numer 63 zima 2011/2012

12
UROCZYSKO Biuletyn Informacyjny Zespo∏u Parków Krajobrazowych w Jerzwa∏dzie dla dzieci i m∏odzie˝y Numer 63 zima 2011/2012 W NUMERZE Nagrodzone prace w konkursie Cztery Pory Roku. Wiosna-Lato. str. 2 Konkurs Cztery Pory Roku. Jesieƒ str. 3 Wróbel – kolorowanka str. 3 Tajemnicze skamienia∏oÊci str. 4-5 Chochlikowe Psoty str. 6-7 Jemio∏a. Zielona wÊród Êniegu str. 8 Poznajemy zwierz´ta ˝yjàce w Drw´cy str. 9 Ju˝ zima – poobserwujmy gwiazdy str. 10 åwierkajàcy sàsiad str. 11 Skończyła się wyjątkowo piękna, słoneczna jesień. Po niej przyszła zima. Astronomiczna zima za- czyna się w momencie przesilenia zimowego (21-23 grudnia) i trwa do momentu równonocy wiosennej (21 marca). Mroźna i śnieżna jest trudnym okresem dla zwierząt. Wiele z nich dzięki Waszej pomocy łatwiej ją przetrwa. Zima jest czasem obserwacji ptaków przy karmniku, tych co pozos- tały w kraju i tych, które przylatują do nas z zim- niejszych rejonów. Zima to czas odnajdowania zwierzęcych tropów od- ciśniętych w śnieżnej pok- rywie, śladów ich żero- wania, a także wieczor- nego spoglądania w wy- jątkowo piękne zimowe niebo z interesującymi konstelacjami. Jeśli jesteście ciekawi, w tym numerze „Uroczyska”, dowiecie się czym różni się wróbel od mazurka i jaka roślina zimą mimo mrozu i śniegu ma zie- lone liście. Po przeczytaniu artykułu o ska- mieniałościach inaczej spojrzycie na od- ciśnięte w kamieniach ślady, skamieniałe muszle, „strzałki pioruna” i sami spróbujecie rozwiązać ich zagadkę. Dowiecie się też o ciekawych zwierzętach żyjących w Drwęcy. Życzymy miłej lektury i zachęcamy do udziału w naszych konkursach. Redakcja Adres redakcji: Zespół Parków Krajobrazowych Pojezierza Iławskiego i Wzgórz Dylewskich 14-233 Jerzwałd 62 e-mail: [email protected] www.pkwim.pl fot. Maciej Rodziewicz Witaj Zimo Biała! p p p i

Upload: doanhanh

Post on 11-Jan-2017

228 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Numer 63 Zima 2011/2012

“Uroczysko” nr 63 - 1

UROCZYSKOBiuletyn Informacyjny Zespo∏u Parków Krajobrazowych w Jerzwa∏dzie dla dzieci i m∏odzie˝y

Numer 63 zima 2011/2012

W NUMERZE

Nagrodzone prace w konkursieCztery Pory Roku. Wiosna-Lato. str. 2

Konkurs Cztery Pory Roku. Jesieƒ str. 3

Wróbel – kolorowanka str. 3

Tajemnicze skamienia∏oÊci str. 4-5 Chochlikowe Psoty str. 6-7

Jemio∏a.Zielona wÊród Êniegu str. 8Poznajemy zwierz´ta˝yjàce w Drw´cy str. 9

Ju ̋zima – poobserwujmy gwiazdy str. 10åwierkajàcy sàsiad str. 11

Skończyła się wyjątkowo piękna, słoneczna jesień. Po niej przyszła zima. Astronomiczna zima za- czyna się w momencie przesilenia zimowego (21-23 grudnia) i trwa do momentu równonocy wiosennej (21 marca). Mroźna i śnieżna jest trudnym okresem dla zwierząt. Wiele z nich dzięki Waszej pomocy łatwiej ją przetrwa. Zima jest czasem obserwacji ptaków przy karmniku, tych co pozos-

tały w kraju i tych, które przylatują do nas z zim-niejszych rejonów. Zima to czas odnajdowania zwierzęcych tropów od- ciśniętych w śnieżnej pok- rywie, śladów ich żero- wania, a także wieczor-nego spoglądania w wy- jątkowo piękne zimowe niebo z interesującymi konstelacjami.

Jeśli jesteście ciekawi, w tym numerze „Uroczyska”, dowiecie się czym różni się wróbel od mazurka i jaka roślina zimą mimo mrozu i śniegu ma zie- lone liście. Po przeczytaniu artykułu o ska- mieniałościach inaczej spojrzycie na od-ciśnięte w kamieniach ślady, skamieniałe muszle, „strzałki pioruna” i sami spróbujecie rozwiązać ich zagadkę. Dowiecie się też o ciekawych zwierzętach żyjących w Drwęcy.

Życzymy miłej lektury i zachęcamy do udziału w naszych konkursach.

