Maria Niewiadoma

Instytut Rachunkowości

Uniwersytet Ekonomiczny

We Wrocławiu

NOWE WYZWANIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU ORAZ SPOŁECZNIE

ODPOWIEDZIALNEGO BIZNESU DLA SEKTORA BANKOWEGO

WE WSPÓŁCZESNYCH WARUNKACH GOSPODAROWANIA

"Kiedy zostanie wycięte ostatnie drzewo,

ostatnia rzeka zostanie zatruta i zginie ostatnia ryba,

odkryjemy, że nie można jeść pieniędzy."

„ Totem północnoamerykańskich Indian”.

Streszczenie: Celem referatu jest przedstawienie roli jednostek sektora bankowego w rozwiązywaniu problemów

zrównoważonego rozwoju powiązanych ze społeczną odpowiedzialnością biznesu. Przewiduje się dwie części artykułu:

teoretyczną i praktyczną, bazującą na doświadczeniach ważniejszych banków komercyjnych. Na podstawie analizy

konkretnych przykładów praktycznych nastąpi wskazanie, na jakim etapie realizacji tych zadań znajdują się banki

funkcjonujące w Polsce. Wykorzystane będą następujące metody badawcze: dedukcyjną, analizę dokumentów, studium

przypadku. Badaniem empirycznym będą objęte lata 2010 – 2012.

Słowa kluczowe: banki, banki komercyjne, rachunkowość, zrównoważony rozwój, społeczna odpowiedzialność

biznesu, GRI, indeks LGD, model BI-NGO

Summary: Aim of this article is the role of the firms from the banking sector in impact the problems connect with the

sustainable development and CSR. There are two parts: theoretical and practical, based on examples from the most

important commercial banks. There were used different research methods: analytical method, deductive method,

analysis of documents, case study. The empirical examination were covered years 2004 – 2012.

Keywords: banks, commercial banks, sustainable development, CSR, GRI, index LGD, model BI-NGO

1. Wstęp

Współczesne problemy gospodarki rynkowej w skali globalnej wiążą się przede wszystkim z potrzebami

poprawnego kształtowania profilów działalności jednostek sektora bankowego1. Oznacza to jednocześnie w

coraz szerszym zakresie konieczność wielowariantowego spojrzenia na rezultaty planowanych form

1 Ze względu na to, że określenie: sektor bankowy jest bardzo szerokie, bo obejmuje: bank centralny, banki operacyjne

(w tym banki komercyjne), banki specjalne, kasy oszczędnościowe oraz spółdzielczość kredytową w niniejszym

opracowaniu ograniczono rozważania do przykładów bazujących na bankach komercyjnych, które sporządzają i podają

do publicznej wiadomości raporty dobrych praktyk w zakresie społecznej odpowiedzialności biznesu. Te instytucje

finansowe – zgodnie z Raportem KNF – wpływają w decydujący sposób na poziom i rozwój rynku finansowego w

Polsce.

IX Kongres Ekonomistów Polskich

aktywności w różnych przedziałach czasowych. W zdecydowany sposób zmieniają się opcje celów

funkcjonowania banków, ze względu na systematyczne dochodzenie do progu nasycenia produktami

finansowymi na rynku międzynarodowym. Konsekwencje takiego stanu wiążą się z koniecznością

przekierowania i transformacji dotychczasowych zamysłów na ważne i bardziej przydatne – z punktu

widzenia społeczeństwa w skali makroekonomicznej – projekty, dążenia i zamierzenia.

Celem niniejszego opracowania jest wskazanie, w jakim kierunku zmierza działalność ważniejszych

jednostek sektora bankowego dla sprostania oczekiwaniom stawianym przez społeczeństwo, w zakresie

powiązania wcześniejszych, tradycyjnych zadań z nowymi, niekonwencjonalnymi dziedzinami, które są

realizowane w ramach zrównoważonego rozwoju oraz społecznie odpowiedzialnego biznesu. Aby

zrealizować cel zastosowano metodę dedukcyjną, analizę dokumentacji oraz studium przypadku. W

pierwszej części nastąpi próba usystematyzowania teorii dotyczącej badanej tematyki, natomiast druga część

wiąże się z wykorzystaniem danych empirycznych za lata 2004 – 2012 ważniejszych instytucji sektora

bankowego dla realizacji podjętych zamierzeń. Druga część stanowi istotne uzupełnienie zagadnień

teoretycznych dla przedstawienia efektywnych liderów zaangażowania społecznego oraz ich roli w realizacji

założeń zrównoważonego rozwoju. Warto poddać głębszej analizie problem: czy podmioty gospodarcze w

Polsce wykazują już właściwe podejście do rzetelnego przygotowywania raportów społecznych2 ? A może

jeszcze nie końca docenia się rangę tych zagadnień w aspekcie długoterminowego funkcjonowania sektora

bankowego ?

2. Teoretyczne podejście do zagadnień zrównoważonego rozwoju

Celem funkcjonowania każdej jednostki gospodarczej jeszcze w XX wieku w warunkach klasycznego

podejścia do ekonomii było – mówiąc w uproszczeniu – dążenie do maksymalizacji efektów finansowych3.

Dodać należy, że „pęd do wyższych wyników” w konsekwencji doprowadził do zaistnienia wielu

niekorzystnych zjawisk (typu: kryzysy gospodarcze, afery finansowe, upadłości przedsiębiorstw, degradacja

środowiska naturalnego, katastrofy ekologiczne) w skali krajowej i międzynarodowej. Wprawdzie już w

latach 60-tych XX wieku zainspirowano koncepcję ekorozwoju, jednak do przekształcenia tego trendu w

szeroko rozumiany zrównoważony rozwój dochodzono stopniowo. Powoli następuje zatem poprawny zwrot

w pierwotnym rozumieniu ekonomii, która jest nauką o tym, jak jednostka i społeczeństwo powinny

decydować o wykorzystaniu wszystkich zasobów4.

