Ενότητα 8η:...

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΑΝΟΙΧΤΑΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑΜΑΘΗΜΑΤΑ

ΕνότηταΕνότητα 88ηη::

ΣυνταγματικήΣυνταγματική αρχήαρχή τηςτης ισότηταςισότητας((γενικόγενικό μέροςμέρος))

Λίνα Παπαδοπούλου

Αν. ΚαθηγήτριαΚαθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου

ΑριστοτέλειοΠανεπιστήμιοΘεσσαλονίκης

Λίνα Παπαδοπούλου, Αν Καθ Συνταγματικού ΔικαίουΕμβάθυνση στο Συνταγματικό Δίκαιο

• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σεάδειες χρήσης Creative Commons.

• Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, πουυπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, ηάδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.

2

Άδειες Χρήσης



• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στο πλαίσιοτου εκπαιδευτικού έργου της διδάσκουσας.

• Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στοΑριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης» έχειχρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση τουεκπαιδευτικού υλικού.

• Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του ΕπιχειρησιακούΠρογράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» καισυγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση(Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

3

Χρηματοδότηση


Εμβάθυνση στο Συνταγματικό ΔίκαιοΝομική Σχολή ΑΠΘ

• Έννοια και νομική φύση τηςσυνταγματικής αρχής της ισότητας

• Φορείς και αποδέκτες της γενικής αρχήςτης ισότητας

• Διακρίσεις / μορφές ισότητας• Θεμιτά κριτήρια διακριτικής μεταχείρισης

4

Περιεχόμενα ενότητας



• Να μελετηθεί η γενική αρχή της ισότητας τηςπαρ. 1 του αρ. 4 Σ ως συνταγματική αρχή απότην οποία απορρέουν ειδικότερες αξιώσεις γιαίση μεταχείριση του πολίτη

• Να γίνει αντιληπτή η λειτουργία τηςσυνταγματικής αρχής της ισότητας στηδικαστηριακή πράξη μέσα από νομολογιακάπαραδείγματα που φωτίζουν τις ειδικότερεςπτυχές του ελέγχου του σεβασμού της αρχήςαπό τον νομοθέτη

5

Σκοποί ενότητας



Κανονιστικό περιεχόμενο αρχής της ισότητας

Ά 4 (1) Σ:

Oι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου.

Περιεχόμενο αρχής ισότητας:

όμοια μεταχείριση προσώπων που βρίσκονταισε όμοιες συνθήκες και

ανόμοια μεταχείριση προσώπων πουβρίσκονται σε ανόμοιες συνθήκες



Φορείς

Φορείς της γενικής αρχής της ισότητας• Καταρχήν όλοι οι έλληνες πολίτες• κατά κανόνα και οι ενωσιακοί ημεδαποί• όχι αλλοδαποί – καταρχήν

– Αλλά βλ διεθνείς συνθήκες



Αποδέκτες

• Κράτος– νομοθετική εξουσία– δικαστική εξουσία– εκτελεστική εξουσία

• Ιδιωτικές σχέσεις = βλ ά 25 § 1 εδ γ΄ «Τα δικαιώματα αυτά ισχύουν καιστις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών στις οποίες προσιδιάζουν»

• Προς νομοθέτη και κανονιστικώς δρώσα διοίκηση• δικαστικός έλεγχος ορίων• στην ελάσσονα πρόταση του δικανικού συλλογισμού:

– ο νόμος προέβη σε προδήλως ανόμοια μεταχείριση περιπτώσεων ήπροσώπων

– που τελούν σε ουσιωδώς όμοιες συνθήκες



9

Είδη της γενικής αρχής της ισότητας(αρ 4 §1 Σ)

1. Τυπική (αριθμητική)2. Ουσιαστική ή αναλογική3. Συμπερίληψη4. Θετικά μέτρα και αντίστροφη διακριτική

μεταχείριση (πχ ποσοστώσεις)5. Επεκτατική ισότητα



10

Τυπική vs Ουσιαστική ισότητα

1. Τυπική ή αριθμητική ισότητα ως αρχή διανεμητικής δικαιοσύνης– ίσα μερίδια του προς διανομή αγαθού σε όλους, ανεξαρτήτως άλλων

