odabashuseyin.files.wordpress.com … · web viewteknoloji ile birlikte bilgi artışında ......
TRANSCRIPT
T.C.
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
EDEBİYAT FAKÜLTESİ
BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ BÖLÜMÜ
BİLGİ ERİŞİM SİSTEMLERİNDE BAŞARI ÖLÇÜTLERİ VE ARABAM.COM,
HÜRRİYETEMLAK.COM VE MİLLİ KÜTÜPHANE WEB KATALOĞUNUN BİLGİ
ERİŞİM ÖZELLİKLERİ
Hazırlayanlar:
Emel ŞAHİN Gülhan ŞAM Recep OFLAZ Tuba KORKMAZ
090217022 090217031 090217036 090217040
Ders Sorumlusu:
Doç. Dr. Hüseyin ODABAŞ
ERZURUM 2011
1
İÇİNDEKİLERI. BÖLÜM: GİRİŞ.....................................................................................
I.1. KONUSU ................................................................................... ..1I.2. AMACI ......................................................................................... 2I.3. ÖNEMİ .........................................................................................2I.4. YÖNTEM ..................................................................................... 3
I.4.1. Kavramsal Çerçeve ve Varsayım ........................................3I.4.1.1. Kavramsal Çerçeve...........................................................3I.4.1.2 Varsayım.............................................................................4I.4.2. Kapsamı ...............................................................................4I.4.3. Sınırlılık ................................................................................5
I.5. EVRENİ .....................................................................................5I.6. GÖZLEM TEKNİĞİ ....................................................................5
II. BÖLÜM: BİLGİ........................................................................................ 6II.1. Erişimin Temel Kavramları ........................................................6II.1.1. Bilgi ....................................................................................... 6II.1.2. Bilginin Önemi ve Bilgi Türleri ................................................7II.2. Bilgi Erişim ................................................................................8II.2.1. Bilgi Erişimin Tanım ve Tarihçesi .................................... ......9II.2.2. Bilgi Zinciri ve Bilgi Erişim ......................................................10
III. BÖLÜM: BİLGİ ERİŞİM SİSTEMİ .......................................................12
III.1. Başlıca Erişim Sistemi ..................................................................12
III.1.1. Kurumlar ................................................................................13
III.1.2. Kataloglar ..............................................................................13
III.1.3. Bibliyografyalar ......................................................................13
III.1.4. Kitap Sonu Dizinleri ..............................................................13
III.1.5. Ansiklopedi ve Sözlükler ........................................................14
III.1.6. Toplu Kataloglar .....................................................................14
III.1.7. OPAC' lar ...............................................................................14
III.1.8. Thesauruslar ..........................................................................14
2
III.1.9. Veri Tabanları .........................................................................15
III.1.10. Öz Dizinler ............................................................................15
III.1.11. Atıf Dizinleri ..........................................................................15
III.1.12 Z39.50 Ağ Geçidi ...................................................................15
III.1.13. Arama Motorları ....................................................................15
III.1.14. Anlamsal Örgü(Semantik Web) ............................................16
III.2. Bilgi erişim Sistemlerinin Temel Bileşenleri ....................................16
III.2.1. Derme Veri Tabanı ..................................................................16
III.2.2. Belgelerin Dizinlenmesi ...........................................................16
III.2.3. Sorgu Cümlesi Hazırlama ........................................................16
III.2.4. Sorgu Cümlesi .........................................................................16
III.2.5. Kullanıcı Arabirimi ....................................................................17
III.2.6. Erişim Kuralları ........................................................................17
III.2.7. Erişim Etkinliği Ölçüleri ............................................................17
III.2.8. İlgililik Geribildirimi Kavramı .....................................................19
IV. BÖLÜM: DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ........................................20
IV.1. Değerlendirme Ölçütleri........................................................................21
IV.2. Değerlendirme Ölçütlerinin Tanımları....................................................21
IV.2.1. Kapsam......................................................................................21
IV.2.2. Yansızlık........................................................ ...................... ....21
IV.2.3. Yazım Biçimi..............................................................................21
IV.2.4. Güncellik- Geçerlilik...................................................................21
IV.2.5. İçerik..........................................................................................22
IV.2.6. Maliyet.......................................................................................22
IV.2.7. Güvenilirlik.................................................................................22
3
IV.2.8. Otorite ve Saygınlık........................................................................22
IV.2.9. Yalınlık............................................................................................23
IV.2.10. Erişim Hızı....................................................................................23
IV.2.11. Dil Seçenekleri..............................................................................23
IV.2.12. Kullanım Kolaylığı.........................................................................23
IV.2.13. Duyarlık.........................................................................................23
IV.3. Sitelerin Değerlendirilmesi.................................................................24
IV.3.1 Kapsam................................................................................ ..........24
IV.3.2. Yansızlık................................................................................ ....... 24
IV.3.3. Yazım Biçimi...................................................................................24
IV.3.4. Güncellik ve geçerlilik ....................................................................25
IV.3.5. İçerik..................................................................... .........................25
IV.3.6. Maliyet..................................................................... .......................25
IV.3.7. Güvenilirlik..................................................................... .................26
IV.3.8 Otorite ve Saygınlık..................................................................... ....26
IV.3.9. Yalınlık..................................................................... .......................26
IV.3.10. Erişim Hızı..................................................................... ...............27
IV.3.11. Dil Seçenekleri..................................................................... ........27
IV.3.12. Kullanım Kolaylığı..................................................................... ...27
IV.3.13. Duyarlık..................................................................... ...................27
IV.4. Sitelerin Puanlandırılması...................................................................27
V. BÖLÜM: SONUÇ VE ÖNERİLER ................................................................29
V.1. Sonuç..................................................................... .................. .........29
V.2. Öneriler...............................................................................................30
KAYNAKÇA ..........................................................................................................32
4
Çizim ve Tabloların Listesi
Çizim 1. Bilginin Üretimi ve Dolaşımı..............................................................11
Çizim 2. Arama Sonucunun (çıktısının) Gösterimi..........................................18
Tablo 1. Puanlama Tablosu............................................................................28
5
1. BÖLÜM
1. ARAŞTIRMANIN KONUSU:
Bilgi, çeşitli kaynaklardan farklı kanallarla belirli bir amaç için elde
edilen, özümsenen ve daha önce var olan bilgide değişiklik yaratarak bir etkinlik için
kullanılabilen ve başkalarına iletilebilmek üzere farklı ortam kaydedebilen bir olgudur
(Uçak, 2000, s.151).
Bilgi farklı dönemlerde farklı rollerle karşımıza çıkmaktadır. Bilginin
değişen rolleri;
• Tarım Toplumunda bilgi, sorun çözmede yardımcı olan kritik bir “girdi” idi.
• Sanayi Toplumunda ticari bir ürün, en temel ekonomik kaynak, “kalkınmanın
can damarı” haline gelen bilgi “çözümün” kendisi oldu.
• Bilgi Toplumunda ise yaratılabilecek, iletilebilecek, depolanabilecek sınırsız
bilgi giderek bir “sorun” haline gelmeye başladı ( Tonta, 2009a).
Bilgi erişim, insanların temel ihtiyaçlarını karşılamak için farklı olanaklar
sunar. Her bilgi erişim sistemlerinin kendine özgü bilgi erişim modelleri vardır. Bilgi
erişim sistemleri kendi veritabanlarından yararlanarak kullanıcıya çeşitli bilgi erişim
hizmetleri sunmaktadır.
Mooers’ a göre bilgi erişim, bilginin betimlemesinin entellektüel yönleri ile
aramaya yönelik özelliklerini ve bu operasyon için kullanılan sistem, teknik ve ya
makineleri kapsar (Arıkan 2006, s. 23’ ten aktarıldığı gibi).
Bir bilgi erişim sisteminin temel işlevi dermedeki ilgili (relevant)
belgelerin tümüne erişmek, ilgili olmayanları da ayıklamaktır/reddetmektir. İdeal bir
bilgi erişim sistemi ilgili belgelerin tümüne ve salt ilgili belgelere erişim sağlamalıdır.
Ama, aslına bakılırsa, ideal bir bilgi erişim sistemi yoktur. Bilgi erişim sistemleri ilgili
belgelerin tümüne ve salt ilgili belgelere genellikle erişim sağlayamamaktadır.
Kullanıcılar birkaç ilgili belgeye hızlı bir şekilde erişim sağlayan sistemlerle de tatmin
olabilmektedirler ( Tonta, 1995, s. 302).
6
Milli kütüphane web kataloğunun, arabam.com ile hürriyetemlak.com web
sitelerinin bilgi erişim özellikleri ve bilgi erişim sistemlerinin başarı ölçütleri
araştırmamızın temel konusunu oluşturmaktadır.
2. ARAŞTIRMANIN AMACI:
Bilgi hizmeti veren çeşitli sistemler, uzun yıllar boyunca kullanıcı
gereksinimi dikkate alınmadan geliştirilmiş ve uygulanmıştır. Ancak bu sistemlerin
yaşamını sürdürmesinin kullanıcı memnuniyetine bağlı olduğu aşikârdır. Zamanla
anlaşılan bu faktörün geri bildirimler doğrultusunda tanımlanması ve yapılandırılması
konusunda çalışmalar başlamıştır.
Bilgi, bilgi erişim ve bilgi erişim sistemleri kavramlarından yola çıkarak
bilgi erişim sistemlerinde başarı ölçütleri, arabam. com ve hürriyetemlak. com siteleri
ile Milli Kütüphane web kataloğunun bilgi erişim özellikleri araştırmanın temel
amacını oluşturmaktadır. Kullanıcıya gerekli hizmetlerin sunulup sunulmadığı,
kullanıcının bu hizmetlerden duyduğu memnuniyet ve oluşturulan bilgi sistemlerinin
başarı oranı gibi birtakım konular sorgulanacaktır.
3. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ :
Bilgi teknolojilerinin hayatımıza girmesiyle birlikte elektronik bilgide
önemli miktarda artış görülmektedir. Basılı bilgi miktarı yaklaşık 14 yılda bir ikiye
katlanırken, internet aracılığıyla erişilen bilgiler her yıl 2-3 kat artmaktadır ( Tonta,
Bitirim ve Sever, 2002, s. 11). Günümüzde bilgiye ihtiyaç duyan bireyler, bilgi
ihtiyaçlarını gidermek için ağlar üzerinde çeşitli araçlardan yararlanmaktadırlar.
Bunlara arama motorları ve web tarayıcıları örnek olarak gösterilebiler. Elektronik
ortamda elde edilen bilgilerin güvenilir ve nitelikli olup olmadığına karar vermek
gittikçe zorlaşmaktadır.
Bir bilgi erişim sisteminin temel işlevi, kullanıcıların bilgi ihtiyaçlarını
karşılaması muhtemel dermedeki ilgili (relevant) belgelerin tümüne erişmek, ilgili
olmayanları da ayıklamaktır ( Tonta ve diğerleri, 2002, s. 23).
7
Web 2.0 uygulamalarının ortaya çıkması, ticari ya da kâr amacı gütmeyen
kurumların ve son kullanıcıların zengin içerik sağlamaya başlamaları bilgi
kaynaklarının ve hizmetlerinin düzenlenmesinde önemli değişikliklere yol açtı.
( Tonta, 2009b, s. 744)
Böyle bir ortamda kullanıcılar da zamanla daha gelişmiş bilgi
hizmetlerine gereksinim duymaya başladı. Bilgiyi fiziksel olarak aramak yerine web
2.0 teknolojilerini kullanarak kendi verilerini yönetmeye, başka kaynaklardan
buldukları zengin bilgileri kendindekilerle bütünleştirmeye ve bu bilgileri başkalarıyla
paylaşmaya başladılar. Böylelikle kullanıcılar web 2.0 teknolojilerini kullanarak çok
daha aktif bir konuma geçtiler. Böyle nitelikli kullanıcıların olduğu bir durumda web
sitelerinin yapmış olduğu çalışmalar, kullanıcıya sunduğu hizmetlerin niteliği
araştırılacaktır.
Araştırma, web 2.0 teknolojileriyle bilgi erişim sistemlerinin kâr amacı
güden ticari kuruluşlar ve kâr amacı gütmeyen kurumların web kataloğunun bilgi
erişim özelliklerinin kullanıcıya vermiş olduğu hizmetleri ortaya koymak bakımından
önemlidir.
4. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ:
Ayrıca arabam. com, hürriyet, emlak. com ve milli kütüphane web
kataloğunun bilgi erişim özellikleri ayrıntılı incelenerek karşılaştırmalar yapılacaktır.
Web kataloğunda nelerin olması ve/veya olmaması kullanıcıya yarar ya da yararlar
sağlayacak durumların tespit edilmesi araştırmanın amacı arasında yer almaktadır.
4. 1. Kavramsal Çerçeve ve Varsayım
4.1.1 Kavramsal Çerçeve
Bilgi erişim sistemleri, kullanıcının bilgi ihtiyacını eksiksiz olarak
karşılayabilmek amacıyla var olan sistemlerdir.İnternet kullanımının artmasıyla
birlikte web üzerinde var olan bilgi erişim sistemlerinde yer alan bilgi miktarının
artmasıyla doğru bilgiye erişim güçleşmiştir.
8
Bilgi erişim sistemlerinde bilginin düzenlenişi, sunumu, kişinin bilişsel
yapısı ve bilgi arama davranışı gibi faktörlerin istenen bilgiye veya doğru
dokümanlara erişimi etkileyebileceği fark edilmiştir. Bu durumun ortaya çıkmasıyla
birlikte kullanıcı odaklı çalışmalar başlamıştır. İlgili kuram ve modeller üretilerek
kullanıcıların hizmetine sunulmaktadır.
4.1.2.Varsayım
Bilgi sistemleri büyük veri tabanlarını bulundurmasına rağmen kullanıcının
erişmek istediği konuyla ilgili erişebileceği bilgi miktarı oldukça azdır. Veri
tabanlarının sunduğu bilginin tamamına erişmek için bilgi sistemi ile kullanıcı
arasında güçlü bir etkileşim olmalıdır.
Bu araştırmanın varsayımları şunlardır:
Arabam.com, hürriyetemlak.com ve milli kütüphane web kataloğunun
erişim özellikleri bilmemiz gereken tüm bilgiyi bize kullanılabilirlik açısından
yeterli oranda sağlamamaktadır.
Ticari sitelerdeki görseller ve hareketli animasyonlar, kullanıcıları
meşgul edecek ya da onları daha ileri bir noktaya taşıyacak giriş noktaları
sunuyor. Erişim isabetini zayıflatmaktadır.
Her şey en basit seviyeye indirgenerek kullanıcının kolayca
anlayabileceği şekilde verilmemektedir.
Kâr amacı güden ticari web siteleri her zaman doğru, güvenilir ve
nitelikli bilgiler vermemektedir. Kullanıcıların bilgi erişim sistemlerini kullanma yetisi olmadan bilgiye
kolayca erişim sağlayamamakta, bu siteler her türden kullanıcının
anlayabileceği ara yüz sunmamaktadır.
Arabam.com, hürriyetemlak.com ve milli kütüphane web kataloğu baz alınarak
bu varsayımların haklı tarafları araştırılmıştır.
4.2. Kapsam :
Bilgi erişim sistemlerinin bazı web siteleri üzerinde (arabam.com,
hürriyetemlak.com ve milli kütüphane web kataloğunun) bilgi erişim özellikleri
araştırmanın kapsamını oluşturmaktadır.
9
4.3. Sınırlılık:
İnternet üzerinde bulunan araç satışı ve kiralanması, emlak satışı ve
kiralanması ayrıca web kataloğu hizmeti sunan tüm web siteleri bu araştırmanın
evrenini oluşturmaktadır. Tüm bu siteler içerisinde arabam.com, hürriyetemlak ve
Milli Kütüphane web kataloğu araştırmamızın sınırlılığını oluşturmaktadır.
5. ARAŞTIRMANIN EVRENİ:
Arabam.com, hürriyet. emlak.com ve milli kütüphane web Kataloğu
araştırmanın evrenini oluşturmaktadır. Araştırmadaki web sitelerinin katalog
özellikleri, mevcut materyalleri, kullanıcı nitelikleri, kullanıcı sorunları ve bu web
sitelerinin tutarlılığı üzerinde durulacaktır.
6. ARAŞTIRMANIN GÖZLEM TEKNİĞİ:
Araştırmada web sitelerinin durumlarını ortaya koymaya ve var olan
durumlara yönelik çözüm önerileri getirmeye yarayacak verilerin, basılı ve elektronik
kaynaklar saptanarak belgelerin incelenmesi, farklı araştırma bulgularının gözden
geçirilip harmanlanmasıyla belgesel tarama yöntemi uygulanacaktır.
Araştırmada veri toplama yöntemi olarak dolaylı gözlem ve dolaysız
gözlem teknikleri bir arada kullanılmıştır. Dolaylı gözlem tekniğinde basılı ve
elektronik kaynaklar üzerinde bibliyografya çalışması yapılmış, veriler bulunan ilgili
kaynaklar üzerinden elde edilmiştir. Dolaysız gözlem tekniği olarak yoğun gözlem
tekniği ( monografi) kullanılmıştır.
10
II. BÖLÜM
II. BİLGİ ERİŞİM SİSTEMLERİ
II.1. BİLGİ ERİŞİMİN TEMEL KAVRAMLARI
II.1.1. BİLGİ
Bilgi, insanlık tarihi boyunca her zaman var olmuş, toplumların gelişme
kaydetmesinde etkin bir rol oynamıştır. Bilgi insanlığın çağ atlamasına neden olmuş
ve her yeni çağa bambaşka bir boyut kazandırmıştır.Bilgi her çağda toplumlar için
büyük önem taşımıştır. İnsan yaşamını kolaylaştırmış ve her zaman gelişmişliğin
simgesi olmuştur.
Toplumsal bir varlık olan insan, çevresini kontrol edebilmek, geleceğini
belirlemek ve öğrenme güdüsünü karşılayabilmek için sürekli bir etkinlik içindedir.
İnsanın yaşamını sürdürebilmesi, sonsuz sayıdaki gereksinimlerini karşılayabilmesi,
sosyal etkinliklerini düzenleyebilmesi ve doğaya hakim olabilmesi için bilgiye
gereksinimi vardır(Uçak, 2000, s.143).
İnsan hayatının temel taşı olan bilginin bir çok tanımı bulunmaktadır.
Örneğin Türk Dil Kurumu'nun tanımına göre bilgi:
İnsan aklının erebileceği olgu, gerçek ve ilkelerin bütünü, bili, malumat.
Öğrenme, araştırma veya gözlem yolu ile elde edilen gerçek, malumat.
Başka bir tanıma göre bilgi:
Bir deneyim veya eğitim sırasında bir kişinin ihtiyaç duyduğu uzmanlık
ve yetenekler; bir öznenin teorik veya pratik açılardan kavradıkları.
Bir başka tanıma göre bilgi:
Belli bir alanda veya toplamda bilinen; gerçekler ve malumat veya bir
gerçeğin, durumun tecrübesiyle kazanılan farkındalık veya aşinalık olarak çeşitli
biçimlerde tanımlanmaktadır(wikipedia, 2011).