Redakcja

Adres redakcji:Zespół Parków Krajobrazowych Pojezierza Iławskiegoi Wzgórz Dylewskich14-233 Jerzwałd 62e-mail: [email protected]

fot. Maciej Rodziewicz

Witaj Zimo Biała!

pp

p i

Page 2: Numer 63 Zima 2011/2012

“Uroczysko” nr 63 - 2

Wyniki konkursu

Cztery Pory Roku. JesieƒW ostatnim numerze „Uroczyska” w ramach jesiennej edycji konkursu „Cztery Pory Roku” zaprosiliśmy

czytelników do jesiennej obserwacji grzybów i środowiska, w którym żyją te niezwykłe organizmy. Otrzy- maliśmy ciekawe i piękne wyniki Waszych obserwacji. Nadesłano ponad 100 prac przedstawiających różne gatunki grzybów, często z dokładnym opisem. Prace dotarły do Redakcji ze szkół podstawowych w: Złotowie, Lasecznie, Borecznie, Mielnie, Byszwałdzie, Nr 2 w Ostródzie i ze Świetlicy Terapeutycznej w Zalewie.

Wszystkie rysunki wykonane przez dzieci były wyjątkowe, ale na szczególne wyróżnienie zasługują prace następujących uczniów: Kinga Otremba, Marcelina Pucińska - SP. Laseczno; Katarzyna Sad-kowska, Igor Jankowski, Aleksandra Gnatkowska, Magda Abczyńska, Sebastain Niewiadomski, Kamila Kuśmierczyk, Wiktoria Ignaczak, Julia Car, Karolina Piech, Julia Gajewska, Kamila Langowska, Agata Krawisz - SP NR 2 w Ostródzie; Patryk Rudzki, Aleksandra Kozłowska, Paulina Świętoń, Anna Krawczuk, Katarzyna Gliwka - SP Mielno; Dagmara Dzik, Weronika Babska - SP Byszwałd; Wiktoria Rachwał, Zuzanna Kryger - SP Boreczno; Agata Górska, Paweł Fafiński, Patrycja Golder - SP Złotowo; Justyna Kozak, Paulina Frańczuk, Magdalena Bulska - Świetlica Terapeutyczna Zalewo.

Gratulujemy zwycięzcom! Nagrody wysłano pocztą. Poniżej prezentujemy wybrane, nagrodzone prace w konkursie.

Julia Car, 9 lat, SP nr 2 Ostróda

Sebastian Niewiadomski, 9 lat, SP nr 2 Ostróda

Kinga Otremba, IV kl., SP Laseczno

Dagmara Dzik, IV kl., SP Byszwa∏d

Marcelina Puciƒska, IV kl., SP Laseczno

Aleksandra Gnatkowska, I kl., SP nr 2 Ostróda

Kasia Sadkowska, I kl., SP nr 2 Ostróda 4 C

Page 3: Numer 63 Zima 2011/2012

“Uroczysko” nr 63 - 3

Konkurs!

Cztery Pory Roku. Zima„Ptaki wokół nas zimą”

Zima jest porą roku w czasie której rośliny przechodzą w stan

spoczynku, część ptaków odlatuje w cieplejsze rejony świata, niektóre

zostają, część zwierząt zapada w sen zimowy, te które nie śpią muszą sobie radzić z zimnem, brakiem pokarmu. Zwierzętami, które możecie zauważyć zimą i prowadzić ich obserwa-cje są ptaki.Ptaki zimujące w naszym kraju, łatwo zaobserwować, często przebywają blisko siedzib ludzkich, są gośćmi naszego karmnika. Także będąc w lesie, parku na spacerze możecie zobaczyć uwijające się wśród gałęzi drzew ptaki. By wziąć

udział w konkursie wystarczy w kilku zdaniach opisać swoje zimowe obserwacje ptaków, po-dać nazwy ptaków które spotkacie zimą na spacerach lub przy ptasich stołówkach. Możecie wykonać jak zawsze ilustracje w formacie A4, bez wykorzystania materiałów, które dają wypukłą fakturę. Jeśli ktoś fotografuje prosimy o przesłanie fotografii (może być na płycie CD). Zapraszamy też do sporządzania notatek. Czekamy na wasze relacje do 15 marca 2012 r. Materiały przy- ślijcie na adres redakcji. Prosimy o czytelne podpi-sywanie przesłanych materiałów – imię, nazwisko, wiek, adres. Prace niepodpisane nie będą oceniane.

Spróbujcie odpowiednio pokolorować samca wróbla domowego.Aby dobrze wykonać to zadanie należy zajrzeć do książek przyrodniczych,

dzięki którym odkryjecie właściwe kolory które należy użyć aby wasz wróbel po pokolorowaniu wyglądał prawdziwie. Zachęcamy do obserwacji tych

sympatycznych ptaków – możecie obserwować je przez cały rok, również zimą. Powodzenia!

KolorowankaWróbel

Zaczerpni´to z materia∏ów edukacyjnych OTOP

Page 4: Numer 63 Zima 2011/2012

“Uroczysko” nr 63 - 4

TAJEMNICZE SKAMIENIA¸OÂCIObserwując otaczające nas śro-

dowisko widzimy wokół różnego kształtu, wielkości, koloru kamienie, ka-

myki, olbrzymie głazy narzutowe, a w gó- rach potężne wypiętrzenia skalne. Na ich po-wierzchni, wewnątrz możemy zaobserwować przedziwne ślady. Skąd w twardej skale od-ciski paproci, muszli, owadów? Owe „ślady” zachowane w skałach to szczątki żyjących miliony lat temu organizmów oraz ślady ich aktywności życiowej. Skamieniałością może

