1

МОНГОЛ ХЭЛ

2

ХЭН? ЮУ?, ЯМАР?, ХЭД ХЭЧНЭЭН?, ЯАХ?, ЯАВ?, ЯАСАН?

АСУУЛТАНД ХАРИУЛАГДАХ ҮГС

АСУУСАН, ХҮҮРНЭСЭН ӨНГӨ АЯСТАЙ ӨГҮҮЛБЭР

ТАЛАРХАЛ МЭНДЧИЛГЭЭ

ҮГСИЙН САН

ЦАГААН ТОЛГОЙН ҮСГИЙН АНГИЛАЛ

ҮГЭНД -Ы, -ИЙ ЗӨВ ЗАЛГАН БИЧИХ

Н, Г ҮСГЭЭР УТГА ЯЛГАН ЗӨВ БИЧИХ

ЗӨВ БИЧИХ

УНШСАН ҮЛГЭР, ӨГҮҮЛЛЭГИЙГ ҮЙЛ ЯВДЛЫН ДАРААЛЛЫН

ДАГУУ ТООЧИН ЯРИХ

ӨГСӨН ЗУРГААС ҮНДЭСЛЭН ҮЙЛ ЯВДЛЫГ ТААМАГЛАН ЯРИХ

ЗОХИОЛЫН БААТРУУДЫН ДҮРД ХУВИРЧ УНШИХ

УНШИХ, ЯРИХ

3

ЦАГААН ТОЛГОЙН 35 ҮСГИЙН АНГИЛАЛ

1. Өгүүлбэрийг хуулан бичээд эгшиг үсгийг улаан өнгийн харандаагаар

дугуйлаарай.

Хоолны үлдэгдэл шүдний хооронд үлдэж, улмаар нян үржих таатай

нөхцөлийг үүсгэдэг.

5

2. Дүрсэд тохирох гийгүүлэгчийг нөхөж бичээрэй.

Эгшигт гийгүүлэгчийг бичээрэй. Заримдаг гийгүүлэгчийг бичээрэй.

35 үсгийн ангилал

Эгшиг үсэг

/13/

Үндсэн эгшиг

/а,э,и,о,у,ө,ү/

Туслах

/я,ё,е,ю,й,ы/

Гийгүүлэгч үсэг

/20/

Эгшигт гийгүүлэгч

/7/

/м,н,г,л,б,в,р/

Заримдаг гийгүүлэгч

/9/

/ц,ж,з,с,д,т,ш,ч,х/

Онцгой гийгүүлэгч

/4/

/к,п,ф,щ/

Тэмдэг үсэг

/2/

/ъ,ь/

4

Залхуугийн надаа түлээгүй

Залгидгийн гэрт хоолгүй

Эгшигт гийгүүлэгч

монгол баавар

3. Онцгой гийгүүлэгч п, к, щ, ф гийгүүлэгч орсон үг тус бүр 1-ийг олж бичээрэй.

Үлгэрлэвэл: щ – борщ

4. Өгүүлбэрүүдийг хуулж бичээд, үндсэн эгшгийг улаан өнгөөр, туслах

эгшгийг ягаан өнгөөр будаарай.

Аюулт өвчнөөс урьдчилан сэргийлье. Байгаль орчноо хайрлан хамгаалъя.

Найз нартайгаа эвтэй тоглоё.

5. Зүйр цэцэн үгийг хуулан бичээд ЭГ –ийг цэнхэр, ЗГ-ийг ногоон өнгийн

харандаагаар дугуйлаарай.

Хүний сайныг ханилж мэднэ

Хүлгийн сайныг унаж мэднэ

Заримдаг гийгүүлэгчийг

цоожоо засаад тушаачих

5

1. “Маамуу нааш ир”дууны хэсгийг уншаад, тэмдэг үсэгтэй үгийг түүж

бичээрэй.

...Морь унаж давхия

Машин барьж явъя

Ном сонин уншъя

Ногоон модоо тарья

...Хүрэн баавгай хөтөлье

Хүчит заанаа тууя

2. Түргэн хэллэгийг уншиж утгыг ярилцаад дахин дахин давтан хэлээрэй.

