3 TOM 3MONOGRAFIE KOMISJI HYDROLOGICZNEJ PTG

NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIAW HYDROLOGII I GOSPODARCE WODNEJ

NO

WO

CZESNE M

ETODY I RO

ZWIZAN

IAW

HYD

ROLO

GII I G

OSPO

DARCE W

OD

NEJ

KOMISJA HYDROLOGICZNA POLSKIEGO TOWARZYSTWA GEOGRAFICZNEGO

POLSKIE TOWARZYSTWO GEOGRAFICZNEODDZIA KATOWICKI

ISBN 978-83-61695-26-4

1

Pamici naszego Mistrza

prof. zw. dr. hab. Andrzeja T. Jankowskiego

3

NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA

W HYDROLOGII I GOSPODARCE WODNEJ

NOVEL METHODS AND SOLUTIONS

IN HYDROLOGY AND WATER MANAGEMENT

pod redakcj

DAMIANA ABSALONA, MAGDALENY MATYSIK, MARKA RUMANA

KOMISJA HYDROLOGICZNA POLSKIEGO TOWARZYSTWA GEOGRAFICZNEGO

POLSKIE TOWARZYSTWO GEOGRAFICZNE, ODDZIA KATOWICKI

SOSNOWIEC 2015

T O M

3 MONOGRAFIE KOMISJI HYDROLOGICZNEJ PTG

4

Redaktorzy naukowi: Damian Absalon, Magdalena Matysik, Marek Ruman

Redaktor techniczny: Andrzej Soczwka

Recenzenci: Damian Absalon, Elbieta Bajkiewicz-Grabowska, Roman

Cieliski, Tadeusz Ciupa, Stanisaw W. Czaja, Jacek Jania, Pawe Jokiel,

Wodzimierz Marszelewski, Magdalena Matysik, Joanna Pociask-Karteczka,

Marek Ruman, Mariusz Rztaa, Beniamin Wizik

Projekt okadki: Marek Ruman, Stanisaw Heyda

Fotografia na okadce: Pawa (boja pomiarowa) na zbiorniku goczakowickim

(fot. Karol Mikoajewski)

ISBN 978-83-61695-26-4

Wsppraca wydawnicza:

Pracowania Komputerowa Jacka Skalmierskiego,

ul. Pszczyska 44, 44-100 Gliwice, tel. 506 132 960

www.pkjs.pl, e-mail: pekajotes@gmail.com

Publikacj dofinansowano ze rodkw Wojewdzkiego Funduszu Ochrony

rodowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach.

Treci zawarte w publikacji nie stanowi oficjalnego stanowiska organw

Wojewdzkiego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej

w Katowicach.

5

SPIS TRECI

Gutry-Korycka Magorzata

Spotkania z Andrzejem Jankowskim przez 47 lat . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

Jokiel Pawe

P wieku Komisji Hydrologicznej Polskiego Towarzystwa

Geograficznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

Absalon Damian, Kubiciel Piotr, Matysik Magdalena, Ruman Marek

Nowoczesne metody pomiaru przepywu w rzekach . . . . . . . . . . . . . . . .

27

Bajkiewicz-Grabowska Elbieta

Czy warto przywrci Jezioro Wielkie w Gardei? . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

45

Bartnik Adam, Moniewski Piotr

Zmiany jakoci wd dzkiego Jasienia w wyniku gbokiego

odwodnienia terenu w zwizku z budow dworca kolejowego d

Fabryczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

59

Chabudziski ukasz, Michalczyk Zdzisaw, Siuch Marcin, Bartoszek

Krzysztof

Opad i odpyw z maej zlewni - analiza porwnawcza danych

pomiarowych oraz oglnodostpnych danych przestrzennych . . . . . . .

75

Cieliski Roman

Wielko i przyczyny zarastania jezior na terenie Gdaska . . . . . . . . . .

95

Cieliski Roman, Ruman Marek, Absalon Damian

Wpyw czynnikw naturalnych i antropogenicznych na stosunki

wodne wybranych jezior Sowiskiego Parku Narodowego . . . . . . . .

111

Ciupa Tadeusz, Suligowski Roman, Waek Grzegorz

Geograficzne uwarunkowania lokalizacji projektowanego zbiornika

wodnego na terenie Kielc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

127

6

Czaja Stanisaw W.

Typy katastrofalnych i wielkich wezbra powodziowych w dolinie

grnej Odry od koca maej epoki lodowej do poowy XX wieku . . . .

141

Fac-Beneda Joanna

Wielko odpywu szacowana z mapy redniego rocznego wskanika

odpywu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

161

Graf Renata

Zmiany termiki wd Warty w profilu czcym pradolinny

i przeomowy odcinek doliny (Nowa Wie Podgrna rem

Pozna) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

177

Hamerla Adam, abaj Pawe, Bondaruk Jan, Zawartka Pawe

Zintegrowany system informacji wspomagajcego zarzdzanie

zlewniami wielofunkcyjnych zbiornikw wodnych na przykadzie

Zbiornika Imieliskiego (Dziekowice) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

195

Hya Sylwia, Michalczyk Zdzisaw, Chabudziski ukasz

Dynamika wydajnoci rda w Biaej w 2013 roku (stopie

przykrawdziowy Roztocza Zachodniego) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

209

Ignatiuk Dariusz, Baszczyk Magorzata, Grabiec Mariusz,

Majchrowska Elbieta, Ptlicki Micha, Piechota Agnieszka M.

Nowoczesne metody pomiarowe i analityczne w glacjologii . . . . . . . . . .

227

Krajewski Adam, Banasik Kazimierz

Ocena redukcji iloci rumowiska unoszonego w wezbraniu

przechodzcym przez may zbiornik wodny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

247

Kwidziska Monika, Markowski Maciej, Golus Wodzimierz

Wpyw uwarunkowa przyrodniczych na obieg wody i materii

biogenicznej w systemie rzeczno-jeziornym witej Strugi . . . . . . . . . .

259

Machowski Robert, Molenda Tadeusz

Charakterystyka morfometryczna wybranych antropogenicznych

zbiornikw wodnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

273

7

Markowski Maciej, Golus Wodzimierz, Kwidziska Monika

Aplikacyjno metod oceny wielkoci opadw zasilajcych oczka

Pomorza Gdaskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

287

Marszelewski Wodzimierz, Gorczko Marcin,

Kubiak-Wjcicka Katarzyna

Aktualne i przysze potrzeby monitorowania hydrologicznego Wisy

na odcinku kujawsko-pomorskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

299

Pawowski Bogusaw, o Helena, Osiska-Skotak Katarzyna

Prba klasyfikacji typw pokrywy lodowej na dolnej Wile na

podstawie satelitarnych zobrazowa radarowych pod ktem oceny

lodowego wypenienia koryta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

313

Piasecki Adam, Jurasz Jakub, Skowron Rajmund

Wykorzystanie sztucznych sieci neuronowych w modelowaniu

waha stanw wody Jeziorze Hacza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

325

Somorowska Urszula

Detekcja glebowych zasobw wodnych w Polsce w latach 2000-2014

na podstawie mezoskalowych danych gridowych GLDAS . . . . . . . . . .

337

Stachura-Wgierek Agnieszka

Bilansowanie zasobw wodnych z zastosowaniem narzdzi GIS . . . . .

351

Stanisawczyk Beata, Tomalski Przemysaw

Sezony hydrologiczne w szeciu wybranych rzekach Polski . . . . . . . . .

365

Tomaszewski Edmund

Metody oceny dynamiki rozwoju i zaniku niwek rzecznych . . . . . . .

387

Wizik Beniamin

Zastosowanie modelu Convex do transformacji fali w korycie

rzecznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

407

Autorzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

419

9

Pamici prof. zw. dr. hab. Andrzeja T. Jankowskiego

GUTRY-KORYCKA MAGORZATA

Uniwersytet Warszawski

SPOTKANIA Z ANDRZEJEM JANKOWSKIM PRZEZ 47 LAT

ENCOUNTERS WITH ANDRZEJ JANKOWSKI DURING 47 YEARS

Nie odchodzi na zawsze Ten

Kto trwa w pamici ywych

Ta powszechnie znana sentencja staa si motywem przewodnim

pozwalajcym nakreli osobowo prof. Andrzeja Jankowskiego czowieka

duego formatu mojego serdecznego kolegi i przyjaciela.

ywym wspomnieniem uoonym w porzdku chronologicznym s

wybrane fakty z Jego i mojego ycia wiadczce o wsplnych dziaaniach,

problemach, ktre nas wwczas nurtoway, czyy, ale take dzieliy.

Pozwol sobie przytoczy niektre z nich.

Pierwszy raz spotkaam mgr Jankowskiego w Gdasku, gdy

uczestniczylimy w 1966 r w I Konferencji Hydrograficznej PTG. Sta przed

sal obrad trzymajc gruby rulon map, za moja bezporednia przeoona

dr Helena Werner-Wickowska z UW przedstawia mnie troch starszemu

koledze z UMK w Toruniu, za jeden z kolegw szepn, e poznaa

Pomidorka (taki mia pseudonim).

Kilka lat wczeniej, prof. R. Galon przeoony Andrzeja powierzy

Jemu ambitne zadanie, jakim byo sporzdzenie i przygotowanie do druku

Mapy Hydrograficznej Polski 1:50 000. By to Jego osobisty sukces,

a jednoczenie osignicie hydrografw z wielu orodkw akademickich

i PAN, ktrzy wspierali i wspuczestniczyli w realizacji wymienionego

dziea.

W nadchodzcych latach 70., take Andrzej, by mocno zwizany

z intensywnym procesem rozwoju kartowania hydrologicznego

T O M

3

MONOGRAFIE KOMISJI HYDROLOGICZNEJ PTG

NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA W HYDROLOGII I GOSPODARCE WODNEJ

NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA W HYDROLOGII I GOSPODARCE

WODNEJ

10

i integrowaniem rodowiska naukowego w zakresie bada wodnych w kraju,

nie tylko w UMK w Toruniu.

Wielkim wydarzeniem bya Midzynarodowa Konferencja

Hydrograficzna zorganizowana przez doc. Iren Dynowsk z UJ. Byo to dla

modych naukowcw, do ktrych si zaliczalimy duym wezwaniem;

przygotowalimy odrbne artykuy podsumowujce kilka lat bada.

11

Jak wida z tytuu tego artykuu ju wwczas gospodarka wodna staa

si dla Andrzeja centrum zainteresowa mocno osadzonych w badaniach

regionalnych i terenowych.

Od czerwca do sierpnia 1975 r dr J. Drwal z UG, dr Andrzej Jankowski

z MK i ja z UW zostalimy wydelegowani przez Polski Komitet Narodowy

IHP UNESCO do wzicia udziau wraz z 60 suchaczami z wielu krajw i ze

Zwizku Radzieckiego w Midzynarodowym Kursie Hydrologicznym

UNESCO w Moskwie.

Mielimy wwczas okazj poczu zapach wielkiej nauki,

prezentowanej przez wiatowej sawy hydrologw, gwnie radzieckich

takich jak: prof. prof. Lvovi, Kument, J. iklomanov, Kuprijanov, Sokoov,

Popov, Zekcer i zaproszeni znani hydrolodzy ze Szwecji, Norwegii i Francji:

Dumitrescu, Rodda, Lind oraz Gotschalk. Gwnym tematem VII kursu byy

Zasoby wodne i ochrona rodowiska ich otoczenia. Zapoznalimy si

z organizacj najwikszego wwczas w wiecie Laboratorium

Hydrologicznego na Wadaju zaoonego w 1933 r. Pokosiem powyszej

tematyki by wsplne opracowanie o zasobach wodnych wiata i ich

wykorzystaniu.

12

U schyku lat 80. dr A.T. Jankowski reprezentujcy ju wwczas U

zafascynowa si metodami teledetekcji, zwaszcza zastosowaniem zdj

satelitarnych coraz czciej wykorzystywanych w hydrologii wiatowej

i polskiej (1983).

13

W dziaajcej aktywnie Komisji Hydrograficznej PTG wysunito

w 1983 r. inicjatyw opracowania Przewodnika do hydrograficznych bada

terenowych (1989), ktrego A. Jankowski by jednym z waniejszych

wspautorw. Napisany ze znawstwem rozdzia 2. pod tytuem Przydatno

zdj lotniczych do kartowania zjawisk wodnych i ich interpretacji by jednym

z pierwszych takich opracowa w kraju.

