdi, h�m d� arabir Ay, gün�� sirrind�n söhb�tl�r edir. Yanına ça�ırdı onu �sk�nd�r, Elçilik ed�r�k aparsın x�b�r. �mr etdi, h�r�k�t etsin durmadan, Z�nci s�rdarına yetirsin f�rman. K�skin qılıncını anlatsın ona, Qayıtsın b�lk� öz do�ru yoluna. Z�ncic� anlatsın, göst�rsin t�dbir, At��i gördükc� yum�alar d�mir. Gül üzlü, o �üm�ad boylu hün�rv�r Rumludan z�nciy� apardı x�b�r: "T�xti var, tacı var b�xtit�k parlaq, Qılıncın gücüyl� ucaltmı� sancaq. �övk�tli, qüvv�tli, h�m d� s�rk��dir, B�z�n d� acı�ı yanar at��dir. Maral buynuzuna gönd�n zeh ç�k�r, Qarı�qa ba�ını dırna�a tik�r.

Page 47: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Onunla müdara eyl�, ey salar, A�layıb üzr ist�, get ona yalvar. �nan ki, bu at�� olsa �öl�v�r, Sönm�z, üz�rin� d�niz töks�l�r. Dostluqla yaxınla�, kinind�n ç�kil. Onunla dü�m�nlik faydalı deyil. Kin il�, sülh il� sınanmı� cahan, Sülhünd�n xeyr almı�, kinind�n ziyan". Bu fikri qaralar �ahı e�itc�k D�h��td�n qıvrıldı qara ilant�k. Kininin at��i beynini yaxdı, �im��kli buludt�k gurladı, çaxdı. Acıqlı �mr etdi: Tutiyanu�u K�ssinl�r, b�d�nd�n ayrılsın hu�u. Div kimi qapdılar o p�hl�vanı, Nec� ki, k�hr�ba qapar samanı. Qızıl te�t içind� k�sildi ba�ı, Al qana bula�dı �ahın sirda�ı. Qızıl te�t qan il� doldu�u zaman Z�nci �ah su kimi içdi o qandan. Onunla ged�nl�r gözl�rind� ya� �sk�nd�r yanına qayıtdı birba�. H�sr�tl� döndül�r �ahın yanına, Bu qanlı x�b�ri verdil�r ona. O göz�l rumlunun z�nci �ahından Gördüyü d�h��ti etdil�r b�yan. �sk�nd�r o �üm�ad r�ngli s�rv üçün At��d� ox kimi yandı ki, neçin El� bir suçsuzun töküldü qanı? And içdi m�hv etsin az�ın dü�manı. Çatınca qo�una bu d�h��tli i�, Rumlular qorxaraq etdil�r t��vi�. Bu i�d�n z�ncinin di�i a�ardı, Rumlunun q�lbini bir qorxu sardı. Gec�nin di�l�ri örtülm�lidir, Ancaq öl�n zaman o gülm�lidir. �sk�nd�r susaraq üç gün, üç gec�, Kinini söndürdü parlaq dü�ünc�. Da�ların üstünü alınca duman, Qu�lar bu ah�ng� düzdü bir dastan. Göyl�rin Harunu ke�ik ç�k�r�k, Belin� asmı�dı saysız qızıl z�ng. Ke�ikçi z�ng çalıb s�sl�ndi bird�n: "Ya�asın tacidar, q�hr olsun dü�m�n!" Di�arı çıxaraq k��fiyyat qolu. Növb�tl� qarovul güd�rdi yolu. Ert�si günü bu s�birsiz dövran Göst�rdi gün��i da� arxasından. Nay, t�bil gurladı �ah qapısından, Z�ngl�rin s�sind�n titr�di cahan.

Page 48: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

T�bilçi sür �tl� qalın xam gönd�n Gec�nin a�zına vurdu bir yüy�n. Co�araq inl�yir neyin n�f�si, Na�ara �l çalır, yüks�lir s�si. Ordunun ç�kisi el�dikc� meyl, Bu gözd�n o göz� axıdırdı sel. Süngül�r kaftanı d�l�r�k h�r an Çıxırdı göb�yin tam ortasından. Qılınc, ox ya�ark�n �araqha�araq Parça-parça oldu geyim v� qalpaq. Qılıncın d�h��tl� çalhaçalından Buludun q�lbind� su olurdu qan. Üz-üz� g�linc� h�r iki ordu El� bil iki qoç üz-üz� durdu. �gidl�r döyü�dü uzun bir zaman. Meydana sel kimi axıtdılar qan. Rumları z�ncil�r �zdiyi zaman Sanki bir maralı ovlardı aslan. Rumlara z�ncil�r verdi t�l�fat, H�r yeri bürüdü d�h��tli heyhat. Z�ncinin etdiyi Tutiyanu�� Rumları salmı�dı böyük t��vi��. Kasaya doldurmu� günahsız qanı, Su kimi ba�ına ç�kmi� kasanı. Z�ncil�r oynayan qorxunc oyundan Qorxaraq, rumlara daraldı meydan. �sk�nd�r bildi rum, z�ncid�n ürkmü�, �sk�rin q�lbin� bir qorxu çökmü�. Meydanda �sk�r� üz vers� qorxu, C�za bir i� verm�z, da�ılar ordu. Ça�ırdı bilikli böyük v�ziri, Gizlinc� anlatdı ona bu sirri: "Müz�ff�r ordumuz olmu� p�ri�an, Bir qılınc yem�d�n doymu� sava�dan. Döyü�� q�hr�man bir ordu g�r�k, Bir atlı od olsa, verm�z bir köm�k. Elçinin qanını iç�rk�n dü�man �sk�rim m�hv olur can qorxusundan. Orduda apardın qorxu izi var, Qorxaq kims�l�rd�n, söyl�, n� çıxar? Meydanda dü�m�nd�n qorxarsa ordu, Su g�tir, z�f�rd�n �ll�rini yu. Z�ncil�r h�r yanda meydan sulayır, Qızmı� fill�r kimi hey ba� bulayır. Yaratmaq g�r�kdir el� bir d�stan, Z�ncinin ordusu m�hv olsun ondan. Ortaya el� bir sa�lam fikir at, Biz� bu qorxudan versin bir nicat". Sınanmı�, a�ıllı, hün�rli v�zir Azacıq dü�ündü, tökdü bir t�dbir:

Page 49: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

"S�rv�rim, kamalın olsun s�n� yar, Z�f�r dostun olsun, dü�m�nl�rin xar. Üzünü çevirs�n da�-da�a bel�, F�l�kd�n s�ad�t alasan �l�. Dünyanın p�nahı ulu yaradan P�nahın olsun, ey böyük hökmüran. Qaralar z�h�rli ilandır, ilan, Bir divdir, �eytandır, deyil bir insan. Yeri var rumlular ets� qorxaqlıq, Z�ncil�r n�h�ngdir, rumlular balıq. Qan içm�k olduqca qorxulu bir i�, �nsanı yem�ks� ondan da müdhi�. Onlardan bir h�ya gözl�s�n, inan, Biz� söyl�m�zl�r a�ıllı insan. Meydanı dü�m�n� vers�k bu sayaq, Z�ncil�r göyl�r� sovurar torpaq. Rumlardan qorxsaydı v�h�i z�ncil�r Elçinin sözl�ri ed�rdi �s�r. Elçi n� ed�ydi o v�h�il�r�, Elçi yey�n des�k yet�r bir k�r�. Dü�ünm�k g�r�kdir el� bir fikir, �nsanı yem�kçin olsun bir t�dbir. Yollardan bir neç� z�nci tutaraq Onları d�rgahda eyl�di dustaq. S�n otur yerind� acıq, t�mkinl�, Onları torpa�a yıxsınlar kinl�. Birinin ba�ını d�rhal üzsünl�r, "Yem�k bi�sin" dey� m�tb�x� gönd�r. Z�ncil�r dilil� hökm et durmadan: "Bu ba�ı al, bi�ir, yesin hökmüran!" Gizlind� a�paza ba�qa tövr anlat: "Bu ba�ı güm yer�, torpaqlara qat!" Qara qoyun ba�ın bi�irsin bir az, Sümüksüz hüzura g�tirsin a�paz, Bi�m�mi� d�rini hidd�tl�, kinl� Tez götür, parçala, çeyn� di�inl�: Ça�ır ki: "Beynini g�tirin gör�k, Olmazmı� bel� bir l�zz�tli yem�k. Bils�ydim ki, z�nci �tind�n t�am Ed�rmi� vücudlu bel� sapsa�lam, Rum �sirl�rini b�sl�m�zdim m�n, H�r zaman yey�rdim z�nci �tind�n. Bilsin o adamcıl, müdhi� canavar, Ondan iti di�li insan yey�n var." Bununla sön�r o kin saçan ocaq, D�miri d�mirl� olar yum�altmaq. H�yata keçirs�k bu t�dbiri biz, O güclü qolları yen�rik ��ksiz. Qurdluqda mümkündür qurtulmaq qurddan, C�hl� qar�ı ver�r c�hal�t ziyan."

Page 50: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�sk�nd�r �mr etdi: rum �sg�rl�ri Gizlind� dola�sın dü�m�n yerl�ri. Yollardan keç�rk�n m��rur z�ncil�r �sir götürsünl�r bir neç� n�f�r. �mrin� igidl�r ba� �ydi bir-bir, Z�ncid�n aldılar bir neç� �sir. Döndül�r �ah olan xeym�y� sarı, T�slim eyl�dil�r o dü�manları. �sirl�r hüzura g�ldiyi zaman Üzl�ri qaraydı, ba�ları al qan. Padi�ah yerind�n tez kükr�y�r�k �ikar arxasınca dü��n aslant�k �mr etdi, birini d�rhal qapdılar, Ba�ını da� kimi vurub çapdılar. Verdil�r m�tb�x� ki, al bu ba�ı, Pad�aha hazırla bir z�nci a�ı. A�paza ba�qa tövr anlatdı bunu, N� sayaq oynasın müdhi� oyunu. O biri z�ncil�r qorxaraq durmu�, Bu qanlı ad�td�n boynunu burmu�. Padi�ah �mr etdi: açılsın süfr�, H�r çe�id yem�kd�n düzülsün yer�. Qoyunun pörtülmü� �tind�n a�paz Süfr�y� düzdükc� keyfi oldu saz. Ceyran d�risini yırtant�k aslan Di�iyl� did�r�k ba�ı hökmüran, Ba�ını oynadıb l�zz�tl� yedi, "Ox, bel� bir yem�k yem�dim - dedi. N� q�d�r dadlıymı� z�ncinin �ti, Verm�z ba�qa �tl�r böyl� l�zz�ti. Z�ncinin �tind�n kabab yax�ıdır, Yanında qırmızı ��rab yax�ıdır. T�k z�nci budundan yey�r�m kabab, Dadlıdır, duzludur, xo� g�lir ��rab". Z�ncil�r önünd� qoyun ba�ından Z�nci ba�ı deyib yedi hökmüran. Müdhi� �jdahanı görünc� bel� O qara ilanlar da�ıldı çöl�. Ordunun için� döndü z�ncil�r, O qara günl�rd�n verdil�r x�b�r: - �jdaha yey�nmi� bu insanx�yal. N�h�ngdir, bizl�r� verdi çox zaval. El� bir l�zz�tl� yeyir z�ncini, Sanki z�nci yeyir badam içini. Bir z�nci ba�ını keçirs� �l�, Qoyunun ba�ıt�k yeyir l�zz�tl�. Z�ncinin q�lbin� çökmü�dü qorxu, "Biz ip�k sanırdıq, cod palazmı� bu!.." Alovlu �öl�l�r get-ged� söndü, Qız�ın at��l�r� soyuq göründü.

Page 51: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Ert�si günü qu� qanad açınca. F�l�yin ba�ından duman uçunca, Gec�y� ba�ırdı xoruz hidd�tl�, T�bill�r gurladı, co�du �idd�tl�. �eypurlar kin il� gurlar, el� bil M�h��rdir, surunu çalır �srafil. O öküzquyru�u �eypurlar ötdü, Göyd�ki Öküzün partladı ödü. Co�du qurd gönünd�n olan na�ara, Dünyanın beynini g�tirdi zara. �gidl�r köksünd� çırpınan ür�k D�rind�n inl�di türkün nayıt�k. Yer dima�ındakı odlu z�rb�l�r Çıra�ın beynind� �öl�y� b�nz�r. "Ç�kil, ç�kil" dey� o polad oxlar Fill�rin belind� tuturdu q�rar. H�r polad qılıncdan parladı �im��k Buludlu gec�d� axan ulduzt�k, Qalxaraq yerind�n h�r iki ordu Ba�qa bir t�hrd� yen� s�f qurdu. Sanki iki bulud ba�-ba�a qo�du, �ki od d�nizi köpürdü, co�du. Rumlarla z�ncil�r h�rb� gir�r�k Qarı�dı iki r�ng alan qabant�k. Qu� kimi atların polad nalından Yer oldu igidl�r qanıyla �lvan. Qol qıran oxların vıyıltısından Kims�d� n� b�d�n qalmı�dı, n� can. Qılınc güzgüsünd�n ��f�ql�r axdı, Bu ��f�q gün��d�n daha parlaqdı. Rumlular el� bir bayraq ucaltdı, Yer� ox, göyl�r� k�m�ndl�r atdı. C�bh�nin q�lbind� durmu� �sk�nd�r, Sa�-solu b�z�kli bir alay �sk�r. Qar�ıda z�ncil�r kin il� durdu, Çıxardı Bisütun kimi bir ordu. Qocaman fill�rin a�ır s�fl�ri El� bil uzanır bir da� k�m�ri. �qiq kimi gözl�r, süngü kirpikl�r. D�mirdi xortumdan quyru�a q�d�r. H�r filin belin� taxt qoyulmu� ac, Üstünd� bir z�nci, ba�ında bir tac. Meydanda bir n�r� vuranda fil� At��i canına salır v�lv�l�. O q�d�r fil g�ldi, dolaraq meydan H�r t�r�f qaraldı fil aya�ından. Fill�rin yanınca ged�n piyada H�r yerd� yüz fili salırdı b�nd�. Meydanın ayini bitinc�, artıq Ür�kd�n silindi sevgi, insanlıq.

Page 52: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Z�rac� adlı bir qara p�hl�van Ortaya atıldı, oxudu meydan. Fil kimi kükr�di toppuz �lind�, Bir tutar qoymadı fill�r belind�. Bir qara ilandı qurddan füsunkar, Qabarıq, �i�kin bir böyük ba�ı var. Geni� a�zı sanki qara bir qazan, Baxanın a�arır gözü qorxudan. D�mir cövh�rind�n küpdür bu qaya, �çin� tökülmü� qapqara boya. Sin�si bir polad qalxandan qurma, O div gövd�sini h�l� heç sorma. Gördünmü ba�ında qotaz bir bayraq? Bu z�nci bayra�ın eyniydi ancaq. Mahcası b�nz�rs� çevrilmi� tasa, Gözl�riydi içi qan dolu kasa. Z�nci çox öyündü: "M�n bir s�rk���m, Tüstünün altında yanan at���m. Polad çeyn�y�n fil, Z�rac� m�n�m, Fill�rin belind� ��rab iç�n�m. Q�d�hi vurunca s�rxo� olaraq Fill�ri z�rb�ml� ed�r�m çolaq. Meydanda �l atsam k�skin qılınca Da�ları ed�r�m m�n parça-parça. Qar�ıma çıxarsa qızmı� bir aslan, �im��kli buludam, qoparram tufan. Co�arsam, atından salaram Nili, Bu rüxüm piyada buraxar fili. Silahım göy�rmi� aslan canından, M�nim öz vücudum silahdır, inan. Ür�yim almazdır, vücudum d�mir, Bu almaz, bu d�mir m�nimçün n�dir? Ba�ımı qürurla qaldırsam �g�r, Etm�r�m at��d�n, d�nizd�n h�z�r. Yırtaram böyrünü h�r p�hl�vanın, Ba�rını çeyn�dim kinli dü�manın. Qan tökm�k pe��mdir, �jd�r b�d�n�m. T�k qatil deyil�m, adamyey�n�m, Dünyada kims�d�n utanmaram m�n, Utanmaq n� g�r�k h�rb� gir�rk�n? �gidi hün�rd�n qoyar utanmaq, E���yi ram ed�n palandır ancaq. H�r z�nci m�n kimi güldüyü zaman Gül�r almaz di�li qara bir aslan". R�c�zi bitinc� t�rp�ndi duman, X�zn�d� qıvrıldı sanki bir ilan. Rumlardan bir igid giri�di i��, Özünü birinci atdı at���. Ür�yi çırpındı od söndürm�y�, Döndü at�� gör�n bir p�rvan�y�.

Page 53: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

O sınaqlı z�nci bir h�rb� il� Ba�ını qopardı z�rb� il�. Ba�qa bir p�hl�van çıxdı sava�a, Bu dövran onu da vurdu bir da�a. Bel�c� rumlardan yetmi� p�hl�van Z�rac� �lind� keçdi qılıncdan. Kims�d� qalmadı c�sar�t, hün�r, O qızmı� z�nciy� olsun b�rab�r, Yerind�n oynayıb d�rd� dü�dü Rum, Sanki qız�ın kür� �ridirdi mum. Ordunu �zinc� qara p�hl�van Rumlardan olmadı qar�ıya çıxan. O f�l�k �övk�tli, igidl�r yen�n M�rk�zd�n ox kimi atıldı bird�n. Döyü�çün vücudu yara�a batdı, Z�nci öldürm�y� süngü oynatdı. Belind� gövh�rl� b�z�nmi� k�m�r, Ba�ında polad bir qalxan - cilv�g�r. �ynind� zirehi mavi, qıvırcıq, Düyümü z�ncinin saçından artıq. Y�m�ni qılınca içirmi� z�h�r, Boynundan sallanmı� belin� q�d�r. K�m�ndi tam�aclı qa�ına b�nz�r, Çaçların qurdu�u yay kimi ç�nb�r. �p�k bir çul salmı� k�h�r atına, O, fil gövd�siyl� çapdı meydana. Cilovu sür�tl� atdı y�h�r�, Hücuma keçirk�n ç�kdi bir n�r�. Nec� bir k�kliy� �ı�ıyar t�rlan, Dünyaya al gün�� do�ar ucadan, El� bir sür�tl� s�rk��, filb�d�n Dü�m�nin üstün� atıldı bird�n Ba�ırdı: "Ey qara qar�a, ol sayıq, Qar�ında �ahindir, sakit ol artıq. Noxtanı ç�km�s�n yoldan k�nara, Dünyanı ed�r�m üzünd�n qara. Üz-gözün onunçun qaradır, inan, Qar�ımda qaçarsan k�skin qılıncdan. G�l, getm�, qızardım qara üzünü, Saçından qıvırcıq edim özünü. Güzgüt�k parlayan qılınc pas tutur, Güzgüy�m, m�nd�n h�r z�nci yas tutur. "A�lıq" a�lıq alır x�st� gözl�rd�n, Qılıncın qızartı alar üzl�rd�n. "M�n div�m - deyirdin, - xör�yim adam", - M�ni ye ki, divd�n l�tif adamam. Qılınc oynatma�ı sizd� yox bil�n, �ndi g�l, qüvv�tli qolumdan öyr�n! Yerind�n t�rp�nm�, çox g�lm� yaxın, Yoxsa ki, ba�ını öp�r aya�ın.

Page 54: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

M�n �r�b hu�lu bir Rum s�rv�riy�m, Z�nci öldür�n bir sübhün nuriy�m. Fil k�skin qolumdan bir qılınc yes�, Filban Nil küpün� atar �lb�s�. Da�lar oxlarımdan halqa gey�nd� Qula�ına halqa taxarsan s�n d�". Sözl�ri bitinc� qalxdı y�h�r�, Cilovu buraxdı, ç�kdi bir n�r�. S�rxo� aslan kimi el�di h�ml�, Aslanca bir toppuz almı�dı �l�. Toppuzu vurdu �ah el� qüvv�tl�, Elburus da�ına dü�dü z�lz�l�. Poladın açdı�ı d�rin yaradan Qalmadı abinus a�acında can. Qol, boyun, ayaq v� köks, gövd�, ba� Girdi bir-birin�, oldu xurdü xa�. Z�rac� h�yatdan olunca rah�t, Meydana atıldı ba�qa bir heyb�t, Xurma a�acından uca p�hl�van, El� bir a�acdan qorxardı ba�ban. Hücuma keçinc� o kinli qara, Pad�aha buraxdı odlu bir yara. Zireh� t�siri olmadı, z�nci Buludt�k ba�ırdı, uçdu sevinci. O qara buluda qızdı hökmüran, Ç�kdi a� n�h�ngi qara qınından. Hücum el�y�nt�k aslan ceyrana Bir z�rb� endirdi o p�hl�vana. Xurma a�acının uçdu k�ll�si, A�acdan dü�dü bir z�nci gövd�si. Çıxdı bir ba�qası "Aslanam" dey�, Özünü o z�nci durdu öym�y�: "Bir qara buludam, z�nci da�ından, Qılıncım ya�dırır �jdaha, aslan. Bu a�ır da�ların ç�kisi m�n�m, Qapqara z�nciy�m, bir filb�d�n�m. Ba�ından biç�r�m qocaman fili, �çim� ç�k�r�m o da�qın Nili. Z�h�rli d�mirim kimi di�l�s� Qaradan biç�r�m ona �lb�s�. �sk�nd�r gördü bu h�dyan danı�an Nafini mü�k il� yo�urdu qandan. Qılıncı qaldırdı uca boyuna, Ba�ından bir z�rb� endirdi ona. Ondan da müdhi� bir qara hidd�tl� Atıldı qar�ıya çox c�sar�tl�. Pad�ahın qılıncı çıxdı birinci. Toz, torpaq içind� fırlandı z�nci. Meydana atıldı ba�qa bir qara, Onun da gözünü yumdu bir yara.

Page 55: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Qorxaq z�ncil�rd�n heç birc� n�f�r Döyü�� çıxmadı ax�ama q�d�r. �an, z�f�r olunca �ahın yolda�ı Döndü ordugaha, ucaldı ba�ı. Gün��in gül r�ngli donu dön�rk�n Mavi bir r�ng aldı Nilin küpünd�n. Alaca göyl�r� ke�ik ç�k�nl�r Alamtıl gec�y� aydınlıq �l�r. Ke�ikçi ad�ti üzr� ayıqdı, Ulduzu sayandan daha sayıqdı. Z�nci qarovulu, Rum qarovulu Ke�ikd� dayanıb güd�rdi yolu. Gün��, dan sök�rk�n gülüms�y�r�k Neyluf�r günb�d� vurunca b�z�k, Z�rni�an xeym�d�n çıxdı �sk�nd�r, H�rb üçün meydana çıxardı �sk�r. Bir m�hmiz vurdu o s�rk�� t�rlana, O, suyu od kimi sürdü meydana. M�rk�zi aldı öz �lin�, sonra Cinahı tap�ırdı p�hl�vanları. Sa�-sola d�m d�mird�n ç�kdi bir hasar, Möhk�m bir t�m�ld� düzüldü da�lar. Z�ncil�r, h�b��l�r hey ordu-ordu �lind� qılınc, ox meydanda durdu. C�bh�nin q�lbind� durmu� z�ncil�r, Sa�ında h�b��l�r, solunda b�rb�r. Boru gurlayınca �ah qapısından, Z�ncil�r z�ng çaldı, qızı�dı meydan. Qaramtıl bir bulud gurlayıb çıxdı, Qılıncın �im��y� göyl�r� axdı. Ordular qopardı el� bir n�r� D�h��tli bir qorxu çökdü divl�r�. Toz, torpaq bo�urdu saf bo�azları, Qorxudan b�nizl�r oldu sapsarı. Qılıncdan, toppuzdan, süngüd�n, oxdan Sülh aradan çıxıb getmi�di çoxdan. Polad qalxanların toqqu�masından Göyl�r� çökmü�dü qorxu, h�y�can. Torpa�ın beynini yerd�n oynatdı, Yer da�ın m��zini ba�ından atdı. Na�ara gurlayır ildırım kimi, Qalalar uçulur sıldırım kimi. Uza�a s�s salır naylar, el� bil M�h��rdir, çalınır suri-�srafil. Yer zindan olunca gürz�, �muda, Köhüld�n toz kimi uçdu buluda. O polad dimdikli uçan oxlardan Da�ların ba�rına düyüml�di qan. Kirpikd�n ox atır �yriqa� kaman, Zireh m�m�sind�n süd sa�ır h�r an.

Page 56: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

K�m�ndl�r qıvrılır düyüml�n�r�k, Sarılır boyuna qara ilant�k. Hindli bir oyunçu kimi qılınclar Havada oynayıb mayallaq vurar. Süngül�rd�n çıxan o mövzun s�s� Atlar da uyaraq g�lmi�di r�qs�. Arı n��t�rit�k d�mir oxlardan Da�ların üzünd�n axırdı al qan. Yerl�r x�st�l�ndi yaralılardan, Yor�un ahlar saçdı göyl�r� duman. Laciv�rd r�ngind� olan bir da�t�k �ah verdi c�bh�nin q�lbin� b�z�k. O qılınc oynadan s�rt qulaq z�ngi Ba�ırdı, el� bil z�ncinin z�ngi, Kin dodaqlarında köpükl�n�r�k A�zını açmı�dı ba�a tasıt�k. Canlanan m�rk�zl�r qalxdı aya�a, Durdular meydanda at oynatma�a. Hün�r göst�rm�y� co�ark�n m�nlik Ba� verdi zir�klik, d�lilik, ��nlik. Rumları yarı�da yendi z�ncil�r, Bunlar çox müdhi�di, onlar çox dilb�r. �sk�nd�r darıldı bu qorxunc i��, "�nc�l�r yaramaz qız�ın döyü��". Dü�ündü: "M�n özüm olaram aslan, Ayırram özümü bu qorxaqlardan. �ndi ki, qorxmu�dur qo�unun q�lbi, M�n özüm aparam g�r�k bu h�rbi". Dan yeri a�ardı, ��f�q sökünc� Sür�tl� ç�kildi qaranlıq gec�. �ahın z�rb�siyl� bir neç� qara �t kimi g�b�rdi alınca yara. �ahın hün�rini bel� gör�nl�r K�skin qılıncından etdil�r h�z�r. Meydanda özünü �ah yalqız gördü, Atını dü�m�nin q�lbin� sürdü. Bu dünya P�l�ng�r �aha oldu t�ng, Dü�ündü: "D�nizd�n çıxmı� bu n�h�ng". Öz adamlarına dedi: "Bu �ikar Toruma dü��rs�, qurtulu�mu var?" �ahan� bir silah t�rtib el�di, Qılıncla qalxanı t�rkib el�di. K�rg�dan gönünd�n geyindi köyn�k, Qızıldan vurulmu� ona çox b�z�k. Güzgü, ya xam gümü� kimi parladı, Ba�ında poladdan d�bilq� vardı. Qılıncı maralın gözüt�k parlar, Qarınca qanadı kimi cövh�rdar. Atıldı, cür �tl� girdi meydana,

Page 57: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Ür�kl� kim hücum ed�r aslana? Ba�ırdı: "Ey �ikar arayan aslan, Özün� güv�nm�, oxuma meydan. Getm�, g�l vuru�aq, gör�k kim kimi Meydanda basacaq bir aslan kimi? Gör�rs�n kimd�dir ucalıq, z�f�r, Kim� yar olacaq s�ad�t, hün�r?.." Z�ncinin sözünd�n co�du �sk�nd�r, Qan vurdu ba�ına, qovruldu ciy�r. Qar�ıda kin il� co�ark�n dü�man R�qibin q�lbind� cu�� g�ldi qan. �sk�nd�r ba�ırdı: "Güv�nm� bo�-bo�, �gidl�r önünd� öyünm�, s�rxo�! Söz açma m�n� bu q�hr�manlıqdan, Kölg�sind�n qorxan, ey s�rs�m, nadan! Qorx aslan yen�nd�n aslansan �g�r, �gidl�r yen�n� göst�rm� hün�r. T�rp�d� bilm�s�n a�ır gövd�ni, M�hvin� çalı�maq m�hv ed�r s�ni! Aslanın böyrün� �l ç�km�k üçün Üstün olmalıdır aslana gücün. �ahinlik göst�r�n, ey z�if s�rç�, Özünü m�hv üçün i�l�tm� p�nc�! Xo�dur, g�l dola�aq, m�h�kdir meydan, Kimd�dir üstünlük, ed�k imtahan! �gidl�r yen�n� bu t�n� �b�s, Yenil�r h�r zaman t�n� vuran k�s." Pad�ahın sözünd�n o kükr�y�r�k Yerind�n t�rp�ndi qara tüstüt�k. �ahın üz�rin� qılıncı ç�kdi, Buluda ildırım n� ed�c�kdi? Pad�ahın tükl�ri qılınca döndü, O çirkin simadan q�lbi döyündü. Acıqla bir qılınc vurdu �sk�nd�r, O polad qalxana etm�di �s�r. Çox süngü oynatdı �ah il� qara, Süngüd�n heç biri almadı yara. Qaranlıq çökünc�, ç�kilinc� gün Döyü�d� heç biri olmadı üstün. Z�nci bu döyü�d�n darıldı ona, Dedi: "Gün ç�kildi da�ın ardına, Davanı t�rk ed�k, gec�dir daha, Bu qanlı v�d�miz qalsın sabaha. El� ki, a�arar qaranlıq gec�, Dan atıb gün��li s�h�r g�linc�, Oxuyum s�n� m�n el� bir meydan, �lan yuvasını satın alasan. Bu ��rtl�: ordunu ç�k�rk�n s�h�r Qar�ımda ol s�h�r kimi cilv�g�r." Bu sözl�r bitinc� döndü c�bh�d�n,

Page 58: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�ah dedi: "Razıyam bu ��rtl�r� m�n." Razılıq verinc� qısa möhl�t�, Meydandan döndül�r istirah�t�. �SK�ND�R�N Z�NG�BAR �AHINI M��LUB ETM�S� El� ki, dan atdı, o parlaq gün�� D�nizin suyundan qaldırdı at��. Meydanda rum, z�nci t�bil döy�r�k, A�, qara qarı�dı ��tr�nc z�rit�k. Qırqovul rumlular, qar�a z�ncil�r T�rlanın iki r�ng köksün� b�nz�r. Z�ncil�r gec�ydi, rumlular çıraq, Rumlular qar�anın gözüydü ancaq. Bir qara buluda büründü cahan, Gözünd�n axıtdı d�nizl�r� qan. Ba�lardan a�an bir da�qın sel oldu, Biri susuz qaldı, biri bo�uldu. �sk�nd�r meydanda bir at oynatdı, Ox kimi dü�m�nin gözün� batdı. Qızı�dı c�bh�d� döyü� bazarı, Qalxdı asimana yerin tozları. Geydi xam ip�kd�n dar gözlü kaftan, Özünü qorudu oxdan, qılıncdan. �n parlaq bir zireh geyindi göz-göz, Çe�m�t�k qama�ır ona baxan göz. Bir süngü götürdü düz otuz qulac, Varlı�ı ciy�rin qanına möhtac. Boynundan h�mayıl bir qılınc taxdı, ��f�qi gün��d�n daha parlaqdı. Ba�ında d�bilq� Çin poladından, Gövh�rl�r ondakı gövh�r� heyran. Belin� asdı bir z�h�rli k�s�r, �lant�k sancaraq tök�rdi z�h�r. Bir ata oturdu, n� at, bir da�t�k, Görü�ü sevimli, yeri�i q���ng. Atını çaparaq h�rb� yüyürdü, Dü�m�n söz verdiyi yer� at sürdü. Qar�ıya çıxmadı miskin p�l�ngl�r, Fikir d�nizin� salmı�dı l�ng�r. Hiyl�yl� gönd�rdi ba�qa iyr�nci, �ah gövh�rl�rini qapsın o z�nci. �ah böldü x�nc�rl� onu t�n yarı, Z�ncinin qırıldı h�yat damarı. Da� kimi bir qara div oynatdı at, Baxanın gözünd�n ç�kildi h�yat. Bu div d� o z�nci yey�nd�n yedi, Çoxunun ba�ını torpaq çeyn�di.

Page 59: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Müdhi� bir qara div ona yön�ldi, Qıvrılmı� ilant�k cünbü�� g�ldi. O div� Rum �ahı vurdu bir x�nc�r. Tüstüsü ucaldı göyl�r� q�d�r. Atıldı ondan da müdhi� h�b��i, Qan iç�n aslandan o daha v�h�i. Ona da içirdi ölüm suyunu, Z�man� oynadı keçmi� oyunu. O qızmı� aslandan hamı qorxaraq Heç biri meydana basmadı ayaq. Rum �ahı at sürdü, kinl� ba�ırdı, O qaçan dü�m�ni h�rb� ça�ırdı. P�l�ng�r görünc� bu c�sar�ti Bir yara almadan söndü qüvv�ti. Atını oynatdı ist�r-ist�m�z, Meydana atıldı dinm�z-söyl�m�z. At sürdü o igid �ahlı�a do�ru, B�xt onu ç�kirdi xarlı�a do�ru. Çox qılınc endirdi girinc� h�rb�, Qeys�r� bir �s�r etm�di z�rb�. Aslan qüvv�tiyl� co�du hökmüran, Sanki bir ceyrana sarıldı aslan. Dünyanın p�nahı tanrını andı, �anlı bir z�f�r� artıq inandı. D�h��tl� hücuma keçdi ��hriyar, M�rk�zi nöqt�d� sıxıldı p�rgar. At��li kin il� hey vurdu ata, Güldü �im��k kimi qara buluda. On düyüm mızra�ı el� b�rk çaxdı, Qan onun dö�ünd�n su kimi axdı. Dü�m�nin g�misi da�ıldı yeks�r, P�l�ng�r m�hv oldu, qaldı t�k lob�r. Atından �mr etdi igid hökmüran: �sk�rl�r hücuma keçsin durmadan. Ordu h�r t�r�fd�n bürüdü düzü. Qatdı bir-birin� gec�-gündüzü. Oxların inl�y�n qorxunc s�sind�n �p�kli geyiml�r k�sildi k�f�n. Qılıncın, qalxanın �aqqıltısından Aya ba� vururdu buxarla duman. Qızdıqca gün��d�n qalxırdı �öl�. T�ndirt�k yaxırdı öz at��il�. Döyü� d�h��tind�n s�rs�mdi ba�lar. ��ıqdan dünya da qaçırdı naçar. Baxdıqca z�ncidir dü�mü� yollara, Olmu� göy yanında yer üzü qara. �qiql�r ��v�d�n qalamı� ocaq, Z�ncil�r od tutub, kül qalmı� ancaq. ��v� yüngül oldu, a�ırdı gövh�r, Gövh�r� s�rraf da çox qiym�t ver�r.

Page 60: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Yas�m�n bidmi�k� etmi�di t�sir, Qar�alar a� �ahin �lind� �sir. Heyr�t baxı�lara, ür�y� axmı�, �qlin m�rk�zini bomba� buraxmı�. Çovu�lar verdikc� ür�k arxadan Ceyranlar qorxmadan ovladı aslan. Yer-göy titr�yirdi hay-küy s�sind�n. Göyl�r d� "ho" dey� s�sl�r f�l�kd�n. Getdikc� co�urdu h�r iki ya�ı, Yazıldı birin� ölüm yarpa�ı. Bil�yi güclüy� z�f�r oldu yar, Z�ncil�r m�cbur�n m��lub oldular. H�r yana at çapdı müz�ff�r �sk�r, Z�nci öldürm�y� ba�ladı k�m�r. Qılınc oynatdıqca böyük ��hriyar Z�ncinin bazarı oldu tarimar. Z�ncil�r çalınca t�slim borusu ��nliy� ba�ladı z�f�r ordusu. Göyl�r� ucaldı �ahın bayra�ı, Yollardan büsbütün ç�kildi ya�ı. M�rh�m�t buludu qopardı tufan, Z�ncinin pasını sildi qılıncdan. Bayra�ın altında durmu� hökmdar �ynind� b�növ�� r�ngind� paltar, Boynunda bir noxta, ayaqda z�ncir, H�r aslan ç�kirdi bir n�h�ng �sir. Bayra�ın altına yı�dılar n� var, �sk�nd�r �mr etdi k�silsin ba�lar. Bir z�nci qalmadı, bo�aldı çöl, da�, Qalanlar quz�unlar yemiydi ancaq. Barama qurdut�k divb�d�n fill�r Qarınca aya�ı altında inl�r. �nsanın yükünü ç�k�n h�r hammal Ya çıraq da�ıyır, yaxud ip�k mal. Zill�t� dü�ünc� amansız dü�man, H�b��l�r pad�ahdan dil�di aman. H�b��� nisb�ti olanlar o gün Pad�ahın �mriyl� qurtuldu bütün. Z�h�rli qılıncdan tapdılar aman, �ah ba�ı�layaraq verm�di ziyan, �mr etdi h�b��� vuruldu dam�a, O günd�n h�b��l�r quldur bu da�a. O qız�ın dam�adan nurlandı h�b��, Da� il� çıra�ı parladar at��. Pad�aha o q�d�r verdil�r qar�t, Hüzura sı�madı böyük q�nim�t. �ah gördü veril�n qar�t h�dsizdir, S�hraya gövh�rd�n axan d�nizdir. Gövh�rli cam, qızıl, toppuz bir yana, Xalvarla mü�k, �nb�r axır meydana.

Page 61: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Saf m�d�n qızıldan, incid�n n� var Dolmu�du me�ind�n iri çuvallar. Sı�mayır o gümü�, kafur çöll�r�, O kafur gümü�d�n doldu da�, d�r�. Yükl�nmi� fill�rdi - qaya gövd�li, Cins �r�b atları - tovuz cilv�li. B�rb�rd�n, nobid�n göz�l �sirl�r Önünd� Mü�t�ri v� Ay diz çök�r. Da�-qa�la i�l�nmi� quma�lar, çullar, Züraf� gönünd�n h�dsiz xalı var. S�hrada doluydu h�r cür� s�rv�t, X�zn�y� gövh�rd�n vurmu�du zin�t. �ah �anlı z�f�rl� dol�un qar�td�n ��nl�nib qurtuldu q�md�n, zill�td�n. Bir dünya c�md�y� ibr�tl� baxdı, Güldüs�, q�lbind�n gizlin qan axdı Ki, neçin döyü�d� bu q�d�r insan M�hv oldu z�h�rli oxdan, qılıncdan? Yanlı�dır h�r suçu bunlarda görm�k, Özümd� görm�k d� x�tadır, gerç�k. F�l�yin i�i ba� vurmaqdır ancaq, Q�zadan olurmu boyun qaçırmaq? Laciv�rd örtülü gün�� kimi s�n Ba�ını qaçırma laciv�rd göyd�n. Göy üzü gey�rk�n laciv�rd paltar, H�r k�s� laciv�rd paltar hazırlar. Bu pozuq p�rd�d� oxuma n��m�, Bu duzlu torpaqdan arama çe�m�. Kim bilir, yı�ıntı, bu torpaq bel� Yo�rulmu� n� q�d�r ür�k qanil�? Gör�n göz yoxdur, yox, h�r yan bir m�zar, Ya maral, ya ceyran gönüdür onlar. �SK�ND�R�N M�S�RD�N RUMA QAYITMASI Dur, saqi, ��rab ver ki, s�rxo� olum! No�ul ver, ��rabla bir az xo� olum! El� bir ��rab ver, könlümü açsın, Girs�m c�h�nn�m� od m�nd�n qaçsın. O meyv�li a�ac olsun b�xtiyar, S�rin kölg�sind� dinc�lm�k olar. H�m cana rahatlıq ver�r kölg�si, H�m b�z�r süfr�ni dadlı meyv�si. Dol�un bar vermi�k�n el� bir nihal Daim qalsın cavan, tapmasın zaval. Bar ver�n bel� bir a�acı gerç�k R�vamı baltanın a�zına verm�k? Qı� getdi, yen� d� ilk bahar g�ldi,

Page 62: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Çaylar sahilind�n otlar yüks�ldi. Yenid�n yamya�ıl geydi h�r budaq, B�növ�� h�r mü�k� �nb�r qataraq, N�rgiz d� yı�maqçın haman �tird�n Kafurt�k ba�ını qaldırdı yerd�n. X�zin� qapısın açaraq m�n d� Bir bayraq ucaltdım ya�ıl ç�m�nd�. Ya�ıllıq hatifi o gizli dilb�r, �airl�r ona �er ilhamı dey�r, Sehirli s�s il� ba�ırdı: Oyan! Yaz x�zin� saçan xatiratından! N� yerd� z�ncini �zmi� �sk�nd�r, N� yerd� atına qoymu�dur y�h�r? Bu köhn� dastanı n�ql ed�n dehqan Keçmi�i bu sayaq etmi�dir b�yan: �aha yar olunca o böyük z�f�r, Güldü nar gülüt�k, açıldı güll�r. X�zin� a�zını açdı hökmüdar, Payladı, varlandı bütün qo�unlar. Vuru�ma yerind� bir h�ft� qaldı, ��rabdan çöhr�l�r qızıl r�ng aldı. Kül�k f�rra� kimi, ya�ı� s�qqat�k Yolları süpürüb suvardı q���ng. Yollardan silindi bütün toz-torpaq, Yol tozsuz olanda b�z�nir ancaq. Toz-torpaq yollarda yatınca yen�, �sk�nd�r atıldı y�h�r üstün�. "Yol verin!" dey�r�k co�du t�bill�r, Bayraqlar ucaldı P�rvin� q�d�r. �fr�nc� d�nizi, Nil sahill�ri Köç t�bli s�sind�n oldu s�rs�ri. Co�duqca d�v�l�r z�nginin s�si Doldu bo� s�sl�rl� beyin kür�si. Yollarda qumrullar s�s-küy salaraq, Cın�ıraq s�sind�n tutuldu qulaq. Çöll�rd� axırdı o q�d�r �sk�r, Yox idi sayını bil�n bir n�f�r. K�klikt�k oynayan atı �sk�nd�r Min�r�k, dalınca t�rp�ndi �sk�r. Bir q�d�r yol getdi, ordu, ��hriyar, Ovadan geni� bir çöl� çıxdılar. Al-sarı bayraqlar vardı o q�d�r, Di�-di� ��kl� dü�dü laciv�rd göyl�r. Çöll�rd�n da� kimi keçir q�nim�t, Yükl�nmi� d�v�l�r ç�kirdi z�hm�t. Q�d�rsiz cavahir yükl�nmi� fil�, Yüz yerd�n körpül�r salınmı� Nil�. Güldü hökmüranın üzü, göz-qa�ı, F�r�hd�n göyl�r� ucaldı ba�ı. Xalqa hörm�t etdi gir�rk�n Misr�,

Page 63: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

��hr� nizam verdi ad�ti üzr�. D�niz sahilind� endi oradan, O yerd� �övk�tl� qaldı bir zaman. Bayra�ı n� yer� sancdı tacidar, O yerd� abadlıq oldu b�rq�rar. S�rv�tl�, f�rmanla uzun bir müdd�t Saldı Rum r�smil� bir çox imar�t. Qumlara qum kimi s�rv�t s�p�r�k Abadlıq yolunda ç�kdi bir �m�k, D�niz sahilind� böyük �sk�nd�r T�z� bahar kimi qurdu bir ��h�r. Bir c�nn�t kimiydi - i�ıqlı, abad, H�r yerd� bazarı, ba�çası gül�ad. ��h�ri �sk�nd�r tikibdir dey� Adını qoydular "�sk�nd�riyy�". �ah bina etdiyi bu göz�l ��h�r Ba�dada b�rab�r, Misr� b�rab�r. Yunana dönm�y� artıq �zm etdi. G�ldiyi yollardan dön�r�k getdi. D�nizd�n keçinc� Ruma dön�r�k, Dünyalar �lind� olmu�du mumt�k. H�r zaman o muma etdikd� r��b�t, H�r n� ist�s�ydi ed�rdi �lb�t. Yunanlar "af�rin" dedil�r ona, Cavahir saçdılar gövh�r saçına. Pad�ahda görünc� böyüklük, m�nlik, ��h�rl�r b�z�ndi, quruldu ��nlik. Mütrübl�r oxudu, qızıl saçıldı, X�yal� g�lm�y�n m�clis açıldı. Dü�m�ni yen�n �ah güv�ndi baxta, �ahan� baxtıyla oturdu taxta. B�xtiyar dövl�tin uca baxtından �n göz�l ��nlikl�r qurdu hökmüran. Z�ncid�n aldı�ı s�rv�td�n, maldan Ç�kisiz h�diyy� alırdı h�r yan. Dövran Rum �ahına verinc� dövl�t, H�r �aha gönd�rdi o maldan qism�t. El� ki, Daraya yeti�di növb�t, D�v� karvanına yükl�ndi s�rv�t. Yoldakı yükl�rin çoxu qızıldı, Buxaraya q�d�r karvan düzüldü. M�rdlikl� i� gördü, t�dbirl�r etdi, Köhn� �n�n�l�r yoluyla getdi. D�y�rli mallardan saçdı bir q�d�r, Dünyada görm�mi� onu bir n�f�r. H�r cür göz�l �eyl�r, c�vahiratlar, Növb�növ �tirl�r, ip�kl�r, atlar.. Saf qızıldan ba�qa, xalis möt�b�r, Bir xalvar mü�k il� bir sandıq �nb�r, Bir xırman �rinmi� saf gümü� lay-lay

Page 64: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Bir otaq saf kafur, düzülmü� tay-tay, Ud yüklü d�v�l�r ucaldı da�dan, H�r yükün t�xmin�n v�zni yüz batman. Bir çox göz�l qılınc, c�vahirnigar, Züraf� d�risi kimi xalılar, Xidm�t� yarayan vücudu sa�lam. Gülçöhr� k�nizl�r, h�m igid qulam. Fil sümükl�rind�n naxı�lı taxtlar, Gövh�rl� i�l�nmi� q�d�rsiz tac var. Uca fil gövd�li bir alay �sir, Qolunda, boynunda düyümlü z�ncir. Bir çox d�v� yükü, k�sik qulaqlar, Saman t�pilmi� ba� bir neç� xalvar. Yüzl�rc� döyü��n, da� heyk�lli fil, Çarpı�ma zamanı �n co��un bir Nil. Bu �ntiq �eyl�rl� uca �sk�nd�r Bir elçi gönd�rdi m�tin, möt�b�r. Daraya g�tirdi qasid nam�ni, Ç�kdi hüzuruna o x�zin�ni. Dara bu b�x�i�d�n olmadı dil�ad, Qorxdu, h�s�d etdi q�lbini b�rbad. Bu q�d�r x�zin�, bu q�d�r s�rv�t Heyr�t do�ururdu, etmirdi rah�t. Bir cavab gönd�rdi yersiz olaraq, �çind� kin odu alovlanaraq, Cavabı götürüb elçil�r getdi, �sk�nd�ri bundan x�b�rdar etdi. Bu i�d�n darıldı ona �sk�nd�r, Q�lbin� yükl�ndi gizlin bir k�d�r. Çaldı�ı z�f�rd�n alaraq t�mkin Daraya yen� d� b�sl�m�di kin. Rumların Z�nciy� çaldı�ı z�f�r,- Dünyaya yayıldı bu �anlı x�b�r. Qasidl�r g�lirdi h�r padi�ahdan, T�brik edirdi bu z�f�ri cahan. T�n�nin qapısı ba�landı artıq, Rumların q�lbini sardı bir �adlıq. Acizl�r� dövran olsa mehriban Qarınca oxuyar ilana meydan. Çox dan� gör�rs�n bu d�yirm�nd�, Növb�tl� üyüdür unu h�r b�nd�. �SK�ND�R�N OVDA XO� FAL VURMASI Ey saqi, mübar�k ��rabdan doldur, M�n� ver, igidl�r d�rmanı odur! O mey bir halvadır d�rdlil�r üçün, Onu at�� deyil, b�sl�mi�dir gün.

Page 65: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Dünyada axtaran adamlar h�dsiz, Biri inci arar, birisi d�niz. Dünyada görmür�m el� bir n�f�r Öyr�d�n insana o salsın n�z�r. M�n kimi bülbül� g�r�kdir ancaq Qulaq tutanlardan ç�kilsin uzaq. Oxuyum n��m�mi, saz çalım h�zin, Dinc�lim d�rdind�n çayın, d�nizin. Arabir çıxark�n ba�dan di�arı, �limd� çıraqt�k narınc sapsarı, Orda görm�yir�m el� bir ayıq, M�n kim� verim bu narıncı artıq? Qaçıram dostlardan yen� bir yana, Qaçıram yenid�n haman bostana. Seyr edim könlümü açan ba�çanı, Onunla ��nl�nsin könlümün canı. Sözün d�sgahına ��k�r s�p�nl�r Keçmi� möbidl�rd�n bel� n�ql ed�r: Z�nci döyü�ünd�n olunca azad Dinc�ldi tacidar, q�lbi oldu �ad. Meyl etdi bir zaman istirah�t�, �lin� mey aldı, daldı i�r�t�. Vaxtını keyf� s�rf el�di bütün, N�� �li çal�ılar dinl�di h�r gün. Xan�nd�, gülgün mey, saqi, kamança Ondan ayrılmadı gec� yatınca. Dünyadan kam almaq onun muradı, Heç k�s ondan göz�l h�yat qurmadı. Dünyanı ��nl�d�n böyük �sk�nd�r Gec�ni ��nlikl� ed�rdi s�h�r. Filosoflar il� ed�r m�sl�h�t, Dünyaya �dlind�n ver�rdi qism�t. �r�stu q�d�h�, �flatun cama T�z� mey tökürdü qan dama-dama. �anlı bir z�f�rl� dönmü�dü qeys�r, Xan�nd� oxuyur yeni n��m�l�r: "Ey dövl�t p�nahı, g�nc olsun baxtın! �b�di ya�asın bu tacın, taxtın! H�yatın olduqca �lin� cam al, Q�d�hi al �l�, ��rab iç, kam al! �r��van ��rabdan bir büsat ba�la! ��nlik qur, g�ncliy� murad ba�ı�la! G�nclik var olduqca, iqbalın köm�k, Çal�ı, mey m�clisi qurasan g�r�k! Qılınc meydanını qoydun bir yola, Cam üsuliyl� d� m�clis hazırla! Taxtınla, tacınla get dünyanı al, F�l�k d� b�nd�ndir, s�n� yox zaval!

Page 66: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Qaranı tutdun da, qalmasın a�lıq, Alaca görünm�k ver�r yara�ıq. Bayra�ı göy� vur, cahan s�nindir! Dövl�t� sarıl ki, h�r yan s�nindir!" Misrin köm�yind�n, z�nci h�rbind�n �ahın qolu güclü, çöhr�si d� ��n. Z�f�ri çox asan sanıb dururdu, Xorasan mülkünd�n x�rac umurdu. Çıxmadı �am il� Rumdan bir n�f�r, Onunla ç�kid� olsun b�rab�r. Daraya bir daha verm�di x�rac, �mr etdi qayıtsın gönd�rdiyi bac. Co�urdu g�ncliyin qız�ın günl�ri, F�th etm�k ist�rdi bütün ki�v�ri. Xo� baxdı �ranın igidl�rin�, Hazırlıq ba�ladı �ran f�thin�. Ad�tdir, a�ac boy atdı�ı zaman Ba�qa a�aclara yetir�r ziyan. Göz�l gün seç�r�k �ikara qo�du, H�m n���si xo�du, h�m d� gün xo�du. Çöll�rd�n keç�rk�n uca hökmüdar Da�larda, düzl�rd� edirdi �ikar. F�l�yi andırır möht���m ba�ı, Gah çölü g�zirdi, gah da da�-da�ı. Bir da�a t�sadüf etdi ��hriyar, O da�da var idi h�r çe�id �ikar. Gördü iki k�klik qonmu� bir da�a, K�klik k�klik il� girmi� sava�a. Bu onun ba�ını de��r, dimdikl�r, O bunun dö�ünü caynaqla d�l�r. �sk�nd�r at sürdü onlara sarı, N�z�rd�n keçirtdi iki �ikarı. Bir hesab götürdü bu çarpı�madan, Onlardan gözünü almadı bir an. K�klikl�r çarpı�ır el� hidd�tl�, Qorxmayır pad�ahı gör�rk�n bel�. �ah dü�üb heyr�t�, aradı t�dbir: "Qu�ların ba�ında bu sövda n�dir?" Birini fal vurdu uca adına, B�xtinin falını ba�ladı ona. O biri k�kliy� ad qoydu Dara, N�tic� almaqçın baxdı onlara. Qu�ların vuru�u el�di �idd�t, Kin il� çarpı�dı uzun bir müdd�t. �sk�nd�r falını da�ıyan k�klik Daranı en�r�k göst�rdi m�rdlik. �sk�nd�r görünc� bel� ��n halı, Z�f�r� yozdu bu u�urlu falı. Qalib k�klik qanad çaldı xuraman, �zil�n k�kliyin uçdu yanından,

Page 67: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Qayaya qonma�a tapmamı� macal K�kliyin üstünü aldı bir qartal. Üz�r�k ba�ını öldürdü qu�u, P�ri�an oldu �ah, da�ıldı hu�u. Fal olan k�kliyin ��n uçmasından Q�lbind�n silindi qorxu v� duman. Bildi ki, taleyi ona yar olar, Daranı �z�r�k b�xtiyar olar. Lakin b�xt�v�rlik çox uzun sürm�z, O da bu dövrandan bir v�fa görm�z. E�itdim, o yerd� uca da� vardı, Onda göy �övk�tli qövsi ta� vardı. O da�dan h�r kims� bir dil�k ist�r, Sirrind�n haman da� ver�rdi x�b�r. O sirli qayadan ucalar bir s�s, Sanki öz b�xtil� görü��r h�r k�s. Bilici bir k�s� dedi hökmüran: Bir x�b�r soru�san o uca da�dan. N� q�d�r qan axar - soru�sun onu, N� olur pad�ahın b�xtinin sonu. O da�dan soru�du fal üçün ged�n: "N� olur n�tic�, bir x�b�r ver s�n Dünyanı alacaq böyük �sk�nd�r? Daranı �z�r�k çalacaq z�f�r?" S�sl�ndi �srarlı qaya a�ikar, Söyl�n�n sözl�ri eyl�di t�krar. O faldan qeys�rin co�du ür�yi, Fal onun da� kimi oldu köm�yi. K�d�ri silindi, çox ��n göründü, O da�dan, t�p�d�n saraya döndü. Ç�m�n ortasında uca s�rvt�k Oturdu m�clisd� t�dbir tök�r�k. G�l�c�k i�ind�n söz açdı qeys�r, Sülhmü ya sava�mı çox fayda ver�r? "Dünyalar p�nahı olsa p�nahım F�l�y� ucalar qızıl külahım. Bu s�l�m yey�n� x�racmı verm�k? Alçaqlıq deyilmi bu i�, n� dem�k! Daraya n� üçün getsin x�racım? Ovdan �skikmidir, x�zin�m, tacım? Onda tac, m�nd� d� k�skin qılınc var, Qılıncla alınır bütün bu taclar. Üstüm� g�tirs� qo�un h�r yandan, M�n� d� köm�kdir o böyük y�zdan. Tanrının köm�yi m�n� t�s�lli, Ordumsa h�mr�ydir, h�r k�s� b�lli. Birlikd�n yaranıb z�f�r döyü�d�, Dostların birliyi g�r�k bu i�d�. �ki q�lb bir olsa da�ı parçalar, Böyük bir kütl�ni ed�r tarmar.

Page 68: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

B�xtimin gücüyl� q�rar verdim m�n, T�xt alım, tac alım zalim dü�m�nd�n. Daraya �laltı olmaq n� dem�k? N� üçün Daraya x�rac gönd�rm�k? �gidl�r, söyl�yin, fikriniz n�dir? Bu döyü� haqqında göst�rin t�dbir. Daramı haqlıdır, söyl�yin, artıq? ��rh edin, vardırsa burda qaranlıq!" Bu i�in sonunu duyan h�r n�f�r Yenid�n ba� �yib �aha dedil�r: "N� q�d�r seyr edir ulduzlar, göyl�r, Onlarla h�mah�ng olur dörd gövh�r, Vücudun dünyaya olsun bir çıraq, Olsun �ahın üzü aydan da parlaq. S�nd�dir biliyin qüvv�ti, s�nd�, Xilq�tin b�xtiyar �övk�ti s�nd�. Hara sahib olsan s�n, ey tacidar, Saçdı�ın toxumlar versin göz�l bar. �ndi ki, ist�rs�n bizd�n m�sl�h�t, Biz yeri g�ldikc� ver�rik �lb�t. �übh�siz, çarpı�ma olacaq tez-gec, Ancaq bu döyü�d� t�l�sm� s�n heç. S�n otur, qoy Dara h�rb açsın sana, Qılıncın o zaman qalxsın dü�mana. S�n� ancaq qılınc oynatmaq yet�r, Dü�m�nin qılıncı v� ba�ı ged�r. Bir maral aslanla çıxdı meydana, Özü yer t�mizl�r z�if qurbana. ��r�tdir Daranın i�i, oyunu, Üstün� g�lm�kd� qan ç�kir onu. Ordu b�sl�m�kd� artıqsan ondan, Z�ifd�n alınır x�rac h�r zaman. S�nin ��bxununu z�ncil�r bilir, Onun seyr�ngahı h�r�mxan�dir. O bir kin b�sl�yir, s�n din b�sl�rs�n, S�n bir firi�t�s�n, o bir �hrim�n. S�n qılınc vuransan, o q�d�h tutan, O taxt üstünd�dir, s�n bir atlısan. S�n qüvv�t ölç�ns�n, o qızıl ç�k�n, S�n adil, o is� zalım, qan tök�n. O �a�qın s�rxo�dur, s�n is� ayıq, O yamanlıq ed�r, s�n hey yax�ılıq. Arasan ölk�ni, bütün ordunu, Bir n�f�r tapılmaz ki, sevsin onu. Etdiyi zülüml�r hey yana-yana Bir qıtlıq salacaq öz bazarına. S�nd�ki n�vazi�, uca t�rbiy� Adını ucaldar yeddinci göy�. Haqsızlıq haqq il� olursa dü�man, Haqq tutar yerini, haqsız pe�iman.

Page 69: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

H�r zaman öz ayıq baxtından yapı�, Vuru�larda yüks�l, taxtından yapı�. Ba�lanma bu fikr�, dü�ünm� bel�, Dövl�t mülk il�dir, nüsr�t mal il�. �nsana ba� olmaq insanlıq ist�r, Yoxsa h�r bir adam insandır - b���r. Böyüklük eyl�s�k h�r k�s� asan, Ancaq ba� olacaq ��fq�tli insan. Heyvanlar onunçun sevir aslanı, O, qonaq sev�ndir �ikar zamanı. Qıfılı z�ncirl� saxlanan vardan, Onu y�qin et ki, xo�lanmaz cahan. S�ad�t o zaman yar olar sana, Ondan aldı�ını ver�s�n buna. �nsanla ya�ayan m�rddir, ki�idir, Kims�ni sevm�m�k nam�rd i�idir. X�miri yo�rulmu� olan kims�y� Bir çör�k kim verm�z "borc olsun" dey�? R�hmin var, igidlik yara�ar sana, X�zin�, �jdaha qalsın dü�mana. Dü�m�n çox gurultu, s�n �im��k r�ftar, S�n gövh�r saçansan, o x�zin�dar. Aslandan güclüydü r�hm�tlik atan, Lakin qılıncını ç�km�zdi qından. S�n el� aslansan çarpı�an zaman Qılıncından olar da�ın ba�rı qan. Gördünmü z�ncil�r n� sayaq co�du, Kinli divl�r kimi üstün� qo�du. S�nin qılıncına etdi s�rg��lik, Ba�ını çeyn�di qılınc v� t�pik. O seld�n da� kimi üz çevirm�din, S�ni bu damcı da qorxutmaz y�qin. Fill�ri budayan qızmı� bir aslan Qorxarmı �n aciz körp� ceyrandan? Qızmı� bir aslana neyl�r bir maral? Qarı�qa ilana ver�rmi zaval? �ti caynaq qartal ed�rk�n �ikar Körp� qu�lar il� kef üçün oynar. Ulduzlar b�xtinl� dostdur, bu b�lli, Yolunun tozudur bu torpaq �hli. Dünyanı f�th etm�k qism�tdir sana. H�r fayda s�n�dir, ziyan dü�mana. S�n� m�xsus olan bu mübar�k fal Dü�m�n� verm�zmi böyük bir zaval? Ulduzlarla fallar göst�rir bütün, Bu qanlı döyü�d� olarsan üstün. H�nd�si h�rfl�r, cizgili x�tl�r Bildirir s�nindir �anlı bir z�f�r. Z�nci pad�ahı P�l�ng�r, ��ksiz, Güclü p�hl�vandı, co��un bir d�niz.

Page 70: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Qalibl� m��luba bir fal vurark�n O m��lub göründü, qalib idin s�n. �ndi ki, u�urlu çıxmı�dır falın, Bundan da do�acaq mübar�k halın." H�r yerd�n görünc� h�miyy�t, z�f�r, Fatehlik fikrin� dü�dü �sk�nd�r. �lin� alırk�n qılınc, ya q�d�h: "U�urdur" dey�r�k tapırdı f�r�h. H�r i�d� xeyr� yaz falı, ey filan, Mübar�k fal olur xeyr� yozulan. Yaman fal vurma ki, do�ar yaman hal, Bir kims� vurmasın �sla yaman fal... �SK�ND�R�N GÜZGÜ QAYIRMASI Dur, saqi, �l uzat süzülmü� l�l�! Könlümd�n bulanlıq d�rdi t�mizl�! O parlaq l�ld�n ki, reyhanlı ba� Asar q�ndilind�n i�ıqlı çıraq. Mübar�k olursa s�h�rd�n günün Fikrind� yax�ılıq olacaq üstün. Onunla d�y�rli ayinl�r qurar, Dövl�tçin yaranır göz�l yadigar. Öz m�sud b�xtiyl� ya�ar qol-qola, Ulduza fal vurar b�xtiyarlıqla. Ümidin sönm�sin dünya olsa dar, H�r qara buluddan a� ya�ı� ya�ar. �mdad qapısını daim qoy açıq Ki, �irinlik alsın bir çox acılıq. Ömrünü ümidsiz keçirm� bir an, Qurtulu� ver�ndir böyük yaradan. Ümidsiz qa� çatma, aç bir gözünü. Z�f�r güzgüsünd� gör öz üzünü. Bu rum quma�ına b�z�k ç�k�nl�r Bu dastan ba�ına mü�k, �nb�r s�p�r. �sk�nd�r dünyaya olunca açar Qılıncından güzgü oldu a�ikar. B�z�nm�k ist�rk�n dünya g�lini Güzgüy� uzatdı dil�k �lini. Keçmi�d� güzgüd�n yox idi �s�r, Güzgünü yaratdı böyük �sk�nd�r. Ba�lanınca güzgü qayırmaq i�i Qalıba tökdül�r qızıl, gümü�ü. N� �m�l etdil�r verm�di s�m�r, Onda üzl�rini düz görm�dil�r. Sonra �l atdılar h�r cür gövh�r�, H�r biri göst�rdi ba�qa m�nz�r�. El� ki, t�crüb� d�mir� çatdı,

Page 71: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Gövh�r üz�rind� naxı� yaratdı. D�mirçi s�n�tkar r�ssam olaraq Seyq�ll� d�miri el�di parlaq. Düzdüyü gövh�rd� o r�ssam artıq Gördü h�r sur�ti t�bii, açıq. Önc� bir ��kild� onu qurdular,. Olmadı düzgün bir sur�t a�ikar. Güzgü enli olsa enl�nir sur�t, Uzun olsa, sur�t uzanır �lb�t. Dördbucaq göst�rir qarı�ıq x�yal, Müs�dd�s göst�rir bamba�qa bir hal. El� ki, d�yirmi düz�ldi, inan, �sla seçilm�di x�yalla insan. Hansı bir t�r�f� çevrils� güzgü Göst�rdi nec� var, eynil�, düzgün. H�nd�si yol il� qara d�mird�n Güzgünü �sk�nd�r parlatdı bird�n. S�n d� bu güzgüy� baxdı�ın zaman �sk�nd�r dövründ�n x�b�r alarsan. Gördüyü seyq�ld�n r�ngini atdı, Qapqara bir d�mir ��f�q yaratdı. �lk d�f� güzgüy� baxdı �sk�nd�r, Bir �z�m�t aldı gövh�rd�n gövh�r. Güzgüd� görünc� qeys�r özünü Güzgünün �adlıqdan öpdü üzünü. G�linl�r bu r�sm� ehtiram üçün Güzgünü öp�rl�r baxark�n h�r gün. DARA ELÇ�S�N�N �SK�ND�R�N YANINA G�LM�S� Dur, saqi, o güzgü camı ver yen�, �limd� tutum bir q�d�h yerin�! Keyxosrov ayinli olum o camdan, Onunla gözümd� parlasın cahan. Ç�kin�k sit�md�n, g�l zülmü ataq, �dl il� mümkündür bundan qurtulmaq. Dünyaya ba�lama könül, ya�ıdır, H�m quldur, h�m qorxunc div yata�ıdır. Dünya damcı vers�, bir q�d�h çalır, Öz köhn� borcunu bir yerd� alır. Ya�ı� damcı-damcı buluddan ya�ar, Böyük çay olunca d�niz� axar. N�yin var ��n-��n ye, sevin bu gün�, Qoyma bir dirh�mi dirh�m üstün�. El� bil bir n�h�ng biz� yan almı�, Yem�dikl�rini �lin� salmı�. Qarun da yı�mı�dı böyük bir s�rv�t, Bax, nec� torpa�a girdi n�hay�t.

Page 72: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Qızıldan bir saray tikdirdi ��ddad, Öl�rk�n almadı q�srind�n murad. Bu ba�da bir a�ac bitm�mi� rah�t Ki, balta d�ym�yib, qalsın s�lam�t. �ahların taxtına b�z�k ver�nl�r Bel� n�ql edir ki, böyük �sk�nd�r Bir gün dinc�lirdi ür�yi çox ��n, Uzaqdı dünyanın h�v�sl�rind�n. Saf, duru ��rabla �ahlıq camını Doldurur, bo�aldır, alır kamını. Hikm�t sahibl�ri g�lmi� yanına, A�ıl da, t�dbir d� köm�kdi ona. Yüz n��m� ba�ladı çox s�dalı ç�ng, H�r nazik nöqt�d�n söz aldı ah�ng. �ah içdiyi camın h�r damcısından Müh�ndis �kirdi göz�l bir fidan. Parlayan saf ��rab �im��kd�n ni�an. Q�d�h ��k�r saçan, ��rab q�lbaçan. Çal�ıdan, ��rabdan, inc� n��m�d�n Yarım s�rxo� idi iç�n, dinl�y�n. Q�d�hin göz ya�ı, çal�ının s�si Axıdır p�rd�d�n bir qan çe�m�si. O �irin mizrabın h�r yarasından - Quru p�rd�l�rd�n axır selt�k qan. O m�clis c�nn�td�n daha b�z�kli, Mayısdan daha �ux, daha çiç�kli. M�clisin ba�ında böyük �sk�nd�r Göyd� b�dirl�nmi� bir aya b�nz�r. Daradan bir elçi g�ldi bu zaman, Ür�kli, da�qınlı, dilli, q�hr�man. �ahp�r�stl�r kimi göst�rdi hörm�t, , Onu v� Daranı öydü n�hay�t. Adlı q�hr�mana etdi çox s�na, Daranın �mrini yetirdi ona. Önc� öz �ahından salam yetirdi, Köhn�lmi� x�racı dil� g�tirdi: "Neçin �ah �sirg�r gövh�ri, tacı, Çoxdandır verm�yir bizim x�racı? M�nd� bir acizlik görmü�mü? N�d�n Ba�ını qaçırmı� p�rgar x�ttind�n? Köhn� ad�tl�ri atsa boynundan, S�rk��lik ed�rs�, ç�k�c�k ziyan". �sk�nd�r alovlu �im��kt�k çaxdı, Q�lbinin at��i dilini yaxdı. �yildi qa�ının kaman gu��si. Qorxudan elçinin söndü n�f�si. El� ki, e�itdi bu kinli sözü, Dima�ı odlandı, parladı gözü. Acı�ı dilin� edinc� �s�r, Söyl�di qasid� yaramaz sözl�r.

Page 73: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�ahın gözl�rind�n q�z�b ya�ırdı, Qasid� dediyi sözl�r a�ırdı. Dü�ünc�si, a�lı sa�lam olan k�s Lüzumsuz sözl�ri söyl�m�z �b�s. Qızı�anda dili s�br ets� bir az Tutdu�u i�ind�n pe�iman olmaz. Min-min s�rrast söz� tapsa da z�f�r, Susmaq söyl�m�kd�n çox fayda ver�r. N� göz�l söyl�mi� qoca bir �r�n: "Dil �td�n yaranmı�, qılınc d�mird�n". Sözünün mülkün� olmaz hökmüran Dilin� g�l�ni söyl�y�n insan. K�yana m�nsub �n qoca bir n�f�r H�min hadis�ni bel� n��l ed�r: Qiym�tli qılıncdan, gövh�rd�n, tacdan Daranın x�racı getdiyi zaman, D�y�rli gövh�rl�r içind�, h�tta, Varmı� bir t�bii, qızıl yumurta. O inc� naxı�lı �ahan� büsat Ver�rdi gör�n� t�z� bir ni�at. Dilini o qasid edinc� polad, Köhn�lmi� x�racı el�yinc� yad, Ba�ırdı: "Möhk�mdir ba�ımdakı tac, Qızmı� bir aslandan alınmaz x�rac. Ba�qa bir ayin� girmi�dir cahan, Qalmamı� o qızıl yumurta do�an. O köhn� büsatı bu dövran sildi, Keçmi� ayinl�r� q�l�m ç�kildi. H�r zaman c�vahir çıxarmı da�dan? Dünya gah sülh ist�r, gah vuru�, gah qan. Bu q�d�r qürurla ç�km� bo� n�f�s, Qılıncla cavab ver, danı�ma �b�s. Yetm�zmi qılıncım qan dama-dama Taxtını ç�km�mi� m�nim altıma? M�nim d� var ik�n qılıncım, taxtım, Lakin bu dünyanı s�n� buraxdım. O q�d�r s�nd� var c�lal, t�mt�raq, M�n� d� bel� bir gu��ni burax. O yer� yetirm� "gücüm var" dey�, S�ninl� çarpı�ım p�nc�-p�nc�y�. Ataraq hörm�ti, r�smi, h�yanı Kiniml� co�durum q�lbimd� qanı. �ah e�itm�dimi ed�rk�n sava� Qopardım z�ncid�n m�n n� q�d�r ba�? Bir at çapma�ımla getdim m�n hara, Atdım dikba�ları toz-torpaqlara. Bir �ah ki, �ahlara verir taxt v� tac Miskinl�r kimi heç verirmi x�rac? M�nd�n Misri ist�, ist�m� gövh�r, Misir qızılıt�k söz� ver ziv�r.

Page 74: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Bax, s�rv�t, dövl�tim qalxmı� n� yer�, T�l�b et m�nd�n öz rütb�m� gör�. Qaldırma fitn�ni, co�durma kini, G�l, viran el�m� �ran mülkünü! Çatmı�dır �lin� böyük m�ml�k�t, �ükr el�, yetm�zmi bu q�d�r dövl�t? Zamanın meylini g�l dolandırma, Bu fikr� q�l�m ç�k, su bulandırma. �st�m� verilm�z �eyi, padi�ah! R�ftar et, nec� ki, edir iki �ah". Qasid e�idinc� bu s�rt x�b�ri Zehnind�n silindi bütün sözl�ri. D�rgaha üz qoydu d�rdl�, möhn�tl�. At��li �im��kd�n daha sür�tl�. El� ki, açıldı qasidin dili, �kiqat büküldü o s�rvin beli. Bu a�ır cavabı e�itdi Dara, Ba�rını d�ldi �n kinli bir yara. "Kimdir o sikk�siz, c�sar�t etsin, Dara sikk�sil� r�qab�t etsin?" Kinind�n o andı bir neç� dastan, Saraldı e�id�n k�sl�r qorxudan. Z�h�rli gülü�l� dolaraq kin�, Dedi: "Bax bu az�ın ç�rxin i�in�, Bu zülüm deyilmi edir f�l�kl�r? Daraya kükr�yir miskin �sk�nd�r. Qaf da�ı olsa da, gözünü silsin, O kimdir m�niml� çarpı�a bilsin? Bir t�rlan yanında bir çibin n�dir? Co�qun bir d�nizd�n kiçik q�tr�dir." Ba�qa bir qasidi gönd�rdi Dara, Kin il� gözünü dikdi yollara. Qasid� tap�ırdı bir top, bir çövkan, Bir çuval küncüd d� verdi �rm��an. H�diyy� sirrini öyr�tdi ona, Sevindi qurdu�u inc� oyuna. Daranın verdiyi tap�ırıqları Bil�r�k, üz qoydu Yunana sarı. �sk�nd�r q�srin� basınca ayaq At��d� mum kimi �öl� saçaraq, �d�bl� qeys�r� ba� �ydi önc�. P�r�sti� v� ayin ba�a g�linc� Söz düyüml�rini sür�tl� üzdü, Söyl�n�n sözl�rd�n bir inci düzdü: "Canlara hakimdir f�rman ver�nl�r, Buyruq qullarıdır gönd�ril�nl�r. �övk�tli padi�ah vers� h�r �mr, �ta�t eyl�m�k bir v�zif�dir". �sk�nd�r bildi ki, bu üzr ist�y�n A�ır bir f�rmanla g�lmi� yerind�n.

Page 75: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Acıqlı gül�r�k dedi: "�rz qıl!" Qasidin dilind�n açıldı qıfıl. Qasidin Daradan g�tirdiyi mal �sk�nd�r önünd� qoyuldu d�rhal. El� ki, m�tahı ortaya saçdı, Daranın �mrind�n qasid söz açdı. Ba�ladı çövkandan, topdan �vv�lc�: "U�aqsan, s�n� top olsun �yl�nc�, �st�yin m�niml� çarpı�maq olsa, Q�lbin� bo� yer� sıxıntı dolsa, - Küncüdü saraya s�p�r�k durdu, - Qar�ına çıxarram bundan çox ordu". Dünyanı sarsıdan böyük �sk�nd�r Gördü bu fallarda �anlı bir z�f�r. Bir m�s�l ç�kdi ki, qaçdı�ı zaman H�r �eyi qar�ıma ç�k�r bu çövkan. Onunçun gönd�rmi� Dara çövkanı Özüm� ç�kim bu köhn� dünyanı. Yuvarlaq bu topu h�r hey�t�ünas Yerin kür�siyl� eyl�mi� qiyas. ��hriyar onunçun gönd�rmi� bunu, Çövkanla qazanım onun topunu. Daranın fikrini bilinc� salar Kinini küncüdd� etdi a�ikar. Küncüdü da�ıtdı ev�, e�iy�, Qu�ları s�sl�di, d�nl�sin dey�. Darıya dara�dı saray qu�ları, Qalmadı bu yerd� bir d�n� darı. Bu cavabda el� q�ti m�na var, Küncüdün ya�ını sıxıb çıxarar. Küncüdd�n çox olsa Dara qo�unu, M�nim d� qu�larım d�nl�y�r onu. Üz�rlik doldurdu kiçik çuvala, Qasid� verinc� dedi: "Çıx yola. Dara küncüd q�d�r çıxarsa ordu, M�nim d� ordumun q�d�ri, bax, bu!" Qasid �sk�nd�rd�n e�idib bunu, Yükl�di ula�a a�ır yükünü- Daraya Yunandan g�tirdi cavab, Bu a�ır cavaba kim g�tir�r tab? Daranın cavabdan qızardı gözü, Çünki çox güclüydü dü�m�nin sözü. �dav�t ba�ladı hidd�tl�n�r�k, �ranın xalqından ist�di köm�k: Çin, Xor�zm, ��zneyn, Qur mahallarından, Yer d�mir k�sildi heyvan nalından. Bir ordu düz�ltdi Qaf da�ı q�d�r, Hamısı da�, d�mir çeyn�y�n �jd�r. Bu böyük orduya san ver�n zaman, San ver�n qalmı�dı bu i�d� heyran.

