nutrizioa
DESCRIPTION
Gaiaren ariketakTRANSCRIPT
IZENAK:_______________________________________________________________________________________________________________________TALDEA:_________________
Maite Domínguez
Nutrizio funtzioa
1.- Nutrizio funtzioa2.- Digestio prozesua, animalietan3.- Arnasketa, animalietan4.- Substantzien garraioa, animalietan5.- Iraizketa, animalietan6.- Nutrizioa, landareetan
1.- Nutrizio funtzioa
da izan daiteke
hartuz
hartuz direla arabera arabera eta eginez
FOTOSINTETIKOAK BELARJALEAK
hauek osatuta lortzeko prozesatzea
2.- Digestio prozesua, animalietan
NUTRIZIOA
BIZIDUNEK
MATERIA ETA ENERGIA
PROZESU
HETEROTROFO
ENERGIA ITURRIAREN
ELIKADURA MOTAREN
ANIMALIEK LANDAREEK
ELIKAGAIAK
DIGESTIOA
GAS-
METAB-
EBAPOTRANSP
GAS-TRUKEA
METABO-
KANPORAKET
gertatzen da ditu nagusiki da
eraldatuz
kanpotik
igarotzea horretarako bihurtuz
barnean eta, bertan eta, honek erabiliz
oro hareta, kanporatuz dituzten
dituztela bereiztuz
AHOA honetan
HESTEGORRIA
HESTE-LODIA
3. Arnasketa, animalietan
DIGESTIOAPARATUAN
ELIKAGAIA
HONDAKINA
FASEAK
IRENSTEA DIGESTIOA
APARATU
ZELULABARNEKOA
ORGANISMOBARNEKOA
ORGANISMOKANPOKOA
ERALDAKETA
MANTENUG
ZELULETARA
ELIKAGAIHONDAKIN. ZAKU
MODUKOA
ZELULABARNEKOEK
ZENBAITEREMU
ZELULAZ KANPOKOA
DIGESTIO- HODIA
ORGANOAK
ARNASKETA
gertatzen da
erabiliz direla dela honetan
lortuz
bizi dira izan daitezke zabaltzen den daude
sortuz
eta eratuta adibidez adibidez zuzenean eramanez Kanporatua IGELA ARRAINAK hala nola
ORNODUN adibidez GEHIENAK
eginez
LEHORREKO ARTROPODOEK
4.- Substantzien garraioa, animalietan
MANTENUGAIAK DEGRADATU
HONDAKINAK (CO2)
ARNAS APARATUAZ
MOTAK
BRANKIAZ
GORPUTZEKO GAINAZALA
ANIMALIARENGORPUTZATIK
HEZE
SUBSTANTZIEN GARRAIOA
egiteko
ditu ditu ditu
ez dute eratzen
beti
eta eta
zeluletara bultzatzeko jaso dituela izan irtetean daiteke
burutu
5.- Iraizketa, animalietan
ANIMALIABAKUNEK
FUNTZIOAK
OXIGENOA CO2
KANPORATZEK
ELEMENTUAK
ODOLA(ORNODUNETAN)
OSAGAIA
PROTEINAK
ARTERIAK GARRAIOLIKIDOA
MOTA
ZIRKUITU ITXIA
SUBSTANTZIEN TRUKAKETAK
ODOL
BIKUNA
IRAIZKETA(ANIMALIETAN)
da bereizten ditugu
hartu eta dituzte dituzte hainbat
zuzenean kanporatu
eta
ere
etab…
6.- Nutrizioa, landareetan
HONDAKIN SUBSTANTZIAK
BOTATZEKO PROZESUA
IRAITZ APARATURIK EZ
HONDAKINAK
INTSEKTUEK
GURUINBERDEAK
ORGAN
URETERRAK
URETRA
HESTEA
ZELULABAKARRE GOI-MAILAKOAK
ingurunetik hartuz garatu dituzte
gertatuz bertan
erabiliz izeneko eta sortutako
eta izeneko bizi dira ia hartu guztiak lortuz doa
doa ingurunetik hartuz
eratuz gainontzekoak
erabiliz, sortu
hau
TOKIHEZEETAN
MANTENUGAIAK ZUZENEAN
ZENBAITORGAN
ZURTOINA
PROZESU
GARRAIATU GARRAIOA
ILE XURGATZAI.