być zarówno olbrzymi szkielet dinozaura, jak i maleńki organizm trudny do zobaczenia go-łym okiem. Większość z nich to twarde części dawnych roślin i zwierząt. Proces tworzenia się z żywego organizmu skamieniałości może trwać miliony lat i jego warunkiem jest szybkie zagrzebanie szczątków organizmu zanim ule- gną zniszczeniu. Niektóre ze skamieniałości po pewnym czasie rozpuszczają się, są de-formowane m.in. przez ciśnienie, wysoką tem-peraturę. Niewiele z nich przetrwało do dziś w dobrym stanie. Najlepiej zachowują się części twarde organizmów jak: zęby, kości kręgowców, szkielety zewnętrzne bezkręgow-

ców, muszle. Części miękkie są znacznie trudniejsze do zachowania – warunkiem

by tak się stało, jest brak tlenu, czyli organizmy zaraz po śmierci muszą

zostać przykryte drobnoziarnis- tym osadem o małej prze-

puszczalności. Takie warunki po- wodują zatrzy- manie procesów gnilnych, rozkładu tkanek organicz-nych.

Czasem jednak przesączająca się przez skały i osady woda rozpuszcza ska-mieniałe szczątki. W ich miejsce powstaje pus-

tka, która staje się jak gdyby formą do powstania odlewu.

Gdy zostaje wypełniona osa- dem powstaje odlew. Czasem zdarza się, że osadem wypełnia się wnętrze muszli. Ten rodzaj skamieniałości nazywa się oś- ródkiem. Skąd się wzięły owe skamieniałości, jak wyglądały, kiedy były żywymi organizmami, kiedy żyły, dlaczego zginęły to jedne z wielu pytań na jakie stara się odpowiedzieć paleontologia.

Ale wiele z owych odpowiedzi to domniemania, nierozwiązane tajemnice, ale jakże ciekawe i warte zgłębiania.

Danuta Sokołowska Zdjęcia z: http://www.nhm.ac.uk/kids-only/earth-space/fantastic-fossils/

Amonity wyginęły w tym samym czasie co dinozaury, były spokrewnione z dzisiejszymi ośmiornicami. Skamieniałości amonitów w Polsce można znaleźć głównie w Tatrach, Górach Świętokrzyskich, na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej.

Odciśnięta w skale ważka sprzed 150 milionów lat.

Page 5: Numer 63 Zima 2011/2012

“Uroczysko” nr 63 - 5

TAJEMNICZE SKAMIENIA¸OÂCIStrzałki piorunowe – cóż to takiego?

Bardzo często w pokładach żwiru albo na żwirowej drodze znajdujemy pociskokształtny, twardy twór zwany przez wiele osób piorunem, strzałką piorunową lub czarcim pazurem. Nierzadko słyszymy opowieści, że powstają one w miejscu gdzie w ziemię uderzył piorun. Nie jest to oczywiście prawdą. Czym są naprawdę tzw. strzałki piorunowe?

Otóż są to jedne z najpopularniejszych skamienia-łości, które możemy znaleźć w Polsce. Są to kalcytowe szkielety (tzw. rostrum) wymarłych zwierząt morskich – belemnitów. Były to głowonogi spokrewnione z dzisiejszymi mątwami i kałamarnicami. Żyły w jurze i kredzie czyli 200--145 milionów lat temu i wymarły w czasie wymierania kredowego, a więc 65 milionów lat temu.

Zwierzęta te miały szkielet wewnątrz ciała, składa-jący się z dwóch części. Jedną z nich stanowiło wapienne rostrum w kształcie wydłużonego stożka, u podstawy opatrzonego zagłę- bieniem, w którym znajdował się tzw. fragmokon czyli delikatnej budowy muszla. Fragmokon podzielony był na komory, podobnie jak u amonitów i pełnił funkcję narządu hydrostatycznego, ułatwiającego utrzymywanie stabilnej pozycji w wodzie. W sta-nie kopalnym zachowują się zwykle tylko rostra belemnitów zbudowane z promieniście ułożonych kryształków kalcytu i to są właśnie owe „strzałki piorunowe”. Skamieniałości te osiągają rozmiary od kilku do kilkudziesięciu centymetrów.

Belemnity żyły prawdopodobnie w ławicach, w wodach przy-brzeżnych, blisko powierzchni. Były drapieżnikami, chwytały małe morskie zwierzęta, m.in. ryby i pożerały je za pomocą podobnych do dzioba szczęk. Świetnie przystosowane do drapieżnictwa, po- ruszały się szybko i zręcznie, często w składających się z kilku-nastu osobników grupach. Uważa się, że były najsprawniejszymi pływakami wśród wszystkich głowonogów.

Belemnity posiadały w ciele woreczki czernidłowe i dzięki nim mogły wypuszczać do wody substancję barwiącą, czyli stawiać "zasłonę dymną" w czasie ucieczki przed drapieżnikami, którymi

głównie były ichtiozaury. Wielu uczniów wraz ze swoimi opiekunami „tropi” skamieniałości w swoich miejscowościach

lub w pobliżu swoich szkół. Zachęcamy Was do takich badań. Na pewno bez trudu odnajdziecie rostra belemnitów. Czasami można znaleźć tylko pokruszone ich fragmenty ale czasami udaje się odszukać duże i długie mające kilkanaś- cie centymetrów rostra. Zapraszamy Was do poszukiwań śladów z minionych epok. Wyniki swoich obserwacji mo-żecie przesłać do naszej Redakcji.

Ciekawe odkrycia zamieścimy na łamach naszej gazetki. Alina Rodziewicz

Fot. Zbyszek Remin, Rostra belemnitów to najczęściej znajdywana skamieniałość w Polsce.