Page 76: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Döyü�k�n �rl�r ki, at oynadırdı, T�xmin�n doqquz yüz min� çatırdı. Böyük ��hriyarın böyük ordusu Bir co��un d�nizdi, yoxdu qorxusu. Kin il� Yunana do�ru yol açdı, Keçdiyi yerl�rd� bayqu� ula�dı. Axdı d�niz kimi Erm�nistana, Gül�k d� çatmadı onun tozuna. Ölk�l�r a�ırdı Yunana q�d�r, Qurular titr�di, co�du d�nizl�r. O dikba� atların polad nalından Çöll�rd� otlardan qalmadı ni�an. Gün�� d� dü�s�ydi �ahın ardına Qalardı g�zdiyi yerl�r virana. DARANIN �SK�ND�RL� MÜHAR�B�Y� QO�UN ÇIXARMASI Ver, saqi, ruh ver�n parlaq ��rabdan, Ondan i�ıqlansın q�lbim h�r zaman. M�n onu iç�rs�m ver�r s�ad�t, O m�ni yey�rs� do�ar f�lak�t. Ayıqlıq n� böyük dövl�tmi�, bils�n. �libo� olmamaq dünya n�qdind�n. Dünyada o ��xsin ucalar ba�ı Çox sayıq davranır h�r i�� qar�ı, �üurla ölç�r bu h�yat yolunu, O�rudan qoruyar öz var-yoxunu. Bir �ey ki, i�ini ed�c�k asan Yükünd�n götürüb atma heç zaman. �skiklik vers� d� atma kürkünü, S�ni qar, soyuqdan saxlar qı� günü. G�dikd� bir e���k öldü soyuqdan, Çulsuz çıxmı� idi o t�nb�l heyvan. Keç�n pad�ahları öyr�nmi� bir pir Soru�an kims�y� bel� n�ql edir: Dara ordu ç�kdi Erm�nistana, Sanki bir qiyam�t çökdü h�r yana. �sk�nd�r bu i�d�n tutmadı x�b�r, Qar�ıya çıxarsın qız�ın bir m�h��r. M�zlumlar axaraq g�ldi h�r yandan, Dedil�r: "Co��un sel qoparır tufan". Daranın ordusu ed�rk�n s�f�r Polad geyiml�rd�n qaraldı yerl�r. Bir casus söyl�di: "Dü�m�n s�rxo�dur, Durdu�u yerl�rd� qafil olmu�dur. �sk�nd�r bir basqın ets� q�fl�t�n

Page 77: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Bir anda çıxarar onu mülkünd�n". �sk�nd�r gül�r�k söyl�di cavab: "Gizlind� qalma�ı sevm�z afitab. Yararmı döyü�d� böyük �sk�nd�r Adi quldur kimi qazana z�f�r?" Ba�qa bir casus da bel� d�m vurdu: "Dü�m�nin g�tirir h�dsiz bir ordu. Qo�un i�l�rini mük�mm�l bil�n Ancaq saya bil�r onu t�xmin�n". �n qısa bir cavab verdi �sk�nd�r: "Bir qılınc yüz öküz ba�rını d�l�r. Acıqlı canavar - o kinli heyvan Qorxarmı qoyunun çox olmasından?" Uca ��hriyarın m�tin sözl�ri �nandırdı buna h�r bir �sk�ri. Get-ged� böyüdü bu qız�ın x�b�r, Ölk�y� yaxındır o qorxunc �jd�r. �sk�nd�r bildi ki, o bir buludt�k G�l�c�k, qılıncı saçacaq �im��k. Bütün ölk�l�r� gönd�rdi x�b�r: "Durmadan d�rgaha yı�ılsın �sk�r!" Rumdan, �fr�nc�d�n, Misird�n, Rusdan Bir ordu b�z�di g�lind�n r�qsan. Ordu toplanınca uca �sk�nd�r �mr etdi sayından verilsin x�b�r. Sayçılar m�lumat verdi pad�aha: Altı yüz min �sk�r g�lmi� d�rgaha. H�r yandan yı�ı�ıb g�linc� ordu Çal�ısız, içkisiz bir m�clis qurdu. Aqill�r yı�ılıb uca d�rgaha Verdil�r diqq�tl� qulaq pad�aha. �sk�nd�r söz açdı bütün i�l�rd�n, Daranın açdı�ı o döyü�l�rd�n: "�übh� yox,- dedi,- o, adlı tacidar Biziml� döyü�� vermi�dir q�rar. H�rb üçün, sülh üçün fikriniz n�dir? Dü�m�n çox yaxındır, göst�rin t�dbir. Çıxmasa bu k�skin qılınc qınından. Biz� ki�i dem�z bir n�f�r insan. Tac-taxt alarsam qoca Daradan Zalım adlanaram bununla da m�n. Qıymaram çıxsın öz mülkünd�n Dara, Yamanlıq etm�r�m m�n K�yanlara. Çünki qorxuram bu �m�lim bu gün Dü�m�ni çıxarsın bizl�r� üstün. Bu yolda düzgün bir t�dbir göst�rin, Sonunda i�imiz olmasın ç�tin. Dü�ünüb söyl�yin sa�lam bir fikir, Bu döyü� haqqında fikriniz n�dir? Bilikli, �üurlu, ayıq, hün�rv�r

Page 78: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Ba�çılar diqq�tl� çox dinl�dil�r. Hörm�tl� hamısı dil tökdü ona, Pad�aha etdil�r çox dua, s�na: "U�urlar do�sun bu ya�ıl a�aca, Kökl�ri möhk�mdir, adısa uca. Taxtınla, tacınla dünya qurulsun, Qapında dü�m�nin ba�ı tac olsun. Do�rudur t�mam�n �ah buyuranlar, Bir d� biz onları ed�kmi t�krar? �mrind�n dönm�rik, sözün f�rmandır, Pad�ahın yolunda canlar qurbandır. �ndi ki, sorursan, ey dana, z�ki, Bizim fikrimiz� bel� g�lir ki, Kinli bir ür�y� kin dolan zaman Keçdiyi yollarda göy�r�r tikan. S�n d� kin odunu eyl� �öl�v�r, Kin yaxan bir at�� tikan t�mizl�r. O, qoca söyüddür, s�n g�nc s�nub�r, Söyüdl� s�nub�r olmaz b�rab�r. yenid�n abad et bu köhn� ba�ı. Torpaqdan t�mizl� köhn� ala�ı. Bu t�z� dövl�tin al quma�ından G�lint�k b�z�nsin o köhn� cahan. �übh�siz zalımdır amansız dü�m�n, Xalq boyun qaçırır onun zülmünd�n. El� bir dü�m�nd�n niy� qorxursan, Evinin içi d� özün� dü�man. Zülmün ayinin� bird�n ç�k q�l�m, Xalqının q�lbind�n silinsin �l�m. Dü�m�nd�n m�ml�k�t doymu�dur cana, Atıl üz�rin� m�rdi-m�rdana. �sti t�ndir artıq çör�k ist�r, dur, Atının ba�ına odlu yüy�n vur. Ba� qoyarıq hara s�n ayaq qoysan, Bizd� yox �mrind�n boyun qaçıran, S�nin ist�yini kim poza bil�r? �mrind�n çıxma�a kimd� var hün�r?" Sözl�ri bununla bitirdi: "Ancaq S�n bu qan tökm�y� qoyma ilk ayaq. K�yanın taxtına göst�r s�n hörm�t, Önc� qan tökm�y� g�l etm� cür�t" Hamının fikrini �ah öyr�n�r�k, Bildi s�rk�rd�l�r ed�c�k köm�k. Do�rular sözünü tutaraq getdi, Ordu yetirm�y� o gün �mr etdi. Dövr ed�n günl�rd�n seç�r�k bir gün, U�urlu taleyi olurk�n üstün Mübar�k fal il� andı s�f�ri, Orduya verildi h�r�k�t �mri. K�m�ri belind� kin il� sıxdı,

Page 79: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Parlayan yüy�ni aydan i�ıqdı. Qızmı� aslan kimi etdi tacidar Qılıncı dünyanın f�thin� açar. Ne�t�rli arıydı qayna�an ordu, Arı pöhr�sind�n artıq idi bu. Firidun pad�ahdan yadigar qalan O uca Dir�f�i tanırdı çoxdan. O u�urlu bayraq düz�l�n zaman Nazlardı dostunu bu qoca dövran. Bayra�ı "Dir�f�i-Gav�"d�n yüks�k Ç�kdi mahlıcına göy r�ngli ip�k. Tam �lli ar�ındı uca sütunu. Zin�t öz qoynunda b�sl�mi� onu. �p�yin üstünd� müdhi� �jdaha, Baxanlar qorxudan baxmaz bir daha. Qıvırcıq qara bir qotaz ba�ında, Sanki bir buluddur da�ın qa�ında. Bir qara qartaldı, qanadı nurdan, Görürdü onu h�r uzaqdan baxan. T�rp�ndi �jdaha heyb�t �sk�rl�r, Ba�ında �jdaha peyk�r �sk�nd�r. Dünya bu �uri�d�n d�h��t alaraq, N� üçün? - Bir ovuc torpaqçün ancaq! Hiyl�g�r dünyaya aldanma, burax, Qurdu aslanlıqla olur ba�lamaq, Qapaqlı xonça bil köhn� dünyanı, Gah halva yedirir, gah ciy�r qanı. Yer çuxur, göy is� uca v� parlaq, Biri qan te�tidir, o biri torpaq. H�r te�tin üstünd� yazılmı� çoxdan Siyavu� qanıt�k bir çoxlu dastan. Bir m�hsul ver�r bu dünyanın ba�ı, Al qana batırır bütün torpa�ı. Bu te�t� kims�nin girm�z nal�si, Köm�y� buraxmaz bu yol heç k�si, �ndi ki, f�ryada yeti�m�z bir k�s, Köm�k ist�y�nl�r çıxarmasın s�s. S�sin� p�rd�nl� ç�k m�tin hasar, Sakit bir ya�ayı� eyl� ixtiyar. DARANIN S�RK�RD�L�R� �L� M�SL�H�T� Dur, tövb� yandıran odu al, saqi, Ba�ıma o meyl� at�� sal, saqi! Xo�dur bu m�clisd� parlasın gün��, �am kimi ba�ımda yansın bu at��. Aqill�r kam alır yax�ılıqlardan, Tanrı köm�yin� sı�ınır h�r an.

Page 80: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�dal�t mülkünd�n kim üz çevirs�, Ona aqil dem�z a�ıllı kims�. �nsana bu a�ıl göz�l qon�udur, Heyif ki, pisl�rl� oturur, durur. A�ılsız k�sl�rl� oturub duran A�ıldan, �üurdan dem�sin dastan. Koxanın �lind�n olanlar azad Bu k�ndd� ev tikib düz�ld�r abad. S�n d� bu yükünü boynundan atsan Qorxmazsan h�r alçaq boyun vurandan. Ancaq öz varınla ol co��un ümman, Götür öz faydanı öz varlı�ından. Özün� ölünc� özün ol qonaq, A�ac ol, özünd�n do�ur qol-budaq. Yedi özg� malın barama qurdu, Nazildi barmaqt�k, yediyin qusdu. �n qoca bir möbid r�vay�t edir, A�ıllı k�sl�r� hekay�t edir: Rum �ahı gedirdi böyük �övk�tl�, Qılıncla, qo�unla, varla, dövl�tl�. H�r yer� yayıldı bu qız�ın x�b�r: Rum elind�n g�lir qorxunc bir �jd�r. Daranın m�hvin� hazırlanaraq H�r çe�id silahla qaldırmı� bayraq. Bu x�b�r bayramt�k sardı h�r yanı, Çünki yaxmı� idi Dara dünyanı. Bir sözl�, m�ml�k�t, �hali, ölk� Zalimin �lind�n g�lmi�di t�ng�. Daraya h�r ölk� b�sl�rdi nifr�t, �sk�nd�r� is� m�h�bb�t, hörm�t. Bu i�d�n Daraya verdil�r x�b�r, D�nizd�n dal�at�k keçdi �sk�nd�r. Sınaqlı k�sl�ri ça�ırdı Dara, A�ıllı ba�lardan ist�di çara. N� sayaq giri�sin dü�m�nl� h�rb�, Dü�m�n� n� sayaq çalsın q�l�b�? N� t�dbir göst�rir qoca r�hb�rl�r? Döyü�d� basılsın rumlu �sk�nd�r. Görmü�dür en�rk�n dü�m�n ordunu, Döyü�ün taleyi qorxutdu onu. D�rdin� bir çar� dem�di bir k�s, Kims�d�n çıxmadı bu bar�d� s�s. O m�clis bilirdi: Dara s�rk��dir, Yaxmaqda amansız, qız�ın at��dir. Kims�nin sözünü tutmaz, dinl�m�z, Onunçun durmu�dur dinm�z-söyl�m�z. M�clisd� vardı bir adlı p�hl�van, H�s�bi, n�s�bi, Z�ng�-�aviran, Adı F�rib�rzdi, gövd�si bir da�, Vücudu poladdı, qolu bir çomaq.

Page 81: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

M�clis� ça�rılmı� bu igid ki�i Göz�lc� bilirdi bütün keçmi�i. Daranın taxtına etdi çox s�na: "U�urlu m�clisin yar olsun sana, Dünyada h�r zaman anılsın adın, F�l�k dövr etdikc� gülsün muradın. Keçmi�d� e�itdim ulu babamdan, N�sih�t yolunda etmi�di b�yan. Keyxosrov dünyadan ed�rk�n s�f�r Cavahir camından vermi�di x�b�r. Yaxın bir zamanda dövl�tin taxtı Alçalar v� sön�r ulduzu, baxtı, Rum elind�n çıxar müdhi� bir s�rk��, H�r at��g�d�y� vurar bir at��. Bu �ran büsbütün mal olar ona, Qürurla oturar K�yan taxtına. Durmaz bir ölk�d�, cahan f�th ed�r, Bir zaman özü d� m�hv olub ged�r. H�m�n ��xs olmasın rumlu �sk�nd�r? Bu dü�m�n olursa, ondan et h�z�r. Adını buza yaz, bizim torpa�a Qoyma bu dü�m�ni ayaq basma�a. Ondan bu ölk�miz görm�sin ziyan, X�zin� yolunda yoxsul ver�r can. Bir hiyl� qurmalı, ita�t etsin, Yalnız Rum mülkün� q�na�t etsin. Xo� hiyl� acıqdan xo�dur h�r zaman, Su s�pm�k yax�ıdır at�� yaxmaqdan. H�r zaman qolunun gücünü yoxla, T�r�zi gözünü b�rab�r saxla. El� i� görm� ki, do�sun s�n� kin, D�mir� tez t�sir etsin sükahin. Aslanlıq heyb�ti gets� aslandan Ba�ını bir qatır �z�r o zaman. Dünyanı namusla olur saxlamaq, Onunla ucalır dövl�t v� bayraq. Ba� qo�ma onunla, i� keç�r, ged�r, Dara rütb�sil� böyüklük ed�r. Qızıl öz v�zninn vers� arpaya Qızıl qiym�tiyl� çıxar ortaya. Çox zaman yırtıcı qız�ın bir aslan Torpa�a s�rilir inc� tikandan. �qr�bl� ba�lasan dü�m�n kimi kin, Baxma çox ucadan, olma çox �min. Ne�t�rli çibind�n g�l qorun s�n d�, N�mruda �mr etdi: "M�n� ol b�nd�!" O ��xs� ram olmu� dünya �z�ld�n, Döyü�d� m�rdliyi verm�mi� �ld�n. Tox il� ac kabab yes� bir yerd�, Tox adam kababdan dü��c�k d�rd�.

Page 82: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

H�tta öz qadının, övladın olsa, Parçalar, ortaqlı paltarın varsa. O�lunun boyuna g�ls� paltarın. M�h�bb�t gözl�m�, ged�c�k varın. Olduqca boy atsa yeni bir fidan, S�rv ondan, �übh�siz, gör�c�k ziyan. Yaramaz böyükl�r sözünd�n qaçmaq, A�ıllı sözl�r� çevirm� yarpaq! Dünyanı t�crüb� etdikc� bir-bir. Söyl�n�n bu sözl�r bil�rs�n n�dir! N�sih�t e�its� çar� arayan D�rdin� bir açar tapar h�r zaman". Daranın a�ıllı pirin sözünd�n Heyr�tli �im��kl�r çaxdı gözünd�n. Ancaq söndürm�di o, qız�ın kini, Çox alçaq göründü sülhün ayini. Qocanın sözünd�n sarsıldı bir an, Torpaqda qıvrıldı sanki bir ilan. Qa�ları çatıldı, heyr�t� g�ldi, Q�lbind� kin co�du, gözü b�r�ldi. Aslan kimi baxdı qocaya birba�, Qorxudan v�znini itir�rdi da�: "Kövr�k bir d�mirçi gördün m�nd� s�n? Ondakı poladı b�y�ndin n�d�n? Qüvv�tli söz açma hey n�dir bu Rum! Odlu da� yolunu ba�lamaz bu mum. �ahinl�r güll�ns�, k�klikl�r co�sa, �ahinl�r �ahini batmazmı yasa? O kimdir h�rb üçün ba�layım k�m�r, Min k�m�rb�st�m var ondan möt�b�r. O miskin qorxa�ın gördüyü hün�r Aslana naz ed�n ceyrana b�nz�r. �ahların tacında qızıl tacam m�n, Nam�rd�m, qorxsam bir rumlu miskind�n! O, qafil yuxudan ayılan zaman �i�� ç�kmi� olar �tini aslan. Yumurta a�ırdır, b�rklik var onda, Ancaq tab g�tirm�z ç�kic altında. Bunu kim bil�rdi, dün�nki u�aq Böyükl� b�d r�ftar ed�n olacaq? Birinci q�d�hd� qanar o d�ni M�nim �övk�timi, h�m öz s�hvini. M�n� ar deyilmi bel� sürünm�k, Miskinl�r yanında aciz görünm�k? Z�h�rl�r için� q�rq olsam, inan, N�h�ng qurba�adan dil�nm�z aman. Harada görünmü� aciz bir yunan Bel� bir g�mini çıxarsın sudan? Gün��in taxtını çevir� bilm�z, C�m�idin yerini o ver� bilm�z.

Page 83: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�ranı yıxma�a ucaltsın bayraq, Keyxosrov taxtını bacarmaz çalmaq. K�yan �övk�tini g�r�kdir bilsin, Q�d�min� gör� ir�lil�sin. N� itdir o qorxaq tülkü, saymadan Qızmı� bir aslana yetirsin ziyan?! Aslan artı�ını tülküdür yey�n, Bulud a�lamasa gül�rmi ç�m�n? �libo� adamlar olarmı maldar? Hansı bir ayaqla qaçar çolaqlar? M�nd�dir, bilirs�n, h�m �övk�t, h�m �an. Kim dey�r aciz�m rumlu u�aqdan? S�rxo� qulamlara döydürr�m onu, Çobanlarım qırar onun qolunu. Bir aslan köp�kd�n qorxarsa, bi��kk, Ona �ıllaq atar qoca bir e���k. Qartal bir çibini sansa �jdaha Qalxmasın dü�düyü yerd�n bir daha. Qoca bir tülküd�n qorxarsa aslan, Beynini oxla, d�l, heç verm� aman! Yaxında gücümü bildirr�m ona, Ataram ba�ını ayaq altına. Kimdir bu bac ver�n rumlu �sk�nd�r, Uca tacidarla olsun b�rab�r? K�yan taxtı olmu� m�n� müy�ss�r, Ba�ımda tacım var, belimd� k�m�r. Heç k�sd� hün�r yox eyl�sin cür �t-, Babamın yurdunu alma�a niyy�t. K�yanın külahı K�yana yarar, Bu x�zin için� sı�armı rumlar? B�hm�n n�slind�n�m, Keyxosrov babam, Nam�rd�m arxasız rumludan qorxsam. Bir babam Ruyint�n �sf�ndiyardır, Bu taxt ondan m�n� bir yadigardır. Dönm�zs� fikrind�n keçmi� yoluna Qaranlıq olar bu i�ıq - gün ona. Girs� d�nizim� g�misi �g�r, Ba�ını aya�ım altında gör�r. Cavabım acıdır, acı d�nizd�n Ataram torpaqdan d�nizl�r� m�n. El� sel axıdım qanlı buluddan, �li d� gün��� çatmasın bir an. Kin, inad ed�n bir k�ndlid�n, ancaq Sülhl� yox, ölüml� xo�dur qurtulmaq! E���y� y�h�r yox, yara�ır palan, Yükünü onunla da�ıyar aslan. M�n ucaltmı�am bu ovun boynunu, Yen� m�n salaram k�m�nd� onu. Ey ba�ı çürümü� qoca p�hl�van, Daraya bel� xor baxı�dan utan.

Page 84: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Olmaz söz atını bel� oynatmaq, Qocaman bir da�ı k�m�ndl� tutmaq. S�hrada çıra�ı yaxmaq n� g�r�k, Sınanmı� f�l�y� �ahlıq öyr�tm�k? Göv��m�, çıxma öz h�ddind�n k�nar, H�r çe�id gövh�rin ba�qa yeri var. H�r k�sin �ynin� uymasa donu, Dem�k, özg�l�rd�n almı�dır onu. Qocalıq yerind�n oynatmı� s�ni, Çürütmü� fikrini, yemi� beynini, Arxana yor�unluq çökmü�dür, ey pir, Niz� yox, s�n� bir �sa g�r�kdir. Qocalanda a�ıl olar p�ri�an, Bütün bilikl�ri çıxar yadından. Qocaya yalnız bu iki �ey yarar: Birisi ibad�t, birisi m�zar. Dünyanı burax bu igid g�ncl�r�. Qocaldın, ortadan ç�kil bir k�r�! Bir z�if-qocadan umulmaz p�nah, N� köm�k ed�c�k qırıq bir silah? Orduya igidlik yara�ır. Qoca Sülh� bir yol arar döyü� qızınca. H�r söz öz-yerind� olur çox göz�l, Çünki nar bar verm�z vaxtından �vv�l. H�r vaxtsız banlayan xoruzun g�r�k Durmadan ba�ını bıçaqla k�sm�k. Dilini ba�la ki, �ld� qalsın ba�, Dil quru olarsa, bo�az olmaz ya�. Qan il� islanmı� dilsiz bir ba�dan, �übh� yox, yax�ıdır ba�sız bir insan. Dilini a�zında saxla daima, Yersiz heç bir zaman n�f�s çıxarma. Dil dimaq evind� otursun g�r�k, B�xtiyar ya�asın, gülsün h�r dil�k. Düzlükd� ad almı� ç�kinin dili, Milind�n bir yana �yilm�z beli. Milind�n azacıq a�a�ı ens�, En�r ba� a�a�ı bir az t�rp�ns�. El� söz vardır ki, yaramaz dem�k, Ba�qa bir dil il� söyl�m�k g�r�k. Onu inc�-inc� söyl�rk�n bir-bir Ondan h�r e�id�n alar bir t�sir. Xüsus�n �ahlara sözü yonaraq, Ölç�r�k dem�li, h�m d� çox yum�aq". Daranın acı�ı edinc� tü�yan, Qoca üzr ist�di, oldu pe�iman. Pad�ahlar i�ind� qayna�ır qorxu, Kims�nin �ahlarla tutmaz dostlu�u. Kini cu�a g�ls�, acıqlansa �ah, R�hm etm�z, o�lu da olsa o h�rgah.

Page 85: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Pad�ahın tin�ti at��dir, ancaq Yan�ına yax�ıdır uzaqdan baxmaq. Pad�aha o zaman öyüd bar ver�r, Yolunu qürurdan, kind�n t�mizl�r. Pad�aha n�sih�t ver�n bir insan, Toxumu �or yerd� s�pmi� o nadan. Daraya d�y�rli n�sih�t ver�n Bildi ki, �ah qızmı� n�sih�tind�n. Sözün� ba�qa bir c�r�yan verdi, Dadlı bir dil il� �ahı dindirdi: "�übh� yox, dünyada bir s�ns�n Dara, Dü�m�nin n�yi var, s�nd�dir dara! �sk�nd�r kimdir ki, atını çapsın, Daranın ba�ından külahı qapsın? S�n� bu külahı tikmi� yaradan, Ulduzdur s�n� bu çıra�ı yaxan. Da�ın qapısına çıxarsa k�s�k Da� il� �zil�r quru torpaqt�k. Atsa qabaq kolu uca qol-qanad, Çinara tay ola bil�rmi, heyhat! Qabaq suyu içib doydu�u zaman K�ndirl� a�a�ı en�r a�acdan. O da bir qabaqdır ba�ı ucalmı�, Boynuna otlardan bir k�ndir salmı�. Otlardan toxunmu� ip d� qırılar, Dolçası qırılıb quyuda qalar. Gün�� m���lind�n i�ıqlansa ba� P�rvan� yerin� can ver�r çıraq. Aciz, topal tülkü döyü� gününd� N� i� gör� bil�r aslan önünd�? Qa�ında düyümü iki yana vur, Kamanın düyümü yanlardan xo�dur. Dünyanı t�dbirl� �lin� g�tir, Bu i�d� t�l�sm�k n�y� g�r�kdir? Bir çıraq salmazsa qız�ın alovlar, N� özü, n� d� ki, p�rvan� yanar. Od t�ndir içind�, x�mirs� g�lmi�, Çör�kd�n a�ıza çox yol deyilmi�. H�r b�ndin açarı s�brdir, inan. S�brli kims�l�r olmaz pe�iman. Ziyandır uduzmaq bel� �ahmatı, Çapdırmaq n� g�r�k "fil" il� "atı". Mizraba barmaqlar h�l� yatmadan. Çox çal�ı qırılmı� a�ır yaradan. S�n �ahsan, s�nd�dir �övk�t, t�mt�raq, Bel� bir hesabı kimd�n aramaq? Daraya hörm�tçin qoca p�hl�van Söyl�di bir neç� d�y�rli dastan. Daranın ür�yi, beyni at��di, Bu dadlı söhb�tl�r gözünd� heçdi.

Page 86: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Acı�ı, at��i sönm�di yen�, Od vurmaq ist�di sözün m��zin�. Dara katibin� �mr etdi bel�: "Mü�k il� ip�yi, durma, al �l�". Katibi sür �tl� q�l�m götürdü, Dara dey�nl�ri yazıb bitirdi. O, ��v� q�l�mi oynatdı ��n-��n, Manini, "�rj�ng"i saldı qiym�td�n. Bir m�ktub yazdı ki, olduqca dilb�r, M�zmunu c�nn�tin ba�çası q�d�r. Sözl�ri polad bir qılıncdan k�skin, Lisanı, üslubu inc� v� m�tin. Katib o qiym�tli m�ktubu yazdı, Dara imza atdı, möhrünü basdı. Daradan �ahlara m�ktub aparan Oldu �sk�nd�rin yanına r�van. M�ktubu verinc�, açdı sür �tl�, Katib� oxutdu ba�qa diqq�tl�. DARANIN �SK�ND�R� M�KTUBU "�nsanı bilikl� daim ucaldan �n adil, �n böyük tanrı adından. El� bir tanrı ki, �l tutar, b�sl�r, T�k ona sı�ınar çar�siz k�sl�r. ��ıqlı ulduzu göyd� parladır, Bu qara torpaqdan insan yaradır. H�r i�d� bilikli, güclü, bacaran, Müst�h�qq olanın keçir suçundan. H�r ruha ondadır h�rar�t, i�ıq, H�r �ql� o verir qüvv�t, yara�ıq. Birin� dövranı tutur el� t�ng, T�kn�d� tapmayır bir parça çör�k. Birin� da� kimi x�zin� ver�r, Ç�kid� da� olmaz ona b�rab�r, N� yoxsul suçundan ç�kmi� bir ziyan, N� hün�r göst�rmi� x�zin� tapan. N� ist�rs� onun �lind�n g�lir, Yaratmaq, öldürm�k onunçun birdir. Hökmünd�n olurmu qurtarmaq yaxa? Bir hakim tapılmaz ona tay çıxa. Olsun haqq salamı el� b�nd�y� Acizlik göst�rir aciz kims�y�. N� fayda nak�s� dem�k af�rin, Sanar af�rini böyük bir nifrin. Dü�m�nin olsa qan iç�n zülmkar, N�zak�t göst�rs�n acizlik sanar. Xo� m�s�l vurmu�dur igid bir kims�:

Page 87: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

"�laltı olma bir �laltı ��xs�." S�n, ey xam fikirli, sınaqsız u�aq, Aslanla çarpı�ma, inadı burax, M�niml� döyü�d� zor p�nc�n hanı? Köm�yin, qo�unun, s�rk�rd�n hanı? S�nd� �qr�b, ilan xasiyy�ti var, N�h�ngl� döyü�� yoxsa kim çıxar? �jdaha qılıncım m�hv ed�r s�ni, G�l burax bu ilan t�bi�tini! Üstün� qılıncla kükr�s�m, y�qin, Ya ölüm, ya qaçmaq olar qism�tin. And olsun at���, "Avest"�, "Z�nd"�, And olsun gün���, göy ç�mb�rind�, And olsun y�zdana, uca behi�t�, �hrim�n dü�m�ni olan Z�rdü�t�. Rumdan v� Yunandan qoymaram �s�r, Ba�ına ya�dırram �t��, müxt�s�r. Rumlular s�ras�r geys� d� d�mir, At��g�d�mizd� mum, d�mir birdir, N� çıxar rumludan, rum �sg�rind�n, Atların nalında m�hv olar ölk�n. �g�r Rum üstün� ç�ks�m ordular, Tozundan gün��in gözü kor olar. Ey Rumun a�ası, budur m�sl�h�t: Daraya ed�s�n z�ncit�k xidm�t. Xalvarla çıxarsan geyiml� qalpaq. Bir oxa dayanmaz, inadı burax. Qar�tçi ordumun oxundan m�g�r Yem�din, üstüm� ç�kirs�n l��g�r? Varmıdır Daraya ver�c�k ba�ın? M�niml� keçin, bu fikrind�n da�ın. yayı qır, oxundan çıxar yel�yi, Zirehi qatla, gey z�rif ip�yi. Yoxsa qula�ını buran zaman m�n, Bilirs�n ki, heçs�n, heçd�n d� heçs�n! Qorx ür�k çeyn�y�n oxumdan m�nim! Sevinm� bu dov�an yuxumdan m�nim! H�r yatan dov�ana xor baxma, zinhar! T�rp�ns� yerind�n ox kimi uçar. Bacarram s�ninl� edim xo� r�ftar, H�ddini a�anı döym�m�k olar. Lakin bir m�s�l var: "�ah olsa z�lil, Quyudur m�sk�ni, yer üzü deyil". Vergi ver, kini sil, qoy i�� q�d�m, Köhn� ayinl�r�, g�l, ç�km� q�l�m. H�r il n� g�r�kdir yeni kürk tikm�k, Noxtayla bir yerd� satılır e���k. Köhn� xan�dana r�xn� vurma g�l, Bununla açarsan ba�ına �ng�l! M�cbur etm� m�ni qalxım yerimd�n,

Page 88: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

M�n böyük bir fil�m, s�n bir çibins�n! Sevin ki, haq s�n� vermi� dövl�t, var, Aslan p�nc�sind�n alınmaz �ikar! Bir qar�a k�klikt�k s�kdi bir zaman, Öz yeri�i bel� çıxdı yadından. M�clis qur, ulduzlar nur verdi yer�, Firi�t� qapını açmı� göyl�r�. Keyxosrovun tacı s�ad�t arar, Bilmir�m kim kimin ba�ından qapar? Bu köhn� z�man� kim� olar yar? Ulduzlar kim il� olar v�fadar? Bu göy� atdı�ın tozdan, torpaqdan M�n� yox, özün� yeti��r ziyan. Ba� m�n�m, ba�qalar m�n� �l-ayaq, N� g�r�k ba�ını bo� yer� qırmaq? Öz sill�n toxunar öz yana�ına, Baltanı vurarsan öz aya�ına. G�nclik qüruruyla �a�maq �b�sdir, Q�m�nl� boynunu qa�ıma, b�sdir! Qılıncım t�k s�n� açmamı� oyun, Saysız dik ba�lardan qoparmı� boyun. M�niml� munisdir �ahların baxtı, C�m�idin �klili, Kavusun taxtı. B�rkliyi ç�km�kl� d�mir, poladam, Ruyint�ndir m�nim �öhr�tli babam. Ya�ı�dan qorxarmı qocaman qurdlar? Onların ip�k yox, d�ri kürkü var. B�xtiyar kims�nin alınmaz baxtı, Satın almaq olmaz tac il� taxtın. �sf�ndiyar köçmü� dünyadan �g�r. N�s�bin yeti��r B�hm�n� q�d�r. B�hm�n d� �ahlı�ı atdı�ı zaman Dünyaya m�n oldum böyük hökmüran. M�nd�dir B�hm�nin aslan ür�yi, H�m �sf�ndiyarın polad bil�yi. Onlardan yadigar bu gün m�n�m, m�n! Zorda �sf�ndiyar, ür�kd� B�hm�n! K�yan n�slind�n�m, m�n yenilm�r�m. Ba�qalar �laltı, t�k �sil m�n�m! Böyük s�hv etmis�n m�ni ölç�rk�n, B�hm�n qüvv�tiyl� ölçm�mi�s�n s�n. Babamın mülkünün sahibiy�m m�n, G�l öz sahibin� üsyan etm� s�n. Tutdu�un i�l�rd�n tez ol pe�iman, Dü�ün ki, bir fayda verm�z sonradan! Çox igid olsan da, qızı�ma ancaq. Aslanın izin�, g�l basma ayaq! G�l etm� qabalıt, h�lim ol, yum�al! Oynatma yerimd�n, öz yerind� qal! Yurdunu talaram, kini t�rp�ts�n,

Page 89: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Ölk�l�r ver�r�m bir rica ets�n. Da� kimi a�ıram, m�tan�tliy�m, Hökmümd� amansız, h�m d� q�tiy�m. S�n m�ni-t�rp�tm�, t�rp�n�r dünya, Bir k�r� demi��m, dedim bir daha!" Dara m�ktubunu �aha oxuyan K�skin sözl�rini edinc� b�yan, �sk�nd�r �mr etdi: "Oynasın �lin! Ona bir cavab yaz bundan da k�skin." Katibi q�l�ml� göst�rdi hün�r, M�ktubu b�z�di h�r çe�id gövh�r. Yazdı bu m�ktubu el� s�n�tl�, F�l�kl�r �lini öpdü hörm�tl�. D�y�rli m�ktubun ba�ı qapandı, Nam�ni alaraq qasid yollandı. Daranın katibi m�ktubu açdı, H�r r�ngin nükt�d�n yüz gövh�r saçdı. Oxuyub gördü ki, gövh�rdir h�r söz, Düzdüyü dürl�rd�n ayrılmayır göz. DARANIN M�KTUBUNA �SK�ND�R�N CAVABI "Anaram tanrını, haq qüdr�tini, Torpaqdan yaradır h�r göy�rtini, Bu uca göyl�r� ülviyy�t saçan, A�ıllı kims�nin gözünü açan, Dünyanı yaradan h�r �eyd�n q�ni, Kims�siz kims�nin köm�k ed�ni, Dünyaya insanla verdi yara�ıq, Göyl�ri yerl�r� ba�ladı artıq. Suyun qılıncına yer oldu qılaf, Gün�� çe�m�sit�k parlatdı ��ffaf. B�nd�likd�n uzaq o p�rv�rdigar, Onda n� pozulmaq, n� qocalmaq var. Ona �ahiddir h�r göz� görün�n, Varlıqlar hiss�dir onun mülkünd�n. H�r varlıq isbata möhk�m bir d�lil, Dünyada bir �ey� o möhtac deyil. Bir �eyi yaratmaq ist�rs�n, �lb�t, S�n� d�, m�n� d� g�r�kdir al�t. O h�r �ey yaradır, lakin al�tsiz, �draka bu a�lın gücü yox h�rgiz. H�r a�ıl tanrıdan öyr�nir bilik, Ür�kl�r tilsimdir, ed�r b�nd�lik. Hökmü, hikm�tiyl� doludur cahan, Hökmd� a�kardır, hikm�td� nihan. Bu sad� s�hradan uçu�an ruhlar Ondan g�lmi�, yen� ona qayıdar.

Page 90: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

H�r q�lb�, h�r göz� ondandır i�ıq, M�n� d�, s�n� d� o verdi �ahlıq. H�r varlıq, h�r yoxluq onun hökmünd�, O ulu tanrıdır, bir kiçik b�nd�. B�x�i�i bol olan bu p�rv�rdigar �c�bmi m�ni d� ets� tacidar? Söyl�, ey ��hriyar, ey b�xti uca, Anandan çatdınmı bu taxta, taca? S�n� d� �ahlı�ı vermi� yaradan, H�r ver�n �eyl�r� baxma ucadan, Nem�t� xor baxmaq olmaz, tacidar! Xor baxan b�nd�ni sevm�z bir dindar. Dünyada s�rxo� da, hu�yar da olsan, �mrind�n boynunu qaçırma bir an. P�nahım olursa o p�rv�rdigar, �c�bmi m�ni d� ets� tacidar? Böyüklük etm�yi bacarram m�n d�, Qılınc oynadaram aslan önünd�. Qılıncla t�xtü tac ala bil�r�m, Ayı da k�m�nd� sala bil�r�m. C�m�id tarixini oxu bir daha, O ayı gör nec� uddu �jdaha. Haman �jdahaya sonra Firidun �jdaha gücüyl� açdı n� oyun?! And olsun yer-göyü quran tanrıya Ki, ondan bu yer-göy almı�dır maya. Tanrıdan bir kims� tutmasa x�b�r, Dem�k, yox ba�ında �üurdan �s�r. And olsun keçmi�in r�hb�rl�rin�, Bizim dinimizin pey��mb�rin�, And olsun �brahim qoyan sühüf�, O dinçin tanrıya �ükür min d�f�. O �ran xalqına �l taparsam m�n, Sil�r�m Z�rdü�tün dinini yerd�n. N� at�� qoyaram, n� at��g�d�, Odlar da �öl�d�n yanar bu d�rd�. Bu köz�l m�rasim, bu ayin, bu yol Ulu babalardan qalmı�, �min ol! Bu mü�kün qoxusu duyulmamaqçin Onu çör-çöp il� gizl�tm�k neçin? Xurma a�acına k�m�ndi atan, �lb�tt�, yey�c�k xurmanı asan. O külün bostanda ba�ı yüks�lir Ki, göz�l r�ngi var, h�m saçır �tir. Bils� ki, m�rdliyi, qol qüvv�ti var, O zaman ba�ını maral dik tutar. Aslanlar içind� odur �n v�h�i: P�nc�si itidir, k�skindir di�i. Bir maral budu var. iki ac aslan. Kababı kim yey�r? �n güclü olan!

Page 91: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�ki fil xortumu çarpı�ır, dem�k, Bunlardan �n güclü üstün g�l�c�k. M�n meydan �riy�m, s�n d� bir ki�i, Meydanda seçilir h�r m�rdin i�i. Bu yoldan o zaman ç�k�r�m yüy�n, Ya külah qaparam, ya öl�r�m m�n. Sandın s�nd�n ba�qa yoxdur bir n�f�r, Ancaq bir s�ns�nmi� dünyada s�rv�r?! H�r yarpaq altında t�la� ed�n var, H�r m�nzil ba�ına bir yol ged�n var. Bu müdhi� ilanla ��tr�nc oynama. Qar�ı çıx, hiyl�yl� bunca qaynama! Öz mülkümd�m m�n� iqta göst�rm�. Süheyl� baratı Y�m�nd�n verm�! Qoyuna verilm�z d�l�m� suyu, Onda öz qanı var, gör�c�k bunu. Qürurla bu q�d�r olma g�rd�nk��, Torpaqdan yarandın, deyils�n at��. G�l burax bu kini, islaha yana�, Qalaydan pozulur almaz kimi da�. Bir qab ��rabın var, saxla can-ba�la. Sındırarsan onu, çarpı�ma da�la. Unutma, neft il� doludur cahan, Söyüdü qoru bu odlu tufandan. Xo� keçdi, �l� al nu� il� ey�i, X�racla cahanda ��xsin n� i�i! Biri yoxsuldan ba� �sirg�m�mi�, O biri verm�mi� ba�ından yemi�. Get, el� bir ov tap z�ifdir m�nd�n, Ya� çıxmaz s�n� bu aslan böyründ�n. Heç mümkün deyils� meyv�ni d�rm�k, Budaqdan asılmaq n�yin� g�r�k. O zaman arzuna yeti��rs�n s�n, Körpü sala bils�n böyük d�nizd�n. Bir dü�ün, bu q�d�r qürur n� g�r�k! B�sl�yirs�n �b�s ba� tutmaz dil�k. Bax, g�nclik n� yola ç�kdi B�hm�ni, Qorx bu �jdahadan ki, di�l�r s�ni! Yolunu div vurar �sf�ndiyart�k, Rüst�ml� döyü�� çıxasan g�r�k! Divl�rl� oturub dursa Süleyman, Qalmaz barma�ında üzüyü, inan! Çalı� bu dünyada s�hv eyl�m� s�n, Çox bizim kimil�r yanmı� s�hvind�n. Özün� verdiyin hesab düz deyil, Bu yanlı� oyunu uduzdun, ç�kil! N�dir bu xam x�yal, bu xam t�rp�ni�? Simur�u toruna kim sala bilmi�? Z�ncid�n deyils�n daha adamcıl. B�rb�rd�n igidmi çıxdın s�n, ayıl!

Page 92: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Kin il� döyü�� ba�layınca m�n N� q�d�r qan tökdüm z�nci, b�rb�rd�n. Qayıt bu kinind�n artıq, yeti��r. �nsanı incitm�z azad ki�il�r. Önc� s�n ba�ladın kin m�n� qar�ı, �lk s�nd�n göründü ilanın ba�ı. Ordunu sazladın qan içsin dey�. Üstüm� g�lirs�n basqın etm�y�. Ölk�m� salırsan min fitn�, min kin, Atamın mülkünü almaqdır fikrin. M�n� d� g�r�kdir yı�araq �sk�r Belim� ba�layım h�rb üçün k�m�r, Ordumla bu d�rin d�nizd�n a�maq, Qılıncımla bir qan d�nizi açmaq. Sanma m�n s�rxo�am, s�n ayıq, hu�yar, M�nim d� ba�ımda a�lım, hu�um var. Taleyin gününü edibs� parlaq. M�n d� xo�b�xtlikd�n deyil�m uzaq. S�n� i� vermi�s� köhn� ruzigar, O i�d� m�nim d� m�har�tim var. S�n� tacın yardır, m�n� qılınc yar, S�nd� tac vardırsa, m�nd� qılınc var! Güv�nm� taxtına s�n, ey tacidar! H�r taxtın önünd� bir d� tabut var. Güv�nm� ki, da�lar ç�kmi� da� hasar, El� z�nn etm� ki, qırılmaz da�lar. Döyü� zamanında i�l�rk�n �ll�r Da�lardan toz qopar, titr�r t�m�ll�r. Bu dünya mülkünün g�linc� sonu Asanca m�nims�r axtaran onu. Çıxark�n bir s�nlik, m�nlik ortaya. Ah, nec� doymasın cana bu dünya?! Bilir�m, bax, budur fikrinin canı: Tutmaz bir t�r�zi iki batmanı. M�ni öz da�ınla g�l ç�km� daha, B�hm�ni bununçun vurdu �jdaha. Cavabda da�, d�niz atsan ortaya, Da� kimi da�ımı ataram suya. M�n d� zirehpu�am, qılınc oynatsan, Sülh� d� razıyam, sülh� �l atsan. Gövh�rd�n, qılıncdan, n�yin var, çıxar, M�nim d� bunlarda m�har�tim var." El� ki, m�ktubu Dara dinl�di, Dima�ı alı�dı, kinl� inl�di. Durmadan topladı q�d�rsiz �sk�r, Daradan qalmadı geri �sk�nd�r. Ortaya çıxardı güclü bir ordu, Silahdan onlara yara�ıq vurdu. Dara anladı ki, qızmı� �jdaha Aslanın izini buraxmaz daha.

Page 93: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

El� bir �övk�tl� qalxdı yerind�n, Da�lar da sarsıldı öz t�m�lind�n. N�hay�t, g�ldil�r qar�ı-qar�ıya, Kinin qapısını açmı�dı dünya. C�zir� ki, Musil adlı ölk�dir, S�falı bir yerdir, xo� dü��rg�dir, - Bu yerd� toqqu�du iki tacidar, D�h��td�n, v�h��td�n titr�di da�lar. Çarpı�an �ahlardan �s�r axtarsan, �ndi d� o yerd� sümük taparsan. DARANIN �SK�ND�RL� MÜHAR�B�S� Ey saqi, ��rabın a�zını dur aç, Vaxtı bo� keçirm�, q�d�h� mey saç! Xüsusi mey il� x�rab et bir an, Qurtarım canımı bu x�rabatdan. Bu mavi göyl�r ki, daim seyr ed�r. Bu gün��, bu ay ki, dola�ıb ged�r. Bunları sanma bir oyun-oyuncaq, S�rs�ri deyildir bu geni� afaq. P�rd�d� h�r telin v�zif�si var. Biz� bu hikm�tl�r deyil a�ikar. Kim bilir ki, sabah n�l�r olacaq? Kim sönüb ged�c�k, kim sa� qalacaq? Kimin paltarını atarlar çöl�, Kim qoyar ba�ına tac gül�-gül�. Yax�ıdan, yamandan x�b�r ver�nl�r Pak, t�miz �ahlardan bel� n�ql ed�r: Çin �ahı s�h�r� n�f�s ver�rk�n Ulduzu gün��� d�yi�di �d�n. Toqqu�ma yerin� yeti�di ordu, Qaf kimi düz iki p�rgarda durdu. Yollara töküldü d�mird�n tikan, �eypurlar co�duqca qopdu h�y�can. Üz-üz� g�lirdi h�r iki ordu, N� ür�kd� dinclik, n� gözd� uy�u. H�r iki t�r�fd� ordu qayna�ır, Qayna�ma aya�a, �l� dola�ır. Üz-üz� durdular döyü� yerind�, Döyü�� c�sar�t yox heç birind�. Hamı dü�ünürdü b�lk� sülh olsun, Qılınclar qınında sakit otursun. G�nclikd�n, qürurdan h�r iki s�rk�� Birisi su idi, birisi at��. N�hay�t, ��fq�td�n kin etdi zühur, Yandı h�r ür�kd� kinli bir qürur.

Page 94: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

El� ki, qaynadı kinli bir hidd�t, Ür�kd�n büsbütün silindi ��fq�t, Davullar gurlark�n d�h��t ver�r�k, T�blin doda�ından öpürdü f�l�k. S�rxo� fill�r il� qızı�dı meydan. Güzgü sınıb dü�dü filin alnından. �eypurlar qoparır aslan n�r�si, Dima�ı doyurur nayın n�f�si. Türk payı qopardı el� bir �iv�n �gidl�r co�araq qopdu yerind�n. Zincl�rin s�dası el� müdhi�di, B�z�kli günb�di d�lib keçmi�di. Meydanı bürüdü qanlı vurhavur, Döyü�d�n igidl�r getdikc� co�ur. Sanki bir m�h��rdir, yer, göy da�ılır, �srafil �idd�tl� surunu çalır. Göyl�rin yolunu tutdu toz. torpaq, Sa�lı�ın yüy�ni �ll�rd�n uzaq. O q�d�r toz qonmu� t�rk�, y�H�r�, Yer göy� dönmü�dü, göy is� yer�. Ciy�ri yandırır at��li s�da, Bo�ulur k�m�ndin halqaları da. N�f�sl�r göyd� bir buluddur guya, Qılınc �öl�sind�n yanırdı dünya. Qılınc oynadırdı torpaqla, qanla, Havanın dima�ı dolurdu canla. �ran tacidarı s�h�rd�n durdu, Sazladı olduqca mük�mm�l ordu. Önc� sa� qanada b�z�kl�r saçdı, �jdaha qılınclar a�zını açdı. Sonra da sol qolu nizama saldı, C�bh�y� poladdan bir da� ucaldı. Bir m�rk�z dik�ltdi cinahın gözü, Qapandı gün��in v� ayın üzü. Bu m�rk�z poladdan tökülmü� bir da�, Sı�ınan k�sl�r� d�mir bir sı�naq. O yanda Rum �ahı qurdu ordunu, Sanki bal arısı �an etdi mumu. Silah ist�y�n� payladı silah, Köm�k ist�y�n� payladı p�nah. Sa�-solu b�z�di qılınc v� qalxan. Nec� ki, canlanır ç�m�n buluddan. Da�t�k möhk�ml�tdi önü, arxanı, Göyd� s�yyar�t�k qurdu meydanı. El� ki, h�r t�r�f sazladı ordu, �gidl�r döyü�� çox hazır durdu. Qılınclar boyunla oynark�n artıq, Dünyanın gözünd�n ç�kildi i�ıq. Çuxurlar qan il� dolub da�araq. Qırmızı kükürdt�k qızardı torpa�.

Page 95: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�yri qılıncların �jdahasından �jdaha yuvası olmu�du meydan. Oxların n�h�ngi yay pusqusundan Bir yerd� durmayır, �ı�ıyır h�r an. Qıvrım k�m�nd olmu� bir ilan yen�, A�zını açmı�dır tutsun x�zin�. Co�duqca fill�rin s�rxo� n�r�si, Tıxandı �rl�rin k�skin n�f�si. Qılınclar o q�d�r boyun üzdül�r, Qalmadı boynunu dik tutan bir �r. Ata öz o�luna b�sl�r �dav�t, O�ul da ataya etm�z m�h�bb�t. Az qaldı bayra�ı q�rq eyl�sin qan, Nicat çadırını yı�dı dünyadan. Yaylarda o q�d�r dartıldı oxlar, Yay ç�k�n �ll�rd� k�sildi qabar. Döyü�d�n o q�d�r qızı�dı meydan, Qı�ılcım sıçradı at nallarından. Ordu m�rk�zind� Daranın q�lbi Darıldı bir aslan ür�yi kimi. Kükr�yir, da�ıdır sa� v� solunu, H�r yana i�l�dir B�hm�n qolunu. Sarsılmaz qolunu atsa h�r yana, Dü�ür dü�m�n ba�ı ayaq altına. H�r cana çatırsa verm�yir aman, H�r ba�a vurursa qoparır haman. Rumların q�d�rsiz töküldü qanı, Torpa�a s�rildi min p�hl�vanı. Bu yanda qılıncla igid �sk�nd�r Qaldırdı dünyada qanlı bir m�h��r. �ki �l qan tök�r, çalı�ır, durmaz, H�r �ld� bir qılınc - k�s�rli almaz. �ki �l qılıncı el� �ridir Dü�m�n öz canına hayıf dem�yir. Bir qılınc vurunca h�r fil ba�ına, Salardı ba�ını ayaq altına. Kinini d�niz� töks�ydi, ��ksiz, H�r yana at��l�r saçardı d�niz. A�zından sanki bir aslan od saçır, Aslan qar�ısından madyanlar qaçır. Daraya dedil�r: "Bu qızmı� aslan Çox adlı igidi saldı atından. Pad�ahın q�lbin� kin dolsun g�r�k, Bel� filgövd�d�n qurtulsun g�r�k. Orduya �mr ver, dolaraq kin� H�r yandan yürü�l� axsın üstün�". Bu fikri Dara da gördü m�sl�h�t, Ordular d�nizt�k etsin h�r�k�t, Hamısı sel kimi bir s�mt� axsın, �sk�nd�r üstün� cilov buraxsın.

Page 96: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Daranın �mriyl� ordu yer-yerd�n Qaynayıb ir�li atıldı bird�n. Cilovlar parladı ed�rk�n h�ml�, Qılınca sarıldı iki �liyl�. �sk�nd�r görünc� el� divanı Atdı dü�m�n kimi ��rmi, h�yanı, �mr etdi yerind�n t�rp�nsin d�niz, H�r k�s öz canını tutmasın �ziz. Dü�m�nin yolunu tutsun h�r yandan, Keçirsin qılıncdan, verm�sin aman. Qarınca, çibint�k qaynadı meydan, Girdi bir-birin� h�r iki cahan. O q�d�r ki, qılınc, ox ya�dırdı qol, Qarınca tapmadı keçm�y� bir yol. Gil� arısıt�k ç�kdil�r ne�t�r, Göyl�rd� oxları oxa tikdil�r. �sk�nd�rs� haman qorxulu anda Bir kötükt�k möhk�m durdu meydanda. Bir igid yana�dı o filpeyk�r�, �l atdı �hrim�n kimi x�nc�r�, D�rind�n bir yara açdı p�hl�van, O g�nc s�rv titr�di müdhi� yaradan. Zirehi d�l�r�k kaftandan keçdi, ��� bax, ip�yi polad n� biçdi. Parlayan gün��in qolu dönm�di, O qüvv�t altında bir an inl�di, A�rıdan azacıq dinc�ldi canı, Qılıncla torpa�a s�rdi dü�manı. Dü�m�nin gücünü ölçm�k ist�rk�n Bundan t�kan yedi qorxusuz dü�m�n. Dü�ündü meydandan ç�ksin yüy�ni, Niz�d�n dinc�lsin yor�un b�d�ni. yenid�n b�xt il� olaraq h�md�m, Durdu öz yerind� möhk�md�n möhk�m. Bu falda bir z�f�r, s�ad�t gördü, Qolunda dü�m�nd�n çox qüvv�t gördü. Bütün qüvv�tini alaraq �l� Döyü�� qalxdı öz h�mç�kisil�. H�ml�d�n-h�ml�y� keçirdi ordu, Su deyil, sanki qan içirdi ordu. Döyü�d� sınanmı� iranlı bird�n Rumların yolunu k�sdi h�r yerd�n. Meydanda z�iflik göst�rdi rumlar, Onları edirdi �c�l giriftar. Yenid�n m�rdlikl� namusa doldu, Da� kimi yerind�n t�rp�nm�z oldu. Himm�tl� tutdular �ld� bayra�ı, Q�nim�t almasın amansız ya�ı. Z�nci öz tacına düzünc� gövh�r Çin �ahı taxtından dü�dü d�rb�d�r.

Page 97: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Gec�nin köksünd�n ay do�du parlaq ��f�qli güzgüt�k i�ıq saçaraq. Bir çöld� yı�ıldı h�r iki ordu, H�r iki c�bh�ni dü�m�nlik yordu. Döyü�d�n �l ç�kib döndül�r geri, Yudular yaranı; tozu, qan-t�ri. Hamını almı�dı k�d�r, dü�ünc� N� zühur ed�c�k ��f�q sönünc�? Saf, t�miz porta�al o s�h�r erk�n Bir d�st� gül kimi güldü üfüqd�n Üz-üz� dayandı h�r iki ordu. P�hl�vanlar qalxıb �ikargah qurdu Qılınc, ox, kamanla uzun bir zaman Qol gücü göst�rdi uca asiman. Yorulan ordunun saraldı r�ngi. �l cilov itirdi, ayaq üz�ngi, Daranın iki ba� s�rdarı vardı. Üzd� dost, ür�kd�n çox kin tutardı. Daranın kinind�n yorulmu�dular. Ortada bir ür�k incikliyi var. �ahı öldürm�kçin oldular �lbir, Kin il� oturub tökdül�r t�dbir. B�z�m�k ist�rk�n qanlı bir bazar. Gedib �sk�nd�r� sı�ındı onlar: "Daranın biz� çox etimadı var. T�k biz� inanır qoca tacidar. Zülmünd�n yanaraq etmi�ik t�dbir, Öldürm�k fikrind� olmu�uq �lbir. Biz sabah bir h�ml� ed�rik, b�lk� Zülmd�n qurtulsun bu m�zlum ölk�. Yerind� möhk�m dur, dayan bu gec�, Dü�m�nin bu s�h�r dön�c�k heç�. Bu s�h�r bayraqla çıxark�n h�rb� Qılıncdan yey�c�k böyrü bir z�rb�. Ancaq s�n do�ru qal bu ��rtimiz�, X�zin� a�zını geni� aç biz�! H�r birimizi s�n varlandırasan, Qullu�umuz üçün qızıl saçasan." Bu iki xain� rumlu hökmüran Söz verdi, onlarla ba�ladı peyman. Lakin inanmadı buna �sk�nd�r: Daranı öldür� bilsin xainl�r. Ancaq dü�m�nind�n qurtulmaq üçün H�r k�s üçün çar� aramaq mümkün. Bu zülmü �dal�t gördü hökmüran, G�ldi xatirin� köhn� bir dastan: "Dov�anını h�r bir yerin, - m�s�l var,- Yen� d� o yerin tazısı tutar." �ahını öldürm�k ist�y�n k�sl�r A�ıllı kims�d�n alınca x�b�r,

Page 98: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�sk�nd�rd�n güclü pul almaq üçün. H�m d� ki, Daradan qurtulmaq üçün, �ahın nem�tini unutdu onlar, Onu öldürm�y� verdil�r q�rar. Gün�� yaqutunu o�ru çalınca Bu dünya dü�mü�dü yaqut dalınca. M�htabı tutaraq dedil�r: "O�ru, Gün��d�n gövh�ri o�urlamı� bu." �ki da� kimi s�f ç�kmi�di ordu, Çarpı�ma h�r iki c�bh�ni yordu. Döndül�r o künü vurunca ba�a, Hazırlıq görüldü g�l�n sava�a. DARANIN S�RK�RD�L�R� T�R�F�ND�N ÖLDÜRÜLM�S� Ey saqi, dur, m�nd�n bu m�nliyi at! G�l, üzüm suyundan cahanı parlat! Bir ��rab ver, m�ni m�nzil� salsın, Çox könül alan var, o, k�d�r alsın. Qalana c�nn�tdir dünyanın halı, T�l�s�n adamın oddadır nalı. Bu b�z�kli ba�da iki qanı var, Yoxdur heç birind� qıfıl, b�nd, açar. Birind�n gir, ba�ı görünc� dola�. O biri qapıdan çıxıb uzaqla�. A�lın var, gül il� olma h�mni�in. Çünki qalma�ından deyils�n �min. Bu anı xo� keçir, h�r �eyd�n vaz keç. G�l�c�k v� keçmi� çünki heçdir, heç. Dünyaya g�lm�dik zövq�, i�r�t�, ��imiz qatlanmaq a�ır z�hm�t�. E���yi toylara kimdir ça�ıran, Ça�rılır su, odun bitdiyi zaman. Bu göz�l dastanı yazan ravil�r Do�rular dilind�n bel� n�ql ed�r: El� ki, gündüzün at��i söndü, F�l�kl�r tüstüd�n dona büründü. Ay do�ub yara�ıq verdi gec�y�, Göz�ldir aydınlıq dü�s� kölg�y�. H�r iki ordunun sabaha q�d�r K��fiyyat qolları ke�ik ç�kdil�r. Onların s�sind�n bir d�yirmant�k Bilm�zdi burclar n�dir dinc�lm�k. "C�bh�d� dinc�lim" dey� yatanlar Fill�r n�r�sind�n diksinib qalxar.

Page 99: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Vücudu z�hm�td�n yorulmu� insan Gözünü açardı yatdı�ı zaman. Yalvarır, yaxarır h�r iki �sg�r: Bitm�sin bu gec�, olmasın s�h�r, Bir q�d�r geciksin, uzansın zaman. B�lk� gec açılsın döyü�� meydan. Unudub kinini iki tacidar B�lk� sübh etm�y� versinl�r q�rar. Al gün�� tacını qoydu�u zaman, El� ki, ayrıldı qaralıq a�dan, �sk�nd�r v� Dara g�ldi meydana. Ür�kl� dü�sünl�r dostluq ardına. ��fq�tl�, hörm�tl� edib barı�ıq, Xeyirli i�� qol qoysunlar artıq. Bu i�d� ist�di t�dbir v� çara, Kims�d�n düz cavab almadı Dara. Sülh üçün bir n�f�r olmadı r�hb�r, Dedil�r: bu i�i qılınc h�ll ed�r. �ranlı rumludan acizdir m�g�r? Onlar bu sava�da qazanmaz z�f�r. S�h�rki döyü�l� qızı�ar meydan, Rumludan salamat qoymarıq bir can". Daranı aldatdı bel� sözl�rl�, Birisi hiyl�yl�, biri hün�rl�. Daranın dü�m�ni iki s�rk�rd� Buna s�y edirdi h�r an, h�r yerd�. �sk�nd�r dü�ündü n� t�dbir qursun Ki, Dara önünd� da� kimi dursun. O iki s�rdarı tutdu n�z�rd�, �z igidliyin� güv�ndi bir d�. Rum �sg�rl�rin� dedi �sk�nd�r: "Bu qatı m�rk�zd� olunca s�h�r �r kimi çalı�maq, çarpı�maq g�r�k, Canı di�� yı�ıb igidlik etm�k. Bu dünya bizimdir çalsaq q�l�b�, Daranın olacaq yey�rs�k z�rb�. Deyirl�r insana gizlidir m�h��r, O m�h��r görün�r biz� bu s�h�r". H�r iki ordu bu dü�ünc�l�rl� Gec�ni keçirdi d�rin k�d�rl�. Dünyaya p�nc�r� açınca ziya Bamba�qa bir oyun ba�ladı dünya. Bir ovuc qı�ılcım oldu bir at��, Bir komac kimiydi parlayan gün��. Da� kimi t�rp�ndi h�r iki ordu, Dünyanın ür�yi titr�yib durdu. Firidun v� B�hm�n n�v�si �jd�r Yuxudan s�h�rl� qalxdı b�rab�r. Ordunu sazladı, düz�ltdi meydan, Parladı ox, kaman, qılınc v� qalxan.

Page 100: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Yüzl�rc� polad da� dik�ltdi onda, X�zin� dayandı onun altında. Sa� qolun i�l�ri bitdikd�n sonra Sol qolu çevirdi polad hasara. Cinahlar kök atdı yer� havadan, Yer kimi çarmıxa ç�kildi meydan. M�rk�zd� durmu�du cahan gün��i, Ba�ının üstünd� K�yan dir�f�i. Dünyanı yandıran qılıncı m�g�r Bu günçün saxlardı böyük �sk�nd�r! Ya�dıran buludt�k meydan dopdolu, Yaydan ox ya�ırdı, qılıncdan dolu. Ordunun qolları göy� dayandı, Atların dırna�ı qana boyandı. �n seçm� igidl�r ordudan bir-bir Sa�-sola keçm�y� alırdı �mr. �mrl� inamsız k�sl�r h�r yerd�n T�rp�nib, sol qolda tutdular m�sk�n. Kimin ki, �mindi s�daq�tind� Saxladı m�rk�zd� - öz xidm�tind�. Onları ordunun q�lbin� aldı, Tökm� bir da� kimi göy� ucaldı. Qopunca n�r�l�r iki ordudan, Qiyam�t qopmu� z�nn etdi asiman. T�bill�r gurlayıb verdi s�s-s�s�, Qanlı �jdahalar ba�ladı r�qs�. K�r�nay s�sind�n tutuldu qulaq, Qorxudan titr�di bütün �l-�yaq. Fil� min�nl�rin ba�ırtısından Nild�ki n�h�ngl�r qopardı f��an. �eypurun s�sind�n qopdu ür�kl�r, Ba�ırlar yarıldı, dü�dü göb�kl�r. �çi bo� t�bill�r co�duqca co�ar. Zülm�tl�r içind�n atılır oxlar, Dü�m�nin köksün� niz�l�r sancar, Zirehd�, geyimd� p�nc�r� açar. O q�d�r yaylım ox ya�dı h�r yandan Bulud ya�murunu atdı ba�ından. �ndi o yaylım ox dü�s� z�min� Bulud qan ya�dırar ya�ı� yerin�, Naylardan qopan o müdhi� gurultu E�id�n kims�y� verirdi qorxu. Qarı�ıq s�sl�rl� hayqırdıqca can Çaxmaq da�ından da çıxarırdı qan. �ki qan d�nizi çalxandı bird�n, At�� dal�aları yüks�ldi yerd�n. Bürüdü h�r yeri tufan at��i, Ucalan toz-torpaq tutdu gün��i. Yayların bir daha qa�ı çatıldı, Oxlar ilan kimi co�ub atıldı.

Page 101: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Civ�t�k parlayan polad qılıncdan Civ�t�k qaçırdı h�r yerd� insan. Gövd�l�r �rid�n polad ox il� Da�ların gövd�si titr�di bel�. Niz�l�r ucundan dövr ed�n f�l�k Seyrind�n qalaraq oldu topalt�k. Toppuzlar o q�d�r çaxmı�dı t�pik Yerin c�md�yind� qalmadı g�mik. O q�d�r sancılmı� bo�azlara ox, Artıq bo�azlarda n�f�s yolu yox. Ox oxun için� girmi� tikant�k, Qalxandan b�z�nib yer gülüstant�k. Qaçanlar üzün� qiyam�t qopmu�, N� yol var qaçma�a, n� d� qurtulu�. Atlılar ataraq sonuncu oxu, Atmı�dır kamanı, oxu, oxlu�u. Bir sallaxxanadır qanlı bucaqlar, C�md�kl� yan-yana ucalmı� da�lar. Yalnız öz canının hayında h�r k�s, Öl�n yolda�ını yada g�tirm�z. Meydanda yox idi mat�m saxlayan, N� bir qara gey�n, n� bir a�layan. H�r sözü ustası göz�l toxuyur: "El il� qara gün bayramdır, toydur*. �c�l p�nc�sind� öls� bir n�f�r Gözünd�n ya� tök�r ona bir ��h�r. Bütün bir ��h�rçin saxlayaraq yas Ondan uzaqlara kims� a�lamaz. �nsan c�md�yil� dolmu�dur sa�-sol, Döyü�çül�r üçün qapanmı�dı yol. O qan D�cl�sini gün�� almı�dı, Suya neyluf�rt�k qayıq salmı�dı. H�min vuru�mada böyük �sk�nd�r Gün�� çe�m�sind� saçmı�dı z�f�r. Daranın qılıncı saldıqca �öl� Qızırdı da�ların ür�yi bel�. El� ki soxuldu ordu orduya M�h��ri gözüyl� gördü bu dünya. Dava meydanına yayıldı �sg�r, Daranın canına var idi x�t�r. Ordular döyü�� girdiyi zaman Olduqca gen�ldi darısqal meydan. Yanında kims� yox, yalnızdı Dara, Onunla etm�yir kims� müdara. �ki s�rxo� s�rdar fil kimi co�du, Filb�d�n Daranın üstün� qo�du, - Böyründ�n bir yara vurdular ona, Lal�zar oldu yer, boyandı qana. Tacidar yıxıldı d�rin yaradan, Sanki bir qiyam�t k�sildi cahan.

Page 102: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Bir a�ac yıxıldı K�yan ba�ından Yaralı b�d�ni qanına q�ltan. D�rd� tab g�tirm�z inc� olanlar, Yel il� çıra�ın n� dostlu�u var? O iki qantök�n, o iki xain Qaçdılar yanına tez �sk�nd�rin. Dedil�r: "At��� yaxdıq dü�manı, Taleyin u�runda töküldü qanı. ��ini bitirdik, vurduq bir yara, Gözünd� cahanı eyl�dik qara. �st�rs�n gözünl� g�l gör bu halı. Qanıyla boyansın atının nalı. Hün�rl� öldürdük sizin dü�m�ni, �ndi s�n yerin� yetir v� d�ni. Biz� v�d etmi�din a�ır x�zin�, Do�ru qal, v�fa et indi �hdin�." �sk�nd�r bildi ki, bu iki s�rdar �ah qanı tökm�y� olmu� h�v�skar. Verdiyi peymana oldu pe�iman H�yadan bir �öl� çıxdı canından. Adamın ya�ıdı öl�n zamanda H�yat ümidind�n iz qalmaz onda. Dedi: "Harda batmı� qana tacidar, K�yan dövl�tini b�z�y�n s�rdar?" H�r iki qantök�n dü��r�k ön�, Yol göst�rdil�r öz az�ın zülmün�. Daranın dü�düyü yer� g�ldil�r, Yanında dostlardan yoxdu bir n�f�r. Vücudu bula�mı� torpa�a, qana, O K�yan külahı dü�mü� bir yana. Olmu� qarıncaya Süleyman �sir, Tikanlı bir arı bir fili yeyir. B�hm�nin qoluna sarılmı� ilan, Dü�mü� �sf�ndiyar tunc çarda�ından. Firidun baharı, C�min ba�çası X�zana u�ramı�, ba�lanmı� yası. Keyqubad n�slinin vücudunu, bax, Gör nec� da�ıdır yel yarpaq-yarpaq. �sk�nd�r t�l�sik endi atından, Daranın önünd� durdu p�ri�an. �mr etdi o xain s�rk�rd�l�ri, Xaric� meyl ed�n iki r�hb�ri Möhk�m saxlasınlar, sonra �sk�nd�r Yerind�n t�rp�ndi üzünd� k�d�r. Sür�tl� yana�dı x�st�y� sarı, K�yan geyimind�n açdı ba�ları. Ba�ını �ahan� dizin� qoydu, Gec�ni i�ıqlı gündüz� qoydu. Yuxudan gözünü açdı�ı zaman Dedi: "Qalx bu qara qanlı torpaqdan!

Page 103: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Burax ki, solmada qurtulu� ba�ım. Qaralmaq üzr�dir i�ıq - çıra�ım, Böyrümü, bax, nec� yırtmı� bu dövran! Ba�rımın altında böyrümdür pünhan. P�hl�van, ey ba�ım üstün� g�l�n! Qoru öz böyrünü m�nim böyrümd�n. Bu böyrüm buludt�k söküls� bel�, Qılıncın acısı getm�mi� h�l�. Pad�ahlar ba�ını burax, qaldırma, Bu dövran qırmı�dır m�ni, s�n qırma! O hansı �ldir ki, uzanır m�n�, K�yanın tacıyla oynayır yen�. �l saxla, qar�ında Daradır duran, Gün��d�n aydındır bu, deyil pünhan. Gün��im saralıb dü�ünc� d�rd�, Üzüm� ç�k�rs�n laciv�rd p�rd�, S�rvi ba�a�a�ı görm� ��rm�nd�, El� bir padi�ah, bel� bir b�nd�! X�st�y�m, z�hm�td�n qıl m�ni azad, Haqqın r�hm�tiyl� m�ni eyl� yad. Dünyanın taxtında m�n�m tacidar, Yerimd�n t�rp�ts�n m�ni, yer sarsar. Dadlı bir yuxum var. toxunma. burax, Odumu göy alsın, suyumu torpaq! Taxtından çevirm� yatan bir ba�ı, �nl�tm�, bu dünya tök�r göz ya�ı! �c�lim yeti�m�k üzr�dir, dayan! M�ni öz halıma burax bir zaman! Fikrin tac çalmaqsa m�nim ba�ımdan, Azacıq aman ver, qoy çıxsın bu can! Bu dünya mülkünd�n açınca k�m�r Ba�ım da, tacım da gets�, yox z�r�r". �sk�nd�r a�ladı: "Aman, tacidar, Nök�rin �sk�nd�r m�n�m. ��hriyar! �st�m�zdim görüm torpaqda s�ni, Öz qanına q�ltan olan b�d�ni. N� etm�k, bir i�dir olmu� dünyada T��ssüf ver�rmi bu i�d� fayda? Ba�ını yenid�n qaldırsan �g�r, Kiçiklik ed�rdi s�n� �sk�nd�r. Heyhat, m�n qocaman d�nizl�r a�dım, Köksüm� q�d�r al qana bula�dım. T��ssüf, azmadım bu yollarda m�n, Atımın dırna�ı qopmadı n�d�n? Bu a�ır günl�ri görm�y�ydim m�n, Ah, e�itm�y�ydim Dara inl�rk�n. And olsun h�r q�lbi bil�n s�rrafa. Daraya ür�kd�n ist�r�m ��fa. Bir �ü�� da� il� qırılsa naçar, Çar� qapısına tapılmaz açar.

Page 104: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�fsus, �sf�ndiyar n�slind�n sansız Mülkün yadigarı s�n idin yalnız. N� olur, m�n� d� ölüm qo�aydı, �sk�nd�r v� Dara qucaqla�aydı. N� etm�k, ist�kl� g�lm�yir �c�l, M�zara girilm�z ölümd�n �vv�l. Pad�ahın bir tükü gözümd�, inan, Daha qiym�tlidir yüzl�rc� tacdan. Bu d�rin yaraya bils�ydim çara, Ed�rdim, sa�alsın dey� bu yara. N�y� lazım bu taxt, bu tac, bu �öhr�t, Darasız qaldı bu möht���m dövl�t. M�n bu taxta, taca a�layaram qan, Ayırmı� Daranı t�xtü tacından. Yox olsun dünyadan el� gülüstan, Ba�banı x�st�dir. acı tikandan. Daranı öldür�n dünyaya nifr�t, Gündüzk�n öldürür, verm�yir fürs�t. Bir çar� etm�y� imkan yox m�nd�, Bu g�nc s�rv� g�r�k a�layam m�n d�. Anlat ki, ist�yin, t�dbirin n�dir? Qorxunuz kimd�ndir, ümid kimd�dir? Söyl� ki, h�r sözün m�n� bir f�rman. �ta�t etm�y� ba�laram peyman". Dara hiss edinc� bu dost n�f�si, Açdı gözl�rini, �ahan� s�si ��fq�tl� ucaldı: "Ey uca baxtım, T�k s�n� yara�ır bu tacım, taxtım. Sorma bir ölüy� m�n indi n�y�m? X�zan� tutulmu� ölgün çiç�y�m! H�r k�sin ��rb�ti buzla duruldu, M�nim ��rb�tims� yalnız buz oldu. Varlı�ım q�rq olmu� qan d�nizin�, �ç�rim susuzdan alı�ır yen�. Buluddan �ı�ıyan bir �im��y�m m�n, Doda�ım qurudur, sudadır b�d�n. Bu kuz� yanından sınıqsa bir az, Mumla, yapı�qanla sa�altmaq olmaz. Bu dünya eyl�yir qar�t h�r yeri, Birisi g�tirir, alır o biri. N� bu gün ya�ayan bu gün �mindir N� köçüb qurtulan, heyhat, ç�tindir! Gör m�nim günümü, haqqa do�ru qal, Qorx bel� bir günd�n, m�nd�n ibr�t al! Sözl�rimi anıb dinl�s�n m�ni, M�nim kimi etm�z bu f�l�k s�ni. B�hm�nd�n m�n igid deyil�m daha, Bir aman verm�di ona �jdaha. Ya da igid�mmi �sf�ndiyardan? Dünya z�rb�sind�n qurtarmadı can.

Page 105: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

N�slim� �z�ld�n ölümdür qism�t. Öldür�n bu �mr� verir ��had�t. Olsun yeni taxtın qoy s�ninçin xo�, M�nims� balıncım qalacaqdır bo�. M�nimçin a�lamaq lazım g�lirk�n Sorursan q�lbimin ist�yini s�n. Könlümd� sevimli üç ist�yim var: Üçü d� �ahan� b�xtin� yarar: Birinci - günahsız ölüm� gör� R�ftar etm�lis�n �dal�t üzr�. �kinci - s�n K�yan taxtını alsan Ona heç bir zaman yetirm� ziyan. Bu kinin toxmunu �randa �km�, K�yanın n�slin� xatim� ç�km�! Üçüncü - toxunma h�r�mxan�m�, Saxla hörm�tini, t�hqir eyl�m�! Röv��n�k qızımdır, olduqca göyç�k, �limd� b�sl�nmi� bu göz�l m�l�k. Öz süfr� yolda�ın etm�kl� ucalt, Süfr�y� incil�r verir ��n h�yat, Könlünü çevirm� Röv��n�yimd�n, T�bii, i�ıqla gün�� olur ��n". �sk�nd�r söz verdi, Dara qa� çatdı, Söz ver�n qalxark�n söyl�y�n yatdı. Gec�nin gözün� qaranlıq axdı, Ba�dadı Kaxsız v� K�rxsiz buraxdı. K�yanın a�acı dü�dü meyv�d�n, Oldu �sf�ndiyar zirehi k�f�n. Dünyadan al gün�� qanad ç�kinc� Yaqut içdi, ��v� daldı sevinc�. Böyük Dara üçün böyük �sk�nd�r A�ladı ax�amdan sabaha q�d�r. Özün� a�lardı görürk�n onu, Bilirdi bel� bir ölümdür sonu. �bl�q atlı s�h�r g�lib üfüqd�n Axuru ç�m�nd� yerl��dirirk�n �sk�nd�r �mr etdi: Daranı artıq, Daxmaya qoymaqçın olsun hazırlıq! Günb�di da� qala, taxtı qızıldan Qayrıldı ona bir mü�yy�n m�kan. Türb�si bitinc� bitdi h�r z�hm�t, Dara z�hm�tind�n oldular rah�t. B�d�n q�f�sind� n� q�d�r can var, El� bir igid� hörm�t var, �an var, B�d�nd�n çıxınca d�y�rli cövh�r, Ona öz qadını arxa çevir�r. Qorxunc bir kül�kd�n sön�rs� çıraq, N� f�rqi, kö�k olsun yeri, ya torpaq. Göyd� ol, yerd� ol, f�rqi yox bunun, Torpaqsan, yen� d� torpaqdır sonun.