URA ETA GATZ MINERALAK
HODI SISTEMA
GAS TRUKEA(ESTOMAK)
KLOROPLAS-TOETAN
HODISISTEMAZ
METABOL
BERRERA-BILIZ
1.- Osatu nutrizioan gertatzen diren prozesuei buruzko taula hau:
Prozesua Funtzioa Organismoak Zein aparatutan egiten den
Substantziak banatzea
Xurgatzea Landareak
Digestio-prozesua
Substantzia ez-organikoak subatantzia organiko bihurtzea
2.- Definitu animalien arnasketa motekin lotuta dauden kontzeptu hauek:
a) Arnasgora.
b) Birikak.
c) Brankiak.
d) Larruazal-arnasketa.
3.- Egin landareen elikadura-prozesuaren eskema.Landareen elikadura
Urratsa Zer gertatzen da? Non edo nondik?1.-
2.-
3.-
4.-
4.- Osatu taula hau:Izerdi landugabea Izerdi landua
Konposizioa
Nondik nora garraiatzen denGarraiatzen duten hodi eroaleak
5.- Nola kanporatzen ditu landareak metabolismoan sortutako hondakin-substantziak? Ba al du iraitz-aparaturik?
6.- Esan esaldi hauetatik zein diren okerrak eta zergatik.______a) Gas-trukea landareek soilik egiten dute.
______b) Bai landareek bai animaliek kanporatu egiten dituzte metabolismoan sortutako hondakin-substantziak.
______c) Animaliek digestio-prozesua egin behar dute, elikagaiak substantzia bakunago bihurtzeko.______d) Fotosintesia landarearen zelula guzti-guztiek egiten dute.
______e) Izaki bizidun autotrofoak eta heterotrofoak gai dira substantzia ez-organiko bakunetatik berezko materia organikoa sortzeko.
7.- Lotu kontzeptu hauetako bakoitzari dagokion definizioarekin:
1.-Iraizketa a.-Eguzki-argia erabiliz, substantzia ez-organikoak substantzia organiko bihurtzea.
2.-Ebapotranspirazioa b.-Metabolismoan sortutako hondakin-substantziak kanporatzea.
3.-Fotosintesia c.-Zeluletako bakoitzean sartzen diren mantenugaiak erabiltzea,egiturak eratzeko eta beharrezko energia lortzeko.
4.-Metabolismoa d.-Ura galtzea lurrunketa eta transpirazio bidez.
8.- Adierazi prozesu hauek landarearen zein ataletan egiten diren:
Prozesua Landarearen atalaUra eta gatz mineralak xurgatzeaFotosintesiaGas-trukeaIzerdi-garraioaArnasketa zelularra
9.- Deskribatu eta azaldu animalien zirkulazio-aparatuko garraiorako likidoaren funtzioa. Zirkulazio-aparaturik ez duten animalietan, nola iristen dirasubstantziak zeluletako bakoitzera?
10.- Zer da izerdi landugabea? Eta izerdi landua? Azaldu zer garraiatzen duen bakoitzak, eta nora.
11.- Zer funtzio du arnas aparatuak? Azaldu labur-labur animalien arnasketa motak eta jarri adibide bana.
12.- Adierazi zer iraitz-organo duen animalia hauetako bakoitzak:
• Eulia:………………………………………………………………………………………………………………………………………….. • Elefantea:………………………………………………………………………………………………………………………………… • Abakandoa:………………………………………………………………………………………………………………………………. • Matxinsaltoa:……………………………………………………………………………………………………………………………
• Usoa:………………………………………………………………………………………………………………………………………….
13.- Lotu gezien bidez, dagokion moduan.
Txolarrea • • Larruazal-arnasketa Krokodiloa • • Zirkulazio itxi bakuna Amuarraina • • Koanozitoa
Zizarea • • Zirkulazio itxi bikuna Belakia • • Aire-zakuak
Kakalardoa • • Trakea-arnasketa
14.- Zertan dira desberdinak organismo autotrofoak eta heterotrofoak?AUTOTROFOAK HETEROTROFOAK
15.- Nutrizioa, animalietan eta landareetan:a) Zer nutrizio-prozesu egiten dute bai landareek eta bai animaliek?
b) Nondik lortzen dute energia landareek, hazteko, loreak emateko, hosto zimelduak berritzeko, etab.?
c) Animalien zer aparatuk hartzen du esku gas-trukean, eta mantenugaien eta oxigenoaren garraioan?
16.- Bete ezazu ondorengo taula:
Animaliak Nolako iraizketa? Nolako arnasketa? Nolako zirkulazioa?
Tximeleta
Igela
Belakia
Kaioa
Matxinsaltoa
Karramarroa
Zikoina
Marmoka
Dordoka
17.- Zer funtzio dute ornodunen guruin erantsiek? Zer motatakoak dira?
