Sprawozdanie z wycieczki do OgroduBotanicznego w Krakowie

W rod 12.10.2011 odbya si wycieczka, ktrej celem byo zwiedzanie Ogrodu Botanicznego i Muzeum Botanicznego w Krakowie. Udzia w niej wzili studenci I roku Inynierii rodowiska grupy 1, 4, 5.

Ogrd Botaniczny Uniwersytetu Jagielloskiego w Krakowie, zaoony w 1783 r., jest obecnie najstarszy w Polsce. Od ponad dwustu lat odgrywa du rol w rozwoju nauki, edukacji i kultury jako miejsce bada, inspiracji artystycznych oraz "ywe muzeum" flory wiata odwiedzane co roku przez tysice osb.

Powsta z inicjatywy Komisji Edukacji Narodowej jako zakad pomocniczy katedry chemii i historii naturalnej. Pierwszym dyrektorem by Jan Jakiewicz (1749-1809). Zbiory zaczto gromadzi pod koniec XVIII w. i w XIX i XX w. systematycznie je wzbogacano. W XX w. wiele okazw zgromadzono dziki inicjatywie dyrektora Ogrodu Wadysawa Szafera, ktry urzdzi niewielk wystaw dydaktyczn dla studentw. Obszar, obejmujcy pocztkowo ok. 2,4 ha zakomponowano jako park barokowy typu francuskiego, w obrbie ktrego urzdzono

kolekcje rolin leczniczych oraz ozdobnych. Na sadzawce, pochodzcej z dawnego starorzecza Wisy, wzniesiono w 1856 r. sztuczna wysp. Obszar Ogrodu powikszano kilkukrotnie. Sw obecn powierzchni ok. 9,6 ha uzyska w latach pidziesitych XX w. W 1882 r. wybudowano palmiarni istniejc do 1969 r. W 1966 r. oddano do uytku palmiarni"Jubileuszow" wraz z zespoem szklarni tropikalnych.

Wycieczk rozpoczlimy od zwiedzania Muzeum Botanicznego, ktre skada si z 4 sal ekspozycyjnych. W sali 1 i 2 ukazane s historia Ogrodu Botanicznego UJ (m.in. plany, ryciny, portrety W. Szafera i B. Pawowskiego), drzewa i krzewy dziko rosnce oraz uprawiane na terenach Polski (fragmenty pni, prbki drzew).

Na zbiory Sali 3 skadaj si: 1.Drzewa i krzewy szpilkowe w Polsce (szyszki, prbki drewna),2. Sagowce krakowskiego Ogrodu Botanicznego(szyszki makrostrobile, nasiona, fotografie),3. Sosna ekspozycja szyszek rnych gatunkw,4. Roliny nagozalkowe Ogrodu BotanicznegoUJ najcenniejsze drzewa (plan Ogrodu z zaznaczonymi okazami, nasiona, szyszki,

fotografie). Najwiksza sala 4 prezentuje nastpujce zagadnienia botaniczne: tropikalne roliny uytkowe, liany i epifity, dendroflora Jawy, pasoytnicze roliny kwiatowe Jawy, typyrozsiewania rolin sawannowych, rolinno gr Afryki Wschodniej (pnie, owoce, nasiona, zielnik, wyroby rzemiosa ludowego). S to zbiory przywiezione z Jawy i ssiednich wysp oraz Afryki przez m.in. M. Raciborskiego i J.Kornasia.

Zbiory botaniczne obejmuj ok. 5000 okazw dendrologicznych, karpologicznych (owocw i nasion) i caych rolin zakonserwowanych w pynach oraz preparatw mikroskopowych (ok. 1500 sztuk). Okazy pochodz z Ogrodu Botanicznego, a take z naturalnych stanowisk na terenie Polski, Afryki i Indonezji.

Nastpnie rozpoczlimy zwiedzania Ogrodu Botanicznego, w skad ktrego wchodzi m.in. Arboretum czyli jego parkowa cz, skupiajca kolekcj drzew i krzeww oraz zajmujca najwiksz powierzchni. Kolekcja rolin drzewiastych liczy ok. 1000 gatunkw i odmian.