We wrzeniu 1989 r. Instytut Geografii i Przestrzennego

Zagospodarowania PAN wytypowa nas, ju mocno dojrzaych hydrologw,

do wygoszenia referatw w ramach programu IGBP przedstawiajcych

wyniki i wkad polskich naukowcw w opracowanie zagadnie zmian

globalnych klimatu i regionalnych problemw centrw badawczych (1990).

14

Aktywno nasza bya stale bardzo dua, czego dowodem byy

referaty wygoszone podczas sesji jubileuszowej Zakadu Hydrologii

i Gospodarki Wodnej Obszarw Zurbanizowanych UW w Mdralinie

(IX 1996 r). Andrzej nadal pogbia zagadnienia antropogenicznych

uwarunkowa obiegu wody w Grnolskim Zagbiu Wglowym, a ja

wsplnie z kolegami z IMGW i UAM zajmowaam si ju powanie

modelowaniem wpywu zmian globalnych klimatu na obieg wody w zlewni.

Z okazji kolejnego jubileuszu, ju osobistego, koledzy z Zakadu

i Gospodarki Wodnej Obszarw Zurbanizowanych i Polskiego Towarzystwa

Geograficznego zorganizowali w 2003 r. specjaln sesj oraz przygotowali

publikacj do ktrej take wczyam artyku dedykowany Jubilatowi,

nawizujcy do moliwoci modelowania reakcji zlewni zurbanizowanej

i uprzemysowionej na opady atmosferyczne.

Wreszcie nadszed ju czas powanych, dojrzaych dyskusji nad

perspektyw rozwoju hydrologii geograficznej w Polsce (2008), co

zaowocowao syntetycznym ujciem oceny i kierunkw bada

reprezentowanych w hydrografii polskiej.

15

16

Liczne obowizki i prace dla spoecznoci akademickiej w U i w kraju

oraz coraz powaniejsze zadania stawiane przed prof. Jankowskim

spowodoway, e nasze spotkania stay si coraz rzadsze.

ywym wspomnieniem byo poegnanie w czerwcu 2012 r. na lotnisku

Rbiechowo w Gdasku, gdy wracalimy z prof. J. Pociask-Karteczk

z uroczystoci pogrzebowej prof. Janka Drwala z UG; nikt z nas wtedy nie

podejrzewa, e bdzie to nasze ostatnie spotkanie.

Krtka rozmowa telefoniczna w lipcu 2013 r. dotyczca zachty do

spdzenia z rodzinami wakacji na rodkowym Wybrzeu Batyku, okazao si

to jednak niemoliwe; los pokierowa inaczej i z powodw zdrowotnych nie

mona byo zrealizowa tych planw.

Dzikuj za dugoletni serdeczno i przyja. Wierz Andrzeju, e

jak kiedy si spotkamy, znajdziemy wicej czasu na nieporuszone dotd

tematy do wsplnej dyskusji.

Pami o Nim na zawsze pozostanie w naszych sercach.

17

JOKIEL PAWE

Uniwersytet dzki, Wydzia Nauk Geograficznych,

Katedra Hydrologii i Gospodarki Wodnej

P WIEKU KOMISJI HYDROLOGICZNEJ

POLSKIEGO TOWARZYSTWA GEOGRAFICZNEGO1

A HALF-CENTURY OF THE HYDROLOGICAL COMMISSION

OF THE POLISH GEOGRAPHICAL SOCIETY

W padzierniku 1965 r., w Gdasku, w czasie obrad oglnopolskiej

konferencji naukowej pt. Hydrografia Polski w ostatnim dwudziestoleciu,

Prof. Irena Dynowska z Uniwersytetu Jagielloskiego zwrcia si do

uczestnikw z propozycj powoania, w ramach Polskiego Towarzystwa

Geograficznego, komisji, ktrej celem byoby propagowanie wiedzy

hydrograficznej w rodowisku geografw polskich. Pomys ten zosta bardzo

dobrze przyjty przez uczestnikw konferencji i ju miesic pniej, bo

6 listopada, Zarzd Gwny PTG, na posiedzeniu we Wrocawiu podj

uchwa o powoaniu Komisji Hydrograficznej Polskiego Towarzystwa

Geograficznego. Pierwszym Przewodniczcym Komisji zosta wybrany

Prof. Tadeusz Wilgat z Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej, a jej

Sekretarzem dr Helena Werner-Wickowska z Uniwersytetu Warszawskiego.

Zakres merytoryczny i formalny dziaa Komisji Hydrograficznej, od

pocztku a do dnia dzisiejszego, by zawsze zgodny z celami i zadaniami

statutowymi Polskiego Towarzystwa Geograficznego, chocia z uwagi na

specyfik reprezentowanej dyscypliny naukowej i jej szybki rozwj

1 Tekst poniszy przygotowano na podstawie opracowania Andrzeja T. Jankowskiego

pt.: Komisja Hydrologiczna Polskiego Towarzystwa Geograficznego (2008), strony internetowej

Komisji Hydrologicznej (www.komhydptg.geo.uni.lodz.pl) oraz wasnych notatek,

dowiadcze i wspomnie.

T O M

3

MONOGRAFIE KOMISJI HYDROLOGICZNEJ PTG

NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA W HYDROLOGII I GOSPODARCE WODNEJ

NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA W HYDROLOGII I GOSPODARCE

WODNEJ

18

w ostatnim pidziesicioleciu, zosta poszerzony o kilka aspektw

uwzgldniajcych jej cele praktyczne i rozwojowe. Wychodzc naprzeciw

tendencjom rozwojowym obserwowanym w szeroko pojtych naukach

o wodzie i jej obiegu, w pniejszym czasie, zmianie ulega rwnie nazwa

Komisji. We wrzeniu 1997 r., w czasie 46 Zjazdu PTG w Rynii, Walne

Zgromadzenie Delegatw dokonao zmiany nazwy Komisji z Hydrograficznej

na Hydrologiczn. Zmiana ta miaa podoe merytoryczne i wynikaa z faktu,

e geografowie-hydrolodzy coraz czciej posugiwali si w swych badaniach

warsztatem i metodami hydrologicznymi i inynierskimi, a prowadzony

przez nich opis zjawisk i procesw wodnych w coraz wikszym stopniu

bazowa na aparacie matematyczno-fizycznym i statystycznym.

Dziaania Komisji Hydrologicznej (wczeniej Hydrograficznej) byy i s

wielopaszczyznowe. W zakresie formalnym i merytorycznym skupiay si

one i skupiaj si nadal na:

stymulowaniu i koordynowaniu zespoowych prac badawczych,

w ktrych uczestniczy mog naukowcy i praktycy z rnych orodkw

i reprezentujcy rne dyscypliny naukowe (nie tylko czonkowie PTG),

a ktrych celem jest rozpoznanie i prawidowe gospodarowanie zasobami

wodnymi w skali lokalnej i krajowej,

pomocy merytorycznej w organizowaniu oglnopolskich konferencji

hydrologicznych w rnych orodkach akademickich Polski, a poprzez

nadzr merytoryczny, na podnoszeniu i wyrwnywaniu poziomu

prowadzonych w nich bada naukowych i dydaktyki hydrologii,

wymianie dowiadcze naukowych i praktycznych, w tym inspirowaniu

dziaa majcych na celu unowoczenienie hydrologicznego warsztatu

naukowego i dydaktycznego, a take promocj dokona naukowych

i praktycznych geografw-hydrologw w rodowisku geograficznym

i inynierskim,

wspieraniu dziaalnoci publikacyjnej i popularyzatorskiej poprzez

obejmowanie patronatem naukowym wanych opracowa i projektw

hydrologicznych, a take pomoc w propagowaniu szeroko pojtej wiedzy

hydrologicznej, nie tylko w rodowisku geograficznym.

19

Zgodnie z ide Czonkw Zaoycieli, w skad Komisji Hydrologicznej

PTG wchodz przedstawiciele poszczeglnych orodkw geograficznych,

w ktrych prowadzone s badania hydrologiczne, a Wadze Komisji

(Przewodniczcy i Sekretarz) wybierane s w drodze gosowania, w ktrym

uczestnicz Czonkowie Komisji. Przyjcie nowych Czonkw Komisji

odbywa si na posiedzeniach, take w drodze gosowania, przy czym

konieczna jest rekomendacja przygotowana przez dwuch Czonkw KH.

W okresie 50. lat istnienia, Przewodniczcymi Komisji Hydrologicznej

PTG byli:

prof. dr hab. Tadeusz Wilgat, lata 1965-1975, Uniwersytet Marii Curie-

Skodowskiej (3 kadencje),

prof. dr hab. Irena Dynowska, lata 1976-1990, Uniwersytet Jagielloski

(4 kadencje),

prof. dr hab. Andrzej T. Jankowski, lata 1990-2007, Uniwersytet lski

(5 kadencji),

prof. dr hab. Joanna Pociask-Karteczka, lata 2007-2014, Uniwersytet

Jagielloski (2 kadencje),

prof. dr hab. Pawe Jokiel, od 2014 r., Uniwersytet dzki.

Wsppracowali z nimi Sekretarze:

dr Helena Werner-Wickowska, lata 1965-1981, Uniwersytet Warszawski,

prof. dr hab. Magorzata Gutry-Korycka, lata 1981-1994, Uniwersytet

Warszawski,

dr hab. Stanisaw Czaja, prof. U, lata 1994-2007, Uniwersytet lski,

dr Tomasz Bryndal, lata 2007-2014, Uniwersytet Pedagogiczny,

dr hab. Edmund Tomaszewski, prof. U, od 2014, Uniwersytet dzki.

Skad osobowy wadz Komisji Hydrologicznej PTG zmienia si w cigu

50. lat istnienia, ale zmiany te miay charakter ewolucyjny, a Przewodniczcy

i Sekretarze penili swe funkcje przez co najmniej dwie kadencje. Sprzyjao to

podejmowaniu duych i dugotrwaych projektw badawczych

i dydaktycznych oraz zapewniao spokojne zmiany pokoleniowe.

W cigu 50. lat dziaalnoci Komisji, jej czonkowie podejmowali szereg

wanych, ciekawych i spajajcych rodowisko geografw-hydrologw

projektw badawczych. Ich owocem byy nowe koncepcje, rozwizania

metodyczne i formalne oraz programy dydaktyczne, a przede wszystkim

20

ogromna liczba publikacji naukowych w postaci artykuw, monografii,

notatek, skryptw i podrcznikw. Do najwaniejszych projektw podjtych

i zrealizowanych pod opiek Komisji nale:

Podjty tu po ukonstytuowaniu si Komisji temat, koordynowany przez

Prof. Jerzego Cyberskiego i Prof. Iren Dynowsk zatytuowany: Wpyw

zbiornikw retencyjnych na rodowisko geograficzne w Polsce. Efektem

docieka bya synteza wczesnego stanu wiedzy na temat wpywu

zbiornikw retencyjnych istniejcych w Polsce na reim wodny

i termiczny rzek, okoliczne wody podziemne, warunki klimatyczne,

procesy akumulacyjno-erozyjne w czaszy zbiornika oraz biologi

rodowiska wodnego i struktur spoeczno-gospodarcz otoczenia.

Projekt zrealizowany przez zesp badawczy, w skad ktrego wchodzili

gwnie naukowcy reprezentujcy pi orodkw geograficznych:

Krakw, Lublin, d, Pozna i Sosnowiec. Nosi on tytu: Antropogeniczne

uwarunkowania zmian odpywu i reimu rzek w rnych regionach Polski. Do

najwaniejszych osigni tego projektu zaliczy naley zidentyfikowanie

kierunkw, skali oraz charakteru zmian przepywu i odpywu rzecznego

i lokalnych stosunkw wodnych, zachodzcych w wyniku wczesnych

przemian uytkowania ziemi, regulacji rzek, melioracji rolnych,

przerzutw wody, poboru i zrzutu wd komunalnych, przemysowych

i wd doowych z kopal, a take oddziaywania wielkoskalowych lejw

depresyjnych.

Zespoowy temat badawczy kierowany przez Prof. Zygmunta Churskiego,

a zatytuowany: Antropogeniczne i naturalne tendencje rozwoju jezior

i mokrade w Polsce, ktry istotnie wzbogaci osignicia badawcze duego,

centralnie finansowanego, projektu (CBPB 03.13; IGPZPAN). Do

najwaniejszych osigni i wynikw projektu zaliczybym uchwycenie

proporcji midzy naturalnymi a antropogenicznymi zmianami

w rodowisku wodnym, a w szczeglnoci na terenach podmokych

i w obrbie zbiornikw wodnych i ich zlewni.

