P A Ñ S T W O W Y I N S T Y T U T G E O L O G I C Z N Y

SYLWESTER SYDOW

G³ówny koordynator Szczegó³owej mapy geologicznej Polski — A. BER

Koordynator regionu Wielkopolski po³udniowej — J. BADURA

1 : 50 000

Arkusz Gniezno (436)

(1 tab. i 2 tabl. )

WARSZAWA 2004

OBJAŒNIENIA

DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ

POLSKI

Wykonano na zamówienie Ministra Œrodowiskaza œrodki finansowe wyp³acone przez

Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiskai Gospodarki Wodnej

Autor: Sylwester SYDOW

Przedsiêbiorstwo Geologiczne we Wroc³awiu PROXIMA SA,

Oddzia³ w Poznaniu, ul. Wenedów 4, 61-614 Poznañ

Redakcja merytoryczna: El¿bieta NAUWALDT

Pañstwowy Instytut Geologiczny,

ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Akceptowa³ do udostêpnianiaDyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego

prof. dr hab. Leszek MARKS

ISBN 83-7372-668-3

© Copyright by Ministerstwo Œrodowiskaand Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 2004

Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Jacek STR¥K

2

SPIS TREŒCI

I. Wstêp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

II. Ukszta³towanie powierzchni terenu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

III. Budowa geologiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

A. Stratygrafia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

1. Trias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

a. Trias dolny i œrodkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Piaskowiec pstry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

b. Trias œrodkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Wapieñ muszlowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

c. Trias górny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Retyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

2. Jura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

a. Jura dolna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

b. Jura œrodkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

c. Jura górna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

3. Kreda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

a. Kreda dolna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

b. Kreda górna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

4. Trzeciorzêd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

a. Paleogen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Oligocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

b. Neogen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Miocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Miocen œrodkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Miocen – pliocen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Miocen górny – pliocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

3

5. Czwartorzêd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

a. Plejstocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Zlodowacenia po³udniowopolskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Zlodowacenie Sanu 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Zlodowacenia œrodkowopolskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Zlodowacenie Odry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Zlodowacenie Warty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Interglacja³ eemski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Zlodowacenia pó³nocnopolskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Zlodowacenie Wis³y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Stadia³ górny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

b. Czwartorzêd nierozdzielony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

c. Holocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

C. Rozwój budowy geologicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

IV. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

L i t e r a t u r a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

4

I. WSTÊP

Obszar arkusza Gniezno Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 po³o¿ony jest

na wschód Poznania. Wyznaczaj¹ go wspó³rzêdne: 17°30’–17°45’ d³ugoœci geograficznej wschodniej

oraz 52°30’–52°40’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Jego powierzchnia wynosi 314 km2. Pod

wzglêdem administracyjnym niemal w ca³oœci zajmuje on tereny województwa wielkopolskiego

obejmuj¹cego powiat gnieŸnieñski z gminami Gniezno oraz czêœciowo Mieleszyn, £ubowo, K³ecko,

Trzemeszno i Witkowo. Czêœæ pó³nocno-wschodnia terenu znajduje siê w obrêbie województwa ku-

jawsko-pomorskiego w powiecie ¿niñskim, w gminie Rogowo.

Arkusz Gniezno opracowany zosta³ w Dziale Geologiczno-Kartograficznym w Oddziale Po-

znañ, Przedsiêbiorstwa Geologicznego PROXIMA SA we Wroc³awiu, na podstawie projektu opraco-

wanego przez Stryczyñsk¹ (1995), zatwierdzonego przez Ministra Ochrony Œrodowiska Zasobów

Naturalnych i Leœnictwa decyzj¹ z dnia 31.12.1996r., nr KOK/57/96.

Na obszarze arkusza Gniezno prace geologiczno-zdjêciowe prowadzono w latach 1996 –1999.

Dla zbadania ukszta³towania pod³o¿a czwartorzêdu, rozpoziomowania kompleksu osadów czwarto-

rzêdowych oraz wyboru najw³aœciwszej lokalizacji otworów badawczych wykonano badania geofi-

zyczne-elektrooporowe wzd³u¿ linii przekroju geologicznego. Ogó³em w ramach tych prac wykonano

86 sondowañ SGE. Badania wykonane zosta³y przez Przedsiêbiorstwo Badañ Geofizycznych w War-

szawie, Oddzia³ we Wroc³awiu. Wyniki badañ opracowa³a Farbisz (1999).

W celu rozpoznania stratygrafii osadów czwartorzêdowych i partii stropowych osadów trzecio-

rzêdowych odwiercono 3 otwory kartograficzne: Gni/1 (otw. 71) o g³êbokoœci 60,5 m, Gni/2 (otw. 16)

o g³êbokoœci 50,0 m i Gni/3 (otw. 63) o g³êbokoœci 68,5 m. Z pobranych próbek rdzeni wykonano

badania granulometryczno-petrograficze oraz palinologiczne, które opracowali: Dobosz i Ska-

wiñska-Dobosz (1999), Kuszell i Malkiewicz (1998).

W ramach prac geologiczno-zdjêciowych odwiercono 2652,0 m sond mechanicznych przy u¿y-

ciu wiertnicy WH-1 oraz sond rêcznych. Ponadto opisano 16 wkopów i ods³oniêæ. £¹cznie opisano

5

663 punkty dokumentacyjne. Oprócz wykonanych sond i otworów dla celów kartograficznych wyko-

rzystano opisy profili 173 wierceñ archiwalnych (hydrogeologicznych, badawczych, geologicz-

no-in¿ynierskich i z³o¿owych). W sumie charakterystykê geologiczn¹ obszaru arkusza dokonano na

podstawie 852 punktów dokumentacyjnych, co stanowi 2,7 punktu /km2.

Budowê geologiczn¹ pod³o¿a podkenozoicznego obejmuj¹c¹ obaszar arkusza jest omówiona

w pracach: Czekalskiej (1961), Grocholskiego (1991), Karnkowskiego (1980) i Marka, Pajchlowej

(1997). Problemy tektoniki tego obszaru w nawi¹zaniu do badañ geofizycznych przedstawia praca

Peteckiego i JóŸwiaka (1990). Najstarszymi nawierconymi osadami s¹ utwory triasu dolnego wystê-

puj¹ce w Przysiece (otw. 2). Mi¹¿szoœci mezozoiku na obszarze arkusza stwierdzone zosta³y tylko

w 12 otworach. Obszary nie objête tymi wierceniami uzupe³nia „Atlas paleogeograficzny epikonty-

nentalnego permu i mezozoiku w Polace” (Dadlez i in.,1998).

Budowê geologiczn¹ trzeciorzêdu Wielkopolski w oparciu o analizê dotychczasowych wyni-

ków badañ litostratygraficznych przedstawiaj¹ prace: Walkiewicz (1979, 1984) i Piwockiego (1991).

Podstawy litostratygraficzne trzeciorzêdu zawarte s¹ w pracach: Ciuka i Grabowskiej (1991) oraz Pi-

wockiego i Ziembiñskiej-Tworzyd³o (1995).

Problematyka glacjalna i geomorfologiczna zwi¹zana z rozpoznaniem budowy czwartorzêdu tego ob-

szaru jest doœæ bogato przedstawiona w literaturze. Badania nad geologi¹ czwartorzêdu prowadzili tu: Bart-

kowski (1961a, b, 1962, 1963, 1964, 1968, 1972), Kozarski (1959, 1962, 1978, 1981), Krygowski (1960,

1961, 1972), Rotnicki (1963), Kasprzak (1988), Kasprzak i Kozarski (1984), Kozarski i Rotnicki (1978).

Na obszarze arkusza Gniezno znajduj¹ siê trzy udokumentowane z³o¿a kruszywa naturalnego

w których odbywa siê eksploatacja (z³o¿e Gniezno I i Mnichówko) lub zosta³a zaniechana (z³o¿e Gniezno)

oraz jedno udokumentowane z³o¿e kredy jeziornej (Strzy¿ewo Koœcielne). Wstêpnie rozpoznano 8 z³ó¿

torfów, które nie s¹ eksploatowane na skalê przemys³ow¹, a jedynie sporadycznie na potrzeby lokalne.

Pomniki przyrody nieo¿ywionej w postaci g³azów narzutowych stwierdzono w rejonie Dêbnicy

k. Obory, Mnichowa Sokolnikach, Goœciszynie i Goœciszynka. Grodziska znajduj¹ siê w Gnie¿nie

i Jankowie Dolnym.

II. UKSZTA£TOWANIE POWIERZCHNI TERENU

Obszar arkusza Gniezno obejmuje fragment centralnej czêœci Wysoczyzny GnieŸnieñskiej, stano-

wi¹cej subregion Niziny Wielkopolskiej (Krygowski, 1961). Wed³ug Kondrackiego (1994) le¿y on w ob-

rêbie Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskiego w mezoregionie zwanym Pojezierzem GnieŸnieñskim.

Naturalne ukszta³towanie terenu na obszarze arkusza Gniezno charakteryzuje siê doœæ znacznym zró¿nico-

waniem: 94,2 m n.p.m na jeziorze £awiczno i 139,9 m n.p.m na morenowym wzgórzu w rejonie Mni-

6

chówka. O ukszta³towaniu rzeŸby terenu zdecydowa³y zlodowacenia pó³nocnopolskie, a w szczególnoœci

proces skomplikowanej recesji l¹dolodu z charakterystycznymi dla tego rejonu krótkotrwa³ymi ponowny-

mi transgresjami. Istotn¹ rolê odegra³y te¿ przemiany póŸnoglacjalne i holoceñskie.

Wysoczyzna GnieŸnieñska w podziale Krygowskiego (1961) zosta³a podzielona na szereg mi-

kroregionów, odzwierciedlaj¹cych morfologiê powierzchni terenu. S¹ to: Pagórki Poznañskie, Pagór-

ki GnieŸnieñskie, Równina GnieŸnieñska oraz Pagórki Mogileñskie. Kozarski (1962) opieraj¹c siê na

powy¿szym podziale opisa³ poszczególne mikroregiony i przedstawi³ ich genezê.

Pagórki Poznañskie jest to strefa moren czo³owych przewa¿nie spiêtrzonych wyznaczaj¹cych strefê

marginaln¹ okreœlaj¹c¹ zasiêg l¹dolodu fazy poznañskiej (stadium poznañskiego — Krygowski, 1961).

Wystêpuj¹ one na po³udnie od Gniezna tworz¹c ci¹g pagórków odzwierciedlaj¹cych zarys lobu l¹dolodu

miêdzy Mnichowem, Szczytnikami Duchownymi, Lubochni¹ a¿ do Jeziora Wierzbiczañskiego. Najwiê-

ksz¹ wysokoœæ w kompleksie pagórków poznañskich osi¹ga wzgórze w rejonie Mnichówka 139,9 m

n.p.m. Wysokoœci wzglêdne pagórków morenowych w obrêbie obszaru wynosz¹ 5,0–20,0 m.

Pagórki GnieŸnieñskie tworz¹ strefê czo³owomorenow¹ oscylacji gnieŸnieñskiej rozci¹gaj¹c¹

siê na pó³noc od Gniezna. Ci¹gn¹ siê one pasem o szerokoœci 2,0–3,0 km tworz¹c ³uk w obrêbie które-

go le¿y Obora, Jankowo Dolne i Trzemeszno na terenie arkusza Mogilno. Wed³ug Kozarskiego (1962)

cech¹ charakterystyczn¹ pagórków jest ich drobnorytmicznoœæ, wystêpowania obni¿eñ i wzniesieñ

oraz wielka iloœæ zag³êbieñ bezodp³ywowych wytopiskowych. Wysokoœci wzglêdne pagórków wy-

nosz¹ od 5,0 do 12,0 m. Moreny czo³owe tej strefy jak wynika z budowy geologicznej, w wiêkszoœci

nale¿¹ do spiêtrzonych, tylko w czêœci zachodniej czêœæ pagórków jest typu akumulacyjnego.

