ns visie omgevingdomein
DESCRIPTION
Deze visie beschrijft elementen die voor èlk omgevingsdomein van èlk type station in meer of mindere mate van toepassing zijn. De elementen zijn gelijk, de schaal en opgave verschillen. NS Station, Asset Development, januari 2011TRANSCRIPT
1
visie op het omgevingsdomeinconcept 2.0
januari 2011
2
3
inhoudsopgave
VOORWOORD 4
1.INLEIDING 5
2.DEINGREDIËNTEN 6
3.DEGEWENSTEERVARING 7
4.DEONTWERPPRINCIPES 84.1BELEVING 9 4.1AIdentiteit 4.1BSocialeveiligheid 4.1CComfort4.2FUNCTIONALITEIT 10 4.2AVeiligheid 4.2BBereikbaarheid 4.2CToegankelijkheid 4.2DKetenvoorzieningen
5.HETDOMEINALSRUIMTELIJKEEENHEID 14
6.TIJDELIJKHEID 17
7.AANBEVELINGEN 18
COLOFON 24 BIJLAGE1.ANALYSEOMGEVINGSDOMEINENINDEPRAKTIJK Amsterdamcentraal Apeldoorn Zwolle Culemborg UtrechtLunetten AmsterdamBijlmerArenA
4
Dit document beschrijft de visie op het omgevingsdomein van hetstation.Hetomgevingsdomeiniséénvandevijfstationsdomeinenzoalsdezebeschrevenstaan inhetStationsconcept (2009).DezeeerstevisieisopgestelddoorNSPoortdoorgesprekkentevoerenmetverschillendeprofessionals die in dit veld werkzaam zijn, zowel bij NS Poort als bijBureauSpoorbouwmeester(BSM)enProRail.DeaanleidingvoordezevisieisdeingebruiknamevanhetStationsconcept.Voorhetontvangstdomein,hetreisdomein,hetverblijfdomeinendeelsdeloopverbindingszonegeldtdatdezeallemaalbinnendemurenvanhetstationsgebouwvallen.Hetomgevingsdomeinbeslaateenstukstadenisdaarmeecomplexervanaard.Ditkomtmetnamedoorhetgroteaantalstakeholders.IndepraktijkblijktvaakonduidelijkheidtezijnoverdevisievanNSenProRailopditdomein.Ditrapportbeschrijftdezevisie.
het doel van de visie op het omgevingsdomein is tweeledig:1. het is een leidraad in de discussie met externe partijen en draagt de
visie van ns, prorail en Bsm op dit stukje stad uit;2. intern reikt het gebieds- en stationsontwikkelaars, assetmanagers
en beheerders handvatten aan bij de planvorming en het beheer van stationsgebieden.
De visie op het omgevingsdomein beschrijft elementen die op elkomgevingsdomeinvantoepassingzijn.Bijdetoepassingvandevisiedienendezeelementenvertaaldtewordennaareenspecifiekeontwerpopgave.
De visie dient bij elke opgave voor het omgevingsdomein toegepastte worden. Wij zijn pas tevreden wanneer alle betrokken partijenovereenstemming hebben bereikt over het te bereiken eindbeeld. Devisiezalbijdragenaanhetopstellenvanhetgezamenlijkeindbeeld.
DitdocumenthangtnauwsamenmetdrieanderedocumentenvanNSen ProRail: Het Stationsconcept (2009), het Basisstation (2005) en hetHandboekKetenmobiliteit (2001).Deze visie is eenuitwerking vanhetStationsconcept,eenruimtelijkevertalingenupdatevanhetBasisstationeneenoverkoepelendevisievoorhetHandboekKetenmobiliteit.
voorWoord
5
de noodzaakHetomgevingsdomeinisdeeersteaanrakingvandereizigermetdetreinofmetdelocatiewaardetreinhemgebrachtheeft.Vaakisditdomeinpuurfunctioneelingerichtenishetnieteengebiedwaardereizigerzichgraagbevindtofverblijft.Hetisookdeplekwaarhetvoor-ennatransportzichbevindt.Samenmetdepotentievoorontwikkelinglegtditeengroteruimtelijke claim op dit gebied. Daarnaast zijn er vele stakeholders opdit kleine stukje stad. Dit maakt de vraagstukken in dit gebied steedscomplexer.Dezecomplexiteitvraagtomeenheldereenintegralevisiediehetmogelijkmaaktomgezamelijkgedragenkeuzestemaken.Allesinhetbelangvandereizigerenhiermeeeenreizigersgroeiophetstation.
het omgevingsdomeinDemeeste stations hebben twee omgevingsdomeinen; aan allebei dezijdenvanhetspooréén.Vaakisditeenduidelijkestedenbouwkundigeruimtewaaraandestationsentreeligt.Grotestationskunnenookmeerdantweeomgevingsdomeinenhebben.Ditishetgevalalsersprakeisvaneenzij-ingang.Hetbetrefthierdanweleenkleineromgevingsdomein.Dekleinstestationshebbensomsmaaréénomgevingsdomein.
deze visie beschrijft elementen die voor èlk omgevingsdomein van èlk type station in meer of mindere mate van toepassing zijn. de elementen zijn gelijk, de schaal en opgave verschillen.
De ruimtelijke situatie per station verschilt; de problematieken, deruimtelijke claims en de schaal waarop dit plaatsvindt verschillen perlocatie en type station. Echter de aspecten die van belang zijn in hetgoed functioneren van een omgevingsdomein zijn voor ieder stationidentiek.Deinhoofdstuk4weergegevenontwerpprincipesgeldenvooriederdomeinendienendanookbijelkeopgaveonderdeeltezijnvandediscussie.Inhoofdstuk6wordtverderingegaanopdesituatiepertypestation.
Aan de basis van deze visie ligt een casestudieonderzoek naar deomgevingsdomeinen van zes verschillende type stations (AmsterdamCentraal,Apeldoorn, Zwolle, Culemborg,Utrecht Lunetten,AmsterdamBijlmerArenA).Dezeistevindenindebijlage.