Projekt badawczy pod hasem: Dziejowe przemiany stosunkw wodnych na

obszarach zurbanizowanych, koordynowany przez Prof. Alfreda

Kanieckiego, w ktrym uczestniczyli nie tylko geografowie i hydrolodzy,

ale rwnie architekci, urbanici, historycy, a badacze reprezentowali kilka

21

polskich i zagranicznych orodkw naukowych. Warto podkreli, e

wielu geografw i hydrologw zawsze interesowao si wtkiem

historycznym w swoich dociekaniach, ale sposb w jaki Prof. A. Kaniecki

przedstawi historyczne stosunki wodne i gospodarowanie wod

w Poznaniu jest i chyba dugo jeszcze bdzie niedocignionym wzorem.

Temat zatytuowany: Antropogeniczne zmiany jakoci wd, koordynowany

przez Dr. Janusza Burcharda i Prof. Bronisawa Jaca, pozwoli na

aktywne wczenie si Komisji Hydrologicznej w zainicjowane w orodku

dzkim badania i objcie patronatem organizowanych w nim konferencji

pt.: Chemizm opadw atmosferycznych, wd powierzchniowych i podziemnych.

Trudno jest w jednym zdaniu podsumowa i okreli wag

zrealizowanych wwczas bada, gdy miay one waciwie charakter

pionierski i to nie tylko w aspekcie rozlegoci tematyki badawczej, jak

i rnorodnoci stosowanego w nich warsztatu. Wydaje si, e zarwno

wczesne konferencje, jak i dyskusje, ktre si wtedy toczyy

w rodowisku, stanowiy dobr szko dla modych badaczy, ktrzy

wanie wtedy dostrzegli, i w badaniach stosunkw i zasobw wodnych

wana jest nie tylko ich ilo i tempo krenia, ale rwnie jako.

Projekt pod tytuem: Wpyw antropopresji na naturalne i sztuczne zbiorniki

wodne, zrealizowany zosta przez, powoany z inicjatywy Komisji

Hydrologicznej, oglnopolski zesp badawczy. Kierowanie nim

powierzono Prof. Adamowi Choiskiemu i Prof. Wadysawowi Lange.

Chocia badania limnologiczne, od pocztku istnienia Komisji, stanowiy

wany skadnik jej zainteresowa, to podjcie tego tematu stao si

dodatkowym impulsem, ktry zaowocowa w przyszoci nie tylko

istotnymi osigniciami naukowymi, ale rwnie wieloma monografiami

jezior, sztucznych zbiornikw wodnych, a nawet caych regionw

pojeziernych.

Temat badawczy kolejnego projektu zrealizowanego przy poparciu

Komisji Hydrologicznej mona w skrcie opatrze tytuem jednej

z konferencji zorganizowanej w 1997 r. w odzi: rda, ich rola

w rodowisku i znaczenie gospodarcze. Mimo, e badania wypyww wd

podziemnych prowadzone byy ju od dawna w kilku orodkach

geograficznych m.in.: w Krakowie, Lublinie, Wrocawiu i odzi, to

22

z uwagi na niezadowalajcy stan krenologicznego rozpoznania caego

naszego kraju, Komisja Hydrologiczna obja patronatem program

wielopaszczyznowych bada tych obiektw wodnych i przyrodniczych.

Pod auspicjami Komisji zorganizowano kilka wanych konferencji

krenologicznych, m.in. dwie w odzi. W ostatniej dekadzie ukazao si te

szereg wanych, autorskich monografii krenologicznych i zbiorw prac

badawczych, w tym szczeglnie wartociowe opracowania o charakterze

interdyscyplinarnym, w ktrych rdo jest nie tylko cennym obiektem

hydrologicznym i hydrogeologicznym, ale te przyrodniczym,

historycznym i gospodarczym.

Idea kartowania hydrograficznego bya jednym z najwaniejszych spoiw,

ktre doprowadziy do konsolidacji rodowiska geografw-hydrologw

i powstania Komisji Hydrologicznej. Rejestrowanie i pomiary obiektw

oraz stosunkw wodnych bezporednio w terenie, ju w latach 50.

ubiegego wieku, byo tym elementem bada rodowiska na podstawie

ktrego powstaway rnego rodzaju i rnej skali mapy hydrograficzne

i tematyczne oraz liczne monografie hydrologiczne. Profesorowie:

Stanisaw Pietkiewicz, Tadeusz Wilgat, Zygmunt Churski, Irena

Dynowska, Micha urawski, Jan Drwal, Wojciech Chemicki, Andrzej

T. Jankowski, Zygmunt Maksymiuk, Zdzisaw Michalczyk i Ryszard

Glazik oraz wielu, wielu innych, w swoich analizach i syntezach

pen garci czerpali informacje i wiedz z wydawaoby si

prostych bada terenowych. W poowie lat 80. XX wieku, z inicjatywy

Prof. M. urawskiego i z duym udziaem Prof. A. Kanieckiego

i Prof. A. T. Jankowskiego oraz innych czonkw Komisji Hydrologicznej,

opracowano instrukcj wykonania nowoczesnej Mapy Hydrograficznej

Polski w skali 1:50 000. Jednoczenie przyjto, e nadzr merytoryczny

nad Map sprawowa bdzie Komisja Hydrologiczna, a nad

wykonywaniem poszczeglnych jej arkuszy przedstawiciele

poszczeglnych orodkw hydrologicznych. W ostatnich latach, kiedy

Map Hydrograficzn wczono do podstawowego zasobu informacji

o terenie, jej znaczenie bardzo wzroso, a wprowadzenie wersji

numerycznej pozycj t jeszcze ugruntowao. Dzi, opracowanie to

speniajc podstawowe funkcje GIS, jest istotnym rdem informacji

23

o tkance wodnej, jej dynamice i zasobach nie tylko w skali lokalnej, ale

i regionalnej. Szkoda tylko, e jak dotd, nie cae terytorium Polski zostao

pokryte arkuszami tej Mapy.

Prowadzona, waciwie od pocztku istnienia Komisji Hydrologicznej,

dziaalno publikacyjna i udzia w popularyzacji wiedzy hydrologicznej,

nie tylko w rodowisku geografw i przyrodnikw, ale take wrd

spoecznoci akademickiej. Dowodem na to jest kilkadziesit monografii

naukowych i popularnonaukowych, ogromna liczba artykuw i notatek

naukowych, liczne podrczniki i skrypty akademickie, ktre napisali lub

zredagowali, czsto z inspiracji Komisji, jej czonkowie i wsppracownicy.

Rwnie istotny i bogaty jest dorobek konferencyjny. Trzydzieci

konferencji naukowych o zasigu oglnopolskim, ktre zorganizowaa lub

obja swym patronatem dotd Komisja wiadczy o jej aktywizujcej roli

i duym znaczeniu dla wymiany myli i dowiadcze w rodowisku

geografw-hydrologw. Komisja i jej czonkowie zasiadaj te

w Komitetach Naukowych lub czynnie uczestnicz w innych branowych

konferencjach krajowych i zagranicznych. Do wymieni: Kongresy

Hydrologw Polskich, Zjazdy Polskiego Towarzystwa Geograficznego,

Szkoy Hydrologii i wiele, wiele innych.

Przygotowanie czterech tomw bibliografii hydrologicznej,

zatytuowanych: Hydrografia polska. Tomy te ukazay si w latach: 1966,

1977, 1990 i 1991, a ich redaktorami byli kolejno: Prof. T. Wilgat,

Prof. M. urawski, Prof. A. Kaniecki i Prof. A.T. Jankowski. W 1998 r. Prof.

A.T. Jankowski przygotowa i opublikowa kolejny piaty tom bibliografii

zatytuowany: Bibliografia hydrologiczna orodkw geograficznych.

W wczesnych latach bibliografie te stanowiy niezastpione rdo

informacji o zakresie, kierunkach i osigniciach bada hydrologicznych

prowadzonych w geograficznych orodkach akademickich. Take dzi,

mimo eksplozywnego rozwoju cyfrowych rde informacji naukowej,

czsto sigamy do tych bibliografii, by pniej ze zdziwieniem stwierdzi,

i kto, kiedy mia ju pomys podobny do naszego.

Na posiedzeniach Komisji Hydrologicznej, zwaszcza w pocztkowym

okresie jej dziaalnoci, duo uwagi powicano wymianie dowiadcze

z zakresu dydaktyki hydrologii. Dyskutowano, przygotowywano

24

i opiniowano programy dydaktyczne zaj z hydrologii i gospodarki wodnej

oraz zakresy i profile powstajcych wtedy na studiach geograficznych

specjalizacji hydrologicznych i hydroklimatycznych. Opiniowano skrypty

i przewodniki do zaj, przy czym wiele z nich napisali czonkowie Komisji,

a kilka powstao z ich inspiracji. Czonkowie Komisji podjli si take trudu

przygotowania wielu podrcznikw niezbdnych w dydaktyce hydrologii.

Do tu wymieni ksiki autorstwa: I. Dynowskiej i A. Tlaki (1982),

E. Bajkiewicz-Grabowskiej i Z. Mikulskiego (1993, 1996, 1999), E. Bajkiewicz-

Grabowskiej, A. Magnuszewskiego i Z. Mikulskiego (1993), W. Chemickiego

(1997, 1999, 2001), A. Choiskiego (1985, 1995), A. Bartnika i P. Jokiela (2012),

czy te prace zespoowe pod redakcj M. Gutry-Koryckiej i H. Werner-

Wickowskiej (1989, 1996), W. Lange (1993) i J. Pociask-Karteczki (2003).

W dniu dzisiejszym, Komisja Hydrologiczna Polskiego Towarzystwa

Geograficznego liczy 21 czonkw reprezentujcych ogromn wikszo

polskich orodkw akademickich realizujcych badania geograficzne

i hydrologiczne. Wrd nich jest 10 profesorw tytularnych oraz liczne grono

samodzielnych pracownikw naukowych prowadzcych badania w ramach

niemal wszystkich specjalnoci skadajcych si na nauki o wodzie. Komisja

wsporganizuje lub patronuje cyklicznym konferencjom hydrologicznym

odbywajcym si ostatnio niemal corocznie w rnych orodkach

akademickich, a w ostatnim okresie wspuczestniczy take w opracowaniu

i wydawaniu kolejnych tomw, ukazujcych si cyklicznie, Monografii Komisji

Hydrologicznej PTG dotd ukazay si dwa tomy (2012, 2014). Od kilku lat

Komisj Hydrologiczn moemy te odnale w sieci internetowej

(http://www.komhydptg.geo.uni.lodz.pl/), a ksiki i rnego rodzaju

opracowania przygotowywane przez jej czonkw i wsppracownikw

osigaj bardzo wysoki poziom naukowy i edytorski. Bardzo dobrze ukada

si te wsppraca Komisji z innymi, podobnymi stowarzyszeniami

naukowymi i organami administracji. Wrd nich trzeba wymieni: Polskie

Towarzystwo Geograficzne, Stowarzyszenie Hydrologw Polskich, Dyrekcje

Parkw Narodowych, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Gwnego

Geodet Kraju i wiele innych jednostek naukowych oraz agend administracji

rzdowej i samorzdowej. Komisja Hydrologiczna ma te nowo wybrane

wadze i kilka pomysw na dziaalno w najbliszych latach. Pamitamy

25

jednak, by nie zaniedbywa starych, dobrych koncepcji i idei, a najlepszym

tego dowodem jest kolejna, bo ju XXXI Konferencja Hydrologiczna, tym

razem pod hasem: Nowoczesne metody i rozwizania w Hydrologii i Gospodarce

Wodnej (Sosnowiec - Szczyrk; 25-27 maja 2015 r.). Jej wizytwk jest

prezentowany poniej trzeci ju tom Monografii Komisji Hydrologicznej PTG,

przygotowany przez Komitet Organizacyjny z Uniwersytetu lskiego, pod

patronatem Komisji Hydrologicznej PTG.

W imieniu wadz i czonkw Komisji Hydrologicznej Polskiego

Towarzystwa Geograficznego, ycz uczestnikom XXXI Konferencji

Hydrologicznej ciekawych i inspirujcych referatw, udanych wycieczek

i pokazw oraz nawizania wielu nowych kontaktw naukowych

i towarzyskich. Organizatorom skadam za gorce podzikowania za pomys,

ogromny wkad pracy i dbao o nasze dobre samopoczucie w trakcie

wszystkich spotka konferencyjnych.

* * *

Z okazji 50.-lecia istnienia Komisji Hydrologicznej Polskiego

Towarzystwa Geograficznego, w imieniu swoim i jej obecnych czonkw,

skadam serdeczne gratulacje i podzikowania wszystkim, ktrzy w czasie

tego pwiecza przyczynili si do jej powstania i dziaania oraz wnieli wkad

w jej rozwj i dobre imi. Myl, e idee, ktre przywiecay zaoycielom tego

gremium s nadal aktualne, dobrych pomysw nie zabraknie, a wsplna

praca przyczyni si do kontynuowania, przez nastpne lata, celw

postawionych w akcie zaoycielskim.