Page 106: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�or sudan torpa�a dü��rs� balıq, Ölünc� qarınca yemidir artıq. Dünya keçidinin qaydası budur, G�ldins� dayanma, köçm�k do�rudur. Birini ucaldar, atar ortaya, Birin� "m�clisd�n qalx" dey�r dünya. Göy günb�z altında g�l qurma büsat, K�hr�ba q�l�d� yaramaz ni�at! Üzünü k�hr�ba kimi saraldar, �lb�s�n laciv�rd bir r�ng� çalar. Aslanlar ��hrin� dü��n bir ceyran Qorxunc bir ölümü gözl�r h�r zaman. Köçm�y� qu� kimi qanad aç göy�, ��rabla m�st olma "��n yerdir" dey�. �ldırımt�k �ı�ı, bu dünyanı yax, Ancaq bu dünyada durma, ol uzaq! P�rvan�, s�m�nd�r "od" dey� ged�r, Birisi yor�alar, biri im�kl�r. Arpanın yerin� çöp yedi e���k, Öldü sahibi d� e���k öl�nt�k. Bir dövl�t �ahıdır, ya �ah dövl�ti, Bir z�hm�t yoludur v� yol z�hm�ti. Kim bilir bu köhn�, bu qoca dünya N�l�r gizl�tmi�dir ma�arasında. Köhn� bir çuvaldır bu qat-qat torpaq, X�zin� sevm�yir s�s-küy qoparmaq. H�r yeni kis�d� qızıl s�s ver�r, Yeni küp dolduqca xo� n�f�s ver�r. Kim bilir bu divl�r yurduna dövran N� tarix yazmı�dır yax�ı, yamandan? N� aqil k�sl�rl� oynamı� oyun? N� dikba� k�sl�rd�n qoparmı� boyun? Bu f�l�k s�ninl� deyildir canbir, Tikdiyi libaslar iki r�nglidir. Gah s�ni firi�t� kimi yüks�ldir, Gah ba�lar qolunu divl�rl� �lbir. S�ni bir çör�kl� anmaz gec�l�r, Bir qo�al ba�ı�lar göy� h�r s�h�r. Bu yeddi d�yirman ba�ında neçin Boynunu bükürs�n bir arpa üçün? Xızrt�k bel� bir ruzini g�l at, Süd, xurma n� g�r�k, var abi-h�yat! Bu v�h�i, yırtıcı, divxisl�t insan S�mimi dost deyil, uzaq ol ondan! H�r maral ovçunun zülmünd�n qaçar, Yırtıcı v�h�idir h�l� insanlar. Çöld� �ux bir ceyran dü�m�yir �l�. �nsandan sı�ınır da�a, köhül�. Aslan ki, ormanda etmi�dir m�sk�n, Qorxaraq gizl�nmi� insan ��rind�n.

Page 107: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�nsanda insanlıq öl�nd�n b�ri �tmi� insanlı�ın parlaq gövh�ri. �nsanlıq n�q�ini oxusan bir-bir, Bil�rs�n bugünkü insanlıq n�dir. B�b�yin qapa�ı neçin qaradır? �nsanlıq ölmü�dür, mat�m saxlayır. Nizami, susma�a ad�t et, ancaq, Deyilm�z sözl�ri danı�ma, burax! S�n d� k�s s�sini, danı�ma daha, Yat, ya da pambıqla qula�ın tıxa! Laciv�rd f�l�kd�n ibr�t al barı. Al il� aldır bu, sarıyla sarı. Yüz r�ng� boyanar gec�l�r baxsan. Bahart�k gündüz� qurar gülüstan. Gün��d�n bir çe�m� do�unca s�h�r, O da bir çe�m�nin r�ngin� gir�r. �SK�ND�R�N �RAN BA�ÇILARI �L� �HD-PEYMAN BA�LAMASI O meyn� qanını, ey saqi, tez dur, Od almı� x�z kimi beynim� doldur! Etsin mey özümü unudan kimi, �ki m��z yaratsın m�n� dan kimi. Ey dövl�t, hardasan, m�ni sevindir, Mehdi qapısında taxtını endir. Mehdi hüzuruna endiyin zaman Bir salam g�tir o, uca d�rgahdan. Bu dövl�t onunçun s�n� vermi� baxt Ki, t�nd�n yara�ıq tapsın tacü taxt. S�ninl� insanın üzü parıldar, Bu dünya tikm�mi� s�n kimi paltar. Tanrının adıyla do�an peyk�rs�n, Gövh�rl�r içind� vahid gövh�rs�n. �lin� cilovu tap�ırmaq olur, Bizd�ndir h�r z�f�r, s�n m�rdan� dur! Göst�r ki, hardadır qapın, bazarın Ki, olum h�r zaman m�n t�l�bkarın. Bilir�m, ey dövl�t, tutmu�am soraq, Qapındır ��hriyar qapısı ancaq. H�r yerd� olsan da ed�r�m xidm�t, H�r zaman b�sl�r�m s�mimi hörm�t. Odur ki, söyl�yir a�ıllı bir �r: - Bu gövh�r satana dövl�tdir gövh�r. Do�rudur, bel� bir gövh�ri �l� Keçirm�k mümkündür yalnız dövl�tl�. �sk�nd�rd� vardı a�ıl v� t�dbir, Dövl�tin gücüyl� oldu cahangir.

Page 108: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Ona olmasaydı r�hb�r dövl�t, baxt, Olmazdı dü�m�n� qalib heç bir vaxt. Dövl�t� p�r�sti� ed�n bir n�f�r Dövl�t p�rgarını bel� n�q� ed�r: Yaranın ulduzu olunca nihan �sk�nd�r� qaldı bütün bu cahan. Daraya mal olan t�z� v� köhn�, Heç saya g�lm�y�n dol�un x�zin�. Taparaq onları ara�dırdılar, D�nizd�n d�niz� qura�dırdılar. O q�d�r tacü taxt v� çadır vardı, Onlara ölçül�r, ç�kil�r dardı. O q�d�r gövh�r var, hesabdar bel� N� barmaqla sayar, n� d� ür�kl�. Tabaqlar, sinil�r, büllurlu, z�rrin, Nalları söküldü yük ç�k�nl�rin. Cins �r�b atları - y�h�ri qızıl, X�ta qulamları - k�m�ri qızıl. Q�d�rsiz �ahan� paltar v� quma�, Minl�rc� lök d�v�, yükl�ri da�-qa�. Paltarın, silahın sayı yox, sayan Hesaba vurma�a tapmadı imkan. Misalı olmayan �ntiq-bahalı �eyl�r var xüsusi x�zin� malı. X�zn�d� n� q�d�r qızıl-gümü� var, �sk�nd�r adına sikk� vurdular. O q�d�r x�zin� keçdi �lin�, Oldu gövh�r kimi yanan x�zin�. Gövh�rl� parladı qara ür�kl�r, ��bçıraq k�lm�si bundanmı� m�g�r?! ��ıqdan x�zin� xo�lanmaz dey�, Zülm�td� gedilir h�r x�zin�y�. Neçin b�s x�zin� tapanın üzü Gün��t�k parlaqdır �adlıqdan gözü? Torpaqsan, g�r�kdir olsun x�zin�n. S�rv�tsiz torpa�ı olarmı sev�n? Ki�iy� s�rv�tdir ver�n yüks�li�, Dünyada onunla do�rulur h�r i�. Qızıl bir meyv�dir, z�f�ran saçar, Z�f�ran kimi d� q�lbini açar. M��ribd� ya�ayan h�r qara z�nci O sarı qızıldan tapmı� sevinci. �sk�nd�r gördü ki, bunca x�zin� Z�hm�tsiz olaraq keçdi �lin�. D�rgaha �n sadiq h�r bir n�f�r�, - Böyüy�, kiçiy�, yoxsul k�sl�r� Var-dövl�t ver�r�k b�xtiyar etdi, . Dünyaya özünü hökmdar etdi. �rana qasidl�r ed�r�k r�van,

Page 109: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Dedi ki, dönm�sin kims� qapımdan. �st�s�n ki, ba�ın qalsın s�lam�t, Qapımda ba� �yib el� ita�t. B�x�i��, ��fq�t� hüdud olmayan Bu yerd� h�r ki�i tapar dövl�t, �an. �ran ba�çıları axdı h�r yerd�n Bu xeyirli i�d�n ür�kl�ri ��n. ��hriyar q�lbind�n tutdular x�b�r, Sözünd� m�tindir böyük �sk�nd�r. Ellikl� yollara çıxdılar daha, Sevincl� axdılar uca d�rgaha. Bu g�li� xo� g�ldi �aha, onlara, Ordunun p�nahı p�hl�vanlara. Peymanlar ba�landı, söz verdi gerç�k: Kims�nin rütb�si �ksilm�y�c�k. X�zin� açıldı xalqın üzün�, Verdi h�r birin� gövh�r, x�zin�. H�r kimin n� q�d�r vardı s�rv�ti, �kiqat çoxaldı varı, dövl�ti. H�r ��xsin i�ini a�ikar etdi, Yatanı oyatdı, b�xtiyar etdi. �ranlı o açıq �li görünc� �ta�t ed�r�k daldı sevinc�. Alnını sürt�r�k torpa�a, yer�, Külahı ucaltdı uca göyl�r�. Dedil�r: "E�q olsun, ��hriyar, s�n�, H�r zaman yar olsun ruzigar s�n�! Haqqındır C�m�idin taxtı, x�racı, Öp�r aya�ını �ahların tacı. Yeni �ahımızsan, getdi o ged�n, �ah n�dir? Bizl�r� Keyxosrov s�ns�n! Kim boyun qaçırar s�nin �mrind�n? Ç�km�nin altıdır bu ba�, bu b�d�n." �ah gördü bir neç� xo� t�dbir daha, �ranlı ita�t el�di �aha. O ulduz �övk�tli b�zm� h�r yerd�n, Yı�ıncaq toplandı yeddi ki�v�rd�n. �mr etdi: qılınc, te�t g�lsin meydana! Qanlılar ç�kilsin taxt aya�ına! Ba�ını dik tutan iki s�rv�ri, Boynuna h�mayil keçir�nl�ri Q�hr il� boyayıb al-�lvan qana, K�ndird�n h�mayil vursun boynuna. Onlara veril�n böyük v� d�l�r, Qızıl, gümü�, inci, cavahir, gövh�r M�clis� töküldü x�zin�sind�n, �ah ba� qaçırmadı öz v�d�sind�n. Sonra da ölüml� eyl�di t�hqir. Tez dara ç�kdirdi boynunda k�ndir. Ordunun içind� carçı ç�kdi car:

Page 110: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

"Daranın qatili bunlardır, bunlar! H�r xain i�l�rs� bel� x�yan�t ��inin c�zası budur n�hay�t. A�anı öldür�n b�nd�ni, zinhar, Hansı bir a�ıllı kims� ba�ı�lar?" Bu halı görünc� ��h�rli, ordu �sk�nd�r �dlin� t�hsin oxudu. Adil oldu�unu y�qin etdil�r. �mrin� yer-göyd�n ba�landı k�m�r. Yı�ıldı m�clis� a�ıllı k�sl�r, Ordan uzaq olsun b�d, yaman gözl�r. Üz-üz� s�f ç�kdi h�r iki ordu, Oturan kims�l�r aya�a durdu. Sıx k�m�r ba�lamı� k�m�rb�st�l�r, K�m�rl�r sanki bir halqadan keç�r. Padi�ah yürütdü el� siyas�t, H�r candan qaldı bir qurumu� sur�t. Sanki bir sur�td�n b�z�nmi� divar, Ruh uçmu�, yalnız bir quru c�s�d var. �ranı, Daranı yen�n �sk�nd�r M�clisd� �am kimi oldu cilv�g�r. D�y�rli k�sl�r� h�r gün yana�dı, H�r k�sin a�lınca bir söhb�t açdı. �gid F�rib�rzi tez d�v�t etdi, Çox hörm�t göst�rdi, m�h�bb�t etdi. "Ey qoca p�hl�van, - söyl�di ona, - Ba�ın kölg� salmı� öz aya�ına. Dünyada ill�rc� ömür sürdün s�n, Bix�b�r deyils�n dünya i�ind�n. Gördün ki, zülmdür Dara ayini, M�n kimi suçsuzla ba�lark�n kini. Dünyanın sirrini bilirk�n, neçin Daradan öyüdü s�n �sirg�din? G�nclik h�r ki�ini co�duran zaman Qocanın susması deyilmi nöqsan?" �ahın hidd�tini görüb dinl�y�n Ya�lı bir dil il� söz açdı bird�n. T�zimd�n belini �ydi kamant�k, Saralıb sif�ti lap z�f�rant�k. Sözl� silahlandı, yayı açaraq, Qutudan oxları bir bir saçaraq, Önc� �sk�nd�ri çox öydü bel�: "Qol-boyun olsun �ah öz dil�yil�! Dünyanın s�rv�ri olsun kamikar, Ömründ�n kam alsın uca ��hriyar! G�nc ba�ın sevincl� ucalsın h�r an, Ç�km�nin altında sürünsün dü�man. Bu qoca n�sih�t etdi n� q�d�r, O kinli q�lbin� etm�di �s�r. Ona çox göst�rdi i�ıqlı çıraq,

Page 111: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Bunlar da verm�di bir fayda ancaq. Tacü taxt verdiyi zaman �sk�nd�r T�dbirsiz bir Dara n� ed� bil�r? Bir ba�ı ucaltmaq ist�rs� dövran K�m�nd� dü��c�k boyun ucaldan. Bir qoca e���kd�n yıxıldı hindd�, Öl�nin o�luysa varlandı Çind�. Sel g�lib bir arxı pozarsa �g�r, Su axıb ba�qa bir çaya tökül�r. S�n� x�zin�l�r ver�rk�n dövran �ncim� dü�m�nin yoxsullu�undan. Azad� bir �ahsan, h�l� g�nc ik�n Çal�ını, q�d�hi buraxma �ld�n. �st�y� g�nclikl� mümkündür çatmaq, Qocalıq g�ldimi, axtar bir bucaq. Qocalıq ça�ında ç�rxin inadı C�m�id�, Zöhhaka n�l�r qurmadı? Pad�aha qocalıq g�ldimi, bi��kk, P�r�sti� ed�nl�r üz dönd�r�c�k. �srarı duyandır, seç�r h�r zaman Yax�ını yamandan, dostu dü�mandan. Görünc� insanı tanıyandır bu, H�r k�sin q�lbin� çök�c�k qorxu. Yıxma�a birlikd� ed�rl�r t�dbir, Dey�rl�r m�nf��t ver�n deyildir. Al�t olmaq üçün ist�kl�rin� G�nc bir �ah qoyarlar onun yerin�. Onunçun Keyxosrov, h�m d� Keyqubad �ahlı�ı etm�di qocalıqda yad. �ahlı�ı ba�qa bir �aha t�rk etdi. �lbürzün yolunu tutaraq getdi. Yem�kd�n, içm�kd�n n��� aldılar. Z�h�rli qılıncı salim qaldılar". �ah gördü K�yandan yadigar olan Yax�ını, yamanı seçir h�r zaman. Yax�ını, yamanı seçir, ayıqdır, Döyü�d� sınanmı�, sözü açıqdır. �sk�nd�r bir daha sordu o pird�n: "Dü�m�ni döyü�d� n� �eydir yen�n? N� �eydir ordunu m�tin saxlayan? N� �eydir ordunu qorxuya salan?" Davada sınanmı� qoca namidar Dedi: "O p�hl�van olur b�xtiyar Ki, s�nt�k pad�ahın ordusundadır, S�ninl� özünü bir ordu sanır, Uca f�rmanınla bu z�if torpaq S�ninçin bir möhk�m q�l� quracaq. E�itdim bir keçmi� döyü�çüd�n m�n: Ür�k qüvv�tlidir can qüvv�tind�n. �ahım, ordu ç�km�k c�sar�t ist�r,

Page 112: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Heç aciz qalarmı igid hün�rv�r? Ordunu meydana ç�k�rk�n g�r�k Padi�ah ummasın ondan bir köm�k. M�tan�t s�nindir, köm�k tanrıdan, Bunlardır ordunu m�tin saxlayan. Dü�m�ni yen�rk�n unutma bunu: Ba�lama dü�m�nin qaçmaq yolunu.. Ümidin qırılsa, ür�kd�n çalı�, M�rdin qula�ını buran olmamı�. U�urlu zamanda z�f�r gözl�y�n Dü�m�n qorxusunu silsin könüld�n. Zal o�lu söyl�mi� m�rd F�ram�rz�: - Könlünü qırma, sal �lbürz� l�rz�. B�hm�n� söyl�mi� h�m �sf�ndiyar: - Q�lbini qırmayan bir ordu qırar. Çünki öz q�lbini qırmı�dı Dara. Qanını qorxaqlıq tökdü da�lara. Qorxulu ür�kl� meydana girdi, Lakin qorxusunu o gizl�dirdi. Q�lbin� bir i�ıq salmadı dövl�t, Oldu bu döyü�d� torpa�a qism�t." �sk�nd�r yenid�n soru�du ondan: "Ey ill�r ya�amı� qoca p�hl�van, E�itdim, Zal o�lu atın belind� T�k h�ml� ed�rmi� dava çölünd�. Özünü orduya vurdu�u zaman Qaçardı ordular qar�ı durmadan. S�b�b n�, k�skin bir qılıncdan bel� Qorxaraq bir ordu da�ılır çöl�?" Göz�lc� bir cavab verdi p�hl�van: "Söyl�rk�n dilimiz dön�r çox zaman, Do�rudur, Rüst�min qurdu�u t�dbir �n igid �rl�ri d�nl�rdi bir-bir, Ba�çılar dü�ünc� qara torpa�a Ordu da qorxaraq ba�lar qaçma�a. Kim ki t�kba�ına bir ordu yen�r. Bel� bir t�dbirl� qazanar z�f�r. Do�rusu inanmaz buna bir insan, Böyük ordu qaçsın t�k bir atlıdan." �sk�nd�r yen� d� soru�du ondan: "Bu sirri aç m�n�, qoca p�hl�van, Neçin F�ram�rzi öldürdü B�hm�n? Qanına boyadı o m�rdi n�d�n? Etm�sin dey� bu oca�a z�r�r, N�sih�t verm�di neçin möbidl�r?" Bel� cavab verdi sınaqlı ki�i: "B�hm�n �jdahat�k gördü bu i�i. Azdırdı yolundan f�l�k B�hm�ni, �jdahanın a�zı oldu v�t�ni.

Page 113: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

A�aca baltanı vurdu p�hl�van. Ayrıldı tacından, qızıl taxtından. Aya�ı batmı�dı bu q�d�r qana. S�ad�t gülm�zdi bel� insana". Nec� ki, kül�kd�n bir yarpaq titr�r, Bu sözd�n titr�di, �sdi �sk�nd�r. "Bu körpü asanca keçilm�z" dedi. Daranın qanından d�h��t� g�ldi. Gövh�r x�zn�sind�n qoca p�hl�van �st�di b�ndl�ri açsın durmadan. Anlatsın dünyanın bu gedi�ind�n. Cahangir� layiq h�r bir i�ind�n. Pad�ahı bir q�d�r öydükd�n sonra, P�hl�van �rz etdi o tacidara: "Bu dünyanın mülkü b�nz�r bir ba�a, �lini b�rk vurma kövr�k buda�a. Bu t�z� tarixd�n köhn�y� q�d�r Kim qalmı�dır versin do�ru bir x�b�r? Hanı Rüst�mi-Zal, Simür� il� Sam, Firiduni-F�rh�ng, o C�m�id v� cam? Yer yedi, keçm�di çox zaman bel�, Yem�kd�n qarnı, bax, doymamı� h�l�. Köçdül�r, bu növb�t yet�c�k biz�, Z�ncirt�k ba�lıyıq bir-birimiz�. Dörd ta� altında be� növb�t n� g�r�k? �e�d�rsiz olurmu bu doqquz f�l�k? Bu dünya s�nindir, ol ona dayaq, Dü�m�nl�r yatark�n oyaq ol, oyaq! Ba�ını qorxusuz dünyadan qoru, Ç�kin o k�sd�n ki, bilm�yir qorxu, Uzaq ol bir yol ki, ziyan g�tirir, Bula�ıq bir yola güman g�tirir. Dil�kçin kim köyn�k geys� t�rsin�, Duayla avanda çevir�r yen�. S�ni d� t�rs olan h�r �yri yoldan, Dua et, düz yola qaytarsın y�zdan. Q�lbini çalmasın bu mal, bu dövl�t, Azı bir zill�tdir, çoxu f�lak�t. A�ıllı kims� yol göst�rmi� sana, Malını b�nz�tmi� candakı qana. Z�iflik çoxalar qan olanda az, Qan çox olan zaman tutular bo�az. H�r yerd� ki, dövl�t, s�rv�t artmı�dır, Üstünd� qara bir ilan yatmı�dır. B�z�kli göyl�rin ta�ına bax s�n, Sütunları bo�dur vardan, dövl�td�n. Bir ta�ın altında ya�ayıb, anla, Cüft olmaq g�r�kmi qara ilanla? Bihud� b�ndl�ri qır q�lbd�n, yet�r, Sit�mkar deyils�n, �dal�t göst�r.

Page 114: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Daranın zülmünü g�l sil zehnind�n, Çünki o Daraydı, s�n �sk�nd�rs�n. Bax, n� m�hsul verdi Daraya cahan, El� etm�, s�n d� gör�rs�n ondan. N� etdi ki, s�n� ram oldu cahan, Taleyin ondadır, ayrılma ondan!" Qocanın sözünd�n �ah çiç�kl�ndi, "U�urlu bir faldır" dey� ��nl�ndi. Qocanın sözünü saydı bir xidm�t, Ona ba�ı�ladı çox böyük s�rv�t. �ran ba�çıları xidm�td� durdu, Onun da�larıyla t�r�zi qurdu. Uzaqdan g�l�nl�r ��n d�rgahına. �ahan� m�clis� etdil�r s�na. Bu d�rgahda �g�r söndü bir çıraq, Yerind� bir gün�� do�du �n parlaq. Gün g�ldi, bir gec� getdis� bizd�n, Bir çiç�k soldusa, güldü bir gül��n. Birisi arpaca qızıl itirdi, Arark�n x�zin� �l� g�tirdi. Geni� bir q�lb il� d�niz �övk�tli Hamıya göründü çox m�rh�m�tli. Pad�ahı görünc� r�iyy�tp�rv�r, Daranın zülmünd�n n� dem�dil�r. �stid�, soyuqda Dara dövründ� Bir a� gün görm�di kims� ömründ�. Birliyi ölk�d�n el� ayırdı, "�t d� yiy�sini tanımayırdı". Yax�ılar q�lbind� do�du qorxu, kin, Kims� öz canından olmadı �min. Zülümd�n qurtaran dedi h�r yanda: "Mürüvv�t rumlarda, m�rdlik Yunanda". Bu q�d�r ordunun içind� ancaq �ki s�rk�rd�y� �ah inanaraq, Zalım olanlara verdi güc, qüvv�t, N�hay�t, qolunu qırdı t�bi�t. Böyüklük verdi kim kiçiks� ona, Özü d� büründü alçaq bir dona. Padi�ah sayılmaz el� bir kims� Tanrının xalqına �ziyy�t vers�. F�lak�t verir h�r d�y�rli ��xs�, Böyüklük, riyas�t verir nak�s�. Alçaqlıq bec�r�n �ahmı sayılır? Alçaqlıq ba�qadır, �ahlıq ba�qadır. Ölk�d� qalmadı b�x�i�. s�xav�t, ��h�rl�r bir gün d� olmadı rah�t. X�zin� qıflından asıldı ism�t, Yaralar q�lbi kin, zülüm, �dav�t Ölk�d� t�rk oldu s�n�t, s�n�tkar. Heyhat, bundan böyük f�lak�tmi var?

Page 115: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

S�n�tkar �l ç�kmi� öz s�n�tind�n, Ba�qa bir s�n�t� yapı�mı� c�br�n. P�hl�vanlıq ed�r çöld�n g�l�nl�r, Çöld� �ahzad�l�r qarovul ç�k�r. �kinçi �l qatmı� ordu i�in� �sk�rl�r ba�lamı� �kin-biçin�. H�r k�s s�n�tind� olmasa azad, Dünya bu gedi�l� olurmu abad? Çünki bundan �vv�l yatmı�dı Dara, Dünyanın ulduzu geymi�di qara. Bu gün �n b�xtiyar pad�ahımız var, Bu zülüm n� q�d�r, n� q�d�r ya�ar? Bu sözd�n h�y�can aldı tacidar, Xalqa bel� x�b�r verdi carçılar: "S�n�tkar getm�s� öz s�n�tin�, Yax�ı i� görs� d� suçludur yen�. �kinçi öküzd�n köm�k ist�s�n, Tarladan, kotandan dil�k ist�sin. Ordu i�l�rin� qayıtsın �sk�r, ��h�r i�l�rin� getm�li ��h�r. Yalnız öz i�in� getsin h�r ki�i. B�rk tutsun �vv�ld�n bildiyi i�i." Ça�ırdı h�r s�n�t atan ki�ini, Tap�ırdı onlara köhn� i�ini. H�r k�sin i�ini çıxardı üz�, Bir dünya parlatdı, g�lm�sin göz�! Qurtardı dünyanı x�rab�likd�n, Dövründ� bu dünya oldu bir gül��n, Onun hökmü il� dövr etdi cahan, Dünyanı saxlayar a�ıllı insan. �SK�ND�R�N �RAN AT��K�D�L�R�N� DA�ITMASI N���d�n, bu co��un ��nlikd�n, saqi, Dur, ��rb�t hazırla a�iqsaya�ı! Füsunlu ��rb�ti susuza ver s�n, Susuzlar dön�rmi meyd�n, ��rb�td�n? �ahan� m�clisd�, ey sınaqlı pir, Odda yandırma�a üz�rlik g�tir! B�d n�z�rl�r baxır, i�l� m���ulam, Yaman gözl�rd�n d� yaman qorxuram. Könlüm üz�rlikt�k yanarsa �g�r, Üstüm� dü��rmi, söyl�, b�d n�z�r? Yolk�s�n qorxusu H�dd�n ziyada, Xo�b�xtdir bilm�y�n bunu dünyada. Bu nec� h�yatdır, h�r yanı qorxu,

Page 116: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

H�r t�r�f f�lak�t, h�r t�r�f cadu. Ayaq bu pill�d�n uzaq qoyulsun, Bu qanlı qazana qapaq qoyulsun. Köhn� dastanları r�vay�t ed�n Bel� n�ql el�yir uzaq keçmi�d�n: Diniyl� at��� çökünc� dehqan, H�m at�� söndü, h�m ona inanan. �rana �mr etdi böyük �sk�nd�r: At��p�r�stlikd�n etsinl�r h�z�r, Üz çevirsinl�r qoy köhn� ayin�, P�r�sti� etsinl�r Xosrov dinin�. Mu�ların paltarı oda qalansın, Bu at��k�d�l�r at��d� yansın. �randa ad�tdir keçmi�d�n b�ri: At��k�d� idi aliml�r yeri. Orda saxlanardı s�rv�t, x�zin�, Dü�m�sin ba�qa bir ��xsin �lin�. H�r sonsuz varlı da, "savabdır" dey�, Malını qoyardı at��k�d�y�. Ölk�l�r dü�mü�k�n d�rmansız d�rd�, Bir x�zin� idi h�r at��k�d�. Onları kökünd�n yıxdı �sk�nd�r. X�zin� axıtdı bir d�niz q�d�r. H�r at��k�d�nin keçs� yanından, Yıxaraq x�zin� yı�ırdı ondan. Mu�larda bel� bir azar da vardı, H�r ilin ba�ında bir qız alardı Novruz il� S�dd� bayramlarında Ayinl�r yenid�n olurdu b�rpa. �r üzü görm�mi� g�linl�r, qızlar Evind�n sevincl� di�arı çıxar. �ll�r al xınalı, üzl�r b�z�kli H�r yandan g�lirdi co��un ür�kli. Önünd� al ��rab h�r üzü lal� Mu�larla üz-üz� vurar piyal�. At��d�n, möbidin �fsunlarından, Tüstüd�n don gey�r uca asiman. ��l�ri key�, i�r�t, �ux dilb�r idi, Ölk� ba�dan-ba�a �fsunk�r idi. Sehird�n ba�qa bir çıraq yandırmaz, �fsan�d�n ba�qa bir bilik qanmaz. H�r bir qıvrım saçlı, g�li�i göz�l Ayaq yer� döy�r, �appıldadar �l. �lind� s�rv kimi güld�n bir d�st�, S�rvi d� b�nz�rdi çiç�kp�r�st�. H�r il qızlar bu gün axır h�r yandan, Verirl�r bu geni� i�r�t� meydan. H�r k�s ayrı-ayrı m�clis qururdu, H�r m�clis olurdu yüz fitn� yurdu.

Page 117: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Sözünd� çox möhk�m durdu �sk�nd�r, Dünyadan silindi bel� fitn�l�r. Birc� padi�ahdan taxt alır �övk�t, Çox olsa pozulur möhk�m bir dövl�t. Yüz �ah olmaqdansa xo�dur bir n�f�r, Ya�ı� çox ya�arsa ziyanlıq ver�r. A�ıllı �sk�nd�r vermi�di f�rman: Mu�ların ayini qalxsın ortadan. �sm�tli, örtülü h�r g�lin, h�r qız Üzünü �rin� göst�rsin yalnız. Fitn�ni, hiyl�ni qovdu h�r yerd�n, Mu�ları da�ıtdı meyxan�l�rd�n. Dünyadan sildi h�r bulanıq dini, Saxladı �n do�ru dini-ayini. �randa �mriyl� söndü h�r yerd� H�m köhn� z�rdü�tlük, h�m at��k�d�. Dövl�tli m�cuslar "ad�tdir" dey�, X�zin� verm�di at��k�d�y�. Üzü nur çiç�yi, h�r nazlı göz�l At�� gül��nind�n artıq ç�kdi �l. At�� ayinini qaldırınca �ah, H�r at��p�r�std�n göy� çıxdı ah. �sk�nd�r �mr etdi: - Bu ölk� - torpaq Tanrıya p�r�sti� eyl�sin ancaq. Sı�ınsın hamısı ulu tanrıya, Çevirsin arxa bu gün���, aya. El� ki, �ranı ovcunda gördü, O geni� meydanda atını sürdü. Z�f�rl� qol-boyun oldu tacidar, N� göz�l söyl�mi� inc� s�n�tkar: S�n yeni bir qanun hökmünc� m�nd�n Ba�qa r�mz e�itm�k arizu ets�n, Qula�ından çıxar köhn� pambı�ı, Aç yeni quma�la dolu sandı�ı. A�ıllı k�sl�rd�n bils�n n� q�d�r Bu yolda e�itdim d�y�rli sözl�r. �lim� h�r çe�id tarix topladım, Gözümd�n h�rfi d� m�n buraxmadım. H�r yırtıq v�r�qd�n toz sil�-sil�, O da�nıq x�zn�ni topladım bel�. Bu gizli �srarlı kimiyal�rd�n Yaratdım �n inc�, göz�l bir m�xz�n. O farsca söyl�y�n bilikli qoca Bel� n�ql el�yir tarix boyunca: - Daranın taxtını alınca �l� Musild�n t�rp�ndi öz ordusiyl�. Zöhr�t�k Babild�n parladı önc�, Haruti k�sl�ri t�mizl�yinc�, �mr etdi möbidl�r yandıran odu Durmadan hün�rl� söndürsün ordu.

Page 118: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Z�ndin �fsunları atılsın suya, Alınsın yaxud bir d�ft�rxanaya. �brahim dinini do�ru yol bildi, At�� tüstüsünü dill�rd�n sildi. Aqill�r m�sl�h�t gördül�r ona: Oradan t�rp�nsin Az�rbaycana. G�lirk�n h�r yerd� ki, at�� gördü, Z�ndi m�hv eyl�di, odu söndürdü. O yerd� ki, alov çıxırdı da�dan, M�cuslar deyirdi "Özünd�n yanan." Yüzl�rl� xidm�tçi taxmı� z�r, ziv�r. P�r�sti� etm�y� ba�lamı� k�m�r. �mr etdi, o köhn� at��l�r sönsün, Bir anda kömür� v� kül� dönsün. Hirbüdün oduna soyuq su tökdü, Çox hirbüd belini ikiqat bükdü. El� ki, o yerd� at��l�r söndü, �sfahana t�r�f �sk�nd�r döndü. O göz�l, ruh ver�n abad ��h�rd�, Ür�yi sevincl�r saçan o yerd� �sk�nd�r oldu bir çiç�kli gül��n, Dü�dü kam ardına ür�yi çox ��n. Orda bir saray var inc� naxı�lı, Bahar ba�çasından nazlı baxı�lı, M�cuslar r�smiyl� Z�rdü�t ayini Ora toplamı�dı bir çox g�lini. H�r göz� bir af�t, h�r q�lb� dü�m�n, �nsan heyran qalır onu gör�rk�n. O cadunun adı Az�r Humayun, Sam n�slind�n idi n�s�bi onun. Bir �fsun edinc� o göz�l af�t Ür�kd�n s�br alır, b�d�nd�n taq�t. Harutt�k Zöhr�nin canını alar, Yüzl�rc� Harutun q�lbini ovlar. �sk�nd�r �mr etdi t�xir etm�m�k, Bu ev d� kökünd�n da�ılsın g�r�k. Cadu qız sür �tl� qalxdı yerind�n, Qurdu bir �jdaha öz peyk�rind�n. Odlu �jdahanı yaxından gör�n Qorudu özünü yanan at��d�n. Qorxudan yıxılıb duran kims�l�r Çaparaq, pad�aha verdil�r x�b�r: "At��d� qorxunc bir �jdaha vardır, Fi��ngt�k a�zından at�� savırır. H�r igid keçirs� onun yanından, Öldürür ya udur, verm�yir aman." Bu gizlin sirrid�n �ah fikr� daldı, V�zird�n bel� bir m�sl�h�t aldı: - Bu gizli �srarı B�linas bilir, Tilsim� tanı�dır, tök�r bir t�dbir.

Page 119: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

B�linası tapdı, sordu �sk�nd�r: "Bu cadu n� il� �slin� dön�r?" Dedi: "�jdahanı, böyük tacidar, Yalnız bir �fsunçu ed�r a�ikar. Bu sirri açma�a olsa buyru�un Ba�ını k�m�nd� salaram onun". Dedi: "Hiyl�g�rdir bu q�lbi qara. Mümküns�, durma, et bu i�� çara." B�linas getdi tez at��k�d�y�, Gördü bir �jdaha ba� ç�kmi� göy�. �jdaha görünc� g�lir B�linas, Bildi ki, �ü��ni qıracaq almas. Min oyun çıxardı o sahir cadu, Yüz insan aldadan Hiyl�l�r qurdu. Onların t�siri olmadı, yen� Çar�siz qayıtdı köhn� sehrin�. Cadunun �fsunu etm�s� �s�r, �fsunçu yen� öz sehrin� dön�r. B�linas hün�rl�r göst�rdi o gün, Cadunun sehrini ba�ladı bütün. �nsana taleyi güldüyü zaman Cadug�r d� yaxa qurtarmaz ondan. Atdı �jdahanın üstün� "�sdab" Su önünd� at�� g�tir�rmi tab? Ba�ladı qolunu bir hiyl� il�, Ba�a çıxdı qızın qurdu�u hiyl�. Qız gördü B�linas hün�rl�r saçdı, Cadu hiyl�sind�n düyümü açdı. Torpa�a dü��r�k qopardı f��an. Pad�ahın �dlind�n dil�di aman. B�linas görünc� o ay üzünü, Bir sevda xülyası tutdu gözünü. Göz�l cadug�r� o verdi aman, Xilas etdi onu ovsunçulardan. �mr el�di, d�rhal od yandırdılar, At��k�d� yandı - oldu tarü mar. O p�ri üzlünü götürdü �aha, Dedi: "Bax, bu aydır qara �jdaha. A�ıllı qadınlar bilikl�r qurmu�, Çarxın qula�ını �fsunla burmu�. Quyunu çıxarır yerin t�kind�n, Ayı yer� salar öz f�l�yind�n. Züh�lin üzünd�n qaranı atar, H�r qara telind�n ç�k�r bir hasar. Sevimli göz�ldir, yox ona b�d�l, P�ri d� do�mamı� bel� bir göz�l. Mü�k il� saçının ucunu burmu�, Gün��in boynunu k�m�nd� vurmu�. S�nin taleyinl� k�sdim yolunu, Ayırdım �öhr�td�n, hörm�td�n onu.

Page 120: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Qız qaldı çar�siz, dil�di aman, M�ni, padi�ahım, ayırma bundan. �aha xo� g�lirs� bu göy�rçinim, Olsun h�m xanımım, h�m bacım m�nim." Sevimli üzünü gördü �sk�nd�r, B�z�kli bir aydır, o p�ri dilb�r. Söyl�di: "Bu s�nin haqqındır, yalnız S�nin q�d�hind�n mey içsin bu qız. Sevs�n d� r�ngin� aldanma �lb�t, Onun hiyl�sind�n el�m� q�fl�t. K�hr�ba olsa da �qr�b quyru�u, Yen� d� �qr�bdir, z�h�rlidir bu." B�linas t���kkür ed�r�k ona, Üzünü sürt�r�k yolun tozuna, "Qadınımdır" dey�, evin� aldı. O göz�l çoxunun q�lbini çaldı. O qızdan çox cadu öyr�nmi�di bu, Onunçun deyildi "B�linas-cadu". �fsunçu, mün�ccim, kim olursan ol, Ölüm� ba�laya bil�rs�nmi yol? �SK�ND�R�N �SFAHANDA DARANIN QIZI RÖV��N�Y� ALMASI O c�nn�t suyundan, ey saqi, tez dur, At��l� yo�rulmu� q�d�hi doldur! �limi çıxarma o sudan, oddan, O su v� at��l� m�n�m islanan. Boranlı qı�larda odur b�xtiyar. Qar�ıda manqalı, qu�u, meyi var, El� bir nar m�m� keçir� �l�, Ba�çada narlara salır v�lv�l�. Bahara çatınca nar fidanından Nar suyu axtarar, nar alar ondan. Bir zaman d�rind�n n�z�r salınca, Gör�r h�r budaqda gülür yüz qonça. C�nn�td�n bir gu�� k�silmi� cahan, N���l�r, sevincl�r saçmada h�r yan. �lind� göz�lin saçları yen� Sallana-sallana çıxar ç�m�n�. ��k�r çe�m�sini çiç�kl� b�z�r, Dünyada bir zaman �adlıqla g�z�r. �ahlar d�ft�rini yazan ustalar Tarix be�iyini bel� yır�alar: �sfahan ��hrind� sakin oldu �ah, Ba�ından göyl�r� ucaldı külah.

Page 121: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�ki gün n���y� daldı �sk�nd�r, Dara mi�kusundan tutunca x�b�r. K�yan ayiniyl� x�l�tl�r saçdı, Düz yeddi x�zin� a�zını açdı. Rumun, Misrin, Çinin quma�larından D�y�rli zin�tl�r yı�dı hökmüran. �ahlara yara�an d�y�rli paltar Vücudu t�z�l�r, ür�yi ox�ar. Z�r il� i�l�nmi� quma�lar, x�zl�r Gey�n� istilik, m�h�bb�t ver�r. Çox boyun ba�ları - xalis gövh�rd�n, Bundan ba�qa h�dsiz z�rd�n, ziv�rd�n, Möhrü açılmamı� mü�k il� �nb�r, �n inc� d�rid�n n�fis geyiml�r, - �ahın mi�kusuna gönd�rdi d�rhal, Mat�m paltarları dönüb oldu al. Firuz�ni m�rcani r�ngin� saldı, Mat�m laciv�rdi qızıl r�ng aldı. Vurdu qara da�a qızıldan ziv�r, M�h�kd� qızılı sınamaq ist�r. Dara ��bistanı mat�mi atdı. B�növ�� yerin� al gül yaratdı. O ba�a n���li yara�ıq verdi, Sevimli çöhr�y� bir i�ıq verdi. Üç, dörd gün s�br il� oldu çox d�msaz, O bahar qönç�si açılsın bir az. G�linl�r b�z�y� alı�ıb dursun. Ba�ına �n inc� b�z�kl�r vursun. Sevgini ür�kd�n alsın dima�a. Üzünü çevirsin i�ıq - çıra�a. Bildi ki, mat�md�n qalmamı�dır iz, Yengini mat�md�n el�di t�miz. A�ıllı v�zir� dedi: "Durma, get, Addımı, dilini, bacar, geni� et! Mi�kuya ged�r�k m�nd�n ver x�b�r, G�lmi� bir i� üçün bura �sk�nd�r. O Dara n�s�bli, ayüzlünü m�n Görm�kl� �adlanım, q�lbim olsun ��n. �ux ��bistanına ç�k�r�m hasar. �mriml� ucalar k�nizl�r, qızlar. Qızıldan �ahan� bir t�xti-r�van, B�z�yi firuz�, inci v� m�rcan, Götür o naz�nin mü�kin dilb�r�. Göy xuraman olub ensin yerl�r�. Yel qanadlı atlar, z�rni�an y�h�r Apar, minsin onu q�lb�n sev�nl�r". Bilici v�zir� �aH verdi t�dbir, O �mri yerin� yetirdi v�zir. Daranın xüsusi evin� getdi, Evd� olanlarla xo� r�ftar etdi.

Page 122: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Dara sarayına getdiyi zaman Sanki bulaq axır c�nn�t ba�ından. Huriyl� dopdolu bir c�nn�t gördü, Aldandı, aldadan yüz af�t gördü. Alma üzlü qızla oynayar, gül�r. Sanki alma il� oynar bir n�f�r. Pad�ahdan önc� bir salam söyl�di. Ya�ınan k�sl�r� p�yam söyl�di: "�ahan� mü�kuya �ahdan nur axsın. Ortadan ikilik büsbütün qalxsın. Bir x�ta i�l�di az�ın zamana, Uzatdı �lini bu xanimana. Ortada böyük bir itki var, b�lli, Bu i�d� olmamı� pad�ahın �li. N�hay�t, m�nd� bir bel� arzu var Ki, ümidsiz ondan olsun ümidvar. Bu evd� xo�b�xtlik quracaqdır �ah, Öz böyüklüyünd� duracaqdır �ah. Daranın f�rmanı öz z�kasil�, G�libdir qohumluq t�m�nnasil�. �övk�tli pad�ahın ist�yi budur: �sm�t p�rd�sind� parlayan o nur Olsun ��hriyarın i�ıq ülk�ri, Tacının Röv��n�k olsun gövh�ri. Gözl�ri nurlansın bu i�ıq üzd�n, Kö�künü bu güld�n etsin bir gül��n. Bu i�� Darayla ba�lamı� peyman, Ay üçün gönd�rmi� bir t�xti-r�van. Yalnız bu m�qs�dl� uca tacidar At çapmı�, bu yerd� tutmu�dur q�rar. Bir qıfıl vurmu� h�r söyl�y�n dil�, �ah özü g�lmi�dir bu m�qs�d il�. Mindirin taxta o p�ri peyk�ri, ��i tez bitirin, durmayın geri!" Elçiy� t�rcüman bel� söyl�di: "�ahın kölg�sind� ya�a �b�di! Bu ev� uca �ah n�slind�n yarar, Yel il� g�l�ni yel d� sovurar. Qızıldan yazılsın g�r�k bu sözl�r: "Çarvadar �k�ni d�v�çi biç�r." Taxtının gu��si bir tacdır biz�, Taxtının aya�ı meracdır biz�. K�nizt�k alsa da, alsın, biz n�yik, Qadın ed�c�ks�, etsin, b�nd�yik. �mrind�n boynunu qaçıran kimdir? H�r �mri bir qızıl açar kimidir. Bu i�i ed�rs� uca tacidar, Röv��n�k ba�ını göy� ucaldar. Pad�aha varma�a q�lbimizdir ��n, Dünyaya g�lmi�ik �ahlar n�slind�n.

Page 123: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

H�r zaman ist�s� böyük ��hriyar, Birl��m�k ist�yi tutunca q�rar, Ayini yerin� yetirib daha, �adlıqla g�l�rik uca d�rgaha." Saraya döndü bu x�b�rl� v�zir, Q�rarı pad�aha anlatdı bir-bir. �ahın sevincind�n parladı üzü, �nsanı ovlarmı� insanın sözü. H�r cavab qulaqda qoparsa qubar, Dinl�y�n ür�kd� k�d�r do�urar. Taleyi ona yar olan zamanda, Baxı�lar vüsala dolan zamanda Atalar r�smiyl� uca tacidar Eyl�di özün� Röv��n�yi yar. K�yan r�smin� d� riay�t etdi, Ür�kd�n çox hörm�t, m�h�bb�t etdi, ��nl�nsin dey� bu ömrünün ba�ı K�bin� yazıldı �ran torpa�ı. �mr etdi: çirm�nsin i� bacaranlar. B�z�nsin, düz�nsin h�r küç�, bazar Rum il� Xar�zmin ip�kl�riyl�, Ölk�l�r b�z�nsin b�z�kl�riyl�. Pad�ahın ist�yi kimi �sfahan �p�kl�, gövh�rl� b�z�ndi �lvan. Qapılar, bacalar, damlar, küç�l�r Göz�l xalçalardan aldılar ziv�r. Bayraqlar dik�ldi uca göyl�r�, Bu dünya aldı bir ba�qa m�nz�r�. H�r küç� ba�ında çadır quruldu, ��l�rin gedi�i ba�qa tövr oldu. H�r çarsu ba�ında mütrübl�r oynar, Oturmu� xan�nd�, çal�ı çalanlar. Çal�ıdan h�rar�t g�linc� uca, Dü�m�ni ud kimi salırdı oda. Zind�rud n�hrind�n Xuzan� q�d�r Çal�ının s�sind�n canlandı yerl�r. ��rab bir çay kimi axıb gedirdi, Mami�an doda�ı onu di�l�rdi. �sfahan güll�ri �tir saçırdı, T�razın mü�ki d� a�ız açırdı. Toya al çiç�kl�r s�pirdi ��f�q, ��k�rd�n ay, gün�� doldurmu� t�b�q. Sanki bir saraydır tikmi� ��k�rd�n, Bir günb�d ucaltmı� al çiç�kl�rd�n. D�bd�b�, �övk�td�n co�mu�du h�r yan, �trafa can verir çalan, oxuyan. Qaraltı inc� bir quma� geyinc� Mü�k il�, ay il� b�z�ndi gec�. Göyd� ay parlaq bir s�d�f� b�nz�r, K�rx �ttarı ona s�p�rdi �nb�r.

Page 124: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

O mü�kin saçlı ay �aha �rma�an Q�nd, badam düz�ltdi gözd�n, dodaqdan. Onları gönd�rdi �ah mi�kusuna, Layiqdir mü�k il� mah mi�kusuna. Al gün�� o s�h�r ��f�q sök�rk�n Çıxdı bir g�lint�k inc� ip�kd�n. Çırpındı �ah q�lbi g�lin e�qiyl�, Sanki rus z�ngidir salmı� v�lv�l�. Çal�ıdan, ��rabdan qurdu bir i�r�t, Utandı, qibt�d�n t�r tökdü c�nn�t. Dostlarla iç�rk�n artır f�r�hi, ��rabdan dönürdü ba�ı, q�d�hi. O q�d�r x�zin� b�x� etdi o gün, Yer onu ç�km�kd�n olurdu dü�gün. Gec� al gün��d�n düyümü d�ldi, ��f�qin �lin� bir �qiq g�ldi. Onu da uddu Bus�haq firuz�, Bus�haqlara bax, ili�di söz�. Vüsala yeti�m�k üçün �sk�nd�r O mü�kin mi�kuya gönd�rdi x�b�r, Röv��n�k olsun bir i�ıqlı çıraq, G�lsin, q�d�mind�n zin�t alsın ba�. Dedi Röv��n�y� sevimli ana: "Gedirs�n �sk�nd�r �ahın yanına. Qiym�tli yaqutsan �sk�nd�r üçün, Bir inci gövh�rl� birl��sin bu gün. Bu dövl�t �qdin� bir arxa ver�k, Yen� d� ölk�d� pad�ahlıq sür�k. �mrind�n yaramaz boyun qaçırmaq, S�n� bu Rum �ahı layiqdir ancaq. Saçından xidm�t� ba�larsan k�m�r, Taleyi s�n� d� s�ad�t ver�r. Ondan ba�qa h�r k�s adını ç�k�r. Saçınt�k ba�ları k�m�r� d�y�r. Qula�ında qızıl halqa da�ısan, Qapı halqasıdır onsuz bu halqan. R�ftar et ki, odur bu günd� Dara, Darat�k biziml� ed�r müdara". Ananı dinl�rk�n o sevimli qız H�yadan t�r tökdü, ba� �ydi yalnız. Saraya h�r�k�t �zmiyl� durdu, Ay kimi qızıldan taxta oturdu. Aldılar pad�aha m�xsus g�rd�y�, H�r t�r�f sarıldı ip�k p�rd�y�. �sk�nd�r s�xav�t �lini açdı, M�clisin gözün� bir heyr�t saçdı. �ahdan h�dy� aldı xidm�tçi, day�, Qızıldan gövh�rd�n verdi h�diyy�. Yabançı k�sl�rd�n bo�aldı saray, Bir yer� toplandı gün�� il� ay.

Page 125: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Mehriban anası g�ldi ir�li, D�niz� tap�ırdı inc� gövh�ri: "O uca pad�ahlar n�slind�n ni�an Yalnız bu boy atmı� s�rvdir qalan. M�n ona demir�m qiym�tli gövh�r, Ya da ki, �rin� adlı-sanlı �r. Atasız qalmı�dır, d�rd� salınmı�, Yetimdir, �lind�n mülkü alınmı�. �man�t tap�ırdım s�n� bir çiç�k, Bir s�n bil, bir �qlin, bir d� g�l�c�k". �ah q�bul ed�r�k yana�dı ona, Yolda�lıq tacını qoydu ba�ına. �üm�ada tay oldu b�z�kli süs�n, Sevimli bir s�rv� yurd oldu ç�m�n. O gövh�r l�lind�n uca �sk�nd�r Ba�ladı alma�a d�y�rli gövh�r. Gördü bir p�ridir sevimli dilb�r, P�r�sti� etm�d� ona p�ril�r. Canlı bir s�rv idi, xurmadır barı, ��k�r� dadımlıq verir göftarı. Füsunkar gözl�ri k�skin, can alan, H�r d�rd� ��fadır, x�st�y� d�rman. Dirs�yi qısadır, saç, g�rd�n uzun, Doda�ı ��k�rdir, xalı da uy�un. Ç�n�si sad�dir, sallanmı� buxaq, Qaynar gözl�rind� gülabdan bulaq. B�sl�nmi� qırmızı qanla ciy�rt�k, Sanki göz içind� parlayır b�b�k. Duz s�ps� sa�alar x�st� ür�kl�r, Doda�ı dünyaya saçar çiç�kl�r. H�r gül�n doda�ı ��k�r saçardı, Gülü�ü gülü�� bir yol açardı. Gözünd�n gül üz� gülablar axmı�, Beli inc� idi, sin�si qalxmı�. Qıvırcıq saçları mü�k� çalırdı, Gün�� çe�m�sin� kölg� salırdı. Çe�m�ni, kölg�ni görüb ��hriyar M�nzil� yeti�di, oldu b�xtiyar. V�falı gözl�ri xo� g�ldi ona, Ür�yi çırpındı, basdı ba�rına. Sıxıb qollarını boynuna saldı, Kam aldı, kamından kami-dil aldı. Röv��n�k i�ıqlı çıraqt�k yandı, Eyvanı c�nn�tt�k nura boyandı. "Cahanbanu" dey�, yeni ad taxdı, Bütün ixtiyarı ona buraxdı. Olduqca ayıqdı, dinc v� h�yalı, Söyl�nm�z sözl�rd�n a�zı qapalı. �ahlı�ın açarın ona tap�ırdı, Ba�ının tacını göy� qaldırdı.

Page 126: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Onu görm�s�ydi dözm�zdi bir an, Ayrılmazdı onun bir an yanından. O behi�t ölk�d� �ad bir ür�kl� Ya�adı c�nn�td�n g�l�n m�l�kl�. S�h�r çöhr�sind�n p�rd� atark�n H�b��� bac üçün da� ç�kdi Xüt�n. Getdikc� köpürür xoruzlu bardaq, "Nu� olsun, iç" deyir xoruz co�araq. O tovuz dodaqlı kuz� a�zından, Küpl�rd�n camlara tök�rdi al qan. O m�clis, o ��rab, o çal�ı, o ç�ng Dünyanın üzün� verdi ba�qa r�ng.. Yeddi ölk� �ahı K�yan r�smiyl� Yeddi çe�m� k�m�r ba�lamı� bel�. Gün��t�k taxtına oturdu s�h�r, F�l�k xidm�tin� ba�ladı k�m�r. Yenid�n bir içki m�clisi qurdu, Gör�nin ba�ından a�lı uçurdu. M�clis� düzüldü yararlı k�sl�r, H�r g�l�n yer tutdu hün�ri q�d�r. Mütrübl�r, çal�ılar saçardı f�r�h, Saqi ruh verirdi �lind� q�d�h. Co�duqca kamança v� sazın s�si, Çay kimi silirdi ba�qa h�v�si. �sk�nd�r yenid�n açdı x�zin�, Öz s�xav�tin� ba�ladı yen�. Çox h�diyy� aldı �ran �sg�ri, Ba�ını parlatdı öz �t�kl�ri. H�r k�s� payladı �ahan� x�l�t, Verdi bu dünyaya ba�qa bir zin�t. Uca bir gün��t�k ver�rk�n ziya Nurundan çox fayda alırdı dünya. Gün�� x�zin�si daima axar, �im��k nuru is� bir k�r� çaxar. S�xav�tli olsun g�r�k cahandır, �ahlı�ın xisl�ti, bax, bel� ya�ar! �SK�ND�R�N �ST�XRD� TAXTA OTURMASI Mu�lar çıra�ını, saqi durmadan M�n� ver, q�lbimd�n qoparma f��an! Gözl�r� aydınlıq ver�r bu çıraq, Q�lbimin çıra�ı ondan alır ya�. Söyl�, ey söz, n�dir s�nin kimiyan? Kimdir bu sikk�n� kimiya vuran? S�nd�n ki alınır bu q�d�r b�z�k, H�l� �skilm�mi� bir h�rfin gerç�k. Evimd�n çıxdınsa, üz qoydun hara?

Page 127: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Qapımdan uza�dın hansı diyara? Bizd�n ba� ver�rk�n bizd�n uzaqsan. Naxı�lar vururk�n gözd�n uzaqsan. Q�lbimin i� evi f�rmanındadır. Dil xidm�tçi kimi divanındadır, Bilmir�m n� qu�san, göz�ls�n, ��ns�n, Bizd�n �n d�y�rli yadigar s�ns�n. Söz ki var, ucadır h�r bir ucadan. M�tahın qıtlı�a dü�m�sin bir an. D�y�rli bir m�tah olurmu k�sad? Olursa, h�s�dd�n do�ar bu f�sad. Ey sözün ustası, durma, söz g�tir, �erin büsatını yerin� yetir. Ad-sanla kim yatıb - onlardan söz aç, Heyr�t ed�nl�r� söyl�, �fsun saç. Keçmi�i n�ql ed�n ravil�r bel� �nc� bir dü�ünc�, do�ru r�y il� N�ql edir: El� ki, uca ��hriyar �sfahan ��hrind� oldu b�xtiyar, Firuz� f�l�yin s�ad�tind�n �sfahan ��hrind� etm�di m�sk�n. Tac qoymaq üçün o, �st�xr� köçdü, K�yum�rs, Keyqubad yerin� keçdi. Onunla böyüdü, b�z�ndi �ran, �gidl�r arxası b�rkidi ondan. Ba�çılar dedi: "E�q olsun, tacidar!" O böyük ba� il� ucaldı ba�lar. Töhf�l�r verdil�r taxtına layiq, Pad�ahın oyanan baxtına layiq. Nilin m�nb�ind�n ta K�ng� q�d�r, Çin d�nizl�rind�n ta Z�ng� q�d�r Elçil�r axı�dı x�rac verm�y�, Taxtına, tacına alqı�lar dey�. Taxtına basınca ayaq ��hriyar Söz x�zin�sind�n açdı tunc hasar: "E�q olsun, e�q olsun, ulu yaradan Xalqını yaratmı� haqqa inanan. Torpaqdan ba�ını bir m�n kiminin Ucaltdı, ulduzla etdi h�mni�in. �rana g�tirdi Rumdan ç�k�r�k, �mriyl� da�ları yum�altdı mumt�k. Ba�ımı o q�d�r ucaltdı zaman, Yüklü g�cav�mi da�ıyır dövran. Öyr�ndim o adil, ulu tanrıdan, �dal�t yolundan dönm�r�m bir an. Yoxsula, m�zluma olaram köm�k, Qaranlıq gec�y� parlayan �im��k. A�lımla dü�ünc�m olmu� m�n� yar, Bu dünya himay�m altında ya�ar. Do�ru bir yol il� bu gün getm�li,

Page 128: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Sabahkı günüms� b�llidir, b�lli. Qorxaram b�han� tapmaq gününd�n, P�hriz� çalı�dım varlı�ımla m�n. N� aciz qarınca, n� d� güclü fil �limd�n bir z�r�r görm�z, onu bil. Ovcumun içind� olsa da, yen� Dikm�r�m gözümü özg� mülkün�. Xalq m�n� vers� d� �ziyy�t, k�d�r, Qıymaram incisin m�nd�n bir n�f�r. K�nd ocaqlarından alıram x�rac, ��h�rd�n n� vergi ist�r�m, n� bac. �lim� keçs� bir x�zin�, s�rv�t, H�r k�s� ver�r�m, layiq bir qism�t. M�nd�n s�n�t alar h�r bir s�n�tkar. �lin� dövl�td�n ver�r�m açar. Qaldırram h�r kimin varsa hün�ri, Z�ncir� ç�k�r�m divan�l�ri. Dü�künl�r, dilsizl�r tapacaq aman, Qurtulmaz �limd�n bo� yeyib yatan. Vücudu sa�lamlar bunu bilm�li, S�n�td�n g�r�k bo� qalmasın �li. Görs�m ki, bir n�f�r ç�kir çox z�hm�t, Qazancı x�rcini öd�mir �lb�t, El� möhtaclara, söz verir�m m�n, Köm�klik ed�r�m öz x�zin�md�n. Din il�, a�ılla tutaram i�i, Yoluna qoyaram alı�-veri�i. Bir i�d� kims�d�n qorxum yox m�nim, Qorxanlar önünd� titr�r b�d�nim. D�yirman yemidir fayda verm�y�n, �fv� layiql�ri ba�ı�laram m�n. Dünyaya b�x�i�l� vurmu�am b�z�k, �laçıq kims�y� ed�r�m köm�k. �sk�nd�r kims�y� verm�z �ziyy�t, Zalımı q�hr ed�r, m�zluma hörm�t. H�r bir yax�ılı�a bu �ah yüz ver�r, Bir yamanlıq ed�n bir c�za gör�r. Kim günah i�l�s� c�zaya çatar, Pe�iman olursa, �dlim ba�ı�lar. �limd� m�hv olur ba�ı dik dü�m�n, Pe�iman olursa, ba�ı�laram m�n. M�n�m yax�ılı�ı önc� ba�layan, Yamanlıq ba�layan dü�mandır, dü�man. M�n �l�k kimiy�m, �l�r�m torpaq, D�y�rsiz qalı�ı ataram ancaq. Bir dolam, quyudan suyu ç�k�r�m, Bu ba�dan alıb o ba�a tök�r�m. Qılıncla h�r n� ki, keçirs�m �l�, Paylaram yen� d� qamçı ucuyla. Bu taxtın ba�ına keçm�k, haq bilir,

Page 129: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Dü�kün� �l tutmaq m�qs�dil�dir. Vücudum olmu� h�m bulud, h�m gün��, Bir �limd� su var, birind� at��. Önüm� da� çıxsa dön�r bir muma, �kini suvarram çıxsa qar�ıma. �rana m�n özüm g�lm�dim Rumdan, Bu mülk� gönd�rmi� böyük yaradan, Haqqı v� batili ayırd edim m�n, Alır ba�lı qıfıl açarı m�nd�n, Din da�ıyan ba�lar qalxsın �flak�, Dinsiz ba�ları da tullayam xak�. Ehtiyac adını qaldırdım artıq, El il� çıra�a verim barı�ıq. H�r evd� firi�t� do�urum divd�n, Bir bina ucaldım h�r uçuq evd�n. Harda �dal�tim olsa hökmüran, Qırqovul z�rr�c� qorxmaz t�rlandan. Sürüd� qoyuna qurd olar çoban, Marala, ceyrana toxunmaz aslan. Yamanı ed�r�m yax�ılıqla ram, Yax�ılar yamanlıq ets� qoymaram. H�r ba�ı göyl�r� qaldırsam, bir d� O ba�ı bir daha görm�zl�r yerd�. M�n� tay olandan qopardım ciy�r, Qoymadım da�ıtsın ba�qa v�h�il�r. Kims�ni yaxmadım gizlin z�h�rl�, A�kara ba�rını d�ldim x�nc�rl�. N� dünya üstünd� alovt�k axdım, N� d� ki, s�b�bsiz bir xırman yaxdım. Kims�nin q�lbini haqsız qırmaram, Qırsam da, varımdır �ld� mumiyam. Birinin gözünü a�rıtsam �g�r, �z �limd�n darı tökm�k d� g�l�r. Bu i�d� m�n� yar olsun yaradan, Bu yaman gözl�rd�n qorusun h�r an." Bunları söyl�rk�n bir-bir �sk�nd�r, Göyl�r� ucaldı dinl�y�n �ll�r. M�clisd� var idi adam h�r yandan, Birisi el�di �ahı imtahan, Natiqlik dü�künü, h�dsiz söyl�y�n, Divan� xisl�tli hikm�t öyr�d�n, Bir casus vardı, tez öpdü d�rgahı, Sınamaq ist�di �sk�nd�r �ahı: "�ahım, bir dinara ehtiyacım var, Vers�niz, dünyaya d�y�r bu dinar." Gül�r�k söyl�di ona �sk�nd�r: "�ahdan b�x�i� ist� rütb�si q�d�r." O casus söyl�di: "S�xav�tli �ah. Bir dinar verm�kd�n utansan h�rgah, Dünyanı ba�ı�la m�n� bir k�r�,

Page 130: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Qaldır bu ba�ımı uca göyl�r�." �ah dedi: "Ey �a�qın, bu d�f� yen� �st�yin müvafiq deyil ölçün�. Çox yersiz iki �ey ist�din m�nd�n, Biri m�nd�n kiçik, dig�rind�n s�n, H�r sözün xüsusi bir ölçüsü var, Ölçüsüz söyl�n�n söz qulaq yırtar. Bir söz ki, da�lara düyün vuracaq, Göz�l söz olsa da söyl�m�, burax." Pad�ahdan soru�du bir igid o�lan: "Xalq neçin alçaqda, s�n ucadasan? Deyirs�n hamı bir yolda�lıq, ancaq N�dir bu a�a�ı, yuxarı? Burax." Dedi: "M�n ba�çıyam, xalq is� ümm�t, Ba� yer� en�rs� pozular �övk�t. Otlara yara�ar ba�ını �ym�k, �nsanın ba�ıysa ucada g�r�k. Pad�ahın mövqeyi olmalı uca, Gör�nl�r nur alsın ondan doyunca." Ba�qa bir dilav�r dedi: "��hriyar, A�ıllı kims�y� b�z�k n� yarar? Q�lbind� var s�nin tanrı sif�ti, O palçıq vücuda vurma zin�ti." �ah dedi: "�ahan� d�bd�b�, �övk�t Gözl�r� b�x� ed�r yenilik, �lb�t. Onunçun edir�m özümü gül��n, Gözümüz nurlansın, ür�k olsun ��n. Görmürs�n, atlaz don geyinc� bahar, N� q�d�r zövq alır ondan ruzigar?" �nandı a�ıllı k�sl�r bu söz�, Qulaqdan asdılar yaqut, firuz�. Oldular yenid�n �aha s�naxan, Hamısı ür�kd�n ba�ladı peyman. Xalq onu s�birli görüb oldu ��n, �mrin� ba� �ydi hamı yer-yerd�n. C�m�idin r�smiyl� böyük �sk�nd�r Taxtının ba�ına keçdi bir s�h�r. Daima göründü xalqa mehriban. Böyükl�r r�smini tutdu h�r zaman. M�ktublar gönd�rdi h�r bir diyara, H�r hüdud b�yin�, h�r bir s�rdara. �dliyl� o bütün q�lb� girmi�di, Basqından h�r k�s� aman vermi�di. Dünyanı özün� etmi�di o, ram, Ram etm�k yolunda tutmadı aram. �SK�ND�R�N DARANIN QIZI RÖV��N�Y� RUMA GÖND�RM�S�

Page 131: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

O yaqut q�d�hi, saqi, birba�a M�n� ver, aya�ım toxunmu� da�a. Bir çar� arayım, da�lıqdır h�r yan, Yaqutt�k özümü qoruyum da�dan. F�l�k d�v�sini sür �tl� sürür, Ondandır ki, günd� bir oyun do�ur. Pe��si sülhdür, döyü�dür h�r an, Keçirir günd� bir r�ng x�yalından. Keçmi�i bir k�r� alsan n�z�r�, Gör�rs�n b�nz�mir bu günkül�r�. Tanrının verdiyi p�rv�ri�l�rl� H�r göz�l girmi�dir ba�qa bir ��kl�. Sanma biz yatarsaq yatar ruzigar, Bu ev heç bir zaman olmaz tarümar. Çoxları köçmü�dür köhn� dünyadan, Bu dünya yen� d� hamandır, haman. D�y�rli ki�il�r keçib getdil�r, Dostlar da onları t�qib etdil�r. Yoluna azuq� hazır et bir az, Dost olan dostundan gerid� qalmaz. N� q�d�r yolu pis gets� d�, bi��kk, Axura düz gedir h�r çolaq e���k. N�ql edir köhn�d�n tarix yazanlar: Olmamı� �ahların taxtı zülmkar. �sk�nd�r dünyanı tutdu�u zaman ��xsi ist�yin� uymadı bir an. Çalı�dı dünyanı islah etm�y�, Onunçun yetmi�di bu böyüklüy�. �ahlıqda bir örn�k al �sk�nd�ri, S�n d� gör �sk�nd�r gör�n i�l�ri. Bu dünya mülküyl� oldu b�xtiyar, Onun ist�yin� uydu ruzigar. H�b�� v� Xorasan, Qurdan da Çin�, Qol gücü görm�d�n keçdi �mrin�. Elçil�r, qasidl�r getdi h�r yana, Sikk�l�r vuruldu onun adına. Bir aslan ür�yi çarpark�n onda, Dünyanı tutmu�du qılınc altında. �rana inana bilm�di s�rdar, Rumlu öz yurdunda salamat ya�ar. Bir gec� uyaraq göyl�r baxtına, Do�ru bir m�sl�h�t verdi taxtına. V�ziri ça�ırdı, ona söz açdı, Bu gizli fikrini ortaya saçdı: "Madam ki, �lim� keçmi�dir �ran, Bu yerd� ba�lanıb qalmaqdır ziyan. Daima dolanır bu yeddi f�l�k, Dünya seyrin� var m�nd� d� ist�k. Görüm bu dünyada yeni n�l�r var,

Page 132: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Varmıdır m�nd�n d� güclü tacidar? ��ıqlı fikrimc� budur m�sl�h�t: Dünyanı g�zm�y� çıxark�n, �lb�t, X�zin�, dövl�ti Ruma gönd�rm�k, Oraya etimad ba�lamaq g�r�k. H�r i�d� lazımdır ayıqlıq, diqq�t, H�r kuz� çe�m�d�n çıxmaz s�lam�t. Taxtımın ba�ını tutar bir dü�m�n, Taxtımdan, tacımdan ayrılmaram m�n. Dünyanın ç�kilm�z b�laları var, Bu yolun qorxusu, c�faları var. Ruma dön, orada m�sk�n el�, qal, M�nim d� fikrim� uy�undur bu hal. Fitn�d�n o mülkü qoruyursan s�n, Çünki ay nayibdir i�ıq gün��d�n. Röv��n�k xatunu götür b�rab�r, Onunla ölk�nin i�i düz�l�r. Bir fikir do�unca gün�� a�ıla, H�r yax�ı-yamana bir ölçü saxla. Nayibs�n, i�i gör, dinl� �dl il�, M�ni yax�ılıqla g�tir s�n dil�. Onunçun b�y�ndim s�ni h�r k�sd�n. Böyüklük gözüyl� s�n� baxdım m�n". Söz� ba�layaraq hün�rli v�zir, O buyruq ver�n� göst�rdi t�dbir: "Pad�aha layiqdir h�r buyruq, f�rman, �mriyl� i� görür h�r i� bacaran. Getdikc� �övk�tin k�mal� dolsun, Q�r�zl� ist�yin qol-boyun olsun, O uca r�yiniz göst�rdi t�dbir, Qar�ını görm�kd�n ziyanmı g�lir� �ahın göst�rdiyi u�urlu i�� M�n boyun qoyaram, dü�m� t��vi��. ��ind�, gücünd�, ancaq, h�r zaman Ayıq olmalıdır uca hökmüran. Bu mübar�k s�f�r çatınca sona, Dönünc� yen� öz do�ma yurduna, A�ır i� deyildir böyük s�rv�r� Dünyanı tap�ırmaq i� bil�nl�r�. Dövl�ti saxlamaz yalnız bir n�f�r, Dünyanı özün� ba�lamaz bir �r. Dünyada var saysız ölk� v� dövl�t. Bu dövran h�r k�s� ayırmı� qism�t. Ram ets�n özün� tanrı ver�ni, Qism�tin ondadır, o tutar s�ni. H�r pad�ah �mrin� boyun �yinc�, H�r ölk�, h�r t�r�f s�nindir m�nc�. Olsa dü�man evi s�nin torpa�ın. Cilovu ba�ına buraxma, saqın. Ba�qalar mülkünd� durmaq n� yarar,

Page 133: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Vurma aya�ına onunla cidar. Yad mülkü n� �ld� saxlamaq olur. N� d� varına bel ba�lamaq olur. Sanma bu dünyada çarpı�ma yoxdur, H�r k�s bir a�adır, göz dik�n çoxdur Riyas�t fikriyl� burda, ey salar, Rumlardan kims�ni etm�zs�n s�rdar. K�yan ovla�ıdır �c�m torpa�ı, Orda bir v�h�idir yadlar aya�ı. N� q�d�r xatadan uzaqdır h�yat, Dünyada pad�ahlıq adını ucalt. Ölk�n� dön�rk�n uzaq s�f�rd�n, Qısaltmı� olarsan uzun i�i s�n. S�n güldür üzünü �ahzad�l�rin, Silinsin q�lbind�n q�min, k�d�rin. H�r �ahı layiq bir ölk�y� gönd�r. N� yeri ist�rs� o yer� gönd�r. H�r biri bir s�mt� t�r�fdar olsun, H�r t�r�f bir �aha giriftar olsun. Qorxuram �c�ml�r qalxsın yenid�n, Daranın qanını almaq ist�rk�n, Yunana v� Ruma çıxarsın ordu. Da�ıtsın ölk�ni, n�y� g�r�k bu? H�r biri pad�ahlıq ed�rs� t�k-t�k. Ortada dü�m�nlik artacaq, bi��kk. H�r k�si mülkünün qay�ısı alır, Ölk�miz dü�m�nd�n s�lam�t qalır. Dü�m�nl�r talana ba�larsa ancaq, Yolunu bununla olur ba�lamaq. Bir d� ölk�l�rd� kin toxmu saçma, Yurduna dü�m�nin yolunu açma. Qoyma qanla yusun �ahlar dünyanı, Qoy alovlanmasın dü�m�nin qanı. Sanma dik ba�ların tökdüyü qandan S�yavu� qanıt�k qalmaz bir ni�an. Yersiz qan tökm�kd�n daim dur geri, Qanlıdır s�ninl� çarxın x�nc�ri. �r�nl�r söyl�mi� n� göz�l m�s�l: "D�ym�z d�ym�y�n� ziyanlı bir �l." Yetm�sin kims�y� s�nd�n q�m, k�d�r, Az ziyan ver�nl�r az ziyan ç�k�r. Xor baxma, alçalmaq sı�maz h�r ba�a, Kims�ni öldürm�, �b�di ya�a." V�zir yol göst�rdi, tökdü çox t�dbir, Sözl�ri pad�aha eyl�di t�sir. Dövran gümü� te�tin a�zını açdı. Qara qar�a qızıl yumurta saçdı. Qoca möbidl�rs� tarix boyunca Yumurta v� te�td�n demi� doyunca. �sk�nd�r a�lıyla tökdü bir t�dbir,

Page 134: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�mr etdi: tez g�lsin, atlansın v�zir. Orda kitabxana varsa n� q�d�r, ��ar� el�di, tez g�tirsinl�r. H�r çe�id elmd�n d�y�rli sözl�r, H�r inc� hikm�td�n açdı bir d�ft�r. Yunana gönd�rdi t�rcüman il� Çevirsin bir dild�n ba�qa bir dil�. Pad�ahın �mriyl� g�ldi �r�stu, Durmadan at çapsın Yunana do�ru. Röv��n�k xanımı alsın b�rab�r, Götürsün x�zin�, kitab v� d�ft�r. �ranı t�rk etdi �ahın �mriyl� Yunanın yolunu keçirdi �l�. Röv��n�k pad�ahdan hamil� olmu�, S�d�fin qoynuna inci qoyulmu�. Yunana yeti�di d�bd�b�, �sk�r, Yükd�n inl�yirdi o nazlı gövh�r. Doqquz ay olunca, gövh�r m�d�ni Dünyaya b�x� etdi öz gövh�rini. Be�iyi öp�r�k oldular dil�ad, U�a�a qoydular �sk�nd�rüs ad. �r�stu v�kildi �ahdan, h�m v�zir Pad�ahlıq i�ind� tökürdü t�dbir. Yem�kd�, içm�kd� o �ahzaday� Verirdi can kimi göz�l t�rbiy�. Cismini b�sl�rdi nazla, nem�tl�, Körp� q�lbini d� �üur, hikm�tl�. Yüzl�rc� g�lmi�dir bel� göz�ll�r, Onu torpaq yemi�, qalmamı� �s�r. �SK�ND�R�N �R�B�STANA GETM�S� V� K�B�N� Z�YAR�T ETM�S� Ey saqi, �l uzat q�m qovan mey�, Durma, ver m�n kimi q�lbi d�rdliy�. Rahatlıq �triyl� dirç�lsin bu can, Qurtulum k�d�rd�n, q�md�n bir zaman. Yax�ıdır h�r falı xeyr i�� yormaq, "Rux"u yox, oyunda "�ahrux"u vurmaq, Alçalırk�n bel� uca görünm�k, Sarsılıb durark�n yen� öyünm�k, �am kimi ba�rının içind�n yanmaq, Zahird� sevincl� nura boyanmaq. H�r i�d� bir miskin aciz qalınca, Qaçar acizlikd�n falçı dalınca. �lin� keçirir da�, qumdan açar, Da�, qumdan çox zaman d�mir d� çıxar.