Ороо хар

Дороо бусгана

Жороо бор

Жолоо дугтарна

Хур дэлтэй

Хул морь

Хурд ихтэй Бор морь

3. Эгшгийг гүйцээн бичээд эр, эм, саармаг эгшгийг ялган бичээрэй.

а, ё, и, я, о, у, . , . , . , . , . , . , . ,

Хэн түргэн хэлбэл

Хэл үг тань хурц болно

Түргэн хэллэгийг

уншаад хүснэгтэд

зөвхөн эгшигт

гийгүүлэгчтэй үгийг олж

бичээрэй.

бусгах- гэнэт хажуу

тийш бултах

дугтрах- гэнэт угзран

доош нь татах

Эр эгшиг а, о, у Эм эгшиг э, ө, ү

Саармаг эгшиг и

6

6. Тоглоомын зааврыг уншаарай.

А. Эр үгийг цэнхэр, эм үгийг улаан

өнгийн харандаагаар дунуйлаарай.

Б. Зааврын дагуу чулуу таалцаж

тоглоорой.

4. Дараах эхийг уншаад эр үгийг цэнхэр, эм үгийг улаан өнгийн

харандаагаар дугуйлаарай.

Мазаалай

Дэлхий дээр зөвхөн Монголын говьд тааралддаг маш ховор

амьтан юм. Ойн хүрэн баавгайг бодвол биеэр жижиг ,цайвардуу

буурал үстэй , жижигхэн нүдтэй байдаг. Мазаалай өвлийн эхэн

сараас хаврын дунд сар хүртэл ичдэг. Мазаалайг агнахыг хориглон

дархалжээ.

5. Ажиглаад нөхөж бичээрэй.

Овог . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Аавын утасны дугаар . . . . . . . . . . . . .

Нэр . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ээжийн утасны дугаар . . . . . . . . . . . . .

Төрсөн он сар өдөр . . . . . . . . . . . . . . .

Нас . . . . . . . .

Хүйс . . . . . . . .

Чулуу таалцаж тоглох заавар

-. 2 болон түүнээс дээш хүүхэд тоглож

болно.

-. Хүүхэд тус бүр жижгэвтэр 10 чулуу авна.

- Тоглогч бүр бусдад харуулалгүй 1-10

атгана. Хэдэн ч чулуу атгаж болно.

- Хамт тоглогчийн чулууг нийлүүлж таасан

тоглогч атгасан бүх чулууг авна.

- Чулуугүй хоцорсон тоглогч хожигдоно.

Эр эгшиг орж бүтсэн

үгийг эр үг гэнэ.

арслан

олон эр үг

уул

Эм эгшиг орж бүтсэн

үгийг эм үг гэнэ.

эмээ

өвөө эм үг

үнэг

7

А. Уншсан сэдвээ ээж аавдаа ярьж өгөөрэй.

Б. Сэдвээс эр үг 5-ыг, эм үг 5-ыг ялган бичээрэй.

/-Ы, -ИЙ/ ЗАЛГАВРЫГ ЗӨВ БИЧИХ

1. /–ыг, -ийг, / залгаврын аль тохирохыг залгаж бичээрэй.

2. Цэгийн оронд тохирох эгшгийг нөхөөд хуулан бичээрэй.

Х . . тэн жав. .р өмн. . .с үлээх. . д гол. . н мөс тас няс х. . г. . рна. Манай нарн. . аймг. . н олон гараг. . д өөр. . .н сартай.

хөрс . . . . . . . . . . . . . .

хээр . . . . . . . . . . . .

шугам . . . . . . . . . . . . .

гол . . . . . . . . . . . . . . . .

ээж . . . . . . . . . . . . . .

ерөөл . . . . . . . . . . . .

онгоц . . . . . . . . . . . . .

ах . . . . . . . . . . . . . . . .

ном номыг

тал . . . . . . . . . . . . . .