Fot. Dmitry Bogdanov, Belemnity to morskie głowonogi, które wymarły 65 milionów lat temu.

Wewnętrzny szkielet belemnita. Najczęściej znajdywaną częścią jest rostrum, zwany popularnie, „piorunem”, „strzałką piorunową” lub „czarcim pazurem”.

Page 6: Numer 63 Zima 2011/2012

“Uroczysko” nr 63 - 6

Zagadki

Jestem gruby, jestem białyI ze śniegu jestem cały.

Oczy mam jak dwa węgielki I do tego - nos marchwiany wielki.

Szarobrązowy ptaszek, pod gardłemkrawacik nosi.

Wesoło ćwierka w zaroślach.Zimą o dokarmianie prosi.

Na wodzie leży przeźroczysty, gładki, Czasem płaszcz ze śniegu nosi

Gdy stanie się gruby i mocny Na łyżwy cię zaprosi.

W szaro-czarne piórka się stroiŁepek ma czarny, dziób gruby

Więc nikogo się nie boi.Kra, kra krzyczy od rana

Pośród gałęzi drzew schowana.

Podobno jestem złodziejką, a ja tylko uwielbiam jak coś się świeci.I bawić tym bym się chciała.

Jestem znana w okolicy elegantka Mam czarny frak, od spodu zaś jestem biała.

Mów o mnie pani ….. wspaniała.

WieÊciPod Ênie˝nà pierzynà Êpimy mrozu si´ nie boimy

Jestem puszysty jestem lekki, białydo lepienia bałwana doskonały.

W kulk´, w gnieêdzie wysłanym trawà i liÊçmi si´ zwijamyi tak zim´ przesypiamy.

åwir, çwir, çwir gdzie Êpimy, çwir, çwir, çwir co jemy, çwir, çwir, çwir za ziarno w karmniku dzi´kujemy..

Mo˝e polec´, mo˝e zostan´? Mo˝e jednak polec´. Nie, jednak na zim´ zostan´! Co mam robiç?Sama nie wiem, walizki te˝ do połowymam ciàgle spakowane.

CHOCHLIKOWE PSOTY

nasiona

Ênieg

je˝e

wróble

sójka

wierszyki Na krzaku róży w biel przybranej,Wśród srebrzystych drobin szronu.Wróble przysiadły jak kulki z brązu,Skuszone wspomnieniem obfitości jesieni, letniej, soczystej liści zieleni – po której ślad nawet nie pozostał.

Ba∏wan

Wróbel

Lód

Wrona

Sroka

edf

fd

ed

d

Chochlik pomieszał nazwy sikorek z ich opisem – pomóż dopasować nazwę sikory do opisu.

Sikorka bogatka [ szarobrunatna z czarną czapeczką na głowie podobna do czarnogłówki. Modraszka [ najmniejsza z sikorek z podłużną białą plamą na głowie, i białymi policzkami.Sosnówka [ szarobrunatna z połyskującą czarną czapeczką.Czubatka [ niebiesko-żółto upierzona.Czarnogłówka [ ma czarnobiały nastroszony czubek .Uboga [ ma żółty brzuszek i czarny krawat.

czyZNASZ

sikorki?

Page 7: Numer 63 Zima 2011/2012

“Uroczysko” nr 63 - 7

KRZYŻÓWKA

1.

4.

6.

7.

5.

3.

2.

8.

Foto zagadka: je˝ Rebusy: serce, motor, Êwiat, jesieƒ, muchomor, deszczHasło krzy˝ówki: kasztanKto gdzie zimuje: Ropucha – na làdzie zagrzebana w ziemi lub w piwnicach; Jaskó∏ka – odlatuje na zim´ do Afryki; ̊ ó∏w – na dnie zbiornika schowany w pancerzu; Jaszczurka – w odr´twieniu pod ziemià; Latolistek cytrynek – zimuje pod opad∏ymi, zesch∏ymi liÊçmi; Z∏otook – zimuje w domu na strychach; Zaskroniec – zimuje na làdzie schowany w kryjówkach ziemnych.

Nagrody wylosowali: Julia Łoś, Korol Głowacki, Patryk Cichy, Maria Kisielewska, Dominika Szauer, Karol Łężyński, Adrian Gorzka, Krystian Wiosna, Zuzanna Waszajło, Paweł Dembowski Nagrod´ w konkursie Foto-Zagadka wylosowali: Katarzyna Konblauch, Natalia Licznerska Przedszkole Miejskie w Lubawie

Gratulujemy zwyci´zcom! Nagrody zostały wysłane pocztà.

krzy˝ówka

Na rozwiàzanie rebusów, krzy˝ówki i zagadki: Czy znasz sikorki? czekamy do koƒca lutego. Odpowiedzi przesyłajcie na adres redakcji z dopiskiem „Uroczysko”. Mo˝ecie te˝ korzystaç z poczty elektronicznej, nie zapomnijcie tylko podaç swojego imienia, nazwiska i adresu zamieszkania. SpoÊród otrzymanych prawidłowych odpowiedzi rozlosujemy nagrody.

Rozwiàzaniekonkursówz poprzedniegonumeru:

REBUSY

Przys∏owiaz wróblem

CHOCHLIKOWE PSOTY Kto jest pierwszy wśród wróbli, nie jest pierwszym z ptaków.Lepszy wróbel w garści niż kanarek na dachu.Starego wróbla na plewy nie złapieszStary wróbel wie o wszystkich dziurach w strzesze.Kto strzela z armaty do wróbla może go najwyżej ogłuszyć.Słowo wleci wróblem, ale wołem wyleci.