Page 135: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Bir qapı qeybd�n yox olsa h�rgah, Kims� aça bilm�z, açar bir allah. Xeyr� vur falını, faydan ondadır, Çünki xo� fal vurmaq u�ur yaradır. �nl�m� "x�st�y�m" dey�, ey filan, Des�n ki: "sa�lamam" sa�lam olarsan. H�r i�d� bizd�n bir qür� atmaqdır, ��l�ri sazlayan yalnız o haqdır. �nsaf bu p�rd�d� biz� m�h�kdir, T�rs p�rd� çıxarmaq n�y� g�r�kdir. Könül, p�rd� dardır, s�n m�n� yar ol! P�rd� yırtanlardan s�n p�rd�dar ol! Bu parlaq beytl�ri hekay�t ed�n, M�nim ziyn�tim� yara�ıq ver�n N�ql edir: dünyada olunca yiy�, �sk�nd�r xeym�ni vurunca göy�, �ahın f�rmanıyla h�r n� dövl�t var, Yunana da�ıdı m�tin adamlar. Dünya hiyl�sind�n olunca iraq, Dola�maq fikrin� sarıldı qıvraq. �dlind�n müjd�l�r alınca dövran, Bir q�tr� içm�di onu anmadan. �sk�nd�r u�urlu �ah oldu�undan ��ind� ayıqdı h�r an, h�r zaman. Dünyanın sazını �lin� aldı, Ancaq ��fq�t dey� xo� hava çaldı. K�m�ndi altına girinc� dünya, Uymadı ür�y� yatmaz havaya. Böyük kims�l�r� verm�di ziyan, Asayi� altında ya�adı h�r yan. Dikba�lıq ed�ni öldürürdüs�, Yerin� qoyurdu �n yax�ı kims�. Ölk�d� bir ��h�r yıxsaydı �g�r, Qurardı ondan da göz�l bir ��h�r. Bu dünya bel�dir, bu vaxta q�d�r Birini yıxarsa, birini tik�r. �sk�nd�r ba�ladı abad etm�y�, Oldu hardan-hara �sk�nd�riyy�. Çind�n Qeyruvana yol var n� q�d�r Uca d�rgahına axdı qasidl�r. H�r pad�ah v�siq� alırdı ondan, Ölk�l�r sı�ındı ona h�r yandan. D�y�rli töhf�l�r g�ldi h�r yerd�n, Adına yara�an z�rd�n, ziv�rd�n. �sk�nd�r �mr etdi, cavab olaraq M�ktublar mü�k il� yazılsın ancaq. Bir zaman ötmü�dü bu q�rar üzr�, Göyl�r d�f�l�rl� ba� vurdu yer�. Padi�ah dünyanı g�zm�kçin yen�,

Page 136: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Hazırlıqla dü�dü s�f�r q�sdin�. Oxumu� �r�bd�n g�l�n m�ktubu, �ll�rc� q�lbind� qalmı� arizu. �st�di büsatı �randa qursun, �r�b d� bu yolda ona ba� vursun. K�b�ni ziyar�t etsin bir zaman, Sevinsin mübar�k fallı naxı�dan. Hökmüran olunca bütün �rana, Xeym�ni köçürdü �r�bistana. X�zin� topladı bir neç� xalvar, Biyaban yolunu tutdu ��hriyar. �r�b ba�larını onun bax�ı�ı �ydirdi büsbütün �mrin� qar�ı. Görünc� �mrin� ram olmu� z�f�r, Hökmün� ba� �ydi dikba� �r�bl�r. Yel kimi at sürdü �r�bistana, �r�bl�r dü�m�di ondan ziyana. H�r yerd� atını edinc� rah�t, H�m b�x�i� saçdılar, h�m h�dsiz nem�t. H�r çe�id lüzumlu yem�kd�n ba�qa, B�sl�nmi� sürül�r verm�kd�n ba�qa, Gücl�ri çatdıqca �ahın önün� H�r yerd�n ç�kdil�r a�ır x�zin�. S�hralar dola�an görk�mli atlar, Z�h�rd�n su içmi� parlaq qılınc var. Boyu otuz �r��, üstü çox parlaq, Niz�l�r, qan il� b�sl�nmi� mizraq. Yüy�nsiz d�v�l�r, lökl�r h�r yandan, Toz, torpaq içind� yel kimi uçan. Bunlardan ba�qa çox b�x�i�l�r da�dı, Yükl�n�n gön, d�ri, n�fis da�-qa�dı. Ona hörm�t üçün hey zaman-zaman H�r yerd�n ç�kildi yükl�nmi� karvan. �sk�nd�r x�zin� a�zını açdı, Qızılı, zin�ti xalvarla saçdı. Atlazdan s�hraya f�r�l�r açaraq, Yaqutlar altında gizl�ndi torpaq. Yana�dı K�b�y� ��n bir üz il�, H�ccin �malını öyr�ndi bel�. Dünyanın nafin� basmı�dı ayaq Al�min nafind�n �nb�r açaraq. Çarxın p�rgarıt�k m�rk�z nöqt�ni Dola�dı, ziyar�t etdi K�b�ni. T�vafı oldu�u kimi bitirdi, K�b� halqasını �l� g�tirdi. Öp�rk�n K�b�nin qapılarını Ür�kd�n andı o, böyük tanrını. Ba�ını mübar�k qapıya vurdu, X�zin� saçaraq yoxsul doyurdu. Qızılı su kimi ed�rdi r�van,

Page 137: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

D�v� ba�ı�ladı o karvan-karvan. Do�rular evind� tutunca q�rar Tanrıya p�r�sti� etdi tacidar. K�b�ni x�zin�-gövh�r� tutdu, Damları mü�k il� �nb�r� tutdu. T�vaf i�l�rind�n azad olaraq, Basaraq Y�m�nin gönün� ayaq, Parlatdı Y�m�ni ordunun tozu, Gönü parladant�k Süheyl ulduzu, Oradan atını �raqa sürdü, Yunana dönm�kçün hazırlıq gördü. Böyük Az�rbaycan hökmüdarından Bir elçi g�l�r�k dedi: Hökmüran, N� üçün ram etdin bütün dünyanı? Sildin ruzigardan zülmü, tü�yanı? Verdin h�r ölk�y� qurtulu�, aman, Erm�nistan n�d�n çıxdı xatırdan? Do�du�un ��h�r� bu yaxın ölk� N� üçün bürünsün qaranlıq kölg�? Erm�nistan oda ibad�t ed�r, Ba�qa padi�aha ita�t ed�r. Orda Ad n�slind�n bir p�hl�van var, Qüvv�ti Rüst�min gücün� çatar. Adı D�validir, h�r ba�rı yarır, Aslan d�risind�n yosun qoparır. Erm�nistandakı bütün igidl�r Yalnız bu pad�aha boynunu �y�r. H�r k�s bad� iç�r onun adına, Yaxın ölk�l�rd�n bac g�lir ona. Ordunla bu s�mt� hücum etm�s�n, Ölk�ni �übh�siz alacaq bizd�n." Hün�rd�n, gücd�n söz açınca ona, Babild�n at saldı Erm�nistana. Ölk�d�n yuyaraq fitn�ni, qanı, Rum �ahı xo�ladı Erm�nistanı. Silindi ortadan h�r bir köhn� i�, Möbid� ibad�t, oda p�r�sti�. Ordan da tez hücum etdi Abxaza, Açdı abxazlara kind�n darvaza. S�s saldı gurlayan t�bil h�r yer�, Süngül�r sirrini açdı göyl�r�. Hansı bir q�l�y� gönd�rdi x�b�r Açarı durmadan t�slim etdil�r. D�vali Abxazda �ahlıq ed�rk�n E�itdi Rum �ahı g�lmi� s�f�rd�n. Ba�ladı v�faya gön k�m�rini, ��ıqlı q�lbind�n ataraq kini Atlandı, yüy�ni aldı tez �l�, �sk�nd�r �lini öpm�k q�sdil�. X�zin� götürdü o ��hriyara,

Page 138: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Çatınca tap�ırdı x�zin�dara. D�rgaha g�linc� öpdü torpa�ı, Kinini yen�r�k olmadı ya�ı. Dünyanı z�f�rl� ölç�n �sk�nd�r Gördü m�rdlikd� yox ona b�rab�r. N�vazi� göst�rdi o q�hr�mana, Taxtının yanında yer verdi ona. Sordu �hvalını ��fq�tli s�sl�, Q�lbini qızdırdı qız�ın n�f�sl�. �mr etdi x�zn�dar ��xs� �sk�nd�r; Versin D�valiy� x�zin�, gövh�r. G�tirsin adına layiq bir x�l�t, Sır�a v� h�mayil, c�vahir, zin�t. H�m qılınc, h�m q�d�h, cavahir, ip�k, Verilsin pad�aha layiq bir b�z�k. H�r n� �mr etmi�di uca ��hriyar Yerin� yetirdi o x�zin�dar. Ucaldı D�vali, q�lbi oldu ��n, Geyindi �sk�nd�r ip�kl�rind�n. Tovq asdı, tac qoydu, cavahirni�an, Sayıldı ba�ını dik tutanlardan. T���kkür dilini açaraq ona: "Pad�ahım, yaradan yar olsun sana!" Qüruru yen�r�k, kiçildi dey�, Kiçilmi� ba�ını qaldırdı göy�. O günd�n xidm�t� sıxdı k�m�ri, Pad�aha xidm�td�n durmadı geri. O, �ahp�r�stlikd� el� ad aldı, �aha xas olanlar gerid� qaldı. O yerl�r göründü �aha ba� kimi, Gözünü parlatdı bir çıraq kimi. O göz�l torpaqda enib dinc�ldi, Sevincin, ist�yin barını d�rdi. �n qoca bir dehqan vermi�dir x�b�r: Tiflisi ilk abad etmi� �sk�nd�r. O c�nn�t b�z�kli göz�l torpa�ı Yax�ılıq toxmuyla etdi gül ba�ı. O yerd� �sk�nd�r bel� �mr etdi, Rumun ayiniyl� h�r bir i� getdi. Keçdi o torpa�ı seyr ed�-ed�, Ov üçün at sürdü çöld�, d�r�d�. On be� gün da�larda, çöld� yürüdü, H�m �ikar edirdi, h�m yol ölçürdü. Ovla g�zi��rk�n göz�l ölk�ni, Can atdı görm�y� �ah Nü�ab�ni. E�itdi qadının vardır �övk�ti, D�y�rli ölk�si, malı, dövl�ti. Gördüyü ç�m�nd�n, sudan ��nl�ndi, G�ldi bir ç�m�n�, atından endi.

Page 139: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�SK�ND�R�N B�RD�Y� G�LM�S� V� NÜ�AB� �L� GÖRÜ�M�S� Canp�rv�r ��rabı dur g�tir, saqi, O susuzlar üçün çe�m�dir, saqi! Yanıram, t��n�lik salmı� bir d�rd�, M�n� ver, ��rab� oldum alud�. B�rd� n� göz�ldir, nec� q���ngdir, Yazı da, qı�ı da güldür, çiç�kdir. �yulda da�lara lal�l�r s�p�r, Qı�ını baharın n�simi öp�r. O ya�ıl me��si c�nn�t� b�nz�r, ��n �t�kl�rin� ba�lamı� kövs�r. Söyüdlük çöll�r� vermi�dir zin�t, A� ba�ı el� bil h�qiqi c�nn�t. Qırqovul yuvası h�r s�rv a�acı, Oxuyur k�kliyi, ötür turacı. S�ssizlik içind� dinc�lir gül��n, Torpa�ı silinmi� qay�ı, k�d�rd�n. Reyhanı ya�ıldır ill�r uzunu, H�r çe�id naz, nem�t bürümü� onu. Yem üçün g�l�r qu� bu göz�l yurda, �st�s�n "qu� südü" taparsan burda. Torpa�ı yo�rulmu� qızıl suyundan, El� bil h�r yanda bitmi� z�f�ran. O ya�ıl yerl�ri dola�ıb g�zs�n, ��nlikd�n ba�qa bir x�yal görm�zs�n. �ndi o d�rgahın taxtı alçalmı�, �p�yi, quma�ı kül�kl�r çalmı�. T�z� nar güll�ri tökülüb solmu�; O narlar, n�rgizl�r dönüb toz olmu�. �ndis� yerind� bu göz�l yurdun, Bar sel yumu� d�r�, qurumu� odun. Yen� d� bol olan o göy�rtil�r, �dal�t toxmundan göy�rs� �g�r, Yenid�n göz�lc� b�sl�ns� diyar, Get-ged� ya�ıllıq, göz�llik artar. Pad�ahın �lin� keç�rs� fürs�t, O taxta yenid�n ver�rdi zin�t. H�rum adlanırdı bu yurd h�r yerd�, �ndis� adına deyirl�r B�rd�. Bu m�rdl�r, göz�ll�r yurdunda, inan, Çox saysız x�zin� gizl�mi� zaman. Bel� �ux, sevimli gül��n harda var? Harda var x�zin� saçan bu diyar? Bel� n�ql edir söz x�zin�darı, Köhn� x�zin�nin adlı saları:

Page 140: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Hakim qadın varmı�, adı Nü�ab�, Uymu� il uzunu keyf�, ��rab�. Erk�ksiz ya�ayan bu di�i ceyran Göz�ldi, göyç�kdi erk�k tovuzdan. Xo�söhb�t, ür�yi saf, m�tan�tli, Bir p�ri �ndamlı, xo� t�bi�tli. Önünd� minl�rc� göz�l qız varmı�, Xidm�t� ay kimi k�m�r ba�larmı�. Bunlardan ba�qa, var igid, q�hr�man Otuz min qulamı - qılınc oynadan. D�rgaha yaxın da olsa, yen� d� Evin� girm�zdi erk�k bir b�nd�. Qadınla a�ardı onun h�r i�i, Tap�ırıq almamı� ondan bir ki�i. Sarayda i� bil�n qadınları var, Yalnız k�txudasız i� gör�r onlar. Qulları bir yurdda salmı�dı m�sk�n, Yaxın bir obanı etmi�di v�t�n. Q�hrind�n, kinind�n onun qorxaraq ��hrin� bir ki�i basmamı� ayaq. Biyara getm�y� vers�ydi f�rman Yolunda ki�il�r keçirdi candan. �sk�nd�r s�hraya ç�kinc� ordu Çadırlar ba�ını �flak� vurdu. Gördü bir ��nlikl� yo�rulmu� c�nn�t, Etdi �kinl�r�, çaylara heyr�t. Sordu: "Bu ��n ölk� kimindir, kimin? Kim burda pad�ahlıq edir, söyl�yin." Dedil�r: "Gördüyün bu var, bu yatır, Bu göz�l torpaqlar bir qadınındır. Qadındır, erk�kd�n ür�kli, qoçaq, D�niz incisind�n t�miz v� parlaq. Tayı yox �üurda, adda v� sanda, R�iyy�t bec�rir ç�tin zamanda. M�rdlikl� belin� ba�lamı� k�m�r, "K�yan n�slind�n�m" dey� f�xr ed�r. Külahsız qadındır, ancaq tacı var, Bir �sk�r üzünü görm�z bu s�rdar. Hesabsız q�hr�man qulamları var, Önünd� üzünü görm�mi� onlar. Köksü gül. a� bil�k qız, g�lin ancaq H�r i�d� onunla ed�r ittifaq. Boyları ox kimi, dö� nara b�nz�r, Sanki h�r m�m�d�n süd �mmi� ��k�r. �n inc� ip�kl�r, �n parlaq tüll�r O l�tif �ndamdan utanıb titr�r. Firi�t� onlara baxmaz cür�tl�, Baxsa göyd�n en�r bir f�lak�tl�. Ba�ın eyvanında parıldar t�k-t�k Gündüz ��n bir gün��, gec� çıraqt�k.

Page 141: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

O a� b�nizl�r� ets�n tama�a Az qalır ��f�qd�n gözl�r qama�a. �aqraq s�sl�rini e�its� h�r k�s Can qurban etm�y� göst�r�r h�v�s. Qulaqda, boyunda incil�r gülür, Dodaqlar yaqutdur, di�l�r is� dürr. Bilmir�m n� füsun oxumu� bunlar Ki, ��hv�t toruna olmamı� �ikar? Bu mavi s�manın altında ancaq ��l�ri ��rabdır, çalıb ça�ırmaq. N�silc� uca, pak hökmüdar qadın Onları qoymazdı ��hv�t� yaxın. S�n�mxanası var saraylar q�d�r, Azad girib g�z�r orda af�tl�r. P�rd� arxasında keçirir h�yat, Do�ma ölk�sin� verir qol-qanad. Möht���m �ahan� bir sarayı var, Bir büsat açmı� ki, �ahlara yarar. Büllurdan taxtı var, göy� vurur ba�, Üstün� xalvarla tökmü�dür qa�-da�. O büllur taxtı bir q�ndild�n parlaq, Gec�l�r aydan da i�ıqlı çıraq. Oturur o büllur taxta h�r s�h�r, Uca tanrısını h�r gün yad ed�r. G�lint�k taxtında �yl��ir yalnız, Xidm�tçin ayaqda durur g�lin, qız. Mavi ç�rx altında sazla, q�d�hl� Dünyanı keçirir da��ın f�r�hl�. Tanrıya s�cd�d�n durmazlar geri, Yox yem�k, içm�kd�n ba�qa i�l�ri. �ahan� sarayla, böyük dövl�tl� Riyaz�t ç�k�rdi bir ibad�tl�. O q�d�r dindardır bu nazlı dilb�r, �z c�nn�t kö�künd� yatmaz gec�l�r. Ba�qa bir kö�kü var m�rm�r da�ından, Ay kimi h�r gec� süzülür pünhan. Kö�künd� o gün��, o nazlı qönç� Ba�lar ibad�t� ��f�q sökünc�. Bir sona suya ba� vurdu�u q�d�r Yasdı�a ba� qoyub yatar o dilb�r. O p�ri �ndamlı qızlarla yen� Mey il�, çal�ıyla ba�lar keyfin�. Gec�ni, gündüzü keçirir bel�, Gündüzü bel�dir, gec�si el�. N� gündüz �l ç�kir can b�sl�m�kd�n, N� gec� tanrıya s�cd� etm�kd�n. Vardır qapısında çox xidm�tçil�r, Özünün, i�inin qeydini ç�k�r." �sk�nd�r bu i�d�n ��nl�ndi, ancaq O nax�ı görm�y� göst�rdi maraq.

Page 142: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Ya�ıllıq içind� gördü bu dünya, Gövh�rd�n qiym�tli olan kimiya. O yerd� ba�ladı istirah�t�, Bir neç� gün daldı ey��, i�r�t�. Hökmüdar qadına verdil�r x�b�r. Mübar�k fal il� g�lmi� �sk�nd�r. P�r�sti� etm�y� gördü hazırlıq, Gönd�rdi pad�ahın adına layiq H�r çe�id yararlı, l�ziz yem�kl�r, Ür�kd�n xidm�t� ba�ladı k�m�r. Ayırdı m�tb�x�, miniy� yarar Göz�lc� b�sl�nmi� canlı heyvanlar. Mü�k, �nb�r qoxuyan dadlı yem�kl�r, �lini yuma�a mü�k il� �nb�r. H�r çe�id yem�li, dadlı meyv� var, Mü�k il� ��k�rd�n bir neç� xalvar. Mey, no�ul, bostanın b�z�yi reyhan Neç� gün da�ındı �aha durmadan. H�m d� meht�rl�r� ayrı olaraq H�r gün gönd�rirdi mü�yy�n �rzaq. O q�d�r m�rdlik üz verdi qadından T�"rifi dill�rd� oldu bir dastan. Pad�ahın könlünd� açdı bahart�k Onunla görü�m�k arzusu çiç�k. Qadını öyr�tm�k ist�di o �ah, Olsun bu ölk�nin sirrind�n agah. Bilsin s�rh�ddini bu m�ml�k�tin, Varmıdır �sli bu sözün, söhb�tin? ��bdiz� vurunca gündüz qızıl nal, O dünya gün��i atlandı d�rhal. Hazırlıq görünc� ucaldı göy�, Yol aldı saraya "Elçiy�m" dey�. El� ki, saraya çox yaxın g�ldi, Yolun z�hm�tind�n bir az dinc�ldi. Göyl�r� ba� vuran bir saray gördü, Onu yerl�r öpür, göyl�r öpürdü. Xidm�tçi qadınlar onu gördül�r, Qaçıb Nü�ab�y� verdil�r x�b�r: "Rum tacidarının ��n d�rgahından Ölk�miz alıbdır ��nlikd�n ni�an. A�ıllı bir elçi g�lmi�dir biz�, Rum �ahından x�b�r g�tirmi� siz�. A�ıl m�d�nidir ba�dan-aya�a, B�nz�yir tanrıdan yanan çıra�a." Nü�ab� sarayı b�z�di artıq, D�mirli yollara vurdu yara�ıq. Naz�nin qızlara vuruldu b�z�k, Düzüldü sıraya yüz �lvan çiç�k. Mü�kin k�m�ndl�r� düzüldü gövh�r, Da�-qa�a büründü ip�k geyiml�r,

Page 143: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Bir ba�ça tovuzu kimi s�k�r�k Parlayıb, gülüms�r i�ıq çıraqt�k Pad�ahlıq taxtına oturdu xo�hal, �lind� �tirli, göz�l porta�al. �mr etdi, pad�ahlar ayini üzr� �sk�nd�r elçisi g�lsin hüzur�. O uca sarayın ba� v�kill�ri �mrini icradan durmadı geri. Elçi çox sür"�tl� girdi qapıdan, Qondu taxt üstün� o qorxmaz aslan. Belind�n n� qılınc açdı, n� k�m�r, Elçit�k etm�di s�cd� �sk�nd�r. O göz�l sarayda bir hikm�t gördü, Sevimli bir saray, bir c�nn�t gördü. H�r yanda qayna�ır huri v� p�ri, Mü�k il�, �nb�rl� yo�rulmu� yeri. Da�-qa�a batmı�dı g�linl�r, qızlar, Baxanın gözünd� parlar ulduzlar. Elçiy� da�-qa�ın parıltısından Bir alov göründü durdu�u m�kan. Sanki birl��mi�dir m�d�nl� d�rya, Bütün gövh�rl�ri tökmü� buraya. Elçinin tutdu�u u�ursuz i�� Nü�ab� p�rt olub, dü�dü t��vi��: "Bu zir�k ki�iy� indi n� dem�k, Qoyulan ayin� �m�l etm�m�k? H�ddini tanıtmaq g�r�kdir ona: Bu elçi saymayır bizi, baxsana." Nü�ab� baxınca dü��r�k ��kk� O bi�mi� qızılı vurdu m�h�k�. Diqq�tl� baxınca tanıdı bird�n, Taxtında yer verdi, q�lbi oldu ��n. Bildi �sk�nd�rdir, dola�ır ona, Taxtında oturmaq yara�ır ona. Yeddi mavi göyün s�ad�til� Onun t�rifini g�tirdi dil�. Endirdi h�yadan göz qapa�ını, Utandı, t�r yudu al yana�ını. Sezdiyi bu i�i açmadı ona, Açarım var, dey� ba�lı qıflına. �sk�nd�r bir elçi kimi davrandı, Özünü olduqca o s�rb�st sandı. Çox salam yetirdi hey dön�-dön�, T�kmil bir elçilik etdi özün�. Salamlar bitinc� dedi: - Ey s�rdar �öhr�tli, �övk�tli, adil tacidar Deyir: "Ey �öhr�ti dünyanı tutan, �n adlı k�sl�r� meydan oxuyan, N� üçün çevirdin bizd�n yüy�ni? Hüzura g�lm�din, anmadın m�ni?

Page 144: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

N� zülüm etdim ki, dü�m�n k�sildin? Ey harın at, bizi acizmi bildin? Bundan da k�skin bir qılınc kimd� var? Kimin oxu bel� qız�ın od saçar Ki, ona sı�ınmaq yararlı ola, S�ninçin m�sl�h�t budur, g�l yola. Uca d�rgahından ç�kinm�, g�l, get, Co�du�um günd� qorx, ondan h�z�r et. Bu göz�l ölk�n� m�n ki yol aldım, Öz dövl�t kölg�mi üstün� saldım. Qapıma neçin ba� vurmadın bir an, Neçin üz çevirdin m�nim yolumdan? Könlümü alırsan meyv�, ��rabla, Aldadırsan no�ul, reyhan, kababla. Etdiyin bu i�l�r q�buldur, ancaq Do�ru fikirl�rd�n g�l olma uzaq. S�ni bu idrakla görm�yim, inan. B�xtiyar görünür hümay qu�undan. Q�bul ba�lanırk�n s�h�r, çox erk�n �ahın d�rgahına s�n d� g�l�rs�n." El� ki, yetirdi özünd�n x�b�r Ba�ını a�a�ı dikdi �sk�nd�r. Nü�ab� cavabçın lal� saya�ı Gül açıb, t�rp�tdi yaqut doda�ı: "Ey c�sur padi�ah, e�q olsun s�n�, Elçilik edirs�n özün özün�. M�n� saf ür�yim söyl�yir bel�, Bu ba�la, �ahan�, uca say�nl� Bir elçi deyils�n, hökmver�ns�n, Gönd�rilmi� deyil, s�n gönd�r�ns�n. Pey�amın qılıncdır, qoparır ba�lar. S�nd�n ba�qa bunu m�n� kim vurar? Ancaq �ah qılıncla oynarsa artıq, Qılıncı göst�r�r ba�ıucalıq. Söz açma �sk�nd�r qılıncından s�n, Özün� çar� tap, �sk�nd�r s�ns�n. M�ni ça�ırark�n toruma dü�dün, Gözünü yax�ı aç, çiys�n, bir dü�ün. Taleyim g�tirmi� s�ni bu taxta, E�q olsun dövl�ti dü�ün�n baxta." �sk�nd�r dedi: "Ey bu taxta layiq, Arama baxtının hökmünd�n artıq. �sk�nd�r d�nizdir, m�n çayam, ancaq Gün��l� kölg�ni olmaz bir tutmaq. Bir k�s� tay tutma m�ni, ey hu�yar, M�n kimi minl�rc� göz�tçisi var. Bu fikri q�lbind�n s�n sil büsbütün, Pad�ahı bundan da çox uca dü�ün. Yoxsa �sk�nd�ri sandın kims�siz, Özün� elçilik ed�n bir aciz?

Page 145: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Uca d�rgahına sı�maz igidl�r Özümü z�hm�tl� elçilik ed�r?" A�ıllı Nü�ab� yen� dürr sacdı, O gül doda�ından qıfılı açdı: "Q�lbimi bu q�d�r aldatmaq n�d�n? Yalan atını g�l minib çapma s�n. �l ç�k bu t�rslikd�n, yet�r inadın. M�rdlikl� �an, �öhr�t qazanmı� adın. Böyükdür p�yamın, adın da, s�n d� Aslanı gizl�m� qurd d�risind�. Elçid� olurmu bel� c�sar�t? Hüzurda göst�rsin bu q�d�r hidd�t? Q�hr il� buyruqdan n� �l ç�kirs�n, N� d� qar�ımızda boyun �yirs�n. Biziml� hökm il� edirs�n r�ftar, Bel� r�ftar yalnız pad�ahda olar. Var bundan ba�qa çox ni�anlar, h�l� Ondan da çox �srar g�l�c�k �l�". Tez verdi bel� bir cavab �sk�nd�r: "Bir tülkü aslandan g�tirm�z x�b�r! Gözünd� olsam da c�sur, q�hr�man, �sk�nd�r deyil�m, elçiy�m ondan. X�b�ri böyükl�r gönd�rmi� bel�, Hökmünü d�yi�m�k yararmı? Söyl�! Sözümd� varsa kin, acıq, kükr�yi�, Bu s�nin v� onun bildiyi bir i�. Ür�kli olmama s�b�b onu bil, Gönd�r�n aslandır, bir tülkü deyil! Bel�dir �ahların r�smi, elçil�r Amanda olurlar, görm�zl�r z�r�r. Dediyim sözl�ri demi� tacidar, Dilin qıfılına göst�rm� açar. Do�ru bir cavab ver m�n� bir k�r�, Yen� d� dönüm öz g�ldiyim yer�." Nü�ab� qızdı o aslan ür�y�: "Gün��i palçıqla suvadın" dey�. Z�rr�c� qorxmadı, g�tirm�di tab, Verdi qılınc kimi k�skin bir cavab: "Yersizdir,- dedi,- bu çalı�ıb durmaq, Gün��� palçıqdan vurursan suvaq." K�niz� �mr etdi: "Ver, baxsın" dey�, Pad�ahlar r�smini öp�n ip�y�. �p�kd� göst�rdi ona bir bucaq, Söyl�di: �lind� tut, diqq�tl� bax. Bu sur�t, bu sima kimindir, kimin? Sarayda hörm�tl� saxlanır neçin? �nad etm�yinin qalırmı yeri? Örtm� öz qa�ınla uca göyl�ri." �sk�nd�r dinl�di onu hörm�tl�, Yazılı ip�yi açdı sür�tl�.

Page 146: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

R�smini tanıdı baxınca ��kl�, Gördü almı� dü�m�n ölk�ni �l�. Bu i�d� kin, hidd�t göründü yersiz, Bir cavab verm�kd�n qalaraq aciz, Qorxudan saraldı bir saman kimi, Sı�ındı allaha tutulan kimi. Nü�ab� gördü ki, o qız�ın aslan Pozuldu, alçalıb dü�dü ucadan. Dedi: "Ey u�urlu, böyük tacidar! Z�man� ba�lara çox oyun açar. Dü�ünm�, hörm�tim çoxdur, bunu bil, Bu ev öz evindir, ba�qa yer deyil! P�r�sti� ed�r�m s�n� h�r zaman, Ya orda, ya burda b�nd�y�m, inan! Bu r�smi onunçun göst�rdim ki, s�n M�nim d� ��klimi aydın gör�s�n. Erk�k tin�tliy�m olsam da qadın, H�r i�i b�llidir m�n� dünyanın. M�n d� bir aslanam, dü�üns�n bir az, Aslanın erk�yi, di�isi olmaz. Qara bulud kimi gurlasam kinl�, Qılınc tüstüsünd�n yanar su bel�. Aslanlar buduna basaram m�n da�, N�h�ngl�r ya�ından yaxaram çıraq. M�ni dü�m�nliy� ç�km� sevgid�n, Vur�unun olana t�n� vurma s�n! Kim tikan �k�rs�, tikan d�r�c�k, Kim nicat ver�rs�, nicat gör�c�k. �g�r s�n üstünlük ed�rs�n mana, Q�l�b� çalarsan bir dul qadına. M�n qalib g�ls�m, kin co�du�u zaman Ataram gizl�n�n �ahı ortadan. Tülküyl� qurd kimi biz ets�k sava�, S�n kiçik olarsan, m�n�m böyük ba�. Sınaqlı qocalar söyl�mi� bel�: "Gül��m� �n f�qir, yoxsul bir k�sl�, S�nd�n �ey qoparmaq fikrini izl�r, Ür�kd�n çalı�ar, üstünlük ed�r." Vücudum ��h�rd� ets� d� m�sk�n, Q�lbim qafil deyil �ahlar i�ind�n. Hindistan mülkünd�n Yunana q�d�r Virandan, abaddan tutmu�am x�b�r. Gönd�rdim h�r yer� bilikli adam, A�ıllı, sınaqlı, mahir bir r�ssam. Böyük fatehl�ri öyr�nim dey�, R�smini aldırdım inc� ip�y�. Adlı pad�ahların r�smini ç�k�n H�r r�smi g�tirib m�n� ver�rk�n, Sanıram dünyanı verdil�r mana, Öz inc� r�yiml� baxaram ona.

Page 147: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

O r�smi do�urdan tanıyım dey�, Göst�rr�m ba�qa bir gör�n kims�y�. Des�l�r ki, filan tacidardır bu, O zaman t�sviri sanaram do�ru. Sonra da t�p�d�n dırna�a q�d�r H�r r�sm� salaram d�rin bir n�z�r, Ya�lıdan v� g�ncd�n öz q�d�rinc� Bir ölçü götürr�m inc�d�n inc�. Yax�ını, yamanı tanır x�yalım, Bar z�ka tanıyan �üur, kamalım. Bo�una keçm�yir gec�, gündüzüm. Özüml� oynayan deyil�m özüm. Bu himm�t t�r�zim durmadan i�l�r, �ahlarda a�ırı, yüngülü ölç�r. �p�kd� gördüyün sur�tl�r ki, var, T�k s�nin x�yalın könlüm� yatar. Çünki sur�tinl� tanı�am çoxdan, Bu n�q�in dostluqdan göst�rmi� ni�an." Sözünü ür�kl� dedi, ��nl�ndi, Öz büllur taxtından a�a�ı endi. "Taxtımda, - dedi, - s�n otur namidar, Bir taxta yaramaz iki tacidar. Bilirs�n �ahmatın iki �ahı var, H�r q�lb� yeni q�m g�tirir onlar." Taxtından eninc� o p�risur�t Durdu hüzurunda, göst�rdi xidm�t. G�lint�k oturdu qızıl kürsüy�, "Pad�aha kiçik bir b�nd�y�m" dey�. O n�h�ng balıqdan �ahın görk�mi R�ng verdi, r�ng aldı züraf� kimi. Dü�ündü: "Qadın da olsa bu salar, Ür�yi bir erk�k a�lıyla parlar. Bax, bel� i�l�ri gör�n qadına, P�ril�r af�rin söyl�r adına! Qadınlar olmasın g�r�k çox c�sur. Di�i aslanlarda kin k�skin olur. Yüngüldür ç�kid� qadının da�ı, Ki�i ölçüsüyl� durmaz yana�ı. Qadınlar p�rd�yl� örtüls� xo�dur, P�rd�siz musiqi ah�ngi bo�dur. Bax, C�m�id n� göz�l söyl�mi� gerç�k. "Qadın ya p�rd�, ya m�zarda g�r�k!" Qadını, saleh d� olsa, buxovla, O�ru dost olsa da, e���yi ba�la!" Dü�ündü: "N�dir bu acı h�qar�t? Bu yerd� kim ed�r s�n� m�rh�m�t? Fikrini bi�ir d�, q�lbini xo� tut, Yıxıldın, artıq öz canını unut. Göz�ldir, bal qatmı� gül l�bl�rin�, Bel� bir sevimli dilb�r yerin�

Page 148: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Olsaydı amansız, kinli bir dü�man, Artıq �l ç�k�ydim g�r�k ba�ımdan. Bu yerd�n çıxarsam a�ır yükümü, H�r i�d� saxlaram düzgün ölçümü. �a�qınlar yolunu tutmaram bir d�. Örtm�r�m üzümü g�r�ksiz yerd�. Açaram b�ndi bu ba�lı q�lbimd�n, Düyünü düyün� nec� vurum m�n? Qarınca dü��rs� parlaq bir tasa, Bir çar� dü�ün, güc i� görm�z yoxsa. S�br edim, çox ç�tin olsa da bu hal, Bu i�l�r yuxudur, yaxud bir x�yal? E�itdim çox �admı� bir g�nc müq�ssir, Dara ç�kilirk�n boynunda z�ncir. Dostlardan birisi verdi bir sual: "Az qalır ömründ�n, hey, n�dir bu hal?" Dedi: "Son n�f�sdir, ömrüm qalır az, Az ömrü k�d�rl� keçirm�k olmaz." Qurtardı yaradan onu zill�td�n, ��ı�a çıxartdı qatı zülm�td�n. Qıfıla çox zaman tapılmaz açar, Bir açan tapılar, n�hay�t açar." Özün� çox bu cür sözl�r söyl�di. Çar�siz canını t�slim eyl�di. Yalnız çap�ın ets� h�r bir p�hl�van, Dü��r div �lin� p�hl�van, inan. Xan�nd� b�st�siz ��rqi söyl�s�, Söz il� kamança gül�r o s�s�. Bir zaman çox d�rin fikir� getdi, Öz t�bi�tini m�z�mm�t etdi. S�br etdi, bu a�ır d�rd�, k�d�r�, T�sliml� dik ba�ı �yildi yer�. Nü�ab� xidm�t� ba�ladı k�m�r, �mr etdi: durmayıb göz�l p�ril�r �ahlara yara�an bir süfr� açsın, Ortaya h�r çe�id yem�kd�n saçsın. K�nizl�r �am kimi qalxdı aya�a, �ahan� bir süfr� hazırlama�a. H�r çe�id yem�kl�r axdı h�r yandan, Yem�kl�r bi�mi�di qoçdan, to�ludan, Uzun v� yuvarlaq inc� çör�kl�r Saraydan ba�lamı� qapıya q�d�r, Kök�l�r yo�rulmu� ya�la, ��k�rl�, ��k�rli küncüdd� dada bax h�l�. �nb�rl� yo�rulmu� dadlı yem�kl�r C�nn�t yem�yind�n verirdi x�b�r. Da� kimi qalanmı� öküz v� balıq, Ç�kdi yer öküzü bundan a�ırlıq. Süfr�d� quzular co�qun sevincd�n Qu� kimi qol-qanad açmı�dı ��n-��n.

Page 149: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�n dadlı mür�bb�, limonlu ��rb�t, Püst�d�, badamda var ba�qa l�zz�t. Bar h�dsiz palud� - �nb�r qoxuyan, Çox m��zi palud� sa�alar ondan. T�r halva v� badam halvası da�ır, O q�d�r çoxdur ki, qablardan a�ır. Gülabla ç�kilmi� ��rb�t, gül��k�r, Saçdı�ı �ir�nin n�f�si �nb�r. Bunlardan ba�qa o taxtın üstünd� Qızıl büsat qurdu �ahın önünd�. Bir xonça qoyuldu gün��d�n parlaq, �çind� dörd büllur kasa qoyaraq, Biri l�l, o biri qızıldan dolmu�, Biri dürr, birin� yaqut qoyulmu�. El� ki, uzandı �ll�r süfr�y�, A�ızlar açıldı t�am yem�y�, Nü�ab� dedi: "Ey böyük hökmüran, Yeyiniz, �n dadlı bu xuru�lardan." �sk�nd�r söyl�di: "Ey sad� dilb�r, Ölçüsüz söyl�m�, tökm�y�s�n t�r. Düzmüs�n süfr�m� almaz, yaqut, dürr, Da�-qa� yeyil�rmi, bu n� dem�kdir? Da�ı da yey�rmi a�ıllı insan? Bu r�ngi t�bi�t h�zm etm�z, inan! Eyl� bir yem�k ver m�d�miz dolsun, R��b�tl� ona �l uzatmaq olsun." Nü�ab� gül�r�k söyl�di �aha: "Da�ın ki, bo�aza yolu yox daha, Faydasız, yaramaz bel� da� üçün Bu q�d�r vuru�maq, çarpı�maq neçin? �ndi ki, yem�y� yaramaz bu da�, Dünyada onunla ucalarmı ba�? D�y�rsiz bir da� ki, olmayır yem�k, Onunçun bu q�d�r z�hm�t n� g�r�k? Yollardan da�ları almaq lazımk�n, Da�ı da� üstün� qoyursan n�d�n? Bu da�dan doyunca h�r k�s ki, aldı, Yem�di, da� yen� yerind� qaldı. Deyils�ns� da�a p�r�sti� ed�n, Da�ını yüngül et, yerind� qal s�n." O inc� qadının bu söhb�tind�n Yem�kd�n �l ç�kdi o polad b�d�n. Dedi: "Ey xanımlar xanımı qadın, Qüvv�td� erk�kd�n ucadır adın. Do�ru söyl�din ki, bel� gövh�rl� H�r s�rraf ancaq bir da� alar �l�. O zaman d�y�rli olardı sözün, Önc� bu qa�-da�dan qaçaydın özün. Tacımda cavahir parlar, do�rudur, Pad�ahlar tacında cavahir olur.

Page 150: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

S�nin xonçandakı bu qa�-da� da�ır, Bu danlaq, bu töhm�t kim� yara�ır? Süfr�y� cavahir saçmaq n� g�r�k? Gövh�rd�n qaçma�ı m�n� öyr�tm�k? S�rrafın gözün� toz atmaqdır bu, �sk�nd�r yaqutu h�r evd� dolu. U�urlu fal il� çıxdı ��h�rd�n. El� bil qaranlıq çökünc� lay-lay Göründü m��riqd�n b�dirl�nmi� ay. P�rvint�k k�nizl�r yanında ged�r, �ncidir ba�ından dırna�a q�d�r. Göz�ll�r dola�ır dörd bir yanında, Yüz zöhr� qa� kimi bir barma�ında. �ahlara yara�an bir d�rgah gördü, Dünyaca bir ordu, barigah gördü, O q�d�r ip�kli bayraq ucaldı, Hava gül, torpaq göy r�ngin� çaldı. Çadırlar gövh�rd�n olmu�du ni�an, D�rgahın yolunu k�smi� h�r yandan. Aradı, öyr�ndi, g�ldi saraya, Gördü bir xeym�dir ucalmı� aya. �pl�ri ip�kd�n möhk�m hörülmü�, Sütunu qızıldır, mismarı gümü�. Atından endi yol tapsın hüzur�, Üz sürtsün dünyanın öpdüyü yer�. Növb�tçi hörm�tl� verinc� izn, Z�rni�an çadıra girdi naz�nin. Gördü ki, dünyanın �ahları g�lmi�, Bir tac kölg�sind� ba�lar �yilmi�. �sk�nd�r önünd� k�m�r-k�m�r� Pad�ahlar oturmu�, göz dikmi� yer�, O parlaq büsatdan dü�dü qorxuya, Gör�nin ür�yi dön�rdi suya. Hamısı divarda sur�t� b�nz�r, Danı�ıb gülm�y� kimd� var hün�r? Hasarı görünc� hasarlı g�lin Titr�di, bu q�bul göründü g�rgin. Yer öpdü Nü�ab�, af�rin aldı, O aslan ür�kl�r buna mat qaldı. K�nizl�r hakimin �mrini alcaq Bir kürsü qoydular gün��d�n parlaq. Yanında oturdu dünya g�lini, Aldı qız-g�linl�r dörd dövr�sini. Bununla b�rab�r diqq�t edinc� Sözl�rin yerlidir, do�rudur m�nc�. E�q olsun bu fikri sa�lam qadına, M�rdliyin yolunu göst�rir mana. Ey uzaq gör�n qız, g�l m�ni dinl�, Qızıl sikk�sini n�sih�tinl� Ataram bir k�r� torpaqlara m�n,

Page 151: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Qızıla torpaqdır t�bii m�d�n." Sonra Nü�ab�nin yaqut doda�ı Yaqutla b�z�di bütün torpa�ı. �mr etdi xonçaya qoyuldu yem�k, Qızıl no�uldandır, �ntiq v� q���ng. H�r yem�kd�n özü dadırdı önc�, Çox heyr�t etdi �ah bunu görünc�. �ah rah�t deyildi bel� xidm�td�n, Aya�a qalxdı tez yem�k bit�rk�n. Ged�rk�n Nü�ab� ba�ladı peyman, �sk�nd�r verm�sin mülkün� ziyan. V�siq� yazma�a �ah verdi f�rman, O c�nn�td�n çıxıb getdi hökmüran. �sk�nd�r ��h�rd�n çıxınca gerç�k, F�l�kd�n kin gördü, tanrıdan köm�k. Dü�mü�dü qurtulmaq üçün qay�ıya, �ükr etdi qurtaran böyük tanrıya. Gündüzd�n gün��i qapınca gec�, Bir çıraq parlatdı bir �am sönünc�. Al gün�� göyünün uca s�qfin� Hal�li ulduzlar düzüldü yen�. Pad�ah da yuxuya tez hazırlandı, Dörd ünsür d� yatdı, qapı ba�landı. Dan yeri sökünc� dinc�ldi artıq, Qaranlıq içind� söküldü a�lıq. ��f�ql�r içind� qalxdı yuxudan. S�h�rt�k bir m�clis qurdu hökmüran. Gün��in �lind� bir narınc vardı, F�l�k narıncının ba�ını yardı. O m�l�k �ndamlı Nü�ab� ��n-��n Halını soru�du, göst�rdi hörm�t, Co�du o g�li�l� m�clisd� i�r�t. Bir az toxtayınca yeni oturan, ��ar�t edildi uca pad�ahdan: Tez süfr� a�ası g�tirsin xör�k, Ortaya düzülsün h�r çe�id yem�k. Önc� g�tirildi �tirli ��rb�t, Sanki yer� s�rdi hovzunu c�nn�t. Gülab kimi axan bu arxı, y�qin Yuxuda n� Xosrov görmü�, n� �irin. O q�d�r xonçalar düzüldü ora, �nb�rd�n ucaldı toz buludlara. �n l�ziz yem�kl�r bol-bol axaraq H�r yanda da� kimi vurmu�du qalaq. �kiqat �l�nmi� ya� qatlamalar �n parlaq aydınlıq kimi parıldar. �l�nmi� a� undan, bi�mi� yuvarlaq, Ay kimi qo�allar x�zd�n d� yum�aq. Qoyuldu xonçaya yüz çe�id yem�k, Yem�kl�r xonçaya verirdi b�z�k.

Page 152: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Yox idi el� bir yem�k dünyada Bir mövqe tutmasın qızıl xonçada. Dadlıdır, yem�kl�r g�linc� xo�a, Dopdolu q�d�hl�r ç�kildi ba�a. Göyün ortasına g�linc� gün��, �çdil�r mey q�lb� salınca at��. Hamının çatılmı� qa�ı açıldı, S�rxo�lar üzün� n��� saçıldı. O p�ri b�d�nli nazlı dilb�rl�r Çal�ını dinl�di ax�ama q�d�r. Zülm�td�n gec� bir ordu ç�k�rk�n, T�bi�t gözünd�n mürgü tök�rk�n Cahandar söyl�di o p�ril�r�: "Bu gec� basmayın ayaq ��h�r�! Buyru�um bel�dir, s�h�r g�r�k m�n Bir m�clis düz�ld�m yerd�n göy�c�n. Firidun v� K�yan r�smiyl� ��n-��n, Dol�un kam alaraq çal�ıdan, meyd�n, Qoy ��rab bir yan�ın salsın könül�, Bi�sin h�r i�imiz bu qan çayil�! Ayrılaq bir zaman dünya i�ind�n, P�rv�rd� m�rcanla b�sl�nsin b�d�n. Mey il� gül kimi parlayaq bel�, Güll�rd�n r�ng alaq bu kür� il�. Saçaq q�tr�l�rd�n torpa�a �nb�r, Çimsin bu ��rabdan güll�r, olsun t�r." P�ril�r hörm�tl� öpdü torpa�ı, ��nl�ndi, ism�td�n yandı yana�ı. M�clisd� Nü�ab�, o nazlı dilb�r, Sanki dan sök�rk�n do�mu� bir ülk�r. �nb�rd�n gec� ��n büsat qurunca Yayıldı o mü�kin saçlar boyunca. O mü�kin saçlardan böyük �sk�nd�r Bir k�m�nd düz�ltdi, saçırdı �nb�r. Ayı, Mü�t�rini k�m�ndl� bird�n Yerl�r� endirdi uca göyl�rd�n. ��nlik gec�siydi o �anlı gec�, P�ril�r dalmı�dı nazlı sevinc�. �sk�nd�r q�lbini çalmaq fikril� �st�rdi at��d�n parlatmaq �öl�. Padi�ah �mr etdi: "Tez od qalansın, Mü�l�rin r�smiyl� gündür, mü�k yansın." Meyd�n bir od yaxdı ki, �öl�sind� �ç�nl�r yandı öz �lb�s�sind�. Çal�ı n���siyl� yeyib içdil�r, Gec�ni ��nlikl� etdil�r s�h�r. Laciv�rd� ��nc�rf vurunca dövran Samur sarı tülkü do�du o zaman. Yenid�n canlandı ��nlik v� h�yat, Quruldu sevimli, �ahan� büsat.

Page 153: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Ç�m�nl�r yenid�n n���y� g�ldi, K�klik v� qırqovul cilv�y� g�ldi. N��m�y� ba�ladı p�riüzlül�r, Gün�� mehreganda daha xo� g�l�r. O gülgun meyd�n ki, yaquta b�nz�r, Gündüzün üzün� s�pdil�r gövh�r. �SK�ND�R�N NÜ�AB� �L� M�CL�SD� OTURMASI Dur, saqi, ��rabdan bir q�d�h g�tir! O qızıl çiç�kd�n bir f�r�h g�tir! Üzümün r�ngini ��rabla bir tut, Yaquta b�nz�tm�, qıl tam bir yaqut! Firidun ��nliyi, C�min novruzu Üzl�rd�n silmi�di k�d�ri, tozu. �sk�nd�r �övk�tli taxta oturdu, Önünd� pad�ahlar boynunu burdu. Oxuyub çalanlar, ��rab v� q�d�h O göz�l m�clis� verirdi f�r�h. Nü�ab� naz il� hey q�d�h alar. Ortada g�linl�r qol-qola oynar. M�clisd� Feyl�qus o�lu �sk�nd�r O p�ri qızlara salmadı n�z�r. Birinci, n�fsini oda salmazdı. �kinci, h�r�md� ov ovlamazdı. Ba�çılar m�clisd� a�ır oturdu, Pad�aha hörm�tçin m�rd kimi durdu. Göy soyuq, gün��in xeym�si ocaq, Yer quru, C�m�idin yastı�ı yum�aq. Gün�� D�lv bürcünd�n çıxdı qıra�a, Girdi Hut bürcün� balıq tutma�a. Pul-puldur da�ların �t�yi, q�lbi Buzlanmı� balı�ın arxası kimi. Qurd gözlü qasır�a k�sir n�f�si, Kürkçünün z�hm�t� artmı� h�v�si. Maralın kök budu buzdan qorxaraq, Aslan sa�rısını etmi�di sı�naq. Buzlamı� ceyranın kabablıq budu Suların ba�rına hey duz vururdu. Buludlar o q�d�r sıx kafur saçmı�, Çinarın qolları a� çiç�k açmı�. B�növ�� qönç�si tumurcuq ik�n Bahar yarpa�ıt�k qar g�lir göyd�n. Olmu� gül a�acı yeld�n hamil�, Qarnını doldurmu� çiç�kl�r il�. A�zını açmadan buzlu n�hrl�r, Otların doda�ı süd �tri ver�r.

Page 154: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Yadlardan gül üz� p�rd� ç�k�li, Bülbülün t�blini yırtmı� dan yeli. Bülbült�k bardaqlar g�lmi� f�r�h�, K�klikt�k a�zından dü�m�z q�hq�h�. �ç�nl�rin üzü meyd�n alıb r�ng Qızarmı�, t�rl�mi� gül yarpa�ıt�k. �sk�nd�r �mr etdi: "��nlik e�qin� M�clisd� bir alov parlasın yen�.* Yenid�n yara�ıq, b�z�k vuruldu, C�nn�t� b�nz�r bir m�clis quruldu. M�clisd� gül kimi bir at�� yanır, Qibt�d�n güll�rin q�lbi da�lanır. Odlu tikan tutmu� �ld� sarı gül, Bu, Z�rdü�t odunun tikanı deyil. O mü�kin kömürd�n axan �öl�l�r Da�lara �ks ed�n gövh�r� b�nz�r. Qara r�ng kömürl�r ki, alovlanır X�zin� üstünd� yatan ilandır. Ya qoca insafsız, r�hmsiz m�cus �mr etmi� h�b��i qar�t etsin rus. Hindistandan g�lmi� bir n�f�r cadu Xırmana vurar bir arpadan odu. Mü� arpa yerin� �kmi� �r��van, B�növ�� dü�ürmü� biçdiyi zaman. H�b�� mü�k aparmı� Mazandarana, Yerin� saf qızıl vermi�dir ona. Ev hindli qadından qana bürünmü�, Abinus qırmızı söyüd� dönmü�. S�qlablı atını çapmı�dır Çin�, B�rtasdan bir samur kükr�mi� yen�. "Bilal"da çıxarmı� göz�l bir s�da, H�b��d� ya�ark�n s�s verir Rumda. Onun ��n s�sin� qara z�ncil�r Q�lbind�n qan tökür, gözünd�n z�h�r. Qara qamı�lıqdan çıxmı� bir aslan, Uzun barmaqları alovlu oxdan. Katibin dalından göy�rmi� q�l�m, Barma�ında mü�kin q�l�ml�r möhk�m. Bir atlaz satandır, oturmu� çox ��n, Geyimi qoca bir qadın külünd�n. Bir çox ip �yirmi� toxunsun palaz, Palazın yerin� tapmı�dır atlaz. Kimyag�rdir bu, kür�si yanar, D�miri ataraq saf qızıl alar. Alovlar qızıldan qurmu� bir iksir, Öz �t�kl�rin� saf qızıl s�pir. Alovu bürüy�n sıx-sıx tüstül�r Neyluf�r gülünün zülfün� b�nz�r. Reyhanla b�z�nmi� saxsı güldandır, Ancaq bu, me��d�n çıxan reyhandır.

Page 155: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Od deyil, C�m�idd�n qalma bostandır, Gün�� xonçasında kök� yapandır. A�-qara cövh�ri parladandır bu, Mü�l�rin yolda�ı - hirbüdün dostu! Yeni bir qönç�dir, yediyi tikan, Cövh�ri q�dimdir, görü�d� cavan. Qı� vaxtı yoxsula ��n n��m� söyl�r, Qon�uya qazandan elçilik el�r. Sazının tell�ri ed�r zümzüm�, Z�rdü�tün Z�ndind�n xo�dur bu n��m�! Z�nd il� Z�rdü�tü yaxan at��i Yaxmı�dır dünyanın böyük gün��i. Al gül yarpa�ıdır s�rv buda�ında, Öt�r k�klik, turac sol v� sa�ında. Qırmızı m�rcandan ucalmı� çinar. Ba�ında "ququ"t�k k�klikl�r a�lar: Örd�y� ba�ında yer vers� çinar, Köksünd�n acı bir sızıltı qopar. Örd�yin vücudu suyun dü�günü, At��� gir�rs� qaralar günü. Bu ba�da co�araq ötü��r qu�lar, H�r qu�da ba�qa s�s, ba�qa ah�ng var. Setarla çalınır sanki h�r n��m�, ��rqid�n yüz k�r� göz�l zümzüm�. Ciy�r duz yedikc� hey qanı damır, Duzun da h�sr�td�n ba�rı qavrılır. Di�l�r� sirr açır ��k�rburalar, Yedikc� insanın h�v�si artar. Qan daman kababın qoxusu �nb�r, Mü�kiyl� b�sl�nmi� a�lar, yem�kl�r. H�r çe�id mür�bb�, tur�u, meyv� var, Limon v� porta�al, narınc il� nar. Çalanın Zöhr�t�k oynayır q�lbi, Kuz�l�r parıldar Mü�t�ri kimi. O gülgün ��rab ki, dilb�rd�n dilb�r, Dünyadan dünyaca qaldırmı� k�d�r. Hamının keyfi saz, s�sl�ri yum�aq, Yalnız saz k�skindir öts� d� �aqraq. Orda bi�mi� idi yolda�lar tamam, Birc� ��rab idi, ortalıqda xam. Yarım s�rxo� idi böyük hökmüdar, Ç�nginin �lind� ç�ng sut�k axar. Ç�ng s�si, mey, reyhan, qızarmı� qu�lar, Dar gözlü s�n�ml�r, sıxı a�u�lar. Kimdir h�yatından bel� kam alan? �sk�nd�r� m�xsus bu ��r�f, bu �an. �sk�nd�r e�qin� mü�t�ri üzl�r Küpl�ri bo�altdı gündüz� q�d�r. El� ki, gündüzün yarısı keçdi.. F�l�k d� kür�nin nisfini biçdi.

Page 156: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�sk�nd�r �mr etdi x�zin�dara: "Xo� g�ldin edilsin bu qonaqlara! Xalvarla g�tirsin qızıl v� b�z�k. D�v�l�r yüküyl� atlaz v� ip�k. Bir alay h�b��i �ux xidm�tçil�r. Boyları s�rv kimi, görü�ü dilb�r. N� mü�k� ç�ki, n� tirm�y� da� var, Baxdıqca insanın gözü qama�ar. D�y�rli üzükl�r, zümrüd, firuz�, Brilyant, da�-qa�lar gülüms�r üz�. Qızıldan parlaq tac - zümrüd naxı�lı,, Gövh�rl� i�l�nmi� naxı�lı, da�lı. �t�yi kafurla dolu bir quma�, Üstünd� parlayır d�y�rli da�-qa�. K�cav� qatırda z�rdi, ziv�rdi, K�cav� ç�k�nl�r qızıl k�m�rdi. Bu q�d�r z�r, ziv�r, dövl�t, yatır var, Verdi Nü�ab�y� x�zin�darlar. Nü�ab� geyindi �ahan� x�l�t, Nec� ki, gün��d�n ay alır zin�t. Yenid�n �mr etdi böyük �sk�nd�r: "H�diyy� alsın h�r p�riüz dilb�r!" Verildi adına gör� h�diyy�, Burda geysin dey�, aparsın dey�. O q�d�r yükl�ndi h�r göz�l p�ri Ç�k� bilm�yirdi z�ri, ziv�ri. T���kkür ed�r�k öpdül�r yeri, Sevincl�r içind� döndül�r geri. Gövh�r toplayınca uca m�d�nd�n, Axıcı x�zn�t�k döndül�r ��n-��n. �SK�ND�R�N �LBÜRZ DA�INA GETM�S� Ey saqi, qırmızı südd�n ver ki, h�r Civ�y� �ks ets�, ona can ver�r. Ver m�n�, dönmü�dür qanım civ�y�, Söz düzüm dırnaqdan keç�n ri�t�y�. Ey ��f�q sökm�d�n oyanan himm�t, Yen� söz saçma�a etmi��m niyy�t. Bu qızıl sözl�rl� bir gövh�r qurum, �laltı ba�ları da�lara vurum. Qızılda varmıdır o güc, parıltı. M�n kimi dindarı etsin �laltı? B�z�kçün yaranmı� bu qızıl, gövh�r B�nd olsun, z�ncirdir, q�m, k�d�r ver�r. Qorxaraq �yrid�n, quldur, o�rudan Varlılar qızılı göm�r h�r zaman.

Page 157: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Yoxsul ki, h�r zaman qızıl dü�ün�r, Bu ist�k ona da x�zin� ver�r. �ndi ki, qızıldan ucadır ist�k. �n yoxsul, �n z�ngin kims�dir, dem�k. Bu dünya olmu�dur yoxsul dünyası, H�m özü m�suddur, h�m �qr�bası. Qorxusuz v� rahat ya�ar h�r zaman, Ç�kinm�z quldurdan, qorxmaz o�rudan. Dü�ünc�, k�d�rdir çox s�rv�t, çox var, Dünyası az olan olur b�xtiyar. Tarix� d�y�rli gövh�r düz�nl�r Gövh�rli x�zn�d�n bel� n�ql el�r: O C�m�id idraklı aldıqca f�r�h Nü�ab� e�qin� qaldırdı q�d�h. Gül il�, mey il� verdi �l-�l�, Neç� gün keçirdi s�rk�rd�l�rl�. �� görm�k fikriyl� bir gün oturdu, Bahardan b�z�kli bir m�clis qurdu. Ç�kdi o m�clis� el� bir hasar Bürcünd� görünm�z oldu ulduzlar. Ba� s�rk�rd�l�ri eyl�di d�v�t, Hörm�tli yer verdi, göst�rdi ��fq�t. ��n m�clis qurdu bu sınanmı� �rl�r, Pad�ahın a�lından aldılar b�h�r. Fikrini açmaqdan durmadı geri, Bütün ist�yini sürdü ir�li: "Könlüm� qonmu�dur bel� bir h�v�s, Sizd�n ba�qasıyla almayım n�f�s. Sizin r�yinizl� ist�r�m ancaq Dünyanı m�n qarı�-qarı� dola�maq. Ruma dönm�k idi fikrim, n� etm�k, Atın cilovunu çevirdi f�l�k. �zm etdim ki, Ruma çevirm�yim üz, Ölk�l�r dola�ım gec� v� gündüz. ��n, uçuq yerl�rd� g�zim h�r yanı. �lim� keçirim bütün dünyanı. "S�ncab" ölk�sinin ba�ında durum, "S�qlab" gümü�ün� sikk�mi vurum. Ölk�l�r, torpaqlar dola�maqla m�n Öyr�nim xalqlardan hansıdır çox ��n. Alım bu ��nlikd�n faydalı b�hr�, Çünki t�sir edir d�mir d�mir�. Birinci yürü�d� ist�yim ancaq O qoca �lbürz� k�sm� yol açmaq. Da�ları, çöll�ri a�ıb keç�r�k, Sonra da d�niz� s�yah�t etm�k. X�z�r d�nizin� durum baxım m�n, Damlalar çil�yim suya q�d�hd�n. Ordumla sahil� çıxınca artıq

Page 158: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Bir h�ft� ovlayım qu� il� balıq. Sonra da baxaram �zmim n�y�dir, Z�man� o zaman bir yol göst�rir. Bu i�l�r olurmu fikrinizl� saz? Dövl�t do�rulardan boyun qaçırmaz." Ba�çılar yer öpdü: "Sizindir �mr, Bizim fikrimizdir �ah tök�n t�dbir. Ba� qoyarıq, hara qoysanız ayaq, �mriniz h�r ba�a bir tacdır parlaq. Suda, ya at��d� yer varsa, yen� Fikrimiz ba� �y�r h�r bir �mrin�. Atsanız yer� �n uca da�lardan, Qorxusuz dü��rik yer� h�r zaman. �ahdan bir yol seçm�k, bizd�ns� ancaq Pad�ahın �mrin� boyun qatlamaq". Bu sözd�n ür�yi olunca rah�t, �sk�nd�r onlara etdi çox hörm�t. Yola çıxmaq üçün gördü hazırlıq, Açdı x�zn�l�rin a�zını artıq, Ordunu gövh�rl� el� doyurdu, Onları c�vahir da�ımaq yordu. Öz k�skin a�lıyla qaba�ı gör�n Qorxaraq ç�kindi yaman gözl�rd�n. X�zin� yükl�ndi, yol aldı, ancaq Yollarda ç�tindi onu da�ımaq. Da�lara qaldırmaq ç�tin olurdu,- X�zin� ç�kirdi göyl�r� ordu. Bel� bir fikir� g�ldi �sg�nd�r, O köhn� top üçün düz�ltsin ç�nb�r. Yerl�ri öyr�nsin o, m�nzil-m�nzil. Quru n� q�d�rdir, d�niz neç� mil. Bilsin yer üzünd� uca, alça�ı, En� v� uzuna ölçsün torpa�ı. �dld�n, zülümd�n tutaraq x�b�r H�r yoldan azana olsun bir r�hb�r. H�r zülmü �dlil� yusun dövrandan. Qurtarsın h�r azad xalqı bu qandan. H�r qorxulu yer� ç�ksin bir hasar, H�r yerd� bir hün�r eyl�sin izhar. "Yollar çox uzaqdır" dey� dü�ündü, Yollarda t�hlük�, qorxu göründü. H�d�r� getm�sin ç�kdiyi z�hm�t, X�zin� olmasın dü�m�n� qism�t. Gördü ki, talandan varlanmı� �sk�r, Varlandıqlarından qorxdu �sk�nd�r. Birinci, çalı�maz varı olanlar, �lind�n var-yoxu getm�kd�n qorxar. �kinci, qar�ıya çıxsa ac, b�lli, Qılıncı endir�r o iki �lli.

Page 159: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Sınaqlı k�sl�rd�n böyük �sk�nd�r Özüyl� almı�dı yüz on üç n�f�r. Hamısı �ahan� m�clisin q�lbi, H�r i�d� a�ıl v� t�dbir sahibi. Sınaqdan B�linas hamıdan ya�lı, Hamıdan bilikli, hamıdan ba�lı. �n ç�tin i�l�r� onu ç�k�rdi, O da �n a�ıllı t�dbir tök�rdi. X�zin� v� yolun ç�tinliyind�n Söz açdı ona h�r uza�ı gör�n. B�linas söyl�di hey dü�ün�r�k: "X�zin� torpa�a gömülsün g�r�k! Ordu da pad�ahı t�qlid el�sin, Bir xarabalıqda malı gizl�sin. Bilinsin x�zin� gizl�n�n m�kan, H�r k�s öz varına qoysun bir ni�an. O uzaq yollardan qayıdan zaman H�r k�s qoydu�undan tapsın bir ni�an. Tanısın qoydu�u ni�anı h�r k�s, Etsin öz malını alma�a h�v�s." Bu fikri �sk�nd�r ir�li sürdü. Ordunun xeyrini bu i�d� gördü. Torpa�a gömdü öz x�zin�sini, Ni�anla b�rkitdi dörd dövr�sini. �mr etdi, basdırsın s�rv�ti olan, Q�lbind�n silinsin qorxu v� duman. Da�larda, da�larda hamı yer-yerd�n Da�-qa�ı göm�r�k döndül�r ��n-��n. H�r kim ki, x�zin� v� s�rv�t qoydu, Üstünd� bir ni�an v� sur�t qoydu. Bel�ydi ruzgarın f�ndi, oyunu, Ba�qa bir x�yala çevirdi onu. Ayrı bir t�r�fd�n Ruma yol aldı, X�zin� o yerd� gömülmü� qaldı. O q�d�r saz idi ordunun halı Ehtiyac görm�di alsın o malı. Açıqda o q�d�r tapdılar dövl�t, Gizl�n�n s�rv�t� olmadı r��b�t. S�f�rd�n Yunana basark�n ayaq, Dünya i�l�rind�n oldular uzaq. Tikdil�r m�b�dçin �n yüks�k bina, Oldu h�r k�s üçün ibad�txana. Deyr� v�qf edildi gömül�n s�rv�t, H�r ki�i verdi ba� rahib� bir x�tt, O x�tl� tanrıya, din� inanan Axtarıb tapsın h�r s�rv�td�n ni�an. O monastırlarda indiy� q�d�r Gömül�n s�rv�td�n qalır s�n�dl�r. Bunu dini bir borc bil�nl�r, �lb�t, M�b�d� ür�kd�n göst�rir xidm�t.

Page 160: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

S�n�dd�n birisi verilir ona, Dü�ür o s�rv�ti tapmaq yoluna. X�zin� açanın g�ls� müjd�si. Alar h�r x�zn�d�n ayaq kir�si. M�n� b�xtim ayaq kir�si vermi�, Aya�ım x�zin�-için� girmi�. �SK�ND�R�N D�RB�ND QALASINI ALMASI Dur, saqi, mey g�tir, versin m�n� naz, G�ncliyi qaytarar, insan qocalmaz. �limd�n çıxmı�dır bu iki dövl�t. Edir�m küpd�ki qana q�na�t. Kim ist�r yax�ı ad keçirsin �l� G�r�k bu qapıda olsun bir köl�. Qoysun yax�ılıqda el� t�miz ad, Bununla sonunu el�sin abad. Vücuda geyinsin bel� bir köyn�k, Saxlasın b�ladan onu zireht�k. H�r kim öz sonundan yax�ılıq umar, Göz�l addan ba�qa göz�l admı var? Durma, s�n ey uca ad-san b�y�n�n. Dünyada yax�ı ad almaq ist�s�n, Geyin, yax�ılıqla bir donu parlat, Ba�qa �lb�s�ni yax�ılıqla sat. Görm�yirs�nmi bu mü�kü h�r zaman Qara bir ip�kd� saxlayır satan? Bu yeni x�yala b�z�k vuranlar �n göz�l adlardan daim d�m vurar: Göz�l ad çıxardı böyük �sk�nd�r. Ondan fayda gördü, d�rdi çox b�h�r. Yax�ılarla durdu, oturdu h�r an, Yanına yol tapa bilm�zdi yaman. �ahlardan ziyad� böyük �sk�nd�r M�zluma daha çox salırdı n�z�r. H�r yerd� bir zahid görs�ydi, x�lv�t Çapardı yanına, ed�rdi hörm�t. H�r yerd� ç�tin-bir döyü� ba�lardı, Zahidl�rd�n köm�k, himm�t umardı. �sk�nd�r onunçun üstün g�lirdi, Da�ı firuz�d�n seç� bilirdi. Onunla b�rab�r çarpı�an ordu Bu i�d�n incidi, üzün� durdu Dedil�r ona: "Ey dünya sarsıdan, S�n dövl�t i�in� çalı� h�r zaman. Ordudur qazanan u�urlu z�f�r,

Page 161: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

S�n ancaq zahid� salırsan n�z�r. Dünyanın açarı qılıncdır, �lb�t, Bu zahid k�sl�rl� n�dir bu ülf�t? Z�f�r� silahsa zöhd il� himm�t. Bu nöqsanımızı biz� d� öyr�t. Döyü�çün çapark�n bu meydanlara Biz d� zahidl�rd�n ist�y�k çara?" �sk�nd�r dinl�rk�n �sk�r sözünü, Dinm�di, saxladı bundan özünü. Faydalı görünm�z tez cavab verm�k, H�r cavab vaxtında verilsin g�r�k. El� ki, �lbürz� yol aldı ordu, H�r yerd� �ahdan bir nayib oturdu. Bu ç�tin yollarda heç yorulmadan Ovçu aslan kimi keçdi �irvandan Açaraq öz ist�k qol-qanadını Oradan D�rb�nd� sürdü atını. O zaman çox abad deyildi ��h�r. Üstünd� bir qala vardı möt�b�r. Qalada kök salmı� az�ın quldurlar, O yoldan kim keçs� yolunu burar. El� ki, �sk�nd�r çadırı qurdu, Quldurlar çadırı yuxarı vurdu. Qala qapısını ba�ladı dü�man, Qorxmadı qılıncdan, qılınc vurandan. Hüzura g�lm�kd�n ba� qaçırdılar, �ta�t ipini bütün qırdılar. �ah ça�ırsa bel� uca d�rgaha, Heç biri ita�t etm�zdi �aha. Onlara dostluqla uzansa qolu Yen� d� ged�rk�n k�s�rdi yolu. Çar�siz qalınca çox k�d�rl�ndi, �zm etdi ortadan qaldırsın b�ndi. �mr etdi ki, yüz min silahlı �sk�r Hasarlı qalaya do�ru g�lsinl�r. Yıxsınlar mancanaq, sapan, da� il�, Köpür�n qan il� versinl�r sel�. Qırx gün o hasarda çalı�ıb durdu, K�rpic d� qopara bilm�di ordu. O yüks�k qaladan ox qanad salmı�, N� k�m�nd yeti��r ona, n� qayı�. Bel� s�rt görünc� sapın atanlar G�lint�k qaladan çox utandılar. N� hasar araba ona yol tapır, N� d� mancanaqdan qorxusu vardır. Yorulub qalınca bu çalı�maqdan, Bu günb�d üstün� bo� qoz atmaqdan. Sınaqlı �sk�nd�r bir m�clis qurdu, Ba�çılar g�linc� bel� buyurdu: "Bu qala haqqında n�dir fikriniz?

Page 162: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Yorulduq dü�ünüb-da�ınmaqdan biz. Ölk�l�r f�th ed�n dikba� igidl�r �d�bl� ba� �yib dua etdil�r: "B�nd�yik, �mrin� ba�ladıq k�m�r, Dinc�lm�k bilm�dik bu gün� q�d�r. Qırx gündür yuxusuz, yor�un yem�ksiz Buludla, gün��l� çarpı�ırıq biz. Buludun ba�ına, bilirs�n, yol yox, N� qılınc vurular, n� niz�, n� ox. H�r i�� div kimi tapdıq bir çara, Bu divl�r evind� g�ldik zinhara, Bu u�ursuz yoldan g�l dön�k geri, Çeyn�y�k da�ları, dik t�p�l�ri". �sk�nd�r duydu ki, igid ba�çılar Acizdir bu i�d�n, olmu�dur naçar. Sürm�d�n gün�� mil ç�kdi gözün� Batdı bir al gövh�r Nil d�nizin�. Sahild� s�p�r�k x�zin�, gövh�r, Bir m�clis b�z�di bahara b�nz�r. Hamı bu m�clis� g�ldikd�n sonra Söyl�di döyü�k�n uca ba�lara: "Yaxında varmıdır bir zahid dindar, Dünya i�l�rind�n ç�kil�n k�nar?" Bir n�f�r söyl�di: "Uca tacidar, Bu yaxın köhüld� qoca zahid var, Kims�nin üzünü görm�z bu adam, Bir ç�ng� ot il� keçinir müdam." Yerind�n ox kimi qopdu hökmüran, Ayrıldı m�clisd� olan dostlardan. Xas adamlardan da qo�uldu ona, Aradı, iz tapdı köhül yoluna. Gec�, yol dü�m�nin gününd�n qara, F�n�r tuturdular o ��hriyara. At sürdü, köhül� g�linc� yaxın, Aydınlıq köhül� edinc� axın, ��ı�ı görünc� zahid uzaqdan Di�arı sıçradı o qaranlıqdan. Gördü bir m�l�kdir gün��t�k parlar, �qbalı olmu�dur yuxudan bidar. Qoca tez pad�ahın yanına keçdi, �ahlı�ın nuruyla pad�ahı seçdi, Söyl�di: "Görür�m, bir gövh�rsiniz, Z�nnimc� cahangir �sk�nd�rsiniz. �sk�nd�r ��fq�tl� ona �l verdi, Onunla b�rab�r köhül� girdi. Soru�du: "Bu yerd� dostun kim, ey pir? Bu çöld� yem�yin, geyimin n�dir? Bir d� anlat m�n�, dar köhüld� s�n N� bildin cahangir �sk�nd�r�m m�n? Söyl�di: "H�mi�� q�lbin olsun �ad.