27

ABSALON DAMIAN (1), KUBICIEL PIOTR (2),

MATYSIK MAGDALENA (1), RUMAN MAREK (1)

(1) Uniwersytet lski, Wydzia Nauk o Ziemi, Sosnowiec,

(2) Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Pastwowy Instytut Badawczy,

Dzia Suby Pomiarowo-Obserwacyjnej, Katowice

NOWOCZESNE METODY POMIARU PRZEPYWU W RZEKACH

NOVEL METHODS OF MEASURING FLOW IN RIVERS

Streszczenie. Obserwacje i pomiary hydrologiczne realizowane na stacjach wodowskazowych s

podstawowym rdem informacji hydrologicznej. Poszczeglne metody pomiarw przepywu

stosuje si w zalenoci od warunkw terenowych, wielkoci przepywu oraz oczekiwanej

dokadnoci. Postp technologiczny w ostatnich latach spowodowa wykorzystanie do pomiarw

przepywu metod akustycznych. Celem opracowania jest przedstawianie wybranych nowoczesnych

urzdze pomiarowych i metod stosowanych do okrelenia wielkoci przepywu w ciekach oraz

skonfrontowanie ich z tradycyjnymi pomiarami wykonywanymi za pomoc mynka

hydrometrycznego. Aby osign zaoony cel przeprowadzono terenowe sesje pomiarowe

z wykorzystaniem rnych urzdze. Uzyskane dane wskazuj, e zbieno wynikw pomiarw

zaley od wielkoci przepywu - lepsze dopasowanie uzyskano przy wikszych wartociach

przepywu. Jednak znacznie wiksz rol odgrywa gboko koryta w przekroju pomiarowym oraz

charakter ruchu wody Najlepsz zbieno uzyskano na rzece Psinie przy najmniejszej (z badanych)

wartoci przepywu, jednak przy najwikszej spord badanych rzek gbokoci koryta i przy

laminarnym charakterze ruchu wody. Biorc pod uwag moliwoci kadego z urzdze mona

stwierdzi, i sprzt spisuje si generalnie prawidowo wyniki pomiarowe nie odbiegaj od siebie.

Rnice wynikaj z ogranicze technicznych urzdze. Pomiar mynkiem hydrometrycznym wymaga

wicej czasu, a jest to szczeglnie istotne przy pomiarach na duych rzekach oraz w okresach

wezbra. W przypadku nowoczesnych urzdze nie bez znaczenia jest rwnie fakt otrzymania

wyniku tu po pomiarze lub/i ledzenie jego wartoci w czasie rzeczywistym. Pozwala to na

bezporedni ocen jego jakoci w terenie i podjcie decyzji o zakoczeniu lub powtrzeniu pomiaru.

Abstract. Observations and hydrological measurements made at gauging stations are the basic source

of hydrological information. Certain flow measurement methods are applied depending on terrain

conditions, flow volume and the required accuracy. Technological progress in the previous years has

led to the use of acoustic methods for measuring flow. The aim of the study is to present selected

modern measurement devices and methods used for the determination of flow volume in

watercourses and confronting them with traditional measurements made with a current meter. In

T O M

3

MONOGRAFIE KOMISJI HYDROLOGICZNEJ PTG

NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA W HYDROLOGII I GOSPODARCE WODNEJ

NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA W HYDROLOGII I GOSPODARCE

WODNEJ

28

order to achieve the assumed goal field measurement sessions were held and different devices were

used. The obtained data revealed that similarity of measurement results depends on flow volume -

better matching was achieved with higher flow values. But the depth of channel and type of water

movement play a much more important role. The greatest matching was obtained on the Psina river

with the lowest flow value (of the studied rivers), but with the greatest depth of the channel and

laminar flow. Considering the possibilities of each of the devices we may conclude that they perform

generally well, with little differences in results, which are the effect of their technical limitations.

Measurements with a current meter require more time and they are particularly important on big

rivers and during floods. Modern devices immediately (or/and real time) provide measurement

results, which is very useful because it allows direct evaluation of the quality of measurement in the

field and taking the decision whether to finish or repeat measurements.

Sowa kluczowe: hydrologia, hydrometria, przepyw, metody pomiarowe, pomiary przepywu

Key words: hydrology, hydrometry, flow, measurement methods, flow measurements

Wstp

Obserwacje i pomiary hydrologiczne realizowane na stacjach

wodowskazowych s podstawowym i niezwykle wanym rdem informacji

hydrologicznej (Stewart, 2015). Gwnym elementem stacji wodowskazowej

jest ata wodowskazowa, wykonana jako stanowisko wolnostojce lub

mocowane do istniejcych konstrukcji hydrotechnicznych (filary mostw,

przyczki, ciany oporowe). Na kadej stacji wodowskazowej wykonywane

s obserwacje:

codzienny pomiar stanw wody,

obserwacje zjawisk hydrologicznych zarastanie lub zlodzenie wraz

z gruboci pokrywy lodowej w korytach rzecznych,

pomiar temperatury wody (na wybranych stacjach wodowskazowych).

Na obszarze kontrolowanym przez Dzia Suby Pomiarowo

Obserwacyjnej (DSPO) w Katowicach znajduje si 77 stacji wodowskazowych

wyposaonych w aty wodowskazowe oraz aparatur kontrolno-pomiarow

(stan na 1.01.2015). Na kadej z nich realizowany jest program pomiarowy

polegajcy na wykonaniu w cigu roku hydrologicznego okrelonej liczby

(ok. 6) pomiarw hydrometrycznych - natenia przepywu wody w penym

zakresie stanw wody. Cz stacji wodowskazowych (66) wyposaona

zostaa w telemetryczne urzdzenia pomiarowe. W skad takiej stacji wchodzi

dodatkowo: czujnik stanw wody, rejestrator danych, urzdzenie komunikacji

radiowej, modu zasilania oraz maszt antenowy.

29

Zoony charakter przepywu wody w korytach otwartych, jak rwnie

specyfika i zrnicowanie geometryczne samych koryt i dolin rzecznych,

wymaga stosowania rnorodnych urzdze pomiarowych. Wspczesna

hydrometria rzeczna oparta jest o techniki akustyczne, jednak dla pewnych

warunkw ekstremalnych (powodzie, susze, zarastanie i zlodzenie) pomiary

prdkoci i strumienia objtoci przepywu wody realizowane s nadal przy

uyciu mechanicznych mynkw hydrometrycznych (Wjcik, Wdowikowski,

2014). Poszczeglne metody pomiarw przepywu stosuje si w zalenoci od

warunkw terenowych, wielkoci przepywu oraz oczekiwanej dokadnoci.

Metody pomiarw dzielimy na:

bezporednie (wolumetryczne, fizyczne, chemiczne);

porednie (punktowe za pomoc mynka hydrometrycznego oraz

odcinkowe, za pomoc pywakw).

Najbardziej rozpowszechnian i popularn metod jest nadal pomiar

przepywu za pomoc mynka hydrometrycznego. Postp technologiczny

w ostatnich latach spowodowa wykorzystanie do pomiarw przepywu

metod akustycznych (opartych na wykorzystaniu efektu Dopplera).

Cel i metody

Celem opracowania jest przedstawianie wybranych nowoczesnych

urzdze pomiarowych i metod stosowanych do okrelenia wielkoci

przepywu w ciekach oraz skonfrontowanie ich z tradycyjnymi pomiarami

wykonywanymi za pomoc mynka hydrometrycznego. Aby osign

zaoony cel przeprowadzono terenowe sesje pomiarowe z wykorzystaniem

rnych urzdze. Metodyka pomiarw bya zgodna z zaleceniami

i wytycznymi obowizujcymi w IMGW PIB. Korzystano take z zalece

producentw urzdze.

Poniej zamieszczono krtkie charakterystyki przyrzdw

wykorzystanych do wykonywania pomiarw hydrometrycznych.

30

Mynek hydrometryczny na drku

Sondy drkowe s to sztywne drki drewniane lub metalowe

(wykonane ze stali, aluminium lub mosidzu), o przekroju owalnym lub

kolistym. Z reguy na drkach znajduje si podziaka 1-, 5- lub

10-centymetrowa. Uniwersalny mynek hydrometryczny C-31 firmy OTT jest

przyrzdem pomiarowym do ustalania przepywu wody w otwartych

korytach wodnych, strumieniach, rzekach, morzach oraz w przewodach

cinieniowych.

Wraz z opracowaniem mynka C-31 firma OTT stworzya standard

w zakresie pomiarw mynkami hydrometrycznymi. Urzdzenie to

sprawdzio si w cigu dziesitkw lat na caym wiecie. Zwarta i mocna

konstrukcja oraz zastosowanie materiaw wysokiej jakoci umoliwia uycie

mynka w praktycznie kadych warunkach i uzyskanie precyzyjnych

wynikw pomiarw. Uniwersalny mynek hydrometryczny C-31 firmy OTT

nadaje si do pomiarw prdkoci przepywu w zakresie prdkoci od

0,025 ms-1 do 10 ms-1. Mynek moe by mocowany w rny sposb: jako

mynek drkowy lub jako mynek pywakowy (fot. 1).

Fot. 1. Pomiar mynkiem hydrometrycznym zawieszonym na linie

Photo 1. A measurement with a manual current meter mounted on a line

31

Sondy ciarkowe z przyczepianym mynkiem hydrometrycznym

Przy gbokociach wikszych ni 4 m i prdkociach wikszych ni

1 m s-1 stosowane s sondy ciarkowe. Sondy te maj ksztat kul, soczewek

lub torped zawieszonych na lince stalowej i wykonane s zazwyczaj z elaza

lub oowiu. Sondy o masie do 3 kg opuszcza si rcznie. Cisze sondy

opuszcza si do wody ze specjalnych wycigw linowych zaopatrzonych

w liczniki. Przy wikszych gbokociach stosuje si czujnik, ktry sygnalizuje

oparcie sondy na dnie. W ciekach o duych prdkociach przepywu napr

hydrodynamiczny wody oddziauje na sond i lin, powodujc odchylenia.

W tych wypadkach naley pomiar zweryfikowa o poprawk zalen od

prdkoci przepywu, gbokoci wody oraz masy liny i ciarka (Bajkiewicz-

Grabowska i in., 1993).

Obliczenia przepywu przy pomiarach z wykorzystaniem mynka,

polegaj na wyznaczeniu pola powierzchni przekroju poprzecznego koryta

rzeki (cieku) i okreleniu redniej prdkoci przepywu wody w tym przekroju

(Bajkiewicz-Grabowska i in., 1993).

Akustyczne czujniki prdkoci przepywu wody

ADC (akustyczny czujnik prdkoci przepywu wody) firmy OTT

przeznaczony jest do pomiarw punktowych prdkoci wody w strumieniach,

rzekach, potokach oraz kanaach otwartych (fot. 2). Wykorzystanie

nowoczesnych, akustycznych metod pomiaru w poczeniu z zastosowaniem

najwyszej jakoci procesora sygnaowego umoliwia uzyskanie bardzo

dokadnych oraz wiarygodnych wynikw pomiaru. Urzdzenie posiada

wbudowany czujnik cinienia, ktry zapewnia automatyczne odczyty

gbokoci i podpowiada uytkownikowi jak prawidowo ustawi przyrzd.

Przyrzd daje si atwo przymocowywa do rnego typu drkw i oferuje

automatyczne obliczenia wielkoci przepywu na podstawie uznawanych,

midzynarodowych norm ISO oraz USGS (OTT flow measurement, mobile

measurement systems, 2015).

Urzdzenie typu ADV - FlowTracker firmy SonTek - suy do pomiaru

natenia przepywu w kanaach otwartych oraz naturalnych korytach

rzecznych metod jedno- lub wielopunktowego pomiaru prdkoci (fot. 3).

32

Ze wzgldu na zastosowan puls-koherencyjn technik pomiaru,

FlowTracker zaliczany jest do grupy najdokadniejszych urzdze

pomiarowych. Posiada najwysz dostpn na rynku rozdzielczo

pomiarow 0,0001 m s-1 w zakresie pomiarowym 4,0 m s-1. FlowTracker

umoliwia pomiar prdkoci ju przy gbokoci 2 cm. Wszelkie wyniki s

dostpne w trakcie wykonywania pomiaru, co pozwala na biec ocen.