Istotą zrównoważonego rozwoju – jak już stwierdzono na zakończenie prac tzw. Komisji Bruntland w

1987 roku – jest „zaspokojenie potrzeb obecnego pokolenia bez pozbawiania możliwości przyszłych pokoleń

do zaspokojenia ich potrzeb”5. Idea zrównoważonego rozwoju jest oparta się na dwóch podstawowych

pojęciach:

- „potrzeby”, w szczególności podstawowe potrzeby najbiedniejszych regionów świata, którym należy

nadać najwyższy priorytet,

2 Autorka często używa w opracowaniu określenia „raport społeczny”, bo okazuje się, ze terminologia tych raportów

nie jest jednolita. W sektorze bankowym pojawiają się nazwy: „Raport CSR”, Odpowiedzialny biznes”, Raport

ekologiczny”, „PO PROSTU FAIR Raport Społecznej Odpowiedzialności”, „Społeczna odpowiedzialność biznesu –

raport”. 3 Podstaw zrównoważonego rozwoju należy szukać de facto już na przełomie XVIII i XIX wieku. Jednak

fundamentalne zasady postępowania ujęte w tej ideologii wywodzą się jeszcze z Biblii. Szczegółowy rys historyczny

przedstawia A. Carnegie w książce pt. „Ewangelia bogactwa”, gdzie zamieścił pierwszą wersję doktryny społecznej

odpowiedzialności biznesu. Za: Mazur-Wierzbicka E., CSR w dydaktyce, czyli jak uczyć studentów społecznej

odpowiedzialności, Stowarzyszenie Kreatywni dla Szczecina, Szczecin 2012, s. 12. 4 Autorka świadomie używa tu określenia „wszystkich zasobów”, bowiem pamiętać należy, że wszystkie zasoby mają

alternatywne zastosowanie i są w niedoborze, jednocześnie ich posiadanie jest niezbędne w celu wytwarzania różnych

dóbr i rozdzielania ich na obecną lub przyszłą konsumpcję pomiędzy różne osoby i grupy w społeczeństwie. A

nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych, tendencja do stale rosnącej konsumpcji w pokazuje stosunek człowieka

do środowiska przyrodniczego. 5 Wytyczne do raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju GRI 2000 – 2006, s. 3.

- „ograniczenia”, oznaczające narzucone zdolności środowiska do zaspokojenia obecnych i przyszłych

potrzeb, z uwzględnieniem stanu techniki czy możliwości różnych organizacji społecznych.

Model zrównoważonego rozwoju zakłada świadome ukształtowanie relacji między wzrostem gospodarczym,

dbałością o środowisko (zarówno przyrodnicze, jak i ukształtowane przez człowieka) oraz jakością

(komfortem) życia człowieka. Należy wyraźnie podkreślić wielopłaszczyznowość zrównoważonego

rozwoju, którego podstawowym celem jest budowa elementów systemu tworzącego przyszłość społeczeństw

ludzkich na Ziemi, tj.: środowiska, społeczeństwa i gospodarki w taki sposób, aby rozwój jednego ze

składników nie stanowił zagrożenia dla pozostałych6.

Zrównoważony rozwój (sustainable development) można podzielić na trzy sfery:

- społeczną (uwzględniającą m.in. zdrowie człowieka, dobre rządy, pokój i bezpieczeństwo),

- ekologiczną (w skład której wchodzą: zasoby naturalne, zapobieganie kataklizmom i klęskom żywiołowym

czy zrównoważona urbanizacja),

- ekonomiczną (związaną z gospodarką rynkową, zmniejszaniem pauperyzacji społeczeństwa w skali

światowej, odpowiedzialnością jednostek gospodarczych).

Zrównoważony rozwój został określony jako jeden z trzech głównych priorytetów unijnej strategii wzrostu

„Europa 2020″, a odnosi się głównie do systemów na poziomie makro – tzn. państw, wspólnot

międzynarodowych czy gospodarek. Zakłada m.in. wprowadzanie innowacji w celu zwiększenia

efektywności wykorzystywanych zasobów na rzecz tzw. „inteligentnego wzrostu gospodarczego”, który

oznacza poprawę wyników w następujących dziedzinach7:

- edukacja (tzn. zachęcanie do nauki, studiów i podnoszenia kwalifikacji),

- badania naukowe i innowacje (w celu tworzenie nowych produktów i usług, które powinny wpłynąć na

zwiększenie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia oraz pomóc w rozwiązywaniu problemów społecznych),

- społeczeństwa cyfrowego (co oznacza popularyzację wykorzystania technologii informacyjnych i

komunikacyjnych).

Systematyczne podejście do zagadnień zrównoważonego rozwoju następuje w Unii Europejskiej w latach

bieżących XXI wieku. W Polsce powstały już strategiczne dokumenty, które pokazują kluczowe

wyzwania dla kraju8, uwzględniające 10 obszarów decydujących o długoterminowym, stabilnym rozwoju

państwa. Są to:

- wzrost i konkurencyjność,

- sytuacja demograficzna,

- wysoka aktywność zawodowa oraz adaptacyjność zasobów pracy,

- odpowiedni potencjał infrastruktury,

- bezpieczeństwo energetyczno - klimatyczne,

- gospodarka oparta na wiedzy i rozwój kapitału intelektualnego,

- solidarność i spójność regionalna,

- poprawa spójności społecznej,

- sprawne państwo, - wzrost kapitału społecznego Polski.

Ważną jednak kwestią, którą należy wyraźnie zaznaczyć jest fakt, że każdorazowo następuje zaznaczenie

makroekonomicznej skali zjawiska zrównoważonego rozwoju, zatem rozwiązywanie problemów

6 Zaznaczyć należy, że świadomie nie przedstawiono więcej przykładów sformułowanych definicji zrównoważonego

rozwoju ze względu na to, że inny jest postawiony cel niniejszego opracowania, a ponadto różnice merytoryczne w

określeniu tego pojęcia są jednak niewielkie. 7 „Europa 2020″ - unijna strategia wzrostu. http://ec.europa.eu/europe2020/index_pl.htm

8 Raport „Polska 2030. Wyzwania rozwojowe”, Zespół Doradców Strategicznych Prezesa Rady Ministrów,

http://www.Polska2030.pl

wynikających z tego określenia odbywa się często na poziomie ponadnarodowym bądź krajowym. Natomiast

obecnie często można spotkać się ze stwierdzeniem, że realizacja koncepcji zrównoważonego

rozwoju na poziomie przedsiębiorstwa odbywa się raczej poprzez implementację zasad społecznej

odpowiedzialności biznesu czyli CSR (Corporate Social Responsibility).