1 inleiding
leeswijzerIn hoofdstuk 2 worden de ingrediënten van het omgevingsdomeinomschreven. Vervolgens wordt in hoofdstuk 3 ingegaan op degewenste ervaring in dit domein. In hoofdstuk 4 staan de aspectenen ontwerpprincipes die van belang zijn in het ontwerp van hetomgevingsdomein. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de aspectendie een rol spelen in het functioneren van het omgevingsdomeinen de belevingswaarde voor de reiziger. Afsluitend wordt een beeldgegevenvandeketenvoorzieningenendegewenstehiërarchiehierin.Inhoofdstuk5gaanweinophetcreërenvaneenprettigestedelijke,dorpseoflandschappelijkeruimte.Inhoofdstuk6gaanwekortinopdetijdelijkesituatie.Tot slotworden inhoofdstuk7aanbevelingengegegevenvoorvervolg.Dit hoofdstukgaat inopde specifiekereontwerpprincipespertypestationslocatiemetinspirerendevoorbeelden.
Afbeeldinguitstationsconcept,BureauSpoorbouwmeester(2009)
omgevingsdomein ontvangstdomein ontvangstdomein
verblijfdomein
stationsomgeving
stationsomgeving
hoofdingang
loopverbindingszone neveningang
reisdomein
6
Iederomgevingsdomeinbevatdevolgendevieringrediënten.
1. het omgevingsdomein is de schakel tussen station en binnenstad:• hèt gezicht van de stad (visitekaartje);• hèt gezicht van het station (toegang tot treinnetwerk).
Hetomgevingsdomeinisenerzijdsdeplekwaardereizigervanuitdestadgevoelsmatighetstationheeftbereiktenzichoriënteertopdetreinreis.Anderzijds is het de plek waar de reiziger vanuit de trein zijn eersteontmoetingheeftmetdestadenzichoriënteertopzijnnatransport(deketenvoorzieningen)enopdestad.
2. het omgevingsdomein is de plek waar de ketenvoorzieningen zich bevinden.
Iedere vorm van voor- en natransport bevindt zich in dit domein: defietsenstallingen (zowel bewaakt, onbewaakt, betaald als onbetaald),het bus-, tram- en metrostation, de Kiss&Ride en taxistandplaats, dePark&Rideenniettevergetendevoetgangerszone.Zowelaankomendeals vertrekkende reizigers moeten vloeiend de overgang tussenketenvoorzieningentreinreiskunnenmaken.
3. het omgevingsdomein is een wezenlijk onderdeel van de openbare ruimte van de stad.
Het omgevingsdomein heeft een sterk publiek karakter. Niet alleenkent het een sterke functionele dynamiek als overstapmachine, maarhet stationsplein is veelal ook een duidelijk herkenbare plek in destad. De nadruk ligt nu nog te veel op het functionele karakter. Hetomgevingsdomein is de plekwaar het imago van de stad zich keer opkeeraandereizigertoont.Erliggennogveelkansenomtewerkenaandebelevingvandeplekendaarmeehetimagovandestad.
4. in het omgevingsdomein is iedereen voetganger tussen stationentree en ketenvoorziening.
Het belangrijkste onderdeel van het omgevingsdomein is hetvoetgangersgebied.Hetisvangrootbelangdatditdeelvanuitdebelevingvandevoetgangerwordtontworpen: veel aandachtdientdusbesteedte worden aan de schaal en een hogemate van detail. Hoofdstuk 4,Ontwerpprincipeswijdthierverderoveruit.
2 de ingrediënten
7
3 de geWenste ervaringHet stationsconcept (2009, p.9) beschrijft de volgende drie gewensteervaringenvoordereiziger:
1. De reiziger kan zich zelfstandig en gemakkelijk door het stationbewegen;stationszijntoegankelijk,overzichtelijkenlaagdrempelig.
2. Dereizigerervaarthetstationalsplekmeteeneigenidentiteit:eenplekdiejeverderbrengtenwaarjethuiskomt.
3. Reizigersworden in het stationgeïnspireerddoorde verschillendemogelijkheden die het station biedt. Het station nodigt uit ommensenteontmoetenennieuwedingenteontdekken(sport,kunst,cultuur,literatuur).Hetstimuleertdevoorpretnaardereisennaarvertrouwde en nieuwe bestemmingen. Ook nodigt het uit om teontdekkenwatdelokaleomgevingengemeenschaptebiedenheeft.
Devertalingvandezeervaringennaarhetomgevingsdomeinisalsvolgt:
1. De basis van het omgevingsdomein – de ruimte tussen station enketenvoorzieningen–dientvolledigopdevoetgangerafgestemdtezijn.Reizigersmoetensnel,directenveiligdestationsentreebereiken.Daarnaastzijnalleketenvoorzieningenoplogischewijzeaangeslotenop hoofdroutes in het stedelijk netwerk. Verkeersstromenwordenzo veel mogelijk gebundeld, maar wel los geknipt van de hoofdvoetgangersroutes.
2. Het omgevingsdomein vormt voor de reiziger enerzijds de eersteconfrontatie met het reizen per trein en anderzijds de eersteconfrontatiemetdestad.Doordezepleknietalleenfunctionelemaarookruimtelijkekwaliteittegeven,krijgtdezeeensterkereidentiteitenwordteenprettigereplekomteverblijven.Deplekwordtzoeenvisitekaartjevoorzowelstadalsstation.
3. Hetomgevingsdomein isdeplekwaardereizigergeïnspireerdkanraken.Hetiseenontmoetingsplekendoordatervaakmeerruimteis danbinnenhet stationsgebouwbiedthet eenpodiumvoor eengroot scala aan activiteiten, vooral stedelijke activiteiten.Het is ergoedkijkenenbekekenworden.
Indetotalegewensteervaringvanhetomgevingsdomeindoordereizigerzijnduszowelfunctionaliteit(punt1)alsbeleving(punt2en3)vanbelang.
de visie op het omgevingsdomein pleit voor een goede balans tussen functionaliteit en beleving.
Erisvaaksprakevaneenspanningsveldtussenfunctionaliteitenbeleving.Enerzijds fungeert het domein als overstapmachine en nemen deketenvoorzieningenduseenzeerbelangrijkonderdeelvandebeschikbareruimte in beslag. Anderzijds wordt de voetganger en de beleving vandievoetgangervandeopenbareruimtevaakvergeten.Wachtenvormtbijvoorbeeldeenbelangrijkonderdeelvanhetoverstappen.Debelevingvandereizigerwordtprettigeralsdekwaliteitvandeopenbareruimtehogeris.