Najciekawsze drzewa w Ogrodzie Botanicznym UJ to m.in.:

Miorzb dwuklapowy Ginkgo biloba L. Db Jagielloski Quercus robur L.

Dere jadalny Cornus mas L.

Kasztan jadalny Castanea sativa Mill.

Jesion wyniosy odmiana jednolistna Fraxinus excelsior L. diversifolia

Milin amerykaski - Campsis radicans (L.) Seemet Bur.

Roztrzeplin wiechowaty - Koelreuteria paniculata Laxsm.

Limba Pinus cembra L.

Metasekwoja chiska Metasequoia glyptostroboides H.H.Hu et Cheng.

Cyprynik botny Taxodium distichum (L.) L. Rich

Judaszowiec wschodni Cercis siliquastrum L.

Cyprynik botny to drzewo szpilkowe, ktre przed sezonem zimowym zrzuca szpilki wraz z krtkopdami. Pochodzi z poudniowo-wschodnich terenw USA, gdzieronie na terenach bagiennych (Floryda). Wytwarza korzenie oddechowe (pneumatfory), ktre wystaj ponad powierzchni gleby. Jedyny okaz tego drzewa ronie w Ogrodzie Botanicznym na niewielkiej wyspie porodku naturalnego stawu.

Po obejrzeniu sal muzealnych oraz ogrodw grupa studentw udaa si do Palmiarni mieszczcej si na terenie Ogrodu Botanicznego. Jest to szklarnia przeznaczona do uprawy i eksponowania wysokich rolintropikalnych, przede wszystkim palm i rolin wysoko rosncych, znoszcych spadki temperatury zim. W jej pomieszczeniach znajduje si wiele rnorakich gatunkw palm oraz innych rolin.

Rodzina palm (Palmae, =Arecaceae) naley do podklasy jednoliciennych (Monocotyledones) i klasy okrytonasiennych (Angiospermae). Obejmuje ponad 2500 gatunkw z ponad 200 rodzajw. Charakterystyczne dla tej grupy rolin jest, e poszczeglne rodzaje reprezentowane s przez stosunkowo niewielk liczb gatunkw w ich obrbie. Wiele

jest rodzajw, do ktrych naley tylko jeden gatunek. Palmy s uwaane za star ewolucyjnie grup, znajduje si w niej wiele gatunkw endemicznych (ograniczonych zasigiem czsto do

niewielkiego obszaru). Wie si z tym potrzeba ochrony,

zwaszcza tych endemicznychgatunkw, ktre maj lokalne zastosowanie uytkowe. Pewn rol w zachowaniu gincych gatunkw odgrywaj ogrody botaniczne.

W kolekcji krakowskiego Ogrodu Botanicznego znajduje si endemiczna plama Latania loddigesi, popularna w uprawach szklarniowych, ale w naturze

bardzo rzadka.

Zrnicowanie budowy Palmy s rolinami wieloletnimi, mona wyrni dwa zasadnicze typy pokroju:

kodzinowe - pie jest jeden z piropuszem lici na szczycie np. palma daktylowa (daktylowiec waciwy Phoenix dactylifera, palma olejodajna Elaeis guineensis, palma kokosowa Cocos nucifera)

bezkodzinowe - krzewice si, posiadajce kilka lub wiele pdw np. Raphia regalis.

Kodziny palm maj inn budow ni pnie drzew dwuliciennych, np. naszych drzew liciastych (iglaste nale do zupenie innej grupy nagonasiennych i rwnie rni si budow anatomiczn). Czsto na caej dugoci zachowuj jednakow grubo, albo grubsze s nawet przy piropuszu lici ni przy gruncie. Na og te pnie palm nie przyrastaj na grubo, wie si to z ich budow anatomiczn. Poniewa nale do jednoliciennych (jak trawy, storczyki i lilie) na og brak jest tkanki twrczej, a wizki przewodzce rozproszone s na caym przekroju pnia. Istniej wyjtki gdy palmy przyrastaj na grubo lecz jest to przyrost nietypowy.