3. Istota, elementy i zasady tworzące społeczną odpowiedzialność biznesu

Kategoria CSR tj. społecznej odpowiedzialności biznesu była wielokrotnie charakteryzowana i

objaśniana. Za „ojca” tej kategorii uważa się H. R. Bowen’a, który w 1953r. opublikował książkę „Social

Responsibility of Businessmen”. Według tej pierwszej definicji, społeczna odpowiedzialność biznesu

oznacza „obowiązek managerów do prowadzenia takiej polityki, podejmowania takich decyzji i do

wytyczania takich kierunków działań biznesowych, które będą zgodne z celami i wartościami naszego

społeczeństwa”9. Według Komisji Europejskiej nowa definicja CSR jest rozumiana jako

„odpowiedzialność przedsiębiorstw za ich wpływ na społeczeństwo”10

. Pamiętać trzeba jeszcze o tym, że

określenie „środowisko” jest rozumiane nie tylko jako przyroda, lecz także rynek, miejsce pracy oraz

społeczeństwo.

Powszechnie uważa się, że społeczna odpowiedzialność biznesu stanowi odpowiedź sektora gospodarczego

na wyzwania, które stawiają przed nim zadania zrównoważonego rozwoju. Poprzez minimalizowanie

swojego negatywnego oddziaływania na otoczenie zewnętrzne, przedsiębiorstwo może być jednocześnie

określane jako firma zrównoważonego rozwoju. Na poziomie Unii Europejskiej elementy składające się na

CSR były rozważane wielokrotnie, a podsumowanie międzynarodowych dyskusji ujęto przede wszystkim w

takich dokumentach jak:

- Strategia Lizbońska (2000r.), gdzie uznano m. in., że CSR będzie jednym z elementów, dzięki którym

realizacja przyjętego celu głównego strategii zostanie osiągnięta oraz, że realizacja CSR poprzez

prowadzony dialog z interesariuszami, wdrażanie zarządzania środowiskowego oraz budowę kapitału

społecznego przyczynia się do osiągnięcia trwałego sukcesu przedsiębiorstwa,

- „Zielona Księga” (2001), w której potwierdzono, że społeczna odpowiedzialność jest jednym z

ważniejszych elementów polityki gospodarczej Unii Europejskiej. Zdefiniowano wówczas pojęcie

społecznej odpowiedzialności jako koncepcję dobrowolnego włączania przez firmy zadań społecznych z

zakresu ochrony środowiska do swoich normalnych działań biznesowych oraz relacji ze wszystkimi

zainteresowanymi partnerami,

- „Biała Księga” (2002). Przedstawiono w niej obszary działań społeczności międzynarodowej, dotyczące

wprowadzenia w życie CSR, a także przyjęto za istotne m. in.: podjęcie działań edukacyjnych

umożliwiających wymianę doświadczeń oraz dobrych praktyk; rozwój narzędzi społecznej odpo-

wiedzialności (wykreowanie kodeksów etycznych, standardów zarządzania), powołanie Europejskiego

Forum Interesariuszy; uwzględnianie koncepcji CSR we wszystkich politykach Unii Europejskiej.

Twórcy idei Global Compact podczas Światowego Forum Ekonomicznego w Davos w 1999r. (adresowanej

do przedsiębiorców i przedstawicieli świata biznesu na całym świecie) sformułowali dziesięć następujących

zasad społecznej odpowiedzialności biznesu11

:

- Popieranie i przestrzeganie praw człowieka przyjętych przez społeczność międzynarodową.

- Eliminowanie wszelkich przypadków łamania praw człowieka przez firmę.

- Poszanowanie wolności stowarzyszania się.

- Eliminowanie wszelkich form pracy przymusowej.

- Zniesienie pracy dzieci.

- Efektywne przeciwdziałanie dyskryminacji w sferze zatrudnienia.

- Prewencyjne podejście do środowiska naturalnego.

9 Mazur-Wierzbicka E., CSR w dydaktyce, czyli jak uczyć studentów społecznej odpowiedzialności, op. cit., s. 13.

10 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i

Komitetu Regionów. Odnowiona strategia UE na lata 2011-2014 dotycząca społecznej odpowiedzialności

przedsiębiorstw, str. 7 http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2011:0681:FIN:PL:PDF 11

Ten Principles of the UN Global Compact, http://www.shinanokenshi.com/csr/csr.php

- Podejmowanie inicjatyw mających na celu promowanie postaw odpowiedzialności ekologicznej.

- Stosowanie i rozpowszechnianie przyjaznych środowisku technologii.

- Przeciwdziałanie korupcji we wszystkich formach, w tym: wymuszeniom i łapówkarstwu.

Wydaje się, że to całościowe podejście do społecznej odpowiedzialności biznesu zawiera wszystkie ważne

elementy w skali makroekonomicznej, odnoszące się do każdego sektora gospodarczego. Do rozważenia

pozostają sprawy właściwego dostosowania zasad do konkretnych poziomów rozwoju gospodarczego

krajów oraz rodzajów prowadzonej działalności przez przedsiębiorstwa bądź instytucje czy jednostki typu

NGO.

4. Ważniejsze modele pomiaru społecznej odpowiedzialności biznesu

Relewantną kwestią przy ocenie działań prowadzonych dla realizacji założeń zrównoważonego rozwoju,

społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR) jest metodologia pomiaru efektów zrealizowanych

przedsięwzięć i zamierzeń. Jeśli sięgnie się do literatury przedmiotu, to należy zaznaczyć, że występuje tu

różnorodność poglądów. Bowiem mimo wysokiej rangi tych zagadnień ich czasokres funkcjonowania w

warunkach polskich nie ma jeszcze długiej historii. Analiza funkcjonowania sektora bankowego w obszarze

realizacji idei zrównoważonego rozwoju oraz zasad społecznej odpowiedzialności biznesu wskazuje na

wielorakie podejście i poziom doświadczeń w tym zakresie. Co ciekawe, po przeprowadzonych analizach,

obserwacjach i wywiadach, że istotne wyniki w realizacji założeń omawianej problematyki nie w każdym

przypadku są zależne od wielkości banku, różnorodności ofert proponowanych produktów czy wysokości

osiąganych wyników finansowych. Jednocześnie wskazać należy, że prowadzone działania w ramach

omawianych idei wiążą się z koniecznością wyraźnego podziału instytucji sektora bankowego na dwie

grupy, tzn. banki, które może cechować:

- zaangażowanie społeczne (Corporate Community Involvement – CCI) – jako część strategii CSR

skoncentrowanej na budowaniu relacji ze społecznościami lokalnymi i wspieraniu rozwoju społeczeństwa.