Page 163: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

H�r zülmün b�ndind�n olasan azad. Ulduzun b�xtind� versin �l-�l�, Taleyin ucalsın s�ad�t il�. Görünc� s�ni m�n tanıdım ondan: Ayı qaranlıqda tanıyar insan. Dünyada sanma t�k s�nin güzgün var. M�nim d� ür�yim güzgüdür, parlar. Yüz ildir parladır onu riyaz�t, Bir sur�t göst�r� bilir, n�hay�t. Ey uca fikirli, sordunuz m�nd�n: Nec� ömr edirs�n dar göhüld� s�n? Olmu�am say�nd� sa�lam bir insan, �vv�lkind�n daha sa�lamam, inan. Q�lbimd� kims�y� yox m�h�bb�t, kin, Azad�, b�xtiyar yox m�nim t�kin. Dünyada bir v�fa görm�dim, gerç�k, V�fasız kims�d�n umulmaz köm�k. H�r i�i fikriml� çox ölçüb biçdim, Özüm� yararlı bu yeri seçdim. Hesabı, kitabı k�sdim dostlardan, Yalnız bir dostum var - böyük yaradan. Doyunca yem�y� etm�dim ad�t, M�d�ni doldurmaq z�hm�tdir, z�hm�t. Yediyim köy otdur, geydiyim h�sir, Da�ları, bax, bunlar kimiya edir. Bu ill�r uzunu tacidarlardan, S�nd�n ba�qasını görm�dim, inan. S�b�b n�, göyl�rd� sönmü�k�n çıraq U�urla köhül� basdınız ayaq? S�n� bu köhüld�, ey böyük insan, Xidm�tçin �skiy�m bir qara quldan." �sk�nd�r dedi: "Ey sınaqlı qoca, Çar�m yox, g�lmi��m, fikrimdir uca Tanrı bir d�miri böldü ikiy�, Bizl�r� tap�ırdı "sahib ol" dey�. Onlardan qılınc v� açar b�z�rk�n Açarı s�n aldın, qılıncı da m�n. Bu d�mir qılıncla i�ıqlı günd� M�n haqqa köm�y�m �dlin önünd�. S�n d�, g�l, gec�yk�n göst�r k�ram�t, �dal�t yolunda bir açar t�rp�t. M�nim bu qılıncım, s�nin açarın Açsın qapısını xalqın, diyarın. Bu dik da� ba�ında var uca hasar, O yerd� yurd salmı� az�ın quldurlar. Gec� d�, gündüz d� çalırlar karvan, S�n� d� q�sd edir bu az�ın dü�man. �st�yim bu i�l�k yolu açmaqdır, �dl il�, bilikl� b�z�k saçmaqdır. S�n öz himm�tinl� göst�r bir hün�r,

Page 164: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Tale d� bu yolda köm�klik ed�r. �yrid�n, o�rudan t�mizl�n�r yol, Yolçunun �rza�ı artar, olar bol." El� ki, anladı o qoca dindar. Qalada hökm edir az�ın quldurlar, Ahından açınca odlu bir sapan, Göyl�rin qapa�ı açıldı haman. Da�a o sapanı el� fırlatdı, O da� öz içind� d�niz� batdı. Pad�aha söyl�di: "Qayıt indi s�n, Uca da� oynayıb qopdu yerind�n." M�clis� dönünc� uca ��hriyar, M�clisd� olanlar qar�ı çıxdılar. �n göz�l bir m�clis qurdu yenid�n, Ortaya mey g�ldi, üzl�r oldu ��n. Xidm�tçi g�ldi ki, qalab�yidir, Hüzura g�lm�y� izn ist�yir. �mr etdi, hüzura aldılar onu, Girinc� yer öpdü, �ydi boynunu. Alqı�lar ya�dırdı uca d�rgaha, Açarı �d�bl� verdi pad�aha. Söyl�di: "Bu gec� qopdu bir b�la, �sg�nd�r gücüyl� da�ıldı qala. �ki bürc hasardan bird�n qoparaq Uçuldu pad�ahın bürcünd�n iraq. Tanrının q�hrind�n qopdu bir sapan, Hasara dü�ünc� da�ıldı h�r yan. S�nins� sapanın çatmaz bu yer�, Gün��i yandırmaz kiçik bir z�rr�, Bilir�m, xarablıq deyil ordudan, Ba�qa bir qapıdan g�lir bu sapan. �ndi ki, göyün d� hökmü s�nd�dir, O qala, o da s�n, s�nindir �mr." Baxdı ba�çılara, dedi �sk�nd�r: "Duaya bundan xo� kim d�lil ist�r? Qırx gündür da�, qılınc yeyir bu hasar, Sınaqlı igidl�r hey çarpı�ırlar. Bu q�d�r qılıncın almaz gücüyl� Qopmadı o da�dan bir k�s�k bel�. Yoxsul bir zahidin ç�kdiyi ahdan Da�ıldı bir hasar, bürc oldu viran. Cizc� bu qalaya kim oldu üstün? Bu dünya zahidsiz olmasın bir gün." Ba�çılar bu i�� çox heyran oldu, Öz dedikl�rind�n pe�iman oldu. Yer öpüb dedil�r: "S�n ey hökmüran, Taxtından, tacından ayrılmayasan. Ölk�d� qolların qüvv�t� dolsun, Ç�kiyin da�ları �b�di olsun. Bel� nükt�l�ri s�ns�n tanıyan,

Page 165: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

S�ni öz kölg�si etmi� yaradan. Bu sirri, hikm�ti biz d� anladıq, O yanlı� yollardan ç�kildik artıq." Yenid�n bürüdü qo�un hasarı, Yollardan qaldırdı yol vuranları. Qalanın yerin� �razi verdi, Onları verdiyi mülk� gönd�rdi. Göyl�rl� öpü��n qalanın bir-bir Uçulmu� yerl�ri edildi t�mir, El� ki, da�ıntı, uçuqlar bitdi, Zülmün qalasını �dl evi etdi. O da�da �hali doymu�du cana, �ikay�t etdil�r o hökmürana: "Bu qıpçaq xalqı bir d�h��tdir, d�h��t... �kin �km�y� d� bizd� yox cür �t. Axına ba�lark�n açıq da�lardan �kind�n, biçind�n qoymazlar ni�an. Axından ölk�miz çox ziyan edir, Malımız, canımız m�hv olub gedir. Rahatlıq vers�ydin bu ölk�miz�, Böyük bir m�rh�m�t ed�rdin biz�. Bu açıq v� uçuq yerl�ri bir-bir Da� il� da� kimi eyl�s�n t�mir, Onda çöl xalqının axınlarından Rahatlıq içind� dinc�l�r x�zran." �mr etdi: n� q�d�r açıq, uçuq var, Ç�ksin bu x�zranın xalqı bir hasar. Gec� d�, gündüz d� qara da�larla Olduqca böyük s�d ç�kilsin yola. �� bil�n, sınanmı� da� yonanlardan, Da�larda açı�ı s�dl� ba�layan Bilikli ustalar gönd�rdi ora, Keçidl�r alındı möhk�m hasara. Hasar i�l�rind�n azad olaraq H�r�k�t q�sdil� ucaltdı bayraq. Gurlayan t�bill�r açırdı yara, A�aclar abnust�k olurdu qara. �sk�nd�r xeym�ni çıxardı çöl�, Yollarda m�nzili qatdı m�nzil�. Ata ülk�r kimi verdi h�r�k�t, H�r bürc� çatınca saçdı s�ad�t, Gec�nin saçları mü�kin h�lq�d�n Neyluf�r günb�d� saçark�n s�m�n, Yolun z�hm�tind�n padi�ah, ordu Azacıq dinc�ldi, bir m�clis qurdu. "�fsan� söyl�sin" dey�, �sk�nd�r Ça�ırdı o yerd�n bir neç� n�f�r. Verdi bir çox sual o yer� dair, Bütün v�q�l�ri öyr�ndi bir-bir. Söz sözü ç�k�rk�n h�r yerd�n onlar

Page 166: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Açdılar �aha çox maraqlı �srar: "Burda bir qala var ki, c�nub yeli �ss� d�, o yer� uzanmaz �li. Minadan bir da�dır, saçar mü�k, �nb�r, H�m göz�l, h�m ��ndir bir c�nn�t q�d�r. S�rir adlanır o mübar�k m�zar, Orda Keyxosrovun taxtı. camı var. Keyxosrov mülkünd�n köçüb ged�rk�n, Taxtına, tacına bu yerdir m�sk�n. M�zarı odlu bir köhüldür ancaq, O yer� olmayıb ayaq da basmaq. H�m d� o m�kanda pad�ahlıq ed�n Bir m�likzad� var onun n�slind�n, O �ahın yerin� p�r�sti� ed�r. Taxtını, tacını dü�m�nd�n güd�r." O dünya dola�an uca hökmüran Gül kimi açıldı bu xo� dastandan. Harda mac�ralı bir qala alsa, Yenil�n qüvv�tli, ya aciz olsa, Gir�rdi qalaya Keyxosrov sayaq Apaçıq, ya da ki, gizli olaraq. Qalanı dola�ıb dön�rdi yen�, B�x�i�l�r ver�rdi ke�ikçisin�. H�r �eyi görm�y� mara�ı vardı, H�r i�in üstünd�n odt�k çapardı. El� ki, e�itdi bu keyfiyy�ti, Qalanı görm�y� artdı r��b�ti. Qoca Keyxosrovun köhn� canından Dövl�t m�clisin� versin yeni can. �SK�ND�R�N S�R�R QALASINA GETM�S� V� KEYXOSROVUN Q�BR�N� Z�YAR�T ETM�S� Saqi, dur ��rabla könlümü güldür. Bu i�d� s�brin� bir ölçü götür. Könül çıra�ının tük�nmi� ya�ı, Mey il� parlat bu sönük çıra�ı. Gündüz qar�a r�ngli qara gec�d�n Çıxmı� Z�ngibardan kafur kimi ��n. U�urlu c�nn�tt�k i�ıqlı gündüz ��f�ql�r içind� parladırdı üz. Havada toz, duman yox z�rr� q�d�r. Laciv�rd r�ngin� boyanmı� göyl�r. Gu��y� ç�kilmi� kül�kli x�zan. Baharın dan yeli �sir h�r yandan. ��ıqdır da�, ç�m�n, bütün yer üzü, Parlar al çıraqla dünyanın gözü.

Page 167: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Kainat bir c�nn�t ba�ına b�nz�r, H�r yanda qoxuyar mü�k il� �nb�r. B�xtiyar �sk�nd�r u�urla yen� Taxtından oturdu t�xti-r�van�. Göyl�r� söyk�ndi tacının ba�ı, Ucaldı bayra�ı, açıldı qa�ı. Yer yorulmu� idi at nallarından. Da�ların ba�ına dü�dü h�y�can. Ordunu S�ririn ��hrin� ç�kdi, Keyxosrov taxtını görm�k ist�rdi. S�rirli e�itdi �sk�nd�r g�lir, Keyxosrov taxtını görm�k ist�yir. ��ind�n, a�lından tutmu�du x�b�r, Adildir cahangir böyük �sk�nd�r. K�yanın n�slin� verm�mi� ziyan, Do�ruya köm�kdir, arxadır h�r an. Çoxunun ba�ına qoymu� qızıl tac. B�x�i�l�r vermi�dir, almamı� x�rac. �ahı qar�ıladı iki m�nzild�n, Xalılar dö��di, yollar oldu ��n. D�y�rli b�x�i�l�r saçdı o q�d�r. Sayını olmadı bil�n bir n�f�r. Gül kimi t�rt�z� h�r çe�id d�ri, Götürmü� h�ddind�n çox bu �eyl�ri. Zil qara samur, al tülkü d�risi.. Qaqum, qunduz, va�ak ki, h�r birisi Baharda ilk açan yarpa�a b�nz�r. Üstün� s�pilmi� b�növ��, �nb�r. Ba�ını dik tutan boyları çinar, Döyü�d�n qorxmayan igid qulamlar, Cilovda yeriy�n qullar h�r biri Görü�d� �n t�z�, xidm�td� diri. Hüzura gönd�rdi bel� bir bax�ı�, Ba�qa töhf�l�ri h�ddini a�mı�. Saraya axınca bu var, bu d�niz, Nazirl�r saymaqdan qaldılar aciz. S�rirli hüzura g�ldi, ba� vurdu, Belini ikiqat bük�r�k durdu. �sk�nd�r ��fq�tl� oturtdu onu, Hörm�tl� yüks�ltdi uca boynunu. M�clisd� bitinc� görü� ayini, Soru�du taxt il� cam qiss�sini: "Anlat ki, tilsimli cam, K�yan taxtı Nec�dir, sönmü�dü onun da baxtı?" S�rirli dedi: "Ey dünyanın �ahı, ��r�fli �ahların ey �ah�n�ahı! Keyum�rs ordundan kiçik b�nd�dir, Firidun mülkünün f�rmanind�dir. Ulduzlar yayına ox olsun s�nin, Göy kimi dünyanı tutsun k�m�ndin.

Page 168: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Keyxosrov camıdır h�r �ey� açar, S�nin d� �lind� açan güzgü var. F�rq budur, dünyada qazandı ad-san �sk�nd�r güzgüd�n, Keyxosrov camdan. Taleyi oyanmı� pad�ahlar getdi, Bu taxtı, bu tacı s�n� t�rk etdi. Taxtınla dünyaya saçılsın i�ıq, Ba�ından tac �skik olmasın artıq. Dünya tacidarı �zm etmi�, des�k Köhn�lmi� bu ta�a vursun yeni r�ng. Onunçun atını sürmü� bu yer�, Ucalsın daxmamız uca göyl�r�." �sk�nd�r dedi: "Ey böyük namidar, K�yandan bu taxta, taca yadigar. Çünki m�n Kavusun taxtına keçdim, C�m�idin camından gülgün mey içdim. Bu uca taxt il� cam üçün, gerç�k. Oynamı� yerind�n, çırpınır ür�k. Bilm�k ist�yir�m, uca tacidar Dar köhüld� nec� tutmu�dur q�rar? Keyxosrov sirrini arar �sk�nd�r, S�n otur, o yer� yalnız yol göst�r! Yiy�siz taxtına a�layım bir an, Öpüm gülgün camın dodaqlarından. Bu taxt ki, Xosrovdan qalmı� yadigar, �ahın ölümünd�n açarmı �srar? E�idim o cansız camdan bir salam. Vücudum canlansın, ya�ayım xo�kam. Canımın güzgüsü paslıdır, g�r�k O pasla güzgünün tozunu silm�k. Görm�kl� q�lbim� dü�sün bir t��vi�, Asan olsun m�n� h�r bir ç�tin i�." �sk�nd�r sözünü salmadı yer�, S�rirli ita�t etdi bu �mr�. Tez qalab�yin� gönd�rdi x�b�r: Qar�ıya çıxarsın böyük töhf�l�r. Çeviklik göst�rsin h�r bir xidm�td�, H�m qonaq sevm�kd�, h�m n�zak�td�. Tap�ırıq verdi: taxt ke�ikçil�ri Pad�aha xidm�td�n durmasın geri. Yol versin, Keyxosrov taxtına keçs�, Q�d�hi doldursun gülgün mey içs�. , Keyxosrov taxtına �yl��dirsinl�r, Töksünl�r ba�ına inci v� gövh�r. ��rabla doldurub firuz� camı Versinl�r pad�aha, qalmasın kamı. Versin xo�ladı�ı yem�kd�n ona, Durmayın geri ba� �ym�kd�n ona. El� ki, bitirdi tap�ırıqları,

Page 169: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Dedi: "�ah buyursun qalaya sarı. �zninl� burada qalmalıyam m�n, Sizi qar�ılayım ordan dön�rk�n." Getm�kçin t�rp�ndi böyük �sk�nd�r, B�linas onunla getdi b�rab�r. M�h�k� vurulmu� be�-altı qul da Ona yolda� oldu bu ç�tin yolda. Ma�ara yolunu durmadan biçdi, O q�d�r ucaldı, göyl�ri keçdi. Dırmandı rahatlıq etm�d�n bel� Ç�rx kimi burulan yoxu�, keçidl�. Gördü bir qaladır, alçalar göyl�r, Adını davada ç�km�mi� bir �r. G�linl�r tez ��rb�t hazır etdil�r, Qatdılar dodaqdan ona gül, ��k�r. Açıldı �ahan� göz�l bir süfr�, Yem�kd�n düzüldü adına gör�. Sarayın qızları b�nz�rdi aya, H�r yandan pad�ahı aldı araya. D�bd�b�, �övk�t� daldı �sk�nd�r, Dövl�tin siması q�lbi c�zb ed�r. �ah xör�kd�n yedi, ��rb�td�n içdi, Qalxınca Keyxosrov taxtına keçdi. Taxtın aya�ına g�ldiyi zaman Hörm�tçin tacını aldı ba�ından. El� bil s�sl�ndi h�r qapı, divar: "Yuxudan oyandı yatan tacidar." S�rirli vermi�di bel� bir f�rman: "Keyxosrov taxtına çıxsın hökmüran." O böyük tacidar keçinc� taxta, Bir simür� oturdu sanki budaqda. O qızıl sütunlu taxtı güd�nl�r Söz x�zin�sind�n saçdılar gövh�r: "Pad�ahın çıxması �ahan� t�xt� H�r zaman u�urlu yol açar b�xt�. Yaqutu ölç�n bu gövh�r cam ki, var, Çox saysız s�rv�t� olmu�dur açar. Bu dövl�t bec�r�n cam v� taxt il� Çox taxtı v� camı alarsan �l�." O biri dedi: "Ey uca ��Hriyar! Bir ölk� görm�mi� s�nt�k tacidar. Keyxosrov taxtına s�n ki oturdun, Ba�ını f�l�yin taxtına vurdun." �nc� bir dil açdı ba�qa bir n�f�r: "Keyxosrov, Keyqubad n� vaxta q�d�r, Qolun ki, bu taxtla gücl�ndi artıq, Ed�rs�n Keyxosrov v� Keyqubadlıq." �ah bu taxt önünd� b�xtiyarlıqla Göz�l fal vuruldu namidarlıqla. Padi�ah bu taxta b�z�k, �an verdi,

Page 170: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Öl�n Keyxosrova yeni can verdi. �ah taxtın üstünd� oturdu çox az, Tez taxtı öp�r�k endi keyfi saz. �ah taxta o q�d�r x�zin� saçdı, X�zn�dar gözünü heyr�tl� açdı. �mr etdi: bir qızıl kürsü qoyulsun, Xosrovun camı da yanında olsun. Kürsüy� oturdu adlı tacidar, Keyxosrov camını �l� aldılar, Saqi tap�ırı�ı görünc� bel�, Parlatdı o camı qızıl mey il�. Verdi �sk�nd�r� q�lbind� sevinc: "Keyxosrov e�qin� bu ��rabı iç! B�xtinin ulduzu s�n� yar olsun, Qolların bu camla b�xtiyar olsun!" �ah camı görünc� aya�a qalxdı, Bir k�rr� iç�r�k camı buraxdı. Cama qolba�ından saldı bir gövh�r, Oturdu, önün� qoydu �sk�nd�r. Yiy�siz o taxta k�d�rl� baxdı. Gözünd�n ��rabsız cama ya� axdı. Pad�ahsız, ��rabsız, yetimt�k duran Bo� taxta. bo� cama ç�kdi bir dastan: - Qalmasın qızıl taxt yiy�siz, yalnız, Bu cam da olmasın qızıl ��rabsız. H�r q�d�h i�ı�ı alır ��rabdan, H�r taxta qiym�ti verir hökmüran. Tacidar getdimi, durma, taxtı qır! ��rabı töküls�, camı yer� vur! Padi�ah taxtında olar s�r�fraz, C�nn�tin taxtında naz il� yatmaz. Dünyadan c�nn�t� keç�n bir insan, Bax, bel� bir taxtı sanacaq zindan. Bir qu� gül��nind�n ayrı dü��rk�n Q�f�si "ac"dandır, toru ip�kd�n. Budaqdan ya�ıl tac qoydu�u zaman S�d�fi, ip�yi çıxarır yaddan. Biz tac dü�günüyük neçin bu q�d�r. Ölüm basqınından tutan yox x�b�r? X�zan qılıncını görm�diyind�n Qol-budaq ataraq bahar olur ��n Maral sa�rısını �i�ird�n zaman Bilmir ki, bu yerd�n keç�c�k aslan. Cüyürl�r çöll�rd� oynur, ��nl�nir. O qorxunc aslanlar yatmı�mı, n�dir? Ahunun göb�yi dolmu� mü�k il�, B�birl�rin di�i sınmamı� h�l�. Bel� bir q�fl�tl� keçir günümüz, Bir zaman yan�ından qopar ünümüz. Faydasız olan bu taxt n�y� g�r�k?

Page 171: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Üstünd� ba�qası ömür sür�c�k. Biz ba�qa k�sl�r� yer qızdırırıq, Bu yerd�n utanmaq g�r�kdir artıq. Faydasız bu taxta uyma, saxtadır, Yerimiz taxt deyil, quru taxtadır. Bu qızıl taxt deyil, vers�niz fikir, Aya�a vurulmu� a�ır künd�dir. Bir taxt ki. �b�di yer deyil sana, Onu ölm�mi�k�n parçalasana! Keyxosrov camında qalmamı�sa su, Yerin� mey tökm�, qoy qalsın quru. �SK�ND�R�N KEYXOSROV M�QB�R�S�N� GETM�S� Ey saqi, Keyxosrov camını doldur, Bir cam ki, h�r göz� verir i�ıq, nur. Dur, a�zına q�d�r mey doldur ona, Hörm�tl� ver �srin Keyxosrovuna. Ey uca �övk�tli adil padi�ah, Mü�t�ri simalı, asiman p�nah! Keyxosrov qurdu�u m�clisl�r hanı? Taxtında oturan �sk�nd�r hanı? Onlar öz bürcünü ataraq getdi, �övk�ti, dövl�ti s�n� t�rk etdi. Dünyada �sk�nd�rt�k ets�n r�ftar, S�nindir h�r buyruq, s�ns�n tacidar. Bu dünya adına vurmu�sa sikk�, S�ninl� ��nl�nmi� olsa da ölk�, Könül verm� könül aldadanlara, Dünya üz verm�mi� mehribanlara. Onu kim sevdis�, dostun önün�, Bax, n�l�r çıxarmı� o dön�-dön�. Bir taxtı hiyl�yl� qurdu, bax, sonra N� oyun açdı o, taxt quranlara. O cam ki, bir n�f�r m�sti �ad etdi, Bax, cam sahibin� n� bidad etdi. Bu yeddi ki�v�rd� Keyxosrov s�ns�n, �sk�nd�r mülkün� f�rman ver�ns�n. Bu �ahdan güzgü al, o �ahdan cam al, Düz göst�rdikl�ri yolla get, nam al! H�r i�� bir q�rar ver�rk�n bu gün. Sabaha ondan bir s�m�r var, dü�ün. �ahlara tac ver�n tacidar s�ns�n! Atanın taxtında yadigar s�ns�n! ��n ya�a, getdi o ��n ya�ayanlar, Köçdü tacidarlar, s�ns�n tacidar! Bu ba�da turacın qanadlarıt�k N� çinar qalacaq, n� d� bir çiç�k.

Page 172: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�xistan ömrünü vurdusa ba�a, Bu ya�ıl gül��nd� s�n var ol, ya�a! O m�ni ucaltdı nazla, nem�tl�, Göyl�r� qaldırdı yerd�n hörm�tl�. S�n m�ni ucaltdın ondan da artıq, Ba�ının qapısı üzüm� açıq. Yerl�r� naxı�lar vurduqca dövran Üzün� ��nlikl�r gülsün h�r zaman. Zamanın �laçıq hat�ml�rind�n Yalnız s�n qalmı�san, ya�a daim s�n! N�d�n söyl�yirdim, harada qaldım, Atımı sür�r�k, hara yol aldım! �sk�nd�r o taxtda, o camda, heyhat Görm�di rahatlıq, görm�di s�bat. Göyl�rin �b�di taxtı olmayan H�r bir taxt deyilmi h�yata zindan? B�linas h�kimi d�v�t el�di, Oturdu o cama yaxın, söyl�di: "Camdakı ayin� s�n d� qıl diqq�t, Ondakı �srarı ara, tap �lb�t!" B�linas o cama edinc� n�z�r, Qolayca oxundu bütün r�q�ml�r. O yerd�n ki, haman cam asılmı�dı, Sırayla bir neç� x�tt yazılmı�dı. O x�tt� d�rind�n saldılar n�z�r, Gizli bir hesabı d�rhal seçdil�r. Padi�ah, B�linas öz kamalil� X�tl�rin sayını g�tirdi �l�. Sonralar padi�ah bu torpaqlardan Öz vilay�tin� keçdiyi zaman Camdakı ayini tapdı B�linas, Üstürlab düz�ltdi o ayin� xas. El� ki, �sk�nd�r yol tapdı cama, O yerd� dinc�ldi, yeti�di kama. Dedi B�linasa: "S�nd�ndir köm�k, Bu taxta ba�qası qonmasın g�r�k!" Bir tilsim düzdü o a�ıllı h�kim, O taxtın üstünd� otursa h�r kim, Az keç�r, bu taxt da t�rp�n�r bird�n, Onu bu yaqut taxt atar üstünd�n. E�itdim o cünbü� indi d� vardır, Qızıl taxt üstünd� o b�rq�rardır. Xosrov ayinini t�qlid ed�r�k G�ldi darvazaya �ah Keyxosrovt�k. Camdan, taxtdan g�ldi m�qs�di �l�, Üz qoydu Keyxosrov yatan köhül�. �ahı q�l�b�y� böyük z�hm�tl�, Apardı köhül� yüz �ziyy�tl�. El� ki, köhül� �ah yaxın oldu,

Page 173: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

O da�lıq yollarda atlar yoruldu. Getm�k çox ç�tindi, n� yol, n� iz var, H�r yanı bürümü� tikan v� buxar. B�l�dçi söyl�di: "Pad�ahım, dur, Keyxosrov yatdı�ı köhül, bax, budur. Yolları �im��kli ildırım vurmu�, Qayalıq qayalıq üstünd� durmu�. Köhülün sirrini öyr�nm�k üçün, Pad�ahım, bu yolda bir q�d�r dü�ün. Di�-dırnaq tökülür qorxunc yollarda, Keyxosrovt�k özün yatarsan orda. �srar p�rd�sin� olma çox yaxın ��i çox uzanar arayanların. Yüy�ni geriy� çevirin daha!.. Bu köhül içind� yatmı� �jdaha." �sk�nd�r üzünü çevirdi ondan, Köhül� piyada getdi hökmüran. B�linas arxada, önünd� r�Hb�r, Sınanmı� iki qul, bir d� �sk�nd�r. Keçdil�r z�hm�tl�, bitdi qayalıq, Köhül d�hlizin� çatdılar artıq. Köhül x�zin�si g�linc� �l� �sk�nd�r q�lbin� dü�dü v�lv�l�. Gördü da� köksünd� köhn� bir yarıq, Ensiz bir yolu var, dar v� qaranlıq. Köhül sahibind�n tapmaqçın ni�an Köhül� z�hm�tl� girdi hökmüran. Bir q�d�r keçm�di, od qalxdı bird�n, Alı�ıb yanırdı iç�ri gir�n. Soru�du: "B�linas, n�dir bu odlar? Darısqal köhüld� hardandır buxar?" B�linas diqq�tl� baxdı bir zaman, Bilsin ki, neçin od fı�qırır da�dan. Gördü bir parlayan d�rin quyu var, �çind� qayna�ır �lvan i�ıqlar. Kims� o i�ıqdan tutmamı� x�b�r, Arayan tapmamı� ondan bir �s�r. ��ı�a n� q�d�r aradı yol, iz, Bir i�ıq tapmadı, qaldı s�m�rsiz. O igid belin� ba�ladı k�ndir, Bilsin ki, quyuda bu at�� n�dir? Parlayan gün��d�n tapdı bir ni�an, Anladı od nec� çıxır quyudan. Toplu bir alovdu, deyil da�ınıq, Gördü ki, kükürddür bu yanan i�ıq. ��ar�t verinc� çıxdı quyudan, Dualar ed�r�k dedi: "Hökmüran, T�l�sm�k lazımdır, göst�rin t�dbir, Su deyil, quyudan çıxan at��dir. Kükürd m�d�nidir bu, alovlanır,

Page 174: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Kükürdd�n dörd yanı alı�ıb yanır. Bu sirri bilirmi� köhüld� yatan, Özünü kükürdl� m�hv etmi�, inan." Pad�aha, köhül� etdi çox dua, Çıxark�n üz�rlik s�pdi alova. Köhüld�n çıxınca axtardı yolu, Tapmadı, q�lb oldu k�d�rl� dolu. E�itdim, d�nizd�n bulud qalxaraq �idd�tli qar s�pdi, doldu h�r bucaq, Dünyanı sarsıtdı qarlı bir tufan, D�r�l�r, t�p�l�r doldu o qardan. O qarda s�rg�rdan qaldı �sk�nd�r, Qarlı kipriyind�n axdı q�tr�l�r. Qala xalqı x�b�r tutunca bundan Köm�kçin axdılar ora h�r yandan. T�pikl�, kür�kl� yolu açdılar, Çox z�hm�t ç�kdil�r, hiyl� saçdılar, �ah yolu tapmaqçın �trafa baxdı, Köhülün küncünd�n zirv�y� qalxdı. Ya�ıl donlu tovuz humay qu�undan A�, parlaq sümüyü qapdı�ı zaman S�riri taxtına s�ad�t ver�n S�rir qalasından eninc� ��n-��n, Döndü öz çadırı qurulan yer�, Yenid�n yar oldu b�xt �sk�nd�r�. Dinc�ldi d�h��tli z�hm�t ç�km�kd�n. Ma�ara yolunu gedib, g�lm�kd�n. Dü�dü sıxıntıya, dü�dü qorxuya, Özünü ovdurub, daldı yuxuya. Yatdı, vücuduna rahatlıq çökdü, Dan yeri a�ardı, al ��f�q sökdü. Yenid�n ba� vurdu s�h�r göyl�r�, ��f�q mey camını vurunca yer�. Bu saxsı torpa�a laciv�rd f�l�k Sarı reyhanlarla vurunca b�z�k, �mr etdi, �ahan� m�clis b�z�ndi, No�ulla, ��rabla süfr� ��nl�ndi. S�ririn �ahını d�v�t el�di, Hörm�tl� oturtdu, ��fq�t el�di. Onunla q�d�hi aldılar �l�, Hamı s�rxo� oldu o gülgün meyl�. O b�x�i� �ll�ri açıldı yen�, X�zin� axıtdı ev sahibin�. H�mayil, t�xtü tac verdi hökmüran, Taxtı fil sümüyü, tacı qızıldan. �p�kd�n don verdi, üstü z�r, gövh�r, Sanki bir p�rvindir, cavahir ç�k�r. �çin� yarımca porta�al sı�an Porta�al biçimli firuz� fincan. Yarısı tutulmu� qızıla, l�l�,

Page 175: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Nar kimi dolmu� nar dan�l�ril�. Zümrüdd�n n�rd verdi - üstü �l-�lvan, B�z�yi qırmızı, sarı yaqutdan. Büllurdan bir xonça, gün�� kimi ��n, Sanki göy budaqda açmı� yas�m�n. Yor�a at, ba�ında qızıldan yüy�n. Yüy�nin b�z�yi �lvan gövh�rd�n. A�ır yük altında t�rl�mi� yüz lök, Tükl�ri t�r-t�miz, h�m sa�lam, h�m kök- Yük vurmu� o ba�lı �eyl�rd�n h�l�, Cavahir batmanla, qızıl x�rm�nl�. Rütb�y� münasib verdi h�r k�s� H�r çe�id q�ba v� z�rli �lb�s�. Verildi o q�d�r x�l�t v� s�rv�t. S�rirli taxtını parlatdı zin�t. Öpdü �ah �lini o dön�-dön�, Sevincl�r içind� döndü evin�. �sk�nd�r oradan köç t�bli çaldı. Bayraqlar i�ıqlı göy� ucaldı. S�hraya endi o da�lıq yerl�rd�n, D�niz sahilind� eyl�di m�sk�n. O çöld� bir h�ft� ov etdi, artıq Köçm�k m�qs�dil� gördü hazırlıq. �SK�ND�R�N REY V� XORASANA GETM�S� Dur, saqi, o qızıl camı qoyma bo� Ki, C�m�id, Firidun yadigar qoymu�. Ver bu saf a�iq� o saf ��rabdan, M�stlikl� keçsin bu r�yalı dövran. Ey könül, n�dir bu oyunun h�l�? H�r d�f� çıxırsan yeni bir r�ngl�. N�fsinin a�acı yamya�ıl durur, Ba�ını burmadan, ba�ını s�n bur! ��rabı içm�mi�, gözüm, m�st olma! �çs�n d�, dön�r�k bütp�r�st olma! �ndi ki, z�f�ran yem�d�n �adsan, Yem� z�f�ranı, öl�rs�n, inan! Olma �ahlar kimi yem�k dü�günü, Qorx, s�ni yaxalar f�lak�t günü. Bu ev ki, qız�ın od fı�qırır h�r an, T�k laqeyd olanlar qurtulur ondan. B�rklikl� h�r b�rklik bir muma dönmü�, Neft il�, kükürdl� hansı od sönmü�? Keçmi�i n�ql ed�n o qoca s�rv�r Vurur öz n�q�in� bel� bir ziv�r:

Page 176: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Keyxosrov taxtından Xosrov dönünc� Ordunun için� getdi ilk önc�. Bir gün öz taxtında oturdu artıq, Köçm�y� tökürdü t�dbir, hazırlıq. Bir qasid ay kimi girdi iç�ri, Qasid ad�til� öp�r�k yeri Uca ��hriyara açdı çox �srar, Anlatdı n� varsa gizlin, a�ikar. "Üzümü qapına sürtm�k üçün m�n, Bura at çapmı�am �st�xr ��hrind�n. Nayibin var qız�ın salamı siz�, �xlasla �rz edir xidm�tiniz�: - ��rtl�r ki, qoymu�dur nayib tikirk�n, O ��rtl� yerimd� nayib oldum m�n. O günd�n ölk�ni almı�am �l�, �nciy�n olmamı� bir n�f�r bel�. �m�l etdim �ahın dedikl�rin�, ��rtl�ri yetirdim bütün yerin�. �ükr olsun, alçaqdan v� ya ucadan Ölk�y� tük q�d�r d�ym�mi� ziyan. Dönükdür üzü bu nam�rd f�l�yin, Gah ��fq�t göst�rir, gah h�s�dl� kin. Ç�rx ikicanlıdır yax�ı-yamandan, Ulduz gah dost olur, gah qatı dü�man. �kilm�mi� a�ac göy�rmi� Reyd�n, Söyl�yir: Keykavus n�slind�n�m m�n! Yırtıcı bir divdir, d�h��t yaradır, Ölüm� �jdaha kimi can atır. O ceyran otaran çobanlar bel� Çoma�ın yerin� ox almı� �l�. Bel il� i�l�y�n götürmü� kaman, Belçil�r olmu�dur silah da�ıyan. Bu az�ın özünü sanır �hrim�n, H�r yer� çatırsa qoparır �iv�n. Söyl�yir: m�nimdir bu tac, bu ölk�, Namusa r�ng il� vurur bir l�k�. Ba�ında yı�ıntı saysız �sk�r var, D�nizin suyundan toz çıxarırlar. B�xtin� güv�nib, olmu� q�hr�man, Meydanda bir n�f�r yox qar�ı çıxan. Özünü kim tutsa �aha b�rab�r, Ba�ıyla s�rv�ti �lind�n ged�r. Ona yüy�n ç�kir Xorasan xalqı, Döyü�� aparır bu üsyan xalqı! B�lx il� Ni�abur boyu h�r yerd� ��tirak edirl�r bu �uri�l�rd�. Bu fitn� ba�çısı hazırlıq görür, Taxtının durdu�u yer� yürüyür. Kini qız�ın olan bel� fitn�y� Baxma çox yüks�kd�n, alçaqdır, dey�.

Page 177: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Kiçikd�n �n böyük bir fitn� do�ur. H�r qurdun sümüyü aya�a oxdur. Bu fitn� ya�asa uzun bir zaman, Pad�ahlıq i�in� �l atar, inan. Buludt�k ayının almasan üstün, Taxtını qılıncla alacaq bir gün. Bir t�rlan qayı�ı açsa ayaqdan, K�klik qol-qanaddan dü��r o zaman. Qüvv�tli ordum yox ki, dava günü Çıxarım dü�m�nin xain gözünü. Ölk�d� qalmamı� adlı igidl�r, Hamı �ah yanında b�nd�lik ed�r. Odur ki, artdıqca tamahı, öcü, Qolu qüvv�tl�nir. Yox olsun gücü! Yalnız ��hriyarın yel kimi qopan Ordusu götür�r bu tozu yoldan!" Qasid öz sözünd� hün�r yaratdı, M�ktubda olanı sözl� anlatdı. �n gizlin �srardan, yax�ı, yamandan M�ktubda n� varsa, el�di b�yan. O aslan ür�kli, o fil gövd�li Ç�kdi öz-özün� bu xo� m�s�li: "Burda Keyxosrovun taxtı altımda, Orda bir ba�qası m�nim taxtımda. B�nz�r o dastana bu tac, taxt, ordu: "Hindud�n s�rv�ti çalar bir hindu. Bu yerd� dayanmaq yaramaz daha, Gecikm�k dü�m�ni ed�r � �jdaha." Pad�ahın ordusu göymüdür, n�dir? Durmadan h�r zaman h�r�k�t edir. O karvanba�ıdır, dünya bir karvan, Artırdı karvanın yükü h�r yandan. Yük il� dolmu�du h�r yer, h�r gu��, O yerd� qarı�mı� bu i� o i��. Yalnızca ed�rdi h�r i�� çara, Böyük bir arxaydı sı�ınanlara. H�r kimi öz b�xti ets� cahangir, El� bir aya�a yaramaz z�ncir. ��hriyar yerind�n h�r�k�t etdi, Sahill�r boyunca yol alıb getdi. Aydan da yuxarı ucaldı bayraq, Bisütun kimi bir sütun vuraraq. H�m göz�l ov vardı, h�m göz�l ovlaq, Getdi yol uzunu ov ovlayaraq. Salxımlar �yilmi� a�ırlı�ından. Köklükd�n t�rp�n� bilm�yir ceyran. O q�d�r sel axdı çayın gözünd�n, Silindi toz, torpaq dünya üzünd�n. Co�mu�du �im��kli neysan buludu, �ldırım salmı�dı müdhi� gurultu.

Page 178: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Göy�rti kök salmı� qara torpa�a, R�qs üçün ba� �yir yarpaq yarpa�a. K�skin nal�siyl� yırtdı bülbüll�r Gülün köyn�yini göb�y� q�d�r. S�db�rgin üstünd� duran qızıl gül Yaqut nallı ata minmi� el� bil. Tut il� yarpa�ı, bu iki novb�r Halvadan, in�kd�n verirdi s�m�r. Yer sarı, sular göy geyinmi�, dem�k, Yarı göy, yarısı sarı bir ip�k. Çöld� çöl xalqına �eyda bülbüll�r Sazdan da inc�, xo� bir ��rqi söyl�r. H�r arpa bir düyün vurmu� k�m�r�, Biçin salamı var �kinçil�r�. Qarnını böyüdür da�da ceyranlar, Qurdlarsa di�ini etmi�dir mi�ar. Budunu doldurmu� �tli marallar, Çöld� da� öküzü da�lara qalxar. Yenic� do�an �ux ceyranlar bel� Çöll�ri doldurmu� öz balasiyl�. �ah ovla, çal�ıyla, q�d�hl� yekdil Yolları biçirdi hey m�nzil-m�nzil. Ay yeni do�mu�du gülpic ��klind�. Getdikc� xalxalt�k olunca gird�, Halqa p�rgarından çıxdı �sk�nd�r, O yer� indi "Z�r-xalxal" deyirl�r. Buludt�k Gilana atıldı ordan, Sanki bir me��y� girdi bir aslan. Önün� çıxark�n bir at��k�d�, Ondan buz yaratdı at��p�r�st�. El� ki, hirbüdün qırdı belini, Ortadan silindi Z�rdü�t ayini. �zm etdi dü�m�n� yolu k�sm�y�, Gilandan birba�a t�rp�ndi Rey�. H�r at��p�r�st� verdi çox c�za, Qalın tüstül�rl� doldu göy, f�za. E�itdi: g�lmi�dir o qızmı� aslan, Tülküt�k oldu bir de�ikd� pünhan. Qaçaraq Xorasan s�mtin� getdi, Rey pad�ahının gözünd�n itdi. Padi�ah e�itdi: o az�ın dü�man Aslandan qorxaraq qaçmı� meydandan. At saldı, dü�m�nin ardınca getdi, Yolunu ba�ladı, tez basqın etdi. Üstünü alaraq, kin bo�a-bo�a Ba�ını bir anda saldı torpa�a. El� ki, dü�m�ni torpa�a atdı, Qaçqınlar içind� qorxu yaratdı. Dü�m�nin ba�ını saldı�ı yerd� Bir t�p� vardı o ya�ıl çöll�rd�.

Page 179: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Müz�ff�r v� sa�lam dövl�t adına T�p�nin ba�ında saldı bir bina. Qızıldan vurdurdu �ux b�z�kl�ri, Ona p�hl�vic� ad qoydu "H�ri". Binanın i�l�ri bitdikd�n sonra Ordunu yeritdi �ah Ni�abura. Gördü ki, ikilik çıxmı� meydana: ��h�rin yarısı dost idi ona, Yarısı Daraya t�bil vururdu, Dostluqdan açıqca boyun bururdu. Bir bayraq var idi Daradan ni�an, Sanırlar Daradır altında duran. Bu uca bayra�ı "namusdur" dey�, Daranın adından ucaltmı� göy�. N� q�d�r kin il� co�du �sk�nd�r, Daranın e�qind�n �l ç�km�dil�r. Bu kin� tapmı�dı yalnız bir çara: Köm�klik göst�rsin do�ru dostlara. Ordundan sınaqlı, igid k�sl�r d� Bir bayraq dik�ltsin bu kinli yerd�. Pad�ahın m�qs�di bu idi ancaq, Kin il� çarpı�sın bu iki bayraq. Bilirdi, Daranı sevir bu ��h�r, Bu yolda çalı�maq verm�z bir s�m�r. Bu nifaq, dü�m�nlik sür�c�k h��r�. S�mimi bir dostluq girm�z o ��hr�. Torpa�a girmi�s� o qatı dü�man, H�l� kin sönm�mi� kinli torpaqdan. K�kliyi saldırdı qırqovullara, M�rv� t�rp�n�r�k dü�dü yollara. Söndü �mri il� h�r at��k�d�, Yaxdı p�rvan�ni qız�ın at��d�. B�lx� yeti��rk�n, Z�rdü�ti odu Qılınclar z�rbind�n dönüb su oldu. Orada bir bahar vardı q�lb açan, Güll�rin dima�ı acıydı ondan. �çind� q�d�rsiz göz�l, �ux dilb�r, Çiç�kli bahart�k s�n�mxan�l�r. Saysızdı x�zin� bu ��n ocaqda, Z�hm�tsiz qoyulmu� h�r bir bucaqda. Qızıldan nal vurmu� möbidin atı, "Az�rgü��sb" idi o yerin adı. El� ki, �l tapdı ora hökmüran, Mü�l�ri m�st gördü mü�l�r camından. Hurini c�nn�td�n atdı di�arı, Qovdu c�h�nn�m� dost olanları. Köhn� x�zin�y� olunca m�hr�m, Ondan çox sin�y� parladı m�rh�m. Xorasan s�mtin� etdi h�r�k�t, Qaldı h�r ��h�rd� bir neç� müdd�t.

Page 180: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Xorasan beynind�n çıxardı duman, Onlara çox c�za verdi hökmüran. H�r s�mt� axırdı müz�ff�r ordu, Ona g�nc taleyi köm�k olurdu. Kirmanı, Q�zneyni, Quru cahangir Atların naliyl� ölçürdü bir-bir. H�r hansı ��h�r� g�ls� tacidar, Qapısı üzün� d�rhal açılar. Ölk�l�r dola�maq olsa da ç�tin, Yollarda sayı yox x�zin�l�rin. �sk�nd�r h�r yer� bassaydı ayaq, X�zin� yüküyl� a�ırla�araq, Yeri doldurark�n x�zin�, s�rv�t, Torpa�a basdırıb, etdi h�r�k�t. Qızıl ki, insanı ed�c�k qorxaq, Ya at�� udsun, ya bu qara torpaq. Qızılı torpa�a göm�n h�r qafil A�zına d�mird�n vurur bir qıfıl. Madam ki, torpa�ı sovurur kül�k, Ona bir d�mird�n qıfıl n� g�r�k? �SK�ND�R�N H�ND�STANA GETM�S� Saqi, ver �rinmi� o saf qızıldan, Qırmızı kükürdü odur do�uran. M�n� ver, d�rmant�k tutiya edim, Misimi onunla kimiya edim. H�v�sl� sür atı, xo�dur bu çöll�r, Cilovu ç�km� ki, atındır dilb�r. Göz�l bir ad il� çirkin dünyadan Köç�r�k tut c�nn�t ba�ında m�kan. Ba�lanma torpa�a, g�l h�z�r eyl�, Qarunu udmu� öz x�zin�siyl�. Dinclikdir qurtulu�, g�l, olma s�rk��. Da�ıntı olmaqla yı�camdır gün��. Qorxulu, z�hm�tli olduqca yollar Ticar�t �hlinin qazancı artar. Yollar quldurlardan olsa s�lam�t Bazar �snafına olmaz m�nf��t. Qaydadır, h�r yerd� x�zin� vardır, Yolunda qorxunc bir �jdaha yatır. Söz� ya�, bal qatan o dehqan yen� Bel� ya�, bal qatır i�in m��zin�: Padi�ah Q�zneynd�n B�lx� a�ınca, O acı d�nizd�n uzaqla�ınca, O q�d�r s�rv�rl�r ona ba� vurdu. Hindistan s�f�ri qar�ıda durdu.

Page 181: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

A�ıllı k�sl�rl� etdi m�sl�h�t: "Bax, ayaqlarımdan öpür bu dövl�t, �ranın torpa�ı ovcum içind�, Atımı çevirm�k ist�r�m Hind�. Önc� Keyd üstün� ordu tök�r�m, Kin il� hiyl�d�n m�n �l ç�k�r�m. Ba�qa k�sl�r kimi ba� �ys� mana, Köm�kd�n ba�qa �ey etm�r�m ona. M�niml� ba�lasa qız�ın sava�ı, Qılıncımla dü��r o ��xsin ba�ı. Bu yandan o yana çevirr�m, bir d� Çökdürr�m onu m�n bildiyim yerd�. Ordumu ç�k�r�m uzaq s�f�r�, Bir qılınc vuraram Fovr� bir k�r�. Qaparam tacını, mal olar yurdu. Çin, X�ta üstün� ç�k�r�m ordu. Oradan ged�r�m T�raza, Çaça, Dünyanı g�z�r�m at çapa-çapa." �gidl�r, s�rdarlar hamı yer-yerd�n Çox m�mnun qaldılar bu xo� x�b�rd�n. Ulduzu ona yar oldu�u günd�, Dövl�ti kamala doldu�u günd�, �sk�nd�r ba�ını göyl�r� vurdu, Parlayan gün��t�k t�rp�ndi ordu. Q�zneynd�n atıldı tez Hindistana, Yollar �övk�tind�n döndü bostana. �st�di ba�larda yaxsın tüstünü, Durmadan alsın tez Keydin üstünü. Buludt�k oynadı talan fikril�, Mülkünü qılıncla keçirsin �l�. Görm�d�n a�ıllı k�sl�r m�sl�h�t Etm�di az�ınlar kimi h�r�k�t. Yelayaq qasidl� o gün �sk�nd�r O Keyd� gönd�rdi bel� bir x�b�r: "Çarpı�maq ist�rs�n, durma, ordu ç�k! Ha, indi yeti�dim qara buludt�k. Ba� �yib �mr� bel ba�lamı� olsan, Qurtuldun, dem�k, bu k�skin qılıncdan. Yuxudan o zaman n�rgiz oyanar, Üstünd� ya�murlu bir bulud oynar. Gün��in dima�ı olduqca az�r, Ba�ları, da�ları çiç�kl� b�z�r. D�h��tl� kükr�s�m inl�r bu dünya, T�rp�ns�m, yerind�n oynar da�, qaya. Alçaqda atarmı ovçu bir �ahin, Altına co�qun sel, ya ki, su keçsin? Bir tükün kinl� ba� qaldırsa orda, Yüz ba�ı bir tükd�n asaram burda. Da�-da�ın qılınct�k olsa da k�skin Qılıncım köhül� çevir�r, ç�kin.

Page 182: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Qızılçın g�lm�dim hind ölk�sin�, M��ribd� azmıdır gövh�r, x�zin�? Göz�ll�r ardınca çapmaq nahaqdır, Xar�zmin gün��i daha parlaqdır. �ld� Hind qılıncı g�ldim "Hind" dey�, S�rxo� fil �tind�n kabab yem�y�. Yem� Hind x�racı m�ni anmadan, Ür�yim hindli bir poladdır, inan! Ba�ını sevirs�n, g�l m�n� ver bac, �sk�nd�r yoxsa n� ba� qoyar, n� tac!" Keyd il� g�linc� qasid üz-üz� Tor kimi sözünü caladı söz�. Ona çox k�s�rli sözl�r söyl�di, H�r sözü tutu�an bir at�� idi. O k�skin sözl�ri Keyd e�idinc�, Qorunmaq fikril� ç�kindi önc�. O gec� görmü�dü qarı�ıq yuxu, Yozmaqdan canına dü�mü�dü qorxu. Bilirdi: �sk�nd�r olmu� cahangir, F�l�kdir h�r i�d� onunla �lbir. Dü�m�nlik neyl�di, bax, o Daraya, N� etdi H�b���, Rey, Buxaraya. M�sl�h�t görm�di üz çevirm�yi. Onun meydanına kinl� girm�yi. Bilm�di, üstün� g�lmi�k�n dü�man, O nec� qurtulsun bu vuru�madan? Qorxudan ba�ladı rica etm�y�,, �ahı çox yad etdi "af�rin" dey�: "Bilir�m: z�kidir, h�m d� çox ayıq, T�k ona yara�ır bu cahandarlıq. Taxtının rütb�si alçaldır ayı, Böyüklük haqqıdır, yox onun tayı. Hörm�td�n ba�qa m�n n� etdim ona? N� üçün ça�ırır m�ni meydana? X�zin� ist�rs�, hamısı qurban, �mr ets�, ataram tacı ba�ımdan. Canıma q�sd ets�, xo�dur, n� deyim, Di�iml� ed�r�m hüzura t�qdim. Yoldan da bir b�nd� gönd�rs� mana. Taxtımı, tacımı tap�ırram ona. Kiçiklik h�ddini �sla keçm�r�m, �sk�nd�r a�adır, m�n bir nök�r�m. O m�n� naz ets� yalvararam m�n, Narazı qalmasın öz b�nd�sind�n. M�niml� döyü�ü o lazım görs�, Atını kin il� üstüm� sürs�, Axaram o co��un Nil aya�ına, Ataram canımı fil aya�ına. Ba�ımı qaçırsam kinli döyü�d�n Qırılar inadı, �zmi bu i�d�n.

Page 183: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

M�qs�di mülkümd�n salmaqsa itkin, Minn�tl� razıyam, n� g�r�k bu kin? Kükr�yib qo�unla çıxsa qar�ıya. Qaçaram, dar deyil ba�ıma dünya. �vv�ld�n m�niml� ba�lasa peyman, Söz vers�, sözünd� dursa h�r zaman, Talandan �l ç�ks�, dost olsa mana, Qapımdan kinini atsa bir yana, Ver�r�m dörd �ey ki, be�incisi yox, ��ı�ı, d�y�ri ulduzdan da çox. Birinci, qızımı gönd�rr�m �aha, N� qız, bir gün��dir, aydır d�rgaha. �kinci, yaqutdan bir camdır, qı�-yaz �çdikc� o camdan ��rab azalmaz. Üçüncü, filosof, gizlini gör�n, Göyl�rin sirrini bil�n, göst�r�n. Dördüncü, t�bibdir, h�r d�rdi bilir, Ondan h�r x�st�y� bir ��fa g�lir. H�diyy� ver�r�m ed�rs� q�bul, T���kkür ed�r�k dey�r�m: sa� ol!" Elçi ba� �y�r�k dedi: "Bu �eyl�r H�diyy� ged�rs�, böyük �sk�nd�r Mülkünd� ba�ını göy� ucaldar, Qohum oldu�undan hörm�tin tutar. Adını adlılar içind� ç�k�r, H�r bir ist�yin� r��b�t göst�r�r." Hind �ahı gördü var a�lı, anla�ı, Möhk�mdir, büdr�y�n deyil aya�ı. Söyl�n�n sözl�ri - ��rti tutaraq, Söz� bir q�d�r d� ya�, bal qataraq, Bir qoca hindlini bu i�� gör� Elçiyl� gönd�rdi uca hüzur�. �ahın d�rgahına g�l�r�k onlar Oldular ba�çada gül saçan bahar. Görünc� hindli o s�rap�rd�ni, Ayparası aydan uca xeym�ni, Torpa�a ba� vurub iç�ri girdi, �vv�lc� salamı �aha yetirdi. Rüsumat bitinc� o hindu bird�n Söz açdı q�bul� keç�n �eyl�rd�n. Dörd �eyd�n danı�ıb söyl�di: "Ey �ah! Heç k�sd� tapılmaz bel� bir d�sgah". Bu ist�k co�durdu onun q�lbini, Göz görm�k ist�di e�itdiyini. Töhf�ni tez �l� almaq fikriyl� Bir an da olsa s�br etm�di bel�. �irindil hindliyl� uca hökmüran Söyl�n�n ��rtl�rl� ba�ladı peyman. B�linas v� ba�qa k�sl�rl� yen� Gönd�rdi örtülü, a�ır x�zin�.

Page 184: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Gönd�rdi alması mum ed�n m�ktub, Bütün Hindistanı ram ed�n m�ktub. Yazıldı Keyd� bu bir hökmürandan, Qız�ın �jdahaya müdhi� aslandan. Bu m�ktub h�r katib i�in� yarar, �çind� n� q�d�r göz�llikl�r var. Ür�k qız�ınlı�ı üz verdi �aha, Dostluq ��rtl�rini artırdı daha. Q�l�mi o katib alınca �l�, M�ktubu yo�urdu mü�kü �nb�rl�. B�linas, bir neç� rumlu birlikd�, M�ktubu aldılar hind �ahı Keyd�. B�linas at çapdı bir an durmadan. Hind q�rargahına çatdı�ı zaman Keydin saf q�lbini ��n, parlaq gördü, Hindu hiyl�sind�n çox uzaq gördü. Ba� �ydi, çünki o, bir tacidardır, Hörm�tli taxtı, h�m qur�a�ı vardır. �r�li ged�r�k öpdü nam�ni, Hinduy� tap�ırdı o x�zin�ni. M�ktubu o katib oxudu �zb�r, Qorxudan yerl�r� �yildi göyl�r. �SK�ND�R�N H�NDL� KEYD� M�KTUBU �sk�nd�r m�ktubu yazmı�dı bel�, Da�ı mum edirdi ��f�qq�til�. Ay, gün�� yaradan adından sonra, Dü�ünc� v� a�lın yolu yox ora, Odur hökmüranlıq v� höküm ver�n, Bütün pey��mb�r� v�hy gönd�r�n. Laciv�rd göyl�rin altından sonra Salamlar söyl�r�m namdarlara! M�ktubda yazmı�: "Ey böyük p�hl�van, Taleyin g�nc olsun, gücl�nsin arxan! Fikrim v� irad�m bu idi ancaq, Fil il�, toppuzla möhk�m çarpı�maq. Bir qüvv�t göst�rim titr�sin cavan, Da�lar parçalansın bu toppuzumdan. Bu Hind� el� bir od vurum, ondan Qalmasın bir n�f�r boyun ucaldan. Uca fil ba�ına k�m�nd atım m�n, Qandan bixi-ruy�n çıxarım nild�n. Hindin torpa�ını qana b�l�yim, Suların ba�ına torpaq �l�yim. Sülh üçün t�la�ı görünc� s�nd�, Bu i�d�n cilovu ç�km�dim m�n d�. Can ver�n bu dadlı sözl�rinl� m�n

Page 185: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Qul oldum s�n� bir tacidar ik�n, Möhk�m bir kiri�l� ba�landı könlüm, Öz cadu dilind� vurdun bir düyüm. El� bir i� et ki, bu köz�l peyman N�slimiz içind� qalsın h�r zaman. Dörd adlı gövh�ri gönd�rs�n m�n�, M�n d�xi bel� söz verir�m s�n�: Bir ordu k�sils� bu yeddi ki�v�r. Mülkün� bir tükc� yeti�m�z z�r�r. H�r yax�ı, yamanda köm�k ver�r�m, Bu dedikl�rimd� duraram möhk�m." Qasid bu m�ktubu oxudu Keyd�, Yetirdi salamı, ba� vurdu bir d�. Bu sevimli sözl�r bir füsun saçdı, Üzün� sehirli qapılar açdı. Hiyl�g�r cadunun etdiyi �fsun Etdi cadug�ri özün� m�ftun. "Bilir�m ki, Hindd� çoxdur cadug�r, Bilm�zdim var Hind� cadu ed�nl�r." Bir q�d�r danı�dı durdu�u yerd�, Veril�n töhf�ni tap�ırdı Keyd�. Yerind�n oynadı Keydin ür�yi, Qaynadı pad�aha qar�ı bir sevgi. Söyl�di: "Af�rin s�n�, hökmüran, Bu dünya pad�ahsız qalmasın bir an!" Bilikli elçiy� göst�rdi hörm�t, Aldı hazırlı�a bir h�ft� möhl�t. El� ki, bir h�ft� keçdi v�d�d�n, Hazırlıq i�l�ri ba�a g�lirk�n, Pad�ahın �mrin� ed�r�k s�cd�, �eyl�ri hörm�tl� verdi qasid�. Qo�du dörd peyk�r� h�r çe�id ziv�r, Gönd�rdi d�y�rli, sevimli �eyl�r. Cavahir, l�l, inci, yaqut, x�zin�, Fill�rin üstünd� a�ır g�ncin�. Saysız Hind poladı, ba�lanmı� yükl�r, Xalvarla tökülmü� ud il� �nb�r. Yürüy�n da� kimi sarsılmaz qırx fil, Göb�yin� çatmaz co�qun, d�rin Nil. Üç a� fil gönd�rdi qızıl taxtına, Bir qaranlıq çökdü dü�m�n baxtına. B�linasa b�x�i� verdi hökmüran, H�m bi�kin mü�kd�n, h�m d� xam uddan. P�riduxt uddan bir taxta oturdu, Göyl�rin be�iyi ona ba� vurdu. Qo�du çox x�zin� p�risur�t�, H�r biri mal olmu� min bir z�hm�t�. Götürdü B�linas o z�r-ziv�ri, Bir ki�v�r x�racı onun h�r biri. Tap�ırdı �övk�tli �sk�nd�rin�,

Page 186: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Dövl�ti haqq bel� ucaltdı yen�. Görünc� d�y�rli o x�zin�ni, Tanrının verdiyi dörd h�diyy�ni, O q�d�r ��nl�tdi bu �sk�nd�ri, Unutdu Rumdakı x�zin�l�ri. �ah o dörd peyk�r� bir sınaq saldı, Görünc� do�rudur, çox m�mnun qaldı. El� ki, parlaq cam su il� doldu, Onun ��rb�tind�n xalq m�mnun oldu. Filosofla söhb�t etdiyi zaman Hikm�tl�r öyr�ndi köhn� dünyadan. R�f oldu, o t�bib salınca n�f�s B�d�nd�n x�st�lik, ür�kd�n h�v�s. Örtülü s�rv�t� növb�t g�linc�, Hindd� Çin çinisi göründü inc�. Göz�llik ölçüsü tutan k�sl�rin Tutdu�u ölçüd�n daha naz�nin. Gördü toz görm�mi� t�z� bir çiç�k, Bahardır, d�ym�mi� soyuq bir kül�k. Büt kimi b�z�nmi� inc� bir dilb�r, Hindu bütü kimi p�riy� b�nz�r. Ba� yumru, qa� geni�, a�ız dar - göyç�k, Ya�ıl bir budaqda üzü al çiç�k, ��k�rd�n çox dadlı t�z� bir qönç�, Çiç�kd�n h�m l�tif, h�m daha inc�. Saçları tor kimi, h�r t�r�f çin-çin, Çin-çin tell�rin� quldur bütün Çin. Qara mü�k b�sl�y�n ceyrandı Çind�, Q�r�nfil yemi�di do�ark�n Hindd�. Saç deyil, mü�kd�n hörülmü� z�ncir, Gün��d�n sallanmı� bulud kimidir. O mü�kin buluddan al gül saçaraq, "Sünbül�" bürcünd�n asmı�dı ba�aq. Sevimli, bu�dayı r�ngi, �ux, dilb�r, Qara, mü�kin xalı bir arpa q�d�r. Ba� vermi� arpadır mü�kin bu�dadan, Deyil bu�da dey�. boz arpa satan. Türk simalı idi o hindli af�t, �aha Hind elind�n vermi�di c�nn�t. Yox, hindu deyildi o türk dilb�ri, Hindut�k çalırdı bu könüll�ri. O Rumi üzüyl�, hindu diliyl� Etmi� Rum �ahını özün� köl�. Bir ��k�rx�nd�, bir dümdüz ney��k�r, Sevimli, �n inc� qönç� bir dilb�r. Olduqca göz�l, h�m nazlı bir p�ri. H�m sudur, h�m oddur parlaq gövh�ri. Onundu bu g�lin, bu dilb�r qönç� Qar�ıya çıxdı �ah onu görünc�. �shaqın r�smind� böyük hökmüran

Page 187: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Ki, a�lın gözün� ondadır d�rman, �qd etdi, ba�ladı qızın toyuna, Sonra qolun saldı onun boynuna. Töhf�l�r sazladı hindu �ahına, Bir büsat ba�ladı ba�lıq adına. Verdi top-top ip�k, xalvarla gövh�r, Quma�dan bir çadır, qızıl taxt-ziv�r, Zümrüd cam, �qiqd�n göz�l bir sini, Yaquta q�rq etmi� h�r birisini. Yaqutdan, l�ld�n düzülmü� bir tac, Polad nallı atlar - görm�mi� qırmanc. Qula�ı halqalı qullar v� dilb�r, Z�rxara geyinmi� rumlu k�nizl�r. �nsanın a�lına g�l�nd�n artıq Gönd�rdi Keyd üçün qatarla sandıq. Cahandar �sk�nd�r kamına yetdi, Ayüzlü g�linin toyunu etdi. �nc�lik o qızda olmu�dur tamam, �ndamı bir parça soyulmu� badam. L�tif palud�y� barmaq vurunca Barma�ı bula�dı ona boyunca. Yonulmamı� bir dürr, açmamı� bir gül, Humay da o gül� vur�un bir bülbül. Yontuldu bu inci, açıldı qönç�, P�rd�li söz� bax, n� q�d�r inc�. �sk�nd�r ist�kl� olunca d�msaz Dövl�t i�l�rind�n dinc�ldi bir az. �st�xr� sınanmı� qasid gönd�rdi, Dövl�t i�l�rind�n m�lumat verdi. Yazdırdı q�lbin� yatan sözl�rd�n, O mü�kin ölk�d� �anlı z�f�rd�n: "Hindistan s�f�rim olmu�dur bel�, Nec� ki, dost ist�r, ba� tutdu el�. Keyd� kin etm�y� verm�dim q�rar, Dost oldu, dost kimi el�dim r�ftar. "Q�nvuc"a gedir�m "Fur" üst� �lan, Bu yolda köm�kdir ulu yaradan. Görüm orda n�l�r qar�ıma çıxar, B�lk� d� i� bit�r, m�n dey�n olar. Yunan d�nizind�n, Çin d�nizind�n Tutaraq, h�r yerd� nayibim s�ns�n. Durma, yay dünyaya s�ad�t s�si, H�r k�s� ver bizd�n ��nlik müjd�si. �sk�rl�r, qocalar, pirl�r, cavanlar - N� q�d�r ölk�md� var ya�ayanlar, Hamını sevindir, bizd�n ver x�b�r, Xeyir ver, bilik ver, �dal�t göst�r". Bel� m�ktub yazdı bütün ki�v�r�, Qasidl� gönd�rdi bütün ell�r�. S�f�r t�darükü gördü g�lin�,

Page 188: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Hörm�tl� gönd�rdi Yunan elin�. Ona qo�un verdi inanmı�lardan, Yanına qo�du �ah böyük bir karvan. O zin�tli taxtın yanınca yen� Gönd�rdi Yunana a�ır x�zin�. Torpa�a gömüldü yerind� qalan, O yer� qoydu bir b�l�dçi, ni�an. A�ıllı v�zir� bir m�ktub yazdı, �dal�t i�ind�n heç ayrılmazdı. Bildirdi ona h�r yax�ı, yamandan, Dostlara üz ver�n b�xtiyar andan. �sk�nd�r azacıq dinc�lib durdu, Furun torpa�ında xeym�ni qurdu. �ahların r�smini tutdu h�v�sl�, Hindistan mülkünü doldurdu s�sl�. Ba�ladı b�x�i�l�r verm�y� h�r gün, Dünyaya bununla olmu�du üstün. Bad�l�r qaldırdı Keyin adına, �ndi bad� qalxır onun yadına. �SK�ND�R�N H�ND�STANDAN Ç�N� GETM�S� Saqi, ver m�n� o qırmızı sudan Ki, ondan qocalar g�ncl��ir h�r an. Ver, ondan parlasın g�nclik ulduzu, Bu sarı güll�ri edim qırmızı. Ox, yen� üz verdi ��nlik, s�ad�t, Çal�ıçı çal�ıya göst�rdi r��b�t. Yazılan �erd�n x�b�r tutdu yar, �airin ölm�y�n ümidl�ri var. Ey tarix söyl�y�n, dima�ı parlat! Bu inc� �erimi, durma, aydınlat! Söyl�, döyü�l�rd� böyük �sk�nd�r Furların ba�ına g�tirdi n�l�r? M�qs�d� uy�un n�ql ed�n �hli-hal, P�rd�d�n göst�rir bel� bir x�yal: Keyd il� girinc� sülh� hökmüdar, Gah gülgün mey iç�r, gah ed�r �ikar. Furu talan üçün gönd�rdi ordu, B�xtiyar ömrün� son z�rb� vurdu. Qılıncı ç�kinc� qından tacidar, Dü�m�nin k�ll�si oldu tar-mar. Mülkünü büsbütün eyl�di tarac, Qoydu qılıncından ba�ına bir tac. Dü�m�ni dü�ünc� q�d�ml�rin� Ölk�ni tap�ırdı ba�qa birin�. Oradan t�rp�ndi, ucaldı bayraq,

Page 189: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Atlara etm�di sazi� bu torpaq. Üç �ey üç ölk�d� f�lak�t alır, H�r üçü m�hv olur, ömrü azalır: �randa fil, Çind� pi�ik, Hindd� at M�hv olur, açmayır �sla qol-qanad. �sk�nd�r gördü ki, o abü hava Yelayaq atlara etm�yir v�fa. Tibet� t�rp�ndi tez Hindistandan, Oradan tez Çin� keçdi hökmüran. Tibetin da�ına çatınca ordu S�b�bsiz sür�kli q�hq�h� vurdu. "Bel� q�hq�h�y�, - sordu, - s�b�b n�? Burda insan ancaq a�lar özün�." Dedil�r: "Z�f�ran r�ngli bu torpaq �nsanı s�b�bsiz güldürür ancaq." Pad�aha maraqlı göründü bu i�, Neçin bu q�hq�h�, neçin bu r�vi�? D�nizi, qurunu, ç�tin çöll�ri Keç�rk�n hey m�nzil-m�nzil ir�li, Yolu ov qanından qupquru gördü, Çöll�ri mü�k il� dopdolu gördü. Ceyranı görünc� çöld� naf�dar, �mr etdi göz�l bir ceyran vurdular. H�r yerd�n sel kimi ordu axardı, Çöll�rd�n xalvarla naf� yı�ardı. Çin s�hralarından keçdi bir zaman, Abadlı�a çatdı böyük hökmüran. Bir çayır göründü c�nn�td�n d� ��n, Ba�ını behi�t� dayamı� gül��n. H�r t�r�f yamya�ıl, göz�l gülzardı, H�r dörd-be� addımda çe�m� axardı. Xo� iqlim, xo� hava, sıx, geni� orman, Yamya�ıl, meyv�li a�acdı h�r yan. Saf çaylar, çe�m�l�r axır h�r yerd�, Gümü�t�k parıldar mavi peyk�r d�. �eh dü�mü�, �n l�tif, �n t�z� otlar Bir düzüm incidir sanki parıldar. Çe�m�nin ba�ında ceyran izi var, Yamya�ıl ç�m�nl�r mü�k il� dolar. Maral dırna�ını ç�m�n� çalmı�, Ya�ıllıq üstün� mü�kin x�t salmı�. Tapılmaz boz bir yer, h�r t�r�f otlaq, Varsa da boz t�p� - da�lıqdır ancaq. �sk�nd�r görünc� o göz�l yeri, Hindistan �övqünd�n ç�kildi geri. Atları, �mr etdi uca tacidar, O sulu otla�a bo� buraxdılar. Bir h�ft� ��n h�yat sürdü vüqarla, O yerd� dinc�ldi p�hl�vanlarla. O biri h�ft�d� göz�l gün seçdi,

Page 190: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

El� ki, u�urlu gün �l� keçdi, Köç t�bli çaldırdı uca tacidar, O yerd�n sür�tl� Çin� çapdılar. T�bilçi dolduqca acı�a, q�hr�, T�bild�n qopurdu ba�ırtı, n�r�. Çinin al güzgüsü ��f�q saçark�n, Ordunu Çin s�mt� ç�kdi hökmüran. O polad v� zireh geyimli ordu - H�r biri yelqanad ata oturdu. Hava saf, göz�ldir, yollar tikansız, Varsa da tikanlar, ballı, ziyansız, Da�ların, çöll�rin dadlı otundan ��k�rli süd �m�r h�r körp� ceyran. Ovlaqdan keç�rk�n �anlı �sk�nd�r Tozundan çöll�r� yayıldı �nb�r. �ahın dam�asını da�ıyan ceyran Göb�k salmı� mü�kin a�ırlı�ından. Oxundan torpa�a üz qoyan ceyran Gözünd� tiry�kt�k görünür cahan. Kükr�y�n aslandı ulu cahandar, Sıçrayan qaplandı altında �ikar. O q�d�r ov etdi rumlu �sk�nd�r, Ceyrandan, maraldan bo�aldı çöll�r. Atlar dırna�ından ip�k çöl, ç�m�n "Ceyrangöz" olmu�du ceyran gözünd�n. Qabır�a de��n ox ç�kirdi n�r�, Ceyran da, mü�k d� dü�ürdü yer�. Ba�dan dırna�ad�k h�r maral, ceyran M�d�n� dönmü�dü qızıl oxlardan. Pad�ahın kamanı pusquda durur, H�r oxa bir maral, bir ceyran vurur. Oxların etdiyi inc� n�qqa�lıq, Çöll�rin r�ngini silmi�di artıq. Ovlaqda ona ov oldu �yl�nc�, Vaxtını keçirdi bir gün, bir gec�. Dünyanın g�lini, dilb�r göz�li, Hasara dü�ünc� göyl�r göz�li, E�qind�n gec� bir hindu qadınt�k, Sehr etdi f�zaya, saçdı min b�z�k. Öz köhl�n atından �sk�nd�r endi, Ordu da onunla b�rab�r endi. Rahatlıq etm�y� q�rar verdil�r, Qu� da t�rp�nm�di s�h�r� q�d�r. Sübhün göz�li z�r xalxalı il� Göyün xeym�sin� saçark�n �öl�, Dünya hindu kimi tüstü yayardı, Y��ma v� Xüll�xt�k cahan a�ardı. Gurultu qopunca �ahın t�blind�n, Y��maya, Xüll�x� yayıldı �iv�n. Dünyanı dola�maq fikri da�ıyan

Page 191: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�sk�nd�r qo�una verdi bir f�rman: Qo�unu bu yerd� dü��rg� salsın, Bir ayı ba�a-ba� dincini alsın. Tövl�d�n, axurdan doldu h�r t�r�f, Ya�ıl ç�m�nl�rd� biçildi �l�f. Xaqana dedil�r: bezdi çöl, orman Zirehli atların polad nalından. �randan kükr�yib axan bu selin �lind�n qurtular n� xaqan, n� Çin. Bu bir seldir, tutar bütün dünyanı, Kölg�d� buraxar keçmi� tufanı. Ya�muru x�rab� ed�r h�r yeri, D�nizd� m�hv ed�r zor n�h�ngl�ri. Qara �jdahadır, kükr�mi� Rumdan, Ölk�l�r görm�mi� bir bel� aslan. H�b��in üzün� o dam�a vurdu, Z�nci qara geydi, bir mat�m qurdu, Daranı büsbütün etmi�dir tarac, Hindin �ahlarından qapmı� qızıl tac. Furların talanı bitinc�, dem�k, M�qs�di F��furu y��ma eyl�m�k. Yerind�n qoparsa bu co�qun d�niz, Da�lar da kökünd�n uçar t�rt�miz. Qorxudan tez m�clis ça�ırdı xaqan, Qorxmaqla haqlıydı el� aslandan. Qan il� yazdı h�r hüduda bir x�tt: "Ölk�miz qan il� yo�ruldu, d�H��t!" Bir m�clis b�z�di, g�ldi qasidl�r, Gönd�rdi X�tadan Xüt�n� q�d�r F�r�an�, P�ncabı qoruyan, güd�n Hüdudun sınanmı� igidl�rind�n. X�rxiz il� Çaçdan, böyük Ka��ardan Ça�ırdı hesabsız igid p�hl�van. H�r yerd�n toplanıb g�linc� ordu, Xaqanın ür�yi sakitc� vurdu. Yürüy�n bir da�ın üstün� mindi, Bir polad da� kimi yerd�n t�rp�ndi. �aha iki m�nzil qalırk�n ordu Tövl�l�r ba�ladı, çadırı qurdu. Tez-tez o pad�ahdan tuturdu x�b�r, Ona n� yol il� yetirsin z�f�r, Gizlic� arayıb tapdı x�fiyy�, Dü�m�nin halını öyr�nsin dey�, N�hay�t, x�fiyy� g�tirdi x�b�r: "�anlı tacidardır rumlu �sk�nd�r. S�xada, k�r�md� qazanmı� ad-san, Göz�l bir m�sl�kdir, deyildir insan. �üurlu a�ıllı v� açıq gözlü, Z�hm�td� sakitdir, x�lv�td� sözlü. H�r zaman m�tindir, ya�ar vüqarla,

Page 192: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Kims�nin qanına susamaz �sla. �dl ondan bir fayda gör�r, ��r - ziyan, Xalq m�mnun, tanrı da razıdır ondan. Hamıya yax�ılıq ist�r, kin bilm�z, Kims�nin d�rdin� sevinm�z, gülm�z. Görm�dim ona bir üstün p�hl�van, Yoxdur p�nc�sind�n onun qurtulan. Oxu m�g�r Arı� oxlu�undandır Ki, da�larda d�rin yara ondandır. �im��kdir, qılıncı alsa �lin�, �l� mey aldıqda, saçar x�zin�. A�ıl ölçüsüyl� h�r �eyi ölç�r, , Hikm�t qayçısıyla h�r i�i biç�r. Saf, do�ru olmayan söz� inanmaz, M�tindir, verdiyi sözünü danmaz. H�r i�in üstün� dü�s�, yaradır. M�clisd�, �ikarda o bamba�qadır. Yalnız ov zamanı yox onda s�bir, Döyü�d�, vuru�da çox s�birlidir. V�h��ti dünyadan �qlil� qovmu�, Özü d� pad�ahlar n�slind�n do�mu�. �gidl�r �ahıdır, qızınca meydan, S�rxo�k�n ayıqdır çox ayıqlardan. O i�� gir�r ki, x�yalt�k g�lir, M�clisd� h�n�yi çox �tirlidir. Sözü az, özü çox s�birli, yum�aq, Do�ruluqda do�ru, düzlükd� qovaq. Mins� kin atına, q�hri guruldar, Yendiyi dü�m�n� m�rh�m�ti var. Dal�alı tufandır sözd� doda�ı, Alimd�n d�rs alır m�sl�h�t ça�ı. Qocalar fikriyl� giri�ir i��, O ancaq g�ncl�ri alır döyü��. Allaha sı�ınır o h�r bir zaman, Yaman gün gör�rmi tanrı tanıyan? S�rvt�k y�h�r� qalxdı�ı zaman Atından fill�rin ba�rı olar qan. Qar�ıya çıxarsa qocaman bir fil, Sanki fil q�tr�dir, o da�qın bir Nil. Azacıq haranlıq ets� at ona, Qamçıyla batırar onu al qana. Qıvrılmı� ilant�k sa�, sola qaçar, �öl�t�k arxaya, ön� od saçar. Dünyanı sarsıdan pad�ahlar bütün �gidl�r gücüyl� oldular üstün. Orduda t�k odur zor qılınc vuran, H�m ordu qırandır, h�m ordu quran. Dü�m�nd�n n� qorxu, n� ürküsü var, T�k �lsiz, ayaqsız k�sl�rd�n qorxar. Xeym�d� büsatı çox geni� dil�r,

Page 193: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

O yalnız �yl�nc� zamanı gül�r. �st�m�z ba� �ysin ona bir n�f�r, Ba� �y�n kims�y� çox hörm�t ed�r. B�x�i�i x�zin� - budur h�yatı, Tövl�yl� ba�ı�lar qatırı, atı. �l açan k�sl�r� kim gövh�r ver�r, Bu, gövh�r yerin� bir ki�v�r ver�r. Q�lbin� g�tirs� n� kimi dil�k, Tezlikl� göy�rdir onu bu f�l�k." Xaqan bu i�l�rd�n tutunca x�b�r, Haq ver�n �övk�td�n eyl�di h�z�r. �ah il� sülh üçün q�lbi yum�aldı, Uzaqdan-uza�a m�h�bb�t saldı. Döyü�m�k fikrind�n da�ındı artıq. Yol axtarırdı ki, etsin barı�ıq. Dünyanın �ahına verdil�r x�b�r, Çin, X�ta türkl�ri h�rb� g�ldil�r. Bir m�s�l ç�kdi �ah ki: "N���si var, Aya�ıyla g�ls� tora xam �ikar." M�niml� çarpı�maq ist�rs� �g�r, Nam�rdlik deyil bu, çox m�rdlik ed�r. Arizu yolları qısaldı siz�, Uzun yol h�m d� çox azaldı biz�. Onlara çin il� çataram qa�ı, Çin üçün qan a�lar Çinin da�-da�ı. A�arırk�n f�za, laciv�rd göyd�n Gün�� �sk�nd�r� salam verirk�n, Oturtdu katibi bir Ütaridt�k, Mü�t�riy� vursun Zöhr�d�n b�z�k. Bir m�ktub ist�di olduqca parlaq, Kamil bir ay kimi aydın, yuvarlaq: Yazark�n ikiy� ayırdı sözü, Ümid bir gözüydü, qorxu bir gözü. �SK�ND�R�N XAQANA M�KTUBU Q�l�mi alınca o q�l�mvuran, �lk sözü ba�ladı ulu tanrıdan. Anıldı bu yeri, göyü yaradan: Bir varlıq var olmaz onu anmadan. Ondandır h�r ümid, rahatlıq, köm�k, Arayan h�r q�lb� ondandır dil�k. �n ç�tin günl�rd� odur �l tutan, T�k odur qoruyan at��d�n, sudan. X�zin� göst�rir b�x�i� zamanı, Z�hm�td�n qurtarır onun ehsanı. Bu dünya �z�ld�n olmazdı çox ��n, �mriyl� oldu bir b�z�kli gül��n. Hökmün� uyanlar �n ��r�flidir,

Page 194: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

E�q olsun, kim ona af�rin deyir. Nam�nin ba�ını o bitirirk�n Bir dastan b�z�di �ahın dilind�n: "Bu m�ktub yenilm�z �sk�nd�r �ahdan �sk�nd�r dostuna ki, odur xaqan. Göyl�r tanrısının �mriyl� müdam Xaqana bizd�n çox hörm�t v� salam. Çox göz�l anlayır o himm�tli zat, Sizin bu ölk�y� sür�rk�n biz at, �randan h�rb üçün g�lm�dim, ancaq Çinin xaqanına g�lmi��m qonaq. P�r�sti� yoluyla etsin ita�t, Göst�rsin qona�a lazımi hörm�t. Sizin bu ��h�rd� uca gün�� var, Atını M��riqd�n M��rib� çapar. O gün��, bax, m�n�m, g�lib çatmı�am, Ordunu M��ribd�n ��rq� atmı�am. Tutdum a�, qaranı qılınc gücüyl�, �st�y�n kims�y� payladım bel�. H�b�� ölk�sind�n atıldım Çin�, At çapdım M��ribd�n M��riq z�min�. ��ıqlı gün��in batdı�ı yerd�n Gün�� qayna�ına at sürmü��m m�n. Qara mü�k a�acı �kmi��m Hindd�, Fikrim a� yas�m�n tikm�kdir Çind�. Sürdüyüm dövrandan var is� qorxun, �mrimin x�ttind�n qaçırma boyun, Hökmümd�n azacıq boyun qaçırsan. B�rk qulaqburması ver�r bu dövran. Aslanı o yer� g�tirm�, saqın, �ikara acıqla eyl�sin axın. Qaytar, qoyma girsin bostana aslan, Fill�rin yadına salma Hindistan. Ba�ına açar bir böyük f�lak�t, S�rxo�luq adına qurar bir i�r�t. Gördünmü, qılıncım çarpı�ma günü Etdi qan d�nizi z�nci çölünü? Söndürdüm Darada olan qüruru, N� q�d�r kiçiltdim, bax, co�qun Furu. Ba�qa pad�ahları taxtından saldım, Ba�ından bir anda tacını aldım. Firidun h�rbim� g�lirs� bu gün, �sirim olacaq, deyildir mümkün. Atım h�r ölk�y� çapdı�ı zaman, Bo�altdım o evi az�ın dü�mandan. M�n� bir azacıq yax�ılıq ed�n. Dünyada yamanlıq görm�mi� m�nd�n. H�r k�s� söz verdim, ba�ladım ilqar, Sözümd�n dönm�dim, iqrarım - iqrar. H�r �hd�, peymana söz verdi dilim,

Page 195: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�hdimd�n dönm�y� varmadı �lim. M�qs�dim, Y��maya, Çin� çapmaqdan Y��ma, Çin göz�li deyildir, inan. Özümün qiym�tli incil�rim var, Çinli qulamlarım, bir çox p�rim var. �randan Çin� at sürm�k bir k�r� M�nimçin göyl�rd�n dü�m�kdir yer�. Çin türkü, beynind� n� varsa, burax, Bu k�skin kül�kd� yandırma çıraq. X�zin� v� b�x�i� verm�k yerin� Neçin bu aslanla ba�ladın kin�? Neçin yol a�zına toplanmı� ordun? Yolumda �sk�nd�r s�ddini qurdun? Biziml� döyü�� etdins� niyy�t, Buxuru at��� tökmü�s�n �lb�t. B�xtimi pi�vaza g�ldins�, n�d�n Önümd� ba� �yib üzr ist�mirs�n? X�b�r ver, hesabdan qalmayım geri, S�b�td� ilandır, ya sümükl�ri? Ordu s�br etm�kd�n doymu�dur cana, M�nim bu s�brimd�n g�lmi� h�ycana. Çinin ceyranını görmü� �irl�rim, Az görmü� bel� kök ceyran �sk�rim. Z�ncirini qırmı� qızmı� aslanlar, Susamı�dır qana qoç p�hl�vanlar. Oxların dimdiyi oxlu�u d�lir, Döyü�m�k e�qiyl� h�ycana g�lir. Niz�nin yoldadır gözü, ey dü�man, Gürzüm yüz batmandır, s�ninki batman. �lin� yay alsa ni�ançı türkl�r Atdı�ı h�r oxla bir ordu yen�r. Ox atanlara da padi�ah olsan, Kamanı tutanlar alacaq ni�an. Tüstüm� dü��rs� h�r bir dudman, Çin nax�ı olsa da olacaq duman. Alçaq bir insanam, sülh etm�s�n s�n. Su içm�k q�d�r d� s�br eyl�s�m m�n. Niz�md� m�hv ed�r bu �jdahanı, Nec� od tufanı yey�r samanı. P�hl�van köksün� oxum yan alır, Aslanlar böyrünü hey ni�an alır. D�nizin dibi d� çarpı�sa, b�z�n Qılınc toz qaldırar göy� d�nizd�n. Qar�ıma da� çıxsa dayanmaz bir an, Bir da� dik�ld�r�m d�mir oxlardan. Fil p�nc� atarsa ayaqlaram m�n, Filgövd� pad�aham - fill�ri yen�n. Ceyranı belind�n, ovu budundan Çeyn�m�k �ir üçün olduqca asan. D�nizl�r laçını çıxsa �ikara,

Page 196: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Qu�lardan yem ver�r o, balıqlara, Siz �lsiz, ayaqsız bir balıqsınız. A�zında �jdaha n�h�ng�m yalnız. �tl�r ki, çox yaman sümük çeyn�yir, O x�nc�r di�iyl� çör�k d� yeyir. Qüvv�tim h�r yer� dir�mi� ayaq, O yerd� z�f�rdir m�n� bir dayaq. Kinl� qar�ılaram kin yolu gets�n, M�h�bb�t ed�r�m, m�h�bb�t ets�n. C�vahir, ya n�h�ng ist�s�n �g�r, D�nizim h�m n�h�ng, h�m gövh�r ver�r. Görm�din, qılıncım ba�lark�n döyü�. N�h�ngdir, üstün� gövh�r tökülmü�? M�n�m o x�zin� �jdaha peyk�r, Camımda z�h�r var, h�m d� paz�h�r. M�nd� gövh�r d� var, �jdaha da var, De, görüm, hankısı i�in� yarar? �p�y� tutaram, hüzura g�ls�n, K�m�nd� salaram, inad eyl�s�n. S�ninl� h�m yum�aq t�rp�ndim, h�m s�rt, H�r iki sınaqla sınadım, �lb�t. Qapıma sülh il� q�d�m qoysan s�n, Gün��t�k ç�kilib ged�r�m Çind�n. Yoxsa ki, dü��r�m bu kin izin�, Çini tökdür�r�m Çin d�nizin�. M�ktubu oxuyub salma t�xir�, Barı�ıq, ya döyü�: göst�r bir k�r�. Sel tök�n buludlar cu�a g�lirk�n, Ayıq ol, d�h��tl� kükr�y�n seld�n." Ça�ırdı dil bil�n kamil bir insan, Ömründ� kims�d�n qorxu duymayan. Yazılan m�ktubu tap�ırdı ona, �sk�nd�r möhrüyl� verdi xaqana. El� ki, m�ktubu oxudu xaqan Az qaldı yıxılsın uca taxtından. M�ktubdan q�lbin� dü�dü h�y�can, O h�m zir�k idi, h�m zir�k anan. Bu iki x�yala sarıldı ancaq: Sülh il� yana�maq, yoxsa çarpı�maq? Fikr� �zab ver�r ikilik h�r an, Yata�a ba� qoyar çar� axtaran. XAQANIN �SK�ND�R� CAVABI Ey saqi, gülabt�k ��rabı bir an Üstüm� s�n m�nim, qalxım yuxudan Bu gülgün gülabdan ciy�r su alır. H�r bir ba�a�rısı ondan azalır.

