OCENA STANU OCENA STANU ODPORNOŚCI ODPORNOŚCI

OWADÓWOWADÓWMarek ChmielewskiMarek Chmielewski

ODPORNOŚĆODPORNOŚĆ• Wrodzona lub nabyta niewrażliwość, Wrodzona lub nabyta niewrażliwość,

względnie zmniejszona podatność względnie zmniejszona podatność organizmu, na czynniki szkodliwe organizmu, na czynniki szkodliwe identyfikowane jako „nie własne” identyfikowane jako „nie własne”

(non-self), uwarunkowana (non-self), uwarunkowana genetyczną konstytucją ustroju oraz genetyczną konstytucją ustroju oraz szeregiem mechanizmów obronnych szeregiem mechanizmów obronnych

natury komórkowej i humoralnej.natury komórkowej i humoralnej.

ODPORNOŚĆ ODPORNOŚĆ PRZECIWZAKAŹNAPRZECIWZAKAŹNA• organizmu na choroby wywołane organizmu na choroby wywołane

przez drobnoustroje. Odczyny przez drobnoustroje. Odczyny obronne powodują likwidację, obronne powodują likwidację,

unieszkodliwienie lub zniszczenie unieszkodliwienie lub zniszczenie patogenu.patogenu.•

W rozważaniach nad odpornością bezkręgowców, obydwie definicje są wykorzystywane, niekiedy wzajemnie się uzupełniają.

MECHANIZMY WSPÓLNE MECHANIZMY WSPÓLNE DLA WIELU GRUP DLA WIELU GRUP

ZWIERZĄTZWIERZĄT• Rozpoznanie self or non selfRozpoznanie self or non self• FagocytozaFagocytoza• Aktywność bakteriobójcza enzymów Aktywność bakteriobójcza enzymów

lizosomalnych fagocytówlizosomalnych fagocytów• Aktywnośc typu lizozymu lub Aktywnośc typu lizozymu lub

lysozyme-likelysozyme-like• Obecność substancji przekaźnikowych Obecność substancji przekaźnikowych

(cytokiny, chemokiny)(cytokiny, chemokiny)

CHARAKTERYSTYKA CHARAKTERYSTYKA ODPORNOŚCIODPORNOŚCI

BEZKRĘGOWCÓWBEZKRĘGOWCÓW• nie jest związana z limfocytami B, T i Ignie jest związana z limfocytami B, T i Ig• baza materialna (immunocyty, ciało baza materialna (immunocyty, ciało tłuszczowe)tłuszczowe)• pojawia się szybko (godziny, dni)pojawia się szybko (godziny, dni)• trwa krótko trwa krótko • odporność nabyta nie występuje u wszystkich odporność nabyta nie występuje u wszystkich

grup grup • wyjątkowo cechuje się swoistościąwyjątkowo cechuje się swoistością• z reguły brak pamięci immunologicznejz reguły brak pamięci immunologicznej

MECHANIZMY MECHANIZMY ODPORNOŚCI ODPORNOŚCI

BEZKRĘGOWCÓWBEZKRĘGOWCÓWwspólne dla wszystkich grup wspólne dla wszystkich grup

                  charakterystyczne dla charakterystyczne dla większości bezkręgowcówwiększości bezkręgowców

charakterystyczne dla typu lub charakterystyczne dla typu lub gromady bezkręgowcówgromady bezkręgowców

W wyniku: zakażeń wirusowych i bakteryjnych inwazji pasożytniczych pod wpływem stresu (temperaturowy, pokarmowy, socjobiologiczny) ulega zaburzeniu odporność wewnętrzna owadów uwarunkowana działaniem humoralnych i komórkowych mechanizmów odporności. Zaburzenia odporności mogą zostać spowodowane również: stosowaniem pewnych leków nieodpowiednimi sposobami ich aplikacji

ODPORNOŚĆ PRZECIWZAKAZNA

Fizjologiczna(wrodzona

)

Nabyta (indukowan

a)

1. Przeciwzakaźne bariery anatomiczno-fizjologiczne

2. Odporność sekrecyjna

3. Odporność behawioralna

4. Mechanizmy odporności wewnętrznej

CekropinyAttacynyCecropin like-substancesApidycynyAbacyna

PRZECIWZAKAŹNE BARIERY ANATOMICZNO-FIZJOLOGICZNE Okrywa ciała Układ tchawkowy Bariery przeciwzakaźne przewodu pokarmowego Mechanizmy odporności przeciwzakaźnej przedżołądka Mechanizmy środowiska biochemicznego jelita środkowego Antybioza i kompetycja bakteryjna Błona perytroficzna jelita Ściana jelita środkowego