Może przybierać różne formy, a przede wszystkim: wsparcie finansowe, wolontariat pracowniczy czy pomoc

rzeczową. Jednak tę strategię CSR cechuje doraźna, niesystematyczna forma aktywności.

- uczestnictwo w inwestycjach społecznych (Corporate Community Investment – CCI) – tzn. nowoczesne

podejście do aktywności społecznej firm, przyjmujące założenie budowy długoterminowej strategii zaanga-

żowania społecznego. Corporate Community Investment jest oparte na partnerstwie z wybranymi

organizacjami i ukierunkowane na rozwiązywaniu problemów społecznych uznanych przez firmę za

szczególnie ważne w sposób zdecydowanie ciągły.

Należy w każdym przypadku poddać analizie problem podejścia przez podmiot do zagadnień CSR z

uwzględnieniem właściwego umiejscowienia tej działalności w piramidzie aktywności gospodarczej oraz z

zastosowaniem właściwego wariantu pomiaru.

Tabela 1.

Możliwości oceny obszarów działania firmy, w tym społecznej odpowiedzialności biznesu

Różne warianty

propozycji

Obszary poddawane

ocenie

Szczegółowy opis obszarów poddawanych

ocenie

Poziomy oceny

obszarów

I wariant

indeks BI-NGO

I. Polityka i przywództwo

firmy

II. Strategia

zaangażowania

Kontrola ekspozycji „wrażliwości społecznej”

poprzez wpisanie jej w misję, wizję, wartości

bądź inne kluczowe dokumenty umieszczone

na stronie internetowej

Wypracowanie własnej strategii społecznego

zaangażowania, którą można zidentyfikować

Cztery poziomy

oceny w skali od

<0 do 3>, gdzie:

poziom 3 - to

wysoki stopnień

prezentacji na

stronie

III. Budowanie relacji

IV. Przejrzystość

finansowa i mierzenie

efektów

V. Komunikowanie

na podstawie informacji zawartych na

stronach internetowych jednostki

Prowadzenie w jednoznaczny przejrzysty i

sposób komunikacji o formach i zasadach

współpracy ze społecznymi partnerami

Opracowanie sprawozdań i raportów działań z

zakresu zaangażowania społecznego

Wyeksponowanie stron internetowych z

informacją o prowadzonej działalności CSR

internetowej

informacje na

tematy z danego

obszaru,

poziom 2 - to

poziom średni,

poziom 1 – to

poziom niski,

poziom 0 oznacza

brak jakichkolwiek

informacji.12

II wariant

Wskaźniki

GRI13

I. Wpływ naszych działań

II. Nasi ludzie

III. Filozofia działania

Skutki działań dla rynku, środowiska,

społeczeństwa, poszczególnych grup

interesariuszy

Procesy wewnątrz firmy dotyczące

zarządzania kapitałem ludzkim i kształtujące

środowisko pracy

Odpowiedzialność za podstawy

funkcjonowania firmy, za otoczenie

instytucjonalne i proceduralne

Podział na

wskaźniki

podstawowe i

dodatkowe, które

wykazują

porównywalne

informacje

dotyczące

wyników

ekonomicznych,

środowiskowych i

społecznych

III wariant

Model LBG14

I. Podstawowa działalność

biznesowa

II. Obowiązkowy wkład w

społeczności lokalne

III. Przedsięwzięcia

komercyjne w środowisku

lokalnym

IV. Inwestycje na rzecz

społeczności

Podstawowa działalność firmy i dostarczanie

efektywnych kosztowo produktów i usług w

sposób odpowiedzialny etycznie, społecznie

i środowiskowo

Podejmowane przez firmę przedsięwzięcia

społeczne wynikające z zapisów prawa

Działania podejmowane zwykle przez działy

marketingu, bezpośrednio wspierające cele

biznesowe firmy (np. sponsoring)

Długofalowe strategiczne zaangażowanie w

partnerstwo z partnerami społecznymi na

rzecz rozwiązywania problemu społecznego

uznanego przez firmę za ważny także z jej

punktu widzenia

Wyrażenie

w wartościach

pieniężnych (w

PLN lub innej

walucie), łącznych

kosztów firmy

w związku

z realizacją działań

społecznych, tzn.

kwot

przekazanych

w darowiznach,

wartości czasu

pracy

poświęconego

przez

pracowników na

wolontariat czy

12

Suma punktów możliwa do zdobycia przez 500 badanych firm przez „Rzeczpospolitą” w 2010r., przy założeniu, że

za pięć ocenianych obszarów każda firma otrzyma maksymalną ilość 15 punktów, wynosi 7500. A jednak razem

osiągnięto w 2010 r. 1815 punktów, co stanowi zaledwie 24,2% wartości maksymalnej Indeksu BI-NGO. Wprawdzie

jest to wyraźny wzrost w stosunku do lat ubiegłych (w 2007r. – 1368 pkt., w 2008r. – 1762 pkt., w 2009r. – 1680 pkt.),

jednak nieporównywalnie niski w stosunku do indeksu BI-NGO w innych państwach członkowskich UE) (Indeks BI-

NGO 2010. Komunikacja społecznego zaangażowania firm w Internecie. Trendy zaangażowania społecznego 2011,

CSR Consulting 2011, str. 8).

13 GRI jest to Inicjatywa ds. Ogólnoświatowej Sprawozdawczości. Wytyczne opracowane przez GRI obejmują

międzynarodowe standardy raportowania, wykorzystywane w sprawozdawczości z zakresu ekonomicznej, etycznej i

ekologicznej sfery działalności organizacji, tj. w raportach zrównoważonego rozwoju (Sustainability Reports).