11
Bilgi: Çeşitli kaynaklardan farklı kanallarla belirli bir amaç için elde edilen,
özümsenen ve daha önce var olan bilgide değişiklik yaratarak bir etkinlik için
kullanılabilen ve başkalarına iletilebilmek üzere farklı ortam, kaydedebilen bir
olgudur(Uçak, 2000, s.151).
Bilgi kavramı tanımlanırken en çok karşılaşılan sorun veri, enformasyon ve
knowledge sözcüklerinin her birinin karşılığı olarak bilgi teriminin kullanılmasıdır. Bu
bağlamda veri, enformasyon ve knowledge nin tanımları şöyledir:
Veri(Data): İşlenmemiş, düzenlenmemiş ham gerçeklerdir. Veri
bilginin kaynağıdır. Bilgi (information) toplanmış, anlamlı şekilde işlenmiş verilerdir.
Veri bilginin (information) hammaddesini oluşturur. Kararların alınmasına yardımcı
olacak bilgiyi (information) üretmede veriden yararlanılır. Her tür bilginin oluşumunu
sağlayan kaynak veridir” (Uçak, 2000, s.146).
Enformasyon(Information): Toplanmış, anlamlı bir şekilde
işlenmiş veridir. Düzenleme başkaları tarafından yapılmış olup, yalnızca ilgili kişiler
tarafından bir anlam taşır. Veri enformasyonun(bilgi) ham maddesini oluşturur.
Enformasyon; veriden çok daha zengin bir içeriğe sahip olup yazılı, sözlü ve ya
görsel bir mesajdır. Her tür enformasyonun oluşmasını sağlayan kaynak veridir(Polat,
2009).
Knowledge: 1975 yılında yayınlanan Information for
Action :From Knowledge to Wisdom adlı makalesinde Manfred Kochen'in yapmış
olduğu tanıma göre; Bilgi (knowledge), bilgiden (information) sonraki basamağı
oluşturmakta, daha sonraki oluşumu ifade etmektedir. Bilgi (knowledge), bilginin
(information) ötesinde, bilginin yorumlanması, belli bir değere göre işlenmesi, bilgiyi
alanın etkinlikleri doğrultusunda hazırlanmasıdır (Uçak, 2000, s.147' de aktarıldığı
gibi).
II.1.2. Bilginin Önemi ve Bilgi Türleri
Bilgi toplumu olmanın en önemli öğesi bilgi ve bilgiyi kullanmaktır. İnsan
gücü tarım toplumunda etkin kuvvet iken sanayi toplumunda yerini makineye
bırakmıştır. Günümüzde ise üretilen bilgi enformasyon teknolojileri kullanarak
paylaşılmakta ve yaygınlaşmaktadır.
12
Bilginin önemi yaşamın çeşitli alanlarında, politikada, sanatta, iş
yaşamında şüphesiz uzun yıllardan beri biliniyordu. Bilginin aktarılmasında ilk
çağlardan başlayarak hikayeler, masallar, destanlar aracı olmuş ve 12. yüzyıldan
sonra da üniversiteler, medreseler ve kitaplar önemli roller üstlenmişlerdir. Ancak,
son dönemde iletişim ve işbirliğini son derece kolaylaştıran teknolojilerin gelişmesi ile
olağanüstü bir "bilgi çağı"na girilmiştir( Odabaş, 2005).
İçeriği açısından iki tür bilgi vardır. Bunlar "bireysel bilgi" ve "toplumsal
bilgi"dir.
Bireysel Bilgi: Her bireyin zihninde var olan, sadece o bireyin aracılığıyla
ve sorular sorularak erişilebilen bilgidir.
Toplumsal Bilgi: Toplum ve ya toplumsal bir sistem tarafından toplanan,
toplumun tüm bireyleri tarafından eşit ve serbestçe erişilebilen bilgidir.
Bu iki tür bilgi arasındaki temel fark erişim sorunu ile belirginleşmektedir.
Bazı toplumlarda toplumsal bilginin olduğu kayıtlara herkesin erişimi söz konusu
değildir. Bunlar yarı-toplumsal bilgi(semi-social knowledge) olarak adlandırılmaktadır.
Bunlar hükümetler için hazırlanmış yayınlar, personel kayıtları, banka hesapları,
vergi kayıtları gibi toplumun alt sistemleri ile ilgili özel kayıtlar olabilir. Bireysel bilgi
kişinin zihnindeki bilgiyle sınırlı değildir. O kişiye ait mektuplar ve notlar bireysel
bilginin parçalarıdır. Pek çok bilgi hem toplumsal hem de bireyseldir. Tüm toplumsal
bilgilerin aynı zamanda bireysel bilgileri kapsadığını söyleyebiliriz (Uçak, 2000,s.153).
II.2. BİLGİ ERİŞİM
Bilgi erişim iki temel kavramdan oluşmaktadır: "Bilgi" ve "Erişim". Daha
öncede belirtildiği gibi bilgi;
Belli bir alanda veya toplamda bilinen; gerçekler ve malumat veya bir
gerçeğin, durumun tecrübesiyle kazanılan farkındalık veya aşinalık olarak çeşitli
biçimlerde tanımlanmaktadır (wikipedia, 2011).
Erişim ise Türk Dil Kurumu'nun tanımına göre;
Veri saklama ortamında, veri okuma ya da yazma işlemini gerçekleştirmek
üzere, adresi verilen yeri fiziksel olarak bulma.
13
Vickery Information Science: in theory and Practice adlı eserinde erişimi
şöyle tanımlamıştır:
“Unutulmuş veya kayıp bir şeyi yeniden elde etmektir. Erişim tek bir aygıt
tarafından gerçekleştirilen, tek bir işlem değil, etkileşim içinde hareket eden
bileşkelerin karmaşası içinde yer alan, düzenli işlemler dizisidir” (Arıkan, 2006 s.26'da
aktarıldığı gibi).
Bilgi erişim disiplinler arası bir kavramdır.Bu yüzden tanım yelpazesi çok
geniştir.Her disiplin alanına özgü tanımlar yapmıştır.Örneğin alanlarında söz sahibi
olan Amerikalı Bilgisayar Bilimcisi Calvin Mooers ve Kütüphanecilik Bölümü Öğretim
Elemanı Yaşar Tonta alanlarına göre bilgi erişim tanımları yapmışlardır.
Yaşar Tonta' ya göre bilgi erişim;
Bilgi toplama, sınıflama, kataloglama, depolama, büyük miktardaki
verilerden arama yapma ve bu verilerden istenen bilgiyi üretme(ve ya gösterme)
tekniği ve sürecidir (Tonta ve diğerleri, 2002).
II.2.1. BİLGİ ERİŞİMİN TANIM VE TARİHÇESİ
'Bilgi erişim' kavramı ilk kez Calvin Mooers tarafından, 1948 yılında
"Application of Random Codes to the Gathering of Statistical Information"
başlığını taşıyan yüksek lisans tezinde 'information retrieval' terimi altında
kullanılmıştır.
Mooers, 1951' de yayımladığı bir makalesinde, bilgi erişimin
kapsamını sistemci bir bakış açısı ile şöyle açıklamıştır: "Bilgi erişim, bilginin
betimlemesinin entellektüel yönleri ile aramaya yönelik özelliklerini ve bu
operasyon için kullanılan sistem, teknik ve ya makineleri kapsar"(Arıkan, 2006,
s.23).
Bilgi erişim terimini Türkçe' de ilk kez 1971'de Köksal kullanmıştır. Köksal
daha sonra kavramı 'Bilişim Terimleri Sözlüğü'nde şöyle tanımlamıştır:"Bilgi erişim
dizgesini [sistemini] kullanarak içerik bakımından araştırılan konu ve kavramlarla ilgili
olabilecek, genellikle varlığı bile bilinmeyen belgelerin izini bulmayı amaçlayan
araştırma." Yine yerli araştırmacılardan Arslantekin ise kavrama Brown,Langridge ve
Mills'ten aktarmayla, "depolanmış olan bilgiye ulaşma işlemi" tanımını getirmektedir
(Arıkan, 2006,s.24).
14
II. Dünya Savaşı'ndan sonra yaşanan bilgi patlaması ile gündeme geldi.
Bilgi erişim ilk kez Mooers tarafından 1957 yılında kullanıldı.
Mortimer Taube bilginin sistematik hale getirilerek erişilebilir olmasını
sağlayan bağlantılı dizinleri(coordinate index) bilim ve bilgi dünyasına kazandırdı. Bu
günümüzde kullanılan "Boole işleçleri"nin de temelini oluşturuyordu.
1970'lerde çevrimdışı veritabanları yanında çevrimiçi bilgi erişim ortaya
çıktı.
1980'lerde offline-online erişim yaygınlaştı.
1990'lardan sonra ağ üzerinden bilgi erişim gelişti (wikipedia, 2011).
II.2.2. BİLGİ ZİNCİRİ VE BİLGİ ERİŞİM
Bilgi kullanıldıkça ve paylaşıldıkça değer kazanan ve yeni düşüncelere, buluşlara
zemin oluşturan bir kavramdır.Üretilen bilginin niteliği ve miktarı tüketilen bilgiyle doğru
orantılıdır.Bilginin tüketilerek üretimi ve üretilen bilginin tekrar yeni bilgi üretiminde
hammadde olması, döngü halinde bir dizi işlemi ifade eder.Bilgi biliminde bu işlemlerin
tümüne bilgi zinciri (information chain) adı verilir.
Bu döngüde işlevler, işlevler çerçevesinde roller ve bu rolleri yerine getirenler
bulunur.
Bilgi zincirinde rol alan aktörler “yazarlar/araştırıcılar/bilim adamları ve “ürettikleri
bilgi kaynakları” ile “yayınevleri”, “dağıtıcı kuruluşlar”, “kütüphaneler ve diğer bilgi merkezleri”,
“veritabanları” ve “arama mekanizmaları”nı içeren “Bilgi Erişim Sistemleri”dir.