Functionaliteit
Beleving
8
Inhetontwerpvanhetomgevingsdomeinzijnzowelhetfunctionerenalsdebelevingvandeplekvanbelang.Beidenzorgenervoordatdereizigergraaggebruikmaaktvandetreinenhetvoor-ennatransportendathetgebiedeenvisitekaartjeisvoorzoweldetreinalsdelocatie.
In dit hoofdstukwordt een omschrijving gegeven van de aspecten dieleiden tot functionaliteiteneenprettigebelevingvanhetdomein.Alleaspectenzijnhierinvanbelangenvormendeagendainhetontwerpvanhetomgevingsdomein.Inhetverledenkwamdeaandachtvoorbelevingvaaklaterinhetprocesofstondhetnietoflaagopdeagenda.Indezevisiestaathetbelangvaneenintegraleaanpakvoorop.Alleaspectendieneneenroltespelenindeopgave voorditdomeinendeonderlingtevoerendiscussie.Webeginnenindithoofdstukdanookmetbelevingsaspecten.
de beleving van de reiziger in het omgevingsdomein wordt bepaald door:1. de identiteit van de plek2. de sociale veiligheid 3. het comfort
het functioneren van het omgevingsdomein wordt bepaald door:1. veiligheid2. bereikbaarheid3. toegankelijkheid4. ketenvoorzieningen
Indienaldezeaspectengoedgeïntegreerdzijninhetomgevingsdomeinontstaateenprettigeplekmetzowelreizigers-alsverblijfskwaliteit.
Hetisraadzaamhetontwerpprocestestartenmeteeninventarisatievandezeaspectenopdelocatie.Dezewordenvervolgensinbeeldgebrachtmiddels nevenstaand schema (zie ook bijlage 1). Het doel is om eencompleetbeeldtekrijgenvandeknelpuntenenkanseninhetgebiedeneengezamelijkbeeldtevormenvandeambitie.
Hierna worden deze aspecten in het kort toegelicht en voorzien vanontwerpprincipesvoorhetomgevingsdomein.
4 ontWerpprincipes
Oktober 2010 - Quick Scan Aankomstdomein
LEEFBAARHEIDSSCAN - AANKOMSTDOMEIN
Inbedding in de omgevingRelatie met de omgeving, inbedding in stedelijk netwerk.
VerkeersveiligheidDe verkeersveiligheid voor alle gebruikers.
MobiliteitDe rol van de locatie in het verkeers-systeem; bereikbaarheid.
Ontwerpstijl & kwaliteitArchitectuur, stedenbouw, land-schappelijkeelementen.
Cultuurhisctorische waardeUiting van culturele betekenis van de plek.
MaterialisatieKwaliteit, kleur, attractiviteit, bij-drage aan imago.
Klimaat invloedenBescherming/beschutting tegen regen, wind en zon.
LandschapAanwezigheid en kwaliteit van het groen.
StraatmeubilairAanwezigheid en kwaliteit straat-meubilair, bijdrage aan imago.
24-uursbelevingGebruik door de dag heen. Diver-siteit aan functies en gebruikers. Aanwezigheid sociale ogen.
Menselijke maatMenselijke schaal/verhoudingen in bebouwing en omgeving.
OverzichtelijkOverzichtelijk gebied, voldoende mogelijkheden voor zichtrelaties.
De plintEen open relatie tussen bebouwing en omgeving.
cultuurhistorische
waarde
GEBRUIKERSWAARDEBELEVINGSWAARDE
com
fort
Iden
tite
itso
cial
e ve
iligh
eid
veili
ghei
dbe
reik
baar
heid
toeg
anke
lijkh
eid Toegankelijkheid
Toegankelijkheid voor gebruikers, aanwezigheid van obstakels.
OriëntatieGebruikers vinden makkelijk hun weg, overzichtelijk.
AB
OnderhoudOnderhoudsstatus van het gebied en de aanwezige elementen. Aanwezig-heid van afval.
VerlichtingAanwezigheid en kwaliteit van de verlichting.
Sociale ogenaanwezigheid van sociale controle dmv reizigers, beheerders, bewoners.
Diversiteit voorzieningenAantal verschillende voorzieningen in gebied
Zichtbaarheid entreeDe zichtbaarheid en vindbaarheid van de entree vanaf het stations-plein.
Slecht 0 punten
Middelmatig 5 punten
Goed 10 punten
BEOORDELING
BELE
VIN
GSW
AA
RDE
BERE
IKBA
AR
TOEG
AN
KELI
JK
GEB
RUIK
WA
ARD
E
IDEN
TITE
IT
SOCI
AA
L VE
ILIG
COM
FORT
VEIL
IIG
50%
100%
50%
100%
0%
AMSTERDAM CS- CENTRUM
BELE
VIN
GSW
AA
RDE
BERE
IKBA
AR
GEB
RUIK
WA
ARD
E
IDEN
TITE
IT
SOCI
AA
L VE
ILIG
VEIL
IIG
50%
100%
50%
100%
0%
AMSTERDAM CS- IJZIJDE
BELE
VIN
GSW
AA
RDE
GEB
RUIK
WA
ARD
E
IDEN
TITE
IT
COM
FORT
50%
100%
0%
APELDOORN CENTRUM
SOCI
AA
L VE
ILIG
DE SCAN BEOORDELING EN CONCLUSIES
Het aankomstdomein is geanalyseerd op de as-pecten zoals hiernaast omschreven bij beleving- en gebruikerswaarde. De beoordeling van de verschil-lende aspecten zijn weergegeven op de fotopagina’s. Hierbij is gebruik gemaakt van 3 categorien: goed, middelmatig en slecht. De totaalscores voor ieder aankomstdomein zijn in % weergegeven in de grafiek.
voorbeeld grafiek totaalscore Weergavevandescorevaneenomgevingsdomeinop beleving- en gebruikerswaarden na hetanalyseren van het gebied. (zie casestudyonderzoekindebijlage)
9
ontwerpstijl en kwaliteit: Als visitekaartje van de stad is uitstralingen identiteit van het omgevingsdomein van belang. De ontwerpstijlen ruimtelijke kwaliteit in een gebied dragen bij aan het geven vanidentiteit. Het gaat hier om stedenbouwkundige, landschappelijke enarchitectonischeelementen.
cultuurhistorische waarde:Fysieke uitingen van cultuurhistorischewaardenenlokaleelementeninhetgebiedzorgenvooreenherkenbarelocatiemeteeneigenidentiteit.Belangrijkedragersvoordeidentiteitvanhet gebied zijn: karakteristieke bebouwing (bijv. stationsgebouw)maarooklandschappelijkeelementenzoalsdetoepassingvanlokalebegroeïng.
materialisatie: Levert bijdrage een sfeer en identiteit door kleur endetails.Verlichting,toegepastombijzondereelementenuittelichtenalsookdebijdrageaansfeerinhetdomein.