18.- Animalia guzti-guztiek al dituzte globulu gorriak? Arrazoitu zure enrantzuna.
19.- Zer zirkulazio mota dute organismo hauek (irekia... itxia... bakuna... bikuna...)? •
*Lehoia:*Eulia:*Bisigua:*Karramarroa:
20.- Lehorraldian edo udako egun beroetan, landareen hostoetako estomen zuloak itxi egiten dira, eta horrenbestez, fotosintesia eten egiten da. Zergatik gertatzen da hori?
21.- Landarearen zer organok hartzen dute esku nutrizioan?
22.- Adierazi zer organo berezitu duten animalia hauek elikagaiak irensteko:
a) Olagarroa:...................................................................................................................
b) Lehoia:...................................................................................................................c) Marmoka:................................................................................................................... d) Barraskiloa:................................................................................................................... e) Eltxoa:...................................................................................................................f) Izaina:...................................................................................................................g) Sugea:...................................................................................................................h) Balea:...................................................................................................................i) Kaioa:...................................................................................................................
23.- Zehaztu substantzia hauek elikagaiak ala mantenugaiak diren: glukosa, proteinak, sodioa, ogia, esnea, sagarra, ura, lipidoak, kaltzioa, haragi puska bat.
Elikagaiak Mantenugaiak
24.- Osatu taula hau:
Autotrofo fotosintetikoak
Autotrofo kimiosintetikoak
Heterotrofoak
Materia-iturria
Energia-iturria
25.- Zer da digestio-prozesua? Adierazi urratsez urrats prozesuaren faseak.
26.- Zer digestio mota egiten dute artropodoek? Azaldu prozesu hori.
27.- Adierazi esaldi hauek zuzenak (Z) ala okerrak (O) diren:..............a) Ekinodermoetan, hidrolinfak garraiatzen ditu substantziak...............b) Gizakion bihotzetik ateratzen diren arteria guztiek oxigenodun odola garraiatzen dute..............c) Kapilarrak arterietara irteten dira..............d) CO2 bena-odolean dago disolbatuta..............e) Plaketek odolbilduak eratzen dituzte.
28.- Egin ornodunen odoleko osagai guztien eskema bat.
Odol-osagaiak
29.- Ornodunetan, babesteko ardura duten zelulek izen hau dute:
• Koanozitoak.• Globulu zuriak.• Knidoblastoak.
30.- Zein aparatu edo sistematako osagai dira nutrizioari lotutako organo hauek?a) Aire-zakuak :……………………………………………………………………………………b) Kanpo-brankiak :……………………………………………………………………………………c) Odol-plasma :……………………………………………………………………………………d) Malpighiren hodixkak :……………………………………………………………………………………e) Hepatopankrea :……………………………………………………………………………………f) Hemolinfa :……………………………………………………………………………………g) Uretra :……………………………………………………………………………………
31.- Bizi al daitezke landareak gatz mineralik gabeko lurrean? Xurgatu al ditzakete landareek gatz mineralak urik gabeko lurrean? Zergatik?
32.- Adierazi zer organismo mota aipatzen duten esaldi hauek(nutrizioaren arabera).• Bizitzeko behar dituen elikagai organikoak ingurunetik hartzen ditu:........................
• Energia erabiliz, substantzia ez-organikotik berezko elikagaiak sortzen ditu:.........................................33.- Ordenatu zenbaki bidez landare-nutrizio autotrofoaren prozesua laburbiltzenduten esaldi hauek:
.............Hostoetan substantzia organikoak sortzea, fotosintesi bidez eta izerdi landugabea erabiliz.............Izerdi landugabea osatzea.............Izerdi landua garraiatzea, landareak behar duen alde guztietara............Ura eta gatz mineralak xurgatzea, landarearen sustraietatik............Izerdi landua sortzea (substantzia organikoak eta ura)............Izerdi landugabea hostoetara garraiatzea.
34.-Definitu nutrizio heterotrofoari lotutako kontzeptu hauek. Ondoren, idatziadibide bana. Bilatu informazioa testu-liburuan eta, behar izanez gero, hiztegian.
• Animalia belarjalea:.......................................................................................................................................................................................................................................................• Animalia haragijalea:.....................................................................................................................................................................................................................................................• Animalia orojalea:...........................................................................................................................................................................................................................................................
35.- Lotu hitzak eta definizioak.
1.-Irenstea a.-Digeritu ez diren elikagai-hondakin guztiakdigestio-aparatutik kanpora botatzea,gorotz bihurtuta.
2.-Xurgatzea b.-Elikagaiak mantenugai bihurtzen dira.Prozesu hori zeluletatik kanpo gertatzen da,digestio-hodian
3.-Egestioa c.-Digestio-prozesuaren lehen fasea;kanpotik elikagaiak hartzean datza.