Wytyczne te obejmują zarówno wskaźniki, jak też ogólne zasady pomagające firmom, rządom i organizacjom

pozarządowym (NGO-s) w strategicznym zarządzaniu kwestiami zrównoważonego rozwoju. 14

Model LBG (London Benchmarking Group) pokazuje możliwe formy zaangażowania społecznego oraz

odpowiadające im działania podejmowane przez firmy. Od pkt. I znajdują się działania obowiązkowe, wynikające z

faktu prowadzenia przez podmiot działalności gospodarczej, a także z zapisów prawa. To, co znajduje się poniżej, to

zaangażowanie dobrowolne. – Efektywność społecznego zaangażowania firm. Raport otwarcia, CSR Consulting,

http://www.csrconsulting.pl/docs/LBG_Raport_otwarcia_1.pdf

V. Działania

charytatywne, filantropia

Okresowe dobroczynne wsparcie udzielane

organizacjom charytatywnym i społecznym

kosztów

zarządzania

poszczególnymi

przedsięwzięciami.

IV wariant

Model

społecznego

zaangażowania

firmy

I. Podstawowa działalność

gospodarcza

II. Przedsięwzięcia

komercyjne

III. Inwestycje na rzecz

społeczności lokalnej

IV. Przedsięwzięcia

charytatywne

Firma ma być tzw. „dobrym obywatelem” dla

budżetu państwa

Realizacja planów na zasadzie partnerstwa, co

wywołuje pozytywne zmiany strukturalne w

regionie (w tym sponsoring)

Strategiczne działania podejmowane we

współpracy z lokalnymi władzami a także

organizacjami pozarządowymi. Działania te są

skierowane na wspieranie rozwoju przedsię-

biorczości, edukacji, kultury, sportu i zdrowia

Wynikają z poczucia moralnego obowiązku,

aby dzielić się z potrzebującymi

Proponowane

poziomy oceny w

skali od <0 do 2>,

gdzie:

poziom 0 – brak

działalności

poziom 1 –

niewielki poziom

działalności

poziom 3 –

widoczny poziom

działalności

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Indeks BI-NGO 2010. Komunikacja społecznego zaangażowania firm w

Internecie. Trendy zaangażowania społecznego 2011, CSR Consulting 2011; Społeczna odpowiedzialność biznesu –

pod. red. Lucyna Wojtasiewicz, AE Poznań 2008; Wytyczne do raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju &

Suplement dla sektora organizacji pozarządowych (NGO), wersja 3,0

https://www.globalreporting.org/resourcelibrary/Polish-NGOSS.pdf

Trzeba mieć świadomość, że w przypadku sektora bankowego w Polsce występują różne dodatkowe

okoliczności, które mogą utrudniać właściwy wybór wariantu oceny obszarów działalności podstawowej (w

tym społecznej odpowiedzialności biznesu). Jednak w każdym przypadku, jeśli już jest prowadzona (na

zasadzie zaangażowania społecznego albo uczestnictwa w inwestycjach społecznych) działalność w ramach

CSR wówczas należy podjąć stosowne decyzje co do konieczności przygotowania wykwalifikowanej kadry

zajmującej się profesjonalnie tą dziedziną zaczynając od planowania, poprzez pomiar do właściwego

raportowania i komunikowania danych.

5. Zrównoważony rozwój oraz CSR w aspekcie funkcjonowania polskiego sektora bankowego –

wstępne wyniki badań

Dla realizacji celów niniejszego opracowania poddano analizie te banki komercyjne, które mogą

pochwalić się doświadczeniami w zakresie działalności w różnych formach zaangażowania społecznego i w

inwestycje społeczne. Mając na uwadze fakt, że do końca 2014 r. każdy duży podmiot funkcjonujący w Unii

Europejskiej mają podjąć obowiązek przestrzegania wytycznych w ramach społecznej odpowiedzialności

biznesu, opracowanych przez OECD, UN Global Compact bądź zawartych w normach ISO 2600015

dostrzega się rosnącą rangę tych zagadnień. W Polsce datuje się sprawozdawcze ujęcie prowadzonej przez

banki społecznej odpowiedzialności biznesu w formie raportów dopiero od 2005r. (tzn. pierwszy raport

opracowany w 2005r. dotyczył 2004r.)

Tabela 2

Raporty społeczne (społecznej odpowiedzialności biznesu) sporządzone przez banki komercyjne

za lata 2004 – 2012

15

CSR: dobrowolny przymus, 2012, „Rzeczpospolita”, nr 57(9177), http://www.rp.pl

Rok Ilość banków Nazwy banków

2004 1 Bank BPH

2005 0 -

2006 3 Bank BPH, Bank Millenium, BRE Bank

2007 2 Bank Millenium, BRE Bank

2008 3 Bank Millenium, BRE Bank, Bank BPH

2009 2 Bank Millenium, Bank BPH

2010 3 Bank BOŚ, Bank Millenium, Bank BPH

2011 3 Bank BGŻ, Bank Millenium, Kredyt Bank

2012 1 Bank BPH

Źródło: Opracowanie własne.

Porównując ilość sporządzonych raportów społecznej odpowiedzialności biznesu za lata 2004 – 2012 w

stosunku do ponad 100 funkcjonujących w Polsce instytucji finansowych (w tym ponad 50 banków

komercyjnych) ilość ta nie wydaje się zbyt zadawalająca. Wprawdzie nie oznacza to wprost, że inne banki

komercyjne nie angażują się w formy działalności związanej ze zrównoważonym rozwojem oraz CSR w

ogóle16

, jednak – co najwyżej – informacje w tym zakresie są dołączane sporadyczne do sprawozdania

finansowego. Warto też zwrócić uwagę na najczęściej preferowane formy aktywności realizowanej w

ramach zaangażowania społecznego bądź uczestnictwa w inwestycjach społecznych.

Tabela 3

Rodzaje działań realizowanych przez banki w ramach CSR w latach 2004 – 2012

Rok Bank Ważniejsze obszary

2004 Bank BPH 1) Działania integracyjne dla klientów i pracowników (turniej tenisowy i golfowy

„Piknik z Bankiem BPH”, „Nocny Turniej Golfa” w Olsztynie, koncert „Piechotą do

Lata” w Pałacu Zamoyskich, imprez ”Latino Fiesta”, konkurs „Lato z Bankiem”, rejsy

Kołobrzeg – Bornholm, Zatoka Gdańska)

2) Przeciwdziałanie „praniu brudnych pieniędzy”

3) Aktywna polityka komunikacyjna banku wobec inwestorów

4) Realizacja projektów Management Development Prestige oraz Management

Development Standard w ramach systemów szkoleń pracowników banku

5) Działalność sponsoringowa dla społeczeństwa w dziedzinach: kultura, edukacja, sport

i profilaktyka zdrowotna.