Pagórki Mogileñskie to kolejny ci¹g moren czo³owych spiêtrzonych, wyznaczaj¹cych strefê

marginaln¹ czo³a l¹dolodu, zwi¹zan¹ z lokalnym awansem l¹dolodu. Ta nastêpna transgresja l¹dolodu

zwana wg Kozarskiego (1962) oscylacj¹ ryszewsk¹ wyznacza ³uk moren czo³owych rozci¹gaj¹cych

siê miêdzy G¹czem (arkusz Rogowo), przez Goœcieszyn w stronê Jeziora Oæwickiego (arkusz

G¹sawa). Na obszarze arkusza Gniezno tylko niewielki odcinek tego ci¹gu morenowego zaznacza siê

w pó³nocno-wschodniej czêœci tj. w rejonie Goœcieszyna. S¹ to drobne pagórki o wysokoœciach

wzglêdnych 5,0–7,0 m i ³agodnie nachylonych zboczach (6–12�).

Równina GnieŸnieñska stanowi dominuj¹cy element rzeŸby terenu. Jest to p³aska, b¹dŸ falista wy-

soczyzna morenowa. P³aska rozci¹ga siê na zapleczu oscylacji gnieŸnieñskiej, falista w strefie pagórków

czo³owomorenowych. Wysokoœæ jej wynosi 112,0–120,0 m n.p.m. NajwyraŸniej widoczne w rzeŸbie

terenu krawêdzie wysoczyzny jako d³ugie stoki wystêpuj¹ wzd³u¿ dolin We³ny i Strugi GnieŸnieñskiej

oraz miêdzy Œwi¹tnikami i Modliszewkiem. Cech¹ charakterystyczn¹ wysoczyzny morenowej jest in-

tensywne pociêcie jej powierzchni przez systemy rynien jeziornych silnie rozga³êzionych, zorientowa-

nych po³udnikowo. S¹ to rynny subglacjalne oraz doliny wód roztopowych, które odegra³y bardzo

7

wa¿n¹ rolê w rozwoju sieci hydrograficznej dorzecza górnej We³ny i do dziœ s¹ wykorzystywane przez

We³nê, Ma³¹ We³nê (arkusz K³ecko), a tak¿e przez silnie rozwiniêty zespó³ drobnych strug (Struga Sa-

dowiecka, Struga Dêbowiecka oraz We³nianka i Struga GnieŸnieñska) (tabl. I).

Rezultatem odp³ywu wód roztopowych w czasie oscylacji ryszewskiej, której pozosta³oœci¹ s¹

wy¿ej przedstawione systemy rynien, jest rozleg³y sandr ryszewski œciœle powi¹zany z rynn¹ Jeziora

Oæwieckiego (arkusz G¹sawa) oraz morenami ³uku ryszewskiego. Równina sandrowa rozpoczyna siê

na po³udnie od Jeziora Oæwieckiego, ma ona kszta³t rozleg³ego klina wciskaj¹cego siê miêdzy pagórki

moren czo³owych. W rejonie Goœcieszyna powierzchnia sandru rozszerza siê doœæ gwa³townie, by

ulec ponownemu zwê¿eniu ko³o Mielna. Zajmuje on pó³nocn¹ i pó³nocno-wschodni¹ czêœæ obszaru

arkusza. Wyniesiony jest na wysokoœæ od 110,0 m n.p.m. w czêœci zachodniej i po³udniowej do

120,0 m n.p.m. w czêœci po³nocno-wschodniej. Powierzchnia sandru jest urozmaicona pagórkami

i zag³êbieniami powsta³ymi po martwym lodzie.

Na po³udnie od Goœcieszynka, na obszarze sandru ryszewskiego, stwierdzono wystêpowanie

piasków przewianych z niewielkimi pagórkami wydmowymi o œredniej wysokoœci 2,5 m.

W czasie oscylacji gnieŸnieñskiej na przedpolu strefy czo³owomorenowej, wody roztopowe

usypa³y w¹ski sandr gnieŸnieñski. Na obszarze arkusza zajmuje on jego czêœæ po³udniow¹, przeci-

naj¹c moreny czo³owe fazy poznañskiej. Powierzchnia sandru gnieŸnieñskiego, wystêpuje na wyso-

koœci od 113,0 m n.p.m. w czêœci zachodniej do 120,0 m n.p.m. w czêœci wschodniej. Powierzchnia

sandru jest urozmaicona, przez liczne zag³êbienia wytopiskowe lub zag³êbienia wype³nione glinami

zwa³owymi, jest wiêc to sandr dziurawy.

Kemy na obszarze arkusza Gniezno wystêpuj¹ w rynnie polodowcowej Strugi Dêbowieckiej

oraz na wysoczyŸnie morenowej w rejonie Lulkowa. S¹ to pagórki o wysokoœci wzglêdnej do 10,0 m.

Ostañce erozyjne s¹ zró¿nicowanymi pod wzglêdem wielkoœci pagórkami. Wystêpuj¹ w obrê-

bie rynny subglacjalnej Jeziora Strzy¿ewskiego. Stanowi¹ pozosta³oœæ poziomu wysoczyznowego,

porozcinanego przez wody roztopowe.

Równiny jeziorne stanowi¹ pozosta³oœæ starych den jezior. Na obszarze arkusza wystêpuj¹ w

rynnach polodowcowych towarzysz¹c wspó³czesnym jeziorom np: Wierzbiczañskiemu, Jankowskie-

mu, czy niewielkim jeziorkom w rejonie M¹cznik.

Gêsto rozwiniêta sieæ rynien glacjalnych stwarza³a korzystne warunki do rozwoju procesów

biogenicznych. Dowodem na to s¹ liczne torfowiska czasami podœcielone gytiami jeziornymi. Nie-

wielkie obszary p³ytkich torfowisk zajmuj¹ dna zag³êbieñ bezodp³ywowych i okresowo przep³ywo-

wych po³o¿onych na sandrze i wysoczyŸnie morenowej.

Formy antropogeniczne wyraŸnie zaznaczaj¹ siê w rzeŸbie terenu to groble i nasypy kolejowe

przecinaj¹ce dolinê Jeziora Wierzbiczañskiego, wciêcia dróg i linii kolejowych oraz piaskownie

w okolicach Mnichowa.

8

Obszar arkusza Gniezno znajduje siê w dorzeczu Warty. Przewa¿aj¹ca czêœæ terenu odwadniana

jest przez We³nê i Ma³¹ We³nê. Niewielkie obszary po³o¿one na po³udnie od Gniezna odwadniane s¹

przez Wrzeœnicê maj¹c¹ w rejonie Piekar swój pocz¹tek. Wiêksze cieki przep³ywaj¹ce omawiany te-

ren to: Struga Dêbowiecka i Struga Sadowiecka uchodz¹ce do Jeziora Strzy¿ewskiego, We³nianka

(Struga GnieŸnieñska) lewy dop³yw We³ny, Dêbina prawy dop³yw Ma³ej We³ny. Sieæ drobnych cie-

ków poprzez pog³êbienie i wyprostowanie koryt upodobniona zosta³a do systemu rowów melioracyj-

nych. Do ogólnego systemu odwodnienia poprzez sieæ rowów melioracyjnych zosta³y tak¿e w³¹czone

znaczne obszary zag³êbieñ bezodp³ywowych. Pozosta³e drobne zag³êbienia bezodp³ywowe wystêpuj¹

najliczniej w rejonie strefy marginalnej oscylacji gnieŸnieñskiej (Pagórków GnieŸnieñskich). S¹ to

zag³êbienia ewapotranspiracyjne okresowo wype³nione wod¹. W rynnach polodowcowych wystêpuj¹

liczne œrednie i ma³e jeziora. Najwiêkszymi s¹: Wierzbiczañskie, Strzy¿ewskie, Piotrowskie, a o mniej-

szej powierzchni: Mielno, Jankowskie, We³nickie, Du¿e i Ma³e Sykule, G³êboczek, Biskupiec, £awicz-

no, Pszczynek oraz kilkanaœcie ca³kiem ma³ych jezior, czasami bezimiennych.

III. BUDOWA GEOLOGICZNA

A. STRATYGRAFIA

Budowê geologiczn¹ i stratygrafiê obszaru oparto na opisach profili otworów wiertniczych, g³ównie

hydrogeologicznych, poszukiwawczych i badawczych oraz na pracach kartograficznych i wykonanych

analizach laboratoryjnych. Do opracowania wykorzystano istniej¹ce materia³y archiwalne oraz literaturê

omówion¹ obszernie we wstêpie. Na podstawie wykonanych wierceñ i badañ grawimetrycznych (Petecki,

JóŸwiak, 1990) stwierdzono znaczne ró¿nice wysokoœci w zaleganiu warstw mezozoiku. Zaburzenia, jak

stwierdzi³y badania, zwi¹zane s¹ z antyklinaln¹ struktur¹ soln¹ K³ecka w czêœci pó³nocno-zachodniej ob-

szaru arkusza, ograniczon¹ uskokiem przecinaj¹cym permomezozoik o kiewrunku SW–NE oraz z po-

dobn¹ struktur¹ zwan¹ mogileñk¹, w czêœci pó³nocno-wschodniej. Poduszki utworzone przez cechsztyñskie

sole kamienne wystêpuj¹ poza granicami obszaru arkusza Gniezno, ale w bezpoœrednim jego s¹siedztwie,

co ma wp³yw na sposób u³o¿enia i g³êbokoœæ zalegania warstw w pod³o¿u terenu.

Najstarszymi utworami nawierconymi na obszarze arkusza Gniezno s¹ ska³y triasu dolnego.

1 . T r i a s

Utwory triasu osi¹gniêto tylko w 3 otworach (otw. 2, 13 i 20) po³o¿onych w pó³nocno-zachod-

niej czêœci obszaru arkusza. Mi¹¿szoœæ ich przekracza 1585,0 m. W otworze 2 do g³êbokoœci 3010,0 m

9

tj. na rzêdnej 2905,0 p.p.m. nie osi¹gniêto ich sp¹gu. Jak wynika z mapy tektonicznej Polski (Znosko,

1998) sp¹g osadów triasu na tym obszarze wystêpuje na wysokoœci 2500,0–3000,0 m p.p.m.

a . T r i a s d o l n y i œ r o d k o w y

P i a s k o w i e c p s t r y

I ³ o w c e z p r z e w a r s t w i e n i a m i p i a s k o w c ó w . Osady tego okresu stwierdzono w re-

jonie Przysieki (otw. 2). Mi¹¿szoœæ ich przekracza 721,0 m. S¹ to i³owce czekoladowe i wiœniowe z prze-

warstwieniami piaskowców drobnoziarnistych z licznym muskowitem. Strop ich wg profilu tego otworu

wystêpuje na wysokoœci 2184,0 m p.p.m.

b . T r i a s œ r o d k o w y

W a p i e ñ m u s z l o w y

M a r g l e i i ³ o w c e . Ska³y triasu œrodkowego przewiercono podobnie jak ni¿ej leg³e tylko

w otworze 2, na g³êbokoœci 1952,0 m, tj. na rzêdnej 1847,0 m p.p.m. Mi¹¿szoœæ tych osadów wynosi

oko³o 340,0 m. Reprezentowany jest przez szare margle dolomityczne i i³owce szarozielone z wk³ad-

kami wapienno-dolomitycznymi.

c . T r i a s g ó r n y

R e t y k

I ³ o w c e i m u ³ o w c e i l a s t o - p i a s z c z y s t e . Osady retyku reprezentowane s¹ przez

szarozielone i czekoladowe i³owce oraz mu³owce ilasto-piaszczyste. Stwierdzono je w 3 otworach (2,

13, 20), w czêœci pó³nocno-zachodniej, na g³êbokoœci od 1358,0 do 1499,0 m. Mi¹¿szoœæ tych utwo-

rów zosta³a stwierdzona tylko w otworze 2 (rejon Przysieki) i wynosi 527,0 m.

2 . J u r a

Z mapy tektonicznej Polski (Znosko, 1998) wynika, ¿e ska³y jury wystêpuj¹ w ca³ym pod³o¿u

arkusza Gniezno. Stwierdzono je w 5 otworach (1, 2, 11, 13, 20) zlokalizowanych w pó³nocno-za-

chodniej czêœci terenu. Mi¹¿szoœæ tych osadów waha siê od 636,0 do 900,0 m. Strop pod³o¿a jury wy-

stêpuje na g³êbokoœci 465,0–1067,0 m. Tak znaczna ró¿nica zwi¹zana jest z przedstawionymi

powy¿ej antyklinalnymi strukturami solnymi K³ecka i Mogilna.

a . J u r a d o l n a

P i a s k o w c e k w a r c y t o w e i m u ³ o w c e i l a s t e . Ska³y jury dolnej nawiercono w 4

otworach (2, 11, 13, 20), na g³êbokoœci 1240,0–1630,0 m. Mi¹¿szoœæ ich w pod³o¿u wynosi

100,0 m–200,0 m, zaœ faktycznie nawiercona 107,0–125,0 m (Dadlez i in., 1998).