χαρακτηριστικών– Εξισωτισμός προς τα κάτω

– κατεξοχήν η πολιτική ισότητα

2. αναλογική ή ουσιαστική ισότητα= αριστοτελική “ισότητα των λόγων”– η ποσότητα του διανεμόμενου αγαθού ή βάρους να εκφράζεται από “μια

γνησίως αύξουσα συνάρτηση των προσωπικών χαρακτηριστικών πουπροβλέπει ο κανόνας∙

– δηλαδή, η ποσότητα του διανεμόμενου αγαθού να αυξάνει κατ’ απόλυτηαναλογία προς το μέγεθος του χαρακτηριστικού”

– όμοια μεταχείριση των ομοίων και ανόμοιαμεταχείριση των ανομοίων



3. Η ενσωμάτωση (‘συμπερίληψη’) ως ισότητα

– όσο μεγαλύτερη είναι η ομάδα τωνανθρώπων που λαμβάνουν ένααγαθό τόσο πιο εξισωτικός είναι οσχετικός διανεμητικός κανόνας

– μετρήσιμο κριτήριο

– αλλά αντίθετο στη διαίσθησή μαςσυχνά

1. αριθμητικήισότητα

2. αναλογικήισότητα

3. Συμπερίληψη



4. Θετικά μέτρα

λήψη νομοθετικών μέτρων υπέρ συγκεκριμένηςκατηγορίας πολιτών που μειονεκτούν έναντι τωνλοιπών για λόγους ιστορικούς, κοινωνικούς, κ.ο.κ.

– ειδικότερη έκφανση της αναλογικής ισότητας• αναλογία μεταξύ διανεμητέων αγαθών και καθοριστικών

χαρακτηριστικών

• αλλά η αναλογία αυτή είναι μάλλον αντεστραμμένη




4. θετικά μέτρα



Θετικά μέτρα ή αντίστροφη διακριτική μεταχείριση(πχ ποσοστώσεις)

• Η διανομή των αγαθών συσχετίζεται με αρνητικά χαρακτηριστικά

• αντίθετα από την αρχή της αξιοκρατίας που τα συσχετίζει με θετικέςποιότητες, με προσόντα

• είδος διορθωτικής δικαιοσύνης

• αποσκοπεί στην επανόρθωση καταστάσεων ή στην αποζημίωση γιαπαρελθοντικές αρνητικές διακρίσεις, για υφιστάμενες κοινωνικέςανισότητες και για κακή τύχη.



5. Επεκτατική ισότητα

Επεκτατική εφαρμογή μιας ευνοϊκήςρύθμισης και σε όσουςπαραλείφθηκαν αδικαιολόγητα, προς αποκατάσταση τηςδιαταραχθείσας ισότητας και μόνογια νόμιμες ενέργειες (όχι ισότηταστην παρανομία)

Πηγή: Κ. Χρυσόγονος, Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, όπ.π., σ. 124 επ.




4. θετικά μέτρα

5. Επεκτατικήισότητα



15

Επεκτατική ισότητα

• δικαίωμα ή προνόμιο ή υλική παροχή• που έχει αναγνωριστεί νομοθετικά σε μία ομάδα προσώπων• επεκτείνεται• με διαπλαστική νομολογία των αρμοδίων δικαστηρίων• για να συμπεριλάβει και

– πρόσωπα– ή κατηγορίες προσώπων– που έχουν παραλειφθεί– παρότι τελούν– ως προς τη συγκεκριμένη έννομη σχέση– στην ίδια κατάσταση με την ομάδα που εξασφάλισε την προνομιακή