1. Ptak z czerwonym brzuszkiem.2. Zimà bywa mocny.3. Po styczniu.4. Sikorka z bł´kitnà czapeczkà.5. Bielik…6. Pada zimà.7. Ma igły ale nimi nie szyje.8. Na tapczanie le˝y...

Page 8: Numer 63 Zima 2011/2012

“Uroczysko” nr 63 - 8

Kiedy opadną liście z drzew możemy dojrzeć wśród ga- łęzi gęste, kuliste, zielone krzaczki. To jemioła pospolita, jemioła biała, strzęśla – wielo- letnia, wiecznie zielona rośli-na będąca półpasożytem ros-nącym na różnych drzewach na terenie Europy, Azji, Afryki. Pasożytuje najczęściej na sosnach, klonach, brzozach, jarzębinach, topolach, lipach. Przeważnie przyjmuje kuli- stą postać o widlasto rozga-łęzionych drewniejących pę-dach zielonej lub żółtej barwy. Skórzaste liście jemioły nie opadają na zimę. W lutym lub marcu w kątach liści pojawia-ją się niepozorne kwiaty u jednych egzemplarzy różowe, drobne (żeńskie), u innych większe, zielonkawe (męskie). Późną jesienią lub wczesną zimą dojrzewają kuliste, bia- łe lub żółtawe owoce z jed-

nym ziarnem. Owoce jemioły chętnie zjada-

ją ptaki (jemiołusz-ki, paszkoty). Nie

trawią nasiona, które jest wyda- lane i w ten sposób jemio-ła rozsiewa się. Młode rośliny p o c z ą t k o w o

przywierają do drzewa – gospo-

darza za pomocą ssawek, z czasem

wytwarzają korzenie. Jemioły dożywają do 30-40

lat. Jest to roślina półpaso-żytnicza, która sama synte-tyzuje substancje odżywcze, zaś wodę i sole mineralne pobiera od drzewa – żywicie- la. Jemioła ma właściwości lecznicze. Związane jest z nią wiele wierzeń. Podczas świąt Bożego Narodzenia wie- szamy gałązki pod sufitem lub nad drzwiami – ma to przynieść miesz- kańcom domu szczęście. W kra- jach nordyckich jemioła zawie-szona pod sufi-tem strzegła do- mostwo przed de- monami, urokami, da- wała miłość, szczęście, zgodę. W starożytności uważana była za dar bo- gów. Przypisywano jej wła- ściwości magiczne. Szcze-gólnie rośliny rosnące na

dębach uchodziły za taliz-man przeciw czarom, przy-nosiły szczęście w bitwie, chroniły niemowlęta. Druidzi ścinali ją złotym sierpem w dniu zimowego lub wiosen- nego przesilenia. Jednak je- mioła nie rośnie na europej- skich dębach (spotykana jest na północnoamerykańskich dębach czerwonych). W na- szym klimacie rośnie na dę- bach gązewnik europejski, z którego surowiec zielarski zwany jest jemiołą dębową. Prawdopodobne błędne tłu- maczenie źródeł odnoszą-cych do gązewnika winne jest nieprawdziwym informa-cjom o jemiołach rosnących na dębach.

Danuta Sokołowska

Owocujàcaga∏àzka jemio∏y

Jemioła. Zielona wÊród Êniegu.

Jemioła przytwierdza si´ do drzewa – ˝ywiciela za pomocà korzeni,

zaopatrzonych w specjalne ssawki, przez które pobiera z drewna

sole mineralne i wod´.

Page 9: Numer 63 Zima 2011/2012

“Uroczysko” nr 63 - 9

Z ˚YCIA PRZYRODY

Fot. www.Ichtiofauna.org/.../petromyzontidae/ lampetraplaneri/

Poznajemy zwierzęta żyjące w Drwęcy

Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich

to obszar należący do zlewni rzeki Drwęcy. Również poza zlewnią rzeki Liwy, Osy i Dzierzgonki prawie cały obszar Parku Krajobra-zowego Pojezierza Iławskiego leży w zlewni rzeki Drwęcy.

Drwęca, która jest największym rezerwatem ichtiologicznym w Polsce utworzonym dla ochrony pstrąga potokowego, troci wędrownej, łososia i certy; wypływa z Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich i po 207 km kończy swój bieg wpadając do Wisły nieopodal Torunia. Ważniejsze dopływy Drwęcy to Grabicz-ka, Dylewka, Poburzanka, Gizela, Iławka, Elszka, Wel i Skarlanka. Drwęca oprócz tego, że jest rezerwatem przyrody, jest również chroniona w ramach sieci Natura 2000 jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk „Dolina Drwęcy ".

W Drwęcy żyją 34 gatunki ryb, a wśród nich takie gatunki jak: jelec, jaź, kleń, świnka, brzana, lipień, głowacz, węgorz, lin, szczu-pak, boleń, sum, okoń, płoć, leszcz, karaś, różanka, reintrodukowany ostatnio jesiotr bałtycki oraz minogi.

Czy wiesz że: Wśród ryb żyjących w Drwęcy są takie, które zasługują na

szczególną ochronę w Polsce i Europie; i między innymi ze względu na ich występowanie Drwęca jest obszarem Natura 2000. Do tych ryb należą; łosoś szlachetny, boleń, różanka, koza, głowacz białopłetwy, piskorz oraz minogi: rzeczny i strumieniowy.