10

b . J u r a œ r o d k o w a

I ³ o w c e , i ³ o w c e m u ³ o w c o w e , m u ³ o w c e m a r g l i s t e i p i a s k o w c e . Ska³y

jury œrodkowej to g³ównie szare i³owce i i³owce mu³owcowe oraz mu³owce margliste, w stropie lokal-

nie piaskowce. Mi¹¿szoœæ tych osadów wynosi 66,0–143,0 m. Strop pod³o¿a jury œrodkowej wystêpu-

je na g³êbokoœci 1097,0–1530,0 m.

c . J u r a g ó r n a

W a p i e n i e , m a r g l e m u ³ o w c o w e i i ³ o w c e . Ska³y jury górnej reprezentowane s¹

g³ównie przez szare i jasnoszare wapienie, margle mu³owcowe oraz rzadziej i³owce. Mi¹¿szoœæ tych

osadów przewierconych w otworach 1, 2, 11, 13, 20 wynosi 463,0–632,0 m, dotyczy to czêœci pó³noc-

no-zachodniej terenu, gdzie zosta³y one zlokalizowane. Na pozosta³ym obszarze mi¹¿szoœæ osadów

waha siê w granicach 800,0–900,0 m (Dadlez i in., 1998).

3 . K r e d a

Strop pod³o¿a mezozoicznego zosta³ nawiercony w 12 otworach archiwalnych (1, 2, 8, 9, 11, 13,

20, 41, 45, 53, 54, 73) w pó³nocnej czêœci terenu (rejon Przysieki i Œwi¹tnik) oraz w po³udniowej (re-

jon Gniezna). Powierzchnia osadów kredy górnej le¿y prawie na ca³ym obszarze arkusza na g³êbokoœci

124,0–160,0 m, opadaj¹c do 229,0 m w jego czêœci pó³nocno-wschodniej. Osady kredy przewiercone

zosta³y tylko w 5 otworach (1, 2, 11, 13, 20) zlokalizowanych w czêœci pó³nocno-zachodniej obszaru

(rejon Przysieki). Ich mi¹¿szoœæ jest bardzo zró¿nicowana i wynosi od 336,0 (otw. 20) do 931,0 m

(otw. 11).

a . K r e d a d o l n a

W a p i e n i e m a r g l i s t e , w a p i e n i e , p i a s k o w c e i m u ³ o w c e . Ska³y kredy dolnej

s¹ reprezentowane przez szarozielonkawe wapienie margliste i wapienie oraz jasnoszare piaskowce

i mu³owce. Strop pod³o¿a tych osadów nawiercono na g³êbokoœci 290,0–916,0 m, a ich mi¹¿szoœæ wy-

nosi 125,0–192,0 m. Tak znaczne zró¿nicowanie w g³êbokoœci zalegania stropu pod³o¿a kredy dolnej

zwi¹zane jest z antyklinaln¹ struktur¹ soln¹ K³ecka, wystêpuj¹c¹ w pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru.

b . K r e d a g ó r n a

M a r g l e , m a r g l e m u ³ o w c o w e i w a p i e n i e m a r g l i s t e . Podobnie jak w kredzie

dolnej g³êbokoœæ zalegania stropu pod³o¿a (124,0–229,0 m), a tak¿e mi¹¿szoœæ osadów (161,0–770,0 m)

kredy górnej ma zwi¹zek ze strukturami antyklinalnymi wystêpuj¹cymi w obrêbie obszaru arkusza

Gniezno. Dotyczy to struktur solnych: K³ecka w czêœci pó³nocno-zachodniej i Mogilna w czêœci

11

pó³nocno-wschodniej. Na pozosta³ym obszarze arkusza mi¹¿szoœæ kredy górnej w czêœci wschodniej

wynosi 800,0– 1000,0 m, a w czêœci zachodniej 1000,0–1500,0 m (Dadlez i in., 1998).

4 . T r z e c i o r z ê d

a . P a l e o g e n

Oligocen

P i a s k i , p i a s k i g l a u k o n i t o w e , m u ³ k i i i ³ y . Obecnoœæ osadów oligoceñskich na

obszarze arkusza stwierdzono w 6 otworach (1, 2, 8, 9, 29, 49), w czêœci pó³nocno-zachodniej,

pó³nocno-wschodniej i rejonie Gniezna. Strop ich pod³o¿a wystêpuje na g³êbokoœci 108,0–130,0 m,

tylko w czêœci pó³nocno-wschodniej opada do 197,0 m. Osady oligocenu to drobnoziarniste piaski

glaukonitowe, barwy ciemnordzawej oraz szare mu³ki i brunatne i³y. Mi¹¿szoœæ osadów wynosi od

16,0 (otw. 1) do 32,0 m (otw. 9).

b . N e o g e n

Z dotychczasowych prac i badañ przeprowadzonych w rejonie Gniezna i rejonów s¹siaduj¹cych

wynika, ¿e w pod³o¿u omawianego terenu brak jest osadów miocenu dolnego.

Podzia³u osadów neogenu dokonano w oparciu o proponowany przez Piwockiego i Ziem-

biñsk¹-Tworzyd³o (1995) schemat litostratrygraficzny neogenu Ni¿u Polskiego.

Miocen

M i o c e n œ r o d k o w y

P i a s k i , w ê g i e l b r u n a t n y , i ³ y i m u ³ k i . Osady miocenu œrodkowego stwierdzono

w 49 otworach wiertniczych, a w 14 je przewiercono. Wykszta³cone s¹ w typowych litofacjach dla

Wielkopolski w postaci piasków drobnoziarnistych i ró¿noziarnistych, szarych mu³ków z przerostami

wêgla brunatnego przechodz¹cych w mu³owce, w sp¹gu szare i³y z lignitem oraz w stropie wêgiel bru-

natny o mi¹¿szoœci nie przekraczaj¹cej 10,0 m Wêgiel brunatny tworzy wg Piwockiego i Ziembiñ-

skiej-Tworzyd³o (1995) œrodkowopolsk¹ grupê pok³adów, a osady je podœcielaj¹ce formacjê piaszczyst¹

warstw adamowskich. Osady miocenu œrodkowego nawiercono na g³êbokoœci od 62,0 (otw. 1) do

133,0 m (otw. 9). Mi¹¿szoœæ ich waha siê w granicach 30,0–64,0 m.

Miocen – pliocen

M i o c e n g ó r n y – p l i o c e n

I ³ y , m u ³ k i i p i a s k i . I³y, rzadziej mu³ki, lokalnie piaski stwierdzono w 62 otworach wiert-

niczych. Mi¹¿szoœæ i³ów zielonych i pstrych formacji poznañskiej wg Piwockiego i Ziembiñskiej-Two-

rzyd³o (1995) wynosi z regu³y kilkadziesi¹t metrów, maksymalnie 92,0 m (otw. 8), a minimalnie 11,0 m

12

(otw. 78). Powierzchnia osadów formacji poznañskiej na ogó³ uk³ada siê na wysokoœci oko³o 60,0–70,0 m

n.p.m., a wyj¹tkowo w strefach zaburzeñ glacitektonicznych wznosi siê maksymalnie do 95,8 m

n.p.m. w po³udniowo-wschodniej czêœci obszaru arkusza (tabl. II). Miejscami w rynnach subglacjal-

nych mi¹¿szoœæ i³ów zosta³a znacznie zredukowana, do 21,5 m n.p.m. w po³udniowej czêœci Gniezna.

Badania i³ów w otworze 71wykaza³y minimaln¹ wapnistoœæ, sk³ad frakcji ciê¿kiej bogaty jest w mi-

nera³y nieprzezroczyste i syderyty, a ubogi w minera³y przezroczyste (Dobosz, Skawiñska-Dobosz, 1999).

Powierzchnia miocenu górnego–pliocenu jak wykaza³y badania geoelektryczne (Farbisz, 1999)

wykonane wzd³u¿ linii przekroju geologicznego, zosta³a mocno zdeformowana przez transgreduj¹cy

l¹dolód. Dowodem na to s¹ zaburzenia glacitektoniczne wystêpuj¹ce w postaci licznych wyciœniêæ

i³ów lub nasuniêæ.

5 . C z w a r t o r z ê d

a . P l e j s t o c e n

Na obszarze arkusza mi¹¿szoœæ osadów czwartorzêdowych wynosi œrednio 40,0–55,0 m,

osi¹gaj¹c w kopalnych obni¿eniach, na po³udniowych obrze¿ach Gniezna, maksymaln¹ gruboœæ prze-

kraczaj¹c¹ 93,0 m (otw. 78), a w czêœci pó³nocno-zachodniej w rejonie Przysieki mi¹¿szoœæ mini-

maln¹ 27,0 m, co jest zwi¹zane z antyklinaln¹ struktur¹ K³ecka (otw. 2).

Podzia³ stratygraficzny osadów czwartorzêdowych na obszarze arkusza Gniezno opiera siê na

badaniach palinologicznych oraz litologiczno-petrograficznych (Dobosz, Skawiñska-Dobosz, 1999;

Kuszell, Malkiewicz, 1998).

Zlodowacenia po³udniowopolskie

Zlodowacenie Sanu 1

W pod³o¿u obszaru arkusza najstarszymi udokumentowanymi osadami plejstocenu s¹ osady zlodo-

wacenia Sanu 1. Zachowa³y siê one fragmentarycznie w dnach kopalnych dolin. Mi¹¿szoœæ tych osadów

jest niewielka i wynosi 10,0 m. Na podstawie badañ litologiczno-petrograficznych (Dobosz i Skawiñ-

ska-Dobosz, 1999) wydzielono osady bezpoœredniej akumulacji, tj. ciemno szare gliny zwa³owe we

wszystkich trzech otworach kartograficznych (16, 63, 71) oraz osady wodnolodowcowe w otworze 71.

G l i n y z w a ³ o w e piaszczyste, le¿¹ce niekiedy na warstwie bruku morenowego (otw. 16)

charakteryzuj¹ siê œrednio 10% przewag¹ wapieni paleozoicznych nad ska³ami krystalicznymi i umiar-

kowan¹ iloœci¹ dolomitów (3,7–5,0%). Wapnistoœæ glin wynosi 12,1– 14,8%. Materia³u lokalnego jest

niewiele oko³o 5–7%. Jest to g³ównie kwarc i piaskowce. Gliny te maj¹ swoje odpowiedniki opisywane

na obszarach s¹siednich, miêdzy Poznaniem a Koninem i mo¿na przeprowadziæ ich korelacjê z glinami

zwa³owymi typu G2 tj. glin zlodowacenia Sanu 1 (Dobosz, Skawiñska-Dobosz, 1999), czy z pozio-

13

mem glin zwa³owych T1 wyró¿nionemu w odkrywce koniñskiej przez Stankowskiego i Krzyszkow-

skiego (1991). Poziom glin zlodowacenia Sanu 1 opisywany dla arkuszy S³upca, Wrzeœnia i Œroda

Wlkp. oraz odkrywki Konin odpowiada sw¹ pozycj¹ geologiczn¹ i charakterem petrograficznym

wystêpuj¹cej tu glinie.

P i a s k i i ¿ w i r y w o d n o l o d o w c o w e s¹ szare, s³abo obtoczone o wspó³czynniku R — 1,43.

Obok ziarn kwarcu wystêpuj¹ fragmenty ska³ krystalicznych, skalenie oraz wapienie.

Zlodowacenia œrodkowopolskie

Kompleks utworów zwi¹zanych ze zlodowaceniami œrodkowopolskimi wystêpuje na ca³ej po-

wierzchni obszaru arkusza pod osadami zlodowaceñ pó³nocnopolskich. Charakteryzuje siê on doœæ

du¿¹ zmiennoœci¹ litologiczn¹ i ró¿nicami w mi¹¿szoœci.