Fot. 2. OTT ADC - (akustyczny czujnik prdkoci przepywu wody)

Photo 2. OTT ADC (an acoustic probe for water velocity measurement)

Fot. 3. SonTek FlowTracker (akustyczny czujnik prdkoci przepywu wody).

Photo 3. SonTek FlowTracker (an acoustic probe for water velocity measurement).

33

Bd pomiarowy dla instrumentw akustycznych nie przekracza 1%, co

zacznie obnia cakowity bd pomiarowy (Wjcik, Wdowikowski, 2014).

Prdomierze akustyczne

Prdomierz akustyczny dziaa na zasadzie odbicia fali ultradwikowej

od dna rzeki lub zbiornika wodnego. Podczas pomiaru na powierzchni wody

(lub tu pod powierzchni) umieszcza si rdo i odbiornik dwiku.

Nadajnik sondy wysya fale akustyczne w postaci krtkich impulsw, ktre

dochodz do dna, odbijaj si od niego i powracaj do odbiornika. Na

postawie czasu przebiegu fal okrela si gboko wody oraz przepyw

w jednostce czasu. Pomiar przepywu odbywa si w sposb cigy.

Wykorzystanie kompasu i odbiornika GPS powoduje, e kady pion

pomiarowy jest zorientowany w przestrzeni, co daje pen informacj

o pooeniu i kierunku poszczeglnych wektorw prdkoci w caym

przekroju pomiarowym.

W zalenoci od rodzaju wykorzystywanego urzdzenia, w zakresie

czstotliwoci emisji fal dwikowych pomiar ADCP (Acoustic Doppler

Current Profiler) jest moliwy dla gbokoci od 0,2 m dla urzdze 2000 kHz,

od 0,7 m dla urzdze 1200 kHz i od 1,2 m dla urzdze 600 kHz.

Wykorzystanie nawigacji GPS umoliwia lokalizowanie czujnika

pomiarowego, co pozwala wyznaczy warto prdkoci w sytuacjach, kiedy

urzdzenie nie moe precyzyjnie domierzy si do profilowanego dna cieku

(przypadek "ruchomego dna" dla ciekw o dnie piaszczystym i wirowym

podczas wystpienia duych prdkoci przepywu) (Wjcik, Wdowikowski,

2014). Urzdzenia ADCP RiverSurveyor firmy SonTek posiadaj bardzo duy

zakres pomiarowy, tak aby moliwy by pomiar zarwno ciekw pytkich od

0,06 m (RiverSurveyor S5) jak i gbokich, nawet do 40 m (RiverSurveyor M9)

(fot. 4). Jest to moliwe dziki jednoczesnemu zastosowaniu emisji

wskopasmowej, szerokopasmowej i sondy pionowej (RiverSurveyor S5/M9

System Manual, 2013). Dodatkowo wykorzystanie technologii GPS RTK (Real

Time Kinematic) powoduje zwikszenie precyzji pozycjonowania urzdzenia,

uniezaleniajc proces lokalizacji od iloci dostpnych satelitw

(RiverSurveyor, discharge, bathymetry and current profiling, 2015).

34

Szczegowe informacje odnonie chwilowej lokalizacji wektorw prdkoci

umoliwiaj wizualizacj wynikw pomiarw na cyfrowych podkadach

mapowych (Wjcik, Wdowikowski, 2015).

Fot. 4. RiverSurveyor M9 firmy SonTek prdomierz akustyczny

Photo 4. RiverSurveyor M9 (SonTek) an acoustic current meter

OTT Q-liner to przenony system akustyczny do pomiaru przepywu

w kanaach i rzekach. Daje nam moliwo dokadnego i szczegowego

pomiaru w sposb szybki, wygodny i bezpieczny (fot. 5). Pomiar prowadzi si

w kilku punktach rozmieszczonych w przekroju poprzecznym. Mona to

zrobi opuszczajc urzdzenie z mostu, cignc je za odzi lub wykorzystujc

system lin rozpitych w poprzek rzeki. Oprogramowanie w trybie on-line

wyznacza warto przepywu, uywajc do oblicze prdkoci wody oraz

gbokoci. Rezultat jest dostpny natychmiast po zakoczeniu serii

pomiarowej. Przepywomierz ten rni sposb pomiarw od wczeniej

opisanych przepywomierzy firmy SonTek (a take ADCP StreamPro firmy

Teledyne RDI), w ktrych pomiar przepywu wykonywany jest w sposb

cigy. OTT Qliner musi by zatrzymywany w punkcie wykonywania

pomiaru (pionie hydrometrycznym) na czas jego wykonania, wymagane jest

take wprowadzenie gbokoci dna mierzonego cieku w przekroju

poprzecznym.

35

Fot. 5. Qliner firmy OTT prdomierz akustyczny

Photo 5. Qliner (OTT) an acoustic current meter

Wyniki bada

Pomiary wykonano podczas dwch sesji terenowych w miejscowoci

Grki Wielkie na rzece Brennicy oraz jednej sesji na rzece Psinie

w miejscowoci Bojanw. Obie stacje wodowskazowe s czci sieci

pomiarowej IMGW-PIB DSPO Katowice. Sesje te miay na celu porwnanie

rnych urzdze pomiarowych w celu okrelenia dokadnoci uzyskanych

wynikw oraz wad i zalet poszczeglnych urzdze. Pomiary w Grkach

Wielkich odbyy si w dwch seriach: 26.03.2010 r. przy stanie wody H=178

cm oraz 13.05.2010 r. przy stanie wody H=170 cm. Pomiary w tym profilu

wykonywane byy za pomoc: mynka hydrometrycznego OTT C-31,

akustycznego czujnika prdkoci przepywu wody OTT ADC, prdomierza

akustycznego ADCP Stream Pro - Teledyne RDI i prdomierza akustycznego

ADV FlowTracker SonTek (fot. 6).

36

Fot. 6. ADCP ADCP Stream Pro firmy Teledyne RD Instruments - prdomierz

akustyczny

Photo 6. ADCP ADCP Stream Pro (Teledyne RD Instruments) - an acoustic current

meter

26.03.2010 r. pomiary wykonano za pomoc nastpujcych urzdze (tab. 1):

1. Mynek hydrometryczny- OTT C-31,

2. Akustyczny czujnik prdkoci przepywu wody- OTT ADC,

3. Prdomierz akustyczny ADCP Stream Pro - Teledyne RD Instruments.

13.05.2010r. pomiary wykonano za pomoc nastpujcych urzdze (tab. 2):

1. Mynek hydrometryczny- OTT C-31,

2. Prdomierz akustyczny FlowTracker - SonTek,

3. Prdomierz akustyczny ADCP StreamPro - Teledyne RD Instruments

Obliczenia przepywu uatwiaj dedykowane urzdzeniom specjalne

pakiety oprogramowania, ktre umoliwiaj take modyfikacje niektrych

parametrw w tzw. post-processingu (rys. 1, 2A i 3). Obliczenia do pomiarw

mynkiem wykonuje si wypeniajc rcznie lub komputerowo odpowiednie

tabele (rys. 2B).

37

Tab. 1. Wyniki pomiarw z 26.03.2010 r. przy stanie wody H = 178 cm

Table 1. Mesurement results from 26.03.2010, at the water stage of H = 178 cm

1. Mynek hydrometryczny OTT C-31 Q= 4,89 [m3s-1] Czas pomiaru: 1 h

2. Akustyczny czujnik prdkoci przepywu wody

OTT ADC Q= 4,60 [m3s-1] Czas pomiaru: 1 h

3. Prdomierz akustyczny ADCP Stream Pro-

Teledyne RD Instruments Q= 4,94 [m3s-1] Czas pomiaru: 10 min

rednia z uzyskanych pomiarw wynosi 4,81 m3s-1, za odchylenie

standardowe - 0,15. Zatem poszczeglne wyniki pomiarw rni si od

redniej w zakresie 1,7 do 4,4% (rednio 2,9%).

Tab. 2. Wyniki pomiarw z 13.05.2010 r. przy stanie wody H = 170 cm

Table 2. Mesurement results from 13.05.2010, at the water stage of H = 170 cm

1. Mynek hydrometryczny OTT C-31 Q= 2,65 [m3s-1] Czas pomiaru: 1 h

2. Prdomierz akustyczny - FlowTracker- SonTek Q= 2,67 [m3s-1] Czas pomiaru: 50 min

3. Prdomierz akustyczny ADCP Stream Pro-

Teledyne RD Instruments Q= 2,28 [m3s-1] Czas pomiaru: 10 min

rednia z uzyskanych pomiarw wynosi 2,53 m3s-1, za odchylenie

standardowe - 0,18. W tym przypadku rnice uzyskanych wynikw

w stosunku do redniej s wiksze od 4,6 do a 10% (rednio 6,7%).

A B

Rys. 1. Przykadowe okna programw do opracowywania danych

pomiarowych: A StreamPro (Teledyne RDI); B FlowTracker (SonTek)

Fig. 1. Examples of measurement data processing windows: A StreamPro (Teledyne

RDI); B FlowTracker (SonTek)

38

A B

Rys. 2. Przykadowe okna programw do opracowywania danych

pomiarowych: A - OTT ADC, B - pomiar mynkiem hydrometrycznym

Fig. 2. Examples of measurement data processing windows: A - OTT ADC,

B - manual current meter measurement

Pomiary na rzece Psinie w profilu Bojanw wykonano w dniu

07.04.2011 przy stanie wody H = 72 cm przy uyciu nastpujcych urzdze:

ADCP Rio Grande Teledyne RDI, ADCP Stream Pro Teledyne RDI, mynka

hydrometrycznego OTT C-31, Flow Tracker SonTek, Q-Liner OTT (fot. 7).

Tab. 3. Wyniki pomiarw z 7.04.2011 r. przy stanie wody H=72 cm

Tab. 3. Mesurement results from 7.04.2011, at the water stage of H=72 cm

1. ADCP Rio Grande Q = 1,73 [m3s-1] Czas pomiaru: 10 min

2. ADCP Stream Pro Q = 1,82 [m3s-1] Czas pomiaru: 10 min

3. Mynek hydrometryczny Q = 1,71 [m3s-1] Czas pomiaru: 50 min

4. Flow Tracker Q = 1,75 [m3s-1] Czas pomiaru: 50 min

5. Q-Liner Q = 1,66 [m3s-1] Czas pomiaru: 30 min

rednia z pomiarw ze wszystkich urzdze wynosi Q=1,73 m3s-1,

a odchylenie standardowe - 0,05. Pomimo znacznego zrnicowania urzdze

w tym przypadku rnice miedzy poszczeglnymi wynikami pomiarw byy

najmniejsze od 0 do 5% (rednio 2,4%).

39

Rys. 3. Przykadowe okno programu do opracowania danych urzdzenia

Qliner firmy OTT (Bojanw 07.04.2011 r.)

Fig. 3. An example of measurement data processing window of the Qliner device OTT

(Bojanw 07.04.2011)

Fot. 7. Sesja pomiarowa na rzece Psinie na obrazku po lewej stronie

urzdzenia: ADCP Rio Grande i Stream Pro firmy Teledyne RDI

Photo 7. A measurement session at the Psina river. On the left, the following devices

can be seen: ADCP Rio Grande and Stream Pro (Teledyne RDI)

40

Uzyskane wyniki wskazuj, e zbieno pomierzonych wartoci zaley

od wielkoci przepywu w profilu Grki Wielkie lepsze dopasowanie

wynikw pomiarw uzyskano przy wikszych wartociach przepywu.

Jednak znacznie wiksz rol odgrywa raczej gboko koryta w przekroju

pomiarowym oraz charakter ruchu wody te parametry wpywaj

szczeglnie na prdomierze akustyczne, ktre nie do koca radz sobie

z pytsz wod o ruchu turbulentnym. Wskazuje na to fakt, e najlepsz

zbieno uzyskano na rzece Psinie przy najmniejszej wartoci przepywu

(z badanych), jednak przy najwikszej spord badanych rzek gbokoci

koryta i przy laminarnym charakterze ruchu wody.