Minogi nie są rybami lecz prymitywnymi wodnymi kręgowcami należącymi do grupy bezżuchwowców i to właśnie sposób życia tych cieka-wych i mało znanych zwierząt chcę Wam przybliżyć.

Minóg rzeczny Dużą osobliwością Drwęcy są coraz mniej liczne w Polsce

minogi: rzeczny i strumieniowy.Minóg rzeczny spędza całe dorosłe życie w morzu. Natomiast

w Drwęcy zwierzęta te pojawiają się od września do kwietnia każ-dego roku. Dorosłe osobniki wędrują z Bałtyku w górę większych rzek gdzie raz w życiu odbywają tarło. Do Drwęcy dostają się z Zato- ki Gdańskiej z której wędrują w górę Wisły, aby następnie dotrzeć do ujścia Drwęcy. Minogi wędrują w górę rzeki w nocy przy tem-peraturze powietrza od 2 do 10 stopni C. Tarło odbywa się w maju i czerwcu w Drwęcy i jej dopływach. Minogi należą do grupy bez-żuchwowców, zwierząt żyjących na Ziemi już od 400 tysięcy lat.

Dorosły minóg rzeczny posiada wężowate ciało o długości do 40 cm z charakterystycznymi zębami (2 zęby rogowe górne i 7 dolnych) tak, że jego otwór gębowy przypomina lejek i przyssawkę. Grzbiet i boki są ciemno-niebiesko-szare, a brzuch srebrzysty, nieraz nakrapiany. Obie płetwy grzbietowe stykają się u nasady. Na każdym boku znajduje się siedem niedużych, okrągłych otwo-rów skrzelowych. Ciało pokryte jest obfitym śluzem, a oczy zakrywa półprzezroczysta powieka.

W okresie wędrówki na tarło przewód pokarmowy minogów zamiera, zęby tępieją i zwierzę przestaje się odżywiać. Samce wy-kopują w mulistym dnie jamę, do której samica składa zapłodnione jaja (od 10 do 25 tys. szt.) po czym oba minogi zasypują gniazdo, ukrywając w nim złożone jaja. Wkrótce po tym dorosłe osobniki giną. Przez 4-6 lat wyklute larwy żyją w tunelach wydrążonych w mule rzecznym odżywiając się szczątkami roślin i glonami. Po tym okresie ślepe larwy zwane ślepicami wiosną spływają do morza gdzie żyją 2 lata, po czym znów, jako oso- bniki dorosłe, wędru- ją do rzek na tarło, podobnie jak robili to ich rodzice.

Dorosłe minogi są pasożytami odżywia- jącymi się płynami ciała i mięsem drob- nych ryb, do których przyczepiają się przy- ssawką. W jamie gębowej tego zwierzęcia znajdują się gruczoły uniemożliwiające krzepnięcie krwi. W Europie minóg rzeczny jest gatunkiem zagrożonym. W Polsce jest pod ścisłą ochroną.

Minóg strumieniowy to podobny w wyglądzie i sposobie życia do minoga rzecznego gatunek. Jest jednak od niego znacz- nie mniejszy – osiąga długość ciała do 16 cm. Jest gatunkiem osiadłym, nie odbywa wędrówek w odróżnienia od swojego

krewniaka i żyje tylko w wodzie słodkiej. Jest to bardzo rzadki gatunek ze względu na coraz większe zanieczyszczenie strumie-ni i rzek, w których żyje. W Polsce i w Europie jest pod ścisłą ochroną.

Krzysztof Słowiński

Minogi paso˝ytujà g∏ównie na rybach przysysajàc si´ do ich cia∏ i od˝ywiajàc si´ ich krwià.

Minóg rzeczny prawie całe ˝ycie sp´dza w słonej wodzie, do rzek wpływa tylko na okres rozrodu.

Minóg strumieniowy jest ginàcym gatunkiem wód s∏odkich.

Na koƒcu głowy minogów znajduje si´ lejek przyssawkowy uzbrojony w z´by rogowe.

