ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ  ΚΑΙ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ  ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ  ΤΟΥ  ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ  ΙΣΤΟΡΙΑΣ  Σύγχρονες  Στρατηγικές  στο  πλαίσιο  της  Ιστορικής  Εκπαίδευσης    

Θεσσαλονίκη,  Φεβρουάριος-­‐Μάρτιος  2015  Αρμόδιος  Τσιβάς  

Δρ.  Επιστημών  Αγωγής,  Σχολικός  Σύμβουλος  Συντονιστής  Επιμορφωτικού  Προγράμματος  

 

5η  ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ:  «Οι  μαθησιακές  διαδικασίες»  

Η  ιστορική  διερευνητική  μάθηση  

σημαντικά  ερευνητικά  δεδομένα  εστιάζουν  σε  ζητήματα  της  ιστορικής  μάθησης,  τρόπους  προσέγγισης  του  παρελθόντος      μαθαίνω  ιστορία    

οι  σχετικές  δραστηριότητες  είναι  ερευνητικού  χαρακτήρα  • αναζήτηση,  διαχείριση  και  επεξεργασία  πρωτογενών  

ιστορικών  πηγών  • κατανόηση  πιθανών  διαφοροποιήσεων  του  

ιστορικού  υλικού  • ανάλυση  των  πρωτογενών  και  δευτερογενών  πηγών  • ανάπτυξη  του  ενδιαφέροντος  • υποστήριξη  του  τρόπου  που  εισάγονται  στην  

ιστορική  έρευνα,  μελέτη  και  ερμηνεία  

το  νέο  μεθοδολογικό  παράδειγμα    

σημασία  της  διερευνητικής  διαδικασίας  για  την  προσέγγιση  του  παρελθόντος    στην  προοπτική  καλλιέργειας  της  ιστορικής  σκέψης,  εξάλειψης  των  παρανοήσεων  και  εμπλοκής  των  μαθητών  και  των  μαθητριών  σε  ένα  ενδιαφέρον,  προκλητικό  και  ουσιαστικό  σε  νοήματα  μαθησιακό  περιβάλλον    

Ιστορικές  πηγές  

Η  φυσιογνωμία  των  ιστορικών  πηγών  

το  παρελθόν  έχει  αμετάκλητα  παρέλθει  και  δεν  υπόκειται  σε  άμεση  παρατήρηση,  παρά  μόνο  μέσα  από  τα  ίχνη  που  έχουν  διασωθεί  στο  παρόν    το  γεγονός,  προϊόν  κατεργασίας,  προβάλλει  στοιχεία  της  κοινωνίας  του  παρελθόντος  πάνω  στη  μνήμη  και  το  μέλλον  κάθε  πηγή  δεν  αποτελεί  απεικόνιση  της  πραγματικότητας,    ένα  προς  διερεύνηση  και  προς  ερμηνεία  μνημείο,  ένα  σημείο,  ένα  ίχνος  με  βάση  το  οποίο  καθίσταται  εφικτή  η  προσέγγιση  του  παρελθόντος  η  έννοια  της  πηγής  αναφέρεται  τόσο  στο  πλαίσιο  κατασκευής  της  όσο  και  στις  διαδικασίες  διάσωσης  και  διαφύλαξής  της  • αναφέρονται  στη  πραγματικότητα  του  

παρελθόντος,  αλλά  ταυτόχρονα  τη  διευθετούν  και  την  κατασκευάζουν  

η  έννοια  της  τεκμηριωτικής  τους  σημασίας  των  ιστορικών  πηγών  καταστατική  και  επιστημολογική  συνθήκη  για  την  αναγωγή  της  ιστοριογραφίας  στο  επίπεδο  της  επιστήμης  

Η  διεύρυνση  της  έννοιας  της  ιστορικής  πηγής  

διεύρυνση  της  έννοιας  της  ιστορικής  πηγής    με  την  ανάδειξη  νέων  ιστορικών  αντικειμένων  και  θεμάτων  σε  ο,τιδήποτε  διασώζεται  από  το  παρελθόν  και  