Inne uzyskiwane wyniki pomiarw s spjne, np. porwnanie dwch

urzdze ADCP firm Teledyne RDI i SonTek wykonane w Brzegu Dolnym na

Odrze (Wjcik, Wdowikowski, 2015), wskazuje na gwarancj powtarzalnoci

wynikw stosowanej technologii. Uzyskana rnica wynikw miecia si

w zakresie 1%. Porwnanie wynikw pomiarw przeprowadzono take

w warunkach ekstremalnych, w maju 2010 r. na Odrze w Krzyanowicach

(Wjcik, Wdowikowski, 2015), gdzie pomiar przepywu wykonano za pomoc

mynka hydrometrycznego OTT (zawieszonego na mocie) oraz ADCP Rio

Grande Teledyne RDI. Autorzy uzyskali nastpujce wartoci: 1684 m3s-1

(mynkiem hydrometrycznym) i 1690 m3s-1 (ADCP Rio Grande TRDI). Pomiar

ADCP zawiera 2344 wartoci prdkoci we wszystkich komrkach

pomiarowych zebranych w jednym przejedzie, tj. przepyniciu w jedn

stron od brzegu do brzegu. Jest to zatem 78 razy wiksza liczba danych do

analizy (Wjcik, Wdowikowski, 2015).

Moliwo wykonania duej liczby pomiarw w trakcie jednej sesji

terenowej, poprzez skrcenie czasu oraz uzyskiwanie wyniku w chwili

zakoczenia prac, sprawiy, e wzroso zainteresowanie szerokim

zastosowaniem przepywomierzy akustycznych w hydrometrii na wiecie

i w Polsce (Muste, Kim, Merwade, 2010; Wagner, Mueller, 2011; Wjcik,

Wdowikowski, 2014; Wjcik, Wdowikowski, 2015).

41

Podsumowanie i wnioski

Biorc pod uwag moliwoci kadego z urzdze naley stwierdzi,

i sprzt mimo rnych producentw (europejski OTT i amerykaskie:

SonTek, RD Instruments), spisuje si dobrze, a uzyskane wyniki

pomiarowymi s zblione do siebie. Rnice wynikaj z ogranicze

dotyczcych minimalnych i maksymalnych gbokoci wody, ktre musz by

pod gowic urzdzenia do prawidowego funkcjonowania. Prdomierze

SonTek oraz Teledyne RDI musz mie minimaln gboko wody pod

gowic pomiarow okoo 20 cm. Program obliczeniowy w przekrojach

poprzecznych koryta, przy gbokociach zblionych do 20 cm, wskazuje jako

obarczone najwikszym bdem.

Profil wodowskazowy Grki Wielkie na rzece Brennicy oraz Bojanw na

rzece Psinie, s profilami przeznaczonymi do wykonywania pomiarw przy

niskich stanach wody, gwnie mynkiem hydrometrycznym, aby unikn

bdw pomiarowych zwizanych z tak sytuacj. Analizujc wyniki moemy

rwnie zauway, e przy wyszym stanie wody rnica pomidzy

poszczeglnymi urzdzeniami ulega zmniejszeniu, co potwierdza tez

dotyczc moliwoci technicznych porwnywanego sprztu.

Pomiar mynkiem hydrometrycznym mimo popularnoci oraz

dostpnoci w porwnaniu do pomiarw wykonywanych przepywo-

mierzami SonTek oraz RD Instruments wymaga wicej czasu, zwaszcza przy

pomiarach metod 3-punktow (standard IMGW) lub 5-punktow. Pomiar

wykonywany na rzekach zblionych do opisanych metod w brd zajmuje

dowiadczonemu hydrologowi okoo 1 godziny, podczas gdy czas pomiaru

wykonywanego przepywomierzem profilujcym, kiedy nie jest wymagane

wykonanie przekroju poprzecznego koryta, skraca si do kilkunastu minut.

Rnice te s jeszcze wiksze przy pomiarach na duych rzekach oraz

w okresach wezbra. Pomiar mynkiem mona wtedy wykona jedynie

z mostu lub odzi, natomiast wykorzystujc przepywomierz profilujcy

pomiar taki mona wykona w dowolnym profilu w cigu kilkunastu minut.

Przykadem mog by pomiary wykonywane na rzece Odrze w profilu

Krzyanowice - pomiar mynkiem hydrologicznym zajmuje w tym miejscu

42

okoo 3 godzin, natomiast czas pomiaru przepywomierzem to zazwyczaj

tylko 30 minut.

W przypadku nowoczesnych urzdze, zarwno przepywomierzy, jak

i akustycznych czujnikw prdkoci przepywu wody nie bez znaczenia jest

rwnie fakt natychmiastowego otrzymania wyniku, lub wrcz ledzenia go

w czasie rzeczywistym. Pozwala to na bezporedni ocen jego jakoci

w terenie i podjcie decyzji o zakoczeniu lub powtrzeniu pomiaru.

W ostatnich latach obserwuje si zwikszenie natenia i czstotliwoci

wystpowania gronych zjawisk hydrologiczno-meteorologicznych. Rol

osony hydrologiczno-meteorologicznej prowadzonej przez IMGW - PIB jest

wykorzystywanie nowoczesnych technologii, aby odpowiednio wczeniej

mona byo przewidzie niebezpieczne zjawiska i ostrzega przed nimi, co

pozwala minimalizowa ich katastrofalne skutki. Konieczna jest rwnie

wsppraca instytucji rzdowych z jednostkami naukowymi w celu

wypracowania nowych modeli ksztacenia przyszych pracownikw, ktrzy

potrafi z tych nowych technologii waciwie korzysta.

Literatura

Bajkiewicz-Grabowska E., Magnuszewski A., Mikulski Z., Hydrometria, PWN,

Warszawa 1993.

Muste M., Kim D., Merwade V., 2010, Modern Digital Instruments and Techniques

for Hydrodynamic and Morphologic Characterization of River Channels [w:] Church

M., Biron P., Roy A.G. (red.) Gravel bed rivers, John Wiley & Sons Ltd.,

p. 315-342.

OTT flow measurement, mobile measurement systems

www.ott.com/download/brochure-ott-discharge-mobile-measurement-systems-1

(dostp w kwietniu 2015 r.).

RiverSurveyor, discharge, bathymetry and current profiling, 2015, Xylem, Inc.

RiverSurveyor S5/M9 System Manual, 2013, SonTek, a Xylem brand.

Stewart B., 2015, Measuring what we manage the importance of hydrological data to water

resources management [in:] Hydrological Sciences and Water Security: Past, Present

and Future (Proceedings of the 11th Kovacs Colloquium, Paris, France, June 2014),

IAHS Publ. 366.

43

Wagner C.R., Mueller D.S., 2011, Comparison of bottom-track to global positioning system

referenced discharges measured using an acoustic Doppler current profiler, Journal of

Hydrology, 401, p. 250-258.

Wjcik K., Wdowikowski M., 2014, Wspczesne metody instrumentalnego pomiaru

prdkoci przepywu wody w korytach otwartych [w:] Traczewska T.M.,

Kamierczak B. (red.), Interdyscyplinarne zagadnienia w inynierii i ochronie

rodowiska, t. 4, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej, Wrocaw.

Wjcik K., Wdowikowski M., 2015, Wspczesne metody instrumentalnego pomiaru

prdkoci przepywu wody w korytach otwartych, Technologia Wody, z. 1 (39).

45

ELBIETA BAJKIEWICZ-GRABOWSKA

Uniwersytet Gdaski, Wydzia Oceanografii i Geografii, Katedra Limnologii

CZY WARTO PRZYWRCI JEZIORO WIELKIE W GARDEI?

WOULD IT MAKE SENSE TO RESTORE THE GREAT LAKE

IN THE TOWN OF GARDEJA?

Streszczenie. Gardeja ju w 1334 r. uzyskaa prawa miejskie. Miasto to byo otoczone kilkoma

jeziorami (Grosser See, Kraut See, Kamin See, Przebernal See (rys. 1, 2, fot. 1 i 2). W latach

trzydziestych XX wieku przeprowadzono w jego okolicy prace osuszajce i melioracyjne. W miecie

zaoono wodocigi i kanalizacj. W wyniku tych prac przestay istnie jeziora: Wielkie (Grosser See)

(fot. 3, rys. 3 i 4), Zielone (Kraut See), Przebernal See (rys. 3). W artykule przedstawiono trzy warianty

odtworzonego Jeziora Wielkiego. Na podstawie mapy topograficznej wykonano cyfrowy model

terenu z ciciem 1,25 m (rys. 5), na ktrym podtapiano obszar dawnego dna Grosser See do rzdnej

80 m n.p.m. (rys. 7-1) otrzymujc zbiornik o gbokoci 1 m, do rzdnej 81,25 m n.p.m. (rys. 7-2)

otrzymujc zbiornik o gbokoci 1,25 m i rzdnej 82, 5 m n.p.m. otrzymujc zbiornik o gbokoci

2,5 m (rys. 7-3 i 6). Wskazano przy tym, ktre tereny wasnociowe ulegyby zalaniu (rys. 6). Dla

kadego z wariantw odtworzonego Jeziora Wielkiego obliczono jego podstawowe parametry

morfometryczne: powierzchni (Ajez.) i pojemno (Vjez.) (rys. 7). Zaproponowano, by wod na

wypenienie jeziora mona byo uzyska zmieniajc zasady gospodarowania ni w zlewni, na terenie

ktrej ley Gardeja (rys. 3). W podsumowaniu wskazano co przemawia za odtworzeniem Jeziora

Wielkiego w Gardei a co przeciw.

Summary. Gardeja was granted municipal rights in 1334. The town was surrounded by several lakes

(Grosser See [The Great Lake], Kraut See [The Green Lake], Kamin See, and Przebernal See [The

Przebernal Lake]; Figs. 1 and 2, Phots. 1and 2). In the 1930s land drainage and melioration works were

carried out in this region. Water lines and sewerage systems were laid down in the town. As a result

the Great Lake (Phot. 3, Figs. 3 and 4), the Green Lake and the Przebernal Lake ceased to exist (Fig. 3).

This paper discusses three variants of a restored Great Lake. I used a topographic map to develop

a digital model of the terrain with contour intervals every 1.25 m (Fig. 5) on which I flooded the area

of the former bed of the Great Lake to three different water table elevations: to 80 m a.s.l. achieving

a water bed 1 m deep (Fig. 6), to 81.25 m a.s.l. achieving a water body 1.25 m deep (Fig. 7), and to

82.5 m a.s.l. achieving a water body 2.5 m deep (Figs. 8 and 9). For each variant I indicated the areas of

land use that would be flooded and calculated the two basic morphometric parameters, lake area and

lake volume, for each variant (Fig. 10). I also proposed that the water necessary for flooding the lake

bed could be sourced by changing the management plan for the basin of Gardeja (Fig. 3, Phot. 5).

I concluded the paper by discussing the pros and cons of restoring the Great Lake in the town of

Gardeja.

T O M

3

MONOGRAFIE KOMISJI HYDROLOGICZNEJ PTG

NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA W HYDROLOGII I GOSPODARCE WODNEJ

NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA W HYDROLOGII I GOSPODARCE

WODNEJ

46

Sowa kluczowe: Gardeja, odtworzenie jeziora, gospodarowanie wod

Key words: Gardeja, lake restoration, water management

Wstp

Gardeja jest pooona na poudniowo-wschodnim kracu wojewdztwa

pomorskiego, w powiecie kwidzyskim. Prawie 7 wiekw temu by to obszar

pogranicza Prus, tzw. Pomezanii. Grd ten powsta na przesmyku pomidzy

jeziorami otoczonymi rozlegymi moczarami i gst, podmok puszcz (ga

1930). Ju w 1334 r. otrzyma prawa miejskie (prawo chemiskie) od biskupa

Bertolda. Rozwj przestrzenny Gardei, a zwaszcza jej cisego centrum, by

od pocztku jej istnienia silnie uzaleniony od rzeby terenu i warunkw

wodnych. Na mapie F. Schroettera (Karte Ost-Preussen nebst Preussisch

Litthzuen West-Preussen nebst dem Netzdistrict, arkusz Marienwerder 1796-1802)

wida, e miasto to leao pomidzy jeziorami: Wielkim (Grosser See),

Zielonym (Kraut See), Kamie (Kamin See) i Przebernal (Przebernal See)

(rys. 1). Jeziora Wielkie i Zielone byy odwadniane do Osy, a Kamie

i Przebernal byy zbiornikami bezodpywowymi.

Rys. 1. Okolice Gardei w 1802 r.

Fig. 1. The region of Gardeja in 1802

rdo: Karte Ost-Preussen nebst Preussisch Litthzuen West-Preussen nebstdem Netzdistrict,

arkusz Marienwerer, F. Schroetter, 1796-1802, skala 1:150 000

Source: Karte Ost-Preussen nebst Preussisch Litthzuen West-Preussen nebstdem Netzdistrict, Sheet

Marienwerer, F. Schroetter, 17961802, 1:150,000 scale

47

Z zapiskw historycznych wynika, e w XIX wieku Jezioro Wielkie

(Grosser See), przylegajce od pnocnego zachodu do Gardei, byo atrakcj

turystyczn, czego dowodem jest to, e w 1889 r. na wyspie tego jeziora, tzw.