Pomimo nazwy ( Palmiarnia) zawiera bardzo wiele innych typw rolin szklarnianych. Ronie w niej wiele kwiatw oraz tropikalnych drzewek i krzeww. Istnieje kilka grup rolin, ktre wygldem przypominaj palmy, ale do nich nie nale:

Sagowce (rzd Cycadales), Pandanowate (rodzina Pandanaceae),

"Palma podrnika" Ravenala madagascariensis (rodzina Strelitziaceae),

Karludowika doniasta Carludovica palmata (rodzina Cyclanthaceae) niegdy zaliczana do palm, z jej lici wyrabia si kapelusze panamskie,

Kordylina krzewiasta Cordyline fruticosa (rodzina Agavaceae).

Daktylowiec waciwy Phoenix dactylifera drzewo dorastajce do 30 metrw wysokoci, o dugich na kilka metrw, sztywnych, pierzastych liciach. Jest rolin dwupienn, co oznacza,e wystpuj osobniki mskie i eskie. Nie jest znany w stanie dzikim. Dla daktyli uprawiany jest w Afryce, poudniowo-zachodniej Azji, na poudniu Europy, ponadto w innych czciach wiata jako rolina ozdobna. Preferuje obszary gorce i suche. Daktyle spoywane s bezporednio, po wysuszeniu, lub w postaci plackw z mki daktylowej zmieszanej z mk jczmienn. Podobnie jak w przypadku innych palm sok suy do wyrobu wina palmowego, drewno jest materiaem budulcowym i opaowym, a z lici wyplata si maty. W Ogrodzie Botanicznym UJ znajduje si kilka okazw daktylowca waciwego. Najokazalsze s egzemplarze mskie daktylowca kanaryjskiego (Phoenix canariensis), wiek najstarszego jest szacowany na okoo 120 lat. Areca catechu Areca catechu drzewo do 30 metrw wysokoci, pochodzi prawdopodobnie z Filipin, popularna w uprawie w Azji i Malezji. Jest rdem popularnej w Azji uywki. Orzechy arekowe (pinang) zawinite w licie pieprzu uwnego, zwanego te betelem (Piper methysticum) razem z wapnem palonym, tytoniem i ywic krzewu czepota gambir (Uncaria gambir) uywane s do ucia. Dziaa pobudzajco, niestety barwi lin na czerwono.

W 1966 r. oddano do uytku palmiarni "Jubileuszow" wraz z zespoem szklarni tropikalnych. Z 1954 r. pochodzi "Holenderka" niska cieplarnia zawierajca m.in. zbiory storczykw.

Widak (Lycopodium) rodzaj rolin zaliczanych do rodziny widakowatych.

Liczy okoo 200 gatunkw, z ktrych w Polsce wystpujdwa. W dawniejszychsystemach klasyfikacyjnychzaliczano tu ok. 400gatunkw (w tym 7wystpujcych w Polsce),jednak po poznaniu ichfilogenezy zostay onepodzielone na kilkarnych rodzajw, a nawetzaliczone zostay dornych rodzin (np. Huperziaceae)

Roliny misoerne (z aciny plantae carnivorare) posiadaj zdolno chwytania rnych organizmw oraz wykorzystywania zwizkw powstaych w wyniku strawienia ofiar, gownie zwizkw azotu i fosforu.Zdolno ta wyewoluowaa jako przystosowanie do specyficznego typu siedlisk; w wikszoci roliny te rosn w siedliskach oligotroficznych, czyli ubogich w przyswajalne dlarolin zwizki azotu i fosforu. S to jednoczenie siedliska podmoke lub bardzo wilgotne o dobrym nasonecznieniu. Tylko niewiele rolin misoernych ronie w siedliskach stale suchych. Naley zaznaczy, i misoerno jest kosztowna, co skutkuje nisk konkurencyjnoci rolin misoernych w stosunku do innych "typowych" rolin w yznych siedliskach. Ofiarami rolin misoernych s gownie stawonogi, ale chwytane s take pierwotniaki, wrotki, piercienice a nawet drobne krgowce. Niektre roliny misoerne "poluj", take na odchody zwierzt czy nawet na szcztki innych rolin. eby uzna rolin za misoern musi ona wykazywa zesp specyficznych cech tzw. syndrom misoernoci.