ρύθμιση



Επεκτατική ισότητα: η κρίσιμη ρύθμιση

• αν διακριτική μεταχείριση, παρότι σε όμοιεςσυνθήκες,

• Δικαστήριο:– είτε προβαίνει σε επέκταση της γενικής ρύθμισης,

– είτε αναβίωση της προγενέστερης καιευμενέστερης ρύθμισης,

– είτε επεκτατική εφαρμογή εξαιρετικών διατάξεων



Επεκτατική ισότητα: ενστάσεις

• αρχή της διάκρισης των λειτουργιών• δημοσιονομικές διατάξεις Σ,

– ά 78‐80 και ά 73‐77 – οποιουδήποτε είδους αποδοχές ούτε εγγράφονται στον

προϋπολογισμό, ούτε παρέχονται χωρίς οργανικό ή άλλο νόμο, – και ιδιαίτερα αυστηρές προϋποθέσεις για την εισαγωγή προς

συζήτηση νομοσχεδίου ή πρότασης νόμου που συνεπάγεταιεπιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού

– ά 79§2: «όλα τα έσοδα και έξοδα του Κράτους πρέπει νααναγράφονται στον ετήσιο προϋπολογισμό και τον απολογισμό»

– 'Αρθρο 80: (Μισθός, σύνταξη, χορηγία, αμοιβή, νόμισμα) (1) Mισθός, σύνταξη, χορηγία ή αμοιβή ούτε εγγράφεται στον προϋπολογισμότου Kράτους ούτε παρέχεται χωρίς οργανικό ή άλλο ειδικό νόμο.



Επεκτατική ισότητα: ενστάσεις σε σχέση με την κρίσιμη ρύθμιση

Λιγότερες ενστάσεις όταν: • εφαρμογή της γενικής διάταξης αναλογικά

– μετά τον παραμερισμό της ειδικής και

• αναβίωση της προγενέστερης ρύθμισης– μετά τον παραμερισμό της μεταγενέστερης

περισσότερο προβληματική δογματικά και άρα αθέμιτη• επεκτατική εφαρμογή ειδικών ευνοϊκών διατάξεων• και σε περιπτώσεις που δεν υπάγονται ρητά στο πεδίο

εφαρμογής τους λόγω ομοιότητας των περιπτώσεων



• ο δικαστής όταν επεκτείνει την ευνοϊκή εφαρμογή μιαςδιάταξης

• θέτει το νομοθέτη προ των ευθυνών του– εάν θεωρεί ότι προκύπτει δυσβάσταχτο βάρος για τον κρατικό

προϋπολογισμό, – δυνατότητα να καταργήσει ή να περιορίσει για το μέλλον τη σχετική

παροχή σε όλους αδιακρίτως τους ενδιαφερόμενους

• Στο παρελθόν: στην πράξη, ρύθμιση (ιδίως με ΚΥΑ)– Χαρακτηριστική περίπτωση της διαδοχικής χορήγησης της μηνιαίας

παροχής του άρθρου 14 παρ. 2 του ν. 3016/2002, γνωστού και ωςεπιδόματος των 176 ευρώ

Επεκτατική ισότητα: ενστάσεις και απαντήσεις



20

Επεκτατική (δημιουργική) ισότητα:παραδείγματα

• επέκταση της εφαρμογής της ειδικής ρύθμισης και στην κατηγορία τωνπροσώπων που είχαν αποκλειστεί από αυτήν

• ΣτΕ 3552/1992 – αντισυνταγματική η θέσπιση διαφορετικών προϋποθέσεων συνταξιοδότησης

χήρων ανδρών και γυναικών, – η επίκληση της αντισυνταγματικότητας αυτής θεωρήθηκε τότε ότι αποκλείει

απλώς την εφαρμογή των σχετικών διατάξεων και επί γυναικών και δενμπορεί να οδηγήσει στην επέκτασή τους και επί ανδρών

• ΣτΕ 2435/1997 – δεκτή η εφαρμογή και για το χήρο του συνταξιοδοτικού καθεστώτος που

ισχύει για τη χήρα προκειμένου να αποκατασταθεί η ίση μεταχείριση τωνδύο φύλων

• ΣτΕ 3587/1997– στεγαστικό επίδομα προς τους στρατιωτικούς των ενόπλων δυνάμεων και

την εξαίρεση από αυτό του στρατιωτικού προσωπικού της ΕλληνικήςΑστυνομίας



Προς αυτοπεριορισμό του δικαστή

• αρνούνται να επεκτείνουν την εφαρμογήορισμένης ευνοϊκής ρύθμισης

• αναζήτηση κριτηρίων δικαστικούαυτοπεριορισμού κατά την έρευνα τηςαναλογικής εφαρμογής ειδικών ρυθμίσεωνδυνάμει του άρθρου 4 Σ