5

  2  

μιλά  γι’  αυτό    • πλαταίνει  συνεχώς  όσο  η  περιέργεια  του  ιστορικού    • εκτείνεται  «σε  διαφορετικές  μορφές  της  ανθρώπινης  

δραστηριότητας,  καλύπτοντας  το  σύνολο  της  ανθρώπινης  σκέψης  και  εμπειρίας  και  αναφέρεται  στο  υλικό,  βιωματικό,  φαντασιακό,  ασύνειδο    

Η  διδακτική  χρήση  και  αξιοποίηση  

τα  κατάλοιπα  του  παρελθόντος  

τα  κατάλοιπα  του  παρελθόντος,  αναγκαία  συνθήκη  προσέγγισης  του  παρελθόντος  όχι  ως  αυτονόητης  και  αδιαπραγμάτευτης  οντότητας,  αλλά  ως  αντικείμενο  συστηματικής  μελέτης  διαμορφώνοντας  το  χώρο  εννόησης  του  σύγχρονου  μαθήματος  η  εκπαιδευτική  προσομοίωση  της  χρήσης  των  ιστορικών  πηγών:  • αξιοποίηση  ως  βασικών  εργαλείων,  ως  πρώτη  ύλη  

της  ιστορικής  εκπαίδευσης  εισάγοντας,  ταυτόχρονα,  μεθόδους  του  ιστοριογραφικού  πλαισίου  αναφοράς    

• αξιοποίηση  των  «αυθεντικών»  κειμένων  μέσω  συγκεκριμένων  δραστηριοτήτων,  οι  οποίες  απευθύνονται  προς  αυτά,  και  καθιστούν  εφικτή  την  άμεση  συμμετοχή  της  σχολικής  τάξης  στη  διαδικασία  οικοδόμησης  της  ιστορικής  γνώσης  

συγκεκριμένες  νοητικές  λειτουργίες  και  μαθησιακές  επιδιώξεις  

α)  Το  καθεστώς  «μη  χρήσης»,  με  καθαρά  διακοσμητικό  χαρακτήρα  εγγράφεται  στη  γενικότερη  απαξίωση  τους  στο  πλαίσιο  της  ιστορικής  εκπαίδευσης.  Η  αναφορά  στις  πηγές  δεν  προϋποθέτει  καμιά  δραστηριοποίηση  των  υποκειμένων  μάθησης,  δεν  απαιτείται  καμιά  επιμέρους  συγκεκριμένη  νοητική  λειτουργία  β)  Το  εικονογραφικό  καθεστώς,  τα  ιστορικά  ντοκουμέντα  θεωρούνται  ότι  αναπαριστούν  πιστά  την  ιστορική  πραγματικότητα,  στην  οποία  αναφέρονται,  και  αποτελούν  αναπόσπαστο  κομμάτι  της.  Οι  πηγές  ως  απλές  εικονογραφήσεις  υποστηρίζουν  τη  διδακτική  στρατηγική  της  μοναδικής  και  αντικειμενικής  ιστορικής  αλήθειας  και  λειτουργούν  προς  επίρρωση  της  ιστορικής  αφήγησης  του  σχολικού  εγχειριδίου  ή  του  εκπαιδευτικού  γ)  Το  λειτουργικό  καθεστώς,  διδακτικές  στρατηγικές  αξιοποίησης  των  ιστορικών  ντοκουμέντων  για  την  προσέγγιση  της  παρελθοντικής  πραγματικότητας  και  την  τακτοποίηση  των  στοιχείων  στα  οποία  παραπέμπει  το  μάθημα  της  ιστορίας  

Βασικά  κριτήρια  επιλογής  του  πρωτογενούς  ιστορικού  υλικού  

• η  εγκυρότητα  • η  πολυμορφία    • ο  χαρακτήρας    • η  πολυπρισματικότητα    • η  παιδαγωγική  συμβατότητα  του  υλικού    • τα  ενδιαφέροντα  και  οι  προηγούμενες  γνώσεις  • η  στοχοθεσία  του  συγκεκριμένου  ιστορικού  

θέματος    

Ερευνητικές  προσεγγίσεις:    