нуур . . . . . . . . . . . .

төмс . . . . . . . . . . . . . .

“365 үдэш” 8-сарын 20-ны “Багшийнхаа үгийг биелүүлсэн нь”

сэдвийг уншаад дараах даалгаврыг гүйцэтгээрэй.

Эр үгэнд –ы залгана.

ах+ын=ахын

уул+ын = уулын

онгоц+ыг=онгоцыг

Эм үгэнд –ий залгана.

ээж+ийн=ээжийн

хөл+ийг = хөлийг

үүл +ийг=үүлийг

8

3. Хичээлийн хэрэглэлийн нэрийг тохируулан холбоорой.

-ыг залгана -ийг залгана

4. Алдаатай үгийг зөв болгон бичээрэй.

гарийн алга, айлийн цонх, гэрын хаалга, номийн хуудас, дууний дэвтэр

1. Дараах мэргэжлийг нэрлээрэй.

А. ж,ч,ш-ээр төгссөн мэргэжлийн нэрийг түүж бичээд –ийг залгаврыг

залган бичээрэй.

1. Зарим тохиолдолд

эр үгэнд –ий залгадаг .

2. Эр үг: навч + ийг = навчийг

шавж + ийг = шавжийг

хуш + ийг = хушийг

3. ж,ч,ш - ээр төгссөн

эр үгэнд –ий залган

бичдэг юм байна.

9

2. Ажиглаад /-ын, -ийн/ тохирохыг залгаж холбоо үг үүсгээрэй.

багаж + ийг = багажийг багажийг хураах

айл + . . . . . = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

хээр + . . . . . = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

багш + . . . . . = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

жолооч + . . . . . = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

шоргоолж + . . . . . = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

сурагч + . . . . . = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

онгоц + . . . . . = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.

а. Уншсан үлгэрээ гэр бүлийнхэндээ ярьж өгөөрэй.

б. Үлгэрээс –ыг, - ын, -ийг, - ийн залгавартай үгсийг түүж бичээрэй.

/ 12 үг байна/

3. Дараах үгэнд –ын, -ийг залгаврын тохирохыг залган бичээрэй.

Үгсийг оролцуулан 2 өгүүлбэр зохион бичээрэй.

нухаш, хадаас, бариач, шавж, цүнх

“365 үдэш” 8-сарын 21-ний “Эхнэр сонгосон нь” үлгэрийг уншаад

даалгаврыг гүйцэтгээрэй.

10

ҮГИЙГ ҮЕЭР ЗААГЛАН МӨР ШИЛЖҮҮЛЖ ЗӨВ БИЧИХ

1. Шүлгийг уншаад үеэр зааглан бичээд, цээжлээрэй.

Ааруулын амт Айл бүрийн гэр дээр Ааруул хурууд дэлгээтэй Алаг шаазгай,элээ хоёр Ахин дахин эргээтэй Сайхан ааруулаа хамгаалж Сэнс хийж босгов. Сэнгэнэсэн эргэлтээр нь Сэрүүн салхи хөдлөв. Ө.Баасанжав

Э-ГЭ на-мар, су-раг

ЭГ-ГЭ гар-сан, эр-дэм

ЭГГ-ГЭ унш-сан, орш-жээ

ЭГГГ-ГЭ эмхт-гэл

Мөрийн эцэст

болон эхэнд 1 үсэг

үлдээн мөрд

шилжүүлж

болдоггүй юм байна.

11

2. Загварт тохирох үг бичээрэй.

Э-ГЭ – (Үеийн заагт нэг гийгүүлэгч байх 2 эр үг) ХОВОР ХО - ВОР,

ЭГ-ГЭ- (Үеийн заагт хоёр гийгүүлэгч байх 2 эм үг) ҮЛГЭР ҮЛ - ГЭР,

ЭГГ-ГЭ- (Үеийг заагт гурван гийгүүлэгч байх 2үг) УНШСАН УНШ - САН,

3. Дараах үгүүдийг мөрд шилжүүлэн бичихэд хэдэн янзаар таслах вэ?