24-uursbeleving: Eenmixvanprogrammaenhetintegrerenvanwoningenin de stationsomgeving, het matchen van de openingstijden van hetprogrammametdeopeningstijdenvanhetstation(bijv.8uurs-belevingbijeenkleinerstation).
aanwezigheid zichtrelaties en sociale ogen: Het concentreren vande reizigersstromen, met name in de avonduren en bundeling vanprogrammaaandehoofdstroom.Zorgenvooroverzicht.Eenduidelijkerelatietussentransfer-enwachtzone.Hierdoorcreëerjeeenomgevingvanzienengezienworden.
de plint: Het creëeren van een actieve en transparante plint aan dehoofdstromen.
menselijke maat: Het creëeren van een menselijke maat middelsmenselijke verhoudingen bebouwing/openbare ruimte, aandacht voordetail,ritmiekentransparantievandegevel,aanwezigheidvanelementenmetmenselijkemaatzoalsbomen,banken,kunstetc.
cultuurhistorischewaarde
cultuurhistorischewaarde
cultuurhistorischewaarde
eenmonumentaalstationsgebouwopAmsterdamCentraal
eenmonumentaalstationsgebouwinZwolle
kunstalslandmarkinApeldoorn
aandachtvoordetailinApeldoorn
eenoverzichtelijke,hogeonderdoorgangmetprettigemaatbijBijlmerArenA
wachtenlangseenblindeplintinZwolle.
Praktijkvoorbeelden:identiteit
Praktijkvoorbeelden:socialeveiligheid
winkelszorgenvooreenactieveplintbijbusstationBijlmerArenA
woningenenbomenopstationspleinApeldoorn
cultuurhistorischewaarde
4.1 Beleving4.1a identiteit
4.1B sociale veiligheid
10
Klimatologische bescherming:Ruimtesomteschuilen,wind-enregenvrijaanderandenen inde luwtevandetransferzone.Bijvoorkeuraandezonzijde.
meubilair: Mogelijkhedenomtezittenzoalsgeïntegreerdetrappartijen,bankenenranden.
groenvoorzieningen: Bomenbiedenbeschuttingengevenjeeengevoelvandeseizoenen.
verkeersveiligheid: Om de veiligheid van de reizigers te garanderen iseenconflictvrijesitiuatieuitgangspunt.Devoetgangerheeftdehoogsteprioriteitinhetgebied.
onderhoud en beheer:Omeenprettigeenveiligeomgevingterealiserenisgoedonderhoudenbeheeressentieel.Ditdraagtbijaaneenprettigeomgevingmeteenverzorgdeuitstralingenweinigobstakels.
verlichting:Dehoofdstromenende ketenvoorzieningenendienenmetname indeavondurengoedverlicht tezijn.Verlichtingkan tevenseenbijdrageleverenaandesfeerenintimiteitvanhetgebied.
Bereikbaarheid: Een goed bereikbare en multimodale stationsknoopheeft een hoge potentie voor het ontwikkelen van programma. Ditdraagt bij aan de levendigheid van het gebied. Om de knoop goed telatenfunctionereniseencompacteoverstaptussenbus,tram,metroentreinvanbelang.Onderlingeloopafstandendienenkorttezijn,welmetaandachtvoordenodigetransfer-enverblijfsruimte.
Praktijkvoorbeelden:comfort
droogwachtenbijbusstationBijlmerArenA
wachtenopdetrappartijinApeldoorn
Praktijkvoorbeelden:veiligheid
heldereoversteekvoordevoetgangersbijbusstationApeldoorn
rommeligestationsomgevinginUtrechtLunetten
conflictsituatiestussenvoetgangers,tramsenbusseninAmsterdamCentraal
4.2 Functionaliteit
4.2a veiligheid
4.1c comFort
4.2B BereiKBaarheid
11
inbedding in de omgeving: Het station heeft een belangrijke relatiemet haar omgeving en dient zichtbaar en vindbaar te zijn vanuit haaromgeving. Het is van belang dat het omgevingsdomein aansluit op destructurenvandestad.Ditgebeurtdoormiddelvan:• aansluitingopdeaanwezigeloop-enfietsroutes,• aansluiting op de aanwezige landschappelijke en ruimtelijke
structuren,• helderematerialisatie,• zichtlijnenvanuitdestadnaarhetstationenviceversa,• bewegwijzeringenvanuitdestadenviceversa.
vindbaarheid stationsentree: De entree van het station is zichtbaarmiddels:• eenlogovandevervoerder(s),• denaamvanhetstation,• verlichting,• eenuitnodigendeuitstraling,• eenklok.
toegankelijkheid: Het omgevingsdomein is toegankelijk voor allegebruikers.Metnamehet transfergedeelte is vrij vanobstakels. Indiener sprake is van hoogteverschillen dienen deze voor alle gebruikers teoverbruggenzijn.
oriëntatie:Inhetomgevingsdomeinoriënteertdereizigerzichzowelopdeketenalsdestad.Indeoriëntatieopdeketenzijnvanbelang:• eenheldereordeningvandeketen,• onderlingoverzichttussendeketenvoorzieningen,• het clusteren van eenzelfde type ketenvoorzieningen, bijvoorbeeld
stads-enstreekbussen.• informatievoorzieningen,bewegwijzeringen.Indeoriëntatieopdestadzijnvanbelang:• informatievoorziening in het voetgangersdomein (VVV, kaarten,
infozuiletc),• de visuele aansluiting op de structuren van de stad door middel
van zichtlijnen tussen de route naar de binnenstad en hetomgevingsdomeinenhettoepassenvanlandmarks.