4.-Kanpoko digestioa d.-Mantenugaiak digestio-aparatutik odolera igarotzea.Gero, odolak organismoko zeluletako bakoitzarenbarrura eramango ditu.
36.- Definitu animaliek izan ditzaketen digestio-aparatu motak.
• Barrunbe gastrikoa:............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................• Digestio-hodia:.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
37.- Deskribatu labur-labur ornodunen digestio-prozesua........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
38.- Zer arnasketa mota dute ondorengo animaliek?
Animalia Arnasketa motaZebra
Lur-zizareaKakalardoaAmuarraina
Usoa
39.- Osatu paragrafo hau, zentzua izan dezan. Erabili hitz hauek: kloroplastoa, klorofila, Eguzkia,materia organikoa, fotosintesia, gatz mineralak.
*Landare berdeak gai dira............................................ egiteko. Prozesu horren bidez, ura,...........................................eta karbono dioxidoa hartu, eta hainbat elikagai sortzen dituzte,..........................................-energia erabiliz.*……………………………………………dagoen …………………………………k argi-izpiak hartu eta energia bihurtzen du. Energia hori landareak erabiliko du, fotosintesi-prozesua egiteko.
*Fotosintesi-prozesuan oxigenoa eta..................................................... lortzen dira. Bi elementu horiek izerdi landuaren osagai dira.
40.- Berridatzi oker dauden adierazpenak:
a)Nutriziorako organo berezituak sustraiak, zurtoina eta hostoak dira............................................................................................................................................................b) Ile xurgatzaileak hostoaren azpialdean daude eta ura xurgatzen dute............................................................................................................................................................c) Floemak izerdi landugabea garraiatzen du hostoetara............................................................................................................................................................
41.- Erlazionatu bi zutabeetako kontzeptuak.
1.- Nutrizio autotrofoa
2.- Nutrizio heterotrofoa
a) Kloroplastoak.b) Animaliak.c) Ingurunetik hartutako substantzietatik energia lortzen da.d) Karbono dioxidoa ezinbestekoa da.
1.- Larruazal-arnasketa2.- Trakea-arnasketa3.- Brankia-arnasketa4.- Birika-arnasketa
a) Zakatzen bidez.b) Ornodun gehienek dute.c) Lehorreko artropodoek dute.d) Gas-trukea gorputzeko gainazal osoaren bidez egiten da.
1.- Iraizketa2.- Arnasketa3.- Zirkulazioa4.- Digestioa
a) Oxigenoa hartzea eta karbono dioxidoa kanporatzea.b) Hondakin-substantziak kanporatzea.c) Mantenugaiak elikagai bihurtzea.d) Substantziak garraiatzea.
1.- Organismo autotrofoa
2.-Organismo heterotrofoa
a) Eguzki-energia hartzen du.b) Beste izaki bizidunez elikatzen da.c) Fotosintesia egiten du.d) Materia organikoa sortzeko gai da.
1.- Nutrizio-funtzioa
2.- Harreman-funtzioa
3.- Ugaltze-funtzioa
a) Laranja bat jateab) Lagunak ikusteac) Inguruko airea arnastead) Matematika-klasean adi egoteae) Ilekoaf) Bihotzaren taupadakg) Gernua kanporatzeah) Pentsatzeai) Futbolean jolastea
j) Ernalketak) Kumeak erditzea
42.- Aukera ezazu erantzun zuzena
1.- Zer substantzia xurgatzen dituzte landareek sustraien bidez?a) Gatz mineralak (nitratoak, sulfatoak, fosfatoak…)b) Humusac) Aminoazidoak, glukosa eta koipeakd) Urae) a eta d erantzunak zuzenak dira
2.- Aukera ezazu erantzun zuzena:a) Izerdi landua ura eta gatz mineralez osatuta dago.b) Izerdi landua sustraietatik hostoetara doa zurtoineko hodietatik.c) Xurgatzea deritzo ura eta gatz mineralak lurzorutik sustraiaren barnealderantz
igarotzeari.d) Karbono dioxidoa fotosintesi-prozesuan kanporatzen da.
3.- Zein da esaldi okerra? Animaliek honetarako erabiltzen dituzte nutrienteak:
a) Zelula-egitura zaharrak berritzeko.b) Zelula berriak sortzeko.c) Bizi-funtzioak betetzeko behar duten energia lortzeko.d) Fotosintesia egiteko.
43.- Zein da esaldi zuzena?a) Larruazal-arnasketa dute...