2006

Bank BPH

BRE Bank

Oprócz realizacji podobnych zadań jak w 2005r. (choć już o szerszym zakresie) dochodzi

inicjatywa budowy integralnej kultury korporacyjnej Grupy UniCredit, oparta na

wspólnym układzie wartości: zaufanie, uczciwość, wzajemność, zapisanych w tzw.

Karcie Zasad.

1) Gwarancja bezpieczeństwa w prowadzonej działalności (w tym przeciwdziałanie praniu

16

Np. BGK już 2009 r. opracował wewnętrzną Politykę Społecznej Odpowiedzialności, która wyraża strategiczne

podejście do odpowiedzialnego zarządzania tą instytucją finansową. Wyznaczył 3 obszary zainteresowania: dbałość o

zdrowie, rozwój pracowników i pozytywne relacje w pracy, ochronę środowiska naturalnego oraz działalność

filantropijną.

Bank

Millennium

pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, BCPs - Business Continuity Plans)

2) Korporacyjny Kanon Wartości DROGA17

3) Działania na rzecz ochrony środowiska (w tym prace w celu uzyskania certyfikatu

EMAS, gwarancje „elektryczne” banku

4) działania na rzecz społeczeństwa (Fundacja BRE Banku, sponsoring i działalność

charytatywna na rzecz kultury, sztuki, edukacji)

1) Dialog z klientami (np. badania satysfakcji i jakości obsługi klientów)

2) Dialog z inwestorami (np. współpraca z Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji

Rolnictwa i obsługa preferencyjnych kredytów inwestycyjnych i klęskowych)

3) Współpraca z partnerami biznesowymi

4) Dialog z pracownikami (w tym: komunikacja wewnętrzna, badania opinii

pracowników, centrum innowacji)

2007 Bank

Millennium

BRE Bank

1) Dialog z klientami (jako badania satysfakcji i jakości obsługi klientów, zarządzanie

reklamacjami, zwiększanie dostępności usług, produkty świadome społecznie)

2) Dialog z inwestorami (np. oferta preferencyjnych linii kredytowych: inwestycji w

zakresie: wiejsko-gminnych szkół; budowy, modernizacji i remontu dróg publicznych,

gminnych i powiatowych na terenach wiejskich, rozwoju infrastruktury społeczeństwa

informacyjnego na terenach wiejskich)

3) Współpraca z partnerami biznesowymi (projekt optymalizacji procesu zarządzania

łańcuchem dostaw, w tym procesu wyboru dostawców i outsourcingu)

4) Dialog z pracownikami (w tym: pikniki pracownicze, treningi kreatywności i kampanie

zbierania pomysłów CTA (Call to Action ), Program rozwoju kompetencji – Grow Plus,

Akademia Millennium

5) Oddziaływanie na środowisko (uwaga na zasoby niszczące środowisko typu: zużycie

baterii, tonerów; utylizacja starego sprzętu biurowego)

6) Działania na rzecz społeczeństwa (współpraca z organizacjami pożytku publicznego w

tworzeniu programów kulturalnych i edukacyjnych, praktyki i staże studentów,

sponsoring konkursu Global Management Challenge – Euromanager Poland, współpraca z

redakcją „Harvard Business Review”)

Oprócz działań rozpoczętych w poprzednich latach dochodzi poszerzenie aktywności w

sferze ochrony środowiska (w tym gospodarki odpadami, opłata za korzystanie ze

środowiska z tytułu emisji spalin) oraz działań na rzecz społeczeństwa (wspieranie

inicjatyw badawczych, dydaktycznych i edukacyjnych, popularyzujących wiedzę z

zakresu ekonomii; współpraca z Instytutem CASE, zaangażowanie na polu kultury i

sztuki).

2008 Bank

Millennium

BRE Bank

Niezależnie od podjętych działań latach ubiegłych Bank rozpoczął wdrażanie „Wielkiej

Księgi Millennijności” (ujmującej zasady kultury korporacyjnej, komunikacji

wewnętrznej oraz standardy sprzedaży i obsługi klientów); wprowadził nowy kanał

kontaktów z klientami, tzw. Telemillennium; Telemarketing, poszerzył ofertę tzw.

produktów zaangażowanych społecznie, usprawnił Program „AML” (dotyczący obszarów

zagrożenia), wydzielił aspekty oddziaływania banku na środowisko oraz działania

proekologiczne, poszerzył wspieranie lokalnych inicjatyw i organizacji oraz działalność

charytatywną.

Poszerzono zakres rozpoczętych form aktywności społecznej o: Program BREnova –

odpowiedź na wyzwania rynku, otwartość na osoby niepełnosprawne, nowe projekty

społeczne dla pracowników, inne projekty dla społeczeństwa (udział w kampanii

społecznej „Dobry Rodzic – Dobry Start”, w konkursie „Człowiek bez Barier” ), większy

nacisk na ochronę środowiska (Programy gospodarowania odpadami w Banku),

wspomaganie nauki, edukacji i rozwoju gospodarczego.

2009 Bank Oprócz kontynuacji akcji i projektów podjętych w latach ubiegłych Bank, oprócz

17

DROGA – oznacza skrót oczekiwań wobec pracowników w dążeniu do sukcesu: Doskonałość (dążenie do

najlepszych rezultatów, nieustannie zdobywa wiedzę i umiejętności), Realizacja (doprowadza zadania z sukcesem do

końca, efektywnie zarządza zadaniami, posiada świadomość biznesową), Odpowiedzialność (bierze zadania na

własność, przewiduje i ponosi konsekwencje swoich działań, potrafi zakwestionować status quo), Gotowość (jest

gotowy do podejmowania wyzwań, aktywnie współpracuje z innymi członkami organizacji, efektywnie kieruje

poziomem swojej energii), Angażowanie się (jest aktywny i zdeterminowany, wpływa na innych, identyfikuje się z

firmą) – Raport o społecznej odpowiedzialności biznesu, BRE Bank 2006, str. 21.