AB
Praktijkvoorbeelden:bereikbaarheid
Praktijkvoorbeelden:toegankelijkheid
hetstedelijkweefsellooptonderhetstationdoorenverbindtbeidestadsdeleninBijlmerArena
klokzorgtvooreenherkenbareentreeinZwolle
eenlopermarkeertderoutevanuitdebinnenstadnaardeentreeinApeldoon
AB
AB
toegankelijkpleinvoorallegebruikersinApeldoorn
ontoereikendeinformatievoorzieningopAmsterdamCentraal
weinigdoorzichtenveelobstakelsvanfietsenenauto'sinZwolle
geparkeerdefietsenengebrekaanruimtezorgenvoorontoegankelijkheid
4.2c toeganKelijKheid
AB
logogebruikbijBijlmerArenA
12
omdat de ruimte in het omgevingsdomein meerdere claims bevat is het van belang hiërarchie aan te brengen in de ketenvoorzieningen. de volgorde is gebaseerd op het voorop stellen van de zwakste gebruiker.de volgorde van belangrijkheid:1. voetganger2. Fiets3. metro, tram, bus4. K&r, taxi5. parkeren
DeinrichtingvandeketendienttevoldoenaandenormenenrichtlijnenvanBasisstation(ProRail2005).
1. voetganger Belangrijkstegebruikerinhetomgevingsdomeinisdevoetganger.Iederereizigerkomendevanuitdetreinofdeketenvoorzieningenisvoetganger.Hetvoetgangersdomeinbestaatuittweezones:1. Transferzone: ligt tussen de entree van het station en de
ketenvoorzieningenensluitaanopdeloopstructurenvandestad.2. Verblijfszone: ligt in de luwte van de transferzone en wordt
indien mogelijk gecombineerd met wachtruimtes voor andereketenvoorzieningen.
2. de Fiets• Allefietsenstallingenbevindenzichtussendehoofdfietsroutesende
entreevanhetstation.• Naar verdeling van de herkomst van fietsers worden de
fietsenstallingen(aanweerszijdenvanhetstation)geplaatst.• Betaalde (en bewaakte) fietsenstallingen hebben een hoog
kwaliteitsniveau,diewordtbepaalddoorhetgebouw,deserviceenhettoezicht.
• De onbewaakte stalling heeft in de meeste gevallen de grootstegroep gebruikers. Een goede ligging in nabijheid vande entree enaan de hoofdfietsroute is essentieel om gebruik te stimuleren enverommelingvanhetvoetgangersdomeintevoorkomen.
• Fietskluizen dienen zo geplaatst te worden dat zij geen visuelebarrièrevormeninhetgebied.
3. metro, tram, Bus• Dehiërarchievandeze3modaliteiten isafhankelijkvanhetaantal
reizigers.Hoegroterdegroepreizigers,hoegroterdewensvooreenliggingnabijdeentree.
• Geadviseerdwordtomhetwachtenindezezonetekoppelenaandecentraleverblijfszone.
• De compactheid van de knoop is van belang en een korteoverstap bevordert het reizigerscomfort. Bussen en trams in hetomgevingsdomeindienengoedgesitueerd teworden inde ruimteengeenvisueleobstakelstevormentussenderoutevanuitdestadenhetstation.
• Deuitstaphaltevoordebusligtinnabijheidvandestationsingang.• Erdienengeenverkeersconflictenteontstaantussenbussen/trams
en voetgangers. Een veilige, ruime oversteek dient te wordengegarandeerd. Een andere mogelijkheid is om de rijlijnen van debussenlostekoppelenvandetransferzone(bijvoorbeeldbusstationApeldoorn).
• Zorgvooreenheldereorganisatievanbussenen trams, clusterdeketenvoorzieningenenzorgvoorhelderebewegwijzeringen.
4. K&r en taxi• Dezezijngelegentussendehoofdroutevoorauto'sendetransferzone
voorvoetgangers.• Geadviseerdwordtomhetwachtenindezezonetekoppelenaande
centraleverblijfszone.• Conflictvrijesituatiemetdevoetgangersstroom.• Zorgtinveelgevallenvoorsociaaltoezicht,metnameindeavonduren.• IndienmogelijkcombineerderuimtevoorK&Rentaxiplaatsen.
5. parKeren• Parkeerplaatsen op maaiveld liggen vaak aan een secundair
omgevingsdomein,meteeneigenentreenaarhetstation.• Indiengelegenaaneensecundairomgevingsdomein,aandachtvoor
socialeveiligheid(vluchtroutes,verlichting,overzicht).• Op-enafrittenvanparkeergaragesdienengoedgesitueerdteworden
indeomgeving.• Goede afwikkeling van het parkeerterrein door ligging aan de
hoofdroute.
m
P+R
K+R TAXI
4.2d Ketenvoorzieningen
13
ruimtelijKe indeling modaliteitenNevenstaand principeschema toont de prioritering van de organisatievan de ketenvoorzieningen in het omgevingsdomein. Het schema laatduidelijkdehiërarchiezienindeinrichtingvanhetomgevingsdomein.Demeestzwakkegebruiker,devoetgangerheefthierindehoogsteprioriteit.Iederereizigerwordtuiteindelijkvoetganger inhetgebied.Hoedichterbijde stationsentree,hoemeervoetgangersergebruikmakenvanhetdomein.Deschilrondomdestationsentreeisdanooktoebedeeldaandevoetgangers.Vervolgensvolgtdelocatievoordefietsenstallingen.Fietserslatenzichnietdwingentothetstallenvanhunfietsopgroteloopafstandvandestationsentree.Indiendestallingoptegroteafstand isgelegenzoekt de fietser een "eigen" plek in nabijheid van de stationsentree.Om verrommeling van het domein te voorkomen, of de noodzaak tothandhaving zo laagmogelijk, ishet goed situerenvandeze functieergvanbelang.Devolgendeschil,isdeschilvanhetopenbaarvervoer,zoalsdebusendetram.Hierisdeoverstaprelatiemetdetreinvanbelangvoordereizigers.Ookdezefunctiedientdusinnabijheidvandestationsentreetewordengesitueerdterbevorderingvanhetreiscomfort.Pertypestationisdesituatieverschillendendienteenafwegingtewordengemaakt voor de locatiebepaling van deze modaliteiten. Hierbij dientaltijd rekening te worden gehoudenmet de grootste gebruikersgroep.Binnen de schillen kunnen de voorzieningen verschoven worden, vanbijvoorbeelddeenekantvanhetspoornaardeandere.Bijhetontbrekenvaneenbepaaldeketenvoorzieningschuifteenvolgendevoorzieningeenschildichterbijdestationsentree.
auto
ovFiets
trein/metro
K+R TAXI P+R
voetganger
Voetganger
Fiets
Openbaarvervoer(Bus,Tram,evtMetro)
Auto(K&R,TAXI,P&R)
EntreeStation/perron
Aansluitingophoofdroutevanennaardeomgeving
legenda
Principeschema-prioriteringorganisatieketenvoorzieningeninhetomgevingsdomein.