Zlodowacenie Odry

Do osadów tego wieku zalicza siê poziom g l i n z w a ³ o w y c h zalegaj¹cych przewa¿nie na

osadach trzeciorzedowych i pod przykryciem osadów wodnolodowcowych i zastoiskowych tego zlo-

dowacenia. W otworach kartograficznych glin tych nie stwierdzono. Na przekroju geologicznym wy-

dzielono je na podstawie korelacji z poziomem glin na s¹siednich arkuszach (Oborniki Wlkp.

Murowana Goœlina, K³ecko), gdzie zosta³y one potwierdzone badaniami litostratygraficznymi. Wy-

stêpowanie ich stwierdzono w centralnej czêœci terenu (rejon £abiszynka, otw. 24) o mi¹¿szoœci œred-

nio 25,0 m. Strop ich zalega na wysokoœci oko³o 80,0 m n.p.m.

P i a s k i i ¿ w i r y w o d n o l o d o w c o w e . Osady wodnolodowcowe tego zlodowacenia

stwierdzono prawie w ca³ym pod³o¿u obszaru arkusza, a tak¿e zosta³y potwierdzone badaniami lito-

stratygraficznymi w otworach kartograficznych (16, 63, 71). Mi¹¿szoœæ ich waha siê w granicach od

kilku do maksymalnie 30,0 m (otw. 63 – rejon Jankowa Dolnego). Wystêpuj¹ one na glinach

zwa³owych tego samego wieku, lokalnie na osadach zlodowacenia Sanu 1, a generalnie bezpoœrednio

na i³ach trzeciorzêdych. Piaski s¹ drobno- rzadziej œrednioziarniste i py³owate, przy wspó³czynniku

obtoczenia R — 0,84–0,91, œredniowysortowane. Obok ziarn kwarcu obserwuje siê fragmenty ska³

krystalicznych, skalenie, a tak¿e wapienie paleozoiczne.

M u ³ k i , m u ³ k i p i a s z c z y s t e i i l a s t e z a s t o i s k o w e wystêpuj¹ lokalnie, np.

w otworze Gni/3 (otw. 63). By³y one prawdopodobnie deponowane w zbiorniku do którego dostarcza-

ny by³ materia³ z rozmywanego pod³o¿a trzeciorzêdowego, na co wskazuje obecnoœæ okruchów wêgla

brunatnego, jak i materia³ pochodzenia lodowcowego. Wspó³czynnik R tych osadów ma œredni¹ war-

toœæ 1,16. Kwarcowi towarzysz¹ jasnoszare fragmenty mu³owców, okruchy ksylitów, a tak¿e niewiel-

ka iloœæ skaleni, fragmentów ska³ krystalicznych i pojedyncze wapienie.

14

Zlodowacenie Warty

G l i n y z w a ³ o w e tworz¹ wzglêdnie ci¹g³¹ seriê o zró¿nicowanej mi¹¿szoœci, przewa¿nie

20,0–30,0 m. Maksymaln¹ ich mi¹¿szoœæ stwierdzono w rejonie Goœciszewa, która wynosi oko³o 35,0 m

(otw. 8). Gliny te zosta³y przewiercone we wszystkich 3 otworach kartograficznych: Gni/1 (otw. 71)

na g³êbokoœci 13,1–23,5 m, Gni/2 (otw. 16) na g³êbokoœci 6,0–28,5 m oraz Gni/3 (otw. 63) na g³êbo-

koœci 12,2–26,6 m. Zalegaj¹ na osadach wodnolodowcowych lub zastoiskowych zlodowacenia Odry.

W sp¹gu glin zwa³owych spotykany jest bruk morenowy (otw. 63), œwiadcz¹cy o rozmyciu osadów

lodowcowych w okresie poprzedzaj¹cym transgresjê l¹dolodu zlodowacenia Warty.

Badania litologiczno-petrograficzne glin zwa³owych przeprowadzono na próbkach z otworów

kartograficznych 16, 63, 71 (Dobosz i Skawiñska-Dobosz, 1999). Najbardziej reprezentatywne dla ob-

szaru arkusza s¹ wyniki badañ z otworu Gni/2 (otw. 16). W otworze tym, od g³êbokoœci 6,0 do 28,5 m,

wystêpuje ci¹g³a warstwa szarych glin zwa³owych, pod wzglêdem granulometrycznym jednomodal-

na. Natomiast badania petrograficzne frakcji ¿wirowej wykaza³y jej dwudzielnoœæ. Granica ta prze-

biega na g³êbokoœci 12,5–12,7 m i wyznacza j¹ cienka 20 cm warstwa piasków drobnoziarnistych.

W obydwu glinach obserwuje siê prawie identyczny sk³ad frakcji ciê¿kiej zdominowany przez grana-

ty, amfibole, pirokseny i epidoty. W dolnej warstwie wapnistoœæ wynosi 16,0% a w górnej jest nie-

znacznie ni¿sza i wynosi 14,2%. W obydwu glinach wapienie paleozoiczne doœæ znacznie

przewa¿aj¹ nad ska³ami krystalicznymi. Du¿y jest równie¿ udzia³ dolomitów. Cech¹ ró¿ni¹c¹ jest

spadek zawartoœci dolomitów w poziomie górnym przy równoczesnym znacz¹cym wzroœcie obec-

noœci paleogeñskich mu³owców z glaukonitem. Wspó³czynniki petrograficzne dla tych glin s¹ nastê-

puj¹ce (kolejno dla poziomu górnego i dolnego): OK — 1,66, 1,99; K/W — 0,64, 0,52; A/B — 1,46,

1,79, gdzie O/K oznacza stosunek iloœci okruchów ska³ osadowych pochodzenia skandynawskiego do

okruchów ska³ krystalicznych z pó³nocy; K/W — stosunek iloœci ska³ krystalicznych z pó³nocy do wapie-

ni z pó³nocy; A/B — stosunek iloœci ska³ nieodpornych na wietrzenie do odpornych. Ró¿nice te wg Do-

bosza i Skawiñskiej-Dobosz (1999) musz¹ byæ spowodowane zmian¹ kierunku nasuwania siê lodowców

deponuj¹cych obydwie gliny. Takie same sekwencje glin zwa³owych, korelowane ze zlodowaceniem

Warty, by³y badane w otworach kartograficznych na obszarze arkusza Œroda Wlkp. i S³upca oraz w od-

krywce koniñskiej. W pozosta³ych dwóch otworach kartograficznych (Gni/1 i Gni/3) gliny war-

ciañskie odpowiadaj¹ opisywanemu poziomowi górnemu. Na przekroju geologicznym ze wzglêdu na

niewielkie ró¿nice glin tych nie rozdzielono.

P i a s k i i m u ³ k i z a s t o i s k o w e . Wystêpowanie ich stwierdzono w otworze kartograficz-

nym Gni/1 (otw. 71) oraz w otworach archiwalnych 35 i 62, na g³êbokoœci 10,0–21,0 m. Seriê t¹ repre-

zentuj¹ w stropie piaski py³owate przechodz¹ce w sp¹gu w mu³ki. Mi¹¿szoœæ ich wynosi 3,5–6,0 m.

Sk³ad mineralny zdominowany jest przez granaty (38%) i amfibole (35%) oraz epidoty, pirokseny i bio-

15

tyt. Stopieñ obtoczenia kwarcu wynosi R — 1,26, przy znacznej dominacji (52%) ziarn czêœciowo obto-

czonych. Kwarcowi towarzysz¹ w doœæ du¿ej iloœci okruchy ska³ krystalicznych, skaleni, a w mniejszej

mu³owców i wapieni paleozoicznych.

Interglacja³ eemski

T o r f y , m u ³ k i i p i a s k i . Nawiercono je w otworze kartograficznym Gni/1 (otw. 71), w re-

jonie Skiereszewa, tj. w po³udniowo-zachodniej czêœæ obszaru arkusza. Wystêpuj¹ one na g³êbokoœci

9,7–10,6 m. Reprezentowane s¹ przez torfy z fragmentami muszli miêczaków. Osady te badane by³y

palinologicznie (Kuszell i Malkiewicz, 1998). Analiza py³kowa pozwoli³a okreœliæ zbiorowiska ro-

œlinne rozwijaj¹ce siê od pocz¹tku interglacja³u eemskiego a¿ do jego optimum klimatycznego. Kli-

mat w tym okresie by³ ciep³y, oceaniczny.

Zlodowacenia pó³nocnopolskie

Zlodowacenie Wis³y

S t a d i a ³ g ó r n y

W czasie zlodowaceñ pó³nocnopolskich obszar arkusza znajdowa³ siê w strefie zasiêgu stadia³u

górnego (faza poznañska). W trakcie recesji l¹dolodu fazy poznañskiej zaznaczy³y siê lokalne oscyla-

cje, o niewielkim zasiêgu. Wyró¿nia siê tu oscylacjê gnieŸnieñsk¹ i ryszewsk¹ (Kozarski, 1962,

1981). Na obszarze arkusza Gniezno skutki tak du¿ej ruchliwoœci l¹dolodu przedstawiaj¹ siê ró¿no-

rodnoœci¹ form geomorfologicznych oraz zmiennoœci¹ budowy geologicznej. Osady tego zlodowace-

nia tworz¹ zwart¹ pokrywê na ca³ym terenie badañ. Przeciêtne mi¹¿szoœci tych osadów wynosi od 5,0

do 10,0 m, przy rozpiêtoœci od 0,0 do 20,0 m. Minimalne wartoœci wystêpuj¹ w strefach krawêdzio-

wych rynien subglacjalnych (np. rynna jeziora Jelonek i Winiary). Maksymalna mi¹¿szoœæ zwi¹zana

jest ze strefami moren czo³owych oraz z rynnami subglacjalnymi wype³nionymi przez te osady.

P i a s k i i ¿ w i r y w o d n o l o d o w c o w e stwierdzono w kilku rejonach, gdzie wystêpuj¹

pod glinami fazy poznañskiej lub seri¹ osadów sandrowych. Nawiercono je w otworze Gni/1 (otw. 71)

oraz w otworach archiwalnych (9, 45), na g³êbokoœci 5,1–20,0 m. S¹ to piaski grubo- i œrednioziarni-

ste, doœæ dobrze obtoczone, mineralogicznie nie ró¿ni¹ce siê od pozosta³ych osadów glacjalnych.

P i a s k i i ¿ w i r y r y n i e n s u b g l a c j a l n y c h wype³niaj¹ dna rozciêæ erozyjnych m. in.:

Jezior Piotrkowskiego i Jelonek. Mi¹¿szoœæ ich czasami przekracza 10,0 m (rejon Dêbowca).

G l i n y z w a ³ o w e na ca³ym obszarze arkusza stwierdzono tylko jeden poziom glin moreno-

wych bazalnych. Wystêpuj¹ one na oko³o 50% powierzchni obszaru arkusza. Bezpoœrednio na po-

wierzchni ods³aniaj¹ siê w czêœci zachodniej i centralnej obszaru badañ. Jej mi¹¿szoœæ przeciêtnie

wynosi kilka metrów. W czêœci centralno-wschodniej przykryte s¹ piaskami sandrowymi o niewielkiej

mi¹¿szoœci do 2,0 m. S¹ to gliny piaszczyste, barwy br¹zowej, ¿ó³tobr¹zowej, silnie spiaszczone, w partiach

16

stropowych czêœciowo zwietrza³e. Nawiercono j¹ w 2 otworach kartograficznych Gni/1 (otw. 71) i Gni/2

(otw. 16), na g³êbokoœci 2,0–3,5 m, o mi¹¿szoœci oko³o 3,0 m. Wapnistoœæ wynosi oko³o 14% w czêœci

sp¹gowej i oko³o 5% w lekko zwietrza³ej partii stropowej. Zaznacza siê lekka przewaga ska³ krystalicz-

nych nad wapieniami krystalicznymi, a iloœæ dolomitów kszta³tuje siê na poziomie do 9%. Wspó³czynniki

petrograficzne maj¹ nastêpuj¹ce wartoœci: O/K — 1,15, K/W — 1,15, A/B — 0,80.