Page 197: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Ke�ikçi, qapını, durma, tez ba�la! Sonra get, s�n d� öz d�rdin� a�la! Q�lbimi sıxıntı, q�md�n et uzaq, M�ni öz dü�ünc�, d�rdim� burax! Kims�yl� danı�maq h�v�sim yoxdur, Özüml� etm�li söhb�tim çoxdur. Uzaq bir ölk�d�n mü�t�ri kims� Gövh�r m�d�nini görm�y� g�ls�, Baxarsa Nizami x�zin�sin�, Dü�s� söz b�zminin ��n n���sin�, Söyl�: "Ev sahibi evind� yoxdur, Olsa da, yadlara qar�ı soyuqdur." Yox, x�ta söyl�dim, dü�ün, ey r�qib, Q�rib� dü�m�nlik olmazmı q�rib? Qapımı ba�lama, get, açıq burax, U�urlu sayılmaz qapı ba�lamaq. Madam ki, söz m�n� d�niz ad vermi�, Qapımı d�nizt�k açın siz geni�. Qapını aç, sula, durma bu yerd�, Ay kimi çadır qur x�rab�l�rd�. Qoy g�lsin arayan k�sl�r, n�hay�t, Bu söz sultanını etsin ziyar�t. Üzüm� sabah bir p�rd� ç�kirk�n Gil�d�n Gilana t�l�s�r�m m�n. Mü�t�ril�r g�lir m�n� h�r yandan, M�ni görm�k üçün tapmazlar imkan. R�ssam fırçasından t�k bir m�nz�r� Ç�kilmi� gör�rl�r b�yaz d�ft�r�. Sözümd�n, bax, nec� k�nara çıxdım, Hardaydım, gör, g�lib bir hara çıxdım? Bu parlaq x�zn�nin ba� sur�tg�ri Saçdı s�rv�tind�n bu gövh�rl�ri: �frasiyab mülkünün varisi erk�n Ba�ını gün��t�k ucaltdı Çind�n. Tutmu�du x�b�r ki, Rumdan bir müdhi�, Kükr�y�n �jdaha ölk�y� g�lmi�. M�ktubu oxuyub dalmı�dı xaqan, D�h��tl�r içind� qalmı�dı xaqan. T�miz bir dü�ünc�, sa�lam fikirl� ��in hikm�tini keçirdi �l�. �vv�lc� ist�di sülh üçün xaqan Bir m�ktub gönd�rsin ona durmadan. �mr etdi: otursun o çinli katib, Ka�ıza, q�l�m� versin bir t�rtib. �ahlara yara�an bir q�l�m çalsın, H�r söz� rütb�ni n�z�r� alsın. Q�l�min nafind�n tökdü katibl�r Çinli a� ip�y� mü�k il� �nb�r. �ux, bi�mi� sözl�r ki, q�lb alır h�r an, �nsanın beynind� yer tutub qalan,

Page 198: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Ümidl�r b�sl�y�n, qurtulu� ver�n, Sülh il� çırpınan, hidd�t göst�r�n, Çarpı�maq yolunu ba�layan �fsun, Da�ları yum�aldan sehirli oyun. Tikici ox kimi dili ba�layan, H�m kin�, h�m sülh� bir qapı açan. Nam�y� oldu ba� zin�t, ba� naxı� Bir ad ki, bu adlar ondan yaranmı�. Hamıya köm�kdir köm�k görm�d�n, Özünd�n diridir dirilik ver�n. Dünyanı yaradan o ulu qüdr�t Güc ver�r z�if�, göst�r�r ��fq�t. Göyd�ki i�ı�a bayraq tik�ndir, O qara divl�r� q�l�m ç�k�ndir. Dolanan p�rgara h�r�k�t ver�n, M�rk�zi nöqt�y� sükun�t ver�n, H�r bir �ey onunla etm�d� zühur. H�r �ey ki, verilir, ver�ni odur. H�r susan, söyl�y�n, ayıq, s�rxo�dan Sirrin� yol tapmaz onun bir insan. �nsanlar acizdir b�nd� olaraq, �qtidar, böyüklük onundur ancaq. Böyüklük o ulu tanrı ki, ondan Vücuda g�lmi�dir z�min, asiman. Söz açdı, pad�ahdan çox üzr ist�di, Tanrıdan ona yüz af�rin dedi: "Dünyada ya�ayan tacidarlardan Açarı t�k s�n� vermi� yaradan. D�nizd�n d�niz� atıldın: s�nin �rana, Turana uzandı �lin. M��ribd� döyü�d�n-azad olaraq, M��riqin x�ttin� qaldırdın bayraq. Dünyanı büsbütün keçirdin �l�, Ür�yin döyü�d�n doymamı� h�l�. Yolda �jdaha var, cilovu g�l ç�k, �fsan� uzundur, gec�l�r göd�k. �ran, Rum pad�ahı �sk�nd�r s�ns�n, M�n d� bu ölk�d� f�rman yerid�n. M�n kimi qulların varsa bir yı�ın, M�n ba�qa bir �ey�m, olma çox qız�ın. S�n d�, m�n d� torpaq, yerl�r d� torpaq, �nsan torpaq q�d�r olmalı yum�aq. A�alıq torpa�a girinc�dir ��n. Torpaqda seçilm�z kims� kims�d�n. Q�tr�ni d�niz� atsalar �g�r, Ba�qa q�tr�l�rd�n kim onu seç�r? Bu da�lıq yer� ki, �ah kölg� saldı, Ölk�min nem�ti artıq çoxaldı. Veril�n nem�tin, haqqa inanan �ükrünü artırsın g�r�k h�r zaman.

Page 199: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Allah m�nim üçün artırdı nem�t, T���kkür edir�m tanrıya �lb�t. N� q�d�r canım var �ükr ed�r�m hey, Dünyada varmıdır bundan göz�l �ey? E�itdim bir nec� bil�n kims�d�n, Ordunu h�r yer� ç�km�k ist�rk�n, Harda ki, bazar var, nem�tl� dolu, Gönd�r�rs�n ora bir neç� rumlu. �rzaqdan n� varsa, olub mü�t�ri Alsınlar qar�ıya çıxan �eyl�ri. Yandırıb quyuya tökürs�n nem�t, Haqq ver�n nem�t� etmirs�n hörm�t. ��h�rd� bitinc� bütün z�xir�, Çapırsan �jdaha kimi o yer�. Aclıqla ölk�y� sahib durursan, Mum �riy�n kimi qızarmı� oddan. Onunçun t�rp�ndim m�n öz yerimd�n. Qıtlı�ı qaldırmı� öz ��h�rimd�n. Bu yerd� hiyl� v� füsun i� görm�z, Çin siz� z�xir� v� �rzaq verm�z. Döyü�d�n yax�ıdır barı�ıq, ��fq�t, Biri d�rd g�tirir, biri s�ad�t. Çinli tarlasını etm� tar-mar, S�nin d� tarlanı bir gün sel basar. Qüvv�tli olsan da, q�lbi yum�aq ol, �ahlıqdan yax�ıdır tanrı qoyan yol. Yaramaz heç zaman a�ıllı insan Özünd�n güclüy� oxusun meydan. Dünyaya yarayan böyük a�ılsan, Hökmün� ba�lıdır h�r yax�ı, yaman. Bir ��xsin olmasa ��xs� imdadı Say vaxtı heç saya alınmaz adı. S�n� m�xsusdur bu pad�ahlıq, dövl�t, S�n�dir tanrıdan f�rman v� �övk�t. H�r bir �ey t�m�ld�n möhk�m qurulur, T�m�lsiz binalar çox tez d� uçur. Gümü�ü z�r etm�k, �qiqi billur, Meyv�ni zorakı yetirm�k olur. Satıcı almanı evd� yetirir, Odur ki, yey�rk�n dadı itirir. �dl üçün yaratmı� s�ni yaradan, Zülüm ba� ver�rmi adil pad�ahdan? Dünyada zalıma el�m� köm�k Ki, bir gün bu i�d�n sorulur, bi��kk, Pozsa öz r�yini r�yi xo� insan Öz abad mülkünü etm�zmi viran? T�bii halından bu dönük dövran �stiy�, soyu�a uydu�u zaman, O isti, soyuqda arama s�hh�t, D�yi�mi� ondakı sa�lam t�bi�t.

Page 200: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�lin h�r f�slinin var �lam�ti, G�r�kdir göst�rsin o t�bi�ti. H�r bahar göst�rsin baharlı�ını. H�r bir yay göst�rsin öz varlı�ını. H�r �ey öz �lind�n döndüyü zaman Dön�nl�r� qar�ı dön�r bu dövran. �sk�nd�r insafla ad almı� �rdir, Yoxsa h�r bir igid bir �sk�nd�rdir. Sanma ki, aciz�m qız�ın döyü�d�, Da�dan toz qoparram bir t�rp�ni�d�. Fill�rin belin� taxt qoysam �g�r, Hindistan mülkünd�n x�racım g�l�r. Alaram altıma qızmı� aslanı, Belin� qoyaram hürgüc palanı. S�ninl�, dövl�tl�, �övk�tl�, �lb�t, Kin alı�dırma�a etm�dim niyy�t. Bu yer� onunçun açdınsa qanad, Qar�ında b�nd�t�k �yilmi� qat-qat. Ba�ımı qanında sürtüm torpa�a, T�k m�n yox, ba� �y�r Çind� h�r a�a. Zehnin� n� g�ls�, ona ged�r�m, Böyük bir minn�tl� q�bul ed�r�m. Bu i�d� yox m�n� �skiklik, töhm�t, Qonaqsan, qona�a vacibdir hörm�t." Q�lb açan cavabı qasid� verdi, M�ktubu durmadan �aha yetirdi. Oxudu o qızmı� aslan m�ktubu, Maralın ovuna münt�zir durdu. Çin �ahı qorxurdu gec� basqından, O gec� sübh�d�k yatmadı xaqan. Günl�rin birind� parladı dünya, Gün�� nur saçark�n torpa�a, suya, Xaqan öz a�lının yoluyla getdi, Sınanmı� k�sl�rl� m�sl�h�t etdi. Bir v�ziri vardı a�ıllı, bil�n, Dünya nur alırdı t�dbirl�rind�n. Ortaya h�r hesab atsaydı xaqan V�zir h�ll ed�rdi onu h�r zaman. Ondan öz fikrini sordu bu i�d�, Fikri sa�lam idi h�r bir gedi�d�. "Bu kinin önünd� n� sayaq durum? Çarxın qula�ını m�n nec� burum? Madam ki, qa�ını çatmı�dır bu Çin, N� atsın ilk z�rim - m�h�bb�t, ya kin? Çarpı�sam, dü�m�nim güclüdür, �z�r, Ba�ını Keyxosrov tacları b�z�r. Onunla keçinm�k ist�r�m gerç�k, Xalq m�ni aciz bir xaqan bil�c�k. Bilmir�m bu �ahın n�dir ist�yi? Ölk�y� g�lm�kd�n n�dir dil�yi?

Page 201: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Xaqana söyl�di a�ıllı v�zir: "Ç�tindir göst�rm�k s�n� bir t�dbir. �zmin çox k�skindir, qorxuram, y�qin, �mrin d� �zmint�k olacaq k�skin. Barına, orduna m��rur olaraq, Yenilm�k görünür s�n� çox uzaq. Bel� bir ��hriyar g�lmi� qapına, Dostluq qapısını ba�lama ona. F�th etmi�, h�r yer� basark�n ayaq, Bu i�� olarmı heç soyuq baxmaq? Oyunmu sanırsan bunu, tacidar? Bu i�d� yararlı inc� nökt� var. Bu i�l�r tanrının i�idir, bi��kk, Dü�m�klik - tanrını sınamaq dem�k. Gün��i qılıncla sarsıtmaq olmaz, Qocaman �lbürzü da�ıtmaq olmaz. Q�bul et, yoxsa bu qocaman f�l�k Dövl�t sahibin� ziyan ver�c�k. N� b�xti atma�a yarar, ey xaqan, N� d� b�xtiyara k�silm�k dü�man. Xo�b�xt� taxılma, olsan da m�tin, Onunla çarpı�maq ç�tindir, ç�tin. B�xtiyar �zm ets�, ba�ma�ı cütl�, �n k�skin ne�t�r� vurulmaz �ill�. Onunla birc� ay get keçin bir az, Bu yerd� yad olan çox uzun qalmaz. �i��y� önc� s�n vurma da�, k�s�k, Qırılsa ç�tindir onu düz�ltm�k. Yaralar sa�alıb taparsa s�hh�t, Yaranın yeri tük çıxarmaz, �lb�t. Çalı� ki, bu qara �jdaha b�d�n Hörm�tl� sovu�sun bizim ölk�d�n. O gün da� atıldı Sinin tasına, G�ldi bu �jdaha Çin qapısına. Dü�ünm�, laciv�rd boyalı paltar H�r ��xs� göyl�rd�n g�lir, ey salar! Ah�ngsiz s�s il� inl�yir cahan, Qüsur p�rd�d�dir, suçsuzdur çalan. P�rd�y� ist�s�n xo� ah�ng verm�k H�mah�ng p�rd�y� get el� köm�k." Dü�m�nlik etm�kd� Çin t�r�fdarı, Görm�di f�l�kd�n köm�k asarı. Dü�ündü bu i�� uy�un bir çara, �ta�t etm�yi aldı q�rara. �zm etdi sülh il� yola g�lm�y�, D�rgaha üz qoysun "elçiy�m" dey�. N�z�rd�n keçirsin o cahandarı, Ba�ını dik tutan o ba�çıları. �ahlıq �övk�tini gör�r�k bir bir, Sonra da bu i�� töksün bir t�dbir.

Page 202: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Gün�� qayıqçısı o gün s�h�rk�n, Qayı�ı salırk�n suya sahild�n, Xüt�n ��hriyarı, Çin tacidarı T�dbirl� geyindi elçi paltarı. A�ina olmadan kims� bu sirr�. Çapdı �sk�nd�rin dü�düyü yer�. �ahın d�rgahına g�ldiyi zaman Bu i�d�n tez x�b�r tutdu hökmüran: Hüzura bir elçi gönd�rmi� xaqan, Görü�d� mübar�k, sözd� p�hl�van. Padi�ah �mr etdi: "G�lsin hüzur�, Buyursun elçil�r oturan yer�." Möht���m elçi tez girdi d�rgaha, P�r�sti� yoluyla ba� �ydi �aha. �mr etdi, otursun a�a�ı yandan, Xaqanın �mrini eyl�sin b�yan. Pad�ahın �mriyl� elçi oturdu, Oturdan kims�y� bir d� ba� vurdu. Bir zaman oturdu qırpmayaraq göz, Yax�ıdan, yamandan açmadı bir söz. Gördüyü büsata qalaraq m�hbut, Etdi o dövr�d� nöqt�t�k sükut. Elçiy� i�ar� etdi �sk�nd�r: "Xaqandan g�tirdin, söyl�, n� x�b�r?" Bulud arxasında gizl�n�n o ay Qılınct�k dil açdı, dür saçdı lay-lay: "�ran, Rum �ahının bu g�lm�sind�n S�ad�t taparaq, ölk� oldu ��n. Bu yerl�r, ölk�l�r, Çind�n Maçin� Böyük tacidarın keçsin �mrin�. Dünyada ya�asın uca d�rgahı, Olsun tacü taxtın böyük p�nahı. Gizli sözl�rim var s�n�, tacidar, Qorxuram bu yerd� etm�y� izhar. Bel� �mr etmi�dir m�ni gönd�r�n: "X�lv�t et, olmasın e�id�n, gör�n. Qalmasın xaslardan g�r�k bir n�f�r, Bir s�n ol o yerd�, bir d� �sk�nd�r. Açıqda, gizlind� qalsa bir kims�, Sirrimi açma s�n, dü�m�sin s�s�." �sk�nd�r ç�kindi yersiz ist�kd�n, Ehtiyat eyl�di x�lv�t etm�kd�n. �mr etdi durmadan böyük tacidar: O s�rv� vursunlar qızıldan cidar. Qızıl bir k�m�rl� ç�kib qolunu, Bir z�ncir altına aldılar onu. Ç�kildi büsbütün saraydakılar, Qapıya yön�ldi xaslar, h�r kim var. �sk�nd�r t�k qaldı, ç�kindi ancaq, Yanına bir almas qılınc qoyaraq.

Page 203: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Söyl�di: "Kims� yox, bir m�n�m, bir s�n. Durma, aç düyünü qapalı sözd�n." Pad�ahın �mril� �srarlı ki�i Düyünü qıraraq, anlatdı i�i. �srarın üzünd�n p�rd�ni açdı, Duaya ba�ladı, inci, dür saçdı: "Nec� ki, ya�ıla bürünüb h�r ba�. H�r qızıl gül olur yanar bir çıraq. Gül kimi parlasın üzün h�r zaman, T�k s�nd�n ya�ıllıq alsın bu cahan. Qazılsın dünyanın möhrü adına. Çatasan dövl�t�, öz muradına. Z�nnimc� tanıyır m�ni ��hriyar, Daha yalvarma�a n� ehtiyac var? Sirrimd�n �g�r o tutmamı� x�b�r. Bilir�m, �sk�nd�r do�ruluq sev�r. S�n� öz yanımdan elçi g�ldim m�n, �sirin olmu�am, �sir etm�d�n. M�n�m Çin xaqanı, qo�un s�rv�ri. S�nin xidm�tind� öpür�m yeri." Pozuldu bu c�sur i�d�n tacidar. Xo�una g�lm�di bel� bir r�ftar. Acıqlı ba�ırdı ona hökmüran: "Seçilir quma�ın üzü astardan. T�rlandan seçir�m aciz s�rç�ni, Ba�rından tanıram mü�kü, naf�ni. Ancaq saxlayıram h�ya v� hicab, Örtülü k�sl�rd�n açmaram niqab. Anlat ki, n� m�cbur eyl�mi� s�ni, Gizlind� qalmadın, yırtdın p�rd�ni? �ndi Rum �ahından heç qorxmayaraq, Poladı mum kimi sandınmı yum�aq? Sarsılmaz qolumdan qorxmadınmı s�n? M�nim t�r�zim� torpaq tökürs�n! G�nc maral n� q�d�r olsa da c�sur, Cilovu aslandan ç�km�si xo�dur. Bir cavab olaraq söyl�di xaqan: Yüz min af�rin� ey layiq olan, Bilir�m amansız deyil padi�ah, D�rgaha onunçun g�tirdim p�nah. Ba�ımı hansı dü�m�nim k�s�r? Di�ini uzaqdan göst�rs� qaban Kin il� döyü��r o qara aslan. Di�ini çıxarıb, �ys� boynunu, Aslan da toxunmaz, ba�ı�lar onu. M�nd�n ki, görm�mi� sultan nam�rdlik, O igid aslandan uzaqmı m�rdlik? Qar�ına qılıncla g�ldiyim zaman Qorxardım s�nd�ki k�skin qılıncdan. M�n ki göst�rm�dim s�n� x�yan�t,

Page 204: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Daha üz ver�rmi m�n� h�qar�t? Ölk�m� at saldın, göst�rdin ��fq�t, S�n� kin b�sl�m�k olur cinay�t. Q�lbimd� qalmadı kin, q�r�z �sla, D�rgaha g�lmi��m bel� inamla, M�n ��fq�t göst�rs�m, ba�lamasam kin, Kim k�s�r ba�ını ��fq�t ed�nin? Tutaq ki, günahım h�dd�n artıqdır, Q�riblik bir böyük üzürxahlıqdır. �sk�nd�r insaflı, m�rh�m�tlidir, Suçsuza h�r zaman ��fq�t göst�rir. Kim ona sı�ınsa, qanından keç�r. Kim aman ist�s�, görm�z bir z�r�r. M�n ki bu d�rgaha önc� yön�ldim, S�nd�ki �dal�t izil� g�ldim. Adildir cahangir, böyük �sk�nd�r, Ona h�r bir zaman haqq yardım ed�r." Ya�lı bir dil il� nökt�l�r saçdı, Pad�ahın q�lbind�n düyünü açdı. �sk�nd�r söyl�di: "Xo� g�ldin, �ad ol, Bel� dü�künlükd�n artıq azad ol! Ancaq bu g�li�d�n n� imi� fikrin, Bu nec� sirrdir, aydın göst�rin?" Sı�ınan dedi: "Ey dünyaya sı�naq. Bu sirri yararmı s�nd�n saxlamaq? Bu uca d�rgaha onunçun g�ldim, Fikrini, yolunu bilib öyr�ndim. G�lm�kd�n m�qs�d n�? Anladım bunu, N�dir bu g�li�in �vv�li, sonu? �l tutsa m�n� bu dönük ruzigar, Pad�ahı kin il� edim b�xtiyar. Bu dil�k �limd�n g�lm�s� ancaq, D�stimd�n çıxan ox dü��rs� uzaq, M�qs�dim hörm�tl� öpm�kd�n yeri. �sk�nd�r kinind�n ç�kilsin geri. M�n �sirg�m�dim canımı �aha, Qılınca �l atmaq n� g�r�k daha. C�vahir �lin� g�lirs� asan, N� çıxar z�hm�tl� da�ı yonmaqdan? Madam ki, sülh il� göy�r�r dil�k, Döyü�� at çapmaq daha n� g�r�k? Çin, Turan taxtını m�nd�n ist�s�n, Boynumu ç�km�r�m bu ita�td�n. Dostlu�u ataraq k�sils�n dü�man, Atamın yurdunu ba�ı�lamasan, Adının möhrünü ed�r�m q�bul, Olaram m�n satın alınmamı� qul N� olur, pad�ahın geni� mülkünd� Çoxalsın get-ged� dost olan b�nd�. Vuru�a q�sd etm�, kinind�n ç�kil,

Page 205: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Bütün Çin donunun bir çini deyil. D�y�rli qulların çin-çin saçından Bir çin d� m�n� ver, s�nindir f�rman. Ayın saf üzün� yara�maz bu çin, Qa�ının ta�ından ç�kilsin bu kin." �sk�nd�r söyl�di: "Ey fikri göz�l. Verdiyin sor�uya el�yim �m�l: Dü�m�nin ba�ını öpsün toz, torpaq, Olsun yad kims�l�r dünyadan uzaq. �mrin� ba� �y�n h�r bir ki�v�rd� Nayibl�r tikilsin m�nd�n h�r yerd�. �ndi ki, m�n s�n� qılınc ç�km�d�n Ba�ını �y�r�k t�slim oldun s�n, Taxtınla ba�ını uca eyl�r�m, Tacını ba�ında saxlarsan möhk�m. N� mülkün, n� tacın g�r�k. Ol �min, Qoymaram ki, olsun i�l�rin ç�tin. Yalnız bir ��rtim var, bütün mülkünd�n M�n� yeddi illik x�rac ver�s�n. Yeddi il vergisi verils� m�n�, O ba�qa vergil�r halaldır s�n�." Dinl�y�n a�lına aydınlıq saçdı, A�zını inc� bir cavabla açdı: "Tacidar n� haqla ist�yir h�l� Yeddi illik x�rac bu az ömürl�. Ömrümü ed�rs�n t�min yeddi il. Yeddi il x�rc verm�k çox ç�tin deyil." Bu sözü b�y�ndi uca hökmüran, Qızınca beyni bu inc� cavabdan, Söyl�di: "Altı il n� vers� diyar, Ayaq müzdü verdim s�n�, ey hu�yar. Görür�m �üurun, a�lın inc�dir, Q�buldur m�n� t�k bir illik g�lir." Türkl�rin xaqanı dünya �ahından Da�qın bir sevincl� oldu kamiran. D�rgahın tozunu kirpik ucuyl� Süpür�-süpür� söyl�di bel�: "Bilir�m: m�tindir verdiyi peyman, Gücünü artırsın ulu yaradan! Madam ki, tacidar söz verir buna, �z �liyl� bir x�tt g�r�kdir mana. Bir illik x�racı verdiyim zaman M�ni öz yerimd� qoysun hökmüran. O x�ttin qolumda olsun bir qolbaq, O x�tti ba�ımçın saxlayım ancaq. Ba�ımla m�n d� söz verir�m, inan, Bu dostluq yolundan çıxmaram bir an." Söz getdi arada, ba�landı peyman: Qaçsın h�r ikisi v�fasızlıqdan. Dü�m�nlik silinsin, dostluq var olsun,

Page 206: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Bu dünya durduqca b�rq�rar olsun. N�hay�t, bir f�rman verdi hökmüdar: Xaqanın qolundan açılsın ba�lar. O qızıl z�ncird�n ucalsın ba�ı, Tacının c�vahir olsun da�-qa�ı. �sk�nd�rl� bitdi bu �hdü peyman, Öz ordugahına qayıtdı xaqan. Gec�nin sultanı açınca ç�tir, Qaranlıq mü�k kimi saçırdı �tir. Ulduzlar o q�d�r qızıl s�pirdi. Yer öküzü qızıl altına girdi. �ah meyl� t�skinlik verdi dima�a, Axıtdı ��rabı yaqut doda�a. Ax�amdan sübh�c�n oturdu yen�, �çdi C�m camını C�min e�qin�. Yuxunun yoluna s�pmi�di tikan, Z�hm�ti, k�d�ri unutmu� bir an. N� dü�m�n i�ind�n k�d�r ç�k�rdi, N� ke�ikçi s�si, n� döyü� d�rdi. Sübh�c�n �ahan� q�d�h sonaraq. Gec�ni keyf il� keçirdi oyaq. T�bii yaqutu yontunca zaman, Yaqutlu tac il� cüft oldu cahan. Qapıdan girdi tez ke�ikçi �sk�r: "Neçin q�fl�t etmi� uca �sk�nd�r? Budur, Çin xaqanı qo�unla g�lir, Aya�ı altında yer, göy titr�yir. Qayna�an ordusu dünya doldurur, Göyl�r� s�s salmı� t�bil v� �eypur. O q�d�r fil var ki, incinir yollar, Gün���, aya ba� qaldırmı� qubar. O q�d�r qo�un var, çıxmı� hesabdan, Heç bir k�s görm�mi� o q�d�r insan. Ordusu da�ıyır h�r çe�id yaraq, Poladdan d�nizdir, h�r dal�ası da�. Xaqan da oturmu� qocaman fil�, Arada iki mil vardır fasil�." Bu heyr�tli i�d�n tutunca x�b�r, Pad�ahlıq taxtından endi �sk�nd�r. Yol ölç�n bir köhl�n ata oturdu, H�rb üçün sazladı münt�z�m ordu. Xaqanla döyü�� tez hazırlandı. Onun peymanını bir hiyl� sandı. �mr etdi, t�bill�r gurlasın kinl�, Düz qa�lar çatılsın düyünlü çinl�. Uca bir da� kimi ordu ç�k�r�k. Vurdu ox, yay, qılınc, qalxandan b�z�k. K��fiyyat qoluna verdi çox yaraq, D�nizd�n buluda ucaltdı bir da� Bu i�d�n xaqana verildi x�b�r.

Page 207: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Onunla döyü�� çıxmı� �sk�nd�r. Ordunun q�lbind� at sürdü xaqan. S�s il� ba�ırdı: "Kimdir hökmüran? Söyl�yin atını bu s�mt� ç�ksin, Üzünü üzümd�n gizl�yir neçin?" O çinli s�sind�n �sk�nd�r durdu, Donunu çinl�yib belin� vurdu. Fil yıxan atını s�yirtdi hamam. At saldı önd�ki fil� durmadan. Dil açdı. türkl�r� eyl�di qar�ı�: "Fitn�siz anadan bir türk do�mamı�. Çinlid�n gözl�m� çin qa�dan ba�qa, Verdiyi peymana çevirir arxa. N� do�ru söyl�mi� keç�n qocalar: "Çinlid�n umulmaz v�fa, etibar." Hamı dargözlüy� b�sl�mi� r��b�t, Ba�qanın gözünd� görürl�r vüs�t. �vv�lc� sülh üçün niy� söz verdin? Sonra dü�m�nlikd� n� fayda gördün? Peymanım, q�lbim bir, tutmu�am bir yol, Sözüm az, do�ruluq, s�daq�t bol-bol. Dem�k ki, sizl�rd� m�h�bb�t kindir, Çind�ki türkl�rin q�lbi çin-çindir. Bu çinli türkl�rd� olsaydı v�fa Donunun çinind� ya�ardı dünya. Q�lbimi ba�ladın öz peymanına, Ey dönük, indi s�s vurursan mana. Poladdan bir da�a döns� vücudun, Y�cucdan, M�cucdan olsa da ordun, �sk�nd�r, �sk�nd�r s�ddit�k, inan, T�rp�nm�z o polad �z�n Y�cucdan. Turacın �c�li çatdı�ı zaman �ahin ovla�ına qonar havadan. Ç�yirtk� al qanad açınca, �lb�t, Al qanla ver�c�k s�rç�y� bir x�tt. Tacını alaram dikba�lıq ets�n, Suçundan keç�r�m dostlu�u güds�n. Tin�tim yaralar, h�m d� sa�aldar, Arıt�k h�m balım, h�m d� iyn�m var." Dedi Çin xaqanı: "M�n, ey ��hriyar, Sözümd�n dönm�dim, möhk�mdir ilqar. S�n� dost demi��m, dostam h�r zaman, Sözümd� do�ruyam, möhk�mdir peyman. Hökmün� ba� �ydim, artıq dönm�r�m, Verdiyim �hdimd� sabitq�d�m�m. Yanına onunçun g�lmi��m, inan, Manqalın �tr alsın m�nim udumdan. Bil�s�n m�nd� d� var qüvv�t, hün�r, Ulduzlar göyün� ç�k�r�m �sk�r. O q�d�r hün�rsiz deyil�m ki, m�n

Page 208: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Yenm�d�n qayıdam h�r bir döyü�d�n, Görürs�n, da� kimi var m�tin ordum, Co�qun bir d�nizd�n bel� yox qorxum. Yalnız arxa duran tale var s�nd�, Yer s�n� köl�dir, göy s�n� b�nd�. Kin, inad göst�r�n bir b�xtiyara, Ç�kir öz ba�ını a�acda dara. S�nin arxandadır bu göy, bu dövran, Dövranla döyü�m�k olurmu asan?" Endi fil belind�n, durdu fil kimi, Ça�ladı Firona do�ru Nil kimi. �sk�nd�r gördü ki, üzr il� xaqan Ona üz çevirmi�, g�lir h�rasan. Önün� at ç�kdi, misli yox Çind�, Ba�dan quyru�acan qızıl içind�. Endi bu at il� onu kamiran, Yanında yer tutdu böyük p�hl�van. Bu atdan ba�qa çox �ey verdi ona, Bir illik x�racı keçdi xaqana. Dost olandan sonra �ah il� xaqan Dü�m�nlik k�sildi xan�danlardan. O yerd� birl��di h�r iki ordu, H�r iki pad�ahın q�lbi bir vurdu. Silahı, acı�ı tökdül�r yer�, Töhf�l�rl� onlar keçdi alver�. Çinin süp�hdarı Çin diyarından Azuq� gönd�rdi �aha h�r zaman. Sarayın xalqına bu yeyintil�r Kifay�t edirdi ax�am v� s�h�r. Çal�ı m�clisind� q�d�h vurardı, Birlikd� oturar, birg� durardı. M�clisd�n ovla�a çapark�n onlar, �kisi bir yerd� ed�rdi �ikar. Heç biri t�klikd� içm�zdi bad�, H�r biri h�r i�d� ya�ar azad�. RUM V� Ç�N N�QQA�LARININ YARI�I Saqi, can b�sl�y�n bir mey ver mana, Bir mey ki, can kimi g�r�kdir cana. Solmu� çiç�yim� t�rav�t versin, Soyumu� qanıma h�rar�t versin. Çiç�kli bahart�k bir gül��n günd�. Ruzgardan seçilmi� göz�l, ��n günd� �aha Çin xaqanı g�lmi�di qonaq, �ki parlaq gün�� bir oturaraq, Z�ncid�n, Yunandan, Çind�n, �randan

Page 209: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Qonaqlar s�f ç�kmi� h�r iki yandan. M�clisin üz-gözü mey il� ��ndi, Dünyanın çöhr�si tozsuz gül��ndi. �çki ��nliyind� gövh�rd�n dal�a. Cöyl�y�n dodaqdan axır qula�a. �� bil�n k�sl�rd�n açıldı söhb�t: Dünyada bilikc� kim tapmı� �öhr�t? D�y�rli �ey çıxar hansı torpaqdan? S�n�tc� dünyada kim almı� ad-san? Birisi söyl�di: "Cadu v� hiyl� Hindlid�n ba� verir, baxsan diqq�tl�." O biri söyl�di: "B�xti yatanlar H�r sayaq cadunu Babild�n alar." Ba�qası söyl�di: "Verir �n �aqraq Xan�nd� Xorasan, çal�ıçı �raq." Birisi söyl�di: "Yüks�kdir, �lb�t, �r�bin dilind� olan f�sah�t." Birisi dedi: "Rum n�qqa�ı, �lb�t, Dünyada qazanmı� böyük bir �öhr�t." O biri söyl�di: "Görm�din, n�dir, Çin nax�ı dill�rd� bir �fsan�dir." Deyi�m� co�durdu Rum il� Çini, Yenm�y� ba�ladı biri-birini. H�r biri fikrini isbat ed�r�k Naxı� p�rgarından göst�rdi örn�k. Deyi�m� sonunda verildi q�rar, �ki qa� ta�ıt�k bir ta� qursunlar! Bu ta�a h�r iki qa� arasından Bir örtü ç�kilsin mü�yy�n zaman. Rumlu bir gu��d� s�n �t� dursun, Çinli bir bucaqda naxı�lar vursun. Mü�yy�n saatlar g�lm�mi� ba�a Baxmasın heç biri dig�r naxı�a, Yalnız bu i� sona vardı�ı zaman Qalxsın bu asılı p�rd� ortadan. Görsünl�r bu iki inc� naxı�dan Hansıdır �n t�z�, inc�lik saçan! Ustalar oturdu bir n�qqa� kimi, �ki ta� altında iki qa� kimi. Axıra yetinc� mü�yy�n zaman Örtüyü ç�kdil�r iki naxı�dan. H�r iki "�rj�ng"in birdi peyk�ri, Vurdu�u naxı�ı, r�ngin, ziv�ri. Onlara baxınca heyr�tl� qaldı, H�r iki sur�td�n bir ibr�t aldı. N� sayaq ç�kmi�l�r iki peyk�ri, Sur�tc� birind�n seçilm�z biri, Oturdu �ah iki ta� arasına, Heyr�tl� bir ona baxdı, bir buna. Seçm�di onları biri-birind�n,

Page 210: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Tutmadı bir x�b�r gizli sirind�n. N� q�d�r diqq�tl� eyl�di n�z�r, ��in iç-üzünd�n tutmadı x�b�r. Arada inc� bir f�rq vardı: biri Sur�ti göst�rir, alır o biri. B�linas baxdıqda iki sur�t� �srarlı s�n�td�n dü�dü heyr�t�. Çalı�dı, ortaya çıxsın h�qiq�t, Naxı�dan keçirdi �l� bir hikm�t. �mr etdi, durmadan �srar öyr�n�n Ortaya bir p�rd� ç�ksin yenid�n. El� ki, ortadan asıldı p�rd� Biri zövq� daldı, o biri d�rd�. Rumlunun lövh�si parladı yen�, Pas dü�dü çinlinin saf güzgüsün�. Naxı�sız qalınca çinlinin ta�ı, Pad�ahın gül kimi açdı yana�ı, P�rd�ni aradan bir d� ç�kdil�r, Göründü h�r iki ta�da bir peyk�r. Bildi ki, o parlaq naxı�lı ta�a H�r naxı� �ks edir ba�dan aya�a. Yan-yana i�l�rk�n iki s�n�tkar Arada p�rd�d�n ç�kmi�di hasar. Rumlu bir lövh�ni ç�kirmi� göz�l, Çinli d� lövh�y� verirmi� siq�l. Parlark�n çinlinin vurdu�u naxı� Rumlunun ��klind�n �ksi alırmı�. Yarı�ın sonunda q�rar verdil�r: H�r iki s�n�tkar göst�rmi� hün�r. Rumluya çatmaz bu, naxı� tökm�kd�, Çinli d� üstündür siq�l ç�km�kd�. E�itdim, olmaqçın Çin� pey��mb�r, Reyd�n Çin� getdi Mani sur�tg�r. El� ki, bu x�b�r yayıldı Çin�, Axdılar o g�l�n yolun s�mtin�. Yolunda axar su hovzuna b�nz�r, ��ıqlı büllurdan hovuz ç�kdil�r. R�ssamın fırçası vurdu yara�ıq, Üstünd�n dal�alar oynadı sıx-sıx. H�r�k�t verirdi sanki ruzigar, Sahili öpürdü co��un dal�alar. Hovuz �trafına naxı�lar vuran Ç�kdi çay yanında bit�n otlardai. Mani çox uzaq bir eld�n g�lirk�n Yolçunu susuzluq salmı�dı �ld�n. O hovzu görünc� s�birsiz qaçdı, Bo�, quru kuz�nin a�zını açdı. Doldurmaq fikril� vurdu da� hövz�, �lind� qırıldı o saxsı kuz�!

Page 211: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Bildi ki, çinlil�r bu yolda a�kar Hovuzla ona bir quyu qazmı�lar. Çıxardı naxı�lar açan bir q�l�m, Aldadan hovuza vurdu bir r�q�m. Ba� �y�n q�l�ml� �l i�l�d�r�k Ç�kdi hovuz üst� ölü bir köp�k. C�md�y� h�r yandan dara�mı� qurdlar, Görünc� susuzun ür�yi çatlar. Hovuza susuzlar ed�rk�n axın, Ölü it görünc� getm�sin yaxın. Sür�tl� yayıldı Çin� bu x�b�r, "Uzaqla�" nax�ını vurdu sur�tg�r. Gördül�r mahirdir, onda sehr var, Maniy�, "�rj�ng"� sı�ındı onlar. Bax, yen� s�yirtdim ikinci k�r�, Ç�kdim söz ba�ını baxın n� yer�! Neç� gün bir yerd� �sk�nd�r, xaqan Zövq aldı q�d�hd�n, meyd�n, çal�ıdan. Get-ged� m�h�bb�t artırdı, gerç�k, Onu da, bunu da öyürdü f�l�k. Bir gün �ah söyl�di ona: "Ruzigar Bir �ng�l açmasa, s�f�r fikrim var. �rad�m dönm�kdir yen� yurduma, M�n Çind�n t�rp�nm�k ist�r�m Ruma." Ona hörm�t il� söyl�di xaqan: "S�nindir bu dünya, s�nindir dövran! H�r yer� üz qoysan bu taleyinl�, Ayaq basdı�ın yer h�r k�s� qibl�. Atını h�r yer� çapsa hökmüran Borcumuz qulluqdur ona h�r zaman." Çox heyr�t etdi �ah bu ayıqlı�a. Ondakı v�faya v� sayıqlı�a, �sk�nd�r m�clisi xaqana h�r an ��ıqlı göründü gün��d�n, aydan. Ür�kl� xidm�t� ba�ladı xaqan. �ahın xidm�tind� durdu h�r zaman. �ah üçün d�y�rli b�x�i� g�tirdi, Bununla ba�ını aya yetirdi. Hörm�tl� tutduqca onu hökmüran. Dostlu�u daha da artırdı xaqan. H�r k�s� padi�ah böyüklük vers�, Dikba� olmamalı el� bir kims�. H�r zaman kiçiklik yoluyla getsin. Özünd�n ucaya alçaqlıq etsin, Neysandan n� ��r�f almı�sa s�d�f, Çin� d� �ah verdi el� bir ��r�f. Ba�dadda v� Rumda n�fis görün�n, H�r çe�id qiym�tli o geyiml�rd�n, Verdi Çin �ahına el� bir d�sgah. Onu görm�mi�di heç bir padi�ah.

Page 212: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�ahan� b�x�i�l�r doyurdu Çini, Çinlinin alnından açıldı çini. Qalmadı o böyük Çind� bir n�f�r Geym�sin x�z, atlaz, z�rif geyiml�r. Etdi �sk�nd�rin gördüyü bu i� O dargözlül�rin qa�ını geni�. �ahın kip qa�ıt�k dostluq b�rki�di, �sk�nd�r ba�ına hamı and içdi. XAQANIN �SK�ND�R� QONAQ ETM�S� G�l m�ni azad et, saqi, "yox dem�! Q�d�hd�n göz ya�ı tök �t�yim�. Bir mey ver ki, olsun saf �ir� kimi. Yusun h�r çirkabdan bu �t�yimi. Çapqınlıq etm�, ey Çin üzlü göz�l. Bir saat qa�ına çin g�tirm�, g�l! Qeydim� qal m�nim, q�lbimi �ad et, Qüss�d�n bir günlük m�ni azad et! Xaqanın g�liri keçs� d� �l�. Sel kimi axıtma, ya�ı�t�k x�rcl�. Malından bir az ye, bir az ver, ancaq Ba�qalar üçün d� azacıq burax. Yem� var-yoxunu, çox ya�ayarsan, Yoxsulluq yamandır qocalan zaman. X�rcl�, ye, b�rk tutma köhn� dünyanı, X�sislik, ac qalmaq m�hv ed�r canı. Da�ıtma �lind� var is� s�rv�t. Bihud� yem�kd�n ç�k�rs�n z�hm�t. X�rcl�rk�n ölçüd�n g�l götürm� �l. N� artıq n� �skik - ortadır göz�l, Sapım yo�un olsa inc� iyn�d�n. Çox iyn� gözünü kor ed�c�ks�n. Yazdı�ım tarixin n�qqa�ı yen� Bu nax�ı vurmu�dur Çin ip�yin�: H�r yerd� s�s çıxdı: böyük �sk�nd�r Çin �t�kl�rin� s�pdi dürr, gövh�r. Bu idi xaqanın fikri, h�v�si, Versin �sk�nd�r� ayaq kir�si. Açsın bir �ahan� ziyaf�t ona, Z�r töksün atının ayaqlarına. Özünün adına, sanına gör�. �ahın� h�diyy� ç�ksin hüzur�. �ahın b�xti kimi olduqca parlaq, Bir göz�l gün seçdi, qurdu t�mtaraq. Bir m�clis b�z�di c�nn�td�n d� ��n. �ir�ni axıtdı aslan di�ind�n.

Page 213: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Meyv�d�n, meyd�n, h�m balıqdan, qu�dan El� bir qonaqlıq düz�ltdi xaqan, Dünyada n� q�d�r göz�l nem�t var, Basmı�dı ba�rına qızıl xonçalar. Çin xuru�larından ba�qa, al-�lvan. Mislini c�nn�td� görm�mi� ba�ban. L�zz�tli halvalar hazır olmu�du, �çi q�nd, badamla doldurulmu�du. El� qablar vardı, g�zib arayan Dünyada birini tapmazdı ondan. O q�d�r cavahir g�lmi� ortaya Ki, s�rraf bir il� almazdı saya. H���m�tli �ahın ziyaf�tin� S�rf oldu böyük bir dolu x�zin�. Türk �ahı xaslarla yola çıxaraq, Getdi �sk�nd�ri ça�ırsın qonaq, Torpa�ı öpdül�r ayin� gör�, D�ydi yer öpm�kd�n ba�ı göyl�r�. Söyl�di: "Bu uca b�xtin, ey s�rv�r! Taxtımın ba�ına yol tapsa �g�r, Tacıyla taxtını �ziz ed�rdi, M�ni bu ��r�fl� çox böyüd�rdi." S�mimi d�v�ti �ah q�bul etdi, Xaqana ��r�fli hörm�tçün getdi. Ordu, �ah birlikd� haman d�v�t� Ba� �yib atlandı o ziyaf�t�. X�zin� a�zından açıldı yerl�r, "Yol açın!" s�sind�n titr�di göyl�r. �sk�nd�r çatınca süfr� boyuna, El� bil çatdı Xızr h�yat suyuna. Qızıl bir taxt gördü, gün��di, gerç�k. Onda dürr çe�m�si d�niz suyut�k. Qızıl taxt üstünd� oturdu ��n-��n �lind� bir turunc kafur, �nb�rd�n. Sa� �ld� dünyanı yoxlayan f��fur, Xidm�t� ba� �ymi�, hüzurda durur. �ah onu ça�ırdı, hörm�tdir dey�, Oturtdu �ah kimi qızıl kürsüy�, Ba�qa tacidarlar hörm�t� gör� �sk�nd�r yanında diz çökdü yer�. Xaqan �mr eyl�di: "Yem�kl�r g�lsin, Qızıl xonçalarda xör�kl�r g�lsin!" H�r yandan töküldü �ahan� yarpaq, Meyn� yarpa�ıt�k tökdü h�r budaq. F�rxar� b�nz�y�n ist�k evind�n Tez hazır olurdu h�r ist�nil�n. El� bil c�nn�tdir, arayan kims� Xonçada tapırdı h�r n� ist�s�. ��tahla yedil�r o xuru�lardan, Hücumla ��raba açdılar meydan,

Page 214: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Qırmızı ��rablar verdi qol-qanad, Qırmızı r�ngl�rd�n qurdular büsat. Çalma�a oturdu, bütün dünyadan Seçilmi� �n m��hur oxuyan, çalan. �n inc� oxucu s�sl�r ucalır, Ozanlar r�smiyl� oxuyur, çalır. Çalanlar ba�ladı sü�di n��m�si, Göyl�r� ucaldı sazların s�si. Vardı p�hl�vic� o q�d�r çalan N��m�y� yenilik verirdi h�r an. R�qs ed�n k��mirli göz�ll�r durur, Oynark�n yel kimi mayallaq vurur. El� çal�ıçılar g�lmi� Yunandan, A�lını itirir e�id�n insan. Rum v� Çin xidm�t� bel ba�layaraq, B�z�di Rumdan v� Çind�n bir bayraq. X�zin� a�zını açınca xaqan, Qarun x�zn�sind� yer oldu pünhan. �vv�lc� saçdı çox cavahir, gövh�r, Da�-qa�a tutulmu� göz�l geyiml�r. Büllurdan büsatı gün��d�n parlaq, �nc�likd� sudan t�miz v� yum�aq. Çin ip�kl�rind�n bir neç� xalvar, Mü�k il�, �nb�rl� dolu bir ambar. Kafurlu t�b�qd�n �tr almı� h�r yan, Quru ud artıqdı t�z� kafurdan, Çaçi kamanlarla çini ip�kl�r, Bir neç� qılınc da ona b�rab�r. Bir ilxı yor�a at, görk�mli, oynaq, Yel kimi yeriy�n, gövd�si parlaq, Göyl�rd� durnanı, sarı ovlayan Laçınla qızıl qu�, böyük bir karvan. Qırx fil öz taxtıyla, uca, qüvv�tli, Sümükl�ri möhk�m, vücudu �tli. Bir d�st� qara qul - c�bh�l�r yen�n, Ayüzlü k�nizl�r - ölü dirild�n. Ç�kdi bu �eyl�ri �ah hüzurin�, Bunlardan ba�qa çox �ey verdi yen�. yenid�n ba�qa bir x�zin� açdı, Ondan da d�y�rli b�x�i�l�r saçdı. Verdi o, quyru�u qara bir köhl�n. S�h�r kül�yind�n iti yeriy�n. yürüy�n. �ahan� bir t�xti-r�van. Üstünd� t�rp�nm�z �sla oturan, Qaçmaqda ceyrandan iti, h�m oynaq, At��d�n qız�ındı, sudan da yum�aq, Çölün qu�larından çox yüngül uçan, D�nizd� balıqdan iti oynayan, Qaçark�n qorxunc div sanırdı gör�n, El� bil do�ulmu� divl�r n�slind�n,

Page 215: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Qalmaz t�rp�ni�d� göyl�rd�n geri, Olmaz dan yeri d� bu meydan �ri. Meydanda el� bir cövlanı vardı, X�yalı o yarı yolda qoyardı. "F�r�si" "Rüx" il� ayaqdan salır, "F�r�s"l� "Fili" d� c�bh�d�n alır. Bir qorxu saçardı onun sür�ti, Yeri�i �n inc� x�yaldan iti. Qorxmazdı s�m�nd�r kimi at��d�n, S�m�nd�r demir�m, �sk�nd�r ç�k�n. Bir ovçu qu� verdi fitn�yl� dolu, Röyalı gec�d�n daha qorxulu. Ç�rx kimi dolanır açark�n ��hbal, G�zi�i c�nubdu, çıxı�ı �imal. Polad yay keçirmi� tunc dırnaqlara, �zmind�n qartallar geyinmi� qara. Boynunda çox qan var, h�r qu�a- ya�ı, O qartal ovlayan yaylı cayna�ı Görünc� simür�ün ba�rı sızıldar. Çöll�rd� k�rg�dan ed�rdi �ikar, Acıqlı, qaniç�n, qorxu bilm�y�n. Haqq onu yaratmı� zülümd�n, kind�n, To�ruldur qu�ların �ahı bu To�an, O da To�rul kimi ölk�y� sultan. Qaragöz bir k�niz �nb�r qoxulu, Gülüzlü, doda�ı ��k�rl� dolu. C�nn�td� b�z�nmi� bir s�n�mdir bu, Ed�r o fitn�ni könül arizu. Yürüy�n bir aydır o s�rv a�acı, Mü�kin bir k�m�nddir cüt qara saçı. Su kimi l�tifdir o ç�n�, buxaq, At��d� suyu kim görmü� ba�-ayaq? Üzü b�növ��y� qızıl gül atır, Gül üzd� b�növ�� ke�ikçi yatır. Uca s�rv möhtacdır onun boyuna. ��k�r bir b�nd�dir, bal dostdur ona. Mü�k onun zülfün� ba�lamı� k�m�r, Zülfü d� gün��� köl�lik ed�r. Bir ��k�rpar�dir, �irin söhb�tdir, Doda�ı ��k�rçin bir f�lak�tdir. Arxası sincabdır, b�d�ni büllur. �nc� barmaqları x�z quyru�udur. A�, l�tif ç�n�si gümü�d�n ni�an, Ona bir tu� asmı� gül buxa�ından. Ç�n�y�, buxa�a vermi� yara�ıq, Gün��d�n top qapmı�, aydansa i�ıq. Q�mz�d�n ox ç�kmi�, qa�ından kaman, Bu ox, bu kamanla ovlamı� yüz can. Bo�azı o q�d�r a�, l�tifdir ki, �ç�rk�n görünür ��rabın r�ngi.

Page 216: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Dünyada sa� olsun el� bir day�, Bir göz�l b�sl�mi� t�n edir aya. Dar gözü kims�y� salmaz bir n�z�r, A�zı dar gözünd�n daha dar, dilb�r. El� bil a�ız yox, yaranmı� yoxdan, Ona "Taysız göz�l" demi� ad qoyan. D�y�rli töhf�l�r t�qdim el�y�n F�xr il� öym�y� ba�ladı ��n-��n: "Budur at, ovçu qu� v� göz�l k�niz, �zizdir, bunları s�n d� tut �ziz. N� kims� bel� at minmi�dir h�l�, N� bel� bir qu�u keçirmi� �l�. Dem�y� n� hac�t, bir zaman g�l�r, H�r biri göst�r�r böyük bir hün�r. Gülüzlü k�nizdir bel� bir göz�l, Göz�llikd� yoxdur özün� b�d�l. Anadang�lm�dir onda üç xisl�t, Onun dördüncüsü tapılmaz, �lb�t, Birinci, göz�ldir, b�rab�ri yox, Can alır, c�nn�td� bel� p�ri yox. �kinci, güclüdür, h�m d� döyü�k�n! Qaçmaz döyü� günü m�rd ki�il�rd�n. Üçüncü, yox s�sd� ona bir b�d�l, ��n, �aqraq n��m�si Zöhr�d�n göz�l. Göz�l s�s dalınca p�std�n, ucadan, N��m�sind�n yatar h�m qu�, h�m ilan". �sk�nd�r b�y�ndi, haqq verdi ona, Xo� s�si, gül üzü g�ldi xo�una. Qadında m�rdliy� verm�di qiym�t, Bu i�d� azacıq dü�ündü, �lb�t. Tikanlar b�rk olur, çiç�kl�r inc�, Qadında igidlik az olur m�nc�. Vücudu geyins� k�skin poladı, M�rdlikd� payı yox, qadındır adı. Çaxmaq da�ı olsa suda balıqlar, D�nizd� n�h�ng� olacaq �ikar. Yararmı ka�ızdan qayrılsın qalxan, Atılsın d�niz�, suya sonradan. Pad�ahı bu fikir etm�di t�min, Qadını m�rdlikd� görm�di m�tin. Özün� qul etdi q�bul etm�kl�, Sonradan adını unutdu bel�. Göz�l b�x�i�l�ri alaraq ondan Yata�a ç�kildi �sk�nd�r xaqan. M��riqin tovuzu o s�h�r erk�n Ba�ını ucaltdı firuz� göyd�n, Yenid�n q�d�hi padi�ah aldı, Yenid�n d�rgaha çal�ı s�s saldı. �ki gün i�r�tl� baxdı keyfin�, Yeri�� ba�ladı yel atı yen�.

Page 217: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Qayıtmaq üçün �ah verinc� q�rar, Dolanı�ı k�skin, iti ruzigar, Xaqanın verdiyi türküzlü k�niz Pad�ahın yanında olmadı �ziz. N�d�ns� xo�una g�lm�di bu qız, Kölg�t�k p�rd�d� buraxdı yalqız. Parladı gün��t�k o toxtamı� ay, Gözünd�n gül üz� axıtdı bir çay. K�nizl�r evind� �am kimi söndü, Bir quyu içind� kölg�y� döndü. Çövkana p�r�sti� ed�n bu dövran �l� top keçirdi gec� oynundan. �ahlardan top qapan böyük hökmüran Cilovu çövkana buraxdı bir an. Qalxdı da�lar yaran g�miy� bird�n. Fil atın üstün� mindi filb�d�n. Ucaltdı bayra�ı boyun ç�k�nl�r, Qiyam�t ba�ladı, göründü m�h��r. Ordunun olurdu eni bir a�ac, Ceyranla dolmu�du bütün çöl, yamac. Çind�n C�nd� q�d�r hey ba�dan-ba�a Yer-göy bürünmü�dü ip�k quma�a. Ordunun sayına çatdı hökmüran, Var idi be� yüz min adlı p�hl�van. Qabaqda, arxada tovuzr�ng türkl�r, Sa�, solda poladqol aslanlar ged�r. Ordunun q�lbind� durmu� hökmüdar. Sahild� da� kimi d�mir külahlar. O d�mir külahlı �rl�rd�n ba�qa Qırx fil� söyk�nmi� h�m ön, h�m arxa. Qar�ıda ucalmı� �ahın sanca�ı, Min igid �lind� tutmu� bayra�ı. Xas qullar belind� qızıldan k�m�r, �rinmi� saf qızıl çubu�a b�nz�r. Göz�l, g�nc igidl�r co�urdu selt�k, H�r yandan ç�kirdi minl�rc� yed�k. Yolun z�hm�tini qat-qat azaldan N�diml�r bürümü� onu h�r yandan. �övk�tl� t�rp�ndi Rum ��hriyarı, Yanınca gedirdi Çin hökmüdarı. El� ki, yolları ölçdü bir q�d�r, Xaqana i�ar� etdi �sk�nd�r. Durmayıb mülkün� qayıtsın yen�, Cilovu çevirsin türk ölk�sin�. �ah il� görü�dü, ayrıldı xaqan, Üzünü islatdı kirpik suyundan. O dünya dola�an atını sürdü, Qo�unla Ceyhuna do�ru yürüdü. El� ki, yeti�di o d�rin çaya, Dinc�lm�k �mrini verdi orduya.

Page 218: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

O yerd� sevimli bir ç�m�n gördü, Enm�kçin münasib bir m�sk�n gördü. K�ndirl�r ç�kildi, çadır quruldu, M�rk�zin sütunu qüvv�t� doldu. Gövh�rl� i�l�nmi� o çadırlardan Ceyhunun sahili oldu gülüstan. Mav�raünn�hri görünc� guya, Bir ��h�r demir�m, gördü bir dünya. N� q�d�r var-dövl�t almı�dı Çind�n Qaldı�ı yerl�rd� da�ıtdı ��n-��n. ��nl�ndi o yerd� viran� yerl�r, Yenid�n saldırdı bir neç� ��h�r. S�m�rq�nd ki, dünya sevinir ona, Deyirl�r, �sk�nd�r etmi�dir bina. Rumda, Xorasanda yayıldı x�b�r: Getdiyi yerl�rd�n döndü �sk�nd�r. Padi�ah z�f�rl� g�lmi�dir dey�, Xalq çıxdı yollarda ��nlik etm�y�. Toy-bayram ba�landı, ucaldı bayraq, H�r yerd�, h�r evd� ��nlik quraraq Varlılar s�pdil�r varı, dövl�ti, Gönd�rdi pad�aha ayaq z�hm�ti. �SK�ND�R�N RUS QO�UNUNUN HÜCUMUNDAN X�B�R TUTMASI Saqi, dur bu gec� m�n� ver ��rab, Bu ba�a�rısına vacibdir gülab. Bir mey ver, suyu da el�sin hu�yar. Verm�sin ba�lara a�ırlıq, xumar. Xo� g�lir dünyanı ölç�n �rl�r� Calasın s�f�ri ba�qa s�f�r�. Görsün h�r ölk�d� yeni bir ad�t, Olsun h�r m�nzild� azacıq rah�t. H�r yeni geyim� bir n�z�r salsın, Gördüyü �eyl�rd�n bir sınaq alsın. Azacıq dü�üns�n, bir nükt� vardır: H�r k�s öz ��hrind� bir ��hriyardır. Öz ��hrind� olsan �n alçaq insan Yax�ıdır qürb�td� sultan olmaqdan. �sk�nd�r h�r yerd� q�l�b� çaldı, Lakin v�t�n e�qi q�lbini aldı. Hökmünd� olsa da saysız vilay�t, �z do�ma yurduna ç�k�rdi h�sr�t. O gec� q�t etdi, s�h�r qalxaraq Atına kül�kd�n taxsın bir ayaq. Q�lbind� söndürsün v�t�n odunu,

Page 219: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Xorasan havası ��nl�tsin onu. �c�m torpa�ına at salsın yen�, Oradan yol açsın �st�xr mülkün�. Dünyanın r�ngi d� uysun baxtına, �öhr�tl�r qazansın uca taxtına. Keçsin Nu�af�rin mülkünd�n bir d�, Yax�ını, yamanı görsün o yerd�. Yeni don geydirsin köhn� i�l�r�, Önünd� bir dünya diz çöksün yer�. H�r k�s� yenid�n versin var, dövl�t, Töhf�l�r paylasın, göst�rsin ��fq�t. B�x�i�l�r ayırsın ist�y�nl�r�, Yenid�n ya�ayı� versin h�r yer�. Ged�rk�n bunları dü�ünür d�rin, Ba�qa cür dü�ünm�z hökmüran, y�qin. Abxaz hökmüdarı olan D�valı Ucalmı�, pad�aha yaxın olalı. �sk�nd�r hökmün� ba�lark�n k�m�r Dünyaları ölç�r, ölk�l�r g�z�r, Pad�ahın yanına g�linc�, bird�n T�bilt�k inl�yib qopardı �iv�n: "Pad�ahın, rusların zülmü çox d�rin, Abxaz g�rd�yind�n qaçırır g�lin. O göz�l ölk�d�n g�lmi� bir tanı�, Deyir: o var-yoxdan çöp d� qalmamı�. Alan, �rk rusları ed�r�k axın Ya�murt�k ölk�y� etmi�dir basqın. D�rb�nd�, �trafa fitn�l�r saçmı�, G�miy� dolu�ub, d�niz� qaçmı�. Q�d�rsiz basqınlar etmi�dir yen�, Yenid�n yol vermi� o köhn� kin�. Q�fl�t�n talamı� h�r yerd� n� var, Bir d� yol tapmasın o �um ayaqlar. Deyirl�r, q�d�rd�n çox öl�n varmı�, H�m qırıb da�ıtmı�, h�m d� aparmı�. Heç bir �ey qalmamı� dolu anbarda, X�zin� bo�almı�, yoxdur dinar da. X�zin� geyimd�n bo�almı�, gerç�k, Sandıqdan dür çalmı�, taxtımdan ip�k. Gördüyün o B�rd� olmu�dur viran, O z�ngin ��h�rd�n qalmamı� ni�an. Göz�l Nü�ab�ni almı�lar �sir, ��r�t q�d�hini qırmı�lar bir-bir. Sarayda görmü�dün o q�d�r g�lin, Onlardan qalmamı� heç bir naz�nin. Vurmu� bir-birin� k�ndi, ��h�ri, At��d� yandırmı� ��n ölk�l�ri. O qız�ın döyü�d� m�hv olsaydım m�n Asud� olardım bu dirilikd�n. S�nin xidm�tind� oldum b�xtiyar,

Page 220: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Orada �sirdir g�linl�r, qızlar. Dü�m�nd�n intiqam almazsa pad�ah, �mdada yeti�sin o böyük allah. Çox keçm�z ki, ruslar gir�r h�r yana, Da� ç�k�r Rum il� Erm�nistana. El� ki, keçir�r �l� x�zin�, Durmayıb t�l�sik qaçarlar yen�. ��h�rl�r alaraq, talar h�r yanı, B�lk� d� tutarlar bütün dünyanı. Onlarda aslanla qurd ür�yi var, Qana m�rd, süfr�y� aciz olurlar. M�rh�m�t umulmaz dü�m�nd�n bir an, Yalnız sur�tind�n görün�r insan! E���yin c�vahir olsa da yükü, Yen� d� e���kdir, parıldar tükü. Madam ki, yol tapmı� bunlar x�zn�y�, Ziyanlıq ver�c�k bir çox ölk�y�. Zülüml� açacaq yeni qol-qanad, Karvanlar soyacaq, sön�c�k h�yat. Ölk�y� d�rind�n ziyan vuracaq, Ruma, Xorasana �l uzadacaq." Acıqlandı pad�ah bunu dinl�rk�n, Onun övladına olan sit�md�n. Nü�ab� üçün d� q�ml�ndi h�dsiz. Çünki o ölk�ni tuturdu �ziz. Acıqlı ba�ını dikdi köksün�, Ba�ını k�d�rl� qaldırdı yen�. Dedi: "Ey D�valı, verir�m f�rman, Q�lbimd� çırpındı canında olan. V���ni anlatdın, s�n dur bir yana, Bu i�i büsbütün g�l tap�ır mana. Gör�rs�n n� s�hman verr�m i�l�r�, K�m�ndim n� q�d�r ba� tök�r yer�. Alaram a�ılı, hu�u ba�lardan. Aslanlar qanına sallam h�y�can. Aslanla oynamaq deyildir asan, �tl�ri salaram kinli qürurdan. Qoymaram B�rtasdan, ruslardan ni�an. Ba�ları qurtarmaz ayaq altından. Ruslar, Misr olsa da, tök�r�m Nil�, �üuru azınca �zdirr�m fil�. Taxtımı qaldırram da�ından yüks�k. Da�ları d�h��td�n �risin g�r�k. N� �jd�r qoyaram bu köhüll�rd�, N� d� ot ki, d�rman olsun bir d�rd� Ruslardan bu öcü almayıb gets�m. Feyl�qusun o�lu deyil�m, it�m. B�rtasın qurdunu tora salmasam, B�rtas tülküsünd�n daha alça�am. Dövranın g�rdi�i ver�rs� imkan,

Page 221: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Alaram öcümü kinli dü�mandan. Qaytarar n� ki �ey aparmı� bizd�n, Dü��r aya�ıma o qar�t ed�n. Nü�ab� qurtarar z�ncir altından, M�n ��k�r alaram qamı�dan, inan! O gümü�, da�larda gizl�ns� bel�, Xamırdan tük kimi ç�k�r�m çöl�. T�dbirl� açılar bu ç�tin i�l�r, A�acda zamanla açar çiç�kl�r H�r i�d� t�dbird�n �l götürm�m�k. Zamandan-zamana dolanır f�l�k, Bu yola varımdır �rzaq, hazırlıq. Murada çatınca döz�r�m, artıq. Qocaman da�lardan d�niz� q�d�r Üsullu-üsullu i� axıb ged�r. Fikrim at sürm�kdi �c�m mülkün�, O yerd� �yl�nm�k ist�dim yen�. �ndi ki, üz vermi� bel� bir dastan. Taxtımdan ayrılmaq yax�ıdır bundan. Qo�unum �zm etdi t�rp�nsin, ancaq Bu yolda y�h�rim taxtım olacaq. Dü�m�nd�n intiqam almayınca m�n Qaçaram yatmaqdan, istirah�td�n." D�valı o halı gördüyü zaman Azaldı q�lbind� kinli h�y�can. Doda�ı doldurdu yeri �nb�rl�, Üz sürtdü, torpa�ı suvardı z�rl�. �SK�ND�R�N QIPÇAQ ÇÖLÜN� ÇATMASI Dur, saqi, q�d�hi al �l�, doldur! Kims�y� içm�kd�n ba�qa yol yoxdur. Gün�� parçasıdır, bad� deyil bu, Gövh�rind� vardır h�m at��, h�m su. �ki p�rvan�dir ba�lanmı� bura, Birinin üzü a�, birinin qara. Kims�nin �amına deyil p�rvan�. Dinl�m�z kims�ni, baxmaz f�rman�. Çıraqdan i�ıq ver, ev i�ıqlansın, H�r iki p�rvan� at��d� yansın. Bu ya�ıl baxçaya ver�n yara�ıq Çıraqdan parladır bel� bir i�ıq. Feyl�qusun o�lu böyük �sk�nd�r Rusun talanından alınca x�b�r, Gec�ni yatmadı, �zm etdi kin�, H�r sayaq dü�ündü, da�ındı yen�.

Page 222: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Neyl�sin, bu i�� nec� don biçsin, Üstünd�n atlayıb qolayca keçsin. Dan yeri yaqutdan ��f�q saçanda, ��bdizin belind�n t�ngi açanda, �sk�nd�r yen� d� ata min�r�k Yel kimi t�rp�ndi, oldu bir �im��k. , Ceyhun sahiliyl� atını saldı, Oradan Xar�zm� do�ru yol aldı. Arxada ordusu d�nizt�k axır, Çöll�rin hesabı barma�ındadır. Xar�zmin çölünü ölç�r�k biçdi, Ceyhuna g�l�r�k, Amild�n keçdi. Al�mi qurtarmaq fikriyl� rusdan Suda v� quruda durmadı bir an. Yem�yib, yatmayıb, hey sürürdü at, S�qlab çöll�rin� açınca qanad, Qıpçaqla qayna�an boz çöll�r gördü, Baldırı a�appaq göz�ll�r gördü. Üzü od, yana�ı su kimi oynaq, Gün��d�n v� aydan daha �ux, parlaq. Hamı kiçik gözlü, könül ovlayan, Bir p�ri s�brini �lind�n alan. N� örtü, n� ya�maq bilirdi onlar, N� d� qarda�ından, �rind�n qorxar. Darlıqda keçin�n subay �sk�rl�r, Görünc� örtüsüz bir d�st� dilb�r, Dözm�yib, qaynadı g�ncliyin qanı, Dinl�m�z oldular �mri, f�rmanı. Pad�ahın qorxusu çökdü �sk�r�, �l ata bilm�di o göz�ll�r�. �sk�nd�r görünc� o af�tl�ri, Xo�una g�lm�di bu ad�tl�ri. A� b�d�nl�r gördü, gümü� vücudlu, Ordu bütün susuz, onlar s�rin su. Ordunun halına yandı, n� dem�k, H�r qadın qadındır, erk�k d� erk�k! Bu i�� s�rf etdi öz hün�rini, Ça�ırdı qıpça�ın böyükl�rini. �sk�nd�r onlara etdi çox hörm�t, Ucaldı ba�ları, göst�rdi ��fq�t, Örtülü dedi çöl qıpçaqlarına: "Üzünü gizl�m�k xo�dur qadına. Qadın ki, yadlara açar üzünü, N� �ri dü�ün�r, n� d� özünü. B�rklikd� ansa da da�ı, poladı, Yen� d� qadının qadındır adı. O az�ın çöl xalqı, o köç�ril�r Pad�ahı dinl�yib durdu bir q�d�r. Bu �mr� �ym�di boyun heç biri, �n do�ru sandılar bu ayinl�ri.