14
Omgriptekrijgenopderuimtelijkeeenheidvanhetomgevingsdomein,gaanweindithoofdstukverderinopderuimtelijkeentitietvanhetgebied.De locatie, de stedelijkheid van de omgeving, ligging ten opzichte vanhetcentrumzijnbiojvoorbeeldvanbelangindemogelijkhedenvoorhetontwerpvanhetomgevingsdomein.Omgriptekrijgenopderuimtelijkeeenheid van het stationsplein, gaan we in op drie typen omgevingen:stedelijk,dorpsenlandelijk.
de stedellijke omgevingHet omgevingsdomein wordt ook wel gezien als het stationsplein.OnderstaandplaatjelaathetoorspronkelijkeontwerpvanhetstationspleinvanZwollezien(afbeeldinguitAchLieveTijd,deel8).Hetstationspleiniseenduidelijkafgesloten‘stedenbouwkundigekamer’meteenhelderezichtasenroutenaardestad.
Dit alles vormt een groot contrast met het omgevingsdomein aan deLübeckzijde.Hierzienweweleenduidelijkafgebakend,leesbaarplein.Op een paar fietsparkeerplekken na is het gebied alleen toegankelijkvoor voetgangers. Aan één zijde van het plein kan autoverkeer komen(Koggelaan). De plek heeft een prettige, menselijke maat en mensenkunnenerverblijvenopdezitelementenenindecafé’tjes.
5 het domein als ruimtelijKe eenheid
Hoeanders isdesituatienu.Zoweldebebouwingalsde inrichtingvanhetvoorpleinmakendathetgeenszinsalspleinvoelt;de ruimte looptweg (de bebouwing en het groen vormen geen stedenbouwkundigekamer)endaarnaastishethelepleinendeOosterlaanvolgebouwdmetketenvoorzieningen (busstation, fietsparkeerplekken, taxistandplaatsenzovoort). Ook knippen de drukke weg en de grote verkeersrotondehetpleingevoelsmatiglosvandebebouwingaandeoverzijde.Deruimtevoordevoetgangerisminimaal.Hetstationspleinvoelttotaalnietalseenplein:hetisgewooneenstraatmetallerleifunctieseraanvastdievoorhetstationlangsloopt.
Koggelaan
Oosterlaan
Paviljoenplein
Stationsplein
15
DitzelfdegeldtvooreendeelvanhetomgevingsdomeinvanAmsterdamBijlmerArenA.Ookhierishetpleinduidelijkafgebakend,heeftheteenprettigemaatenisderuimtealleentoegankelijkvoorvoetgangers.Eengrootminpuntzijndeblindeplintenengeslotengevels langshetplein.Opvallendisdatééncaféveeldoetvoordelevendigheidvanhetplein.
Café
HetomgevingsdomeinaandecentrumzijdevanstationApeldoornvoeltook als een prettig plein met een menselijke maat. Het is zorgvuldigontworpen,metaandachtvoordetail,enhetgrootstedeelisalleenvoordevoetganger.Debussenzijnaandezijkantgesitueerd,maarstaanweldirectinrelatiemethetplein.Nadeelisdathetlagergelegendeelvanhetplein los isgekniptvande loopstromendoorhethoogteverschilendatdefunctiesindeplintvandebebouwingaanhetpleinlosgekniptzijndoordeSpoorstraat.Ditmaakthetdeelinhetmiddenvrijverlaten.
Spoorstraat
Niveauverschil
DeanderezijdevanhetomgevingsdomeinvanAmsterdamBijlmerArenAvoeltweertotaalnietbesloten.Positiefisdatderuimtealleenvoordevoetgangeris,negatiefisdatnetalsbijhetstationspleinvanZwollederuimtewegloopt.Deruimtewordtopgeknipt in twee looproutesdoordatereenpaviljoenvantwee lagenmiddenophetpleinstaat.Hetgebouwontneemtjehetzichtenmaaktderuimteongedefinieerd.Devoetgangersruimteaandezezijdevanhetstationvoelthiermeeralsstraatdanalseenplein.
16
dorpse omgevingBij een klein station zoals bijvoorbeeldUtrecht Lunettenof Culemborggelden ook de eerder vermelde aspecten, maar dan op een kleinerschaalniveau.Eenuitgebreideanalysevandezepleinenistevindenindebijlage.DeruimtevanhetomgevingsdomeininCulemborgheefteendorpskarakterenbevatmenselijkemaat.Devierwandendiedezestedenbouwkundigekameromsluitenbestaanuitdeinpandigefietsenstalling,debomen,dewoningenenhetstationsgebouw.Hetgeheel isoverzichtelijkenvormteenleesbareruimte.Deeenheidinhetpleinontbreekthierwelgrotendeels.Doorhetgebruikvan verschillende materialen, het grote aandeel van asfalt en de velecentraalgelegenverkeersfuncties,krijgthetgebiedeenversnipperdensomberbeeld.
Daarnaastzijndewandendiedekamervormenerggesloten.Metnamedeinpandigefietsenstallingzorgtvooreendeelsblindeplint:
landelijke omgeving Hetcreërenvaneenstedenbouwkundigekamermetwandenisnietopiedere locatie mogelijk of noodzakelijk. Het is een pleintypologie dievaaktoepasbaarisineencentrummilieu(ditkanzoweleenstadalseendorpzijn).Belangrijkvoordegebruiker isdatderuimtenietwegloopt,maar een leesbare ruimte vormt,waar het prettig is om te verblijven.Ineenmeerlandelijkeomgeving,zijnerandereruimtelijkeoplossingendiezorgdragenvooreenprettige, leesbare ruimte.Een ruimtewaardebeleving-enverblijfswaardevoordegebruikerhoogis.