Odporność sekrecyjna Mleczko pszczele

Kit pszczeli (propolis) Układ antybiotyczny miodu

Układ antybiotyczny nektaru Układ antybiotyczny pyłku

Odporność behawioralna

Wykrywanie chorych i martwych osobników, usuwanie z ula, czyszczenie plastrów (hygenic behaviour) 2 recesywne geny Oczyszczanie (cleanining behaviour) – samooczyszczania (self cleaning), taniec oczyszczający (grooming dance) i oczyszczania grupowe (group cleaning) Rójka Mechanizmy chrponiące czerw przed zakażeniem

Mechanizmy odporności wewnętrznej

KOMÓRKOWE HUMORALNE

FAGOCYTOZAINKAPSULACJA

NODULACJA

LizozymUkład fenylooksydazy

LektynyHumoralna

inkapsulacjaAktywność zbliżona do

dopełniacza

KOAGULACJA HEMOLIMFYMELANIZACJA KRWI

Lizozym• Muramidaza, N-acetylomuramylhydrolaza (EC.3.2.1.1.7)

- eznym rozkładający wiązania endo beta (1—4) pomiędzy kwasem N-acetylomuraminowym i N-acetyloglu-kozaminą ściany komórkowej bakterii gram dodatnich.

• Lizozym jest białkiem zasadowym o punkcie izoelektrycznym 10,5—1,0 i ma sie cząsteczkowej około 15 000 stabilnym w kwaśnym pH w wyższych temnpratu-rach, a ulegającym inaktywacji w zasadowym pH.

Lizozym• Powoduje on lizę zawiesiny

Micrococcus lysodeikticus z następowym uwalnianiem cukrów redukujących i aminokwasów.

• Enzym ten działa przeciwbakteryjnie na bakterie gram dodatnie takie jak: M. lysodeikticus, Sarcina lutea i Bacillus subtilis

Lizozym• Fizjologiczny poziom lizozymu wynosi w

hemolimfie larw Apis mellifera od 5,0 do 10,0 (ug/ml) poczwarek i imago od 5,0 do 25,0 ug/ml). Ten niski wrodzony poziom lizozymu wzrasta kilkakrotnie po zakażeniach i pod wpływem działania stresu, osiągając maksymalne wartości po 24-48 godzinach.

Lizozym• Uważa się, że u owadów lizozym jest jednym z

głównych czynników odporności humoralnej o działaniu bakteriobójczym. Jest on syntetyzowany de novo w ciele tłuszczowym. U owadów holometabolicznych lizozym współdziała z cekropinami i atacynami w likwidacji zakażeń bakteryjnych. Ze względu na fakt, że poziom lizozymu jest pewnym odzwierciedleniem stanu odporności humoralnej owadów, określanie jego aktywności jest wykorzystywane w ocenie stanu odporności.

Określanie aktywności lizozymu metodą

biologiczną

• Próbki hemolimfy (5 ug) dodaje się do 25 ug płynu fizjologicznego zawiera jącego kryształek fenylotiomocznika, a następnie wkrapla się do baseników wyciętych w żelu agarozowym w ilości 7,5 ug.

Określanie aktywności lizozymu metodą

biologiczną

• Żel sporządza się dodając do 9 ml buforu Sorensena (0,062 M, pH 6,4) zawiesinę o składzie: 1 ml buforu Sorensena, 75 mg zliofilizowanych komórek Mi-crococcus lysodeikticus i 300 mg oxytetracykliny, dokładnie roztartą.

Określanie aktywności lizozymu metodą

biologiczną

• Następnie do tak uzyskanego roztworu, po ogrzaniu dodaje się 0,1 g agarozy i wylewa na płytki (grubość żelu 2,5—3,0 mm). Po zestaleniu żelu wycina się baseniki o pojemności 7,5 µg. Płytki z wypełnionymi basenikami inkubuje się w 28°C przez 24 godziny.

Określanie aktywności lizozymu metodą

biologiczną

• Aktywność lizozymu ocenia się z krzywej regresji na podstawie wielkości strefy przejaśnienia (bakteriolizy) mnożąc uzyskane wyniki przez 6 (współczynnik rozcieńczenia hemolimfy).