Millennium

Bank BPH

działalności społecznej, oddziela działalność prospołeczną (w tym: udział w

ogólnoświatowej akcji proekologicznej „Godzina dla Ziemi”, organizowanej przez

Fundacje WWF; promocję polskich przemian w organizacji kampanii promującej wiedzę

na temat roli Polski w procesie europejskich przemian 1989r., wsparcie organizacji Forum

Dialogu „Gdański Areopag”)

Podkreślić należy, że Raport Banku zawiera wyłącznie elementy tworzące społeczną

odpowiedzialność biznesu, ze wyraźnym wskazaniem, że Bank jest wrażliwy na

potrzeby wszystkich grup interesariuszy. Zatem skupia się – oprócz permanentnego

powielania dotychczasowych elementów działalności – na globalnym ich prowadzeniu, po

zbadaniu koniecznych zapotrzebowań. Np. Działania szkoleniowe opierają się na czterech

głównych filarach: Akademii Rozwoju, szkolenia korporacyjne GE, szkolenia lokalne,

szkolenia elektroniczne, realizowane poprzez platformę MyLearning. Pakiet projektów

dotyczących ochrony środowiska naturalnego poszerza się o systematyczne segregowanie

śmieci, udział w utylizacji śmieci, a działalność charytatywna i sponsoringowa ma już

wieloletnią tradycję w zakresie kultury, edukacji, czy sportu.

2010 Bank

Millennium

Bank BPH

BOŚ

Wyraźnie wzrasta waga przedsięwzięć związanych z wpływem banku na środowisko oraz

działania na rzecz społeczeństwa (np. udział a akcji ECCO Walkathon jako największym

na świecie spacerze charytatywnym, SOSO wioski) Ponadto następuje aktywne

nastawienie do kontaktów z klientami (np. kolejnym kanałem komunikacji z Bankiem jest

serwis MilleSMS, wewnętrzny serwis intranetowy „Millenniumnet”, przystąpienie do

programu „10 na 10” organizowanym przez Stowarzyszenie Inwestorów Indywidualnych).

Przygotowano Zasady finansowania odpowiedzialnego społecznie, na mocy umowy z

Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju. Ponadto nadal prowadzona jest współpraca

z organizacjami pożytku publicznego i fundacjami przy realizacji programów

edukacyjnych i wydarzeń kulturalnych.

Wskazano hasło: Inwestujemy w relacje - Empatia Działanie z bezkompromisową

uczciwością jest przewodnią dewizą i misją Banku w zakresie CSR oraz budowa

kultury compliance. Priorytety strategii CSR obejmują m.in.: wsparcie MŚP, rozwój

kapitału intelektualnego, popularyzację zdrowego trybu życia pracowników, działalność

sponsoringową w dziedzinie kultury, edukacji i sztuki, intensyfikacja wolontariatu

pracowników w działalność charytatywną (np. oddział Wolontariuszy GE (GE

Volunteers), wewnętrzna organizacja Women’s Network).

Pierwszy Raport ekologiczny 2010, w którym podkreślono rangę kredytów

proekologicznych (np. na: inwestycje związane z odnawialnymi źródłami energii, ochronę

atmosfery, ochronę wód i gospodarki wodnej, ochronę powierzchni ziemi,

termomodernizację budynków.

2011 Bank

Millennium

BGŻ

KB Kredyt

Bank

Raport całościowo przedstawia wyniki działalności Banku (w tym: kontynuację informacji

z lat ubiegłych dotyczących np. misji Banku; dialogu z inwestorami, partnerami

biznesowymi, pracownikami; audytu wewnętrznego i zewnętrznego; rozwoju kadr), a w

tym wskazuje na ciągłość postępowania w kwestii wypracowanych procedur

oddziaływania Banku na środowisko oraz działalności na rzecz społeczeństwa (np. akcje:

Nakrętkomania, Bank Bezpiecznych Kierowców, Bank Dobrej Krwi, Pracownicy Banku

Dzieciom).

Pierwszy Raport Odpowiedzialnego Biznesu zawiera pełny opis historii, profilu

działalności, ofert produktów i usług. Oddzielnie ujęto społeczną odpowiedzialność

biznesu (np. sponsoring zaangażowany), lokalne zaangażowanie społeczne, Bank jako

odpowiedzialnego pracodawcę, Bank przyjazny środowisku. WAŻNE: BGŻ uwzględnił

odniesienie podanych treści do Indeksu GRI (z własnym opisem o charakterze wyjaśnień).

Pierwszy Raport – wskazuje na: społecznie odpowiedzialni – najlepsze praktyki, ogólne

informacje o Banku, etykę w tworzeniu produktu i marketingu, przejrzystość oferty i

odpowiedzialnego procesu sprzedaży, odpowiedzialność w sprzedaży kredytów

hipotecznych, wspieranie przedsiębiorczości, podejście do pracowników – poprzez dialog,

satysfakcja, zaangażowanie. W ramach „Naszego otoczenia” wyodrębniono opis działań w

ramach działó1): edukacja dla bezpiecznego rozwoju, działamy wśród społeczności, nieco

kultury, nieco sportu, Myślę eko, więc jestem. WAŻNE: Kredyt Bank uwzględnił

odniesienie podanych treści do Indeksu GRI (z podaniem stopnia raportowania).

2012 BPH Raport Po Prostu Fair – Wskazanie na główne założenia strategii „Fair Play”, w tym:

otwarty dialog z klientami, partnerami i pracownikami, wolontariat pracowniczy,

promowanie postaw fair, ochronę środowiska naturalnego. Zawiera rozwinięcie tych haseł

ze wskazaniem kontynuowanych działań dotychczasowych.