Bilgi zincirindeki işlevler bilginin üretilmesi, yayınlanması, dağıtılması,
depolanması ve kullan(dırt)ılmasıdır.
Bu işlevlerin gerçekleştirilmesinde rol alan aktörler, üstlendikleri role uygun
işlevleri yerine getirerek, sorumluluğu zincirin diğer halkalarındaki işlevleri üstlenen aktörlere
aktarır. (Tamdoğan,2009, s.2)
15
Çizim1:Bilginin Üretimi ve Dolaşımı (Tamdoğan, 2009, s.4' de aktarıldığı gibi)
Yukarıda verilen çizimde bilgi zincirinde rol alan aktörler üstlendikleri role
uygun işlevleri yerine getirerek sorumluluğu zincirin diğer halkalarındaki işlevleri
üstlenen aktörlere aktarırlar.Bilgi zincirinin ilk halkası olan yazarlar bilgi gereksinimleri
doğrultusunda hareket ederek bilgi ihtiyaçlarını karşılamak için bilgi arama işlemini
gerçekleştirerek bilgi erişim sürecini başlatırlar. Kavram dizini(thesaurus), sözlükler,
konu başlığı listeleri gibi araçlar aracılığı ile bilgi ihtiyacına uygun anahtar kelime
oluştururlar.Araştırma yapılan bilgi erişim sisteminin yapısına uygun sorgu cümleleri
ile yaptıkları aramadan elde ettikleri doküman ya da belgeye erişirler.
16
III.BİLGİ ERİŞİM SİSTEMİ
Bilgiye seçici biçimde erişmek üzere bir araya gelen, bilgi ile ona
gereksinim duyan birey arasındaki bilgi akış sürecinin kesintisiz biçimde oluşumunu
mümkün kılan, aralarında etkileşim ve uyumluluk bulunan parçalardan oluşmuş
bütündür(Tamdoğan, 2003).
Bir bilgi sisteminin temel işlevi dermedeki ilgili(relevant) belgelerin tümüne
erişmek, ilgili olmayanları da ayıklamaktır/reddetmektir.İdeal bir bilgi erişim sistemi
ilgili belgelerin tümüne ve salt ilgili belgelere erişim sağlamalıdır.
Bilgi ihtiyacı doğal dille ifade edilebileceği gibi, dizin terimleri ve bu terimler
arasındaki ilişkiler ("ve", "veya", "ve-değil”) çerçevesinde de tanımlanabilir.
Sorgu dili aracılığı ile tanımlanan bilgi ihtiyacı içerik (özelde arama)
belirteçleri ile gösterilir.
Belgeye erişim sağlanabilmesi için bilgi erişim sistemlerinde yerine getirilmesi gereken 2 önemli etken vardır:
Dermeye eklenmiş olan her belgenin özellikleri göz önünde
bulundurularak herhangi bir dizinleme işlemi esnasında tespit edilmelidir. Dermede
yer alan tüm belgeler için ilgili dizin terimleri(thesaurus) oluşturulmalıdır. Belge için
oluşturulan dizin terimleri bilgi erişimi esnasında belgenin tümünü kapsayacak
biçimde kullanılmalıdır.
Araştırmacılar belgeleri verilmiş olan dizin terimlerine en yakın anahtar
sözcükleri tahmin ederek sorgu cümlelerini biçimlendirirler. Araştırmacı bilgi ihtiyacı
doğrultusunda bir bilgi erişim sisteminde yapacağı araştırmada kullanacağı anahtar
sözcükler ile belgeyi niteleyen dizin terimleri birbirleriyle karşılaştırılarak çakışan
belgelere erişim sağlanır.
III.1. BAŞLICA BİLGİ ERİŞİM SİSTEMLERİ
Bilgi erişim sistemleri bilgiye ihtiyacı olan kullanıcıların bilgi
gereksinimlerini karşılayan bilgi sistemleridir. Bir sistem olarak tanımladığımız bilgi
erişimin çeşitli kaynakları vardır.Bilgi erişim sistemlerine örnek olarak aşağıda yer
alan kaynakları vermek mümkündür.
17
III.1.1.Kurumlar :
Bu başlık altında değerlendirilecek olan kütüphaneler, arşivler, bilgi-belge
merkezleri, müzeler vb. kuruluşlar, hem değişik bilgi erişim sistemlerini içeren genel
bir üst sistem, hem de bunlara erişimi sağlayan, çok boyutlu bir bilgi erişim sistemi
sayılabilir.
III.1.2. Kataloglar:
Kataloglar, dermeye fiziksel erişimi sağlayan bilgi erişim sistemleridir. Çünkü
kataloglar bibliyografik bilginin yanı sıra, bilginin ait olduğu belgelerin yerleşim
bilgisini de içerir.
Bu kaynaklar; yazar adı, eser adı, dizi adı, konu başlığı üzerinden alfabetik,
konu numarası üzerinden de sistematik erişim sağlarlar. Bilgisayara dayalı
olanlarında dil, yayın yeri, yayıncı, yayın tarihi vb. bibliyografik alanlar üzerinden
filtreler kurma olanağı vardır. Diğer bir deyişle, bu bibliyografik alanların parametrik
sorgu ölçütleri nitelikleri sayesinde, yapılacak sorgulamalar daraltılabilir.
III.1.3. Bibliyografyalar:
Dar anlamları ile bibliyografyalar yayın listeleridir. Kullandıkları bilgi erişim dili,
kütüphane kataloglarının da kullandıkları niteleyici kataloglama dilidir. Bu nedenle de
bibliyografyalar, kütüphaneler ve bilgi-belge merkezlerinde, kataloglarla birlikte en
fazla kullanılan kaynaktır. Bibliyografyaların amacı bir yayının önce varlığını
doğrulamak, sonra da o yayına ait doğru bibliyografik bilgileri vermektir.
Bibliyografyalar yazar adı, eser adı veya konu başlığı üzerinden alfabetik, veya konu
numarası üzerinden sistematik erişim sağlarlar. Elektronik olanlarında çeşitli
bibliyografik alanlar üzerinden filtreler kurma olanağı da vardır.
III.1.4. Kitap Sonu Dizinleri:
Kitap sonu dizinleri birer mikro-ölçekli bilgi erişim sistemidir. Bu özellikleriyle
kısıtlı bir etkiye sahiptirler. Buna karşın, belirli bir kitap dermesinden oluşturulacak
makro-ölçekli bir bilgi erişim sisteminin dizini için önemli katkılar sağlayabilirler.
Dizinlerin öncülerinden kabul edilen kitap sonu dizinlerinin ilk örnekleri,
İskenderiye Kütüphanesindeki papirüslere kadar gitmektedir.
18
III.1.5. Ansiklopediler ve Sözlükler:
Ansiklopediler ve sözlükler, danışma kaynağı olan bilgi erişim sistemleridir.
Bunlardan ansiklopediler alfabetik ya da sistematik erişim düzeninde, sözlükler ise
genelde alfabetik erişim düzeninde olan kaynaklardır. Sayıları çok az olmakla birlikte
sistematik olarak düzenlenmiş sözlükler de vardır. Ansiklopediler belirli bir konuda
ya da genel kapsamlı olabilirken, sözlükler kavramlara, terimlere, tek dilde tanımlar
getiren ya da terimlerin başka dillerdeki karşılıklarını verebilen çok dilli yapılarda
olabilirler. Özellikle sistematik düzenlenmiş ansiklopedi ve sözlüklerin, genelde ek
bir erişim düzeni işlevi gören, alfabetik dizinleri bulunur.
III.1.6. Toplu Kataloglar:
Toplu kataloglar birden çok kütüphanenin dermesini, tek bir erişim düzeni
içinde, bir arada veren bilgi erişim sistemleridir.İşlevleri genel olarak kütüphane
katalogları ile aynı olmasına karşın, bunların temel ayrımları, farklı katalog
sistemlerini tek bir bibliyografik erişim düzeni içinde bir araya getirmek ve böylece
de, özellikle dağıtık sistemleri bir üst sistem çatısı altında toplamaktır.
III.1.7. .OPAC'lar
Kütüphane kataloglarının çevrimiçi ve kamuoyuna açık sürümleri olan
OPAC'lar (İng. Online Public Access Catalog = Çevrimiçi Kamusal Erişim Kataloğu),
genelde Internet üzerinden yayımlanır hale geldiklerinden, bunlar da artık bir yayın
niteliğini taşımaktadırlar. Bu nedenle, özellikle derleme kütüphanelerinin OPAC'ları,
belirli ölçüde bir ulusal bibliyografya işlevini taşıdıkları için bibliyografik denetim için
kullanılabilirler.
III.1.8. Thesauruslar
Thesauruslar, terimler arasındaki kavramsal ilişkileri gösterirler. Bu amaçla,
dar kapsamlı terimleri [İng. narrower term, NT], geniş kapsamlı terimleri [İng.
boarder term, BT] ve ilişkili terimleri [İng. related term, RT] göndermeler şeklinde
bildirirler.
Çeşitli bilgi erişim sistemlerinin örgütlenmesinde thesauruslar temel kaynak
niteliğini taşır. Kavramları ve ilişkilerini göstermeleri ve öğretmeleri açısından
önemlidir.
III.1.9. Veritabanları
19
Veritabanları aslında çevrimiçi çalışan bibliyografyalardır. Elektronik ortamın
sağladığı hız ve bellek kapasiteleri nedenleriyle bu bibliyografyalara, zaman içinde,
ilgili belgenin elektronik kalıptaki halini eklemek, böylece bu kaynaktan yapılan
sorgulamalarda metnin kendisini de erişilebilir kılmak olanaklı hale gelmiştir.