Жишээ нь : Өмсөөрэй- өм-сөөрэй, өмсөө-рэй (2 янзаар мөрд шилжинэ.)

Малгайгаа, хожимдсон, дэвхцэн, төрөлхтний уйлах, жаахан,

4.Тэгшрээстэй, хослоостой үгийг хэдэн янзаар мөрд шилжүүллэх вэ?

12

1. Шүлгийг хуулж бичээрэй.

Үр ач өсөж торнихын нууц

Идээ ундаа элбэгтэй айлд хүү төө өсдөг

Инээд баясал дүүрэн айлд хүү сөөм өсдөг

Итгэл хайр тэгшрээстэй айлд хүү тохой өсдөг

Эрдэм ажил хослоостой айлд хүү алд өсдөг. /Т.Галсан/

2. Дээрх шүлгээс дараах загварт тохирох үг тус бүр нэгийг бичээрэй.

А.ЗАГВАР – (Үеийн заагт нэг гийгүүлэгч байх үг) и-дээ,

Б. ЗАГВАР- (Үеийн заагт хоёр гийгүүлэгч байх үг) ун-даа,

В.ЗАГВАР- (Үеийг заагт гурван гийгүүлэгч байх үг) тэгш-рээстэй, гэх мэт

3. Үеийн бүтцийг ажиглаад гүйцээж бичээрэй.

1 үетэй үг 2 үетэй үг 3 үетэй үг 4үетэй үг

бэх цэн-хэр ер-төн-цийн би-лиг-тэй-гээс

13

4. Эхийг үеэр зааглан бичээрэй.

Хүйтэн цөл

Цөл болгон халуун, элс байдаггүй. Дэлхийн өмнөд умард туйлуудад мөсөнд

баригдсан, мөнхийн хүйтэн цөл байдаг.

5. Зөв тохируулан холбоорой.

А- лаг ЭГ-ГЭ

Сам-бар ЭГГ – ГЭ

Төгс- гөл Э-ГЭ

И-рээ-дүй

6. Дараах үгийг үеэр зөв тасалсан хэсгийг дугуйлаарай.

а. цэц-гийн, бал-архай, в. тэр-гүү-ний, өг-үүл-бэр

б. сааль-чин, эгш-гийг г. а-суух, хаал-га-ны

7. Дараах үгийг мөрд зөв шилжүүлсэн үгийг дугуйлаарай.

а.мал -гай-гаа /2 янз/ б. э -мээ -гийн –хээ /3янз/

А. Уншсан үлгэрээ ээж аавдаа ярьж өгөөрэй

Б. Бяцхан Хенриг зураарай.

“365 үдэш” 8-сарын 22-ны “Дух руунаа унжсан үстэй бяцхан Хенри”

үлгэрийг уншаад дараах даалгаврыг хийгээрэй.

14

АСУУСАН, ХҮҮРНЭСЭН ӨНГӨ АЯСТАЙ ӨГҮҮЛБЭР ЗОХИОХДОО АСУУЛТЫН

ТЭМДЭГ, ТАСЛАЛ, ЦЭГИЙГ ЗӨВ ХЭРЭГЛЭХ

1. Ажиглаад холбоорой.

Хичээлдээ хамт явах уу? хүүрнэсэн өгүүлбэр

Хичээлдээ хамт явъя. асуусан өгүүлбэр

2. Өгүүлбэрт тохирох асуух үгийг сонгож гүйцээж бичээрэй.

Чи ээжийгээ баярлуулсан .....?

Та нар эх орондоо хайртай .....?

Эх орон юунаас эхлэх .....?

Чи ургийн овгоо мэдэх ....?

Чи хаана төрсөн ......?

3. Доорх эхийг уншаад тодруулсан өгүүлбэрийг асуух өгүүлбэр болгон

хувиргаарай.

Дэлхийн жил

Дэлхий нарыг нэг жилийн хугацаанд бүтэн тойрдог.