Źródło: Opracowanie własne http://www.csrinfo.org/pl/rejestr-raportow/o-rejestrze-raportow/wyniki

Wstępna analiza przedstawionych – w skrócony wprawdzie sposób – ważniejszych elementów

wykazywanych w raportach społecznych banków komercyjnych wskazuje, że zarządy tych instytucji nie

dojrzały jeszcze do wyboru i wypracowania – na wysokim poziomie – metod pomiaru prowadzonej

działalności w zakresie zrównoważonego rozwoju i społecznej odpowiedzialności biznesu. Ujmowane

informacje w opracowanych sprawozdaniach mają często lakoniczny charakter, nie precyzują wyłącznie

zagadnień merytorycznie dostosowanych do tytułów tych raportów, a formy ich prezentacji też są

niejednolite. Wydaje się, że dopiero następne lata wskażą rosnącą rangę tych zagadnień, a zatem nastąpi

zatrudnienie wykwalifikowanej kadry, zredagowanie właściwych metod pomiaru i oceny działalności

„społecznej”, co będzie miało wpływ na ich pełną taksację przez interesariuszy czy zewnętrzne organy

kontroli i nadzoru.

6. Wnioski końcowe

Przyszłością dla sektora bankowego powinien być rozwój inwestycji odpowiedzialnych społecznie (SRI),

włączenie kryteriów ESG (ang. Environmental, Social, Governance) do oceny ryzyk oraz myślenie o

produktach bankowych skierowanych do specyficznych grup społeczeństwa wymagających wsparcia

finansowego, moralnego i rzeczowego. Prekursorski model zaangażowania społecznego, skoncentrowany

zarówno na rozwiązywaniu problemów społecznych jak i na osiąganiu korzyści biznesowych, stawia przed

podmiotami gospodarczymi zupełnie inne wyzwania. Pierwsze z nich to spójne i skuteczne zarządzanie

strategią inwestycji społecznych (CCI - Corporate Community Investment), drugie – są związane z

pomiarem efektywności zaangażowania społecznego, a trzecie dotyczą poprawnego informowania o

osiąganych wynikach kluczowych interesariuszy (zarówno pozytywnych jak i negatywnych oraz

pierwszoplanowych, drugoplanowych i pozostałych). Zwiększenie konkurencyjności podmiotów sektora

bankowego musi się bezwzględnie wiązać z wychodzeniem naprzeciw w systematyczny i strategiczny

sposób zaistniałym nowym problemom, przed którymi staje nie tylko konkretna jednostka fizyczna, prawna,

czy państwo ale także w skali globalnej Europa i …świat. Nowe wyzwania stawiane przez człowieka

funkcjonującym podmiotom są jednoznaczne z koniecznością myślenia o ewaluacji podejmowanych progra-

mów, przedsięwzięć czy projektów18

. Należy zatem już na etapie tworzenia założeń całościowego

funkcjonowania i aktywności jednostki antycypować nieznane jeszcze obszary działania na polu

zaangażowania społecznego. A to oznacza, zarówno z punktu widzenia firmy, jak i społeczeństwa, że pełna

realizacja potencjału tkwiącego w zaangażowaniu społecznym, jest realnie możliwa w przypadku

organizacji, które tworzą kompleksową, spójną i na bieżąco dostosowaną do zapotrzebowania interesariuszy

strategię zaangażowania społecznego. Ponadto warto podkreślić, że godnym uwagi zjawiskiem jest wzrost

roli portali społecznościowych w komunikowaniu prospołecznej polityki jednostek gospodarczych oraz

włączanie klientów do grona oddziaływania na obszary aktywności CSR tych podmiotów.

Literatura

Bargiel D., Rola społecznej odpowiedzialności biznesu i zrównoważonego rozwoju w ograniczaniu zjawisk

kryzysowych, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 225, Wydawnictwo Uniwersytetu

Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2011.

CSR: dobrowolny przymus, 2012, „Rzeczpospolita”, nr 57(9177).

18

Niewiadoma M., Nowe źródła informacji a rachunkowość banku, w: Nauka o rachunkowości na progu gospodarki

opartej na wiedzy – pod red. A. Karmańskiej, Oficyna Wydawnicza SGH Warszawa 2013, s. 875 – 888.

Efektywność społecznego zaangażowania firm. Raport otwarcia, CSR Consulting,

http://www.csrconsulting.pl/docs/LBG_Raport_otwarcia_1.pdf

„Europa 2020″ - unijna strategia wzrostu. http://ec.europa.eu/europe2020/index_pl.htm

Freeman E.R., Moutchnik A., Stakeholder management and CSR: questions and answers. In: UmweltWirtschaftsForum,

Springer Verlag, 2013, Vol. 21, Nr. 1. http://link.springer.com/article/10.1007/s00550-013-0266-3

Indeks BI-NGO 2010. Komunikacja społecznego zaangażowania firm w Internecie. Trendy zaangażowania

społecznego 2011, CSR Consulting 2011.

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i

Komitetu Regionów. Odnowiona strategia UE na lata 2011-2014 dotycząca społecznej odpowiedzialności

przedsiębiorstw, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2011:0681:FIN:PL:PDF

Maciejewski K., Czy banki wierzą w społeczną odpowiedzialność, 2013-05-02,

http://www.obserwatorfinansowy.pl/forma/analizy/czy-banki-wierza-w-spoleczna-odpowiedzialnosc/

Mazur-Wierzbicka E., CSR w dydaktyce, czyli jak uczyć studentów społecznej odpowiedzialności, Stowarzyszenie

Kreatywni dla Szczecina, Szczecin 2012.

Niewiadoma M., Nowe źródła informacji a rachunkowość banku, w: Nauka o rachunkowości na progu gospodarki

opartej na wiedzy – pod red. A. Karmańskiej, Oficyna Wydawnicza SGH Warszawa 2013.

Raport o społecznej odpowiedzialności biznesu, BRE Bank 2006.

Raport „Polska 2030. Wyzwania rozwojowe”, Zespół Doradców Strategicznych Prezesa Rady Ministrów, http://www.Polska2030.pl

Społeczna odpowiedzialność biznesu – pod. red. Lucyna Wojtasiewicz, AE Poznań 2008

Ten Principles of the UN Global Compact, http://www.shinanokenshi.com/csr/csr.php

Wizja zrównoważonego rozwoju dla polskiego biznesu 2050,

http://www.pwc.pl/pl_PL/pl/publikacje/raport_wizja_zrownowazonego_rozwoju_dla_polskiego_biznesu_2050.pdf

Wytyczne do raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju, 2000 – 2006 GRI.

Wytyczne do raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju & Suplement dla sektora organizacji pozarządowych

(NGO), wersja 3,0 https://www.globalreporting.org/resourcelibrary/Polish-NGOSS.pdf