Wyspie abdziej, utworzono orodek rozrywkowo-wypoczynkowy wraz

z kpieliskami (fot. 1).

Fot. 1. Widok z wiey kocioa na Wysp abdzi na Jeziorze Wielkim

(Grosser See)

Photo 1. A church-tower view of the Swan Island (Wyspa abdzia) on the Great Lake

(Jezioro Wielkie [Grosser See])

rdo: www.gardeja.pl Source: www.gardeja.pl

Mieszkacy rozrastajcej si Gardei zaczli meliorowa okoliczne bagna

i osusza zbiorniki wodne pozyskujc w ten sposb grunty pod uprawy

i wypas. Na mapie z 1913 r. wida ju zmiany w sieci hydrograficznej wok

tego miasta (rys. 2). Zmniejszya si powierzchnia jezior otaczajcych jego

centrum, osuszone czci jezior zmeliorowano zamieniajc je na ki (rys. 2).

W czci osuszonego dna Jeziora Zielonego (Kraut See) poprowadzono

gwny rw zbiorczy, ktry odprowadza wody z jezior Wielkiego (Grosser

See) i Zielonego (Kraut See) Kanaem Gubiskim na poudnie do Osy.

W wyniku tych dziaa zmniejszya si powierzchnia Jeziora Wielkiego, ulego

ono wypyceniu i zaczo zarasta rolinnoci wodn (fot. 2).

48

Rys. 2. Okolice Gardei z 1906 r. Fig. 2. The region of Gardeja in 1906

rdo: topograficzna mapa niemiecka (Messtischbltter) w skali 1:25 000 arkusz 2379

Garnsee

Source: a German topographic map (Messtischbltter), 1:25,000 scale, Sheet 2379 Garnsee

Fot. 2. Widok z 1919 r. na koci i Grosser See (Jezioro Wielkie)

Photo 2. A view of the church and Grosser See (The Great Lake [Jezioro

Wielkie]) in 1919

rdo: www.gardeja.pl Source: www.gardeja.pl

49

Z atlasu Die stehenden Gewsser der Provinz Ostpreussen (1931) prof. dr

Alfreda Willera, Dyrektora Instytutu Rybackiego Uniwersytetu Albertyna

w Krlewcu, wynika, e zwierciado Jeziora Wielkiego (Grosser See) miao

rzdn 80 m NN, powierzchni 58 ha, gboko 2,0 m. Mona zatem

wnioskowa, e pojemno jego wynosia okoo 1160 tys. m3.

W latach trzydziestych XX w., wykorzystujc fundusz rozwoju Prus,

przeprowadzono w okolicach Gardei prace osuszajce i melioracyjne.

W 1931 r. w miecie zaoono wodocigi i kanalizacj, cakowicie osuszono

jeziora Przebernal See i Kraut See, a w 1934 r. take Grosser See (fot. 3), cz

jego dna obsadzono drzewami i zaoono park.

W czasie II Wojny wiatowej okoo 80% centrum miasta zostao

zniszczone, zniszczeniu ulega te infrastruktura techniczna. Obecnie niecka

dawnego Jeziora Wielkiego (Grosser See) jest uytkowana jako pastwiska

i ki kone.

Fot. 3. Widok z 1938 r. na koci i ki w dnie dawnego Grosser See (Jezioro

Wielkie)

Photo 3. A view of the church and meadows in the bed of the former Grosser

See (The Great Lake [Jezioro Wielkie]) in 1938

rdo: Stowarzyszenie Mionicy Ziemi Gardejskiej GARDANUM

Source: The Gardeja Region Appreciation Society GARDANUM

50

Istotnym zadaniem w planie przestrzennego zagospodarowania Gardei

jest waciwe gospodarowanie zasobami wodnymi. Ley ona w granicach

zagbienia bezodpywowego (rys. 3), ktrego zlewni od pnocy i zachodu

ogranicza dzia wodny I rzdu, oddzielajcy dorzecze Wisy od zlewiska

Zalewu Wilanego, od wschodu dzia wodny III rzdu, oddzielajcy dorzecza

Prczawy i Gardgi dopyww Osy. Wspczenie sie hydrograficzna

okolic Gardei jest uboga. Z naturalnych obiektw hydrograficznych pozostao

jedynie jezioro Kamie (rys. 3). Liniowe obiekty hydrograficzne s sztuczne.

S to rowy melioracyjne drenujce dna dawnych jezior.

Rys. 3. Fragment mapy hydrograficznej 1:50 000 okolic Gardei (arkusz

Grudzidz-Owczarki)

Fig. 3. A fragment of a 1:50,000-scale hydrographic map of the region of Gardeja

(Sheet Grudzidz-Owczarki)

Nadwyki wody s odprowadzane poza t zlewni do zlewni

Prczawy, bdcej dopywem Osy. Z drenau powierzchniowego jest

odpompowywane poza t zlewni okoo 200 dm3s-1 wody. Take poza t

zlewni s odprowadzane po oczyszczeniu biologicznym zuyte w niej wody

51

w iloci 408 m324h-1 (maksymalnie 480 m324h-1). W Gardei jest te

zlokalizowane ujcie wody podziemnej z II poziomu wodononego,

zalegajcego na gbokoci 10-30 m p.p.t. Woda ta jest uzdatniana w Stacji

Uzdatniania Wody w Gardei i rozprowadzana wodocigiem w iloci

297 m324h-1 take poza obszar zlewni zagbienia bezodpywowego (rys. 3).

Mieszkacy Gardei uwaaj, e wody te powinny pozostawa

w granicach zlewni bezodpywowej, w ktrej ona ley i wskazuj, e mogyby

by retencjonowane w odtworzonym Jeziorze Wielkim Gardejskim.

Cel i metody bada

Celem artykuu jest odpowied na pytania: jak duy mgby powsta

zbiornik na obszarze dawnego Grosser See, by nie kolidowa z prywatn

wasnoci gruntw, ile potrzeba byoby wody do jego wypenienia oraz czy

woda odprowadzana poza zlewni, w ktrej ley Gardeja wystarczyaby do

napenienia tego zbiornika i utrzymania w nim staego poziomu wody?

Rys. 4. Teren dawnego dna Jeziora Wielkiego

Fig. 4. The terrain of the bed of the former Great Lake (Jezioro Wielkie)

rdo (source): mapy.geoportal.gov.pl/ wss/service/ img/guest/ORTO/MapServer/WMSServer

52

W niniejszym artykule do symulacji uwzgldniajcej zmiany rzdnej

zwierciada wody na obszarze byego Jeziora Wielkiego (Grosser See) (rys. 4)

wykorzystano numeryczny model terenu o interwale siatki co najmniej 100 m,

dostpny z zasobw Centralnego Orodka Dokumentacji Geodezyjnej

i Kartograficznej. Aby zwikszy dokadno tego modelu, w granicach

bezporedniej zlewni nieistniejcego Jeziora Wielkiego dokonano rekalkulacji

danych wysokociowych na podstawie danych z rastrowej mapy

topograficznej w skali 1:10 000 (rys. 5). Do tego celu wykorzystano narzdzie

Topo To Raster dostpne w programie ArcGIS. W efekcie, przy zachowaniu

dokadnoci wertykalnej na poziomie 1,25 m, rozdzielczo robocza rastra

wzrosa do 1 m. Tak uszczegowiony numeryczny model terenu wraz

z danymi o charakterze katastralnym (www.geoportal.gov.pl) umoliwi

wskazanie miejsc (dziaek), ktre w procesie odtwarzania Jeziora Wielkiego

(przy rzdnej zwierciada 80,0 m n.p.m., 81,25 m n.p.m. i 82,5 m n.p.m.)

zostayby zalane, bd te podtopione (rys. 6).

Rys. 5. Model cyfrowy terenu okolic Gardei z zaznaczonymi dziaami wodnymi

Fig. 5. A digital model of the terrain of the region of Gardeja with watersheds depicted

rdo: opracowanie wasne Source: self-authored

53

Rys. 6. Fragment odtworzonego jeziora o rzdnej zwierciada 82,5 m n.p.m. i gbo-

koci redniej 2,5 m i zalane zagospodarowane obszary Gardei (powikszenie rys. 8)

Fig. 6. A fragment of a restored lake with a water table elevation of 82.5 m a.s.l. and a mean

depth of 2.5 m indicating flooded areas in the region of Gardeja developed by man

(a magnification of Fig. 8)

54

Dla kadego z wariantw odtworzonego Jeziora Wielkiego obliczono

jego podstawowe parametry morfometryczne: powierzchni (Ajez.)

i pojemno (Vjez.). Pojemno jeziora obliczono jako iloczyn jego powierzchni

i gbokoci.

W opracowaniu wykorzystano nastpujce materiay:

atlas jezior Alfreda Willera, Dyrektora Instytutu Rybackiego Uniwersytetu

Albertyna w Krlewcu z 1931 r. (Fischereistatistatische Verffentlichungen II.

Die stehenden Gewsser der Provinz Ostpreuen);

Mapa hydrograficzna Polski 1:50 000 (PUWG-92), arkusz Grudzidz-

Owczarki;

Rastrowa Mapa Podziau Hydrograficznego Polski;

Serwis WMS Wektorowa mapa poziomu drugiego (VMAPL2). Adres:

mapy.geoportal.gov.pl/wss/service/pub/guest/kompozycjaG2_VMAPL2_WMS/

MapServer/WMSServer;

Serwis WMS Ortofotomapa dla obszaru Polski. Adres:

mapy.geoportal.gov.pl/wss/service/img/guest/ORTO/MapServer/WMSServer;

Serwis WMS Rastrowa mapa topograficzna (serie) dla obszaru Polski

w skali 1:10 000, 1:25 000. Adres:

mapy.geoportal.gov.pl/wss/service/img/guest/TOPO_SERIA/MapServer/

WMSServer;

dane o charakterze katastralnym. Adres:

mapy.geoportal.gov.pl/wss/service/pub/guest/G2_GO_WMS/MapServer/

WMSServer.

Wyniki

Odtworzony w niecce dawnego Grosser See zbiornik wodny bdzie

mia nastpujce parametry: rzdna zwierciada 80 m n.p.m., powierzchnia

28,6 ha, gboko 1,0 m i bdzie magazynowa 285,7 tys. m3 wody. Jego

utworzenie nie bdzie kolidowao z prywatnymi gruntami (rys. 7-1).

Jeli zostanie odtworzony zbiornik wodny o rzdnej zwierciada

81,25 m n.p.m. (rys. 7-2) to bdzie zajmowa powierzchni 43,1 ha, gboko

jego misy bdzie miaa rednio 1,25 m a pojemno wyniesie 539,4 tys. m3.

Na zbiorniku tym bdzie wyspa. Niewielka cz prywatnych gruntw

mieszkacw Gardei moe zosta przez ten zbiornik podtopiona.

55

Rys. 7. Podstawowe charakterystyki morfometryczne jeziora przy rnej

rzdnej jego zwierciada

Fig. 7. Basic morphometric characteristics of the lake for various water table elevations

rdo: opracowanie wasne Source: self-authored

1.

Jezioro o rzdnej zwierciada:

80,0 m n.p.m.

Powierzchnia jeziora: 28,570 ha

Gboko rednia: 1,0 m

Pojemno jeziora: 285 700 m3

2.

Jezioro o rzdnej zwierciada:

81,25 m n.p.m.

Powierzchnia jeziora: 43,150 ha

Gboko maksymalna: 1,25 m

Pojemno jeziora: 539 375 m3

3.

Jezioro o rzdnej zwierciada:

82,5 m n.p.m.

Powierzchnia jeziora:

55,185 ha

Gboko maksymalna: 2,5 m

Pojemno jeziora: 1 379 625 m3

56

Jeli zostanie odtworzony zbiornik wodny o rzdnej zwierciada

82,5 m n.p.m. (rys. 7-3) to bdzie mia gboko 2,5 m, powierzchni 55,2 ha

i pojemno misy okoo 1380 tys. m3. Na takim jeziorze bd dwie wyspy.

Cz zabudowa miasta zostanie zalana (rys. 6).

Wod na wypenienie odtworzonego jeziora mona by uzyska przez

przekierowanie jej z przepompowni i z oczyszczalni ciekw. Zamiast

odprowadza j poza zlewni mogaby by ona grawitacyjnie kierowana do

rowu zasilajcego odtwarzane jezioro. Jest to moliwe, bo taka sytuacja ju

zaistniaa okoo 1985 r. Przestaa wwczas pracowa przepompownia

w zwizku z awari drogi. W miejscu dawnego Jeziora Wielkiego odtworzyo

si wwczas samoistnie jezioro z wysp, po ktrym jak opowiadaj

mieszkacy Gardei mona byo pywa pontonem.