Określanie aktywności lizozymu metodą

biologiczną

• Krzywą regresji sporządza się dla następujących stężeń lizozymu: 15,62; 7,81; 3,9; 1,8; 0,9; 0,45; 0,22 (yg lizozymu białka jaja kurzego/ /mililitr), odcinając na osi x stężenie lizozymu w µg/ml zaś na osi y średnią strefy bakteriolizy w milimetrach.

HemolimfaZłożona z osocza i hemocytów nie bierze udziału

w wymianie gazowej: Rezerwuar wody Środek transportu dla składników

pokarmowych i produktów przemiany materii

Hormonu i enzymy Działa buforująco Warunkuje turgor ciała, procesy krzepnięcia krwi i reparacji ran Odtoksycznia wiele związków biologicznie

czynnych

Hemolimfa Jest środowiskiem dla hemocytów,

polipeptydów i białek odpowiedzialnych za odporność komórkową i humoralną

Hemolimfa Stanowi od 25 do 30 % masy ciała, np..

116 µl u poczwarki robotnic z brązowymi oczami i 160 ml u poczwarki trutnia, 30 – 40 µl u świeżo wygryzionych pszczół, 19 u pszczół ulowych i 16 µl u zbieraczek.

Ciężar właściwy: Robotnica 1,038 – 1,045Truteń 1,050Matka 1,051

HemolimfaOdczyn zbliżony do obojętnego :Czerw – 6,77 do 6,93Imago – 6,7Zdolność buforująca bardzo niska

nieznacznie przekracza zdolność buforyjącą wody

HemolimfaZmienny skład w zależności od: Wieku, Grupy osobniczej (kasty) Płci Stadium rozwojego Diety Głodzenia

Hemolimfa

Profil białek hemolimfyTHCDHC

Zdrowie choroba

Egzoproteinazy bakteryjneEgzoproteinazy pasożytniczeLeki

Hemolimfa - pobieranie Czerw (larwy)– ostrożnie wyjąć z

komórki plastra, położyć na szkiełko podstawowe, naciąć naskórek (np. b. cienka igła) i pobierać mikropipetą

Przedpoczwarki, poczwarki i dorosłe – dekapitacja i lekkie uciśnięcie tułowia

Poczwarki i imago – zatoka grzbietowa, między 3 a 4 tergitem odwłoka po stronie grzbietowej

Hemolimfa - rozmaz Po pobraniu do kapilary przenosi

się na szkiełko podstawowe Rozmaz krawędzią nakrywkowego Schnie w temperaturze pokojowej Szkiełka odtłuszczane w

mieszaninie 96% etanolu i eteru do narkozy (1:1)

Hemolimfa - barwienie Wyschnięty preparat zalewa się 2-3 ml barwnika

Wrighta na 1 minutę Dodaje się identyczną objętość buforu

fosforanowego (KH2PO4 – 3, 315 g, Na HPO – 1,28 g, woda destylowana – 500,00 ml, miesza się do pojawienia się metalicznego połysku na powierzchni barwnika z buforem

Po 2-3 minutach od dodania buforu powierzchnię preparatu zmywa się szybko wodą bieżącą

Uwaga! Nadmierne zmywanie odbarwia preparat Wysuszyć i oglądać pod imersją przy pow. co

najmniej 700 x.

Hemocyty Wywodzą się z mezodermy zarodka Równowaga pomiędzy pojawianiem

się nowych i zamieraniem starych Równowaga pomiędzy hemocytami

krążącymi a osiadłymi senssile haemocytes)

Hemocyty Wywodzą się z komórki pnia (stem cell)

prohemocytu (podstawowa komórka hemolimfy) Prohemocyty skupione wzdłuż przedniego

odcinka grzbietowego naczynia krwionośnego wykształcają plazmatocyty i (?) komórki sferyczne

Rozplem i diferencjacja hemocytów w hemolimfie głównie przez podziały mitotyczne związane z rozowojem osobniczym, tuż przed kolejną zmianą stadium wzrosta THC (obserwowane również u imago)

HemocytyUkład endokrynalny owada

(głównie ekdyson)