Page 10: Numer 63 Zima 2011/2012

“Uroczysko” nr 63 - 10

z

z

zz

zz

zz z

z

z

z z

z

zz

z zz

zzzz zz

z

z

z

z

z

z

z

Po jesiennych słotach, zima daje nam możliwość obserwacji rozgwieżdżonego nieba. Na zimowym niebie zobaczymy wyjątkowej urody gwiazdozbiory. Obserwacje należy prowadzić w pogodną noc z dala od miejskich świateł. Patrząc na północ możemy zobaczyć konstelacje Wielkiego Wozu (Wielka Niedźwiedzica) – trapez z dyszlem zwróconym ku dołowi. Patrząc na zachód odnajdziemy Mały Wóz (Mała Niedźwiedzica) – mniejszy trapez z dyszlem zwróconym ku górze zakończony iskrzącą się Gwiazdą Polarną. Jeszcze niżej, tuż nad choryzontem zaobserwujemy Łabędzia z jasną gwiazdą Deneb. Ale najpiekniejszą z zimowych konstelacji jest Orion znajdujący się na południowej stronie nieba. W skład tego gwiazdozbioru wchodzi kilka jasnych gwiazd np. czerwonawa Betelgeza i niebieskobiały Rigel. W środku konstelacji zobaczymy trzy niebieskie gwiazdy ułożone jedna przy drugiej będace pasem Oriona. W mitologii greckiej Orion był dzielnym myśliwym. Ukłuty śmiertelnie przez skorpiona zmarł i został przez bogów przeniesiony na nieboskłon wraz ze swym psem Syriuszem (konstelacja Wielkiego Psa) i umieszczony prawie naprzeciwko Skorpiona (Niedźwiadka). Od tej pory obydwaj się nienawidzą. Orion chowa się na zachodzie horyzontu, w czasie gdy na wschodnim pojawia się Skorpion. Gwiazdozbiór Oriona znany był już w Mezopotmii. Tamtejsze plemiona zwały go Uru – Anna co oznacza: Światło Nieba. Zamiast oglądać kolejny film w TV, lub spędzać czas przed komputerem, spójrzcie w zimowy wieczór w czyste, rozgwieżdźone niebo, a odnajdziecie tam zarówno przepiękne konstelacje gwiezdne jak i ciekawe przypowieści z nimi związane. I wtedy, patrząc na migoczące gwiazdy zobaczycie polującego Oriona wraz z jego wiernym Syriuszem, Perseusza ratującego Andromedę przed potworem, Plejady córki Atlasa, w których kochał się Orion. Może warto czasem pomarzyć.

Danuta Sokołowska

Ju˝ zima – poobserwujmy gwiazdyz

z

z

z

z

zz

z

zz

z z

z

zz

z

z

z

z

z

z

z

Na zimowym niebie bardzo wyraźnie zobaczycie piękny gwiazdozbiór Oriona.

z

z

z

z

z

z

Page 11: Numer 63 Zima 2011/2012

“Uroczysko” nr 63 - 11

T T T T T T T T T T T T T T T T T T

T T

T T

T T

T T

T T

T T

T T

T T

T T

T T

T T

TT

T T

T T

T T

T T

T T

T T

T T

T T

T T

T T

T T

T T

T T T T T T T T T T T T T T T T

Z ˚YCIA PRZYRODYĆwierkający sąsiadZimą przy karmniku możecie zoba-

czyć wiele gatunków ptaków. Niektóre są kolorowe jak sójki czy sikorki, inne zaś niepozorne, szare, ale hałaśliwe i zadziorne. Takie właśnie są wróble. Małe, krępe, z dużą głową i silnym dziobem świetnie radzą sobie na ca-łym świecie. Samczyk różni się od samiczki – wierzch ciała ma brązowy z ciemniejszymi paskami, spód szary, policzki ma szare, a pod gardłem elegancki czarny krawacik. Samiczki to skromnisie o sza- robrązowym upierzeniu z paskowanym grzbietem, nad bystrym, czarnym okiem mają wyraźną jasną brew. Zawsze osiedlają się w pobliżu siedzib ludzkich. Pier-wotnie były ptakami pustyń i stepów. Wraz z rozwojem rolnictwa wróble, najprawdopodobniej przed kilkoma ty- siącami lat, zaczęły towarzyszyć człowiekowi. W Polsce

spotkamy je obecnie dość często, ale je- szcze w cza-sach króla A u g u s t a M o c n e g o (XVIII w.) wró- bel był rzad-kim ptakiem. Przez całe swoje życie (do 10 lat) wró- ble mieszkają w tej samej

okolicy. Żywią się nasionami zbóż, chwastów, drzew, a wiosną owadami. Jeśli jakiś wróbel znajdzie pożywienie głośno zwołuje swoich towarzyszy na ucztę. Wróble to czyściochy – zawzięcie kąpią się w kałużach, stawie, piachu pozbywając się w ten sposób pasożytów. Swe gniazda zakładają w szczelinach budynku, pod dacha- mi, w dziuplach, skrzynkach lęgowych, gniazdach jas-kółek, bocianów. Gniazdo wróbla ma kształt kuli i jest uwite ze źdźbeł trawy, słomy, piór. W nim samica składa (od 2 do 5 lęgów w sezonie) 5-6 jaj. Jaja wysiadują obydwoje rodzice. Gniazdo służy tylko do wysiadywania jaj, bowiem wróble śpią w gęstych krzakach. W Polsce wróble objęte są ścisłą ochroną gatunkową. W Europie populacja wróbli spadła niemal dwukrotnie. W Polsce też ma miejsce spadek liczebności tego gatunku. Naj- prawdopodobniej przyczyną zmniejszania się liczebno-ści wróbli jest coraz mniej odpowiednich dla nich miejsc lęgowych (ocieplanie i renowacja budynków), konkuren-cja innych ptaków o pokarm (gołębie), spadek liczeb-ności owadów wskutek skażenia chemicznego gleby, zmniejszenie się przydomowej hodowli drobiu (dostęp do ziaren zbóż, otrąb), drapieżnictwo (wrony, sroki, koty, puszczyki), zniknięcie z ulic, gospodarstw wiejskich

koni jako siły pociągowej, a co za tym idzie owsa, którym te zwierzęta były karmione. Dawniej obwiniano wróble za straty w zasiewach na polach, dlatego kukły stawiane na polach i mające za zadanie odstraszanie ptactwa nazwa-no „strachami na wróble”.