Belakiek Anelidoek Intsektuek Arrainek
b) Brankia-arnasketa dute… Animalia txikiek Narrastiek Arrainek Intsektuek
c) Fotosintesia betetzen da… Kloroplastoetan Klorofilan Zelulosan
d) Nutrizioan parte hartzen dute: Nerbio-sistema Zirkulazio-sistema Muskulu-sistema Digestio-aparatua Iraitz-aparatua Arnasketa aparatua
e) Nutrienteak xurgatzen ditu... Hesteak Esofagoak Gibelak
f) Eramaten ditu nutrienteak eta oxigenoa organismoaren zelula guztietara…
Zirkulazio-aparatuak Digestio-aparatuak Iraitz-aparatuak
g) Zeren bidez igarotzen dira nutrienteak odoletik zeluletara?
Bizi-organoen bidez Odol-kapilarren bidez Bestelako sistemen bidez
h) Giltzurrunen oinarrizko unitateak dira...
Albeoloak Odol-kapilarrak Nefronak
44.- Zein da esaldi zuzena?a) Fotosintesian, landareek...
a. Aireko oxigenoa hartu eta karbono dioxidoa kanporatzen dute.
b. Aireko karbono dioxidoa hartu eta oxigenoa kanporatzen dute.
c. Uretako karbono dioxidoa hartu eta oxigenoa kanporatzen dute.
b) Landareen nutrizioa da...
a. Animaliena bezalakoab. Autotrofoac. Heterotrofoa
c) Izaki zelulabakarrek...a. Ez dituzte betetzen
zelulanitzen bizi-funtzio berdinak.
b. Zelulanitzek baino bizi-funtzio gutxiago betetzen dituzteSinpleagoak direlako.
c. Zelulanitzen bizi-funtzio berdin-berdinak betetzen dituzte.
d) Animalien digestio-aparatuak...a. Animalien dietaren
araberakoak dira.b. Berdin-berdinak dira
animalia guztietan.c. Ahoan bereizten dira
bakar-bakarrik.
e) Nondik elikatzen dira landareak?a. Sustraietatikb. Hostoetatikc. Sustraietatik ura eta gatz
mineralak xurgatzen dituzte eta hostoetatik karbono dioxidoa.
f) Egunez zein da, nagusiki, landareek kanporatzen duten gasa?
* CO2* O2* He* CO
g) Eta gauez?* CO2* O2* He* CO
h) Zer sistemak banatzen ditu nutrienteak organismotik?
* Iraitz-aparatuak* Zirkulazio-sistemak* Digestio-aparatuak
i) Zer sistemak kanporatzen ditu substantzia toxikoak?
* Arnasketa-aparatua* Azalak* Organismo gehienetan, iraitz-aparatuak substantzia toxikoak eliminatzen ditu, eta arnas-aparatuak gas toxikoak .
45.- Nolako nutrizio-mota dute ondorengo izaki bizidunek?:Algak - Ardiak - Goroldioak - Lehoiak - Inurriak - Iratzeak - Pinuak - Zizareak
Nutrizio autotrofoa Nutrizio heterotrofoa
46.- Nolako zirkulazio-aparatu mota dute honako animalia hauek?Tximeleta – Zizarea – Olagarroa – Igela – Usoa – Elefantea – Karramarroa – Legatza
Zirkulazio-aparatu irekia Zirkulazio-aparatu itxia
47.- Egia (E) ala Gezurra (G)? Zuzendu okerrak
……………..Birikietako albeoloetan gertatzen da gas-trukaketa.………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..Landareek en dute arnasten arnas-aparaturik ez dute eta.…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………..Odolaren hondakin-iragazketa iraitz-sistemak betetzen du. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..Bakuoloetan gertatzen den substantzien degradazioari esker lortzen dute energia izaki bizidunek.………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..Arnasgora eta arnasbehera dira bihotzaren mugimenduak.………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..Karbono dioxidoa hondakin-gasa da.………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..Plaketak, berez, ez dira zelulak, zelula-zatiak baizik. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………48.- Erlaziona itzazu ondorengo zutabeak:
1) Fibra eta bitamina ugari dituzte
2) Almidoi asko dute
3) Proteinatan aberatsak dira
4) Gluzidotan aberatsak dira
5) Konposatu ez-organikoak dira
6) Lipidotan aberatsak dira
49.- Jarri X dagozkion lekuetan:
Gizakia Pinua Zaldia Usoa Krokodriloa
Armiarma
Perretxikoa
AutotrofoaHeterotrofoaHaragijaleaLandarejaleaOrojaleaSaprofitoaObiparoa