Αναλογική ισότητα(παράδειγμα)

• ΣτΕ Ολ. 992/2004: «…η αρχή της ισότητας θεσπίζει νομικό κανόνα ο οποίος δεσμεύειόλα τα συντεταγμένα όργανα της πολιτείας και επομένως και τοννομοθέτη. Ο κανόνας αυτός επιβάλλει την ομοιόμορφη μεταχείριση τωντελούντων υπό τις αυτές συνθήκες προσώπων και αποκλείει τόσοτην έκδηλα άνιση μεταχείριση, όσο και την αυθαίρετη εξομοίωσηδιαφορετικών καταστάσεων ή την ενιαία μεταχείριση προσώπωντελούντων υπό διαφορετικές συνθήκες βάσει συμπτωματικών ήάσχετων μεταξύ τους κριτηρίων. Δεν αποκλείεται επομένως η διάφορη ρύθμιση περιπτώσεωνπου τελούν υπό διαφορετικές ή ειδικές συνθήκες, καθώς και η θέσπιση εξαιρέσεων, δικαιολογουμένων απόειδικούς λόγους γενικότερου ή υπέρτερου δημόσιουσυμφέροντος».



ΣτΕ 250/2005 «…η αρχή της ισότητας…επιβάλλει την ομοιόμορφη μεταχείριση προσώπων που τελούν κάτω από τις ίδιες ήπαρόμοιες συνθήκες ….

• Κατά τον έλεγχο αυτό, που είναι έλεγχος ορίων και όχι έλεγχος των κατ΄ αρχήνεπιλογών ή του ουσιαστικού περιεχομένου των νομικών κανόνων, • ο κοινός νομοθέτης ή η κανονιστικώς δρώσα Διοίκηση δύναται να ρυθμίσει κατάενιαίο ή διαφορετικό τρόπο τις ποικίλες προσωπικές ή πραγματικές καταστάσεις ήσχέσεις, • λαμβανομένων υπόψη των υφισταμένων κοινωνικών, οικονομικών, επαγγελματικώνή άλλων συνθηκών, που συνδέονται με τις υπό ρύθμιση καταστάσεις ή σχέσεις, • επί τη βάσει δε γενικών και αντικειμενικών κριτηρίων να προβαίνει στη σχετικήρύθμιση• μέσα στα όρια της αρχής της ισότητας, που αποκλείουν

• τόσο την έκδηλη άνιση μεταχείριση• είτε υπό την μορφή χαριστικού μέτρου ή προνομίου, μη συνδεομένου

προς αξιολογικά κριτήρια• είτε υπό τη μορφή επιβολής αδικαιολόγητης επιβάρυνσης,

• όσο και την αυθαίρετη εξομοίωση διαφορετικών καταστάσεων ή την ενιαίαμεταχείριση καταστάσεων που τελούν υπό διαφορετικές συνθήκες ή αντιθέτως, τη διαφορετική μεταχείριση των αυτών ή παρομοίων καταστάσεων»



Θεμιτά κριτήρια διαφορετικής μεταχείρισης

• εκ του Συντάγματος (αναγόμενα στην οικογενειακή ή τηνοικονομική κατάσταση)

• αξιολογικά (οφειλόμενα στην κατοχή συγκεκριμένωνπροσόντων, λ.χ. ακαδημαϊκού τίτλου)

• τοπικά (εντοπιότητα)• ερειδόμενα στις ιδιαίτερες συνθήκες εργασίας (λ.χ. ένοπλες δυνάμεις ή ΕΛ.ΑΣ.)

• χρονικά (λ.χ. μεταβολή συστήματος εισαγωγής στηντριτοβάθμια εκπαίδευση)

• λόγοι ‘ανωτέρας βίας’Πηγή: Κ. Χρυσόγονος, Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, σ. 131 επ.