Дэлхий нарыг тойрохдоо өөрийнхөө тэнхлэгийг тойрч

эргэдэг. 24 цагийн дотор нэг удаа эргэдэг. Энэ хугацааг

хоног гэнэ.

вэ?

үү?

юү?

юу?

бэ?

уу?

Хоёулаа хичээлдээ

хамт явах уу?

Тэгье. Хамт

явъя.

АСУУСАН ӨНГӨ

АЯСТАЙ ӨГҮҮЛБЭР

ХҮҮРНЭСЭН ӨНГӨ

АЯСТАЙ ӨГҮҮЛБЭР

15

4. Өгүүлбэрүүдийн төгсгөлд байх тохирох цэг, тэмдгийг холбоорой.

Туулай юу иддэг вэ

Цас орлоо, цас орлоо

Луувангаа би туулайд өгмөөр байна

Дэлдэн туулай авдаг болов уу

1. Дараах мэндийн үгс аль улиралд тохирч байна вэ? Уншаад

холбоорой.

2.

2. Гэр бүлээ танилцуулж бичээрэй.

?

.

Мал тарга тэвээрэг

сайн авч байна уу?

Сайхан намаржиж

байна уу?

Төл мэнд, сүрэг

өсөж байна уу?

Мал сүрэг мэнд,

өнтэй сайхан

өвөлжиж байна уу?

16

3. Хуулан бичээд цээжлээрэй.

Асуулт хариулт

Түгдрэлгүй хэн Харуулаар хайрдаг уу?

Түргэн хариулах вэ? Хайруулаар илүүрддэг үү?

Харуул айлынх уу? Илүүрээр харуулддаг уу?

Илүүр аавынх уу? Харуулаар харуулддаг.

Хайруул хэнийх вэ? Илүүрээр илүүрддэг.

Харуул аавынх Хайруулаар хайрдаг.

Илүүр ээжийнх Хэн түгдрэлгүй

Хайруул ахынх Хэд хэлэх вэ?

Түгдрэлгүй хэн Харуул, илүүр, хайруул гурав

Түргэн хариулах вэ?

17

“ Г ” ҮСГЭЭР УТГА ЯЛГАН ЗӨВ БИЧИХ

.

3. Үгсээр өгүүлбэр зохион бичээрэй. баг , бага, тараг, тарга

4. Шүлгийг уран тод уншиж цээжлээрэй.

Ганган зараа

Толины өмнө эргэлддэг

Тонтгор зараа байжээ

Өргөс өргөс муухай гээд

Өөрийнхөө өргөсийг голжээ

Бүтэн өдөржин гоёод

Бүх өргөсөө зулгаажээ

Гангарч гангарч аваад

Гадуур гаран зугаалжээ

Яасан том хулгана вэ? гэж

Тааралдсан амьтад гайхжээ О.Сундуй

гү

го

га

то

рил

гэ-нэ

ба

зээлз

руу

5. Шүлгээс хоолойн “Г”

орсон үгийг олж бичээрэй.

2. Үүссэн үгсээр холбоо үг бүтээж,

өгүүлбэр зохион бичээрэй.

1. Үеүдийг ажиглаарай.

Зургийн нэрийг бүтээж

өнгө ялган будаарай

Хоолойн “г” + а, о, ы, у

унага

ботго

багын

гулгах

Хэлний

”г“

Ардаа э, ө,

эгшиггүй и

хэсэг ингэ

өнгө анги

Г

18

А. Эхийг уншаад ойлгосноо ээж

аавдаа ярьж өгөөрэй.

Б. Дараах асуултанд хариулаарай.

Оёдолчны хийсэн хувцас яагаад

саранд таараагүй вэ?

1. Дараах үгсийг тохирох утгаар нь холбож зураарай.

тараг хатан

тарга ухаан

араг сүү

арга байна

хаан тэвээрэг

хаана савар

2. Ижил төгсгөлтэй үг бүтээгээрэй.

.......................... ..............................

.......................... га ........................... го

.......................... ................................

3. Цээжээр бичээрэй.