Tam metin [İng. full-text] veri tabanları olarak da anılan bu türden bilgi erişim
sistemleri, bilginin yanı sıra, belgenin içinde kayıtlı bilginin kendisini de erişilebilir
hale getirmişlerdir. Bu nedenle, bu kaynaklar bilgi erişimi büyük ölçüde
hızlandırmışlardır.
III.1.10. Öz Dizinleri
Öz dizinleri, öz adı verilen kısa bir içerik özeti ile, bir belgenin içeriğini yansıtan
kaynaklardır. Buna karşın yapı itibarıyla birer veritabanıdırlar. Ancak, bu veri
tabanında ek olarak dizinlenen belgenin özü de aynı düzen içinde yer alır.Öz
Dizinlerinin amacı, özellikle veri tabanlarından yapılan taramalar sırasında, aynı
konudaki çok fazla yayına ulaşan kullanıcıya zaman kazandırmaktır.
III.1.11. Atıf Dizinleri
Özellikle bilimsel yayınların atıflarının dizinlenmesi ile elde edilen atıf
dizinlerinin amacı, bilimsel üretimin ölçümlenmesidir. Bu kaynaklar sayesinde, hangi
yayından ne kadar ve kimler tarafından yararlanıldığı ölçümlenebilir. Atıf dizinlerinde
yer almak, bilimciler için bir yetkinlik göstergesi kabul edilir.
III.1.12. Z39.50 Ağ Geçitleri
Bu sistemler, Internet üzerinde çalışan, birden çok bibliyografik erişim
sistemini (kütüphane katalogları, toplu kataloglar, bibliyografyalar, vb.) tek bir arama
ara yüzünden aramaya yarayan bilgi erişim sistemleridir.Bu sistemler, değişik yapı,
dil, bölge vb. niteliklere sahip sistemleri, tek bir ortak bilgi erişim düzeni içinde bir
araya getiren sistemleridir.
III.1.13. Arama Motorları
Arama motorları, Internet'in kullanımı ile birlikte yaygınlaşmış olsalar da,
aslında metin dizisi erişimi yöntemini kullanan bilgi erişim sistemlerinin gelişmiş
halleridir.
Bu bilgi erişim sistemleri, Internet üzerindeki baskın kullanımlarını, Internet'te
bulunan çok yüksek miktardaki bilgiyi işleyebilen, yüksek teknolojiye dayalı
altyapılarının sağladığı avantaja borçludurlar.
20
III.1.14. Anlamsal Örgü (Semantik Web)
Anlamsal örgü, Internet'te bulunan sitelerdeki belgeleri tanımlı bir sözcük
dağarcığı üzerinden aramaya yarayan bir bilgi erişim sistemidir. Bu sistemde,
belgelerin yapısında buluna 'meta-tag' adı verilen erişim uçları, tanımlı bir sözcük
dağarcığından elde edilen, ilgili belgenin içeriğine ilişkin terimler ile eşleştirilir (Arıkan,
2006, ss.44-51).
III.2. Bilgi Erişim Sisteminin Temel Bileşenleri:
Bilgi erişim sistemlerinin temel bileşenleri olan bu başlıklar Prof.Dr. Yaşar
Tonta 'nın bilgi erişim sistemleri adlı makalesinden alınmıştır (Tonta, 1995,ss.304-
313).
III.2.1. Derme Veri Tabanı: Kullanıcıların bilgi ihtiyaçlarını karşılayacak
belgelerin kayıtlı bulunduğu alanlardır.Her bilgi erişim sistemi için bir dermenin ya da
bu dermeyi temsil eden veri tabanının varlığı ön koşuldur.
III.2.2. Belgelerin Dizinlenmesi:Derme içinde yer alan belgeleri ve
belgeleri temsil edebilecek kayıtların yer aldığı veri tabanları oluşturulurken belgelerin
özellikleri tespit edilip, kayıt yapılır. Bu işlemin adı dizinlemedir.Dizinleme Entellektüel
ya da otomatik olarak yapılır. Entellektüel dizinlemede, potansiyel dizinciler belgeleri
en iyi şekilde tanımlayarak ve konusal en belirgin özelliklerini içeren kayıtlar
oluştururlar.
Otomatik dizinlemede ise belgelerin tamamında geçen anahtar
sözcüklerden yararlanılır. Bir makine dizinleme işlemi için programlanır.
III.2.3. Sorgu Cümlesi Hazırlama Süreci: Belirli bir amaçla ya da hiç bir
amacı olmadan bir bilgi erişim sistemine başvuran kullanıcının yapacağı arama
işleminde kullanacağı sorgu cümlesini oluşturmasıdır.
III.2.4.Sorgu Cümlesi: Kullanıcının bilgi ihtiyacı doğrultusunda
oluşturduğu sorgu cümlesinin sisteme girilmesi işlemidir. Bu işlem sırasında sorgu
cümlesi içindeki sözcüklerin dizimi de sistemden sisteme fark göstermektedir.
Kullanıcı bu işlemi gerçekleştirirken belli bir bilgi donanımına sahip olmalıdır.
21
III.2.5. Kullanıcı Arabirimi: Tüm bilgi erişim sistemlerinde kullanıcıların
girmiş olduğu sorgu cümlesini sistem tarafından 'anlaşılabilir' hale getiren bir kullanıcı
arabirimi yer alır. Bu sistem kullanıcı ile sistem arasındaki iletişimi sağlar.
Bir kullanıcı arabiriminin temel işlevleri daha ayrıntılı olarak şöyle sıralanabilir:
a) Kullanıcıların, ya doğal dili veya sistemce sağlanan sorgu dilini kullanarak
sorgu cümlelerini girmelerine olanak sağlamak.
b) Kullanıcının girdiği sorgu cümlesini değerlendirmek (örneğin, sorgu
cümlesinin sorgu dili söz dizimine uygunluğunu kontrol etmek, anahtar
sözcüklerin köklerini bulmak gibi).
c) Kullanıcının girdiği sorgu cümlesini bilgi erişim sisteminin anlayacağı
biçime dönüştürmek ve bunun sisteme girilmesini sağlamak.
d) Erişim sonuçlarını göstermek.
e) Erişilen kayıtların ilgili olup olmadıklarına ilişkin kullanıcıdan geribildirim
(feedback) elde etmek ve buna göre özgün sorgu cümlesini yeniden
değerlendirmek.
f) Sistem, veritabanı ve sistemin kullanımı hakkında yararlı bilgiler
sağlamak(Polat, 2010).
III.2.6. Erişim Kuralları: Bilgi erişim işleminde, kullanıcının sorgu
cümlesinde yer alan terimler ile belge dizinlerinde yer alan terimler karşılaştırılır.
Karşılaştırılan bu terimlerin çakışma işleminde erişim kuralları kullanılır.
Karşılaştırmalar neticesinde hangi kayıtlara erişileceğini hangilerine erişilemeyeceğini
de erişim kuralları belirlemektedir.
Bilgi erişim sürecinin hızlı ve kapsamlı biçimde gerçekleşmesi için
kümeleme yöntemine başvurmak gerekli bir davranıştır. Kümeleme yönteminde içerik
ve özellik olarak benzerlikler gösteren belgeler bir araya getirilir. Bu belgeler
üzerinden arama yapmak bilgi erişim sürecini hızlı gerçekleştirmeyi sağlamaktadır.
III.2.7. Erişim Etkinliği Ölçüleri:Bilgi erişim sisteminin etkinliğini değerlendirmek için değişik ölçütler
kullanılmaktadır. Bilgi tarama ya da bilgi erişim hizmetlerinin değerlendirilmesinde ve
başarısının ölçülmesinde de bazı ölçütler geliştirilmiştir. Erişim etkinliği alanında bazı
kavramlar söz konusudur. Bu kavramlar erişim isabeti ve kesin isabet olarak
belirtilmektedir.
22
Çevrimiçi bilgi erişim sistemleri çoğu kez ilgisiz belgelere erişirken aynı
zamanda ilgili olan tazılarına da erişememektedir. Blair 1990 yılında yayınladığı
Language and Repsesation in Information Retrieval adlı makalesinde erişim sürecini
şöyle özetlemektedir:
“Bilgi erişim temelde bir deneme-yanılma süreci olduğundan, bilgi erişim
sistemindeki belgelere erişmek için yapılan hemen hemen her aramanın, yararlı
(yani ilgili) belgelerin yanı sıra değişen oranlarda yararsız (yani ilgisiz) belgelere
erişmesi beklenebilir. Arama sürecindeki bu belirsizliğin yol açtığı bir diğer sorun
da şudur: bir veri tabanından yararlı belgelere erişilse bile, kullanıcının çok ısrarlı
çabalarına karşın, daha birçok yararlı bilgiye erişilemeyebilir. Sonuç olarak,
herhangi bir aramadan sonra, veri tabanındaki belgeler dört değişik biçimde
sınıflandırılabilir:
Erişilen ve ilgili (yararlı)
Erişilen ve ilgisiz (yararsız)
Erişilmeyen ve ilgili [kaçan]
Erişilmeyen ve ilgisiz.”
(Tonta, 1995 s.310)
Blair bu dört sınıfta yer alan belgeleri aşağıdaki çizimle göstermektedir:
Çizim 2:Arama sonucunun (çıktının) gösterimi(Kaynak:Blair,1990:76)
İlgili İlgisiz
Erişilen X U Erişilen toplam belge sayısı=n1
Erişilemeyen V Y
Dermedeki toplam ilgili belge sayısı=n2
x: erişilen ilgili belge sayısı: n1: erişilen toplam belge sayısı (x+u)n2: dermedeki toplam ilgili belge sayısı (x + v): u: erişilen ilgisiz belge sayısı y: erişilmeyen ilgisiz belge sayısı
23
Erişim isabeti= x
x+v¿
¿
Kesin isabet= xx+u
( Tonta, 1995, s.310-311'den aktarıldığı gibi)
Sonuç olarak kesin isabet ve erişim isabeti oranları incelendiğinde,
değerlendirme ölçütleri ülkemiz insanları tarafından pek bilinmemekte haliyle de
kullanmamaktadırlar. İnternetin ülkemizde kullanılmaya başlandığından bu yana
internetin anlamlılığını ölçen ve sayısal olarak ifade eden kesin erişim ve erişim
isabeti oranı sadece yüzeysel bir bilgi olmaktan öteye geçmemiştir. Bu da insanların
internet hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıklarını gösterir.