Na syndrom misoernoci u przedstawicieli omawianej grupy rolin skadaj si nastpujce elementy:

zwabienie ofiary, zatrzymanie w puapce,

zabicie,

strawienie,

przyswojenie przydatnych zwizkw.

Wrd rolin okrytozalkowych opisano okoo 600 gatunkw wykazujcych syndrom misoernoci, nie u wszystkich syndrom ten jest wypeni rozwinity. I tak np. niektrzy przedstawiciele omawianej grupy rolin w trawieniu zdobyczy korzystaj z pomocy rnych organizmw symbiotycznych. Warto wspomnie, i znane s take misoerne wtrobowce. Cech wspln wszystkich rolin misoernych jest wyksztacanie puapek w celu schwytaniai zatrzymania potencjalnych ofiar.

Typy puapek u rolin misoernych:

adhezyjne; ofiara przykleja si do luzu (w tym typie wyrnia si puapki dziaajce biernie jak i aktywnie),

majce posta dzbankw lub rozet liciowych, do ktrych ofiara wpada i nie moe siwydosta,

w postaci zamykajcych si czci blaszki liciowej,

w postaci pcherzykw z zamykanym klapk wejciem bd stale otwartych z woskami uniemoliwiajcymi wyjcie z puapki.

W krakowskim Ogrodzie Botanicznym mona zapozna si z przykadami wszystkich powyszych typw puapek u rolin misoernych. W kolekcji znajduj si przedstawiciele nastpujcych rodzin rolin misoernych:

Dzbanecznikowatych Nepenthaceae (dzbanecznik Nepenthes), Kapturnicowatych Sarraceniaceae (kapturnica Saracenia),

Cefalotusowatych Cephalotaceae (cefalotus Cephalotus),

Rosiczkowatych Droseraceae (muchowka Dionaea, rosiczka Drosera)

Ananasowatych Bromeliaceae (Brocchinia)

Pywaczowatych Lentibulariaceae (tustosz Pinguicula, genlisea Genlisea, pywacz Utricularia)

Dodatkowo uprawiane s take roliny, ktre posiadaj zdolno chwytania owadw, ale tylko przez niektrych botanikw uznawane s za misoerne np. Ibicella lutea, Proboscidealousianica czy gatunki z rodzaju Stylidium.

Proboscidea lousianica, zblienie

Wikszo rolin misoernych potrzebuje do prawidowego wzrostu duej wilgotnoci powietrza oraz dobrego owietlenia i wentylacji. W naszym Ogrodzie warunki te zapewnia siuprawiajc roliny misoerne w zmodyfikowanej ladzie chodniczej. Eksponowane s w niej kolekcje:

kapturnic m.in.: Sarracenia rubra, S. leucophylla, S. minor, S. psittacina, S. purpurea, S. flava,

rosiczek m.in.: Drosera adelae, D. binata, D. pygmaea, D. regia czy D. filiformis,

tustoszy m.in.: Pinguicula moranensis, P. agnata,

bogata kolekcja pywaczy obejmujca zarwno tzw. gatunki ldowe np.: Utricularia livida, U. dichotoma, U. sandersonii jak i epifityczne np. U. alpina,

aJak ju wczeniej napomknlimy w Ogrodzie Botanicznym znajduje si wiele rnorakich gatunkw rolin. Najbardziej jednak podobay nam si lilie, ktre rosy w jednym z pomieszcze Palmiarni. Naszej uwadze take nie umkny roliny misoerne hodowane w pewnego rodzajuakwariach. Wsplnieuznalimy, e s tonajciekawsze z rolinhodowanych w tymmiejscu. Rwniewystawa MuzeumBotanicznego przykuanasz uwag nadusz chwilbowiem znajdowaosi na niej wieleciekawych rolin orazfotografii.

Wycieczka trwaaokoo 1 godzin 30minut, cho bez wikszych sprzeciww mogaby trwa duej, gdy praktycznie wszystko co znajduje si w Ogrodzie Botanicznym jest warte obejrzenia. Po skoczonym obchodzie muzeum i ogrodu powrcilimy z grup na zajcia.