Wzajemne stosunki pomiędzy typami hemocytów

Wielkość indeksu mitotycznego

Przechodzenie z narządów hemopoetycznych do hemolimfy

Mobilizacja komórek osiadłych

Hemocyty – Ciało tłuszczowe Pochodzenia mezodermalnego Wielkość zmienna wraz z rozwojem

larwalnym – najwięcej komórek u larw 2 – 3 dniowych

U pszczoły dorosłej jest cienką warstewka wyściełającą od wewnątrz ścianę odwłoka(zatoka krwionośna grzbietowa i brzuszna)

Hemocyty – Ciało tłuszczowe

prohemocyt

plazmatocyt

Komorka ziarnista

cystosyt

Komórka sferyczna

Hemocyty - identyfikacjaKlasyfikacje: Jonesa (1962) – 9 typów hemocytów Ville i Vecchi (1966) - 8 typów Gilliam i Shimanuki (1971) – 7

typów obecnych w hemolimfie i 2 typy komórek pnia – enocyty i komórki perikardialne

PROLEUKOCYT3,4 - 6,0 µ

Jądro: jasnoniebieskie Cytoplazma: niebieska

Neutrofil3,0 – 7,0 µ

Jadro: ciemnoniebieskie ziarniste Cytoplazma: niewidoczna

Eozynofil 3,0 – 6,0 µ

Jądro: ciemnoczerwone ziarniste Cytoplazma: jasnoróżowa

Bazofil 2,0 – 4,5 µ

Jądro: ciemnopurpurowa Cytoplazma: praktycznie niewidoczna

Leukocyt normalny 3,0 – 7,0 µ

Jądro: ciemnoczerwone ziarniste Cytoplazma: niebieska

Pyknoleukocyt12-18 x 2,5- 7,5 µ

Jądro: ciemnoczerwone ziarniste Cytoplazma: lekko różowa

Hialinocyt 7 – 11 x 3,5 – 7,0 µ

Jądro: ciemnoczerwone ziarniste Cytoplazma: lekko różowa

Reakcje między komórkami immunoreaktywnymiOwady – hemokiny przekaźnikami informacji

między immunocytami

TNF (czynnik martwicy nowotworów – reguluje niekóre odczyny immunologiczne

TNF wspólnie z gallizyną 2 kontroluje utrzymanie integralności ciała owada (wzrost, zranienia)

Gallizyna 2 wraz z plazmatocytami współdziała: w fagocytowaniu uszkodzonych komórek ciała w gojeniu ran i tworzeniu nowych tkanek

Model aktywności hemokin owada

zakażeniehemocyty

Aktywowane hemocytyRegulacja

HEMOKINY

Ciało tłuszczowe

Po;ipeptydy i białka bakteriobójcze

Odczyny komórkowe

1. Adherencja2. 2.Fagocytoz

a3. Nodulacja

Aktywność1. Lizozymu2. Układu oksydazy

polifenolowej

Kontrola nowotworzeniaPrzebudowa tkanekUszkadzanie komórek

Rola hemocyta ziarnistego owada

Lizozym - bakteriocydia

Apidycynybakteriocydia

Nodulacja i inkapsulacja

ProfenylooksydazarozpoznawanieLektyny

rozpoznawanie

KoagulogenyKrzepnięcie hemolimfy

Fagocytoza

Fagocytoza• Fagocytoza jest to proces,

polegający na pochłanianiu, niszczeniu lub sekwestracji substancji obcych dla: organizmu owada, które przedostały się do jego hemocelu. U owadów przebiega ona w kilku etapach: chemotaksja, adherencja, pochłanianie i trawienie.

Fagocytoza• Stanowi ona jeden z głównych

mechanizmów komórkowego ramienia odporności owadów, w którym zaangażowane są wyspecjalizowane komórki krwi owadów.

Fagocytoza-Typy hemocytów zaangażowane w reakcjach

odpornościowych Odporność komórkowa

Koagulacja krwi

Trefocytoza -0dkładanie substancji obcych,

transport produktów przemiany materii,

odtoksycznianie związków biologicznie czynnych

Plazmatocyty Cystocyty Hemocyty ziarniste

Adipohemocyty

podocyty Adipohemocyty

Prohemocyty Hemocyty

ziarniste

Fagocytoza• Fagocytoza ulega zwiększeniu w początkowych

fazach zakażenia, wybitnie spada w niektórych inwazjach pasożytniczych, np. w przebiegu

warozy.