III.2.8. İlgililik Geribildirimi Kavramı
Kullanıcıya yaptığı arama sonucunda en isabetli kayıtlara ulaşacağını
garanti edemez. Ancak kullanıcı ara birimi kullanıcıyı, yardım linki gibi geri bildirim
sistemleriyle yönlendirir.Böylece kullanıcı daha başarılı bir arama işlemi yapar ve
isabet oranı yükselir. Bazı sistemler ilk denemede erişilen kayıtların kullanıcı
tarafından ilgili bulunup bulunmadığına bakarak özgün arama sorusunda otomatik
olarak bazı değişiklikler yapabilir.Bu durum "ilgililik bildirimi"(relevance feedback)
olarak bilinmektedir (Tonta, 1995, s.5).
IV. DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ
24
Teknolojinin çok hızlı gelişmesi beraberinde bir çok değişikliği de
getirmiştir. Teknolojinin beraberinde getirdikleri karşısında kullanıcıların bilgi ihtiyacı
profilleri değişmiştir. Teknoloji ile birlikte bilgi artışında adeta patlama yaşanmıştır.
Özellikle web üzerindeki bilgi artışının kontrolü çok güçtür. Kullanıcılar bilgi
ihtiyaçlarını karşılamak için,özellikle zamandan tasarruf nedeniyle, bilgi erişim
sistemlerinden olan arama motorları ve web sitelerini kullanmaktadırlar. Ancak
teknolojinin hızlı gelişmesi, bilgi üretimi ve paylaşımında yaşanan büyük artış
beraberinde birçok yeni arama motoru ve web sitesini getirmiştir. Fakat tüm bunların
nitelikli birer arama ortamı olması mümkün değildir. Kullanıcıya aradığı bilgiyi en
isabetli sonuçları getirmesi olanaksız olabilir.Bilgi artışı nedeniyle web ortamı adeta
bilgi çöplüğü haline gelmiştir. Örneğin yapılan bir arama sonucunda bulunan sonuçlar
arasında ölü bağlantılar,ilgili ve ilgisiz belgeler, benzer belgeler gibi birçok şey
bulunur. Bu nedenle değerlendirme ölçütleri gündeme gelmiştir.
IV.1. Değerlendirme Ölçütleri :
Değerlendirme ölçütleri; Doç.Dr. Coşkun Polat' ın yayınlanmamış ders
notu, Prof.Dr. Yaşar Tonta, Prof.Dr.Yıltan Bitirim ve Prof.Dr. Hayri Sever' in
hazırlamış oldukları Türkçe Arama Motorlarında Performans Değerlendirme adlı
makaleden, Arş.Gör. Semih Bilge' nin hazırladığı E-Devlet Uygulamaları Kapsamında
Gelirler Genel Müdürlüğü Web Sitesinin "Tübitak Web Sitesi Yarışma Kriterleri"
Açısından Değerlendirilmesi adlı makalesinden ve acikders.ankara.edu.tr adresinden
erişilen belgeden harmanlanılarak oluşturulmuştur.Buna göre değerlendirme ölçütleri
şöyle sıralanmıştır:
1. Kapsam
2. Yansızlık
3. Yazım biçimi
4. Güncellik ve geçerlilik
5. Düzen ve girişler
6. İçerik
7. Maliyet
25
8. Güvenlik
9. Otorite ve saygınlık
10. Yalınlık
11. Erişim hızı
12. Dil seçenekleri
13. Kullanım kolaylığı
14. Duyarlık
IV.2. Değerlendirme ölçütlerinin tanımları
1. Kapsam : Web sitelerinin bilgi ve görüşlerin bütünü içermesidir. Web sitesinin alakalı
olduğu konu ile ilgili yer alan bilgilerin bütünüdür. Kapsam, herhangi bir web sitesinin
branşı olduğu alan ile ilgili her türlü bilgiyi içermesidir.
2. Yansızlık: Sitelerin yansız olup olmadığına bakılır. Bilgiler tarafsız bir şekilde
verilmelidir. Kişiler ve kurumlar arasında hiçbir fark gözetilmeden bilgilerin eşit bir
şekilde verilmesidir.
3. Yazım Biçimi: Bilginin kolayca anlaşılmasına önem verilir. Elektronik ortamların ara yüz
düzeni anlaşılır olmalıdır. Web sitelerinin yazım biçimi yalınlıkla yakından ilişkilidir.
Yazıların formatı ve arayüzün düzeni kullanıcıların web sitesini iyi bir şekilde
anlamasını ve kullanabilmesini sağlayabilmelidir.
4. Güncellik - Geçerlilik:Web sitelerinin tümü geçerli bilgiyi içermelidir. Web sitesinin geçerli
olabilmesi için sürekli güncellenmesi gerekmektedir. Web sitelerinin güncel olması
geçerliliğini artırır ve kullanıcı memnuniyetini etkilemektedir. Web sitesindeki mevcut
bilgiler güncel olmalıdır. Zaman aşımına uğrayan bilgiler siteden kaldırılarak yerine
yenileri eklenmelidir.
5. İçerik: Sitenin içeriği, hedef kitleye uygunluk, güncellik ve içerik açısından
değerlendirilirken, sitedeki metinlerin, gerekli mesajların ne kadar etkin aktarılabildiği
26
de dikkate alınır . İçerik, sadece yazıdan ibaret değildir. İçerik, sitede verilen bilgilerin
tümüdür. Web sitelerinde yazılar; resim, grafik, şekil, tablo, harita gibi görsel
unsurlarla desteklenmesidir. İyi olarak değerlendirilebilecek içerik, amacına uygun
olan izleyici için cazip ve alakalı olan içeriktir. Web sitelerinde bu noktalar önemli bir
unsurdur ve dikkate alınması gereken konulardandır.
6. Maliyet: Bir bilgi erişim sisteminin iyi bir kaliteye sahip olabilmesi için belli bir
maliyete ihtiyaç vardır. Maliyet ile tasarım arasında doğru orantı vardır. Tahsis edilen
maliyet ne kadar fazla ise tasarım da o kadar iyi olur. Tasarımın iyi olması da
kullanıcı memnuniyetini doğrudan etkilemektedir.
7. Güvenilirlik:
Bilgi toplama, sınıflama, kataloglama, depolama, büyük miktardaki
verilerden arama yapma ve bu verilerden istenen bilgiyi üretme (veya gösterme)
tekniği ve süreci açısından güvenilirlik en önemli ölçütlerden biridir. Güvenilirlik
sağlanmadığında veri ve dosyalar art niyetli olarak kullanılabilir, telif hakları
çiğnenebilir. Verimli işlemenin “yetkin personel” gerektirdiği unutulmamalıdır. Web
sitesi içinde güvenilirliğin sağlanması durumunda kullanıcı grubunun memnuniyeti ile
birlikte web sitesi kullanımı da artar. Güvenilirliğin olmaması durumunda ise web’ e
karşı kullanıcı tarafından antipatik bir yaklaşım ortaya çıkar. Web sitelerine üyelikleri
sırasında kullanıcıların girmiş oldukları özlük bilgilerinin hiçbir şekilde başka kişilerin
eline geçmemelidir.
8. Otorite ve Saygınlık:
Otorite, sitede verilen bilgileri ya da konuları hazırlayan ve sunanların
konuyla ilgili yetkinliklerini gösterir. Otoriteyle saygınlık birbiriyle paralel konulardır.
Web sitesi ne kadar otoriter ise saygınlığı da o kadar fazladır. Verilen bilgilerin kim
tarafından verildiği önemlidir. Kullanıcı, bilgileri kullanırken çoğu zaman bilgileri veren
kişi veya kurumların o konu hakkında ne kadar otoriter olduğuna bakmaktadır. Bu da
değerlendirme ölçütlerinden otorite ve saygınlığın ne denli önemli olduğunu
göstermektedir.
9. Yalınlık:
27
Yalınlık, kullanıcı web sitesini ziyaret ederken ya da arama yaparken
dikkatini dağıtacak aşırı süs, karmaşıklık ve düzensizlikten uzak sade bir yapıya
sahip olmalıdır.
10. Erişim Hızı:
Çevrimiçi aramalarda web sitelerinin kullanıcıya, aradığı bilgiyi minimum
sürede erişme imkanını sağlamasıdır. Erişim hızının etkinliği kullanıcı için önemli bir
ölçüttür. Erişim hızının etkinliği web sitesinin kullanımını artırmaktadır.
11. Dil Seçenekleri:
Etkin bir web sitesi farklı dillerde erişim özelliği vermelidir. Arama
morlarında veya ana sayfa’ nın farklı bir dilde verilmesi web sitesinin etkinliğini artırır.
En az bir yabancı dil seçeneği veren web sitesi iyi bir kullanıcı grubuna sahiptir.
12. Kullanım Kolaylığı:
Web siteleri, gelişen teknolojiyle birlikte kullanıcısına en kolay kulanım
özelliğini sunmalıdır. Bunu da teknolojideki değişiklikleri web sitesine uyarlamakla
olur. Kullanım kolaylığı yalınlıkla paralel olarak değerlendirilebilir. Yalın bir web sitesi
aynı zamanda kullanım kolaylığına da sahiptir.