P i a s k i i g l i n y z w a ³ o w e m o r e n s p i ê t r z o n y c h . Piaski œrednioziarniste przewar-

stwione seri¹ ¿wirów, piasków grubo- i drobnoziarnistych, rzadko mu³kami oraz gliny zwa³owe,

najczêœciej stwierdzono w stropie moren czo³owych oscylacji gnieŸnieñskiej. Osady bior¹ce udzia³

w budowie tych moren s¹ zaburzone glacitektonicznie. Moreny czo³owe uk³adaj¹ siê lobowo wyzna-

czaj¹c strefy marginalne; stadium g³ównego fazy poznañskiej na linii WoŸniki–Mnichowo–Luboch-

nia; oscylacji gnieŸnieñskiej na linii Obora–Gniezno–Lulkowo–Koz³owo oraz oscylacji ryszewskiej

w pó³nocno-wchodniej czêœci arkusza (rejon Goœciszewa). Powy¿szy podzia³ moren wg nastê-

puj¹cych po sobie oscylacji, dokonano na podstawie prac Kozarskiego (1962) i Rotnickiego (1963).

P i a s k i i ¿ w i r y w o d n o l o d o w c o w e ( s a n d r o w e ). Wed³ug Kozarskiego (1962) ob-

szar arkusza przykrywaj¹ dwa poziomy sandrowe zwi¹zane z kolejnymi fazami i oscylacjami. Pierw-

szy (wg Kozarskiego poziom sandrowy m³odszy) powsta³ w czasie oscylacji gnieŸnieñskiej. Wody

roztopowe usypa³y w¹ski sandr, który wystêpuje na po³udnie od Gniezna, na zapleczu moren czo³owych

stadium poznañskiego. Osady sandru czêœciowo je przecinaj¹. Charakterystyczna cech¹ tego sandru jest

wystêpowanie na jego powierzchni du¿ej iloœci zag³êbieñ wytopiskowych. Sandr sk³ada siê z warstwo-

wanych na przemian piasków drobnoziarnistych i œrednioziarnistych, barwy br¹zowo¿ó³tej i ¿ó³tej. Se-

ria ta cechuje siê s³abym i jednoczeœnie zmiennym stopniem wysortowania � — 0,93–1,62. Obtoczenie

ziaren kwarcu wynosi R — 0,93, poza kwarcem obecna jest niewielka iloœæ skaleni, ska³ krystalicznych,

mu³owców i agregatów mineralnych. Mi¹¿szoœæ osadów sandrowych na obszarze arkusza wynosi od

1,5 m, na po³udnie od Woli Skorzêckiej, do 7,0 m w rejonie Jankowa Dolnego.

Drugi poziom sandrowy (wg Kozarskiego 1962 — najm³odszy) buduje rozleg³y sandr, którego dwa

fragmenty wystêpuj¹ na obszarze arkusza. Genetycznie zwi¹zany jest z odp³ywem wód roztopowych

w czasie oscylacji ryszewskiej (Kozarski, 1962). Jeden z fragmentów le¿y w pó³nocno-wschodniej czêœci

obszaru arkusza dochodz¹c a¿ do Jeziora Strzy¿ewskiego, a drugi w czêœci pó³nocno-zachodniej tj. w rejo-

nie Œwi¹tnik Wielkich i Sokolnik. Powierzchnia sandru rozciêta jest w czêœci centralnej trzema rynnami

subglacjalnymi obecnie wykorzystywanych przez We³nê, Strugê Dêbowieck¹ i Strugê Sadowieck¹ z licz-

nymi jeziorami oraz Dêbinê prawy dop³yw Ma³ej We³ny w czêœci pó³nocno-zachodniej. Sandr buduj¹

przewa¿nie piaski drobno- i œrednio- czasami gruboziarniste, z lokalnymi przewarstwieniami ¿wirowymi,

kilku–kilkudziesiêciocentymetrowej mi¹¿szoœci. Osady s¹ wyraŸnie warstwowane, przewa¿nie horyzontal-

nie. Badania litologiczno-petrograficzne osadów piaszczystych z otworu kartograficznego Gni-2 (Dobosz

17

i Skawiñska-Dobosz, 1999) stwierdzi³y, ¿e s¹ to piaski drobno- i œrednioziarniste, z pojedynczymi ¿wirami,

œredniowysotowane (� — 0,65) i o przeciêtnym stopniu obtoczenia (R — 0,89). Poza kwarcem stwierdzono

fragmenty ska³ krystalicznych, skaleni, pojedyncze wapienie, a tak¿e konkrecje ¿elazisto-mineralne.

G l i n y z w a ³ o w e m i e j s c a m i p i a s k i m o r e n c z o ³ o w y c h wystêpuj¹ w strefie mar-

ginalnej oscylacji gnieŸnieñskiej, w zachodniej czêœci lobu, miêdzy Obor¹ i Gnieznem. Gliny zwa³owe

stanowi¹ pokrywê ablacyjn¹ moren czo³owych o mi¹¿szoœci do oko³o 5,0 m. Podœcie³aj¹ je piaski bez-

strukturalne, o ró¿nej granulacji, od py³owatej do frakcji gruboziarnistej, o bardzo z³ym wysortowaniu.

M u ³ k i i p i a s k i k e m ó w litofacjalnie s¹ to przede wszystkim piaski drobno- i œrednioziar-

niste, przewarstwione piaskami py³owatymi i mu³kami. Osady s¹ wyraŸnie warstwowane. Mi¹¿szoœæ

tych osadów dochodzi do 12,0 m. Wystêpowanie ich stwierdzono w rejonie rynny subglacjalnej Strugi

Dêbowieckiej oraz na pó³noc od Strzy¿ewa.

P i a s k i l o d o w c o w e wystêpuj¹ w postaci piasków ró¿noziarnistych z ma³¹ domieszk¹

¿wirów, pojedynczymi g³azikami, czêsto ze znaczn¹ domieszk¹ py³ów. Podœcielone s¹ glinami

zwa³owymi fazy poznañskiej. Ich mi¹¿szoœæ nie przekracza 1,5 m. Wystêpuj¹ one w czêœci wschod-

niej obszaru arkusza w rejonie Obory.

b . C z w a r t o r z ê d n i e r o z d z i e l o n y

P i a s k i i m u ³ k i j e z i o r n e . Wystêpowanie tych osadów stwierdzono w nieckach jezior:

We³nickiego, Wierzbiczañskiego i Mielna, na tarasach jeziornych oraz w rozleg³ych zag³êbieniach wy-

topiskowych. S¹ to piaski py³owate oraz szarozielone i szaroniebieskie mu³ki o mi¹¿szoœci do 2,5 m.

P i a s k i e o l i c z n e w w y d m a c h i p i a s k i e o l i c z n e . Wystêpowanie tych form

stwierdzono na polu sandrowym znajduj¹cym siê na po³udnie od Goœcieszynka. Wyró¿niono tu piaski

eoliczne w wydmach, w przypadku wystêpowania form o wysokoœci wzglêdnej powy¿ej 2,0 m oraz

piaski eoliczne, tworz¹cych pola piasków przewianych, o nieregularnych formach i mi¹¿szoœci mniej-

szej od 2,0 m. W obydwu wydzieleniach osady litologicznie siê nie ró¿ni¹. S¹ to przewa¿nie piaski

drobnoziarniste, dobrze wysortowane.

P i a s k i p y ³ o w a t e , m i e j s c a m i g l i n i a s t e z w i e t r z e l i n o w e ( e l u w i a l n e )

wystêpuj¹ powszechnie w obrêbie wysoczyzny morenowej, tj. w czêœci centralnej i zachodniej obsza-

ru arkusza. Stanowi¹ stropow¹ warstwê glin zwa³owych, o mi¹¿szoœci nie przekraczaj¹cej 1,0 m. S¹ to

przewa¿nie piaski py³owate powsta³e na skutek procesów mrozowych i glebowych.

G l i n y i p i a s k i d e l u w i a l n e stwierdzono w dolnych partiach zboczy u ich podnó¿y

g³ównie rynien jeziornych i dolin rzek. S¹ to przewa¿nie gliny oraz piaski py³owate, ró¿noziarniste.

Zalegaj¹ przewa¿nie na glinach zwa³owych bazalnych, a lokalnie na skutek spe³zywania, osuwania

czy sp³ukiwania przykrywaj¹ torfy. Mi¹¿szoœæ ich rzadko przekracza 2,0 m.

18

c . H o l o c e n

M u ³ k i i i ³ y j e z i o r n e stwierdzono w rynnach Jeziora We³nickiego i Wierzbiczañskiego.

S¹ to niebieskoszare mu³ki, i³y i piaski py³owate. Mi¹¿szoœæ tych osadów jest niewielka, do 1,5 m. Za-

lêgaj¹ one przewa¿nie na glinach zwa³owych fazy poznañskiej.

P i a s k i i ¿ w i r y s t o ¿ k ó w n a p ³ y w o w y c h wystêpuj¹ u wylotu dolinek denudacyj-

nych nacinaj¹cych krawêdzie wysoczyzn. Osady te zbudowane s¹ z zaglinionych piasków i ¿wirów

Ÿle wysortowanych, o mi¹¿szoœci do 2,0 m.

N a m u ³ y z a g ³ ê b i e ñ b e z o d p ³ y w o w y c h i o k r e s o w o p r z e p ³ y w o w y c h

o r a z n a m u ³ y , n a m u ³ y p i a s z c z y s t e d e n d o l i n n y c h i p i a s k i h u m u s o w e . Wa-

runki wystêpowania tych osadów s¹ bardzo ró¿ne, ale zawsze zwi¹zane s¹ z obni¿eniami morfologicz-

nymi. Wype³niaj¹ one czêœæ licznych zag³êbieñ wytopiskowych usytuowanych pomiêdzy pagórkami

moren czo³owych na wysoczyŸnie oraz mniej liczne w obrêbie równin sandrowych. Wype³niaj¹ one

równie¿ na znacznej d³ugoœci dna dolin cieków i jezior. Miejscami wystêpuj¹ na piaskach sandro-

wych, a w rejonie wysoczyzny morenowej na glinach zwa³owych. Mi¹¿szoœæ tych osadów jest ró¿na

od 0,5 m do 3,0 m.

G y t i e wystêpuj¹ w formie drobnych p³atów, na obrze¿ach torfowisk, m.in. w dolinie We³ny

lub zalegaj¹ pod torfami. Mi¹¿szoœci tych osadów jest ró¿na od 0,5 do ponad 5,0 m. S¹ to g³ównie gy-

tie wêglanowe o barwie jasnoszarej lub br¹zowej.

T o r f y s¹ jednymi z najczêœciej spotykanymi osadami holoceñskimi na obszarze arkusza.

Wype³niaj¹ dna dolin rzecznych i jezior, a tak¿e dna rynien wód roztopowych i zag³êbieñ bez-

odp³ywowych i okresowo przep³ywowych. Przewa¿aj¹ torfowiska niskie, turzycowe i trzcinowe lub

turzycowo-trzcinowe, mi¹¿szoœæ ich jest ró¿na od 0,5 m w p³ytkich obni¿eniach morfologicznych do

ponad 10,0 m w dnach dolin rzecznych m. in. w dolinie We³ny.

B. TEKTONIKA I RZEZBA POD£O¯A CZWARTORZÊDU

Obszar arkusza Gniezno po³o¿ony jest w obrêbie synklinorium szczecinsko-³ódzko-miechow-

skiego, nale¿¹cego do du¿ej jednostki piêtra laramijskiego, zwanej cechsztyñsko-mezozoicznym

przeg³êbieniem perykratonicznym (Soko³owski, 1990; Marek i Pajchlowa, 1997; Petecki i JóŸwiak,

1990). Synklinorium stanowi strefê depresyjn¹, wyd³u¿on¹ w kierunku NW–SW. Dodatkowo podzie-

lon¹ na niecki dwoma elewacjami. W obrêbie obszaru zaznacza siê elewacja obornicka ze struktur¹

soln¹ K³ecka w po³udniowo-zachodniej czêœci terenu i niecka mogileñsko-³ódzka ze struktur¹ soln¹ Mo-

gilna (pozosta³y obszar arkusza). Wed³ug Marka (1977) i Jaskowiak-Schoeneichowej (1972) w niecce

mogileñsko-³ódzkiej dominuj¹ dwa kierunki dyslokacji tektonicznych: NW–SE, zgodny z przebiegiem

19

osi niecki oraz prostopad³y do niego SW–NE. System uskoków pod³u¿nych (NW–SE) zwi¹zany jest

z powstaniem i ust¹pieniem naprê¿eñ w obrêbie platformy paleozoicznej, w wyniku nasuwania siê

orogenu karpackiego. Uskoki poprzeczne powsta³y w tym samym uk³adzie naprê¿eñ, przy czym ich

najwiêksza aktywnoœæ tektoniczna przypad³a na okres postoligoceñski. Niecka mogileñska to obszar

o dominuj¹cym wp³ywie halokinezy na budowê geologiczn¹ osadów cechsztyñsko-mezozoicznych

(Grocholski, 1991). Na mapie tektonicznej kompleksu cechsztyñskiego (Petecki, JóŸwiak, 1990), któ-

ra obejmuje teren arkusza, zaznacza siê fragment struktur solnych Mogilna i K³ecka. Struktury te sta-

nowi¹ formy antyklinalno-wysadowe, podniesione blokowo w miocenie. S¹ one ograniczone liniami

tektonicznymi. Kierunki uskoków s¹ zbli¿one do rozci¹g³oœci tych struktur. Struktura Mogilna, o kie-

runku NW–SE, przebiega bezpoœrednio obok pó³nocno-wschodnej granicy obszaru arkusza, a struktura

K³ecka, o kierunku SW–NE, na pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru arkusza. Na obrze¿ach struktur sol-

nych powsta³y niecki w których osady kredy osi¹gaj¹ du¿e mi¹¿szoœci, np: w otworze 11 (936,0 m) w re-

jonie struktury K³ecka. Struktura Mogilna wg Peteckiego i JóŸwiaka (1990) od po³udniowego zachodu

i pó³nocnego wschodu ograniczona jest uskokami przecinaj¹cymi ca³y permomezozoik. Równie¿ w jej ob-

rêbie zaznaczono drobniejsze strefy dyslokacyjne.