17
Samenvattendzijndevolgendezakendusvanbelanginhetontwerpvanhetstationsplein:
• een leesbare ruimte, met een prettige, menselijke maat, -vanbelangisdatderuimteniet"wegloopt"; -afhankelijkvandeomgevingkaneenstedenbouwkundige kamermetduidelijkewandeneenprettigeruimtevormen; -ineenmeerlandelijkeomgeving,kunnenlanschappelijke elementenvoormenselijkemaatenofwandwerkingzorgen; -eenduidigebestratingdraagtbijaaneenprettige,leesbare ruimte.• ruimte voor de voetganger, aandacht voor: -overzicht; -verblijfsruimte; -ketenvoorzieningendusaandekant!• actieve plinten, die in relatie staan met haar omgeving: -Geenbarrièrestussendezestedenbouwkundigewanden (actieveplinten)enhetplein.
Zo is bij het stationsplein van Breukelen een duidelijk leesbare enprettigeplekgecreëerd.Ditwordtonderanderebewerkstelligddoordeeenheidinmaterialen.Hetgeletapijtjegeeftduidelijkaanwathetpleinenhetvoetgangersdomein is.Doorhettoepassenvan landschappelijkeelementen indeomgevingalsriet,waterenbomenenhetvormgevenvan duidelijke randen ontstaat er ook zonder bebouwing een prettigeplek.Daarnaastzorgtdemolenvooreengevoelvanmaatenschaal.
6 tijdelijKheid
VeelNederlandse stations zijnmomenteel in verbouwing.Ook in dezetijdelijkesituatieishetvanbelangdatdereizigerhetomgevingsdomeinalsprettigeplekervaart.DeontwerpprincipesuitHoofdstuk4geldenookindezesituatie.Middelseencreatieveinterpretatievandeuitgangspuntenkanmet relatief lagekosten tocheenprettigeengoed functionerendeplekwordengerealiseerd.
HetOperasysteemiseenvoorbeeldvanzo'ncreatieveoplossing.Hetiseenmodulairsysteemvoorstationsinverbouwing:
18
7 aanBevelingen
Ineerderehoofdstukkenisingegaanopdealgemeneuitgangspuntenenontwerpprincipesvooralleomgevingsdomeinen.Inprincipegeldenalleinhoofdstuk4vermeldeaspectenvoorhetomgevingsdomeinvaniederstation.Deruimtelijkeenfunctionelevraagstukkenendehiermeegepaardgaande oplossingsrichtingen verschillen echter per locatie en per typestation.Vandaardathet raadzaam is deze aspecten voor verschillendetypestationsookverschillendtebehandelen.
Indevolgendetabelleniseenaanzetgegevenvoordeoplossingsrichtingenperstationscategorie.Weonderscheidenhierdriecategorieënstations:dekathedraal,het(middel)grotestationenhetkleinestation.
tot slotWe beogen met deze visie een handvat te reiken voor de discussie tussen de vele stakeholders in het gebied en zijn ervan overtuigd dat deze visie zal bijdragen aan het opstellen van het gezamenlijk eindbeeld. deze visie geeft geen direct antwoord, maar is een leidraad in de discussie over dit domein. laat deze visie je inspireren om het omgevingsdomein voor de reiziger, niet alleen een functionele plek te laten zijn -waar hij zo snel mogelijk weer weg wil- maar ook een prettige plek met kwaliteit en betekenis voor zowel reiziger als de omgeving.
Breukelen:doorhetbetrekkenvanhetlandschapinhetontwerpontstaatereenherkenbareenprettigeomgeving.
BijlmerArenA:eenfoodkraamzorgtvoorlevendigheidophetplein.
19
omschrijving situatie
aspect Kathedraal (middel)groot station Klein station/halte
type station 75.000-175.000reizigersperdag
CentraalStationvaneengrotestad
10.000-75.000reizigersperdag
Centraalstationvanmiddelgrotestad
Stationaanderandvaneengrotestad.
0-10.000reizigersperdag
Stationinbuitengebied
Stationindorpseomgeving
de situatie vanuit beleving Grootsenveelalimponerendstationsgebouw. Vaakeenmonumentaalstationsgebouw,wordtnietaltijdgebruiktalsentree
Vaakisergeensprakevaneengebouwalsstationsen-tree
Gelegeninstedelijkeomgeving Gelegeninstedelijkeomgeving Gelegeninlandelijkeomgeving
Alshoofdstationbelangrijkvisitekaartjevoordestad Belangrijkvisitekaartjevoordeomgeving Dereizigerheeftvaakgeenideeinwelkgebiedhijzichbevindt
Veelreizigers:24uurs-bele-vingengebruik Veelreizigers:12-24uurs-belevingengebruik Weinigreizigers:8uurs-beleving,groteaandachtvoorsocialeveiligheid
oplossingsrichtingen Beleving
aspect Kathedraal (middel)groot station Klein station/halte
Identiteit:
Ontwerpstijl en kwaliteit
Hetstationsgebouwisbelangrijkeidentiteitsdrageringebied
Hetstationsgebouwisbelangrijkeidentiteitsdrageringebied,maarvaaknietmeeralszodanigingebruik
Dewachtruimtesophetperronzijnveelaldeenigegebouwendiehetstationalsdusdanigduiden.Devor-mgevingvandestationskappenisdusergbelangrijkalsdragervandeidentiteit.Daarnaastkanhetlandschapidentiteitsdragerzijninhetontwerp
Identiteit:
Cultuurhistorische waarde
Stationsgebouw Hergebruik/nieuwebestemmingvoorstationsgebouw.
Hetlandschap,landschappelijkeelementeninontwerpintegreren.
Aandachtvoorgeniusloci
Hetlandschap,landschappelijkeelementeninontwerpintegreren.
Aandachtvoorgeniusloci
Sociale veiligheid:
24-uursbeleving
Grotemixvanfunctiesingeheleomgevingmogelijk. Mixvanfuncties,geconcentreerdopbewustgekozenlocaties
Bewustnadenkenoverfunctiesnaarstationsomgevinghalen.
Nietaltijdmogelijkfunctiesteintegrereninomgeving,aandachtvoorsocialeveiligheid,bundelingvanreizigersinhoofdstromen
Sociale veiligheid:
zichtrelaties en sociale ogen
Socialeogenaanwezig
Nadrukopzichtrelatiesi.v.m.grotedrukteenruimte-claim
Grootaantalreizigers,mogelijkomomgevingtecreërenvanzienengezienworden
Integrerenvanwoningeninomgeving
Overzicht
Omgevingvanzienengezienwordenopgekozenplek-ken.