Түүвэр өгүүлбэр

Хавх бол агнуурын багаж юм.Ургамал мод улиас, гацуур, улиангар ургаж

найгав. Арга ухаанаар олныг ялдаг. Монголын ард түмний бүтээсэн

дурсгалын ховор номууд олон бий.

“365 үдэш” 8-сарын 25-ны “Сар яагаад нүцгэн болсон бэ?” сэдвийг

уншаад дараах даалгаврыг гүйцэтгээрэй.

19

“ Н ” ҮСГЭЭР УТГА ЯЛГАН ЗӨВ БИЧИХ

1. Дараах үгээр өгүүлбэр зохион бичээрэй.

заан, заана

2. Цэгийн оронд тохирох үгийг нөхөж бичээрэй.

Нөхөх үгс: тэнцүү, зураг, хэрээ, манайд

............ хоно, энэ .............. , хон .............., эн ...............

3. Цээжээр бичээрэй. Хувирал

Өндөг хагарч, ирээдүйн эрвээхий бяцхан авгалдай, төөлүүр гарна.

Төөлүүр өсч, гадуураа хатуу хальсаар хучигдаж, хүүхэлдэй болно. Хэсэг

хугацааны дараа хальс хагарч нас бие гүйцсэн эрвээхий гарна.

н

хон

сан

на нэ но нө

хоно

сана

Н

Хон хэрээ нисэв. Та манайд хоно.

20

4. Алдаатай үгийг олж засаарай.

Шин оно гарлаа. Зөөлнө чихэр мөн үү? Эн миний ном. Олн уул давна.

ҮГСИЙН САН

1. Хэн ? асуултанд хариулагдах үгийг олж хөх өнгийн харандаагаар

будаарай.

Миний ах хичээлдээ явлаа. Эмээ үлгэр ярих дуртай. Түүний аав жолооч

юм. Бадрах миний үеэл. Долгор малчинтай уулзав.

2. Хэн? асуултын оронд тохирох үгийг нөхөөрэй.

Миний найзыг хэн? гэдэг. Би хэн? ахтай хамт явлаа. Манай ангийн

хэн? хурдан гүйдэг. Хэн? хэн? хоёр анги цэвэрлэв. Хэн? шүд эмчлэв.

3. Дараах асуултанд хариулагдах үг тус бүр 2-ыг бичээд ажиглаарай.

Асуулт Хариулагдах үгс Жишээ нь

хэн? Хүнийг заан нэрлэсэн үгс Ээж, Бат, жолооч, дүү

юу? Амьтан болон юмс үзэгдлийг нэрлэсэн Муур, салхи, тоглоом

ямар? Юмсын өнгө, хэлбэр, хэмжээ, шинжийг заасан том, зөөлөн, хүйтэн хэд хэчнээн? Тоо,ширхгийг заасан үгс Олон, бага, гурвуулаа

яах, яасан? Хүн ба амьтны үйл хөдлөлийг заасан үгс Явах, инээх, гайхах

яав? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

яасан? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

яах? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Үйл хөдлөл заасан үгс байна.

21

4. Дараах үгсийн хоорондын холбоог олж зураасаар холбоорой.

сайхан яруу найрагч

гашуун бороо

хүйтэн эм

авьяаслаг сэтгэл

алаг толь

хагархай эрвээхэй

5. Асуултанд хариулагдах үгсийг бичиж өгүүлбэр бүтээгээрэй.

Хэн? ямар? юу? уншлаа.

Дэлгүүрт ямар? юу? олон яав?

Хэн? хаанаас? хэдэн? юу? яасан?

ямар? гэсэн асуултанд

хариулагдах үгсийг бичээрэй.

“365 үдэш” 8-р сарын 27 ны “Бяцхан цамхаг” үлгэрийг уншаад дараах

даалгаврыг гүйцэтгээрэй.

А. Амьтдыг төлөөлөн тод

сайхан дуугаар гэр

бүлийнхэндээ уншиж

өгөөрэй.