• Wgląd w aktywność fagocytarną hemocytów daje indeks fagocytarny, który wskazuje na średnią

liczbę bakterii pochłoniętych przez 1 hemocyt obdarzony zdolnością fagocytarną. Określanie

wartości indeksu fagocytarnego wykorzystuje się powszechnie w ocenie efektywności komórkowego

ramienia odporności owadów.

FagocytozaNajstarszy filogenetycznie mechanizm

obronny reprezentowany przez wyspecjalizowane komórki krwi i

niektóre komórki osiadłe - fagocyty wychwytywanie

niszczenieobcych materiałów

FagocytozaU owadów wyróżniono cztery typy reakcji

fagocytarnych (Metalnikow i Chorine, 1929)1. calkowity brak lub słabą fagocytoze (f. nieefektywna jako odczyn obronny)2. fagocytoza tylko w początkowym okresie

zakażenia i jej stopniowe zanikanie3. Brak f. na początku zakażenia i jej

stopniowy rozwój w miarę postępów zakażenia

4. Silna i efektywną f. na takim samym poziomie przez cały okres zakażenia

Fagocytoza u pszczół Plazmatocyty Hemocyty ziarniste (granulocyty) Fagocytozę u A. mellifera wspomaga nodulacja

i inkapsulacja „intensywana” współpraca z humoralnymi

odczynami obronnymi prowadząca do oczyszczenia hemocelu (clearance) z drobnoutsrojów (przede wszystkim bakterii)

Skuteczna w zakażeniach bakteryjnych do momentu przekroczenia charakterystycznych ilośći bakterii dla danej postaci rozwojowej (lub gatunku owada). Dla pszczoły nie przekracza zapewne 1000 komórek/µl hemolimfy

Określanie wartości indeksu

fagocytarnego• Do probówki Eppendorfa lub

silikonowanej probówki szklanej pobiera się około 5 µl krwi czerwia lub pszczoły. Krew od czerwia uzyskuje się poprzez nakłucie pipetą miarową oskórka, natomiast od pszczoły z zatoki okołosercowej.

Określanie wartości indeksu

fagocytarnego• Następnie dodaje się do probówki

identyczną objętości 18-godzinnej hodowli bulionowej komórek Sarcina lutea przemytej 2—3-razy jałowym płynem fizjologicznym o końcowym stężeniu ok. 3 x 105 komórek/ml. Mieszaninę wstawia się na 15—30 minut do termostatu o temperaturze 22—24°C, okresowo wstrząsając.

Określanie wartości indeksu

fagocytarnego

• Na odtłuszczonym szkiełku podstawowym sporządza się gruby rozmaz i barwi go po wyschnięciu błękitem metylenowym lub fuksyną zasadową przez okres 15—20 minut.

Określanie wartości indeksu

fagocytarnego• Preparat ogląda się pod obiektywem

immersyjnym i oblicza się ilość pochłoniętych komórek S. lutea przez 50 hemocytów.

• Z tych danych oblicza się średnią ilość bakterii pochłoniętą przez 1 hemocyt

(indeks fagocytarny).

Nodulacja Przekroczenie granicznej „pojemności”

fagocytozy uruchamia nodulację, bardziej złożony proces komórkowy wspomagający fagocytozę.

W najprostszej formie: otoczenie fagocytujących (albo już rozpadłych hemocytów kilkoma warstwami komórek krwi z równoczesnym odłożeniem melaniny

NodulacjaTypowy guzek składa się z:W centrum Z ziarnistych nieuszkodzonych lub/i zabitych

hemocytów Skupisk bakterii Matrixu MelaninyNa zewnątrz: Kilka warstw spłaszczonych hemocytówStanowi to dobra izolację bakterii od hemolimfy

owada

Nodulacja Guzki unoszone są z prądem krwi Guzki osadzają się na powierzchni

narządów zewnętrznych owada Otaczane są twory o wymiarach

poniżej 10 µm Im zjadliwsze bakterie tym guzki

większe a czas ich tworzenia krótszy

Nodulacja Proces wielostopniowy:Bezpośredni kontakt subst. obcej z ziarnistym

hemocytem aktywuje hemocyt powodując degranulację ziarnistości cytoplazmatycznych

Zaktywowany hemocyt wydziela substancje hemotaktyczne przyciągające plazmatocyty (ew. inne kom. krwi) w okolicę aktywnego hemocyta. Zwiększa się adhezyjność