W Chinach w 1958 roku prowadzono kampanię przeciwko wróblom, które to według komu- nistycznych władz miały wyjadać ziarno na zasiewy. Skutki tych działań Chiny odczuły rok później z powodu plagi szarańczy. Ich larwy, pozbawione naturalnego wroga, którym są wróble, rozpleniły się i wyjadły plony. W kraju zapanowała trzyletnia klęska głodu (1959-61), w wyniku której – jak się szacuje – zmarło 30 mln ludzi, głównie na chińskiej wsi, a jedną z jej przyczyn była walka z wróblami.

Wróbel, nie wróbel ?Mazurek, wróbel mazurek, wróbel polny, to nazwy

bliskiego kuzyna wróbla domowego. Podobny do wrób-la, często bywa z nim mylony, słabiej jednak związany z ludzkimi osiedlami i nie tworzy jak wróbel hałaśliwych stad. Jest trochę mniejszy od wróbla i posiada na białym policzku charakterystyczną czarną plamkę. Samczyk i samiczka wyglądają tak samo – ciemnobrązowy wierzch ciała z paskowaniem, brzuszek brązowoszary, na szyi biała obroża i na podgardlu mały czarny krawacik.

Mazurek zasiedla pola uprawne, ogrody, parki, sady, miasta, brzegi lasów w pobliżu ludzkich siedzib. Żywi się głównie nasionami drzew, zbóż, chwastów, wiosną owadami. W sezonie wyprowadza dwa lęgi od 4 do 6 piskląt. Obydwoje rodzice wysiadują jaja, ukryte w gnia-zdach założonych w skrzynkach lęgowych, szczelinach budynku. I tak jak wróbel, mazurek objęty jest ścisłą ochroną.

tekst: Danuta Sokołowska zdjęcia: Barbara Kreft

Zarówno samiec, jak i samica mazurka są tak samo ubarwione, mają charakterystyczną plamkę na jasnym policzku.

Samica wróbla, z nietypowym dla gatunku, białym piórkiem w skrzydle.Czasami ptakom wyrastają takie albinotyczne (białe) pióra.

Ćwierkający samiec wróbla w upierzeniu spoczynkowym.

Page 12: Numer 63 Zima 2011/2012

“Uroczysko” nr 63 - 12

?

Wydawca: Zespół Parków KrajobrazowychPojezierza Iławskiego i Wzgórz Dylewskich

Redakcja: Alina Rodziewicz, Danuta SokołowskaRysunki: Danuta SokołowskaSkład: Agnieszka Ciszewska Druk: AFW „Mazury” Sp. z o.o., tel. 89 542 70 44, www.afwmazury.com.pl

Adres redakcji: 14-233 Jerzwałd 62, tel./fax 89 758 85 27 e-mail: [email protected] www.pkwim.pl

Druk sfinansowano ze Êrodków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Ârodowiska i Gospodarki Wodnej w Gdaƒsku

Redakcja zastrzega sobie prawo redagowania nadsyłanych tekstów.

Foto – zagadkaTym razem przygotowaliÊmy dla Was trzy zagadki zwiàzane z ptakami. Odgadnijcie ich nazwy i odpowiedzi przeÊlijcie na adres Redakcji do koƒca lutego. Nagrody czekajà!

Fot.

Bar

bara

Kre

ft

ISSN 2081-5093

Egzemplarz bezp∏atny nak∏ad 1000 egz.

Kochasz dzieci,nie pal Êmieci!

Zima to czas, kiedy niestety powraca problem spalania śmieci w domowych piecach. Oprócz drewna czy węgla do domowych pieców niektórzy wrzucają plastikowe opakowania, myśląc że to nie ma żadnego wpływu na środowisko. A jak jest naprawdę?

Raport Komisji Europejskiej informuje, iż co roku na choroby wywołane złym stanem powietrza umiera 28 tysięcy Polaków. W Unii, co dziesiąta osoba umierająca z powodu zanieczyszczo-nego powietrza pochodzi z naszego kraju.

Dym ze spalanych w domowych piecach śmieci niestety nie tylko jest smrodliwy, jest szkodliwy dla Twojego zdrowia i zdrowia Twoich dzieci. Podczas spalania emitujemy do atmosfery:• pyły, które odkładając się w glebie, powodują szkodliwe dla zdrowia człowieka zanieczyszczenie metalami ciężkimi, • tlenek węgla – trujący dla ludzi i zwierząt • tlenek azotu – powoduje podrażnienia, a nawet uszkodzenia płuc.

A i to nie wszystko. Ten trujący dym zawiera jeszcze: dwutlenek siarki, chlorowodór, cyjanowodór, a także rakotwórcze związki zwane dioksynami.

W związku z coraz większą ilością spalanych śmieci w gospodar-stwach domowych obserwuję zwiększającą się ilość pacjentów cho-rych na astmę oskrzelową, alergiczne zapalenia skóry czy alergie pokarmowe. Nawet zdarzają się przypadki chorób nowotworowych, niestety już u dzieci- alarmuje Krystyna Tarnawa, lekarz pediatra.

Przy paleniu śmieci dochodzi do osadzania się w kominach sadzy – wyjaśnia Krzysztof Kaśków, kominiarz – dochodzi wtedy do zapłonu przy bardzo wysokiej temperaturze i popękania komina. Jest to bardzo często później przyczyną zaczadzenia.

Więcej informacji: Fundacja ARKAskr. poczt. 525 43–301 Bielsko-Biał[email protected] www.FundacjaArka.pl

Fot.

Mac

iej R

odzi

ewic

zFo

t. M

acie

j Rod

ziew

icz

1

2

3