Morfologia powierzchni podczwartorzêdowej obszaru arkusza Gniezno uwarunkowana jest bu-

dow¹ tektoniczn¹ pod³o¿a, erozj¹ plejstoceñsk¹ i glacitektonik¹. Na przekroju geologicznym i szkicu

geologicznym odkrytym (tabl.II) , przedstawiono rzeŸbê powierzchni podczwartorzêdowej urozmaico-

nej licznymi ³uskami glacitektonicznie spiêtrzaj¹cymi strop trzeciorzêdu oraz g³êbokimi obni¿eniami

dolin kopalnych lub g³êbokich rozciêæ subglacjalnych. Przewa¿nie powierzchnia pod³o¿a podczwarto-

rzêdowego wystêpuje na wysokoœci 60,0–70,0 m n.p.m. Deniwelacje siêgaj¹ tu niekiedy do 40,0 m.

Maksymalne jej wyniesienie stwierdzono w rejonie Wymys³owa (otw. 67) i Goœciszewa (otw. 8), gdzie

osi¹gaja wysokoœæ 95,0 i 80,0 m n.p.m. Minimalne wysokoœci zwi¹zane s¹ z dolinami kopalnymi

i osi¹gaj¹ wysokoœci 40,0–50,0 m n.p.m.m., najmniej 27,5 m n.p.m. (otw. 78 na po³udnie od Gniezna).

M³ode rozciêcia erozyjne niejednokrotnie nawi¹zuj¹ do starszych dolin kopalnych, tak jak

w przypadku rynny Jeziora Piotrkowskiego, czy jeziora Winiary.

C. ROZWÓJ BUDOWY GEOLOGICZNEJ

Rozwój budowy geologicznej i paleogeografia starszych kompleksów podkenozoicznych tego

obszaru zosta³y omówione w pracach wymienionych we wstêpie, najbardziej szczegó³owo w pracy

zbiorowej pod redakcj¹ Jaskowiak-Schoeneichowej (1972) i Grocholskiego (1991).

Procesy geologiczne zachodz¹ce od triasu dolnego po holocen zosta³y schematycznie przedsta-

wione w tabeli 1.

20

21

T a b e l a 1TABELA LITOLOGICZNO-STRATYGRAFICZNA

Stratygrafia

Utwory(opis litologiczny) Procesy geologiczne

Sys

tem

Odd

zia³

Pod

oddz

ia³

Piê

tro

Pod

piêt

ro

Cz

wa

rt

or

zê

d

Ho

lo

ce

n

Piaski humusowe —p h

Qh

Rozwój procesów glebowych, aku-mulacja organiczna w okresowopodmok³ych zag³êbieniach terenu idolinach

Torfy —t hQ Akumulacja biogeniczna

Gytie —gy h

Q Jeziorna akumulacja organiczna(biogeniczna)

Namu³y i namu³y piaszczyste den dolinnych —nn

fh

Qp

Aluwialne procesy erozyjne i aku-mulacyjne w dnach dolin i potoków

Namu³y zag³êbieñ bezodp³ywowych i okresowoprzep³ywowych —

nli

hQ

Akumulacja mineralna i organicznaw lokalnych zag³êbieniach terenu

Piaski i ¿wiry sto¿ków nap³ywowych —p¿

s

hQ Akumulacja u wylotu dolinek

Mu³ki i i³y jeziorne —mi

li

hQ Akumulacja jeziorna

Gliny i piaski deluwialne —gpdQ Rozwój procesów stokowych i aku-

mulacja materia³u w obni¿eniach

Piaski py³owate, miejscami piaski gliniaste zwietrzeli-nowe (eluwialne) —

p

z Qpy

Erozja, wietrzenie, denudacja, pro-cesy eluwialne w klimacie perygla-cjalnym

Piaski eoliczne —p

e QAkumulacja osadów eolicznych,procesy wydmotwórczePiaski eoliczne w wydmach —

p

e wQ

Piaski i mu³ki jeziorne —pm

liQ Akumulacja jeziorna

Pl

ej

st

oc

en

Zlo

do

wa

ce

nia

pó

³no

cn

op

ols

kie

Zlo

do

wa

ce

nie

Wis

³y

Sta

dia

³g

órn

y

Piaski, piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (sandrowe)—

pp¿

fg

p

B3Q 4

Akumulacja wodnolodowcowa przedczo³em l¹dolodu w formie sandruzwi¹zanego z oscylacj¹ ryszewsk¹

Piaski lodowcowe —p

g

p

B3Q 4Akumulacja moreny ablacyjnej nawysoczyŸnie

Mu³ki i piaski kemów —mp

k

p

B3Q 4Akumulacja inglacjalna i czêœciowosubglacjalna

Gliny zwa³owe, miejscami piaski moren czo³owych—

g

gc

p

B3Qzw 4

Akumulacja u czo³a lodowca, czê-œciowo wœród bry³ martwego lodu

Piaski i gliny zwa³owe moren spiêtrzonych —pg

gw

p

B3Qzw 4

Akumulacja grawitacyjna w strefiemarginalnej l¹dolodu

Gliny zwa³owe —g

g

p

B3Qzw 4

Akumulacja osadów lodowcowychstadia³u leszczyñsko-pomorskiego fa-zy poznañskiej

Piaski i ¿wiry rynien subglacjalnych —p¿

rs

p

B3Q 4Akumulacja osadów wodnolodow-cowych w rynnach subglacjalnych

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe —p¿

fg

p

B3Q 4Akumulacja przez wody lodow-cowe przed czo³em l¹dolodu

Interglacja³eemski

Torfy, mu³ki i piaski —tm

lip

Q 3 4-Akumulacja jeziorna, ewentualniew starorzeczach

Zlo

dow

acen

iaœr

odko

wop

olsk

ie

ZlodowacenieWarty

Piaski i mu³ki zastoiskowe —pm

bpWQ 3

Akumulacja w zbiornikach wodystoj¹cej

Gliny zwa³owe —g

g

p

WQzw 3 Akumulacja osadów lodowcowych

ZlodowacenieOdry

Mu³ki, mu³ki piaszczyste i ilaste zastoiskowe —m

bp

OQi 3

Akumulacja w zbiornikach wodystoj¹cej

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe —p¿fg

p

OQ 3 Akumulacja wodnolodowcowa

Gliny zwa³owe —g

g

p

OQzw 3 Akumulacja osadów lodowcowych

Interglacja³wielki

Denudacja, erozja i egzaracja po-wierzchni podczwartorzêdowej,akumulacja glin lodowcowych

Zlodowaceniapo³udniowo-polskie

ZlodowacenieSanu 1

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe —p¿fg

p

SQ 2 Akumulacja wodnolodowcowa

Gliny zwa³owe —g

g

p

SQzw 2 Akumulacja osadów lodowcowych

Najstarszymi utworami rozpoznanymi na obszarze arkusza s¹ osady triasu dolnego (piaskowca

pstrego), akumulowane w p³ytkich zbiornikach morskich. Zwi¹zane s¹ z sedymentacj¹ w p³ytkich

zbiornikach, a miejscami na obszarach l¹dowych, w œrodowisku rzecznym, z ubog¹ roœlinnoœci¹ (Gro-

cholski, 1991). Tworzy³y siê wówczas i³owce przewarstwione piaskowcami. W wyniku transgresji

morskiej w triasie œrodkowym (wapieniu muszlowym), w profilu osadów dominuj¹c¹ rolê odgrywaj¹

margle i i³owce. Sedymentacjê morsk¹ triasu koñcz¹ i³owce, mu³owce ilasto-piaszczyste retyku.

Wraz z okresem jurajskim rozpoczyna siê w regionie wielkopolskim d³ugotrwa³a akumulacja

osadów w œrodowisku p³ytkiego morza. Z pocz¹tkiem jury po ruchach fazy kimeryjskiej starszej, z ob-

szaru Wielkopolski ustêpuje epikontynentalne morze. Pozosta³oœci¹ po tym okresie s¹ piaskowce

kwarcytowe i mu³owce ilaste, o mi¹¿szoœci oko³o 115,0 m. W czasie jury œrodkowej i górnej nastêpuje

kolejne obni¿enie l¹du i ponownie zachodzi sedymentacja morska. W jurze œrodkowej tworz¹ siê osa-

dy mu³owcowo-piaszczyste, a w jurze górnej wapienno-margliste.

Pod koniec jury górnej i w kredzie dolnej trwa sp³ycenie zbiornika morskiego, w czasie kimeryj-

skich ruchów fa³dowych, fazy deisterskiej. Trwa sedymentacja wapieni i wapieni marglistych. Sedy-

mentacja morska kredy górnej wi¹¿e siê z subsydencj¹ na obszarze bruzdy mogileñsko-³ódzkiej.

Górnokredowa transgresja trwaj¹ca od albu do kampanu sprzyja sedymentacji osadów facji margli-

stej. Pod koniec kredy nastêpuje stopniowe podnoszenie siê dna zbiornika morskiego, wynikiem cze-

go jest brak na tym terenie osadów mastrychu.

22

c d . t a b e l i 1T

rz

ec

io

rz

êd

Ne

og

en

Miocen –– pliocen

Miocengórny–pliocen

I³y, mu³ki i piaski —im 3M – Pl Akumulacja osadów rzecznych ijeziornych

Miocen Miocenœrodkowy

Piaski, wêgiel brunatny, i³y i mu³ki — p 2MAkumulacja jeziorna i bagienna wwielkich zbiornikach wód stoj¹cychoraz osadzanie w stropie wêgla bru-natnego

Paleogen Oligocen Piaski, piaski glaukonitowe, mu³ki i i³y— pOl Akumulacja w strefie przybrze¿ejmorza

Kr

ed

a Kredagórna

Margle, margle mu³owcowe i wapienie margliste— me 3Cr

Sedymentacja morska, wahania za-siêgu morza

Kredadolna

Wapienie margliste, wapienie, piaskowce i mu³owce— w 1Crme

Sedymentacja morska

Ju

ra

Juragórna

Wapienie, margle mu³owcowe i i³owce — w 3J Sedymentacja morska

Juraœrodkowa

I³owce, i³owce mu³owcowe, mu³owce marglistei piaskowce — ic 2J

Sedymentacja morska, wahania za-siêgu morza

Juradolna

Piaskowce kwarcytowe i mu³owce ilaste — pc 1Jkw Sedymentacja p³ytkomorska

Tr

ia

s

Triasgórny Retyk I³owce i mu³owce ilasto-piaszczyste — ic reT

Sedymentacja w p³ytkich zbiorni-kach, miejscami sedymentacjal¹dowa (rzeczna)

Triasœrodkowy

Wapieñmuszlowy

Margle i i³owce — meic wT

Triasdolny iœrodkowy

Piaskowiecpstry

I³owce z przewarstwieniami piaskowców — ic pT

Prze³om kredy i trzeciorzêdu w fazie laramijskiej zaznaczy³ siê blokowym zdyslokowaniem

pod³o¿a przed mioceñskiego. Z okresem tym nale¿y wi¹zaæ uruchomienie procesów halokinezy i po-

wstanie antyklinalnych struktur K³ecka i Mogilna.