Skupiska fagocytujących hemocytów, rozpadłych hemocytów, agregatów bakterii, uwolnionych składników cytoplazmy hemocytów

Melanizacja guzka jest następstwem aktywacji układu oksydazy polifenolowej przez produkty rozpadu aktywnych w nodulacji hemocytów

Nodulacja u pszczoły miodnej Wspomaga fagocytoze przy

sepsach bakteryjnych w jamie ciała Nodulowane bywają spory Nosema

apis Niewykluczona nodulacja

zarodników niektórych grzybów

InkapsulacjaTworzenie otoczki jest komórkowym

rzadziej humoralnym odczynem obronnym

Komórkowa: Gdy cząstka substancji obcej za duża

do sfagocytowania, powstaje otoczka z kilku a nawet kilkudziesięciu hemocytów

Z reguły o średnicy większej niż 10 µm

•InkapsulacjaZ reguły o średnicy większej niż 10 µmKonidia,Strzepki grzybówPasożyty i ich jajaWiększe skupiska bakteriiUpostaciowane większe tworyW inkapsulacji humoralnej otoczkę tworzy wartswa

melaniny

InkapsulacjaDwa typy otoczek:Typu ribesia – wiele warstw

hemocytów bez melanizacji lub jest m. słaba

Typu balteata – jedynie kilka warstw hemocytów ale jest silnie zmelanizowana

InkapsulacjaDotyczy najczęściej pasożytów i przejawia się :1. brak odczynu obronnego, przy b. dobrej adaptacji

pasożyta do gospodarza (pasożyt rozwija się w jamie ciała gospodarza)

2. Brak reakcji hemocytarnej, ale z z osłabieniem lub zahamowanie wzrostu pasożyta

3. Odczynom komórkowych ulegają wyłącznie osłabione i martwe pasożyty

4. Odczyn obronny ograniczony do określonego stadium rozwojowego pasożyta

5. Dotyczy żywych pasożytów i polega na tworzeniu nacieków hemocytarnych w niektórych miejscach ciała pasożyta

6. Powstawanie typowych otoczek zarówno wokół żywych (pasożyty, skupiska bakterii jak i martwych (zabite jaja, znekrotyzowane pasożyty) obiektów

Inkaspulacja u pszczołyDotyczy: Zarodników mikrosporidiów (N. apis) Hurmaczków Niekiedy wiciowców (Leptomonas apis)

Przy niewielkim porażeniu z reguły skuteczna

Krzepnięcie krwi i gojenie ranPrzyczyny urazów: Mechaniczne Ataki pasożytów zewnętrznych (V.destructor) Inwazje pasożytów wewnętrznych Nosema

apis, Leptomonas apis, Leidyana apis, Epigregarina stammeri, Acarapis woodi i inne Acarapis

Ataki drapieżców (Meloe variegatus, barciela-Trichodes apiarus, wachlarki-Stylops mellite, muchy – Physocphala vittata lub larw Senotainia tricuspis)

Krzepnięcie krwi i gojenie ran Ubytki krwi niewielkie Koagulacja krwi:1. Wypełnienie rany szybko krzepnąca

hemolimfą „czop” – kilka sekund2. Odczyn hemocytarny – naciek

granulocytów i plazmatocytów, adhezję między sobą i do brzegów rany oraz różnicowanie części hemocytów i tworzenie filopoidiów

Krzepnięcie krwi i gojenie ran Pojawia się skrzep w formie siatki z

białek uwalnianych z hemocytów, materiału niebiałkowego i hemocytów

Natychmiast po zranieniu zasklepianie Naciek komórkowy po 1 minucie

(granulocyty i plazmatocyty) Czynniki zranienia (injury factors) Mobilizacja hemocytów osiadłych,

szybka mitoza i wzrost ich liczby

Gojenie ranyWieloetepowoUszkodzone i martwe tkanki, bakterie usuwane w

fagocytozieHemocyty nagromadzone w ranie różnicują się w

formy podobne do fibroblastówNa osnowie skrzepu formuje się nowy nabłonekPlazmatocyty tworzą nabłonek rzekomy na który

nasuwa się nabłonek właściwy.Stowarzyszony wzrost syntezy w ciele

tłuszczowym białek hemolimfy (polipeptydy o działaniu przeciwbakteryjnym).