Weinigsocialeogen,nadrukopbundelingvanloopstro-men
Toevoegenfuncties/woningen
20
'sHertogenbosch:Levendigheiddoorterassenophetstationspleinenwoningen(balkons)rondomhetplein.
Maarssen:integratievankantorenaandestationsentree.
Breukelen:overzichtelijkesituatie,herkenbaarheiddoorlogoenzitelementenaanhetwatermakenheteenprettigeplek.
Apeldoorn:toepassingvankunst.Zutphen:hetondergrondsbrengenvandefietsenstallinggeeftruimtevoorgroenvoorzieningenenzitelementen.
21
Sociale veiligheid:
de plint
Levendigheidingebieddooreencontinueactieveplint
Verblijfsfunctiesvanuitplintnaarplein
Actieveplintaanhoofdloopstromen Transparantieplintinomgevingofgebruikvangroenetaluds.
Gebruikvanblindemureninomgevingvoorkomen
Sociale veiligheid:
menselijke maat
Menselijkeverhoudingbebouwd/onbebouwd
Open,transparantegevel.
Integrerenvankunst
Menselijkeverhoudingbebouwd/onbebouwd
Open,transparantegevel.
Integrerenvankunst
Aandachtvoorhetnietverlorenvoeleninomgeving,kanmiddelsbebouwing,maarooklandschappelijkeingrepen.
Integrerenvankunst
Comfort: klimatologische bescherming
Meerdereruimtesomteschuilenaanderandenvandetransferzonevoorallemodaliteiten.
Beschuttingvooralbelangrijkvoorbusentramreizigers
Ruimtesomteschuilen
aanderandenvantransferzone
Beschuttingvooralbelangrijkvoorbus(entram)reiziger
Ruimtesomteschuilenvoorallemodaliteitenzoveelmogelijkconcentrerenenintegrerenmetelkaar
Comfort: Groenvoorziening Doorgroteruimteclaimookaandachtvoorlandschap-pelijkeelementenzoalsbomen
Inzettenvoorcreërenstedenbouwkundigekamer Inzettenvoorcreërenstedenbouwkundigekamer
Maarssen:integratievankantorenaandestationsentree.
22
Groningen:dooreenverdiepteliggingvandefietsenstallingiserruimtevoordevoetgangeropmaaiveld.
Groningenfietsenstalling:lichtinvalviavides AlphenaandeRijn:fietsenstallingmeteenbijzonderevormgeving;opengevelslangsdeonderdoorgang.
UtrechtZuilen:denaamvandehalteisgoedzichtbaarvanuitdeomgevingendetreinengeïntegreerdindecentraleoverkapping.
23
omschrijving situatie
aspect Kathedraal (middel)groot station Klein station/halte
type station 75.000-175.000reizigersperdag
CentraalStationvaneengrotestad
10.000-75.000reizigersperdag
Centraalstationvanmiddelgrotestad
Stationaanderandvaneengrotestad
0-10.000reizigersperdag
Stationinbuitengebied
Stationindorpseomgeving
de situatie vanuit gebruik (Inter)nationaalgeoriënteerd Nationaalgeoriënteerd Regionaal/lokaalgeoriënteerd
Trein(inter)nationaal)
Metro
Tram
Bus
Fiets
K&R
P&R(soms)
Trein(nationaal)
Metro(soms)
Tram(soms)
Bus
Fiets
K&R
P&R
Trein(regionaal)
Bus
Fiets
K&R
P&R
Zeergrootaantaltreinreizigers,grotevoetgangersst-room
Grotevoetgangersstroom Kleinevoetgangersstroom
Moeilijkeautobereikbaarheid Redelijkeautobereikbaarheid GoedeautobereikbaarheidAandeelP&Rhoog
Grotedrukopderuimte Drukopderuimte Weinigruimtedruk
oplossingsrichtingen Functionaliteit
aspect Kathedraal (middel)groot station Klein station/halte
Veiligheid: Verkeersveiligheid Fietsopgaveisgroot
Hetinpandigenondergrondsbrengenkaneenoploss-ingbieden.
Vermijdenvanconflictpuntentussenvoetgangerenrestvandeketen
Duidelijkebredestrookvoorvoetgangersstroom
Fietsopgaveisgroot
Hetinpandigenondergrondsbrengenkaneenoploss-ingbieden.
Vermijdenvanconflictpuntentussenvoetgangerenrestvandeketen
Vaaksterkautogericht,ontwerpenvanuitdevoetganger
Bereikbaarheid:
Bereikbaarheid
Internationaal
Goedeenkorteoverstaprelatietussenmodaliteitenvanbelang
Nationaal Regionaal
Bereikbaarheid:
Inbedding in de omgeving
Uitgangspuntzijnbelangrijkstelooproutesenbestem-mingenindeomgevingenhoofdroutesinfrastructuur
Gebouwgoedzichtbaar
Uitgangspuntzijnbelangrijkstelooproutesenbestem-mingenindeomgevingenhoofdroutesinfrastructuur
Gebouwgoedzichtbaar
Krachtvandeplekisvaakhetlandschap
Toegankelijkheid:
Oriëntatie
Ruimtebeslagvanvoor-ennatransportisgroot.
Belangrijkomoverzichttecreëren
Ruimtebeslagvanvoor-ennatransportisgroot.
Belangrijkomoverzichttecreëren
24
dit document is tot stand gekomen met medewerking van:WilliamGraatCarlavanHeijzenIrmaWinkeniusKajMookWimvandenOudenalderJildouvanderSluisHarryvanNoordKeesMiedemaEardeJepmaDovanElferenPeterKrummLidwienvanKesselWouterVisserSebastiaandeWildeArjanBleekerBertVaessensJosvandenHendeEveliendeMunckMortier
tekst en afbeeldingen:InoekBrouwerMarloesHuijsmans
BronnenGehlJ.1996,Life between buildingsGehlJ.enGemzoeL.2009,New City LifeJacobsJ.1961,The death and life of american citiesWhyteW.1980,City: rediscovering te city.www.PPS.orgProRail2005,BasisstationBureauSpoorbouwmeester2009,Het stationsconceptNS2006,Handboek ketenmobiliteit
DezevisieenhetcasestudyonderzoekistotstandgekomenmiddelshettoepassenvandeLeefbaarheidscan©,MarloesHuijsmans,MovaresNL.
NSPoort,AssetDevelopment,januari2011
coloFon