Б. Цамхагаа төсөөлөн

бодоод зураарай.

22

ЭСРЭГ УТГАТАЙ ҮГ

1. Зургийг ажиглаад эсрэг үгийг гүйцээж бичээрэй.

сүүл нь ........... сүүл нь богино заан том жирх ................

..................... хурдан ................... цаана

2. Дараах үгсийг эсрэг утгаар нь зөв харгалзуулаарай.

дээр баян

өөд доор

хүнд бүтээх

даарах уруу

ядуу халууцах

нураах хөнгөн

Үгийн эсрэг утга санааг илэрхийлэх үгийг эсрэг утгатай үг гэнэ.

Өдөр-шөнө, хурдан-удаан, халуун-хүйтэн, шинэ-хуучин

Хол явъя гэвэл ойроос эхэл Зөв үү, буруу юу

Ихийг хийе гэвэл багаас эхэл Зөөлөн үү, хатуу юу

23

3. Зүйр үгийг эвлүүлж, зөв дараалалд оруулаад, эсрэг утгатай үгсийг ижил

өнгөөр будаарай.

а. их болно Багаас

болно Балчраас том

б. алгаа гэхэд Ав тосох

гэхэд Өг татах өрцөө

в. баяс гэж бүү Магтлаа

гэж Мууллаа гунь бүү

4. Дараах үгсийн эсрэг утгатай үгийг бичээд, өгүүлбэр зохиогоорой.

нар - ............. , зузаан - ............... , бүдэг - ............. , хүү - ...........

“365 үдэш” 4-сарын 25-ны “Өнчин цагаан ботго” үлгэрийг уншаад ээж,

аавдаа ярьж өгөөрэй.

24

ЭХИЙН ЭХЛЭЛ, ГОЛ, ТӨГСГӨЛ ХЭСЭГ

1. Эхийг уншаад асуултад хариулж бичээрэй.

...........

Үнэг зальтай ч маш өрөвдөлтэй амьтан гэнэ. Анчдад хөөгдсөн үнэг хурдан

зугтан, далд ормогцоо хөөгдөж явснаа мартан цааш гөрөөлдөг гэнэ. Газар

ухан өөрийгөө нуухдаа том шаргал сүүлээ нуухаа мартдаг ажээ.

2. Эхэд тохирсон гарчиг өгөөрэй.

3. Дараах өгүүлбэрээс эхэд тохирох утгатай өгүүлбэрийг тэмдэглээрэй.

Үнэг зоригтой Үнэг анчдаас айдаггүй

Үнэг өрөвдмөөр гэнэн

4. Оньсогыг тааж, хуулан бичээрэй.

Нам нам гүйдэлтэй

Навчин шар дээлтэй / ..... /

5. Эхийг уншаад асуултанд хариулж бичээрэй.

...............

Нүдээ эрүүл байлгахыг хүсвэл харааг хамгаалах аргуудыг мэдэх хэрэгтэй.Номыг

гэрэлтэй үед уншиж бай. Гэвч хэтэрхий хурц гэрэл хараанд муу. Иймд чийдэндээ

бүрхүүл хийх буюу ширээний чийдэн хэрэглэх нь тохиромжтой. Номыг нүдэндээ

хэтэрхий ойр барьж унших нь хараанд муугаар нөлөөлнө.

6. Эхэд тохирсон гарчиг өгөөрэй.

7. Оньсогыг тааж хуулж бичээрэй.

Алаг бяруу

Хялгасан хашаатай. / ...... /

Эх нь юмс үзэгдлийн тухай утга санаа төгссөн зохиомж юм. Аливаа эх нь эхлэл, гол,

төгсгөл гэсэн 3 хэсэгтэй. Эхлэл төгсгөл хэсэг нь бага, гол хэсэг нь дэлгэрэнгүй байдаг.

Гөрөөлөх-ан амьтан агнахаар

явах, ан авд мордох

25

1. Эхийг уншаад эхлэл, гол, төгсгөл хэсгийг асуултын дагуу бичээрэй.