13.Duyarlık:
Prof.Dr. Yaşar Tonta, Prof.Dr.Yıltan Bitirim ve Prof.Dr. Hayri Sever' in
2002 yılında hazırlamış oldukları Türkçe Arama Motorlarında Performans
Değerlendirme adlı makalede duyarlılık şöyle tanımlanmıştır:
Makro ortalamada her soru için erişilen ilgili belge sayısı ve erişilen toplam
(ilgili ve ilgisiz) belge sayısı bulunur, ilgili belge sayısı erişilen toplam belge sayısına
bölünerek duyarlık değeri bulunur ( Tonta ve diğerleri, 2002, s.73).
IV.3. Sitelerin Değerlendirilmesi
28
1. Kapsam
arabam.com bu sitede otomobil, motosiklet ve motor sporları ile ilgili
haberler; araç testleri, danışman bölümü ve ikinci el ilanları yer almaktadır.Kiralık ve
satılık araçların ilanları, araçların fiziksel özelliklerine ilişkin bilgiler bulunmaktadır.
hürriyetemlak.com emlak sektörünü tek bir çatı altında toplamayı
amaçlayan Hürriyet Gazetesi’nin emlak platformudur.Satılık ev, arsa, işyeri ilanları ve
kiralık ev, işyeri ilanlarına ilişkin bilgiler yer almaktadır.
Milli kütüphane web kataloğu ülke kütüphanelerine önderlik etme,
kütüphanecilik hizmetlerinde standartlaşmayı sağlama ve ülke yayınlarının tamamına
yakınını bünyesinde bulundurmaktadır.
2. Yansızlık
arabam.com site içerisinde yer alan satılık ve kiralık araç ilanları
arasında hiç bir ayrım yapılmamaktadır. Gerekli şartları yerine getiren tüm
kullanıcıların ilanları tarafsız olarak yayınlanmaktadır.
hürriyetemlak.com bu sitede bulunan kiralık ve satılık gayrimenkul
ilanları ayrım gözetmeksizin yayınlanmaktadır.
Milli kütüphane web kataloğu ülke yayınlarını derlerken kaynaklar
arasında hiç bir ayrım yapılmamaktadır. Kullanıcılara hizmet verirken kullanıcılar
arsında da ayrım yapılmamaktadır.
3. Yazım Biçimi
arabam.com ana sayfasında bulunan basit arama çubuğu
kullanıcıya kolay arama yapma imkanı sağlamaktadır. Ancak bu web sitesinin ana
sayfası karmaşık olup kullanıcını işini zorlaştırmaktadır.
hürriyetemlak.com gereğinden fazla arama kutucuğuna yer
verilmemiş kullanıcının istekleri en iyi şekilde karşılanmaya çalışılmıştır.
Milli Kütüphane web kataloğuna erişimi sağlayan Milli Kütüphane
web sitesi de anlaşılırdır.Web kataloğunda kullanıcının arama yapacağı ara yüz de
anlaşılır ve yalındır.
29
4. Güncellik ve geçerlilik
arabam.com düzenli olarak bir bilgi akışı vardır. Her gün yeni ilan
eklenmekte, satılmış ve süresi dolmuş ilanlar kaldırılmaktadır.
hürriyetemlak.com düzenli olarak bir bilgi akışı vardır. Her gün yeni ilan eklenmekte, satılmış ve süresi dolmuş ilanlar kaldırılmaktadır.
Milli Kütüphane web kataloğu belirlenmiş olan bir eser İstanbul
Üniversitesi web kataloğu ve Milli Kütüphane web kataloğunda karşılaştırmalı olarak
aranmıştır.Arama sonucunda elde edilen bilgiye göre Milli Kütüphane web
kataloğunun güncel olmadığı anlaşılmıştır.
5. İçerik
arabam.com motorlu taşıtlarla ilgili geniş bilgi(resim, grafik, şekil, tablo, harita vb. görsel unsurlar dahil olmak üzere) vermektedir.
hürriyetemlak.com kiralık ve satılık ev, işyeri, arsa ilanlarına ilişkin
detaylı bilgiye (resim, harita, vb. görsel unsurlar) yer verilmektedir.
Milli Kütüphane web kataloğu ülke yayınlarının tamamına yakını,
nadir eserler, süreli yayınlar, bibliyografyalar gibi bir çok bilgi kaynağını bünyesinde
barındırmaktadır.
6. Maliyet
Bu web sitelerinin maliyetinin herhangi bir kullanıcı tarafından
öğrenilmesi mümkün değildir.
7.Güvenilirlik
arabam.com site içerisinde yer alan araç bilgileri ve ilanlarının
güvenilirliği tam değildir. Tüm sorumluluk kullanıcıya bırakılmıştır.
30
hürriyetemlak.com sorumluluk tamamen kullanıcıya ait olup
ilanlarda yer alan bilgilerin güvenilirliği tam değildir.
Milli Kütüphane web kataloğundan alınan bilgilerin güvenilirliği
tamdır. Dermesinde yer alan kaynaklar ülke genelinde kullanılan ve kabul gören
yayınlardır.
8.Otorite ve Saygınlık
arabam.com araç satışı ve kiralanması alanında hizmet veren web
siteleri içinde en çok tercih edilen ve en çok güvenilen web sitesi olduğu için alanında
otoriter ve saygındır.
hürriyetemlak.com türdeşleri içinde en çok kullanılan ve en çok
güvenilen web sitesi olduğu için saygınlık ve otoriterliği tamdır.
Milli Kütüphane web kataloğu T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli
Kütüphane Başkanlığı’nca organize edilmektedir. Kütüphanecilik alanında ülke
çapındaki kütüphanelere öncülük etmektedir.alanında otoriter ve saygındır.
9. Yalınlık
arabam.com animasyonlar kullanıcının dikkatini dağıtacak şekilde
karmaşık bir yapıya sahip olduğu için yalınlıktan uzaktır.
hürriyetemlak.com animasyonlar hareketli olmasına rağmen kendi
içinde bir düzene sahip olduğu için kullanıcın dikkatini dağıtmaz.
Milli Kütüphane web kataloğu arama yapacak olan kullanıcının
dikkatini dağıtacak hiç bir unsur bulunmamaktadır. Bu nedenle oldukça yalındır.
10. Erişim Hızı
arabam.com 561 kbs. (112.6 kb/0.2 sn)
31
hürriyetemlak.com 286 kbs. (149.6 kb/0.52 sn)
Milli Kütüphane web kataloğu 487 kbs. (39.1 kb/0.08 sn)
11. Dil seçenekleri
arabam.com web sitesini kullanmak için Türkçe dışında herhangi bir
dil seçeneği yoktur.
hürriyetemlak.com ikinci bir dil seçeneği(İngilizce) vardır.
Milli Kütüphane web kataloğu ikinci bir dil seçeneği(İngilizce) vardır.
12. Kullanım Kolaylığı
arabam.com kullanıcılar için herhangi bir yönlendirme linki yoktur.
hürriyetemlak.com yardım linki aracılığıyla kullanıcıyı yönlendirir.
Milli Kütüphane web kataloğu Milli Kütüphane web kataloğunda
kullanıcının daha kolay arama yapması için arama ipuçları ve yardım linki vermiştir.
13. Duyarlık
Makro ortalamada her soru için erişilen ilgili belge sayısı ve erişilen toplam
(ilgili ve ilgisiz) belge sayısı bulunur, ilgili belge sayısı erişilen toplam belge sayısına
bölünerek duyarlık değeri bulunur (Tonta ve diğerleri, 2002, s.73).
arabam.com 78/260=0,3
hürriyetemlak.com 15/349=0,04
Milli Kütüphane web kataloğu 1/6911=0,00014
IV.4. Sitelerin Puanlandırılması
Belirlenmiş olan değerlendirme ölçütleri çerçevesinde sitelere birden
üçe kadar yıldızlar (*) verilmiştir.Sitelerin performansları kötü ise tek yıldız, orta ise iki
yıldız ve iyi ise üç yıldız verilmiştir.
Tablo 1:Puanlama Tablosu
32
Değerlendirme ölçütleri
arabam.com hürriyetemlak.com Milli kütüphane web kataloğu
Kapsam *** *** ***
Yansızlık *** *** ***
Yazım biçimi * ** ***
Güncellik ve
geçerlilik
*** *** **
İçerik *** *** ***
Maliyet - - -
Güvenilirlik * * ***
Otorite ve saygınlık *** *** ***
Yalınlık * ** ***
Erişim hızı *** * **
Dil seçenekleri * ** **
Kullanım kolaylığı * ** ***
Duyarlık *** ** *
TOPLAM 26 27 31
V. Sonuç ve Öneriler
V.1. Sonuç
33
Bu çalışmada arabam.com, hürriyetemlak.com ve Milli Kütüphane Web
Kataloğu’nda kapsamları çerçevesinde çeşitli aramalar yapıldı. Çalışma içerisinde
belirlenmiş olan değerlendirme ölçütleri baz alınarak bu siteler arasında
karşılaştırmalar yapılmış ve durumlarına ilişkin puanlar verilmiştir. Kapsam ve
güncellik konusunda arabam.com araba.com ile, hürriyetemlak.com emlak.net ile ve
Milli Kütüphane web kataloğu İstanbul Üniversitesi web kataloğuyla karşılaştırılarak
puanlama yapılmıştır.
Arabam.com 13 değerlendirme ölçütü arasında 7 tanesinden tam puan
almıştır. Bunlar; kapsam, bakış açısı ve yansızlık, güncellik ve geçerlilik, içerik, otorite
ve saygınlık, erişim hızı, duyarlıktır.