Δυσκολίες:  εκπαιδευτικοί  

πολλοί  παράγοντες  αποτρέπουν  ή  καθιστούν  δύσκολη  τη  χρήση  και  την  αξιοποίηση  των  πηγών  στην  ιστορική  εκπαιδευτική  διαδικασία,  παρά  τη  θετική  αναγνώριση  και  τη  συνεισφορά  ενός  τέτοιου  εγχειρήματος:  

  3  

• συχνές  είναι  οι  αναφορές  σε  ζητήματα  όπως:  • η  διάρθρωση  και  τις  προτεραιότητες  των  

προγραμμάτων  σπουδών  και  του  εξεταστικού  συστήματος  

• οι  αντιλήψεις  των  εκπαιδευτικών  ότι  η  πλειονότητα  των  μαθητών  δεν  επιθυμεί  και  δεν  διαθέτει  τις  ικανότητες  για  άμεση  εμπλοκή  σε  διερευνητικές  όψεις  του  παρελθόντος    

• η  απουσία  ή  δυσκολία  πρόσβασης  κατάλληλου  ιστορικού  υλικού  

• η  έλλειψη  του  απαιτούμενου  διδακτικού  χρόνου  • ανάληψη  ερευνητικών  προσεγγίσεων  • η  κυρίαρχη  εκπαιδευτική  κουλτούρα  

 

Προσεγγίσεις  

• κυριαρχία  της  γνωστικής  ψυχολογίας,  μέχρι  τη  δεκαετία  του  1970,  απομακρύνει  από  τη  χρήση  και  την  αξιοποίηση  των  πηγών,  ιδίως  με  παιδιά  του  πρωτοβάθμιου  σχολείου  

• η  διδακτική  προσέγγιση  θεωρείται  σύνθετη  και  απαιτητική  διαδικασία,  καθώς  απαιτούνται  πολύπλοκες  διανοητικές  δραστηριότητες  

• η  έκρηξη  της  «γνωστικής  επανάστασης»  στη  ψυχολογία,  με  νέα  ερευνητικά  δεδομένα  οδηγεί  σε  νέα  διευθέτηση  των  εκπαιδευτικών  ζητημάτων.  Η  έμφαση  στις  μαθησιακές  διαδικασίες  ρίχνει  φως  στον  τρόπο  σκέψης  των  μαθητών  και  των  μαθητριών  σε  διαφορετικά  γνωστικά  αντικείμενα  

• από  τις  αρχές  της  δεκαετίας  του  1990  και  στο  εξής  πολλαπλασιάζονται  οι  ερευνητικές  προσεγγίσεις  σχετικά  με  την  αξιοποίηση  των  ιστορικών  πηγών  στο  χώρο  της  ιστορικής  εκπαίδευσης.    

• η  αξιοποίηση  του  πρωτογενούς  ιστορικού  υλικού  είναι  δυνατή  με  αξιώσεις  από  παιδιά  μικρής  ηλικίας,  τα  οποία  μπορούν  να  εξοικειωθούν  με  τις  διαδικασίες  της  διερευνητικής  ιστορικής  μάθησης  

ερευνητικά  ερωτήματα:  

• η  εξέταση  των  επιμέρους  χαρακτηριστικών  της  διερευνητικής  διαδικασίας  

• η  ανάδειξη  των  χαρακτηριστικών  των  ίδιων  των  ιστορικών  μαρτυριών    

• ο  ρόλος  της  προηγούμενης  γνώσης  και  εμπειρίας  των  υποκειμένων  μάθησης      

ερωτήματα  προς  διερεύνηση:  

• η  κατανόηση  της  χρήσης  των  τεκμηρίων  για  τη  δημιουργία  ιστορικών  αφηγήσεων  

• ο  τρόπος  ανάπτυξης  των  ιδεών  των  παιδιών  σχετικά  με  τα  τεκμήρια  

• οι  επιδράσεις  της  σχολικής  πράξης  στη  διαμόρφωση  αυτών  των  ιδεών    

• οι  παραγόντες  εκτός  της  σχολικής  διαδικασίας  • η  διαφοροποίηση  της  προσέγγισης  των  ιστορικών  

πηγών  σε  συνάρτηση  με  τη  μελέτη  διαφορετικών  ιστορικών  θεμάτων