Najtaszy byby zapewne wariant z odtworzeniem jeziora o rzdnej

zwierciada 80,0 m n.p.m. Nie koliduje on bowiem z prywatnymi gruntami.

Korzystniejszy za byby wariant ze zbiornikiem wodnym o rzdnej 81,25 m

n.p.m. Byoby to jezioro wiksze, gbsze i retencjonujce prawie 2 razy wicej

wody ni to, ktre powstaoby w wariancie pierwszym. Byoby to jezioro

z wysp, a wic podobne do Grosser See.

Podsumowanie

Za odtworzeniem Jeziora Wielkiego w Gardei przemawiaj:

pozostawienie wody w zlewni bezodpywowej, na terenie ktrej ley

Gardeja, zwikszy to zasoby wodne tej zlewni, ktre s zbyt cenne aby je

wyprowadza poza jej granice;

zwikszenie atrakcyjnoci krajobrazowej Gardei;

moliwo naturalnej (ekstensywnej) hodowli ryb sodkowodnych, np.

karp;

w pocztkowym okresie eksploatacja trzciny;

zwikszenie retencji podziemnej przez podparcie wd podziemnych, co

moe skutkowa podwyszeniem zwierciada wody w studniach Stacji

Uzdatniania Wody w Gardei;

zwikszona retencja w zlewni moe wspomc procesy samooczyszczania

si wody w jeziorze Kamie.

57

Przeciw odtworzeniu Jeziora Wielkiego przemawiaj:

brak funduszy,

uzyskanie porozumienia z wacicielami zalanych gruntw.

Literatura

Gardeja. Wczoraj, dzi, jutro, 2009, Stowarzyszenie Mionicy Ziemi Gardejskiej

Gardanum, GOK, Gardeja.

Grabowski .P., 2011, Rozwj przestrzenny Gardei w latach 1900-2010 w wietle

uwarunkowa geograficzno-historycznych, Praca magisterska, Katedra Geografii

Fizycznej i Ksztatowania rodowiska, Instytut Geografii UG.

Karte Ost-Preussen nebst Preussisch Litthzuen West-Preussen nebstdem Netzdistrict,

arkusz Marienwerer, F. Schroetter, 1796-1802, skala 1:150 000.

ga W., 1930, Kultura Pomorza we wczesnym redniowieczu na podstawie wykopalisk,

Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu.

Mapa hydrograficzna Polski 1:50 000 (PUWG-92), arkusz Grudzidz-Owczarki.

Messtischbltter, 1913, arkusz 2379 Garnsee, skala 1:25 000.

Willer A. (red), 1931, Fischereistatistatische Verffentlichungen II. Die stehenden Gewsser

der Provinz Ostpreuen. Der Verlag von J, Neumann in Neudamm und Berlin.

mapy.geoportal.gov.pl/wss/service/img/guest/ORTO/MapServer/WMSServer

mapy.geoportal.gov.pl/wss/service/pub/guest/kompozycjaG2_VMAPL2_WMS

/MapServer/WMSServer.

mapy.geoportal.gov.pl/wss/service/img/guest/TOPO_SERIA/MapServer/WMSServer

mapy.geoportal.gov.pl/wss/service/pub/guest/G2_GO_WMS/MapServer/WMSServer

www.gardeja.pl

59

BARTNIK ADAM, MONIEWSKI PIOTR

Uniwersytet dzki, Katedra Hydrologii i Gospodarki Wodnej

ZMIANY JAKOCI WD DZKIEGO JASIENIA W WYNIKU

GBOKIEGO ODWODNIENIA TERENU W ZWIZKU

Z BUDOW DWORCA KOLEJOWEGO D FABRYCZNA

WATER QUALITY CHANGES OF THE JASIE RIVER AS A RESULT OF DEEP DRAINAGE

OF THE D-FABRYCZNA RAILWAY STATION CONSTRUCTION SITE

Streszczenie. Opracowanie prezentuje wyniki analiz wybranych cech fizykochemicznych wd

Jasienia, rzeki odwadniajcej centrum odzi, i ich zmian pod wpywem wd

z odwodnienia terenu budowy dworca kolejowego d-Fabryczna. Lokalizacj posterunkw

pomiarowych i odpowiadajcych im zlewni badawczych, a take miejsce inwestycji i punkt zrzutu

wd, prezentuje rys. 1. W przekrojach: Park, Pikna, Laskowicka i Duboisa, prowadzono pomiary

wczeniej (w okresie od II 2012 do II 2013), jeszcze przed rozpoczciem odwodnienia. Ich wyniki,

odniesiono do pomiarw z okresw, gdy jeszcze prnie funkcjonoway w odzi zakady

przemysowe (1974-1988) i okresu po transformacji ustrojowej (1993-2011). Byy one wwczas

wykonywane przez dzki WiO (tab. 1). W trakcie trwania odwodnienia (I 2014 II 2015) pomiary

prowadzono w przekroju ulicy Przdzalnianej. Zainstalowano tam wieloparametrow sond YSI 6920

V2. Wyniki w ujciu sezonowym prezentuje rys. 2. Woda odpompowywana z terenu budowy dworca

i zrzucana do Jasienia w czasie trwania okresu badawczego (jej ilo na rys. 3), znaczco wpywa na

wasnoci fizykochemiczne wd rzecznych. Wskutek zwikszonego natenia przepywu, czas

wymiany wody w zbiornikach przepywowych i w caym ukadzie rzeczno-jeziornym uleg

skrceniu. Amplituda waha temperatury w cigu roku zmniejszya si, za rednia roczna

temperatura wd Jasienia wzrosa. Roczny rytm zmian przewodnoci i odczynu wody zosta

wyrwnany, a w przypadku przecitnego miesicznego pH zaobserwowano istnienie wyranego

trendu wzrostowego. Zmtnienie wody wzroso dwukrotnie, a podczas letnich powodzi jest nawet

kilkukrotnie wiksze ni przed odwodnieniem.

Abstract. The paper presents the results of the monitoring of selected physicochemical properties of

the Jasie river waters and their changes under the influence of drainage of the d Fabryczna

railway station construction site. The catchments ended by the measurement points in the course of

the river are showed on the fig. 1. Cross-sections: Park, Pikna street, Laskowicka street and Dubois

street were observed during period II.2012 II.2013, and the results were related to the two preceding

periods: 19741988 and 19932011 (table 1), when the monitoring in the Odrzaska street was

conducted paddles by the Regional Institute of Environmental Protection (WiOS). Water quality

T O M

3

MONOGRAFIE KOMISJI HYDROLOGICZNEJ PTG

NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA W HYDROLOGII I GOSPODARCE WODNEJ

NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA W HYDROLOGII I GOSPODARCE

WODNEJ

60

monitoring of the construction site was conducted during dewatering time (I 2014 II 2015) in the

Przdzalniana street cross-section. At this point in time of monitoring the multiparameter probe YSI

6920 V2 has been installed. The results of the selected water quality parameters have been presented

in the seasonal course on the fig. 2. The amount of water discharged from the drainage area to the

Jasie river changed over time (fig. 3) and significantly affected the physicochemical properties of the

river waters. As a result of the increased outflow, the time to replace water in flow-through reservoirs

and in the whole river-lacustrine system was shortened. The amplitude of temperature fluctuations

during the year have decreased, and the average annual water temperature has increased. The annual

rhythm of changes in conductivity and pH of the water has been aligned, and in the case of the

monthly average pH a clear trend was observed. The turbidity of the water has been doubled and

during the summer floods recorded increased even several times higher than before dehydration. The

observed changes are so interesting that the observations will continue until the end of engineering

work. The question is if the observed changes are permanent? Do hydrochemical regime of river water

will return after the end of the drainage?

sowa kluczowe: rzeka miejska, jako wody, inwestycje, antropopresja

key words: urban river, water quality, investments, anthropopressure

Wstp

Funkcje penione przez rzeki na terenie miast zmieniay si na

przestrzeni wiekw. Pocztkowo byy one wykorzystywane jako rdo wody

dla potrzeb mieszkacw, ktrzy osiedlali si w ssiedztwie dolin rzecznych.

Sia pyncej wody bya wykorzystywana do poruszania urzdze myskich.

Rozwj przemysu, w szczeglnoci wynalezienie maszyny parowej oraz

elektrycznoci, przyczyni si do powolnej degradacji rzek do funkcji

odbiornikw ciekw i wd opadowych. Obecnie, coraz wiksz uwag

przywizuje si do stanu jakociowego i ilociowego wd powierzchniowych

na obszarze miast. Rwnoczenie, nadal stanowi one integraln cz sieci

kanalizacyjnych, jeeli ju nie socjalno-bytowych, to na pewno burzowych.

Ponadto, czsto wykorzystywane s jako miejsca zrzutu wd pochodzcych

z odwodnienia odkrywek lub wykopw budowlanych. W tym ostatnim

przypadku, zdarza si, i zrzucane do rzek wody z odwodnie, s lepszej

jakoci ni te, ktre nimi pyn. Tym samym, przyczyniaj si do zmniejszenia

ste zanieczyszcze i zwikszenia tempa samooczyszczenia rzek,

w znacznym stopniu ju zdegradowanych.

W ostatnich latach d staa si miejscem lokowania duych inwestycji

zwizanych z komunikacj. Jedn z najwikszych jest przebudowa dworca

61

kolejowego d-Fabryczna na podziemny, wraz z doprowadzeniem do niego

pod ziemi tunelu. Podczas przygotowa do tej budowy natrafiono na

rozleg, soczewk wd podziemnych, ktrej nie dao si omin. Aby

umoliwi prowadzenie prac, konieczne stao si odwodnienie wykopu

i zrzut wd do jednego z licznych, na terenie miasta ciekw Jasienia.

Zgodnie z ustaleniami zawartymi w projekcie (Raport o oddziaywaniu

przedsiwzicia, 2013), wykonano cay szereg odwiertw, w tym 8 otworw

piezometrycznych i otwr studzienny, wchodzce w skad hydrowza.

Zebrana nim woda odprowadzana jest do kanau deszczowego biegncego

wzdu ul. Tunelowej, a nastpnie zrzucana do przykrytego odcinka rzeki

Jasie. W projekcie okrelono, e konieczny bdzie pobr wody w iloci

2000 m3h-1. Aby go ograniczy, ze wzgldu na odprowadzenie do istniejcej

sieci kanalizacyjnej i zmniejszenie zasigu leja depresji, przyjto rozwizanie

polegajce na wykonaniu tzw. przesony antyfiltracyjnej, ktra miaa

zmniejszy ilo koniecznej do odprowadzenia z wykopu wody do

maksymalnej iloci dopuszczonej przez ZWiK, tj. 540 m3h-1. Jak jednak

dowodz dane z biecego monitoringu, w czasie obniania zwierciada wd

podziemnych, do Jasienia zrzucano nawet czterokrotnie wicej wody, za

w okresie jego podtrzymania, ok. 1000 m3h-1 (ok. 0,25 m3s-1).

Stae odwadnianie odkrywki rozpoczto 15.01.2014. Ma by ono

kontynuowane do momentu zakoczenia prac budowlanych (obecnie

planowane na koniec 2015 r.). Zrzucana do Jasienia masa wody wielokrotnie

przekracza jego przepyw redni w przekroju ulicy Przdzalnianej (ok.

0,044 m3s-1). Odpompowywane wody pochodz z pitra czwartorzdowego

i zgodnie z badaniami monitoringowymi WiO charakteryzuj si dobr

jakoci. Na podstawie raportw WiO z lat 2010-2013 (Sprawozdanie

z monitoringu, 2011, 2012, 2013, 2014) mona stwierdzi, e wody podziemne

pitra czwartorzdowego na obszarze miasta odzi cechuj si II i III klas

jakoci (w 2013 r. woda ze studni przy ulicy wiowej zostaa nawet

sklasyfikowana jako klasy I-szej). Najczciej o jej jakoci decyduje zawarto

azotanw (19,4-35 mgdm-3) lub azotynw (0,31 mgdm-3). Czasem notuje si

rwnie podwyszon zawarto kationw wapnia (65,3104 mgdm-3) czy

selenu (0,01 mgdm-3). Z uwagi na fakt, e Jasie zgodnie z wieloletnimi

ustaleniami WiO (Raport o stanie rodowiska, 2008), prowadzi wody silnie

62

zanieczyszczone, V klasy