Hürriyetemlak.com 13 değerlendirme ölçütü arasında kapsam, bakış açısı
ve yansızlık, güncellik ve geçerlilik, içerik, otorite ve saygınlık ölçütlerinden tam puan
almıştır.
Milli Kütüphane Web Kataloğu ise 13 değerlendirme ölçütü arasında 8
tanesinden tam puan almıştır. Bunlar; kapsam, bakış açısı ve yansızlık, yazım
biçimi, içerik, güvenilirlik, otorite ve saygınlık. yayınlık, kullanım kolaylığı ölçütleridir.
Puanlama tablosunda toplam puanlar arasındaki en düşük puana sahip
olan arabam.com sitesinin değerlendirme ölçütleri tablosuna göre yazım biçimi,
güvenilirlik, yalınlık, dil seçenekleri ve kullanım kolaylığı açısından yetersiz
bulunmuştur.
Puanlama tablosunda toplam puanlar arasındaki ikinci düşük puana sahip
olan hürriyetemlak.com sitesinin değerlendirme ölçütleri tablosuna göre güvenilirlik
ve erişim hızı açısından yetersiz bulunmuştur.
Milli Kütüphane Web Kataloğu ise yapılan puanlama tablosunda yalnızca
duyarlık ölçütünden yetersiz puan almıştır.
Arabam.com, hürriyetemlak.com ve Milli Kütüphane Web Kataloğu ‘nun
puanlama tablosundaki toplam puanlarının en yüksekten en düşüğe doğru
sıralanması durumunda ;
Milli Kütüphane Web Kataloğu: 31
34
Hürriyetemlak.com: 27
Arabam.com: 26
dizilimi çıkmıştır.
Öneriler
Arabam.com sitesi kullanıcılarında aradığı bilgi donanımı seviyesini
düşürmelidir. Kullanıcı arama yapacağı konu hakkındaki tüm bilgilere sahip olamaz.
Eksik görülen başka bir husus olan güvenilirliğe daha fazla önem
vermelidir.Bu konudaki tüm sorumluluk kullanıcıya yüklenmemelidir.
Kullanıcılarının bu web sitesini daha rahat ve daha kolay kullanabilmesi için
ana sayfa ve arama ara yüzü daha yalın hale getirilmelidir.
Başka dil seçeneklerinde arama yapmak isteyecek kullanıcı grupları da
dikkate alınmalı ve dil seçenekleri çoğaltılmalıdır.
Hürriyetemlak.com web sitesi güvenilirliğini artırmak için bu husustaki tüm
yükü kullanıcısına vermek yerine sorumluluk paylaşımı yoluna gitmelidir.
Erişim hızının artırılması konusunda çalışmalar yapılmalıdır.
Milli Kütüphane Web Kataloğu arama sonuçlarında yer alan ilgili belge sayısını artırma yolunda çalışmalar yapmalıdır.
Arabam.com ve hürriyetemlak.com web siteleri Milli Kütüphane web kataloğu gibi sitedeki bilgileri ve görselleri sadeleştirerek vermelidir. Kullanıcı asıl aradığı bilgiden sapmamalıdır.
Kâr amacı güden veya gütmeyen hangi kuruluş olursa olsun kullanıcıya doğru ve güvenilir bilgiler vermelidir.
İstenmeyen ya da yetkisi olmayan kişilerin web sitelerindeki bilgileri değiştirmesi veya yanlış bilgiler girmesi engellenmelidir.
Arabam. com ve hürriyetemlak. com Milli Kütüphane web kataloğu gibi herkesimden kullanıcının rahat bir şekilde kullanabileceği arama özelliklerine ve ara yüze sahip olmalıdır.
Milli Kütüphane web kataloğu kullanıcıların memnuniyetini artırmak için ve donanımlı bir web kataloğu olabilmesi için duyarlılığı konusunda çalışmalar yapmalıdır. Daha duyarlı bir hale getirilmelidir.
35
Arabam.com, hürriyetemlak.com ve Milli Kütüphane web kataloğu dil seçeneklerini artırmalıdır. Farklı birkaç dilde kullanıcılarına hizmet verebilmelidir. Arabam.com da İngilizce arama yapılıp ta ana sayfada İngilizce dil seçeneğinin bulunmaması büyük bir eksikliktir. Bu eksiklik giderilmelidir.
Milli Kütüphane web kataloğu da arabam.com ve hürriyetemlak.com gibi güncel olmalıdır. Milli Kütüphane derme geliştirme politikasında daha özverili olmalı ve çıkan yayınları eksiksiz toplamalıdır. Yayın evlerine de yayınlanan belgeleri göndermemesi durumunda caydırıcı cezalar vermelidir.
Bu web siteleri ile web kataloğu kullanıcıların istek ve şikâyetlerini belirlemeli ve inceleyip değerlendirmeye almalıdır. Geribildirim sayesinde daha donanımlı bir hale getirilebilir.
KAYNAKÇA
36
Alkan, N. (1994). Bilgi taramalarının nitelik açısından değerlendirilmesinde "kesin
isabet" (Kİ-Precision) ve "erişim isabeti" (Eİ-Recall) oranları. Türk Kütüphaneciliği
8, 4, 254-265.
Arabam.com 9 Nisan 2011 tarihinde http://www.arabam.com/ adresinden erişildi.
Arıkan, A. (2006). Bilgi erişim sistemleri: Bilgi erişimde dil sorunları. İstanbul: Babil Yayınları.
Arslantekin, S. (1994). "İndekslemeye giriş" Prof.Dr. Berrin Yurdadoğ' a armağan (F. Özdemirci ve Y. Kayan, Ed.). Ankara: TKD
Bilge, S. E-Devlet Uygulamaları Kapsamında Gelirler Genel Müdürlüğü Web Sitesinin "Tübitak Web Sitesi Yarışma Kriterleri" Açısından Değerlendirilmesi. 10 Nisan 2011 tarihinde http://iibf.ogu.edu.tr adresinden erişildi.
Blair, D.C. (1990) Language and repsesantation in information retrieval. Amsterdam:Elsevier
Çakmak, N. ve Ocaklı, E. (2006). Performans değerlendirmesi gerekli midir? Neden?. 27 Mart 2011 tarihinde kaynak.unak.org.tr/bildiri/unak06/u06-18.pdf adresinden erişildi.
Hürriyetemlak.com 9 Nisan 2011 tarihinde http://www.hurriyetemlak.com/ adresinden erişildi.
İnternet bilgi kaynaklarını değerlendirme ölçütleri. 10 Nisan 2011 tarihinde http://acikders.ankara.edu.tr web sitesinden erişildi.
Mkütüp.gov.tr 11 Nisan 2011 tarihinde http://www.mkutup.gov.tr/ adresinden erişildi.
Mooers, C.N.(1949). Application of rondom codes to the gathering of statical information. Boston, Zator Co. (Punched card systems).
37
Odabaş, H. (2005). "Bilgi yönetimi sistemi". Bilgi çağı bilgi yönetimi ve bilgi sistemleri. Ed.: Coşkun Can Aktan ve İstiklal Y. Vural. Konya: Çizgi Kitabevi. 1 Nisan 2011 tarihinde acikarsiv.atauni.edu.tr/browse/11/12.pdf adresinden erişildi.
Özlük, H. K. (2006).Halk kütüphanesi kullanıcılarının bilgi arama davranışları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Polat, C. (2010). Yayımlanmamış ders notu.
Uçak, N. (Özenç). (2000). Bilgi üzerine kurumsal bir yaklaşım. Bilgi Dünyası, 1(1): 143-159. 1 Nisan 2011 tarihinde http://www.unak.org.tr/BilgiDunyasi/gorusler/2000/cilt1/sayi1/143-159.pdf adresinden erişildi.
Uçak, N. (Özenç). ve Güzeldere, Ş. (Olşen). (2006). Bilişsel yapının ve işlemlerin bilgi arama davranışları. Türk Kütüphaneciliği 20, 1, 7-28.
Vikipedia.org 04 Nisan 2011 tarihinde http://tr.wikipedia.org/wiki/Bilgi adresinden erişildi.
Tamdoğan, O. (Gürdal). (2003). İnternet’te bilgi erişim ve bilgi erişim kaynakları. Ankara Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı Bülteni, 27. 30 Mart 2011 tarihinde "http://bultenler.ankara.edu.tr/dergiler/9/108/sayi108.pdf" http://bultenler.ankara.edu.tr/dergiler/9/108/sayi108.pdf adresinden erişildi.
Tamdoğan, O. (Gürdal). (2009). Enformasyon zincirinde bilgi erişim sistemleri, bilgi erişim sürecinde kütüphane kurumu ve diğer bilgi merkezleri. Türk Kütüphaneciliği, 23(1): 151-168. 28 Mart 2011 tarihinde
http://tk.kutuphaneci.org.tr/index.php/tk/article/viewArticle/2169 adresinden erişildi.
Tdk.gov.tr 04 Nisan 2011 tarihinde http://www.tdk.gov.tr/TR/Genel/SozBul.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF4376734BED947CDE&Kelime=bilgi adresinden erişildi.
38
Tonta, Y. (1995). Bilgi erişim sistemleri. Türk Kütüphaneciliği, 9 (3), 302-314.
Tonta, Y. (2009a). Bilgi erişim sorunu. Bilgi erişim ilkeleri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. 28 Mart 2011 tarihinde yunus.hacettepe.edu.tr/.../bby220-bilgi-erisim sistemleri-2009-1.ppt adresinden erişildi.
Tonta, Y. (2009b). Dijital yerliler, sosyal ağlar ve kütüphanelerin geleceği. Türk Kütüphaneciliği 23, 4, 742-768.
Tonta, Y., Bitirim, Y. ve Sever, H. (2002). Türkçe arama motorlarında performans değerlendirme. Ankara: Total Bilişim.
39