W oligocenie obszar arkusza przykryty by³ p³ytkim morzem, co ma odzwierciedlenie w cienkiej

pow³oce sedymentacyjnej do 30,0 m, le¿¹cej nierównomiernie na osadach kredy górnej. Sedymentacja

odbywa³a siê g³ównie w obni¿eniach pod³o¿a mezozoicznego, w facjach piaszczysto-mu³kowatych.

Na prze³omie oligocenu i miocenu w fazie saalskiej, na skutek ruchów wznosz¹cych, nast¹pi³o

wycofanie siê morza górnooligoceñskiego. Rozpocz¹³ siê d³ugi okres g³êbokiej erozji z czym mo¿na

wi¹zaæ fakt braku osadów miocenu dolnego na omawianym obszarze.

Miocen œrodkowy rozwiniêty jest na terytorium Wielkopolski, w postaci formacji brunatnowê-

glowej, zakoñczonej w stropie formacj¹ ilast¹ (Ciuk, 1970; Piwocki, 1991; Piwocki, Ziembiñ-

ska-Tworzyd³o, 1975). Na obszarze arkusza wg podzia³u trzeciorzêdu przez wy¿ej wymienionych

autorów dolne partie miocenu œrodkowego stanowi¹ piaszczyste osady warstw adamowskich, prze-

chodz¹ce ku górze w mu³kowo-ilaste osady warstw œrodkowopolskich z pok³adami wêgla brunatne-

go. Do najwy¿szego miocenu œrodkowego zaliczono równie¿ wg Piwockiego (1991) ni¿sz¹ czêœæ

warstw poznañskich w postaci szarych i szarozielonych i³ów i mu³ków z przewarstwieniami piasków

i soczewkami wêglowymi. Wy¿sza czêœæ warstw poznañskich w postaci szaroniebieskich i pstrych

i³ów oraz mu³ków z wk³adkami piasków i soczewkami wêgli, powsta³a wg tych autorów w miocenie

górnym i pliocenie.

Obszar arkusza w okresie plejstocenu objêty by³ przez 3 megacykle glacjalne. Spoœród najstar-

szych zlodowaceñ po³udniowopolskich w pod³o¿u zachowa³y siê jedynie fragmentarycznie osady zlo-

dowacenia Sanu 1, w postaci glin zwa³owych i osadów piaszczysto-¿wirowych. Obecnie znajduj¹ siê

one w egzaracyjnych depresjach pod³o¿a na rzêdnej 40,0–50,0 m n.p.m,

Trzon pokrywy osadów plejstoceñskich stanowi¹ osady zlodowaceñ œrodkowopolskich. Dwu-

krotna transgresja l¹dolodu (zlodowacenie Odry i Warty) pozostawi³a dwa poziomy glin zwa³owych

oraz osady akumulacji wodnolodowcowej i zastoiskowej.

W interglacja³e eemskim w obni¿eniach terenu tworz¹ siê torfy i mu³ki limniczne.

Obecna rzeŸba powierzchni terenu zawdziêcza swe powstanie erozyjnej i akumulacyjnej

dzia³alnoœci l¹dolodu i wód lodowcowych w czasie ostatniego zlodowacenia Wis³y. L¹dolód fazy po-

znañskiej pokrywa³ ca³y obszar arkusza. Strefê marginaln¹ fazy poznañskiej wyznacza ³uk moren

czo³owych, wystêpuj¹c na po³udniowych krañcach obszaru arkusza w rejonie Mnichowa i Lubochni.

Po okresie maksymalnego zasiêgu l¹dolodu fazy poznañskiej nast¹pi³a deglacjacja obszaru oko-

lic Gniezna. Wycofywanie l¹dolodu odbywa³o siê etapowo z lokalnymi, niewielkimi oscylacjami.

23

W czasie oscylacji gnieŸnieñskiej powsta³ ci¹g moren czo³owych spiêtrzonych miêdzy Obor¹, Gnie-

znem i Strzy¿ewem Paczkowym. Na przedpolu tych moren powsta³ sandr przykrywaj¹cy ca³y

po³udniowy obszar arkusza.

Po oscylacji gnieŸnieñskiej nast¹pi³a ponowna recesja l¹dolodu, a jej now¹ strefê marginaln¹

wyznacza ci¹g moren czo³owych spiêtrzonych wystêpuj¹cych tylko w rejonie Goœciszewa. Oscylacja

ta nazywana jest przez Kozarkiego (1962) ryszewsk¹. W czasie jej trwania powsta³ na WysoczyŸnie

GnieŸnieñskiej system rynien jeziornych, na pó³noc od Gniezna o orientacji N–S oraz rozleg³y sandr

obejmujacy pó³nocn¹ i pó³nocno-wschodni¹ czêœæ obszaru arkusza, a¿ po Jezioro Stry¿ewskie.

Schy³ek plejstocenu zaznaczy³ siê na terenach wysoczyznowych rozwojem procesów eolicz-

nych, co spowodowa³o rozwój wydm i pól piasków przewianych w rejonie Goœciszynka.

Na prze³omie plejstocenu i holocenu rozpoczê³a siê intensywna akumulacja organiczna w zbior-

nikach jeziornych oraz w dnach dolin rynnowych.

W holocenie zbiorniki zaczê³y zarastaæ i rozpoczê³a siê akumulacja torfów, jak równie¿ zaczê³y

powstawaæ pok³ady gytii i kredy jeziornej. Procesy denudacyjne i akumulacja rzeczna zape³nia³y

namu³ami liczne zag³êbienia bezodp³ywowe, rynny i dolinki.

IV. PODSUMOWANIE

W niniejszym opracowaniu zawarto przegl¹d dotychczasowej wiedzy z dziedziny geologii, geo-

morfologii, paleogeografii tego obszaru. Wykorzystano w nim wszystkie dostêpne materia³y archi-

walne, na podstawie których dokonano jednolitego podzia³u stratygraficznego serii osadów

buduj¹cych obszar arkusza. Dla celów kartograficznych odwiercono 3 otwory zakoñczone w pod³o¿u

trzeciorzêdowym oraz wykonano szereg sond mechanicznych i rêcznych, poszerzaj¹c w ten sposób

stan rozpoznania budowy geologicznej tego obszaru.

Dla potrzeb niniejszego opracowania wykonano kompleksowe badania litologiczno-petrogra-

ficzne i palinologiczne osadów z otworów kartograficznych. Pozwoli³y one na szczegó³owe zbadanie

osadów zlodowacenia najstarszego Sanu 1, zlodowaceñ œrodkowopolskich (Odry i Warty), osadów

zwi¹zanych z interglacja³em eemskim i zlodowacenia Wis³y.

Wydzielono i rozgraniczono loby moren czo³owych poszczególnych oscylacji fazy poznañskiej

zlodowacenia Wis³y i zwi¹zanych z nimi poziomów sadrowych.

Wykonane badania geofizyczne (geoelektryczne) potwierdzi³y silnie rozwiniête zaburzenia gla-

citektoniczne, wywo³ane przewa¿nie przez l¹dolody zlodowaceñ œrodkowopolskich.

Dalsze badania powinny koncentrowaæ siê w kierunku szczegó³owego rozpoznania pod³o¿a

podczwartorzêdowego, celem udokumentowania rozmiaru zaburzeñ glacitektonicznych.

24

Wykonanie g³êbszych wierceñ w rejonie pó³nocnego zachodu i pó³nocnego wschodu obszaru ar-

kusza w celu szerszego rozpoznania pod³o¿a bezpoœrednio przyleg³ego do antyklin K³ecka i Mogilna.

Opracowano

w Dziale Geologiczno-Kartograficznym

Odzia³u Poznañ, Przedsiêbiorstwa Geologicznego

we Wroc³awiu PROXIMA SA

Zak³ad Geologii Czwartorzêdu

Pañstwowego Instytutu Geologicznego

Poznañ, 1999 r.

LITERATURA

B a r t k o w s k i T . , 1957 — Rozwój polodowcowej sieci hydrograficznej w Wielkopolsce œrodkowej. UAM Ser. Geo-

gr., 8, 1: 3–79.

B a r t k o w s k i T . , 1961a — Z problematyki tzw. poziomów wysoczyznowych w Wielkopolsce Œrodkowej. UAM Ser.

Geogr., 27, 3: 75–100.

B a r t k o w s k i T . , 1961b — Litologia pod³o¿a a morfologia terenu w obszarach zaburzeñ glacitektonicznych zachod-

niej czêœci Niziny Wielkopolskiej, 1, Geomorfologia. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Poznañ.

B a r t k o w s k i T . , 1962 — Subglacjalne rynny marginalne — nowy typ form strefy marginalnej (na wybranych

przyk³adach strefy czo³owo-morenowej stadia³u leszczyñskiego w Wielkopolsce). W: Przew. VII Zjazdu Pol. Tow.

Geogr., Gdañsk.

B a r t k o w s k i T . , 1963 — Deglacjacja arealna — zasadniczy typ deglacjacji na obszarach ni¿owych (na przyk³adzie

Niziny Wielkopolskiej). Spraw. Pozn. Tow. Przyj. Nauk. 3.

B a r t k o w s k i T . , 1968 — Kemy na obszarze Niziny Wielkopolskiej a deglacjacja. Bad. Fizjogr. nad Pol. Zach. Ser. A,

21: 7–77.

B a r t k o w s k i T . , 1972 — Budowa wewnêtrzna form strefy marginalnej na obszarze ostatniego zlodowacenia na Ni¿u

Polskim. Pr. Kom. Geogr.-Geol. Wydz. Mat.-Przyr. PTPN, 13, 1: 27–66.

B a r t k o w s k i T . , L e c h S . , 1964 – Zagadnienie strefy marginalnej stadia³u poznañskiego w okolicy Gniezna.

Spraw. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, 2, Poznañ.

C i e œ l i ñ s k i S . , J a s k o w i a k M . , 1973 — Kreda. Niecka mogileñsko-³ódzka. Niecka szczeciñska i monoklina

przedsudecka. W: Budowa geologiczna Polski, 1. Stratygrafia, 2, Mezozoik. Inst. Geol., Warszawa.

C i u k E . , 1955 — O zjawiskach glacitektonicznych w utworach plejstoceñskich i trzeciorzêdowych na obszarze za-

chodniej i pó³nocnej Polski. Biul. Inst. Geol., 70: 107–131.

C i u k E . , 1970 — Schematy litostratygraficzne trzeciorzêdu Ni¿u Polskiego. Kwart. Geol., 14, 4: 769–771.

C i u k E . , G r a b o w s k a J . , 1991 — Syntetyczny profil stratygraficzny trzeciorzêdu z³o¿a wêgla brunatnego Lub-

stów. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 365: 47–72.

C z e k a l s k a A . , 1961 — Budowa geologiczna Niziny Wielkopolskiej. Formacje przedtrzeciorzêdowe. Pr. Wydz. Biol.

i Nauk. O Ziemi UAM. Ser. Geol., 1: 55 ss.

C z e r w o n k a J . A . , K r z y s z k o w s k i D . , 1994 — Pleistocene stratigraphy and till petrography of the central Gre-

at Poland Lowland, western Poland. Fol. Quatern., 65: 7–71.

25

D a d l e z R . , M a r e k S . , P o k o r s k i J . , 1998 — Atlas paleogeograficzny epikontynentalnego permu i mezozoiku

w Polsce. 1:2 500 000. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

D o b o s z T . , S k a w i ñ s k a - D o b o s z B . , 1999 — Realizacja projektu prac geologicznych dla opracowania arku-

sza Gniezno (436) Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (opracowania specjalne). Badania litolo-

giczno-petrograficzne. Arch. Przeds. Geol. we Wroc³awiu PROXIMA SA, Wroc³aw.

F a r b i s z E . , 1999 — Dokumentacja badañ geoelektrycznych. Temat: Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali

1: 50 000 arkusz Gniezno (436). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

G r o c h o l s k i W . , 1991 — Budowa geologiczna przedkenozoicznego pod³o¿a Wielkopolski. W: Przew. LXII Zjazdu

Pol. Tow. Geol. Poznañ: 7–18.