Page 223: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

"B�nd�yik biz, dey�, t�slim oldular, �ta�t ed�rik s�n�, tacidar! Üz örtm�k do�ru yol deyildir, ancaq, �ta�t etm�z bu ayin� qıpçaq. Üz örtm�k ayini qoy olsun s�nin, Biz� d� göz örtm�k olmu�dur ayin. Baxmamaq g�r�kdir nam�hr�m üz�, N� suçu var üzün, c�za ver göz�. Bu sözl�r g�lirs� pad�aha a�ır, N� üçün b�s üz�, arxaya baxır. Bu hasar deyilmi qıza, g�lin�? Heç biri girm�mi� yad g�rd�yin�. Bizim qız-g�lin� yet�r bu örük, Yadlar g�rd�yind�n tutmamı�dır yük. Örtü salmaqdansa xalqın üzün�, Özün bir örtü ç�k baxan gözün�. Gözün� p�rd�ni asan bir n�f�r, �übh�siz, n� gün��, n� d� ay gör�r. Bu i�d� cahandar �mr edir biz�, �st�s�n h�r qıpçaq can ver�r siz�. Ed�rik h�r �mrin olsa, ita�t, Öz ayinimizd�n dönm�rik, �lb�t." Qıpça�ın dilini uzun görünc�, Susaraq, aldı bir acı dü�ünc�. Pad�aha apaydın oldu h�qiq�t, Bu xalqa bir fayda verm�z n�sih�t. Tutarlı bir t�dbir göst�rsin, dey�, Söyl�di bu sirri o f�rzan�y�: "Bu k�m�nd saçlılar göz�ldir, dilb�r. Hayıf ki, yadlardan üz örtm�yirl�r. P�rvan� at��d� yandı�ı q�d�r, Yadlara b�ladır bu qara gözl�r. N� yolla qıpça�ı b�s yum�aldım m�n. Gizl�sin üzünü nam�hr�ml�rd�n?!" B�linas dil açdı ona hörm�tl�: "�ta�t ed�r�m böyük minn�tl�, M�n el� bir tilsim qurum bu yerd�, Dastanlara dü�üb qalsın dill�rd�. Tilsimi h�r qadın gördüyü zaman. Üz-gözünü örtüb keç�r yanından. Bu ��rtl�: padi�ah qalsın m�niml�, �st�diyim �eyi g�tirs�n �l�." G�r�kli �eyl�ri yax�ı-yamandan, Güc il�, qızılla tapdı hökmüran. B�linas güv�ndi b�xtiyarlı�a, T�dbirl� ba�ladı s�n�tkarlı�a. Qara da�dan qurdu göz�l naz�nin, Dik�ltdi bir yeni ayinli g�lin. A� m�rm�r çadrası heyk�l da�ında, S�m�n yarpa�ıydı bidmi�k ba�ında.

Page 224: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

H�r qadın keçirk�n gördüyü zaman Utanıb üzünü gizl�di ondan. Üzünü, gözünü örtdü h�r göyç�k, Utanıb üzün� ç�kdi bürünc�k. O gün ki, çar�ablı heyk�l quruldu. Qıpça�a üz örtm�k bir ad�t oldu. S�n�tkar ki�id�n sordu �sk�nd�r: "N� üçün bu xalqa da� etdi �s�r, Etm�di verdiyim �mr� ita�t, Bu cansız Heyk�ld�n aldılar ibr�t?" B�xtiyar bilici dedi: "Hökmüran, Qıpça�ın ür�yi qatıdır da�dan! Bu gümü�b�d�nl�r da�ür�klidir Da�ür�klil�ri onunçun sevir. H�r biri el� ki, da�a yan alır Qatı ür�kl�ri ondan yum�alır. Üz-gözü b�rk da�dan yaranmı� dilb�r Utanıb, üzünü yadlardan ört�r. Biz� d� g�r�kdir bel� bir örtük, �rl�r� hörm�tdir, yadlara örük. Bir d� ki, göyl�r� aid bir sirr var. Etm�r�m o gizlin sirri a�ikar." O tilsim kök saldı durdu�u yerd�, Üzl�r� oldu bir ism�tli p�rd�. Tilsimli o heyk�l yen� ucalır, Uçmamı�, o çöld� indi d� qalır. Çevr�si oxlardan dönmü� ormana, Çay boyunca bit�n ota, tikana. �t�kd� qartallar salan oxlardan Daha çox görünür qartal v� t�rlan. O yerd�n keç�rk�n daim qıpçaqlar, Pir deyib, ba�ını s�cd�y� qoyar. H�r atlı, piyada o yoldan gedir, Heyk�l� pir dey�, p�r�sti� edir. Atını sür�rk�n da�a, pir dey�, Edir oxlu�undan bir ox h�diyy�. Çobanlar sürüyl� keç�rk�n ordan Ver�r o heyk�l� bir qoyun qurban. Qartallar ucadan ed�rk�n p�rvaz Qoyundan o yerd� bir tük d� qoymaz. Qorxaraq, o polad p�nc� qartaldan Heyk�lin s�mtin� g�lm�z bir insan. Bax, bilici nec� bir heyk�l qurdu, O s�n�m gah açdı, gah düyün vurdu. �SK�ND�R�N RUS ÖLK�S�N� ÇATMASI V� MÜHAR�B�S�

Page 225: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Saqi, dur, örtülü bakir�ni s�n M�n� ver, qorxursa �r� getm�kd�n. �limi yuyum h�r kird�n, murdardan, T�miz olmalıdır bikr� �l vuran! Yenid�n bu bülbül girmi�dir ba�a, Bu p�ri yan almı� i�ıq - çıra�a. Fikrim� can verir bu p�ricamal, P�riy� dönd�rmi� m�ni bir x�yal. Bu qara �hrim�n m�d�nind�n m�n Bir gövh�r alım ki, çıraqdan röv��n. Minl�rc� e�q olsun, z�kalı �rl�r Zülm�td�n çıxarır i�ıqlı gövh�r. Keçmi�i göz�lc� bilib tanıyan Tarixd�n n�ql edir bel� bir dastan: Rum s�n�tkarına �ah verdi f�rman, T�dbirl�r tök�r�k mum alsın da�dan. O t�l�b edil�n u�urlu heyk�l Firuz� nax�ıt�k b�z�ndi göz�l. Heyk�l� vurmu�du el� bir b�z�k, Türkl�rin n�q�in� ba�ladı ip�k. Heyk�li dik�ltdi mahir s�n�tkar, Önünd�n �övk�tl� keçdi hökmüdar. Keçirk�n saçırdı, c�vahir, dövl�t, Dinc�lm�k fikriyl� ç�kirdi z�hm�t. H�ft�d� bir neç� m�nzil gedirdi, M�nzild� h�ft�d�n çox dinc�lirdi. Dü�m�n� olunca yaxın, co�du kin, �jd�rl�r p�nc�ni etdil�r k�skin. Qar�ıda göründü geni� bir sahil, Gec�yk�n o yerd� etdil�r m�nzil. O ya�ıl ç�m�nd� ordu, tacidar Yolun z�hm�tind�n rahat oldular. Ulduzt�k b�z�di ba� ordugahı, Göyl�r� ucaltdı onda d�rgahı. H�r t�r�f bayraqla döndü tovusa, Ordunun a�zını çevirdi rusa. Bu qorxulu x�b�r çatdı ruslara: �sk�rl� yeti�di o rumlu Dara, O q�d�r �sk�r heç g�lm�z x�yal�, Da�lar da dayanmaz ets� bir h�ml�, Zor igidl�ri var qılınc oynadan, �nsanı qıvrılmı� ilant�k sancan. Qızmı� bir aslandır k�m�nd quranlar, Fill�rin ba�ını yer� buranlar. Çinli qulları var, h�rb� girinc� Bir teld�n ox atar yüzl�r, minl�rc�. �sk�nd�r deyil t�k acıqlı aslan, B�ladır dünya o qan qusduran.

Page 226: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Ardınca da� kimi bir ordu g�lir, Yer, göy titr�y�r�k tozlar yüks�lir. �ki yüz fili var üstü poladdan, Torpa�ın canına salır h�y�can. Çöll�ri tutmayır igidl�r, fill�r, Ordusu ordular yaran bir �jd�r. E�itdi rusların s�rdarı Qıntal Ki, dövran do�urmu� ba�qa bir �hval, Yeddi rus soyundan t�rp�tdi ordu, H�r qövm� uyan bir yara�ıq vurdu. B�rtasdan, Alandan, X�zrandan h�dsiz Sanasan sel kimi axdı da�, d�niz. �sudan Qıpça�ın çölün� q�d�r H�r yeri doldurdu ox, geyim, x�nc�r. Hesaba g�lm�y�n q�d�r �sk�r var, Sayından acizdi böyük hesabdar. Qar�ıda olanı saydı bir bil�n, Ziyad� göründü doqquz yüz mind�n. Rusa iki a�ac qaldı�ı zaman, Atlardan en�r�k tutdular m�kan. Rus Qıntal söyl�di: "M�rdl�ri yen�n Döyü�d� qorxarmı qızdan, g�lind�n? Heç z�hm�t görm�mi� bel� bir �sk�r, X�zin� karvanı, üstü z�r, ziv�r. Bel� bir namuslu nazlı utancaq Ruslarla döyü�d� tutarmı ayaq? Cilovu, y�h�ri qızıldır, gövh�r, Saf büllur t�b�ql�r, yaqut q�d�hl�r. ��l�ri içm�kdir, kefdir h�r zaman, Bir k�r� keçm�mi� h�rbin yanından. Gec�l�r alır xo� qoxudan f�r�h, Gündüzl�r içkiyl� qaldırır q�d�h. Biz ruslar ciy�ri yey�rik bol-bol. Qızlara yara�ır bu ��rab, no�ul. Rumlular, çinlil�r döyü�� girm�z, Geyin�r qırmızı diba, sarı x�z. Haqq bizi nem�tl� etmi� s�r�fraz, Haqq ver�n b�x�i�in önü alınmaz. Yuxuda görs�ydim bu q�nim�ti Axardı a�zımın dadlı ��rb�ti. Bir deyil, h�dsizdir taclar, b�z�kl�r, D�nizd� tapmarıq bu q�d�r gövh�r. Bu z�ngin dövl�ti keçirs�k �l� Bütün ölk�l�r� dü��r v�lv�l�. Pad�ahlıq ed�r�k dünyanı alaq, �srl�r boyunca tacidar olaq." Atını oynatdı da�ın ba�ına, Bir neç� n�f�r d� qo�uldu ona. �liyl� uza�ı göst�rdi: "Baxın, Huril�r dünyaya etmi�dir axın!

Page 227: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

D�rgahı büsbütün gövh�r, x�zin�, �ncil�r saçılmı� silah yerin�. Y�h�rl�r büsbütün yaqutla dolu, �ncidir, gövh�rdir atların çulu. Ulduzlu külahlar ucalmı� göy�, Uzun don az qalır aya�a d�y�. Tirm�l�r, ip�kl�r, f�r�l�r, xalçalar, N� �ld� niz�, v� oxluqda ox var. Xalxalı qızıldan taxmı� aya�a, Zülfünün ucunu burmu� qula�a. Hamısı �ahan� zin�tl� dolu, Yox ged�n aya�ı, yox güclü qolu. Bu �lsiz, ayaqsız n�f�rl�r neyl�r? �sk�nd�r bunlarla ordumu yen�r? Onlara bir iyn� batırsan, bi��kk, A�ızlar açılar bir p�nc�r�t�k, Tarixl�, t�qviml� h�rb� gedirl�r, H�sabda bir ayı t�xir edirl�r. Bu ordu �n qız�ın döyü�d� bir az �zilmi� k�s�kd�n toz da qoparmaz. Birlikd� hücuma keçs�k üz-üz�, Bu ordu dayanmaz bir h�ml�miz�." Z�hm�tl� keçin�n sad�lövh ruslar Hiyl�y� aldanıb dedil�r: "S�rdar! N� q�d�r ki, can var - �mrind� varıq, Bu �hd�, peymana ba�, can qoyarıq. H�r i�d�, hün�rd� olarıq n�h�ng, Qoymarıq qalsın bu gül��nd�n bir r�ng. Bir basqın ed�rik az�ın dü�mana Niz�miz da�ları boyar al qana. Niz�d�n qılınca �l atan zaman Ba�ını keçir�r k�m�nd� dü�man." Rus ordu q�lbini bir ocaq gördü, Gücünd�n da�ları yupyum�aq gördü. Döndü ordugaha dil�yi z�f�r, Qılıncdan pas sildi, q�lbind�n k�d�r. O biri t�r�fd�n �ah da oturdu, Ba�çı igidl�rl� bir m�clis qurdu. Pad�ahı igidl�r almı� ortaya, B�nz�rdi dörd yanı ulduzlu aya. Q�d�r xan X�tadan, Qur xan Xüt�nd�n, D�bis M�dayind�n, V�lid Y�m�nd�n, D�valı Abxazdan, Hindi d� Reyd�n, Qubad �st�xrd�n, N�s�bi Keyd�n, Gilanlı Z�riv�nd Mazandarandan, Xav�r ölk�sind�n Niyal p�hl�van, Sip�nd Xorasandan, Fum da �raqdan, B�ri�ad �rm�nd�n, bu ittifaqdan, Rumdan, �fr�nc�d�n, Misird�n, �amdan Hesaba g�lm�y�n bir çox p�hl�van.

Page 228: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Padi�ah onları qurtardı q�md�n, Ümidl�r verm�kl� etdi q�lbi ��n. Dedi: "Dü�m�nimiz dava görm�mi�, Aslanla döyü�� etm�mi� v�rdi�. Quldurluq, o�urluq, bir d� yol vurmaq, Dü�m�nin m�rdliyi, bax, budur ancaq! Qılıncı görm�mi� h�r iki �ld�, Bıça�ı, niz�ni köküsd�, beld�. Bunlarda tapılmaz k�skin bir yaraq, Yaraqsız döyü�d� neyl�r bir qoçaq? Qar�ıya çıxsa bu çılpaq n�f�rl�r Biç�rik ba�ından göb�y� q�d�r. Meydanda ba�lasam qılınc oyunu Ba�laram �lbürzün uca qolunu. M�n�m �l g�zdir�n o uzaqlara, Can almaq ist�rk�n can verdi Dara. K�m�ndi hiyl�yl� atdı Keyd mana, Saldım o k�m�ndi öz aya�ına. Furun qo�unuyla döyü�� girdim, M�rdliyimd�n ona kafur yedirdim. Yayım ki, qa�ına bir düyün aldı, Xaqanın yayında giri� bo�aldı. Ruslarla döyü�d�n indi qorxmaram, Onlar bir sel is�, m�n d� bir da�am. X�z�r da�ından Çin suyuna q�d�r Türkl�rl� doludur bütün bu yerl�r. Bilir�m Rumları sevm�yir bir türk, Rumlara kinl�ri rusdan da böyük. Türkl�rin oxuyla yen� bu zaman Qabar �skik olmaz rus aya�ından. Z�h�r ki, vücuda salır z�lz�l�, Sa�alır yen� d� ba�qa z�h�rl�. E�itdim: bir tülkü yırtıcı qurddan Köp�k s�sl�riyl� tapmı�dır aman. Durmayıb iki qurd kin il� co�du, O qoca tülkünün dalınca qo�du. Çox zorba itl�ri vardı bu yurdun, Qanına susardı tülkünün, qurdun. Qorxudan tülkücük qopardı f��an, �tl�rin b�ndini açdı a�zından. �t s�si bürüdü k�ndin üstünü, Canavar sandılar qoca tülkünü. �tl�rin s�sind�n hürk�rk�n qurdlar, Qurtuldu o tülkü, olmadı �ikar. Sınaqlı dü�m�n d� h�r i�d� bel� Qurtulur dü�m�nd�n dü�m�n �lil�. M�nim ki, d�bd�b�m ucalır göy�, Varmı ehtiyacım ba�qa köm�y�? H�r ba�lı qapını açardır açan, Çar� tapılmazsa, danı� qılıncdan."

Page 229: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Ba�çılar ba�ırdı ba� endir�r�k: "Yolunda qanımız tökülsün g�r�k! H�r zaman hün�rl� i�� yaradıq, �ndi biz olarıq ondan da artıq. H�m hün�r göst�rm�k, h�m d� mal üçün Çalı�maq bir borcdur istiqbal üçün!" Orduya verdi çox padi�ah ür�k, Ür�ksiz bir n�f�r olmasın g�r�k! Dü�ündü, da�ındı ax�ama q�d�r, Cam il� qılıncdan neyl�sin s�h�r?! Üzünü gizl�rk�n gündüz gec�d�n, Ke�ikçi növb�td�, casus yatırk�n, Hesaba g�lm�y�n növb�tçi �sk�r Keçidli yollarda ke�ik ç�kdil�r. Ke�iksiz qalmadı qaranlıq gec�, Ke�ikd� qaldılar ��f�q sökünc�. �SK�ND�R�N RUSLARLA VURU�MASI Ey saqi, durma, g�l, sevindir m�ni! �eng�rfl� yo�urmu� odlu civ�ni Ver m�n�, b�z�yim uca eyvanı, ��l�dim �rinmi� o saf boyanı. Ey sınaqlı dehqan, dünya görmü� pir, Ür�y� yatımlı sözl�ri g�tir! �ah Çind�n Rus üst� g�l�nd�n sonra Onu ç�rxin atı götürdü hara? Ç�rx ona n� oyun ba�ladı t�krar? N� hiyl� i�l�tdi ona ruzigar? Tarixin s�rrafı, o gövh�r satan Sözl�ri gövh�rl� asdı qulaqdan. �sk�nd�r el� ki, co��un rus gördü, Dünyanı qanadsız bir tovus gördü. Böyrünü verm�di gec� yata�a, Durdu b�xt arark�n ulduz sayma�a. Öz ip�k f�r�ini yı�ınca yerl�r, Te�t il�, qılıncla oynadı s�h�r, O te�td� parlayan qılınc gün��in Ba�ını k�s�r�k, gördü öz i�in. Qara örtüsünd�n qaldırınca ba� �im��kli qılınca büründü da�, da�. �ki ordu deyil, iki d�niz qan, Q�d�rc� çox idi d�niz suyundan. Çapdılar o meydan boyu "qan" dey�, Qılınclar, bayraqlar ucaldı göy�. �ki meydan boyu polad ayaqlar, Sıx yerd� da� kimi tutdular q�rar. Sançıya �mr etdi böyük �sk�nd�r.

Page 230: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Qo�una san verdi, düzüldü s�fl�r. O polad geyimd�n, almas qılıncdan ��ıqlı gün��� ucaltdı duman. H�r qövmün ba�ında özünd�n s�rdar. Ç�kdil�r meydanda da� kimi hasar. D�vali v� �ran p�hl�vanları Sa� qolda yerl��di, co�du qanları. Q�d�r xan f��furlu igidl�r il� C�bh�nin solunu götürdü �l�. Cinahda ox atan xas qulamlardı, Dönü� yollarına qanad salardı. O polad geyimli fil �n ortada, Kükr�y�n igidl�r durmu� arxada. Filgövd� padi�ah minbir ümidl� Minmi�di da� kimi qızmı� a� fil�. Qar�ıda b�nizi qırmızı ruslar M�cusun at��i kimi parıldar. Sa� qolu b�z�mi� X�zran d�st�si, Soldan da ucalır B�rtasın s�si. Alani arxadan, �suvi qoldan, �zm etmi� ba�, boyun qoparsın h�r an. C�bh�nin q�lbind� rus kin� dolmu�, Köksünd�n �sk�nd�r e�qini yolmu�. H�r iki t�r�fd� s�f ç�kdi �sk�r, Laciv�rd göy kimi ucalmı� yerl�r. Rusların t�blind�n do�ru h�y�can, X�st� bir hindlit�k qopardı f��an. Göyl�ri sarsıdan t�bil v� boru Yerl�rin qarnına salırdı buru. Zorba türk borusu etdikc� �idd�t Türkl�rin qoluna g�lirdi qüvv�t. Co�duqca yer yaran at ki�n�m�si Balı�a çatırdı yerin nal�si. H�ft�u� �mudların t�pikl�rind�n F�l�yin öküzü qopardı �iv�n. D�ldikc� qılınc h�r gümü� peyk�ri Gümü�d�n çıxarır qan dan�l�ri. D�mird�n keçdikc� üçp�rli oxlar Sanki ç�m�nlikd�n ötürdü qu�lar. Niz�d�n qamı�lıq olmu� yer üzü, Da� çökür çuxura yedikc� gürzü. Tükl�rin ucuyla niz� ucalır, Dü�m�n öz qanıyla d�st�maz alır. Qurd gönünd�n olan müdhi� t�bild�n Qızı�ır döyü�l�r, co�ur döyü�k�n. Da�larda niz� qan çe�m�si açar, Bir orman göy�rdir yay il� oxlar. Oxların meyv�si al güld�n ni�an, Güll�rin qan damar h�r tikanından. Qalxanı �rid�n polad n�h�ngl�r

Page 231: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Ba�ını uzatmı�, s�rk��lik ed�r. Da�lara de�ikl�r açırdı buxar, Yerl�rin canında bir titr�yi� var. Rus döyü�m�sind�n d�h��t çökürdü; Aslanlar altında atlar ürkürdü. �flatun, F�latus xalqıt�k nadan O yerd� �skikdi bir aciz rusdan. Rumlular f�l�y� ucaltdı bayraq, Qılıncdan suya bir at�� olaraq, Havanın bo�azı sanki tıxandı, Dünyanın n�f�si artıq dayandı. N� yerd� yer tapır yeriy�n ayaq, N� uçan havada tapırdı bucaq. Ruslardan bir n�f�r açdı meydanı, Bir tülkü papaqlı B�rtas aslanı Kül�y� minmi�di yeriy�n da�t�k. Da� kül�k belind� durarmı� dem�k! Döyü�m�k ist�di, suladı meydan, Özünü öy�r�k, oxudu dastan: "Xam d�ri geyin�n h�r bir B�rtası, M�nim varlı�ımla qızar arxası. P�l�ngl�r yırtaram da�lar qa�ında, N�h�ngl�r yey�r�m sular ba�ında. Aslant�k alı�dım sa�rı yırtma�a. Tülküt�k baxmaram ya�lı quyru�a." P�nc�d� k�skin�m, qüvv�td� m�tin, Maral böyrü yırtmaq deyildir ç�tin. �çdiyim, tökdüyüm daima al qan, Geyimim xam d�ri olmu� h�r zaman. Niz�m daldan d�ys� çıxar göb�kd�n, Sınamaq ist�s�n, bu meydan, bu s�n! Bir ordu kükr�s� Çin il� Rumdan At��in alovu ucalar mumdan. M�n� qandan ba�qa töhf� g�tir�n, Yox olsun el� bir yolçu, döyü�k�n. Kim m�n� qa� çatsa qürur ed�r�k, Ziv�r yox, al k�f�n geyinsin g�r�k!" Onun qar�ısına �ah ordusundan Çıxdı bir niz�li igid p�hl�van. Meydanda kin il� açdılar p�nc�, Çarpı�ma uzandı hey döyü�dükc�. Acıqlı B�rtasın son qılıncından Torpa�a s�rildi rumlu p�hl�van. �kinci rumlu da ölüm, kin gördü, B�rtasın b�xtini çox m�tin gördü. Hindi adlı igid �ahzad� vardı. Hindli qılıncıyla çox ba� vurardı. Qızmı� aslan kimi qopardı f�ryad, Cumdu qurd üstün� �lind� polad. Qol kimi sınandı, oldu çox h�ml�

Page 232: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Kims�nin taleyi gülm�di h�l�. Acı�a dolunca �ahzad� Hindi, Qılıncı dü�m�nin çiynind�n endi. Ba�ını biçdi o k�sici almas, Atın dırna�ında çırpındı B�rtas. Ruslardan ba�qa bir qılınc oynadan Boynunu ucaltdı �lind� qalxan. Öyün�-öyün� girdi meydana, Susamı�dı sanki dü�m�n qanına. Hindi qılıncını endirdi ona, Ehtiyac qalmadı rus qalxanına. Çıxdı bir ba�qa rus qılınc vurma�a, Göz-göz� g�linc� dü�dü torpa�a. Çox igid öldürdü, oldu gün yarı, Tazit�k qovurdu o, ceyranları. Rusların n�f�si tıxandı ondan, Olmadı daha bir qar�ıya çıxan. Vücudu al qana batmı�dı daha, Yüy�ni çevirdi tez ordugaha. Görünc� �sk�nd�r göst�rdi hörm�t, Verdi �n d�y�rli, yararlı x�l�t. H�r iki t�r�fd�n en�r�k ordu Keçidli yollarda ke�ikçi durdu. Dan yeri sök�rk�n saqi qalxdı ��n, ��rabdan torpa�a yaqut s�p�rk�n, Od saçan d�nizt�k h�r iki �sk�r Pusquda yen� d� kaman ç�kdil�r. O qanlı meydana çaparaq t�krar Aslan yıxmaq üçün ova çıxdılar. Gurlayan �eypurlar çaldıqca çalır, Ba�lardan a�ıl, hu�, üzd�n r�ng alır. Qurd gönlü t�bill�r etdikc� f�ryad, Ür�k yox, yum�alır �n qatı polad. S�s-küyd�n titr�di yerin damarı, Göy atdı nalını, gün�� mismarı, Dikba� bir eylaqlı susadı qana, Atını od kimi sürdü meydana. Vücudu gizl�nmi� polad içind�, Ür�yi dünyadan b�rk idi kind�. Döyü�m�k ist�di qızmı� filb�d�n, G�l�n qurtulmadı d�mir gürzünd�n. Qorxdu d�h��tind�n h�r bir namidar, O aslan p�nc�d�n ba� qaçırdılar. Bir saat sonra bir acıqlı aslan Meydana at çapdı öz ordusundan. Buxara atında qızmı� fil kimi, Atıldı ir�li da�qın Nil kimi. �gid eylaqlıya ba�ırdı g�l�n: "��ıqlı, al gün�� çıxdı p�rd�d�n,

Page 233: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�lind� saqit�k cam olan m�n�m! Eylaqlı qanından ��rab iç�n�m." Atı m�hmizl�di bitinc� sözü, Yuxarı qaldırdı o, polad gürzü. Qızmı� fil vurdu�u k�skin mizraqdan Fil vücudun ba�ı g�ldi ayaqdan. Eylaqlı toppuzdan oldu s�rs�ri, Onun qan tufanı m�st etdi yeri. Onlardan bir atlı çıxdı meydana. Da� kimi yana�dı o da� yarana. Aldı�ı z�rb�d�n oldu yerl� bir, �lind� çox igid can verdi bir-bir. Bel� ba� qoparmaq n�tic�sind� Bir qürur göründü h�r �iv�sind�. Bir çox polad geyim, almaz qılınclar Qar�ıya çıxınca oldular �ikar. S�h�rd�n ikindi ça�ına q�d�r Olmadı qar�ıya çıxan bir n�f�r. Burdu qula�ından q�zanın q�d�r, Yenid�n qanlarla qaynadı ciy�r. Ruslardan at çapdı bir gövd�si fil, Üzü qıpqırmızı, gözl�ri bir Nil. Rumlardan p�hl�van ist�yib durdu, Çox m�rdlik göst�rdi, m�rd ba�lar vurdu. Qanını axıtdı kim� yan aldı, Bir neç� b�d�nd�n �irin can aldı. Sınaqlı igidin bu bas-k�sind�n Olmadı rumlardan meydana g�l�n. Ruma �l tapınca rus aldı meydan, Fill�ri süst gördü öz çoma�ından. Oynatdı qılıncı, co�durdu kini, Öldürdü bir neç� rumlu, çinlini, Niz�yl� boynunu bir az uzatdı, Qürurla meydanda niz� oynatdı. Rum q�rargahının yaxın böyründ�n Atını çapdı bir adlı döyü�k�n. At deyil, bir �ahin oynatdı q���ng, Yox, qılınc deyildi, asmı�dı n�h�ng. �ynind� ip�kd�n bir çuqalı var, Ba�ını bir polad d�bilq� ox�ar. S�rxo� ifrit kimi soxuldu h�rb�, �lind� dörd ba�lı bir k�skin z�rb�. Niz�ni qaldırdı rusa baxaraq, Dedi: "�st�mirs�n torpaqda yatmaq, Bil, mazandaranlı Z�riv�nd m�n�m! Döyü�d� divl�rl� m�n �yl�n�n�m. Ondakı heyb�td�n rus bir �ey qandı, S�frası qarı�dı, ba�ı fırlandı. Meydanı daraldı - anladı o k�s, Bu ba�qa h�rifdir, ona b�nz�m�z.

Page 234: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Atı oynatmadı, ç�kildi geri, Bildi ki, m�rdlikd� yox b�rab�ri- Cilovu çevirdi tez ordugaha, Yel kimi sovu�du, durmadı daha. Aslana çevirdi arxa, arxadan Z�rb�ni endirdi ona p�hl�van. Qaçanın belini z�rb�si yardı, Köksünd�n dördba�lı niz� çıxardı. Uçan at yel kimi keçdi meydanı, Ruslara yetirdi o �zgin canı. Tanı�, yad qaçaraq tutdular x�b�r, S�lib� dönmü� bir ölü gördül�r. Bildil�r döyü�k�n, qızmı� �jdaha �gidl�r belin� xaç vurdu daha. Ç�kildi arxada, önd� yüy�nl�r, Çıxmadı B�rtasdan, rusdan bir n�f�r. Qo�unun n�hay�t s�bri tük�ndi, Bir rus p�hl�vanı da�t�k t�rp�ndi. Qıntala qohumdu, adı da Kupal, Fil canlı p�hl�van yana�dı, d�rhal Girdi bir-birin� iki çarpı�an, Qılınclar oynadı h�r iki yandan. Z�riv�nd n�hay�t bir qılınc çaldı, Kupal p�hl�vanın canını aldı. Bel� bir hün�rl� dikba� ruslardan Yetmi� n�f�rini qırdı p�hl�van. Acıqlı aslandan qıvrıldı Qıntal, Ordunu döyü�d� görünc� topal, P�hl�van atlandı zireh gey�r�k Buda�ı qılıncdan olan s�rvt�k. Atıldı �jdaha y�h�r qa�ına, Yüy�ni buraxdı meydan ba�ına. Z�riv�nd görünc� bu �jdahanı Kükr�y�n buludt�k oynadı qanı. �ki iti qılınc çıxdı qınından, Göy kimi istid�n qızı�dı meydan. P�rgar p�rl�rit�k m�rk�zi ölç�n, Biri gec, birisi sür�tl� keç�n, Çatıb bir-birin�, girdil�r h�rb�, Yaralar açaraq, vurdular z�rb�. Qazana bilm�di heç biri z�f�r, Çarpı�ma uzandı gec�y� q�d�r. N�hay�t, bir qılınc endirdi Qıntal, O g�lin b�z�kli igidi d�rhal Torpa�a dü�ürdü qızıl y�h�rd�n, Aslan p�nc�sind� öldü filb�d�n. Öldür�n girinc� dü�m�n qanına, Sevinc�k döndü öz ordugahına. Bu i�d�n sıxıldı böyük tacidar, Torpa�a s�rildi gilanlı salar.

Page 235: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�mr etdi igidi etsinl�r rah�t, Adına münasib edilsin xidm�t. O sultan �övk�tli ��f�q sök�rk�n, Da�a dal�a vurdu Çin d�nizind�n. "Qan" dey�, susadı h�r iki �sk�r, Bisitun da�ıt�k bayraq ç�kdil�r. D�nizd�n kükr�di bir bulud peyk�r, H�r me�� içind�n çıxdı bir �jd�r, N�h�ngl�r n�r�si ucaldı da�a, H�r yandan axırdı qan dal�a-dal�a. Filgövd� bir rumlu toppuz �lind�, Qılıncı �lind�, oxluq belind�, Döyü�� ça�ırdı versin imtahan, Çıxdı sarı kaftan geymi� p�hl�van. Toppuzu ba�ından vurunca bird�n Rusda n� ba� qaldı, n� qol, n� b�d�n. Ba�qası kükr�di, onu da yardı, Qar�ıya çıxandan beyin qopardı. Qılıncda, q�d�hd�, �öhr�tli, �anlı, F�rinc� adında, özü alanlı, Toppuzu çiynind� atı oynatdı, �nsanın ba�ından hu�unu atdı. Bu qapdı toppuzu dolaraq kin�, O da tez gürzünü atdı çiynin�. Toppuzlar oynadı göyd� yan-yana, �idd�tl� sarıldı dü�man dü�mana. Alanlı döyü�� girdiyi zaman, Bildi ki, acizdir talesiz dü�man. Toppuzu ba�ından el� endirdi, Ba�, beyin da�ıldı, qarnına girdi. Dü�m�nin ba�ını salınca yer�, Qürurla boynunu ç�kdi göyl�r�. Acıqlı bir aslan Erm�nistandan - Vurub öldürm�kd� c�sur p�hl�van. Adı ��rv�, özü döyü�d� kamil, N� aslan tay idi ona, n� d� fil. H�r �ld� bir qılınc - n�h�ngd�n ni�an, Çox n�h�ng ba�ını qoparmı� aslan. Alanlı üstün� at s�yird�r�k Parlayan qılıncdan oynatdı �im��k. F�rinc� görünc� adlı igidi, Qalxanı qanadt�k çiynin� tikdi. ��rv� bir qılıncla saldı n�f�sd�n, Çırpındı, can qu�u uçdu q�f�sd�n. Eysudan bir m��rur susadı qana, Atını od kimi çapdı meydana. M�rdlikl� çalı�dı, göst�rdi hün�r, ��rv�y� aslanlıq n� fayda ver�r? Dü�m�nin heyb�ti qorxutdu onu,

Page 236: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Bir a�ır z�rb�y� verdi boynunu. C�r�m adlı bir da� L�zgi da�ından, �lind�n zinhara g�lmi� bu cahan. �gidin poladdan külahı vardı, Üzünd�n, gözünd�n döyü� ya�ardı. �ynind� d�mird�n bir geyimi var, Saf gümü�t�k yanar, civ�t�k parlar. ��rv�y� yana�dı o qızmı� aslan, Gözünü açma�a verm�di aman. Bir qılınc endirdi aslan ��rv�y�, �gidin tozunu sovurdu göy�, Dü�m�ni torpaqda görünc� bel�, Beynini da�ıtdı at t�piyiyl�. Boynunu ç�k�n çox adlı p�hl�van Oturdu buza o soyuqqanlıdan. D�valı görünc� el� bir g�rd�n, G�rd�n yox, meydanda g�rd�nl�r yey�n. �lant�k qıvrıldı, ist�di yaraq Dü�m�ni yıxma�a hazır olaraq. Ba�ına d�bilq� qoyaraq o �ir, Özü Çin poladı, üzü xas d�mir, Z�h�rli qılıncı boynuna saldı, Saç kimi hörülmü� k�m�ndi aldı Atını sardı bir d�mir örtüy�, Da� kimi atıldı tez üz�ngiy�. Dü�m�nin üstün� çapdı gül�r�k, M�kt�bd�n evin� dön�n çocuqt�k. C�r�m gör�n kimi o p�hl�vanı, Qorxdu bu döyü�d�n, titr�di canı. Ç�tindi o yerd�n geri qayıtmaq, Çar�siz ölüm� boyun qoyaraq, D�valı s�mtin� çapdı sür�tl�, Aslanla döyü�d� ba�ladı hiyl�. D�valı dü�m�nin qıvrılmasından Özün� örk�nt�k sarıldı yaman. Ortada çox sözl�r keçdi, müxt�s�r, Xeyirçün bir söz d� söyl�m�dil�r. D�valı co�unca kinin selind�n Qılıncı endirdi dü�m�n belind�n. �ı�ıdı, z�hm�tsiz ortadan keçdi, O a�ır qayanı ikiy� biçdi. Bir s�rxo� fil kimi qarda�ı vardı, Qanını almaqçın meydana vardı. Aldı D�valıdan sa�almaz yara, Ç�kildi qarda�ı yatan çadıra. Güldü b�xt o polad arxalı da�a, Çox ordu qıranı s�rdi torpa�a. Codr� adlı bir rus oxudu meydan, Süd�m�r ceyrandı ona h�r aslan, Qocaman gövd�li, güclü, döyü�k�n,

Page 237: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Meydanda t�klikd� bir ordu yen�n. Boynundan asmı� çox igid qanını, Çox boyun ç�k�nin almı� canını, Qur�aqda düyünü çox möhk�m vurdu, At sürüb D�valı önünd� durdu. Qılınclar oynadı kin il� dolu, Ba�landı aya�ın qaçacaq yolu. Sınanmı� igidl�r çox döyü�dül�r, Burulan qılınclar etm�di �s�r. Rus k�skin qılıncı qaldırdı sa�a, Burdu bird�n-bir� o polad da�a. Yardı d�bilq�ni, keçdi gözün�, Vücudu q�rq oldu qan d�nizin�. Aldı�ı yaradan çox süst göründü, Cilovu qaparaq geriy� döndü. Ba�ını ba�ladı, bo�aldı y�h�r, O ba� sınmasından sındı �sk�nd�r. H�kim� �mr etdi çatsın haraya, Sa�aldan bir d�rman qoysun yaraya. Çox ��fq�t göst�rsin köm�y� ged�n, D�valı sa�alsın o x�st�likd�n. Gec� öz ba�ına örtük ç�k�nd� Ay ba�ından dü�dü mü�kin k�m�nd�. H�r iki t�r�fd� durdu qaravul, Orduya milç�k d� tapmadı bir yol. El� ki, ucaltdı gün�� boynunu. Zülm�td�n yudu bu ç�rxin donunu, Bir daha s�sl�ndi qızmı� aslanlar, Çölü ceyranlara etdil�r m�zar. �trafa s�s saldı z�ng, boru, c�r�s, Qan co�ur k�r�nay aldıqca n�f�s. F�ryada g�ldikc� �eypur il� kus, Açılır qırmızı güld�n S�nd�rus. Yenid�n meydana çıxdı o Codr�, Özünd� görm�di süstlük bir z�rr�. Qara aslan kimi atını t�krar Meydanda oynatdı Hindi namidar. Codr�y� üstünlük göst�rdi h�r an, D�y�rsiz yaralar verm�di ziyan, N�hay�t, qa�ına bir düyün aldı, Codr�nin ba�ını y�h�r� saldı. Kam aldı vurmaqla dü�m�n boynunu, Atının nalına tap�ırdı onu. Meydanda dola�dı o igid aslan, Bir çox p�hl�vandan bo�aldı meydan. Vardı bir p�hl�van, adı da Tartus, M�rdlikl� tanırdı onu h�r bir rus. Sanki qıvrılırdı qırmızı ilan, Qar�ıya kim çıxsa alar ondan can. Hindiy� kükr�di k�skin yel kimi,

Page 238: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Da�lardan tökül�n co�qun sel kimi. Dü�m�nl� o qanlı toqqu�malarda M�rdlikl� heç biri qalmadı darda. N�hay�t, rus bird�n keçdi h�ml�y�, Hindinin tozunu sovurdu göy�. Qanını canından ç�kdi birba�a, Axıtdı mey, camı çaldı bir da�a. Atdı d�bilq�ni, ba�ırdı: "M�n�m Qorxunc bir �jdaha, aslan yen�n�m! Kim m�n� qa� çatsa qürur ed�r�k, Geyim yox, k�f�n� bürünsün g�r�k. M�n� Tartus adı vermi�dir anam. Rusların Rüst�mi sayılır bu nam. Ordunu ayaqdan salmasam, inan, Dönm�r�m geri bu qanlı meydandan." Hindinin ölümü �aha d�y�r�k, Qıvrıldı özün� g�lin zülfüt�k. Atını meydana çapmaqdı fikri, Yen� d� �zmind�n tez döndü geri. M�nalı n�z�rl� süzdü sa�-solu. Kim açar ordudan intiqam qolu? Meydana at saldı igid bir n�f�r, Çinli qılıncından çaxdı �im��kl�r. Co��un aslan kimi bir uca atlı, Hün�rli, ür�kli, ��r�fli, adlı, D�mir� batmı�dı ba�dan-aya�a, T�k a�zı görünür n�f�s alma�a. Dola�ır meydanı ba� ucaldaraq, Oynayan qılıncı �im��kt�k parlaq. Ondakı c�ldliyi dü�m�n gör�li Qa�ının üstünd� qurudu �li. Ruslardan meydana s�yirtdi bir at, Qılınc oynatma�a açdı qol-qanad. O k�skin qılıncla el� b�rk vurdu, Dü�m�nin k�ll�si �t�kd� durdu. Ondan ür�kli bir atlı p�hl�van Erk�k aslan kimi oxudu meydan, Onun da ba�ını yedi bir yara, Bir b�la k�sildi bir çox ba�lara. Qırx n�f�r o qaya arxalı rusdan Asanca öldürdü döyü�çü aslan. H�r s�mt� dönürdü atı ah�st�, Rusdan yüzü öl�r, yüzü d� x�st�. H�r yana edirdi h�ml� bir k�r�, Ruslardan bir ordu s�rirdi yer�. Gördül�r niz�si susamı� qana, Qorxudan çıxmadı kims� meydana. Z�f�rli bir h�ml� ed�r�k axdı, Yüy�ni yelcilov ata buraxdı. Da� kimi h�r s�mt� dü�ürdü gözü,

Page 239: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Yüzü yara alır, ölürdü yüzü, �sk�nd�r heyr�tl� öydü igidi: "Bu qola, qılınca e�q olsun!" dedi. Hün�rl� döyü�ür, dü�m�yir dara, Alov ya�dırırdı o tikanlara. Mü�k, �nb�r s�pinc� yer� qaranlıq O igid meydandan qayıtdı artıq. Gün��i örtünc� da�ların qa�ı, Yuxuya ged�rk�n gündüzün ba�ı, Qara �jdahat�k qaranlıq gec� Ba�ını balıqdan aya ç�kinc�. Zülm�tl�r yolçunun yolunu tutdu, O qara �jdaha ayı da uddu. Atlı �l ç�km�di çalıb çapmaqdan, Rahatlıqçın döndü geri p�hl�van. Qaranlıq içind� oldu tez n�han, Olmadı onu bir gör�n, tanıyan. �sk�nd�r o atlı, qoçaq igidi Bir aslan ür�kli aslan z�nn etdi. Deyirdi: "Do�rudan bu �r o�lu �r Döyü�d� m�rdlikl� göst�rdi hün�r. Görs�ydim üzünü, igidliyin� Ver�rdim yüz ba�ı ba�lı x�zin�. Bir b�la k�sildi bu dü�m�n xalqa, M�n� öz qolumt�k oldu bir arxa. Co��un bir aslandı, deyildi insan, O igid aslana e�q olsun h�r an!" Firuz� r�ngli ta� ert�si günü Da�-da�dan ucaltdı yaqut güzgünü. Alanlı bir atlı döndü aslana, Qara �jdahat�k girdi meydana. �lind� yetmi� zor igidin gürzü, Kökünd�n ayırır qoca �lbürzü. M�rd kimi dola�ıb ba�lar yarırdı, F�l�yin q�lbind�n toz qoparırdı. �ran, Rum v� Çinin igidl�rind�n Çox ki�i öldürdü o n�r döyü�k�n. Yen� o rus qıran adlı p�hl�van, At çapdı meydana o qızmı� aslan. Yayına xam gönd�n bir giri� vurdu, Ox aldı �lin�, yayını qurdu. Yay tutan qolunun gücüyl� oxdan Alanlı p�hl�van t�slim etdi can. Sanki bir m�kikdir hind qamı�ından, �çind�n ox d�yib keçmi� bir zaman. Bir pi�ik gözlü rus alnında qırı�, Acı�ı aslant�k qa�ına yı�mı�. Döyü�d� tanı�dı ona h�r yaraq, Zireh� yüz yerd�n vurmu�du yamaq.

Page 240: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Durdu h�m qılınc, h�m at oynatma�a. Polada batmı�dı ba�dan-aya�a. Meydanda döyü�ü sanırdı asan, Atını yükl�di h�r bir silahdan. Ür�yi da�dan da möhk�mdi, �lb�t, Bilm�di döyü�d� var nec� d�h��t. Silaha t�klikd� alı�mı�dı bu, Dü�m�n qılıncından duymamı� qorxu. �jdaha ür�kli salınca n�f�s, Aciz bir ov gördü, çıxarmadı s�s. Gördü ki, üstünd� çox yara�ı var, Özünd�n, atından xo�dur çul, paltar. Ba�ını qılıncla oynatdı yerd�, Çulundan üzün� ç�kdi bir p�rd�. Ba�qa rus kin il� at oynatdıqca, Torpa�a s�rildi qılınc atdıqca. Ba�qa rus yana�dı k�skin polada, Onlara d�y�nd�n d�ydi buna da. Yayından �ı�ıyan h�r k�skin oxdan Yan verdi yer� bir igid p�hl�van. O atlı q�hr�man düz on ox atdı, On igid q�hr�man torpaqda yatdı. Yen� d� görünm�z oldu gözl�r�, Qayıtdı igidl�r oturan yer�. Neç� gün o igid h�rb� yana�dı, Örtülü çıxaraq, açıq sava�dı. Qalmadı kims�d� c�sar�t, hün�r, Döyü�d� onunla dursun b�rab�r. Can, qılınc qorxusu çatdı bir yer�, Az qaldı da�ılsın onlar çöll�r�. Namusa dalaraq etdil�r s�bir, Hiyl�y� uyaraq tökdül�r t�dbir. Bir gün bu qoca ç�rx dövran ed�rk�n, Bir gövh�r çıxardı qır d�nizind�n. Meydan b�z�n�r�k s�fl�r düz�ldi, H�r yandan bir igid n�r�si g�ldi. Gurladı çanlar rus ordugahından, Qalxdı qı�qırıqlar göy� h�r yandan. M�rk�zd� ruslar da ordu ç�k�r�k S�fl�ri b�z�di göz�l g�lint�k. Atıldı bir köhn� kürklü döyü�k�n, Sanki bir n�h�ngdir çıxdı d�nizd�n. Piyada, bir parça da�dı gövd�si, Be� yüz atlıdan da çoxdu h�rb�si. Qocaman, qüvv�tli p�nc�si vardı, Almazı sıxsaydı tez yum�aldardı. Div kimi qan iyi duymu�, qaniç�n, Fırlanmı� c�h�nn�m d�hlizl�rind�n. Aya�ında onun boyuna uyar H�m qalın, h�m uzun bir z�nciri var.

Page 241: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Sanasan kükr�mi� v�h�i bir aslan, K�skin s�s-küy il� dolmu�du meydan. O güclü aya�ı h�r yer� vurur, Z�rbind�n açılır d�rin bir çuxur. D�mird�n �yriba� toppuzu vardı, Da�ların ba�ını da�a dayardı. H�r yana cumdu bu d�mir toppuzla, Çox igid öldürdü, s�rdi sa�-sola. O qalın b�d�nin kobudlu�undan Canı kir ba�lamı�, qartmaqdır h�r yan. Döyü�m�k q�sdiyl� girs� meydana N� qılınc, n� toppuz kar ed�r ona. Bel� bir �jdaha atıldı bird�n. Firi�t� öldür�n, o insan yey�n. Sanki bir qarınca tutur görünc�, Qoparır ba�ını o aslanp�nc�. Ba�qa bir i�i yox ba�lark�n sava�. B�d�nd�n gah ayaq qoparır, gah ba�. Tutunca qar�ıya çıxan ya�ını Qırır gah belini, gah aya�ını. Qocaman gövd�li c�sur bir atlı, Döyü�d� sınanmı� bir yel qanadlı At sürdü, meydanda ucaltsın boyun, O qız�ın at��l� oynasın oyun. Görünc� bu n�h�ng onu uzaqdan. Tutmaqla yırtma�ı ç�km�di bir an. Meydana ba�qa bir p�hl�van çıxdı, Bir anda onu da atından yıxdı. Böyl�c� �l atar-atmaz çoma�a Bir neç� igidi s�rdi torpa�a. Çox ür�k yardı o yırtıcı aslan, �n c�sur m�rdl�rin ba�rı oldu qan. H�r a�ıl sahibi ed�rdi heyr�t: N� insan, n� divdi o zorba xilq�t! Gündüz� s�s vurdu qaranlıq gec� Al gün�� ba�ını yer� dikinc�. �sk�nd�r bu i�� çox heyr�t etdi, M�clisd� qapalı m�sl�h�t etdi: "B�ladır bu insan öldür�n qoçaq, Onunla döyü�� acizdir bu xalq. Silahsız bu adam qar�ı g�lirk�n, Silahlı igidl�r qaçır önünd�n. N�silc�, �übh�siz, bu insan deyil, Olsa da, bu abad torpaqdan deyil, Virana yerd�ndir, v�h�i xilq�ti, �nsana b�nz�yir yalnız sur�ti." Orduda tapıldı onu tanıyan, Ba� �ydi, t�mkinl� dedi: "Hökmüran! Madam ki, �mr edir adil padi�ah, �ahı o v�h�id�n eyl�yim agah.

Page 242: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Bir da� var, zülm�t� yaxındır qolu, Tük kimi inc�dir gedil�n yolu. O yerd� ya�ar bu xilq�td� insan, T�rkibi torpaqdan, gücü poladdan. Onların �slini do�ru bil�n yox, �slind�n, irqind�n x�b�r ver�n yox. Hamısı göygözdür, qırmızıyanaq, Aslandan da qorxmaz bu acıqlı xalq. Çox dayanıqlıdır, güclüdür onlar, Meydanda biri bir ordu da�ıdar. Erk�yi, di�isi dolsa hidd�t�, Dünyanı çevirir bir qiyam�t�. Silahda, döyü�d� sınaqları var, Sava�dan ba�qa �ey tanımaz bunlar. Görm�mi� onlardan öl�n, bir n�f�r, Arabir görünür yalnız diril�r. Bunların s�rv�ti qoyundur ancaq, H�r zaman qoyunla keçinir bu xalq. Yunladır bunların ticar�tl�ri, Yoxdur bundan ba�qa bir s�rv�tl�ri. Kims�d� tapılmaz x�zin�, s�rv�t, Bunların var-yoxu samurdur, �lb�t. �n inc�, d�y�rli, qara samurlar Ancaq bu ölk�d�n, bu yerd�n çıxar. H�r qadın, erk�yin alnında geni� K�rg�dan kimi bir buynuz göy�rmi�. Bunların buynuzu olmasa, inan, Sur�tc� seçilm�z bu çirkin rusdan. Ba�, sima, t�bi�t, biçimsiz peyk�r, Baxdıqca �n çirkin xoruza b�nz�r. Kim yatmaq ist�rs� - g�nc olsun, qoca. Qonar �ahin kimi uca a�aca. Buynuzu b�nd ed�r qalın buda�a, Div kimi t�rp�nm�z, ba�lar yatma�a. Yaxından buda�a baxdı�ın zaman Asılmı� �jdaha gör�rs�n ordan. Yor�un da olsalar yatmazlar �sla, Çünki yatmaq ziyan ver�r a�ıla. O yer� arabir g�lirk�n ruslar A�acdan asılmı� o div� baxar. Bu yı�naq özünü o divd�n gizl�r, Ona yana�ma�ın yolunu izl�r. Onu bir k�ndirl� salarlar b�nd�, Boynunu ç�k�rl�r d�mir k�m�nd�. Möhk�m ba�layınca z�nciri, ba�ı, Onu �lli n�f�r ç�k�r a�a�ı. �sir oldu�undan tutunca x�b�r, Dön�r ildırıma, n�rild�r, kükr�r. Dartınıb qırarsa z�nciri, ba�ı, �lind�n qurtulmaz onun bir ya�ı.

Page 243: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Bir ziyan verm�s� möhk�m ba�ına, G�tir�rl�r onu rus torpa�ına. Açılmaz o qalın z�ncir boynundan, G�zdirib çox qazanc alırlar ondan. Onu g�zdir�rl�r k�ndl�rd� ev-ev, Onlara çox s�rv�t qazanır bu dev. Ruslarla bir dava dü�düyü zaman Bu canlı fil il� qızı�ar meydan. Z�ncir� ç�kil�r güclü �jdaha, Boynundan z�nciri açmazlar daha. Bel� od meydana çıxsa, qorxudan Üzl�rd� r�ng qalmaz, b�d�nl�rd� can. �sk�nd�r o b�la haqqında daldı, Bu dastan beynin� bir at�� saldı. Dedi: "Bu i� m�ni qorxudan deyil, Ox çubuqları bir ormandan deyil. Bu uca taleyim m�n� olsa yar,. O divin ba�ı da niz�md� oynar." ��f�q gün do�andan çıxarınca ba� Qaranlıq M��ribd� gizl�ndi yava�. ��rq �ahı orduya verdi yara�ıq, Ancaq div haqqında fikri qarı�ıq. Sa� qolda dayandı rumlu, b�rb�ri, Tutmu� Y�cuc kimi s�dd-�sk�nd�ri. Dar gözlü çinlil�r solu almı�dı, Onların gücünd�n yer daralmı�dı. Ordunun q�lbind� igid �sk�nd�r, Atı da altında bir da�a b�nz�r. O yanda rus il� B�rtas v� Alan Harın atlar kimi co�urdu h�r an. T�bill�r z�ngl�rl� olmu� h�mah�ng, Borular gurlayır m�h��r surut�k. Da� yaran na�ara etdikc� f�ryad, Simur� Qaf da�ında salırdı qanad. Co�duqca �eypurun, neyin nal�si Tanrıya ucaldı sı�ıntı s�si. Çarpı�an ordular deyirdi: - Gör�k Kim� öz taleyi olacaq köm�k? Yen� d� divüzlü, o qızmı� aslan Fil kimi kükr�di, oxudu meydan. Bir neç� igidi öldürdü yen�, Bir kims� çıxmadı onun önün�. Yen� o zirehli, igid döyü�k�n �ah q�rargahının bir t�r�find�n Qılınc oynadaraq h�rb� yana�dı, Gün��in çe�m�si ondan qama�dı. �sk�nd�r tanıdı o m�rd igidi: "Keç�n gün vuru�an aslandır" dedi. �gidin haqqında dü�dü t��vi��, O, �jdaha il� çıxmı� döyü��.

Page 244: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Dedi: "Çox heyf olsun, bel� q�hr�man Bir divin �lind� dü�sün ayaqdan." O igid adlı, o k�skin cilovlu, O odlara girmi� q�lbi alovlu Göy yerin ba�ına dolandı�ıt�k Divin �trafında dolandı f�l�k. Birinci t�dbird� o m�tin qaya K�skin ox ya�dırdı q�lbiqaraya. Gördü div oxlardan duymayır qorxu, Oxatan oxundan acı�a doldu. Bir almaz biçimli polad k�rpici Çarpdı o n�h�ng�, çatdıqca gücü. K�rpici d�v�y� çarpsaydı, inan, Çalatı çıxardı o biri yandan. Canını sıxdı div öz kür�yil�, K�rpici �zdi o b�rk c�md�yil�. Bir polad k�rpic d� atdı yenid�n. Onu da r�dd etdi o qalın b�d�n. Üçüncü k�rpic d� qırıldı bel�, Alınmaz çayların önü k�rpicl�. Bildi ki, d�mird�n yo�rulmu� insan Qorxmayır k�rpicd�n, qorxmayır oxdan. Alovlu n�h�ngi ç�kdi qınından, �jdaha üstün� cumdu p�hl�van. Çiynind�n vurunca sarsıtdı onu, Z�nn etdi zalımın yeti�di sonu Çıxdı tez altından yen� �hrim�n. Davaya sarıldı iki döyü�k�n. Açıldı, k�sdi div b�xtin yolunu, Haçaba� d�mirl� b�rk tutdu onu, Y�h�rd�n qaldırdı o qızmı� aslan, D�bilq� torpa�a dü�dü ba�ından. Niqabın altından do�du bir bahar, Lal� yarpa�ından inc�, gülruxsar. O göz�l ba�ını k�sm�k ist�rk�n, Görüb gül üzünü utandı dü�m�n. Gördü �t�yin� dü�mü� hörükl�r, Saçını boynuna sardı o dilb�r. Hind o�rusu kimi çaldı x�zin�, Rumdan çalıb verdi rusun �lin�. O div �l tapınca p�ri dilb�r�, Rusun divl�rind�n qopdu bir n�r�. Çünki rast g�lmi�di göz�l ceyrana. Yen� d� ba�ladı ceyran ovuna. Sıxıldı k�d�rli i�d�n �sk�nd�r, �lant�k qıvrıldı q�lbind� k�d�r. �ah dedi: "O qara fili filiban Co�dursun, kin il� qızı�sın meydan!" Filban n�r� vurdu o qara fil�, Sürdü div üstün�, dönd�rdi Nil�.

Page 245: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

O filayaqlıya vurdu çox z�rb�, O odlu qarur� giri�di h�rb�, N� da�a qarur� edirdi �s�r, N� niz� d�niz� verirdi x�t�r. Görünc� o s�rxo� fili �jdaha, �lini uzatdı fil� bir daha, Bilirdi: döyü�d� sınanmı� fill�r Ancaq xortumundan tutsan yenil�r. Xortumu el� b�rk tutdu div insan, Fil� bu ��n dünya k�sildi zindan. Xortumu kökünd�n qoparıb atdı, Uca fil da� kimi palçı�a batdı. Bu qorxunc oyundan qorxdu �sk�nd�r, Qorxdu ki, bu i�d�n m�hv olsun �sk�r. Dedi f�rzan�y� gözünd� hidd�t: "M�nd�n üz çevirdi bu b�xt, bu dövl�t! B�xtim üz dönd�rmi�, bax bu gedi��, Bils�ydim girm�zdim qorxulu i��. Ucalar göyl�rin u�ursuz �li, Nazdan m�hrum ed�r bir çox göz�li. �ah g�tir-götürü sür�r az zaman, H�r ild� bir k�r� qızı�ar aslan. Dinclik yox, çapmaqdan yoruldu atım, Bel�c� keç�c�k bütün h�yatım... V�ziri t�dbirl� verdi çox ür�k, Dedi: "Ey ��hriyar, s�br etm�k g�r�k! Z�f�rl� olarsan yen� b�xtiyar, S�nin h�m t�dbirin, h�m qılıncın var. Çar�miz ba�lansa qara da�lara, O da�dan qılıncla taparıq çara. El� ki, taleyin qucaqlar s�ni, Salarsan b�nd� yüz bel� fitn�ni. S�nin bir tükünün, �anlı hökmüran, D�y�ri artıqdır bütün ordudan. Bel�dir ulduzlar göst�r�n �srar: El� ki, dü�m�nl� �ah h�rb� ba�lar, B�xtinin gücüyl� bu güclü insan �idd�tl� torpa�a ver�c�kdir yan. Do�rudur, bu qaya gövd�li ya�ı Vücudca qabadır, b�rkdir aya�ı, Gövd�si tunc kimi olsa da qatı, Sarsıtmaq olur bu canlı poladı. Ona kar etm�y�n qılıncı unut! D�mirl� da�ılmaz göyd�ki bulud. Hün�rl� ba�ını g�tir k�m�nd�, Sal k�m�nd altında z�ncirl� b�nd�. Ona ox v� qılınc etm�yirs� kar, Çünki b�rk arxası, qalın gönü var. O divi z�ncirl� ed�rs�n �sir, Yoxsa bu qılınc, ox etm�z bir t�sir."

Page 246: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Bu böyük müjd�d�n uca padi�ah �ükr etdi, tanrıya apardı p�nah. Tanrıdan görünc� s�ad�t, köm�k, Atıldı atına, oldu bir �im��k. Onu Çin xaqanı vermi�di Çind�, Do�mu� böyük Çinin göy tövl�sind�. Bir k�m�nd ist�di, atının ba�ı Çevrildi o qaraür�y� qar�ı. Saldırdı o qorxunc div� �sk�nd�r, Nec� ki, da�lara bir bulud çök�r. O n�h�ng yerind�n qımıldanmadı, Qolunu ba�ladı �sk�nd�r adı. Dü�m�ni ba�layan k�m�ndi bird�n, Ç�rxi-ç�nb�rit�k atdı filb�d�n. Boynundan salınca b�nd� ya�ını, Yer öpdü pad�ahın m�rd aya�ını, Boynundan k�m�nd� keçinc� dü�m�n, Div tutan �sk�nd�r verm�di aman. K�m�ndl� a�a�ı ç�kdi boynunu, Ordugaha do�ru sürüdü onu. O div ceyran kimi yerd� süründü, Tazı qar�ısında ceyrana döndü. El� ki, qüvv�tli o v�h�i maral Dü�m�kd�n, qalxmaqdan �zildi, d�rhal Pad�ahın ordusu qopardı n�r�, Yüks�ldi s�sl�ri uca göyl�r�. T�bill�r gurladı, o co��un s�s�, Uyaraq, yer-göy d� ba�ladı r�qs�: El� ki, �sk�nd�r b�xtin gücüyl� Divqılıq insanı g�tirdi �l�, Oturtdu dü�m�nl�r oturan yer�, Qo�du zindanında yatan divl�r�, O igid pad�ahın bu qüvv�tind�n Ürk�r�k, qorxuya dü�mü�dü dü�m�n. Rus �ahı Qıntal bir yum�aq mum oldu, Rum �ahı �sk�nd�r n���y� doldu. Yenid�n ba�landı m�clis çal�ısı, Açıldı dünyaya ��nlik qapısı. Dinl�rk�n çal�ını o m�clis boyu. Q�d�hd� qaldırdı gül r�ngli suyu. Andıqca talein s�ad�tind�n O gülgün ��rabı içirdi ��n-��n. Gec� göy qıfılı x�zn�y� vurdu, Mü�kü kafur ç�k�n t�r�zi qurdu. O mü�kin bad�ni içir hökmüran, Mütrüb o p�rd�d�n çalardı h�r an. �çirdi �rinmi� l�li q�d�hl�, Dinl�rdi o yeni l�li f�r�hl�. �çdikc� ür�kd�n silindi k�d�r, �st�y�n kims�y� saçardı gövh�r.

Page 247: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

M�clisd� h�r yandan qiss� dinl�rk�n Bir çox �ey soru�du h�r bir qiss�d�n. Yenid�n söz açdı ulu hökmüran Atı yel qanadlı qılınc vurandan: "Bilmir�m, onu bu div gövd�li �ir Öldürdü, yoxsa ki, götürdü �sir.- Qalırsa, b�ndini tez qırmaq g�r�k, Niz�nin gücüyl� qurtarmaq g�r�k! Getmi�s�, getmi�i olmaz unutmaq, Onu bir q�d�hl� g�l xatırlayaq!" �çkid�n beynind� qan alovlandı, O zindan xalqına ür�yi yandı. �mr etdi o dilsiz �siri yen� Alsınlar pad�ahın ��n m�clisin�. Pad�ahın �mriyl� o ba�lı n�h�ng M�clisd� dik�ldi uca bir da�t�k. �sk�nd�r gücüyl� vücudu �zgin M�clisd� göründü sol�un v� q�mgin. O dilsiz a�rıdan yaman inl�di, �z dilsiz tövrüyl� ��fa dil�di. O v�h�i divgövd� inl�yinc� zar Dilsiz� acıdı uca tacidar. Yerind�n �mr etdi o divl�r yen�n Z�nciri açdılar divin �lind�n. Buraxdı ba�ına onu hökmüran, Bu azad etm�kd�n görm�di ziyan. �z böyüklüyüyl� onu oturtdu, Yedirtdi, içirtdi, hörm�tli tutdu. Bir neç� q�d�hl� onu yar etdi, Meyl� öz q�lbini a�ikar etdi. K�ll�si qızınca s�rxo� ça�ında, Kölg�t�k süründü taxt aya�ında. Kims�y� isinm�z v�h�i q�lbil� Ona dost olanı tanıdı bel�. T�l�sik di�arı çıxdı m�clisd�n, Güclünün olmadı tozunu gör�n. �sk�nd�r heyr�tl� dü�dü t��vi��, H�r k�sd�n bir fikir sordu bu i��. ��rabdan olunca bunun könlü xo�, N� üçün m�clisd�n çıxdı bu s�rxo�?! Dövl�t böyükl�ri qaldılar heyran, H�r biri bir fikir eyl�di b�yan. Birisi dedi: "Bu v�h�idir h�l�, Z�nciri açınca üz qoydu çöl�." O biri dedi: "Mey edinc� �s�r, Buradan çıxınca evin� ged�r." �sk�nd�r m�clisd� gizlin, ya açıq Söyl�n�n sözl�r� dinm�di artıq. Dü�ündü, f�l�y� �y�r�k boyun, Gec� p�rd�sind�n do�ar n� oyun?

Page 248: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

O q�d�r keçm�di, o fil gövd�li Girdi �ll�rind� bir g�lin beli. �ahın qar�ısında qoydu ��fq�tl�. Diz çökdü, torpa�ı öpdü hörm�tl�. G�tirdi bel� bir göz�l �ikarı. Yen� d� m�clisd�n çıxdı di�arı. Bu i�d�n heyr�t� dü�dü hökmüran, Gördü yar belin� sarılmı� ilan. Pad�ahdan utandı o nazlı m�l�k, Ç�kdi �t�yini üz� duvaqt�k. Görünc� o parlaq ayı padi�ah, �mr etdi: yadlardan bo�alsın d�rgah. �sk�nd�r çadırı x�lv�t ed�rk�n, �liyl� niqabı ç�kdi üzünd�n. Gördü bir af�tdir x�yaldan uzaq, Bir nur qayna�ıdır gün��d�n parlaq. Bir p�ri�ndamdır olduqca inc�, P�rit�k �lin� keçmi� bu gec�. C�h�nn�m görmü� bir �ndamı gümü�, Malikd�n qaçaraq c�nn�t� dü�mü�. S�rvt�k ya�ıldır ba�ı h�r zaman. Qızılgül r�ngini borc almı� ondan. Atdıqca o q�mz� oxunu t�krar, Bir neç� ruhları edirdi �ikar. Doda�ı bazara salır fitn�l�r, Üstün� tökülmü� xalvarla ��k�r. Açılmı� s�m�ndir onun quca�ı, Güll�r� örn�kdi dilb�r yana�ı. �sk�nd�r el� bir ayı gördükd�, Önünd� canlandı sanki bütk�d�. O azad qam�tli k�niz önünd� Özünü gördü �n aciz bir b�nd�. K�niz ki, a�alar qul olur ona, Bax, nec� ür�kl�r dü��r toruna! Bildi Çin hasarlı bu göz�l �ikar Xaqandan verilmi� ona yadigar. Meydanda m�rdlikl�r görmü�dü ondan, �gidl�r demi�di: Bu qızdır aslan! Acındı �lind�n çıxan g�lin�, Sonra bu n� sayaq dü�mü� �lin�? - Halını aç, - dedi, - ey ��k�rpara! Dediyin dastanla könlümü ara!.. O göz�l, p�r�sti� ed�n, sevimli, Pad�aha ba� �ydi, açıldı dili. Duaya ba�ladı: "Ucalsın baxtın, Bar olsun dünyada bu tacın, taxtın! Dünyaları açan cahangir s�ns�n, Haqq s�ni yaratmı� �dl il� dind�n. �övk�tin gündüzd�n daha a�ikar, Dövl�td�n ür�yin daha xo�r�ftar.

Page 249: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

S�nd�ndir qurtulu� ümid günün�, Gün��in i�ı�ı s�nd�ndir yen�. Ordular da�ıdan hökmüdarlar var, Biri qılınc vuran, biri tacidar. Gün��s�n, t�k do�mu� s�ni ruzigar. H�m k�skin qılıncın, h�m d� tacın var. M�clisd� dünyanın hökmüranısan, Döyü�d� zamanın p�hl�vanısan! M�n kimi torpaqda varmı o qüdr�t, H�yatın suyil� olsun h�msöhb�t? Kimd� var c�sar�t dinsin hüzurda, Zöhr� d� h�yadan �riy�r burda. U�ursuz q�ziyy�m ��rh� yaramaz, Madam ki, deyirs�n, söyl�yim bir az: M�n haman k�niz�m, ey �ahım, inan, Bakir� qızlardan seçmi�dir xaqan, D�rgaha ver�rk�n dedi: - Ey s�rv�r, Bu sandıqda vardır gizlin incil�r! O sözü çox a�ır göründü s�n�, Acıqlı n�z�rl� baxdı �ah m�n�. P�rd�nin ardında oturtdu s�ssiz, Anmadı bir d�f�, unutdu t�miz. Olduqca sıxıldım, pad�ahdan uzaq, Davaya c�lb etdi m�ni sıxılmaq. Pad�ahın b�xtiyl� o ilk döyü�d� Hün�rl�r göst�rdim t�k bir dönü�d�. �kinci gün yen� qopardım n�r�, Bir b�la k�sildim dü�m�n �sg�r�. Taleyim olmadı üçüncü gün yar, Döyü�d� dü�m�n� oldum giriftar. N� dü�m�n? Kin il� kükr�y�n n�h�ng! Sur�td� tanrının q�hrind�n örn�k. O zalım �jdaha keçdi qanımdan, Orduya götürdü o qorxunc insan. �nsafsız ruslara tap�ırdı m�ni, Söyl�di: "Gizl�din bu x�zin�ni." Yen� d� durmadan meydana qaçdı, Fill�ri yıxma�a k�skin qol açdı. El� ki, taleyin s�ni ucaltdı, O divi fil kimi torpa�a atdı. Taleyin ç�kinc� s�ni z�f�r�, O gücd�n ucaldı ba�ım göyl�r�. Gördüm ki, div ç�kir qıvrımlı b�ndin, B�lanı özün� ç�kir k�m�ndin. Sa� qılınca yen� o müdhi� �jd�r, Qıvrıldım, q�lbimi sıxdı bir k�d�r. Lakin k�m�ndin� bu div dü��rk�n Gül kimi açıldım, qurtuldum q�md�n. Rusların d�rdl�ndi ��n könüll�ri, Xeyrit�k saraldı qızıl güll�ri.

Page 250: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

O gec� v�h�il�r ba�lark�n i��, H�r yoldan keç�ni saldı t��vi��. K�ndirl� ba�landı �lim, aya�ım, Qaranlıq yer oldu m�nim ota�ım. Ah�ngi, söhb�ti xo�a g�lm�y�n, M�n� bir orduydu qarovul ç�k�n. Gec�d�n bir q�d�r keçdiyi zaman Qarı�ıq bir s�s-küy qopdu bayırdan. �ç�ri bir bulud girdi qapqara, Göyd�n da� ya�dırdı qarovullara. R�qibl�r o gec� ç�kirk�n ke�ik Qorxudan h�r biri aradı de�ik... Hey ba�dı, qoparıb çırpırdı da�a, Yainki vurardı ba�qa bir ba�a. B�d�nd�n o q�d�r qoparmı�dı ba�. Ba�lardan qurmu�du uca bir da�, da�. Yerimd�n qu� kimi qaldırdı haman, Açdı z�ncirl�ri �l-aya�ımdan. Taxtının yanında qoyuldum yer�. Ba�ımı qaldırdı yerd�n göyl�r�. Zindanda dustaqdım bir x�zin�t�k, Bu günd�n g�r�kdir ��n h�yat sürm�k. B�z�kl� göz�ldir qadın aya�ı, Qadına yara�maz zindan ota�ı. Bax, bel� dü�ünür co��un ür�yim, Yuxumda görünür bu ��n dil�yim." P�ri qız halını �aha söyl�rk�n Padi�ah gül kimi açıldı bird�n. Bir öpü� aldı o gül doda�ından. Qul kimi söyl�di ona hökmüran: "Ey tozsuz, ��n çiç�k, ey göz�l dilb�r! Tanrı sevgisin� bürünmü� peyk�r! E�qin� �zm etdim s�ni gör�li, Ey m�clis b�z�yi, meydan göz�li! Meydanda s�ni bir can alan gördüm, Ür�kli, güclü bir p�hl�van gördüm. S�sin d� göz�ldir s�nin özünt�k, Bu iki hün�rd� t�k yarandın, t�k! Qalx, m�n�m h�rifin, çal, ey canlı saz. Könlümü sazınla ��nl�ndir bir az!" Sazını zövq il� çaldı o p�ri, Mizrabla oynatdı inc� tell�ri. �n yeni bir mahnı ba�ladı ��n-��n. Oxudu p�hl�van n��m�l�rind�n: "Pad�ahım, s�rv�rim, tacım, �övk�tim! Ey a�ıl m�d�ni, a�ıl dövl�tim! G�nc ba�ın olsun h�r töhm�td�n uzaq, Saf q�lbin görünsün çe�m�d�n parlaq. Taleyin g�nc olsun, fikrin b�xtiyar, Dünyanı f�th ed�n güclü tacidar!

Page 251: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Vücudun dincliy� �zm etsin s�nin, Pak olsun çirkabdan, kird�n �t�yin! H�r yer� üz tutsan yax�ı-yamandan, Arxan a�lın olsun, köm�k yaradan! El� ol, ulduzun kamınca dönsün, Adına ba� �ysin dünya büsbütün!" Sonra öz sirrini açma�a durdu, Sazında ona bir i�ar� vurdu: "�n göz�l bir a�ac girdi bir ba�a, Çöhr�si döndü bir i�ıq - çıra�a. Bostanda açmamı� qönç� bir çiç�k, Ç�m�nd� yuxulu n�rgizt�k q���ng. Q�d�hl� al meydir, kims� içm�mi�, T�z� bir incidir, �l� keçm�mi�. Umardı �ikardan dön�r tacidar, O qönç� çiç�yi ed�r b�xtiyar. A� bahar qırmızı, t�z� gül d�r�r, Gah bidmü�k, gah qızıl bir lal� gör�r. Girm�y� �ah fürs�t tapmadı ba�a, Bir n�z�r salmadı i�ıq - çıra�a. Ah, neçin bel� gül, bel� ��n bahar Gülm�sin, soldursun onu x�zanlar? Qorxuram, bu x�zan girs� bu ba�a, Bel� bir baharı s�rsin torpa�a!" Yar s�si duyunca o poladb�d�n Bir a�iq nal�si qopdu q�lbind�n. Çal�ısı, xo� s�si ed�rk�n �s�r, Onun gül üzünd�n verirdi x�b�r: "Qızıl üz, inc� söz, n� dilb�rdir bu? Haramın olmasın bel� arizu!" Nükt�ni duyunca �anlı döyü�k�n Oldu o ist�kd�n dil�k ist�y�n. Dü�m�ni yenm�yi aldı n�z�r�, �st�kd�n �l ç�kdi, sı�ındı s�br�. Mey t�l�b etm�yi münasib gördü. M�nzil� bununla azıq götürdü. Q�d�hi mey il� doldurdu yen�, �çdi o gülüzlü qızın e�qin�. Bir cam da xo� içim yaqutla sil�, "�ç" dey�, verdi o doda�ı gül�. Q�d�hi doda�a götürdü m�l�k. Öp�r�k qaytardı, aldı öp�r�k. Bir �li q�d�hd� dilb�r gör�li, Zülfüyl� oynardı o biri �li. Gah öpü� vurardı cam doda�ına, Gah di�l�k o gülün xam doda�ına. N���li m�clis ki, k�d�rd�n bo�dur, Acı mey v� �irin no�ulla xo�dur. Aldılar bad�ni gülgün doda�a, Girdil�r n�hay�t isti yata�a.

Page 252: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

"O dil�k evind�n uzaq ol, uzaq!" Dey�r�k, öpü�� uydular ancaq! �SK�ND�R�N RUSLARI M��LUB ETM�S� Saqi, ver o mü�kin ��rabdan bir an, Qandan r�ng vermi�dir o mey� dehqan. M�n� ver, �lim� dü��nd� çünki M�n� d� r�ng verir ��rabın r�ngi. S�h�rin ordusu �l�m ç�kinc�, Gec�nin h�rfin� q�l�m ç�kinc�, Dünyanı parladan gün�� nurundan Sövda quca�ında ayıldı cahan. Ba�ırdı dan qu�u k�skin öt�r�k, S�rs�m nur, d�li div, �eytan gör�nt�k. �ah qalxdı yuxudan azacıq küskün, Könlünün q�mini sildi büsbütün. �bad�t evind� dü�dü s�cd�y�, �ükr etdi, yalvardı: "Ey tanrı!" dey�. Uca p�nahından dil�k ist�di, Ondan gah qüdr�t, gah köm�k ist�di. Üzünü torpa�a sürtdü bir q�d�r, Zirehi çirm�di, ba�ladı k�m�r. Taxtı fil üstünd� oldu b�rq�rar, Parladı f�rs�xl�r boyu qılınclar. Keç�n günl�r kimi yen� �sk�nd�r Ordunu b�z�di, düzüldü �sk�r. O geni� çöll�rd� böyük tacidar Ordudan da� kimi ç�kdi bir hasar. B�rkitdi hasarın sa�-sol qolunu, Poladla tozun da k�sdi yolunu. Qürurla ruslar da o biri yandan Ordunu sazladı, b�z�ndi meydan. Rusların canları kinl� gurlayır, �ntiqam odundan beyin qaynayır. Niz�nin, qılıncın �im��kl�rind�n, Ba�dan a�ıl çıxır, �ll�rd�n yüy�n. Da�ların beynini süpürmü� yaylar, Ordular üstünd� oxlar vıyıldar. Ba�, boyun qoparan polad toppuzdan Beyinl�r tökülür qanlı a�ızdan. Fil yıxan mızraqlar dolunca kin� Donunu ç�rx atdı Nilin küpün�. O çibin qanadlı inc� qılınclar Qartal qanadını qüvv�td�n salar. Çevrilmi� tas kimi iti süngül�r Qotazın üstün� bir tas qan tök�r.