Κριτήρια που δεν δύναται να δικαιολογήσουνδιακριτική μεταχείριση

• τυχαία (λ.χ. αλφαβητική σειρά) • συμπτωματικά• άσχετα προς την υπό ρύθμιση έννομη σχέση• συνδεόμενα με τίτλους ευγενείας

Πηγή: Κ. Χρυσόγονος, Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, όπ.π., σ. 131 επ.



Αρχή της ισότητας και δικαστικός έλεγχος

• Ο δικαστικός έλεγχος της τήρησης της αρχής τηςισότητας από τον νομοθέτη συνιστά έλεγχο τηςυπέρβασης των ακραίων ορίων

• Η αξιολόγηση της ουσιαστικής ορθότητας τωννομοθετικών επιλογών εκφεύγει των ορίων τουδικαστικού ελέγχου



Σας ευχαριστώγια την προσοχή σας

Λίνα ΠαπαδοπούλουΑν Καθ Συνταγματικού Δικαίου

Νομική Σχολή ΑΠΘ

Εμβάθυνση στο Συνταγματικό Δίκαιο



Βιβλιογραφία

• Αντωνίου, Θ., Η ισότητα εντός και δια του νόμου, Μια συμβολή στηνερμηνεία του άρθρου 4 παρ.1 του Συντάγματος του 1975, Αθήνα –Κομοτηνή, Σάκκουλα, 1998

• Αρναούτογλου, Φ., «Μισθολογικές διεκδικήσεις και ισότητα» σε: Χαριστήριο εις Λουκά Θεοχαρόπουλο και Δήμητρα Κοντόγιωργα-Θεοχαροπούλου, Θεσσαλονίκη, Σάκκουλα, 2009, σ. 9 επ.

• Βεγλερής, Φ., «Παρατηρήσεις στις υπ’ αριθ. 1470 και 1471/77 αποφάσεις της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου», ΤοΣ 1978, σ. 202

• Γεραπετρίτης, Γ., Ισότητα και θετικά μέτρα, Αθήνα – Κομοτηνή, Σάκκουλα, 2007

• Διβάνη, Χ., «Παρατηρήσεις επί της με αριθμό 95/2013 απόφασηςτου Συμβουλίου της Επικρατείας», ΘΠΔΔ 2013, σ. 54

• Κοντιάδης, Ξ., «Δικαστικός ακτιβισμός και αυτοπεριορισμός στηθεμελίωση της επεκτατικής ισότητας (παρατηρήσεις στις ΑΠ576/2009 και 638/2009)», ΔτΑ 45/2010, σ. 237



(βιβλιογραφία - συνέχεια)

• Μαθιουδάκης, Ι., «Επέκταση ευνοϊκής ρύθμισης για λόγους ισότητας– τάσεις δικαστικού αυτοπεριορισμού?», ΔιΔικ 2003, σ. 852

• Μάνεσης, Α., «Η συνταγματική αρχή της ισότητας και η εφαρμογήτης υπό των δικαστηρίων», ΕΕΝ 1958, σ. 444

• Μανιτάκης, Α., «Η συνταγματική αρχή της ισότητας και η έννοια τουγενικού συμφέροντος», ΤοΣ 1978, σ. 439

• Προυσανίδης, Α., «Παρατηρήσεις επί της με αριθμό 792/2012 απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας», ΕΔΔΔΔ 2012, σ. 409

• Φιλίππου, Δ., «Επεκτατική εφαρμογή της αρχής της ισότητας και επίεξαιρετικής ευμενούς ρύθμισης;, με αφορμή τη ΣΕ 2704/1998», ΔτΑ2003, σ. 187

• Χρυσόγονος, Κ., Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, ΝομικήΒιβλιοθήκη, 2006, σ. 119 επ.



Νομολογία

• ΣτΕ 1557/2000• ΣτΕ 3333/2000• ΣτΕ Ολ. 95/2013• Εφ Θεσ 1896/2008



Τέλος ενότητας

Λίνα Παπαδοπούλου

Επεξεργασία: Βασιλική Κόκοτα

http://law-constitution.web.auth.gr/lina/courses/syntagmatiko-emvathunsi/

Ενότητα 8η:...

Documents