J a s k o w i a k - S c h o e n e i c h o w a M . , 1972 — Kreda górna w niecce mogileñsko-³ódzkiej. Kwart. Geol. 16, 2:

315–328.

K a r n k o w s k i P . H . , 1980 — Paleotektonika pokrywy platformowej w Wielkopolsce. Prz. Geol., 28, 3: 146–151.

K a s p r z a k L . , 1988 — Dyferencjacja mechanizmów formowania stref marginalnych fazy leszczyñskiej i poznañskiej

ostatniego zlodowacenia na Nizinie Wielkopolskiej. Dok. Geogr. 7/8.

K a s p r z a k L . , K o z a r s k i S . , 1984 — Analiza facjalna osadów strefy marginalnej fazy poznañskiej ostatniego zlo-

dowacenia w œrodkowej Wielkopolsce. UAM Ser. Geogr., 29: 54 ss.

K o n d r a c k i J . , 1994 — Geografia fizyczna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

K o z a r s k i S . , 1959 — Z zagadnieñ geomorfologicznych pó³nocno-zachodniej czêœci Wysoczyzny GnieŸnieñskiej.

UAM Ser. Geogr., 2.

K o z a r s k i S . , 1962 — Recesja ostatniego l¹dolodu z pó³nocnej czêœci Wysoczyzny GnieŸnieñskiej a kszta³towanie siê

pradoliny Noteci-Warty. Poznañ. Tow. Przyj. Nauk, Pr. Kom. Geogr.-Geol. Wydz. Mat.-Przyr. PTPN, 2, 3: 154 ss.

K o z a r s k i S . , 1978 — Litostratygrafia górnego plenivistulianu Niziny Wielkopolskiej w granicach ostatniego zlodo-

wacena: nowe dane i interpretacje. UAM Ser. Geogr., 50.

K o z a r s k i S . , 1981 — Stratygrafia i chronologia vistulianu Niziny Wielkopolskiej. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

K o z a r s k i S . , R o t n i c k i K . , 1978 — Problemy póŸnowürmskiego i holoceñskiego rozwoju den dolinnych na Ni¿u

Polskim. Pr. Kom. Geogr.-Geol. Wydz. Mat.-Przyr. PTPN, 19: 57 ss.

K r y g o w s k i B . , 1960 — O zaburzeniach glacitektonicznych w sandrze pod Gnieznem. Spraw. Pozn. Tow. Przyj. Nauk.

K r y g o w s k i B . , 1961 — Geografia fizyczna Niziny Wielkopolskiej. W: Krygowski (red.), Geografia fizyczna Niziny

Wielkopolskiej, Geomorfologia, 1. Wydz. Mat.-Przyr. Pozn. Tow. Przyjació³ Nauk, Poznañ.

K r y g o w s k i B . , 1972 — Nizina Wielkopolska. W: Geomorfologia Polski, 2. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

K u s z e l l . T . , M a l k i e w i c z M . , 1998 — Badania palinologiczne utworów czwatorzêdowych z profilu GNI/1

Skiereszewo, opracowanie specjalne/ SMGP 1:50 000 ark. Gniezno. Arch. Przeds. Geol. PROXIMA SA we

Wroc³awiu.

M a r e k S . , 1977 – Budowa geologiczna wschodniej czêœci niecki mogileñsko-³ódzkiej. Pr. Inst. Geol., 80: 165 ss.

M a r e k S . , P a j c h l o w a M . , (red.), 1997 — Epikontynentalny perm i mezozoik w Polsce. Pr. Pañstw. Inst. Geol.,

153: 452 ss.

P e t e c k i Z . , J ó Ÿ w i a k W . , 1990 — Mapy geofizyczne elementów strukturalnych permomezozoiku z rejonu niecki

szczeciñsko-mogileñsko-³ódzkiej i warszawskiej, ark. Gniezno. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

P i w o c k i M . , 1991 — Geologia trzeciorzêdowych z³ó¿ wêgla brunatnego w rowach tektonicznych. W: Przew. LXII

Zjazdu Pol. Tow. Geol. Poznañ: 19–23.

26

P i w o c k i M . , Z i e m b i ñ s k a - T w o r z y d ³ o M . , 1995 — Litostratygrafia i poziomy sporowo-py³kowe neogenu

na Ni¿u Polskim. Prz. Geol., 43, 11: 916–927.

R o t n i c k i K . , 1963 — Zagadnienie zasiêgów stadia³ów leszczyñskiego i poznañskiego w po³udniowo–wschodniej

czêœci Wysoczyzny GnieŸnieñskiej. Bad. Fizjogr. nad Pol. Zach. Ser. A, 11: 133–183.

S o k o ³ o w s k i J . , 1990 — Geologia regionalna i z³o¿owa Polski. Wyd. Geol., Warszawa.

S t a n k o w s k i W . , K r z y s z k o w s k i D . , 1991 — Stratygrafia czwartorzêdu okolic Konina. Przemiany œrodowiska

geograficznego obszaru Konin–Turek. Inst. Bad. Czwartorzêdu UAM, Poznañ.

S t r y c z y ñ s k a . M . , 1995 — Projekt badañ geologicznych na wykonanie szczegó³owej mapy geologicznej Polski

w skali 1 : 50 000 arkusz Gniezno (436), Psary Polskie (474), Witkowo (475). Arch. Przeds. Geol. PROXIMA SA

we Wroc³awiu, Oddz. w Poznaniu.

W a l k i e w i c z Z . , 1979 — Trzeciorzêd w przekroju równole¿nikowym œrodkowej Wielkopolski. W: Od czwartorzêdu

do prekambru. UAM Ser. Geol., 9: 29–40.

W a l k i e w i c z Z . , 1984 — Trzeciorzêd na obszarze Wielkopolski. UAM Ser. Geol., 10: 96 ss.

Z n o s k o J . , (red) 1998 — Atlas tektoniczny Polski. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

27

0 1 2 3 4 5 km

Sokolniki

Bajanice

M¹czniki

Zdziechowa

GoœlinowoKrzyszczewo

Pyszczyn

PyszczynekJ. Pyszczynek

Obora

WoŸniki

Mnichowo

Lubochnia

Lulkowo

Strzy¿ewo Koœcielne

Paczkowo

Ochodza

Goœcieszyn

Strzy¿ewo Smykowe

Wierzbiczany

Szczytniki Duchowne

Wola Skorzêcka

Jankówko

We³nica

Modliszewo

Modliszewko

Œwi¹tniki Ma³e

Œwi¹tniki Wielkie

Dêbina

w

w

J. Jelonek

Jez. Wierzbiczañskie

J. Modrze

J. Strzy¿ewskie

J. We³nickie

J. Piotrow

skie

J. £awiczno

J.Du

¿eSy

kule

J. Winiary

w

J. Ma³e Sykule

J. Biskupiec

J. Mielno

J. G³êboczek

We³

na

r

r

Dêbina

J. Mrzyg³ód

Jankowo Dolne

PP

PP

GNIEZNO

J. Jankowskie

Skiereszewo

17 30'o

17 30'o

17 45'o

17 45'o

5240'

o 5240'

o

5230'

o5230'

o

Dêbo

wiec

ka

Strug

aWe³na

We³nian

ka

Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000Ark. Gniezno (436)

Tablica I

SZKIC GEOMORFOLOGICZNY

Skala 1:100 000

� Copyright by Ministerstwo Œrodowiskaand Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2004

Opracowa³: S. SYDOW

Formy lodowcowe

Formy wodnolodowcowe

Formy eoliczne

Formy rzeczne

Formy denudacyjne

Formy jeziorne

Formy utworzone przez roœlinnoœæ

Formy antropogeniczne

Wysoczyzna morenowa p³aska

Wysoczyzna morenowa falista

Moreny czo³owe:

akumulacyjne

spiêtrzone (moreny wyciœniêcia)

Równiny sandrowe i wodnolodowcowe w ogólnoœci

Kemy

Rynny wykorzystane przez rzekii czêœciowo przez nie przekszta³cone

Doliny wód roztopowych

Rynny subglacjalne

Zag³êbienia powsta³e po martwym lodzie

Wydmy

Równiny piasków przewianych

Dna dolin rzecznych

Krawêdzie i stoki wysoczyzny

Dolinki, m³ode rozciêcia erozyjnelub dolinki w ogólnoœci, nierozdzielone

Ostañce erozyjne

Sto¿ki nap³ywowe

D³ugie stoki

Drobne zag³êbienia o ró¿nej genezie

Równiny jeziorne

Równiny torfowe

Nasypy, wysypiska odpadów komunalnych

Piaskownie (P)

Grodziska

r

P

0 1 2 3 4 5 km

17 30'o 17 45'o

5240'

o 5240'

o

17 30'o 17 45'o

5230'

o5230'

o

Sokolniki

1

3

2

4

11

20

10

18

19

21

23

24

38

79

80

68

64

6665

62,3

50,563

59

29

34

35

3633

60

6148

49

4553

54

55

56

57

50 51

46

44

28

70

72

71

73

74

75

77 78

7669

14

9

8

7

15

22

26

2625

1213

Bajanice

M¹czniki

Modliszewo

Strzy¿ewoSmykowe

Paczkowo

Ochodza

Œwi¹tniki Ma³e

Œwi¹tniki Wielkie

74,5

76,6

66,0

77,0

76,0

80,0

66,5

62,8

79,0

77,4

48,0

86,0

69,0

67,0

68,4

51,1(84,0)

77,3

79,053,7

(73,0)

(52,9)

(71,0)

63,468,1

68,4

74,5

67,4

68,0

74,8

72,0

63,9

(69,5)

67,457,0

Dêbina

We³n

a

We³n

ianka

78,0

80,0

Zdziechowa

Obora

(50,0)

(80,6) J. Pyszczynek

Pyszczyn

Skiereszewo

Mnichowo

Goœlinowo

Lulkowo

Lubochnia

Wymys³owoDolne

Pyszczynek

Krzyszczewo

Modliszewko

5

6

60,0

(79,1)

We³n

a

J. £awiczno

J. Biskupiec

J. Mielno

J. G³êboczek

J.P

iotro

wskie

J. Mrzyg³ód

Jankowo Dolne

Wierzbiczany

Szczytniki Duchowne

Wola Skorzêcka

J. Wierzbiczañskie

J. Modrze

J. Strzy¿ewskie

52,0

37

73,9

(58,0)

72,7

76,071,8 71,8

67,0

5245,7

74,9

GNIEZNO

89,2

58

39

4041 42

43

79,0

86,7

(70,0)

61,5

66,8

55,6

27,5

(50,0)

45,6

Jankówko

62

(95,8)53,5

60,3

67

We³nica

3059,0

69,0

54,4

69,259,5

74,3

(59,6)

Strzy¿ewoKoœcielne

(67,8)

64,5

17

(50,6)16

80,0Goœciszyn

75,3

WoŸniki

70

J. Jelonek

3231

We³n

a

Str

uga

Dêbow

iecka

J. Du¿e Sykule

M -Pl3

Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000Ark. Gniezno (436)

Tablica II

SZKIC GEOLOGICZNY ODKRYTY

Skala 1:100 000

� Copyright by Ministerstwo Œrodowiskaand Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2004

Opracowa³: S. SYDOW

M -Pl3

30

AB

TRZECIO-RZÊD NEOGEN I³y, mu³ki i piaski

Izohipsy stropu utworów podczwartorzêdowych w metrach n.p.m.

Wybrane otwory wiertnicze z numeracj¹ wed³ug mapy geologicznej(liczba oznacza wysokoœæ stropu nawierconej ska³y starszejod czwartorzêdu w m n.p.m.)

Wybrane otwory wiertnicze z numeracj¹ wed³ug mapy geologicznejzakoñczone w utworach czwartorzêdowych(liczba oznacza rzêdn¹ zakoñczenia otworu w m n.p.m.)

Linia przekroju geologicznego na mapie geologicznej

MIOCEN GÓRNY -- PLIOCEN

MIOCEN -- PLIOCEN

35

36

59,5

(59,6)

A

B

60

60

60

60

6060

60

604050

50

607060

70

70

70

70

50

70

70

80

80

80

80

80

60

60

707070

70

70

80

80

80

5040

60

60

60

50

70 90

90

80

80

70