Page 253: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Atların dırna�ı �qiqdi qandan, Y�h�raltılar da qandan al-�lvan. Niz�l�r qalxana ulduzlar düz�r, Qalxandan qalxana dü��r kölg�l�r. D�mir, k�rpic qırmı� o q�d�r insan, Yer üzü k�silmi� bir m�zarıstan. Ba� üz�n, le�, c�md�k yey�n qılınclar Çöll�ri qan il� etmi� lal�zar. Niz�l�r dö�l�ri tikmi� iyn�t�k, Oxlardan öyr�nmi� qayçı i�l�tm�k. H�r qılınc �jdaha kimi ba�ını Qınından çıxarıb, çatır qa�ını. Yollarda o q�d�r tökülmü�dü can, M�h��r bazarına dönmü�dü meydan. Ruslar h�r t�r�fd� göst�rir hidd�t, Rumların ba�ına açır qiyam�t. Soxulmu� rum il� rus bir birin�, B�nz�r a�, qırmızı donlu g�lin�. �sk�nd�r meydanda qızmı� aslandı, O �li silahlı bir p�hl�vandı. Meydanda ba�ırır nec� bir aslan, Zirehli fil nec� oxuyur meydan. �ah haman fil il� aslana b�nz�r, Filin d�, �irin d� yolunu k�s�r. H�r qılınc tutana vurunca n�r�, Ba�ını qılıncla salırdı yer�. �bbasi ç�trit�k ört�r�k qara, B�rtasın tasını vurdu da�lara. Üz�ngi v� qılınc gücüyl� h�r an Saysız ba� qopardı sa�dan v� soldan N� özü t�rp�nir yerd�n, n� �sg�r. Vuru�ur taleyi gül�n� q�d�r. B�linas parlayan üstürlab il� Çalı�ır xo� tale keçirsin �l�. Olunca u�urlu iqbal a�ikar, �ah qılıncı oldu dünyaya açar. Dedi: "Dur, taleyin s�n�dir köm�k, Bu qanlı meydanda s�nindi dil�k!" Nil kimi axdı �ah öz sol-sa�ına, Ba�ları fırlatdı fil aya�ına. A�zını açaraq odlu �jdaha, Ruslara �ah basqın etdi bir daha. Pad�aha üz verdi s�ad�t, z�f�r, �zdil�r Qıntalı, üstün g�ldil�r. Bu son �anlı z�f�r g�linc� �l� Dü�m�ni oynatdı bir h�ml� il�. Qaçma�a ba�ladı basılan ya�ı, Dünya �sk�nd�r� verdi �ahlı�ı. Filb�d�n �l atdı uzun k�m�nd�, Qıntalın ba�ını keçirdi b�nd�.

Page 254: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Ruslardan kin il� tökdül�r çox qan, Çox oldu tutulan, öl�n, asılan. Çox can, ba� itir�n qırmızı ruslar Qırmızı r�ngini itirdi naçar. Ruslardan, B�rtasın aslanlarından �sir dü�dü yüz min qılınc oynadan. Qalanlar yem oldu ac qılınclara, Fitn�y� ölümd�n ba�qa yox çara. Soyulmu�, talanmı� azca bir miqdar Salamat qurtarıb geri qaçdılar. O q�d�r q�nim�t aldı �sk�nd�r, Olmadı sayını bil�n bir n�f�r. H�dsiz qızıl, gümü�, x�z, inci, gövh�r, Tövl�l�r dolusu canlı d�v�l�r. �sk�nd�r dü�m�n� çalınca z�f�r, ��l�ri oldu �ux lövh�d�n dilb�r. Endi öz atından "z�f�rdir" dey�, Bildi ki, qovu�mu� bütün dil�y�. Üz sürtdü torpa�a, dedi: Ey r�hb�r! M�n qara torpa�am, s�nd�ndir z�f�r!" Dedi: "Haqq vermi� bu böyük z�f�ri", Yoxsula payladı x�zin�l�ri. Dünya bo�alınca kinli dü�mandan, Dinc�lm�k fikrin� dü�dü hökmüran. NÜ�AB�N�N X�LAS ED�LM�S� Qalx, saqi, saf gövh�r saçan camından M�nim t�rkibim� gövh�r saç bir an! Onunla islansın quru can tası, Gövh�rl� silinsin gövh�rin pası. El� ki, Feyl�qus o�lu �sk�nd�r Dinc�ldi, üzün� gülünc� z�f�r, O yerd� aradı eyl� bir m�kan, Oturan k�sl�r� verm�sin ziyan. A�acı tubadan olsun sevimli, Süs�nd�n s�rt olsun otunun dili. Axan saf çe�m�l�r versin s�s-s�s�, �çimi mey kimi, mey halal is�. �t�yi yamya�ıl, ox ormanlı�ı, H�r yandan bürümü� budaq buda�ı. Bu suda, havada p�rv�ri� ed�n H�r a�ac uzundu �lli �r��d�n. Bel� yer keçinc� �l�, tacidar Tutdu bu mübar�k bucaqda q�rar. Qurdu Rum büsatı ��n �m�ll�rl�, ��nliy� ba�ladı �ux göz�ll�rl�. M�clisd� �ahlarla doldu dörd yanı,

Page 255: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

N���yl� qaynadı m�clisin canı. �mr etdi: "Q�nim�t saxlayan �rl�r Qar�tin sayından versinl�r x�b�r! Rus, B�rtas v� ba�qa xalqdan alınan Silsil� da� kimi x�zin�, saman. Katibl�r hesaba etsinl�r diqq�t, Öyr�nsin n� q�d�r vardır q�nim�t". Q�nim�t ç�k�nl�r durmadı daha, Q�d�rsiz q�nim�t ç�kdi d�rgaha. Açıldı h�r ba�ı ba�lı x�zin�, Baxdıqca f�r�hd�n çırpındı sin�. Yükl�rd� o q�d�r da�, gövh�r vardı, Sayı yox, sayanlar hey yanılardı. Saf m�d�n qızılı, civ� gümü�ü, M�htabı i�ıqdan salır görü�ü. Batmanla z�b�rc�d, xalvarla gövh�r, Qızıl qalxan, n�h�ng donlu zirehl�r. Xüsusi toxunmu� mitqal v� k�tan, Silsil� da� kimi qalanmı� h�r yan. Z�r il� i�l�nmi� q�d�rsiz paltar, Ulduzt�k parlayan saysız qalxanlar. Qılınc, tüklü d�ri da� kimi durur, Saya g�lm�yirdi zil qara samur. Saf qaqum o q�d�r yükl�nmi�, görc�k, N� saymaq mümkündür, n� d� söyl�m�k. Al tülkü d�risi, sincablar parlaq, H�l� nal görm�mi� bir ilxı daylaq. Saf va�aq d�rid�n m�clis olur ��n, Gündüz� xal dü�mü� qara gec�d�n. Bunlardan ba�qa çox x�zin�, saman, Ür�k sıxılırdı onu saymaqdan. Padi�ah baxınca o d�ril�r� Bir c�nn�t baharı g�ldi n�z�r�. Onları tanıdı bir-bir hökmüdar, H�r m�tah n� kimi i�� yarayar. Gördü parça-parça sincabla samur, El�c� üst-üst� tökülmü� durur. �n ba�da asılmı� bir köhn� d�ri. O q�d�r köhn�dir getmi� tükl�ri. N�z�rd�n keçirdi o d�ril�ri, Bilm�di n�dir o asılmı� d�ri. Sordu ki: "Bu köhn� d�ril�r n�dir? N� kimi b�z�y� bunlar �l verir?" Çox inc� bir cavab verdi rus ona: "Gördüyün m�tahlar borcludur buna! D�riy� xor baxma, "köhn�dir" dey�, D�y�rli s�rv�tdir bizim ölk�y�. Zahird� çirkins� bu köhn� d�ri, Bizc� h�r d�rid�n çoxdur d�y�ri. H�r bir d�ri yı�an çıxsa bazara,

Page 256: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Bazarda bu tüksüz d�ridir para. Sabit deyils� d� bu sim il� z�r, Çünki dövran onu tez-tez d�yi��r. Bizim sikk�mizdir bu köhn� d�ri. Tük q�d�r �ksilm�z bunun d�y�ri". Bu i�� çox heyr�t etdi tacidar, Bu �mr�, bax, nec� boyun qoydular. V�zir� söyl�di: "H�r bir dövl�tin Qolunu siyas�t etmi�dir m�tin. Bax, n�l�r yaradır xalq siyas�ti. D�riy� verir bir qızıl qiym�ti. Bu yerd� gördüyüm bütün �eyl�rd�n Yalnız m�n bu i�� dey�r�m �hs�n. Bu xalqda olmasa bel� bir gövh�r. Bu yerd� bir ��xs� kim boyun �y�r? H�r kim etm�mi�s� bir hün�r izhar, Yalnız bu hün�rl� rus �ahlıq qurar." Vurulunca ba�a q�nim�t günü Yerin� yetirdi haqqın �ükrünü. Tanrının �ükrünü edinc� tamam, M�clisi b�z�di, �l� aldı cam. Xo� n��m�, dadlı mey edinc� �s�r O bahar buludu ya�dırdı gövh�r. Ordunun çalı�an böyükl�rin� Xalvarla da�ıtdı ip�k, x�zin�. Qızıl paylamaqdan da�dı var, dövl�t, Hamıya yenid�n payladı x�l�t. Orduda qalmadı k�cav� ç�k�n M�fr��i olmasın xaradan, z�rd�n. �st�di o dili ba�lı ki�ini, Z�nciri açılmı� çöllü v�h�ini. O da�, da� dolanan çöllü yeti�di, �ahın qar�ısında s�cd�y� dü�dü. Heyr�tl� süzdü �ah ba�dan-aya�a, Ba�ını oynatdı o m�tin da�a. Verdi çox h�diyy� o canavara, D�y�rli çox da�-qa�, gümü�, z�r, xara. R�dd etdi ki, bel� s�rv�t, x�zin�, Ey �ahim, n� g�r�k bu çöl �hlin�? Bir qoyun ba�ını atdı odunt�k, Göst�rdi ki, m�n� bu qoyun g�r�k! Padi�ah �mr etdi: yem�li olan, Çöll�rd� b�sl�nmi� kök qoyunlardan Bir sürü verdil�r, aldı o ki�i, Pad�aha t���kkür ed�r�k v�h�i O böyük sürünü önün� saldı, Sevincl�r içind� ev� yol aldı. Q�lbaçan, qu�ların oyna�ı olan Bu yeri b�y�ndi böyük hökmüran. Dünyada alırdı çal�ı, meyl� kam,

Page 257: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Ç�rx ona ba� �yib verirdi salam. ��rabdan o s�rxo� oldu�u zaman Üzü r�ng alırdı gül r�ngli sudan. Rusların �ahını ça�ırtdı bir d�, Oturtdu onu �n layiqli yerd�. Z�nciri açdırdı o uca �övk�t, Verdi saf qızıldan toxunmu� x�l�t, Ür�kd�n bir b�nd� oldu pad�aha, Öz keçmi� kinini unutdu daha. Zindandan buraxdı bütün �siri. X�l�tl� ucaltdı, açdı z�nciri. Ruslara �mr etdi: "G�lsin Nü�ab�!" Onsuz �l vurmadı gülgün ��rab�. Pad�ahın �mrin� t�l�sdi ruslar, Gün��in yanında ay tutdu q�rar. G�ldil�r zülümd�n solmu� göz�ll�r, B�y�nmi� oldu�u bir d�st� dilb�r. Nü�ab� b�z�ndi �ux geyiml�rl�, Döndü ilk baharda açılan gül�. �sk�nd�r talandan saçdı x�zin�, T�z�d�n bir g�lin b�z�di yen�. Kamınca mey içdi bir neç� gec�, B�xtiyarlıq günü sona yetinc�, Verdi D�valıya qızın �lini, Nigahla ba�ladı ona g�lini. Bu mübar�k ayin yetinc� ba�a Verdi çox x�zin�, tutdu da�-qa�a. �övk�tl� gönd�rdi yen� B�rd�y�, O göz�l ölk�ni ucaltsın dey�. Ölk�ni t�mir� s�rv�t, mal verdi, Yol x�rci bir yana, çox c�lal verdi. El� ki, i�l�r� verdi intizam, Etdi igidl�r� böyük ehtiram. Verdi rus �ahına yenid�n tu�, tac, Ancaq �mr eyl�di: gönd�rsin x�rac. Öz do�ma yurduna dönünc� ruslar, Qıntal öz taxtında oldu b�xtiyar. Bir daha çıxmadı onun �mrind�n, H�r zaman yad etdi ��rab iç�rk�n, O ya�ıl ç�m�nd� h�r gün tacidar Gah ��nlik qurur, gah edirdi �ikar. Uca s�rv altında çal�ı s�siyl�, Q�d�h qaldırırdı ney nal�sil�. Könlü �ad olduqca çox ��nl�nirdi, O co��un ür�yi f�r�hl�nirdi. Pad�ahlıq, ��n tale, ömür, qönç� gül, Neçin �ad olmasın bel� bir könül?! �SK�ND�R�N Ç�NL� K�N�ZL�

Page 258: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

��NL�K ETM�S� Saqi, ol x�yallı ��rab il� dur, K�hr�ba r�ngli bu saxsını doldur! Bu qara torpaqdan süzül�n gövh�r ��nl�tsin q�lbimi, qalmasın k�d�r! Gündüzd�n daha �ux, parlaq bir gec�! Gün��d�n aydındı, i�ıq v� inc�! Bu ya�ıl künb�din ��nlikl�rind�n ��n, zümrüd körp�l�r do�urur ç�m�n. �srarlı ulduzlar dönmü� çıra�a, A� gümü�d�n r�q�m yazmı� torpa�a. Bu qorxunc h�rfl�ri bil�n, oxuyan, Tutarmı bu sonsuz köhüld� m�kan? Dünyada çalı�maq bo� �eydir, ancaq Ruzini s�y il� olmaz artırmaq. K�d�r� d�ym�z bu dünya, ��n keçin! Kim dey�r bu saray tikildi q�mçin? ��nlikçin yaranmı� dünya, bunu bil! O zill�t, f�lak�t oca�ı deyil! Bu z�hm�tli yerd� çox tutma q�rar, Bu dibsiz quyudan yükünü çıxar. Ver ��nlik meyini, can qurban ona! �ç�k, h�m d� ver�k ba�qalarına, Gün keçdi, sabah da g�lm�mi� �l�, Yalnız bu gec�ni ��n keçir h�l�. Bu gec� keyf il� ömür sür�rik, Sabahın i�ini sabah gör�rik. H�l� q�m ç�kilm�z x�z�l g�lm�mi�, M�zara girilm�z �c�l g�lm�mi�. Yalnız ��nlik g�r�k, nu� ed�rk�n mey, ��rab m�clisind� yox ba�qa bir �ey! Özünü zill�td� tutmaq n� g�r�k! �l boyu q�m, k�d�r udmaq n� g�r�k! Girm� bu dünyanın k�c qapısından, Heçlikd�n bir fayda gör�rmi insan? Fil ayaq altına bizi almadan Dur köç�k bu yurddan, yeriyir karvan! G�l yey�k var-yoxu özg� yem�d�n! Zövq alaq ba�qası qar�t etm�d�n. El� bir qazanclı maya al �l�, Köçürk�n keçmi�l�r almı� özüyl�. Qorx s�n bu bac alan, yol vuranlardan, Yolda var-yoxunu ed�rl�r talan. Yoxsula ver n�yin varsa, çox, ya az, Yoxsul daxmasını kims� aramaz. Görmürs�n, bac ver�n bu dövl�tlil�r Yoxsul d�hlizind�n qaparaq ver�r. E�q olsun �n do�ru dü�ün�n m�rd�,

Page 259: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Varına yer verdi x�rab�l�rd�! Bir günlük tarixi vardır bu ç�rxin, Yüz illik x�zn�ni gizl�tm�k neçin? G�l, otur üz-üz�, ed�k �adlıq biz. Ed�k bir gec�lik Keyqubadlıq biz! G�l, otur, ömürd�n bu gün kam alaq. Dün�ni, sabahı xatırlamayaq! Ç�kin�k faydası olmayan �eyd�n, Bu i�d�n heç m�mnun deyil dü�ünc�n. �lind� n� q�d�r var is� imkan, Çalı� ki, ��n keçsin h�r n�f�s, h�r an. Q�lbimiz h�r zaman ��n olmalıdır, Kin, tamah b�d�n� at�� nalıdır. Ömr� s�rmay�dir aldı�ın n�f�s, K�d�r� tap�ırmaq �b�sdir. �b�s! ��nlikl� s�sl�nsin çıxan n�f�sl�r! ��n n�f�s almasan, s�rmay�n ged�r. Barı ver, könlünü ��nl�ndir ancaq, Ucuzdur bir heç� bir könül almaq. S�rv�tçin kar olma, dönm� s�rt da�a! S�rv�tin olmasın, ancaq s�n ya�a! B�rk tutma dünyanı, ets�n bir n�z�r, B�rk tutmaq ölüm� ç�tinlik ver�r. Bu dünya malına uyma çox, zinhar, H�r sad� keçin�n asud� ya�ar. Sevimli bir saat, u�urlu gec�, Onda ��n keçirm�k olur könülc�. �sk�nd�r dövrünün yaqutlarından Bel� n�ql el�yir tarixi yazan: Tacidar o gec� q�lbind� f�r�h Gül dodaq e�qin� doldurdu q�d�h. O camı qaldırdı gül doda�ına, Cam da bir qul kimi ba� �ydi ona. Oturmu� bir cavan s�rv a�acıt�k, Gah lal� tökür, gah �r��van çiç�k. Mü�kin gül üstün� yazılmı� bir x�tt. Gül� gül suyuyla ç�rx vermi� zin�t. H�m dü�m�n f�thind�n könül çox ��ndi. H�m d� dostlarıyla evi gül��ndi. Ça�ırtdı gül üzlü o dilaramı, O m�l�k simalı nazik �ndamı. Bir saz, bir oxuyub çalandı h�md�m. Çadırda qalmadı daha nam�hr�m. Min bir ist�k il� ist�nmi� dil�k, Ba�ına, üzün� vurmu� yüz b�z�k. Al nar dan�sind�n doda�ı dilb�r, Dili al nabatdan daha �irin, t�r. Gözl�ri gül, a�zı o q�d�r dardı, Biri saz, o biri könül çalardı.

Page 260: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Araqçın altından o mü�kin tell�r K�m�nddir asılmı� �t�y� q�d�r. M�clis� yara�ıq ver�n, oxuyan, �ahın �lind�dir çalan h�r zaman. �sk�nd�r �mriyl� aldı sazını, Gövh�r x�zn�sinin açdı a�zını: "Bu gec� dünyamız yenidir, ��ndir, H�r ��nlik �sk�nd�r dövl�tind�ndir. Xo� olur gül, çiç�k ça�ı ruzigar, H�r t�r�f gülüms�r gül�rk�n bahar. Qalxdıqca al gün�� od kimi yanır, ��ıqlı dünyadan nur dal�alanır. Toxuyur, �s�rk�n s�h�r kül�yi, Yer rumi, göy is� �ü�t�r ip�yi. Al qızıl güll�rl� ��nl�ninc� ba� Yanar h�r qönç�d�n ba�da yüz çıraq. �ah qoymu� dünyaya z�f�rl� t�m�l, Güzgü pas altında görünm�z göz�l. Keyxosrov �ld� cam tutdu�u zaman Taxtınız qalmasın bo� bel� camdan! �sk�nd�r C�m�idd�n olmu�sa yüks�k, Gül üzüm gün��� üstündür gerç�k. �ah qızıl ç�km�li Firidunsa, m�n "Gav� bayra�ıyam", onu f�th ed�n. Taclı Keyqubadsa uca �sk�nd�r, M�nim tacım is� mü�küdür, �nb�r! Firuz� taclısan, Keykavus is�n, M�nd�n taxt t�l�b et fil sümüyünd�n. �ah Süleyman kimi div salsa b�nd�. Çox M�cnun çöll�r� salmı�am m�n d�. �sk�nd�r ki, bütün dünyanı tutdu, Könlüms� o dünya tutanı tutdu. �ahın dünya tutan uca k�m�ndi Ay, Gün�� boynuna salırsa b�ndi, Zülfümd�n bir k�m�nd e��r�m ona, Qorxmadan ataram �ahın boynuna, Pad�ahın aytutan bir k�m�ndi var, M�nim d� k�m�ndim �ahları tutar. K�skin ox atırsa uca hökmüdar, M�nd� d� ox atan min naz, q�mz� var. Qılıncla gülgün qan tökürs� salar, M�nim gül üzümd�n al qan damcılar, Qılınc oynatma�a �ah vers� q�rar, M�nim d� qılıncdan k�skin dilim var. �ah toppuz qaldırsa qulaq ucuna, �ki zülfüm d� bir toppuzdur mana. Atından t�k bir tu� asmı� hökmüran, M�n on tu� asmı�am a� buxa�ımdan, �ahda bir qutu var, içi l�ldir, M�nim d� qutumda var l�l il� dürr.

Page 261: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�sk�nd�r yaqutu m�d�ndir ancaq, Al, canlı yaqutdur m�nd�ki dodaq. �flak� mün�ccim olmu� �sk�nd�r, M�nim ke�iyimi ulduzlar ç�k�r. O ba�ı üstünd� ucaltmı� sancaq, Qapımda yüks�lmi� yüz el� bayraq. Al�m� �ah is� o s�rv�rlikl�, Göz�ll�r �ahıyam canp�rv�rlikl�. Üzümd�n örtümü atdı�ım zaman Yalnız bir telim� d�ym�z bu cahan. Ay üzd� yer vers�m mü�kin tell�r�, Ayı bir teliml� ç�k�r�m yer�. Bu �qiq dodaqdan ��k�r tök�rk�n, R�hiq mey ç�k�r�m inc� püst�d�n. R�hiqim suyu da r�qs� g�tir�r, �qiqim yuxuya bir n��� ver�r. Göyd�n tu� ist�s�n, buxa�ımdan al! ��k�rd�n duz umsan, doda�ımdan al! Doda�ım ��k�rdir, gülü�ü ��k�r, Bu gülgün yaqutun öpü�ü ��k�r. Öpü�ün qapısı bununla bel�, Ba�lanmı� S�m�rq�nd çubuqlariyl�. Tutaq ki, kimiya da�ı z�r edir, N�f�sim torpa�ı mü�k, �nb�r edir. Süheyl ed�n kimi gönl�r� �s�r, N�f�sim n�sim� o �tri ver�r. Bir gözl� ed�r�m könüll�ri qan. O biri gözüml� alaram yüz can. Bu yandan ovlaram g�ls�m üz-üz�, O yandan ataram da�qın d�niz�. Q�mz�ml� aldadıb salaram d�rd�, Tayım yox, mahir�m bel� i�l�rd�. Üzümü rahibl�r görs�, nur dey�, Dindar hirbüd kimi dü��r s�cd�y�. Zahidin ür�yi qara da� is�, Sazımın s�siyl� g�tirr�m r�qs� Bu gümü� �ndamla gümü� saçaraq X�zin� qıflını açmaram ancaq. Baxçamın qapısı deyil a�ikar, Ancaq ba�ban bilir hardadır açar. T�r-taz� yeti�mi� xurmalarım var, T�k quru tikanı gör�r ba�qalar. El� bir gülabam, k�d�r ver�r�m, M�nd�n duz umana ciy�r ver�r�m. Gec� türk üzümü görmü�mü, n�dir? Xalımt�k m�n� bir hindli b�nd�dir. Yeni ay bir hilal kimi do�araq, Vüsalım fikriyl� bo�altmı� otaq. Tell�rim, ba�lasa r�qs�, yox çara, K�kliyin aya�ı dü��c�k tora.

Page 262: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Üzüm zülf altından olsa a�ikar, Ç�m�nd� güll�rin a�zı sulanar. Birç�yim qıvrılsa bu ç�m�n boyu, K�m�nd� salaram o parlaq suyu. L�tif b�d�nimi ets�m a�ikar, A� badam içinin budları sınar. A� gümü� bil�yim görün�n zaman Yas�m�n t�r tök�r utandı�ından. Doda�ım ��k�r� dadımlıq ver�r, Qulaqda halqalı bir quldur gövh�r! A�zım ki, ç�ki�di Mü�t�ri il�, Üzüyü qazanan keçirdi �l�. M�niml� bir cınaq ç�ks� gül, çiç�k, "Apardım" sözünü unutsun g�r�k. Gözümd�n Babil� bir �fsun çatdı, Ondan, bax, n� q�d�r cadu yaratdı! Çin� birc� telim getdi �rm��an, Mü�k oldu ahunun göb�yind� qan. Zülfü qula�ımda ed�rs�m ç�nb�r, Üst-üst� tökülür bay�ın könüll�r. Bu s�rxo� gözl�rin naz, q�mz�sil� Yüz �ld�n getmi�i g�tirr�m �l�. Çox qaçqın könüll�r ovladım h�r an. Onlara quyudur, bax, bu z�n�xdan. A�iq� bir tell� ver�r�m tu� tac. �triml� Xüll�xd�n alaram x�rac. Möhrümü vuraram Çin xaqanına, Be� növb�t salaram Rumu talana. Bu mü�kin xalımla çinli ba�rıyam, Falca Rum q�lbinin ��n çıra�ıyam. Yuxulu ça�ımda ver�r�m m�z�, Qanını tök�r�m ed�rk�n q�mz�. Doda�ım r�ng verir h�r gülgün l�l�, Üzümün x�yalı oynar gün��l�. Mü� m�n� "s�n�mdir" dey� yalmanır, C�nn�tin bir s�n�mxan�si sanır. M�nim nar dö�l�rim görün�n zaman Narların ür�yi soyudu ba�dan. Dö�l�rim dik�lmi� t�z� narınct�k, Hansı bir b�xtiyar onu d�r�c�k? U�urlu a�acam, iki narım var, Bir gül�m, p�rd�d� göz�l barım var. Tufanla qopsa da dünya t�m�ld�n, B�xtiyar �ah olsun, bir mey, bir d� m�n! Bir dastan i�l�tm�k ist�r�m ona, Almaq öz sazımt�k öz quca�ıma. Bir öpü� vurum gah m�st gözl�rin�, Gah qara zülfümü verim �lin�. Bu ��rtl� canımda eyl�sin m�kan, Ba�ımı ç�km�yim ayaqlarından.

Page 263: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

O gün�� e�qind�n s�rxo� olaraq, M�h��rd� yuxudan ayılım ancaq. O hansı çe�m�dir ömrü uzadan? O hansı kölg�dir g�nclik oyadan? V�slimdir ��n, uzun bir h�yat ver�n, M�n g�nclik ver�r�m q�mz� ed�rk�n. �sk�nd�r dirilik suyuçun gedir, M�n vark�n zülm�t� o neçin gedir? Axtarmaq ist�s�n zülm�t yolunu, Qara zülfüm s�n� göst�rir onu. Yaqut r�ngli sudan ist�s�n içm�k, Dirilik suyunu �l� keçirm�k. Parlaq bir yaqutdur bu gül dodaqlar, H�yat suyu kimi yüz çe�m�si var. �ahım, ram ol m�n�, çox s�rk�� olma! Bu h�yat suyuna, g�l, at�� olma! P�riy�m, ip�kl�r içind� gizlin, Qapını ba�lama sevirs� q�lbin! Üzün� açıqdır qapım h�r zaman! M�ni sındırsan da, sınmasın peyman! Ür�kd�n da� asmaq bitm�zmi daha? Göz�l� xor baxmaq yetm�zmi daha?! Olma da� ür�kli, sevir�m s�ni! Köl�n bil, göz�l bil, qulun bil m�ni! M�n f�l�k olmaqla s�nin yarınam, Çind�n�m, s�nin m�n, bil, q�mxarınam. Deyil�m kölg�d� yeti��n bir gül. Gün��i kölg�d� saxlamaq mü�kül! M�n kimi meyv�ni qapatma ev�, Dad verm�z kölg�d� yeti��n meyv�. M�n�m �n �tirli, sevimli reyhan, Reyhan olmalıdır evd� h�r zaman. Burax bu k�kliyi ovlasın t�rlan! G�l, ç�kin ov güd�n bu qartallardan! A�acın xurması yeti�mi� ik�n Ba�qası yey�c�k onu, d�rm�s�n. M�n kimi kim s�nin d�rdini ç�k�r? D�rdini ç�k�r�k s�p�r�m ��k�r. Ür�kl�r qan oldu qan içm�yimd�n, Boynumda n� q�d�r qan qalmı�, bils�n? Çox ��k�r doda�a oxudum meydan, Doda�ım �irindir ��k�rburadan. H�m s�sim, h�m özüm �z�ld�n göz�l, O göz�l, bu göz�l, göz�ld�n göz�l. Saqisi m�n olsam, mey olmaz haram, Canım i�r�t saçar bir mütrüb olsam. Çal�ımla h�r k�si s�rxo� ed�r�m, Sonra h�r s�rxo�u öldür�r q�mz�m. Uzaqdan ed�r�m �ux dilb�rlikl�r, Qucaqda ed�r�m canp�rv�rlikl�r.

Page 264: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Qar�ımdan gözl�r� sevinc salanam. Quca�a ç�kdikc� könül çalanam. M�n olam, saz ola, bir d� köhn� mey, A�iqin taq�ti qalırmı? Hey, hey!.. S�n kimi ��hriyar olsa m�n� yar, Bu könül ��nlikd�n ba�qa n� arar? Dövrandan kim almı� m�nim kimi kam? "Dünyada tapılmaz" olmu� m�n� nam!.." El� ki, sazına vurdu son mizrab, T�snifi bitirdi doda�ı �nnab. �ahın m�h�bb�ti o sözd�n co�du, Sanki t�rlan f�r� üstün� qo�du. O bahar turacı naz il�, ��n-��n. Turunct�k soyuldu qızıl be�ikd�n. Könül getdi �ld�n, s�rap�rd� bo�, Sevimli m��uq� sevdadan s�rxo�, X�lv�t bir gec�d� el� bir m�l�k, Mümkünmüdür ona könül verm�m�k?! G�nc, göz�l maralı yıxdı n�r aslan, Qar�t m�clisind� ba�ladı talan. Sı�ındı o laçın sona ovuna, Gün��s� getdi ay qonaqlı�ına. ��k�rt�k �mirdi hey doda�ını, Sorurdu ��k�rli ney doda�ını. Ba�rına basdı o gül köküslünü, X�zin� a�zından açdı möhrünü. Bakir� ��rabı lal�zar gördü, Qapalı ba�çada alma, nar gördü. �qiq möhr üstünü basmamı�dı pas, Saf üzük qa�ını de�m�mi� almas. Bir qönç� güldür, yox üstünd� tikan, Görm�mi� ba�bandan ba�qa bir insan. O qız�ın at��in artıqlı�ından Damardan fı�qırmaq ist�yirdi qan. ��k�rli dil il� söhb�t açdılar, Ya�, bala dön�r�k qucaqla�dılar. Sarıldı iki s�rv, iki gülpeyk�r, Qatdılar badama, ya�a q�nd, ��k�r, �yildi "�lif-lam" kimi cift ayaq. �ki h�rf kimi bir cinsd�n olaraq. El� ki, almaz o gövh�ri d�ldi, H�m almaz yatdı, h�m gövh�r dinc�ldi. H�yat çe�m�sind� m�sud �sk�nd�r ��nlikl� keçirdi b�xtiyar günl�r. ��r�tl� keçirdi bir neç� gec�, Çıxmadı o yerd�n, daldı sevinc�. �SK�ND�R�N D�R�L�K SUYU AXTARMASI

Page 265: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Saqi, g�l, q�d�hi doldur mey il�, Al �l� n��m�yl�, çal�ı, ney il�! Bir mey ki, iç�nl�r fikrinc�, dem�k, X�st�y� ��fadır, d�rdliy� köm�k. Ucalırk�n s�h�r xoruzun s�si, Qarovul z�nginin susdu nal�si. T�bilçi t�blinin s�si ucaldı, Qu�ların n��m�si �trafı aldı. �bad�t ed�nl�r qalxdı yuxudan, P�r�sti� etm�y� düzüldü h�r yan. O s�h�r yuxudan qalxdı tacidar, �bad�t etm�y� ver�r�k q�rar, Ona ��fq�t ed�n haqqı etdi yad. Etdi bu hikm�tl� dünyanı abad. N�hay�t verinc� ibad�tin�, ��rab m�clisini b�z�di yen�. Mey il�, çal�ıyla gah olurdu �ad, V�falı dostları gah edirdi yad. Gülabdan saf olan gül r�ngli ��rab H�r ba�dan d�rd alır, h�r beyind�n tab. Onunla bir m�clis qurdu ��nd�n ��n, Uzaqdı dü�m�nd�n, qanlı döyü�d�n El� ki açıldı, uzandı söhb�t, Danı�dı h�r� bir göz�l r�vay�t. Biri söhb�t açdı Xorasan, Qurdan, Ordakı qızıldan, qüvv�td�n, zordan, Birisi danı�dı Rey, �sfahandan, Firidun dövl�ti çıxan m�kandan. Çind�n, Xar�zmd�n söz açdı biri: "Var göz�l ip�yi, mü�kü, �nb�ri". Birisi söyl�di: "Göz�ldir Qeysur, Bu yerd�n çıxar h�r s�nd�l v� kafur". "Hindistan göz�ldir, - dedi, - bir n�f�r, Odunu ud olur, palçı�ı �nb�r". M�clisd� var idi bir n�f�r qoca Danı�maq növb�ti ona çatınca Maraqla ba�ladı qoca sözünü, Ba� �yib, torpa�a qoydu üzünü: "Dünyada zülmata çatmaz bir diyar, O göz�l torpaqda suyu var. Ömrünü artırmaz x�zin�, c�lal, Torpaqda çox yatır x�zin�, xam mal. Ya�amaq ist�s�n dünya uzunu, Get, keçir �lin� h�yat suyunu!" Bu sözd�n utandı m�clis, qaldı mat, Qaranlıq bir yerd� olurmu h�yat? �ah dedi: "Yoxsa var ba�qa bir hikm�t? H�yat çe�m�sind� olan bu zülm�t.

Page 266: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Yazılmı� h�rfl�r qarasıdır bu, M�n�vi h�yata can verir suyu. Kim görmü� yoxsa bu h�yat suyunu, Zülm�td� ölümd�n qurtarsın onu!" O qoca dedi: "Ey uca tacidar! Bu sudan uzaqdır dediyin �srar. Var �imal qütbünd� qaranlıq bucaq, A�, gümü� çe�m�si h�r sudan parlaq. Bu qaranlıq yer� deyirl�r zülmat, O zülm�t içind� var abi-h�yat". O suyu kim içs� olur q�lbi ��n, Qurtulur ölümd�n v� x�st�likd�n. Sözümd� azacıq olsa �übh�niz, Soru�un sınaqlı qocalardan siz!" �sk�nd�r bu söz� heyr�t etdikc�, Aramaq mara�ı artdı getdikc�. Sordu ki: "Bu zülmat harda?" Göst�r�n Göst�rdi pad�aha: "Bax, bu sa� �ld�n Qaranlıq ölk�y� qısa yol gedir. G�ldiyin bu yolun onda biridir." E�idinc� bunu �ah dedi: "Ancaq Zülm�td� mümkündür i�ı�ı tapmaq." Zülmata çevirdi �ah öz yolunu, Ged�rk�n n�z�r� aldı ordunu. Sür�tl� bir neç� m�nzil at sürdü. �sg�rin bir çoxu x�st�dir, gördü. Ardınca axırdı bir dünya ordu. Xaslar da yanında alay vururdu. Ordu bazarını gör�n bir insan Seçm�zdi m�h��rin bazarlarından. O yerd� qu� südü arayan bel�, Ordu bazarında g�tirdi �l�. H�r quraq bir yer� çatdı �sk�nd�r. Ya�ı�dan ya�ıla büründü çöll�r. Xızır iz salmı�dı sanki bu yola, Yainki gedirdi �ahla qol-qola. Ordu çoxlu�undan �ah getdi fikr�, Bel� yol getm�kd� sı�ındı s�br�. O çöld� vardı bir böyük ma�ara, Pad�ahın ordusu çatınca ora. Ordunun yanında n� q�d�r yük var, Ma�ara yanında yer� qoydular. O geni� çöll�rd� saldılar m�sk�n, ��nlikd�n viran� çöll�r oldu ��n. Çölb�yi o yer� ad verdi: Bün�ar, Get-ged� o ��h�r adlandı Bul�ar. Bu gün o ölk�d� r�yas�t sür�n Yerl��ib qalandır �ah s�f�rind�n. �sk�nd�r görünc� o saysız ordu Yol v� iz bilm�yir, bir t�dbir qurdu.

Page 267: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Ordudan ayrıldı bir neç� �yyar, �stid�n, soyuqdan, çıxmı� oxçular, Ür�kli, sümüyü b�rk, d�liqanlı, S�birli, qüvv�tli, g�nc, polad canlı. �mr etdi qocaya v� x�st�l�r�: �sk�rl� çıxmasın a�ır s�f�r�! Qocalar, x�st�l�r bu qorxunc yerd�, Dola�ıq yollarda dü�m�sin d�rd�. O yola - qocasız etdil�r s�f�r, Qocalar oturdu, yol aldı g�ncl�r. Bir n�f�r o yerin ayıqlarından Hüzura ist�di ulu hökmüran. Yox idi ordunun sayı, miqdarı, H�r m�nzil ba�ında qoydu onları. �or, �irin h�r azıq çarpsa n�z�r�, Yükl�tdi qüvv�tli, g�nc d�v�l�r�. Qo�unla at çapdı qaranlıq suya, Bir naib tikdi o qalan orduya. Onlara n�sih�t el�di bir az: "Bu yerd� q�fl�tl� göz yummaq olmaz!* Atını �imala do�ru çaparaq, Gün�� g�rdi�ind�n �ah dü�dü uzaq. F�l�yin qütbünd�n do�unca i�ıq, Azacıq keçm�d�n sönürdü artıq. Üfüq� ba� qoydu x�tti-üstüva, Qütb is� k�nardan keçdi ortaya. Bir yer� çatdılar parlaq gün��d�n Yalnız bir x�yaldı gözl� görün�n. Sürdül�r kölg�lik deyil�n yer�, Saçdılar bayra�ı kölg�likl�r�. Havadan i�ı�ı yer qapmı� artıq, H�r yer� hakimdi d�rin qaranlıq. Bu yandan �trafı qaranlıq tutmu�. O yandan yol-izi bir d�niz udmu�. A�lıyla bu yolu tutaraq r�hb�r, X�tti-üstüvay� qar�ı getdil�r. Get-ged� p�rgardan olduqca uzaq, Gün��d�n, i�ıqdan dü�dül�r iraq. Ged�rk�n bir yer� çatdılar o gün, Gözl�rd�n aydınlıq itdi büsbütün. H�r yandan yolları bürüdü zülm�t, Bu dünya qaralsa ver�rmi l�zz�t? �sk�nd�r �a�ırdı, aradı t�dbir: "Bu yolda do�ru iz göst�r�n kimdir?" Bil�nl�r söyl�di ki: "Bu qaranlıq P�rd�dir, iç-üzü görünm�z artıq. Mümkündür ir�li getm�k yol il�, Dön�rk�n ç�tindir g�tirm�k �l�". Çox çar� aradı h�r t�dbir ver�n, Olmadı buna bir t�dbir göst�r�n.

Page 268: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Gec�ydi o yerd�, qaranlıq diyar, Mü�kü ud yerin� etdi ixtiyar. Kinind�n olmu� göy d�li, z�ncirli, Z�ncinin yerin� keçdi k��mirli. Getdikc� yol oldu tükd�n d� inc�, Zülm�td�n qurulmu� qaranlıq gec�. H�r ki�i qayıtdı öz m�nzilin�, Bu i�� bir t�dbir dü�ündü yen�. Bir igid g�nc vardı, a�ılca ulu, Saf, i�ıq ür�yi ��fq�tl� dolu. Atası qocaydı, doxsan ya�ı var, B�d�n a�rısından sızlayıb a�lar. O gün-ki, padi�ah vermi�di �mr: "Çıxmasın bu yola x�st� il� pir!" G�nc o�lu vur�undu x�st� ataya, Nec� ki, bir x�st� göyn�r almaya, Qocanı özüyl� aldı b�rab�r, Nec� ki, ba�qalar yaqutu gizl�r, Azıq sandı�ında gizl�tdi onu, Onunla dola�dı zülm�t yolunu. Taleyin qo�undan küsdüyü gec� O g�nci aldı bir d�rin dü�ünc�. Gec�yk�n sandı�ı açdı o cavan, Etdi atasına o sirri b�yan: "Padi�ah s�f�rd�n oldu pe�iman, Ç�tinlik ç�km�kd�n qırılmı� peyman. Q�lbin� bir qorxu salmı� qaranlıq, Bir t�dbir dü�ün� bilm�yir artıq. B�l�dçi olmadan gedir ir�li, Bilm�yir n� sayaq dön�c�k geri". O�luna baxaraq dedi ixtiyar: "Bu qara p�rd�d� gizli bir sirr var. Padi�ah getm�y� ba�lark�n ora, Zülm�td�n dönm�y� vardır bir çara: Pad�aha g�r�kdir ilk d�f� do�an, Vücudu sapsa�lam bo�az bir madyan. Anadan olunca o körp� daylaq Ba�ını bir yerd� k�ssinl�r, ancaq Örtm�yib qoysunlar yerd� c�md�yi, Anası görünc�, yansın ür�yi, �çind� qopsun bir h�y�can, hidd�t, Durmasın padi�ah, etsin h�r�k�t. O yoldan geriy� döndüyü zaman Ordunun önünd� ged�c�k madyan Çaparaq sevimli dayla�a sarı, O yoldan bel�c� çıxar di�arı. O yolda b�l�dçi olmadan bel�, Di�arı çıxarlar bu t�dbir il�." Qocanın sözün� o g�nc uyaraq, K�l�fin ba�ını tapdı bu sayaq.

Page 269: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Göyl�rin o mü�kin ip�yi s�h�r Olunca ud r�ngli dibay� b�nz�r. �sk�nd�r m�clisl� yen� oturdu, Getm�y� h�r biri bir t�dbir qurdu. O m�clis n� q�d�r göst�rdi t�dbir, Bu �srar haqqında söyl�di fikir, Xo�una g�lm�di ulu pad�ahın, T�dbirl�r kims�y� deyildi aydın. Öz z�if fikriyl� o g�nc yana�dı, B�l�dçi haqqında �aha söz açdı. Atası söyl�y�n sözl�ri bir-bir Pad�aha anlatdı ki, budur t�dbir! Xo� g�ldi bu sözl�r, yatdı könlün�, Beynind� yer etdi o dön�-dön�. Dedi: "Ey m�rd o�ul, bel� fikri s�n N� sayaq oldu ki, qurdun özünd�n? Bu bilgi özünd�n g�lm�mi� �l�, S�n kimd�n öyr�ndin, g�l, do�ru söyl�. Bar, s�rv�t ver�r�m do�ru söyl�s�n, Zill�t� dü��rs�n düz dem�m�kd�n". G�nc dedi: "Pad�ahım, m�n� ver aman, Bo�alsın k�cav� bu yüklü atdan, O gün ki, �mr etdi ulu hökmüdar, Çıxmasın yola bir x�st�, ixtiyar, Bir qoca atam var, bu qoca insan Çox qulaqburması görmü� dövrandan. Ür�yim çox yandı qoca atama, �mr� ita�ti unutdum tamam. Özüml� gizlinc� g�tirdim onu, Pis g�tirdims�, pis olmadı sonu. Dün�n yol haqqında olan sözl�ri Atama açmaqdan durmadım geri. Onun t�limini dinl�dim bir an, Söyl�n�n t�dbiri öyr�ndim ondan." Çox inc� bir nükt� söyl�di, dey�, �ah onun sözünd�n ucaldı göy�: "Bil�nl�r pad�ahı olsa da yen�, Bu g�ncl�r möhtacdır qoca fikrin�. G�nc budaqlarıyla oynarsa qabaq, Ba�ını ucaldar bir köhn� budaq. Bilikd� birinci olsa cavanlar, Qocalar fikrin� ehtiyacı var". Dünya pad�ahı söhb�td� ik�n Qapıdan div gövd� o v�h�i bird�n �ç�ri girinc� yana�dı m��rur, Pad�aha göst�rdi bir ��l� samur. H�r biri parlaq bir qunduzdan artıq, Bir-birind�n alır b�z�k, yara�ıq. Malına xiridar çıxdı hökmüran, Yen� bird�n-bir� yox oldu ordan.

Page 270: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Qaranlıq içind� yox oldu v�h�i, Pad�ahı heyr�t� saldı bu i�i. ��ıqlıq göst�rdi, fikri e�itdi, Zülm�t� getm�y� pad�ah �mr etdi. �mr etdi: "Yelayaq bir bo�az madyan Alsınlar, o heyvan do�du�u zaman, Ki�inin sözün� tamam uyaraq, Alınsın, k�silsin o körp� daylaq". Padi�ahın f�rmanı h�yata keçdi, O i�ıq çe�m�y� do�ru yol seçdi. �SK�ND�R�N ZÜLM�T� GETM�S� Saqi, bu zülmata b�nz�r torpa�ı Ara�dır, ver m�n� h�yat bula�ı! O parlaq su il� m�n� sal-n�z�r, Bu h�yatdan daha canlı h�yat ver! Bu bahar f�slind� yeni v� köhn� Tarixd�n ba�laram göz�l t�ran�. R�vay�t eyl�mi� sınaqlı dehqan: Yazın ilk gec�si ulu hökmüran Zülmata getm�y� �zm etdi artıq, Fikri t�skin ed�r h�r bir qaranlıq. Gün��i qıfıla vurunca göyl�r, Qaranlıq içind� do�ar min gövh�r. Bu h�yat suyunda kim ets� m�sk�n, G�r�kdir bir p�rd� ç�ksin önünd�n. Çim�nl�r bu duru, saf çe�m�l�rd� G�r�kdir üzün� ç�ksin bir p�rd�. �sk�nd�r zülmata ed�rk�n s�f�r, Söyl�di: "Artıqdır bu mühüm �eyl�r!" Cilovu buraxdı "zülmat" dey�r�k, �jd�r quyru�unda gizl�ndi ayt�k. Söyl�di o zaman böyük �sk�nd�r, Ona r�hb�r olsun Xızır pey��mb�r. Atı Xızra verdi böyük tacidar, Bilirdi onda bir aslan q�lbi var. Verdi ki, bu yolda s�yirtsin onu, Onunla tapsın bu h�yat suyunu, Çuxurlar parladan bir gövh�r verdi, Çe�m�l�r arayan bir r�hb�r verdi. Dedi ki: "Bu yolun h�r t�r�fin� H�qiqi bir r�hb�r özüns�n yen�! Cilovu h�r yana ist�rs�n burax, Aç a�ıl gözünü, ayıq ol ancaq! O çe�m� n� yerd� olsa a�ikar, Aldatmaz s�ni bu gövh�r, parıldar. U�urla iç haman u�urlu sudan,

Page 271: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

M�n� d� göst�r ki, yey�s�n ehsan*. Göy g�rdi�li Xızır haman f�rmanla Ah�ngi pozmadan üz qoydu yola. Ordudan ayrıldı, ir�li getdi, H�r yana himm�tl� bir n�z�r etdi. Su üçün dolandı bütün buca�ı, Çatmadı suya o susuz doda�ı. �lind� parladı parlayan gövh�r, Tapıldı n�hay�t aranan gövh�r. Gümü� r�ngli çe�m� axırdı ��n-��n Süzül�n gümü�t�k da� göb�yind�n. Bu çe�m� t�rifd�n uzaqdı, uzaq. Bir nur çe�m�siydi bu qaynar bulaq. Bir ulduz n� sayaq olursa s�h�r, O parlaq çe�m� d� olur o t�h�r. H�l� b�dr olmadan nura dolsa ay, El�ydi bir az da böyük olsa ay. Qaynayır, durmayır öz m�nzilind�, Sanki bir civ�dir iflic �lind�. O q�d�r parlaqdır bu l�tif cövh�r, Dünyada yox ona b�nz�y�n gövh�r. Yox ba�qa gövh�rd� bu nur, bu gün��, Ona h�m su dem�k olur, h�m at��. Xızr h�yat suyunu tapınca artıq. H�r iki gözün� doldu bir i�ıq. A�a�ı en�r�k d�rhal soyundu, Doyunca h�m çimdi, h�m d� yuyundu. Doyunca içdi o h�yat suyundan, �b�di h�yata çatdı arayan. Atına içirdi, çimdirdi onu, Tökdü a� q�d�h� h�yat suyunu. Atının yanında oturdu bir an, Göz götürm�z oldu o aydın sudan. �st�di g�linc� yoldan �sk�nd�r, Desin: "H�yat suyu budur, qıl n�z�r!" Bir daha çe�m�y� göz g�zdir�rk�n. Dirilik çe�m�si yox oldu gözd�n. D�rhal bu i� oldu Xızr üçün m�lum. �sk�nd�r o sudan qalacaq m�hrum. Qorxmadı, utandı o �sk�nd�rd�n, Xızr da su kimi itdi gözl�rd�n. Söyl�n�n sözl�ri rumlu ravil�r Ba�qa bir ��kild� r�vay�t ed�r: Bu yolda �lyasla Xızır yolda�dı. Çe�m�y� ged�rk�n dostlar yana�dı. Görü�dü h�r iki sevimli r�hb�r, Çe�m�y� çatınca atdan endil�r. O bulaq ba�ında açdılar süfr�, Bulaq ba�ı verir dad yem�kl�r�. Süfr�d� çör�kd�n �tir qalxardı,

Page 272: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Duzlanmı� qupquru bir balıq vardı. Birisi �yildi su içsin dey�, �lind�n o balıq dü�dü çe�m�y�. Cumdu o firuz� r�ngli bula�a, �l atmaq ist�di üz�n balı�a. Tutunca gördü ki, diridir balıq, U�urlu bir fala sevindi artıq. Bildi ki, can ver�n bu parlaq bulaq Aranan dirilik suyudur ancaq. H�yat çe�m�sind�n içdi doyduqca. Bir h�yat qazandı dünya durduqca. Dostuna tez x�b�r verdi bu zaman. �çdi bu �b�di h�yat suyundan. T��ccüb etm� o gümü� bula�a, Yenid�n can verdi ölü bula�a. T��ccüb bundadır: bir ölü balıq Dirilik suyuna yol açdı artıq. Bu quru balıqdan, h�yat suyundan �r�bl�r n�ql edir ba�qa bir dastan: Ba�qa bir yerd�ymi� h�yat çe�m�si, Yol azmı� m�cusun, Rumun d�st�si. Tutaq ki, zülmatda h�yat suyu var, Yol açan içm�zs� kimdir günahkar? Xızr, �lyas kam aldı h�yat suyundan, Ancaq verm�dil�r özg�y� ni�an. Biri kam alaraq döndü s�hraya, Biri d� iç�r�k cumdu d�ryaya. D�nl�ri bir sudan içib boy atdı, Ancaq onu iki d�yirman dartdı. Çe�m�ni keçirm�k fikriyl� �l� �sk�nd�r at çapdı min z�hm�t il�. Dirilik ver�n bir çe�m� dil�rk�n, Çe�m�d�n göy�rdi sulu bir ç�m�n. Çe�m�ni arark�n qırx gün at saldı, Onu tapmayaraq kölg�d� qaldı. At��mi dü�mü�dü �ah ür�yin�, Uymu�du çe�m�nin xo� ah�ngin�. Çe�m�d�n kölg� yox, gümü� nur çıxar, Ancaq çox az olur kölg�siz sular. Çe�m�y� lazımsa onun kölg�si, Neçin kölg�sizdir gün�� çe�m�si? �çm�li olursa çe�m� gün��d�n, Kölg�d� qalmı�dır o çe�m� n�d�n? Çe�m�d� kölg�lik yax�ıdır tozdan, Bunda s�rinlik var, onda h�y�can. �ah o kölg�likd� tapmadı çara, Gündüzü olmu�dur kölg�d�n qara. �b�di h�yata ümid b�sl�rk�n, �ndi can qay�ısı ç�kir h�r yet�n. Pad�ahın ümidi söndüyü zaman

Page 273: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Qayıtmaq ist�di g�ldiyi yoldan. Dü�ündü, n� t�dbir el�sin barı, Qaranlıq kölg�d�n çıxsın di�arı. O yolda qar�ıya çıxdı bir m�l�k, Pad�ahın �lin� o �l ç�k�r�k, Dedi: "Bu dünyanı keçirdin �l�, Bel� çiy xülyadan doymadın h�l�?" Ovcuna buraxdı pul q�d�r bir da�, Dedi: "Tut bu da�ı canından da ba�! Bu da�lıq dünyada çalı�, tök t�dbir, Bu a�ırlıqda da� �lin� keçir! Q�lbind� minl�rl� olsa da dil�k, Bu da�ın tayıyla doyarsan, bi��kk.." O da�ı �sk�nd�r aldı m�l�kd�n, Gözünd� yox oldu ona da� ver�n. O zülm�t içind� çapdı �sk�nd�r, Gözünd� bir zülm�t, könüld� k�d�r. Bir hatif s�sl�ndi ona qeybd�n: "Qism�ti h�r k�s� yazıdır ver�n! �sk�nd�r zülm�t� do�ru at çapar, Xızr is� çe�m�ni i�ıqda tapar. Arark�n tapmadı çe�m� �sk�nd�r, Xızra qism�t oldu, gördü çox s�m�r. Yüzü halva üçün yandırar ocaq, Halva �irin eyl�r bir a�zı ancaq." Ba�qa bir s�s g�ldi ki: "Ey �hli-Rum! Bu göz�l ölk�d� var parlayan qum. Pe�iman olacaq onu götür�n, Dizin� vuracaq heç götürm�y�n." Keçirk�n parlayan qumdan h�r n�f�r Götürdü b�xtin� gör� bir q�d�r. O yerd� �ah gördü çox hikm�t, çox raz Ki, ondan birini söyl�m�k olmaz! �srafild�n, Surdan bir b�hs açaraq, Dem�dim, m�qs�dd�n dü�m�yim uzaq, Açmı� bu m�d�ni ba�qa bir �air, Yenid�n bir �sas qurmaq ç�tindir. �li çatmayınca h�yat suyuna, Qayıtdı �ah i�ıq çe�m� yoluna. �sk�nd�r orduya verinc� f�rman, ��ı�a döndül�r zülm�t yolundan. O yeni cı�ırla g�ldiyi yoldan B�l�dçi olmu�dur o d�rdli madyan. Qırx gün yol getdikd�n sonra qaranlıq Getdikc� ç�kildi, göründü i�ıq. Al gün�� buluddan çıxdı�ı zaman Qan-t�r� batmı�dı o susuzluqdan. Qism�tsiz bir �ey� göst�rdi h�v�s, Qism�tin deyils� çalı�ma �b�s! Ruzi arxasınca qaçmaq n� g�r�k!

Page 274: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

S�n otur, ruzinin özü g�l�c�k. Biri toxum s�p�r, o biri biç�r, B�xtiyar odur ki, bu sözü dinl�r. H�r �eyi özünçün �km�k n� yarar? Dünyada hesabsız ruzi yey�n var! Keç�nl�r z�hm�tl� �kdiyi ba�dan G�l�nl�r meyv�ni d�rmi� h�r zaman. Keç�nl�r bir çox �ey �kmi�dir biz� Biz d� �km�liyik g�nc n�slimiz�. Dünya bir tarladır, diqq�tl� baxsaq, Hamı bir-birin� cütçüdür ancaq. �SK�ND�R�N ZÜLM�TD�N ÇIXMASI Saqi, ver ür�y� yatımlı meyd�n! Ver ki, meyxo� g�lir ömür g�nc ik�n! O meyl� a�zımı isladım bir an, B�xtimi daha g�nc el�yim ondan. Oyanıq taleyi olunca r�hb�r, Zülm�td�n di�arı çıxdı �sk�nd�r. Çox göz�l r�hb�rlik eyl�di madyan, Bir az da azmadı getdiyi yoldan. �lk günd� keçdiyi zülm�t x�ttin� P�rgart�k yenid�n qayıtdı yen�. Pad�aha taleyi el�di köm�k, ��ıqlı dünyaya çıxdı sevinc�k. Cilovu parlatdı ordu s�mtin�, Ancaq çatmamı�dı öz dil�yin�. Bu i�d�n ür�yi sınmadı ancaq, Ruzini qism�tl� mümkündür tapmaq. Heyvan tapmadısa, k�d�r yox bunda, Heyvant�k ölm�di heyvan yolunda. Darılma s�n� üz verdikd� k�d�r, Ondan da böyük bir d�rdd�n qıl h�z�r! H�r gün bu çöll�rd� g�zm�k çıl-çılpaq Yax�ıdır, ya d�niz dibin� batmaq? Do�rudur, a�rıdan h�r ba� incin�r, �ncim�z qılınc, gürz yarası q�d�r. Dünyada h�r i�d�n ç�tin bir i� var, Ür�yi möhk�m� olur z�f�r yar. Qumluqdan aldı�ı �eyl�ri ordu Töhf�dir dey�r�k qar�ıya qoydu. Da�ların hamısı qırmızı yaqut, Gözl�r� nur verir, ür�kl�r� qut. Da�dan az götür�n dü�mü�dü d�rd�, Heç götürm�y�nl�r ahda, k�d�rd�. Pe�iman olmu�du az götür�nl�r, Odlara yanırdı götürm�y�nl�r.

Page 275: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

�ah oldu iki gün s�f�rd�n aram, Yuxudan, yem�kd�n aldı intiqam. Bir zaman pad�ahın �yildi ba�ı, Yad etdi m�l�yin verdiyi da�ı. T�r�zi ist�di da�ı ç�km�y�, A�ır da� qoydular "ölçüdür" dey�. Batmanlardan keçdi o bir misqal da�, N� q�d�r da� qoydu misqal çıxdı ba�. Yüz ki�i bir qapan ç�kdi o düz�, Girdi da� bir göz�, da�lar bir göz�. Da� a�ır g�lirdi yüz parça da�a, Ç�k�nl�r darıldı bu a�ırlı�a. Deyirl�r uzaqdan demi� Xızr: "Ancaq Bu da�ın v�znidir bir ovuc torpaq." Bir göz� bir ovuc torpaq tökdül�r, Ç�kinin gözl�ri oldu b�rab�r. Bu inc� nükt�d�n bildi tacidar: Torpaqdır, onu bu torpaq doyurar. Bir gün �ah xaslarla taparaq fürs�t, Bir m�clis b�z�di - sanasan c�nn�t. Z�rk�m�r qulamlar taxtın ucunda, Qızıl bir a�act�k gümü� sütunda. Dünyanın �ahları bir s�f ç�k�r�k Qar�ıda diz çökmü� hamı kölg�t�k. Dünya i�l�rind�n açıldı söhb�t, Söyl�n�n h�r �iv� q�lb üçün rah�t. H�r biri zülm�tli çe�m�ni andı, Söz sözü ç�k�r�k, söhb�t uzandı. Qaranlıq altında su varsa, n�d�n. N� üçün tapmayır arayan, g�z�n? Zülm�td� yox is� bel� bir cadu, N� üçün dill�rd� �zb�rl�nmi� bu? Bu yolda deyildi çox inc� sözl�r, ��ıqlandı ba�lar, nurlandı gözl�r. Haman m�ml�k�tin qocalarından Söyl�di: "Bu sirri bilsin hökmüran. Cahangir �sk�nd�r dünya dola�dı. Göy kimi durmadan ölk�l�r a�dı, Ümidl� aradı h�yat suyunu Ki, qorxunc ölümd�n qurtarsın onu. Bir ��h�r vardır, bu ölk�d� çox ��n, O abad ��h�rd� tapılmaz öl�n. O ��hri uca bir da� salmı� b�nd�, ��hr �hli o da�da dü�mü� k�m�nd�. O da�dan s�s g�lir hey zaman-zaman, Heyr�t� dü�ür h�r e�id�n, duyan. Oradan birini adıyla s�sl�r: Ey filan, yuxarı s�mt� et s�f�r! O s�si, f�rmanı e�id�n adam Yerind� bir an da tutmayır aram.

Page 276: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Sür�tl� da�lara dırmanır d�rhal. Ged�nd�n n� sorsan olur dilsiz, lal. Da�ların ardında yox olur gözd�n, Yoxdur bu hikm�ti açan, öyr�n�n. M�qs�din qurtulmaq is� ölümd�n, Ölümsüz ��h�rd� eyl�yin m�sk�n!" Bilici söyl�y�n sözd�n �sk�nd�r Sarsıldı, üzünü sardı bir k�d�r. Bu i�çin ür�yi vurdu riqq�tl�; Fikri q�t etm�kçin uçdu sür�tl�. �mr etdi, ordudan bir neç� ki�i O ��hr� ged�r�k, öyr�nsin i�i. Qalsınlar söyl�n�n yerd� bir q�d�r, Bu i�d�n versinl�r do�ru bir x�b�r. Onlara tap�ırdı: "Da�dakı s�s� Yerind�n qalxmasın sizd�n bir kims�! Lap adla, ni�anla ça�ırsa nec� Siz bu s�s-s�danı almayın vec�. Cavabı uzatmaq yoluyla barı, Açılsın p�rd�nin gizlin �srarı". N�sih�t alanlar ba� �ydi �mr�, Gizlin bir yol il� girdil�r ��hr�. ��h�rd� u�urla atı çapdılar, �n göz�l bir yerd� m�nzil tapdılar. ��h�rin haqqında bildil�r x�b�r, Düz çıxdı qocanın dediyi sözl�r. ��h�rd� birinin adına da�dan Apaçıq s�s g�lir hey zaman-zaman. Adını e�id�r-e�itm�z h�r k�s O da�a çıxma�a göst�rir h�v�s. O q�d�r s�birsiz gedir yolunu, Qılıncla qaytarmaq olmayır onu. G�l�nl�r göst�rdi yüz t�dbir, hün�r, P�rd�nin sirrini öyr�nm�dil�r. Seyr etdi dolanan f�l�k bir zaman, Bir neç� m�nzili dola�dı dövran. �ah adamlarıyla ç�rx kin� dü�dü, Birini aparmaq fikrin� dü�dü. Qeybd�n g�l�n s�s, �srar arayan Ki�id�n birini ça�ırdı da�dan. Adını e�id�n durmadı bir an, S�s g�l�n t�r�f� qaçdı durmadan. Ged�ni dostları tutdu yer-yerd�n, Dedil�r: "T�l�sm�, dayan, ey ged�n! Bir yolçu sövdalı olmasın g�r�k, P�rd�nin sirrini b�lk� öyr�n�k". Ged�n� o sözl�r etm�yir �s�r, Ba�ırır, dartınır, qurtulmaq ist�r. Bir söz d� dem�yir yarasın i��, Ç�rx kimi çalı�ır çıxsın g�rdi��.

Page 277: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Güc il� qurtuldu ged�n sevinc�k, Onlardan uza�dı uçan çibint�k. Dostları bu i�d�n etdi çox heyr�t, Ged�nd�n h�r biri aldı bir ibr�t. Bizd�n �n a�ıllı, h�m i� bacaran, Bax, nec� ayrıldı bir sirr açmadan! Az zaman keçinc� bu hadis�d�n Al gün�� parladı, güldü çöl, ç�m�n. O biri yolda�a yeti�di növb�t, O da bu da�larda yox oldu x�lv�t. Get-ged� azaldı �srar arayan, Olmadı o h�rfi bil�n bir insan. Qorxudan �idd�tl� çırpındı ür�k, Göyl�r d� kims�y� etm�di köm�k. �srardan heç biri tutmadı x�b�r, K�d�rl� pad�aha t�r�f döndül�r. �ikay�tl�ndil�r: "Bir çoxu bizd�n Da�lara dırmandı, olmadı dön�n. N� da�a çıxark�n bir az durardı, N� geri dönm�y� bir ümid vardı. Bilm�dik p�rd�d� n�yin s�sidir, Hansı bir çalanın ��n p�rd�sidir. P�rd�nin yolunu bilm�dik, artıq Çar�siz ��h�rd�n geri qayıtdıq. Bizd�n d� apardı bir neç� insan, Daha s�s g�lm�di bir d� o da�dan. Olunca onların yolu da�, g�dik, Biz d� çöl yolunu tutaraq g�ldik. Bu ç�rxin i�l�ri bel�dir, bel�, Biri dü�mü� da�a, o biri çöl�". Söyl�n�n �srarı e�itdi bir-bir, Bildi. bu yol "ged�r-g�lm�z�" gedir. Döns�ydi o da�a ged�nin biri, O zaman göz�ldi bu da� s�f�ri. �sk�nd�r bu i�d�n eyl�di heyr�t: "Öyr�n�n yox, n�dir bu gizli hikm�t?" Bildi ki, dırmanan o da�a. da�a Dünyada ömrünü vurmu�dur ba�a. Bir m�s�l ç�kdi ki: "Öl�r h�r do�an, �c�l p�nc�sind�n kim qurtarmı� can?" Bir ov ki, bacarmaz ovçular il�, M�zara ged�r o öz aya�iyl�. Yediyi bir oxdan h�r ovçu t�rlan Dü��r yer üzün� öz qanadından. �SK�ND�R�N RUMA QAYITMASI Ey saqi, dayanma, q�d�hi g�tir!

Page 278: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Q�d�hsiz ��nl�nm�k mümkün deyildir. Ver, bir qurtum içim, g�tir kuz�ni, �c�l p�nc�sind�n, g�l, qurtar m�ni. Bir kirpik vurunca bu acı dövran, H�r yerd� tör�dir yüz yax�ı-yaman. Birinin ba�ını ba�layır yer�, Birini qaldırır uca göyl�r�. Birini günb�dd�n salır quyuya, Birini balıqdan ucaldır aya. H�r anda ba�layır canbaz oyunu, Bu dünya bir heçdir, h�m heçdir sonu. Dikba�lıq yaramaz, uyu�maq g�r�k, Dikba� at h�r zaman qırmanc yey�c�k. Dikba�lıq ed�rs� �n göz�l bir at Misir e���yind�n �skikdir qat-qat. Bu dünya dünyaca görmü�dür adam, Ürk�r�k kims�y� olmamı�dır ram. El� kims�nindir bel� ruzigar, Anlayan k�sl�rin i�ini anlar. R�vay�t ed�nl�r bel� anladır: Ma�ara yanında qurunca çadır, T�mir� x�zin� tökdü tacidar, Saldı�ı o ��h�r adlandı: Bul�ar. Bul�ardan keç�r�k ruslar elin�, Dönd�rdi o mülkü ��n bir g�lin�. Oradan qayıtdı Rum d�nizin�, Yelk�nl�rl� çıxdı öz ölk�sin�. Bir x�b�r tutunca Rum ba�çıları Axı�dı müz�ff�r bayra�a sarı. H�r k�s öz �ahını qalib görünc�, �ükürl�r ed�r�k daldı sevinc�. �ahın g�lm�siyl� Yunan ölk�si Ay kimi nur saçdı, güldü çöhr�si. �sk�nd�r g�tir�n zülm�tda�ından Yaqut r�ngi aldı c�vahir satan. Aldı o s�rv�td�n ��h�rl�r zin�t, Yerl�r x�zin�d�n tutdu b�r�k�t. Axdı h�r q�srd�n c�nn�t sevinci, Yerl�r� tökdül�r qızıl, l�l, inci. X�zin� a�zından qırıldı qıfıl, Zill�t qapısına vuruldu qıfıl. Ay kimi g�ldi öz bürcün� o �ah, Ba�ında gün��t�k çinli bir külah. �ah Rumdan ged�rk�n b�nz�rdi yer�, Dön�rk�n sı�madı uca göyl�r�. Bulud ki, göyl�r� su il� ged�r, Dön�rk�n d�niz� saf inci s�p�r. �ah yunan taxtına oturdu ��n-��n,

Page 279: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Dinc�ldi yolların z�hm�tl�rind�n. �ah yeddi ölk�nin fikrind�n doydu, H�r bir m�ml�k�td� bir nayib qoydu. �ahlıqlar ba� �ydi h�r f�rmanına, S�daq�t göst�rdi h�r peymanına. �ahın g�lm�siyl� ucaldı onlar, H�r k�s öz mülkün� döndü b�xtiyar. H�r biri t�klikd� �ahlıq ed�rdi, Ba�ını dik tutub, asıb-k�s�rdi. Boynunu �ym�di kims� kims�y�, H�r biri ba�ını ucaltdı göy�. �sk�nd�r adına q�d�h qaldırır, �ç�rk�n h�r biri t�k onu anır. �ah Yunan taxtına oturdu yen�, B�xtin açarını aldı �lin�. Dünyaya elml�r, bilikl�r saçdı, Tanrı hikm�tind�n qapılar açdı. Getdi haqq �mriyl� pey��mb�rliy�, Hörm�tl� ba� �ydi "f�rmandır" dey�. Yenid�n ba�ladı �ah hazırlı�a, Dünyanı dola�dı ba�dan-aya�a. �ki d�f� s�f�r etdi �sk�nd�r, Birind� çöl g�zdi, birind� ��h�r. Birind� dola�dı abad yerl�ri, Yen� Ruma döndü Rumun s�rv�ri. Birind� yolsuz h�r çölü, h�r da�ı Keçdi ay, gün��t�k onun bayra�ı. Birinci m�clisi bitirdim artıq, �kinci m�clis� vurdum yara�ıq. Bu "��r�fnam�"nin m�clisind� m�n Saçmı�am �n inc�, bakir sözl�rd�n. Ona ba�ladı�ım inc� incil�r, H�r dastan ba�ında saçdı�ım gövh�r, Bir yerd� bir tel� düzüls� bunlar, O tel �n parlayan inciyl� dolar. H�r dastan ba�ında m�nalı sözl�r, Hikm�t� dair bir ba�lıca d�ft�r. Tarix� �n tanı� o saqil�ri, Aldım i� ba�ına h�r bir r�hb�ri. Oturan göz oldu bu bilikl�r�, X�zn�d� ke�ikçi oldu gövh�r�. Bel� inc� n�q�i kim qura bil�r? Bu göz�l r�ngl�ri kim vura bil�r? Sazına ba�ladım el� inc� tel, Olmu� h�r n��m�si Zöhr�d�n göz�l. H�r yerd� bir yanlı� gördüm, sil�r�k Toxudum ona �n do�ru bir b�z�k. Do�ruluq yolunu tutmayan sözl�r Aya ucalsa da qiym�td�n dü��r.

Page 280: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

H�r yerd� o qoca, o s�n�t �ri Yanlı� söyl�mi�di do�ru sözl�ri, Yanlı�a yenid�n vurdum bir b�z�k O qoca �aird�n üzr ist�y�r�k. Çatınca sona bu binanın nisfi, Verildi m�n� bu dünyanın nisfi. O biri nisfini, zaman olsa yar, T�biml� b�z�r�m el� bil gülzar. Oxucu yuxudan qalxar bu s�s�, Balı�ı d�nizd� g�tir�r r�qs�. Z�man� azacıq ver�rs� aman, �üurum söz verir m�n�, var güman. Bu Rumi qılıqlı, naxı�lı ba�da Al güll�r göy�rdim sarı torpaqda. �n parlaq firuz� v� incil�rd�n X�zin� doldurum, �a�ırsın gör�n. H�r ba�dan bir çiç�k alaraq b�hr�, H�r güld�n bir gülab axıdım n�hr�. Pad�ahın taleyi ed�rs� köm�k, Sözl�rim düzül�r inc� incit�k. NÜSR�T�DD�N ATAB�Y�N S�TAY���N� DA�R Saqi, ay i�ıqlı camı ver mana! Pad�ahın taxtını öpm�k adına, Taxtımı ucaldım uca P�rvin�, Q�d�hi bo�aldım �ah ��r�fin�. Ölk�l�r f�th ed�n, dünya p�nahlı, Firidun k�m�rli, xaqan külahlı, Sultan Nüsr�t�ddin �dal�tind�n Bu dünya xatırlar ��rab iç�rk�n. Bir göydür ki, ulduz ona nur verir, D�nizdir ki, tacı öz gövh�ridir. Dünyanı yumu� bu üçüncü d�niz, N�sara dinind�n etmi� t�rt�miz. Uca, dik ba�ını Mü�t�ri öp�r, Onun bir n�z�ri min i�ıq s�p�r. T�slis v� t�rbi� c�vahir saçan, N�sara dinind�n etmi� t�rt�miz. Mübar�k b�xtind�n dünya kam almı�, O köhn� �ahlardan yadigar qalmı�. Ulduz ba� ç�ks� d� uca göyl�r�, "B�nd�n�m" dey�r�k ba� qoyar yer�. Dünyanı pad�ahlıq gücüyl� h�r an Doldurmu� bilikl�, silmi� qubardan. M�clisin ba�ında parlaq gün��dir, Döyü�d� �jdaha yaxan at��dir.

Page 281: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

O q�d�r durudur q�lbinin gözü, Onunla nurlanır gün��in üzü. Qılıncı qana q�sd etdiyi zaman Su, at�� çıxarır qara da�lardan. Yayından buraxsa ni�an oxunu, Yerl�r� ba�lar o, göyün boyunu. Fir�ngl� F�l�stin, Rum ke�i�l�ri Verdiyi buyruqdan durmazlar geri. Gördüm ki, güv�nmi� i�ıqlı baxta, Oturmu� �ahan� mübar�k taxta. �limd� yox el� böyük h�diyy�, �ahım, o �ahan� taxta s�pm�y�! �sk�nd�r getdiyi çe�m�d�n d� saf Bir gövh�r düzdüm ki, ondan da ��ffaf. Bitinc� gövh�ri aldım hüzur�, Gövh�ri h�diyy� verdim gövh�r�. Verdim bu gövh�rin üzüyünü m�n Yeni �sk�nd�r� o �sk�nd�rd�n. Ya�asın padi�ah uca baxtıyla! Var olsun h�mi�� tacü taxtıyla! Ba�çanda öt�n bu-�eyda bülbülün S�siyl� ��nl�nsin mübar�k ömrün. El� tacidarsan, göyl�rin tacı Tacının ucunu öpm�k möhtacı. Bu taxta t�k s�ni b�y�ndi dövl�t, Dünyada b�xtiyar bir s�ns�n, �lb�t. Dünyada olmamı� mümkün kims�y� Gönd�rsin pad�aha layiq h�diyy�. Böyük bir d�ryaya saxsı kuz�d�n Bir damcı su damsa, olurmu gör�n? Qara da�dan sızan damcılar, �lb�t, D�niz� yeti�m�z, bu bir h�qiq�t! Nizami ki, quldur, b�nd�dir sana, Yazdı bu nam�ni s�nin adına. Qarı�qa, Süleyman taxtıdır, dey�, Bir çibin qanadı verdi h�diyy�. Tovuzun qanadı olsa da r�ngin, Baxsana s�sin� - pi�ikd�n çirkin. Bax, kiçik bir bülbül c�h-c�h ed�rk�n Qu�ları a�a�ı endir�r göyd�n. M�n haman bülbül�m, uçdum c�nn�td�n, S�nin gül ba�çanda eyl�dim m�sk�n, Dövründ� oxuyum el� t�ran�. �ll�rc� yayılsın adın cahan�. Onunçun adına yazdım bir dastan, Q�l�mim qızıla batsın naxı�dan. Q�sdim fil tiyn�tli z�r almaq deyil, M�hmudun filin� b�nz�m�z bu fil. Kims� ist�m�d�n s�rv�t ver�rs�n, Q�d�rsiz x�zin�, x�l�t ver�rs�n.

Page 282: NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Yazmaqdan olsaydı q�sdim gövh�r, dürr, Dürr, gövh�r yonmaqla keç�rdi ömür. Bu i�� e�qim var �z�ld�n, ba�dan, Qızılda gözüm yox, e�qimdir cahan. Söz dem�k sirrini m�n� verdi haqq, S�n� d� dü�ünc�, qüvv�t v� anlaq. X�yala n� g�ls� artıqsan ondan, M�ml�k�t alan ol, dünyanı tutan! Bu uca f�l�kd�n hey zaman-zaman Ba�qa bir z�f�rl� s�ad�t qazan! Dünya g�nc ömrün� dadımlıq olsun, Qism�tin dünyadan qoy artıq olsun!*/

Qaynaq : com.azelim.www

�laq� : info.ibrahim @gmail.com Msn :

moc.liamtoh@yrabbaj_brahimE Yahoo : Turk.lo0ve Skype : Ibrahim.jabbari

Di��r s�hif�l�r :

moc.mileza.murof.www moc.mileza.sms.www

moc.mileza.llecmignez.www moc.mileza.ebutuoy.www