Ховдог хулгана

Эрт урьд цагт цадахаа мэдэхгүй хулгана байжээ. Нэг өдөр ховдог хулгана

жижигхэн нүхээр ортол маш том агуулах руу орчихлоо. Агуулах дүүрэн идэх юм.

Бяслаг,утсан хиам, самар,жигнэмэг, үгүй ер байхгүй юм алгаа. Хулгана идсээр

байгаад гэдэс нь бөмбөг шиг бөөрөнхий болов. Гэтэл агуулах руу хэн нэгэн хүн орж

ирлээ. Хулгана айсандаа нөгөө нүх рүүгээ орох гэтэл гэдэс нь тулаад багтсангүй.

Агуулахын эзэн түүнийг хараад агналаа.

Эхлээд хулгана яасан?

Дараа нь яасан ?

Эцэст нь яасан?

26

2. Эхийг уншаад дараах асуултад хариулаарай.

Эрх хөх ишигний үлгэр

Жигтэйхэн зөрүүд зантай эрх хөх ишиг байжээ. Эх нь

-Үр минь, ишиг минь нохой руу ойртож болохгүй шүү гэж захиж

гэнэ. Гэтэл хөх ишиг уяатай нохой руу очив гэнэ. Банхар нохой

унтаж байлаа.Ишиг нохойн толгой руу мөргөөд авч гэнэ. Нохой

аймшигтайгаар архиран өндийж гэнэ. Ишиг майлан зугтаж гэнэ. Эх нь ишгээ

үнэрлэн:

-Үр минь ишиг минь ээжийнхээ үгэнд орохгүй бол ингэдэг юм шүү дээ гэжээ.

а. Эхэд ямар амьтны тухай өгүүлсэн бэ? Нэрлэн бичээрэй.

б. Эх нь ишгэндээ юу гэж захив?

в. Ишиг ямар буруу хэрэг хийсэн бэ?

г. Ээжийнхээ үгэнд ороогүйгээс ямар аюул учирсан вэ?

27

Эхлэл хэсэг:

Гол хэсэг:

Төгсгөл хэсэг:

УНШСАН ҮЛГЭР, ӨГҮҮЛЛЭГИЙН ҮЙЛ ЯВДЛЫГ ДАРААЛЛЫН ДАГУУ ТООЧИХ

1. “Улаан малгайт” үлгэрийг зөв дарааллын дагуу дугаарлаад өнгө

ялган будаарай. Зурагт тохирсон өгүүлбэр зохиож бичээрэй.

28

- Хэнд бичиж байгаа - Талархлыг бичсэн хүний нэр

- Талархаж байгаагийн учир - Бичсэн он сар өдрийг бичдэг.

2. “Улаан малгайт” үлгэрээ эргэн санаарай.

Улаан малгайтад тусалсан анчинд талархал бичээрэй.

Талархал бичихдээ:

Талархал

29

3. Эхийг уншаад үйл явдлын дарааллаар дугаарлаарай.

Шоргоолж тагтаа хоёр

Хожим нэг удаа анчин тор тавьж, тагтааг барих гэжээ.

Шоргоолж анчинд дөхөж очоод хөлийг нь хазжээ.Анчны хөл

загатнаж тороо алдав. Тагтаа ч торноос мултраад хөөрөн одов гэнэ.

Шоргоолж ус уухаар булаг руу ирж гэнэ. Гэтэл түрлэг

гараад золтой л живүүлчихсэнгүй .

Мөчир зуун нисч явсан тагтаа шоргоолжны живж байгааг хараад

мөчрөө шидэж өгч гэнэ.

“365 үдэш” 4-сарын 26 -ны “Зурмал бар” үлгэрийг уншаад ээж, аавдаа

ярьж өгөөрэй.

30

ЦУВРАЛ ЗУРГИЙН ДАГУУ ЭХ ЗОХИОХ

1. Зургийг ажиглаад асуултанд бүтэн өгүүлбэрээр хариулж бичээрэй.

Тэнэг хулгана

Зургийг сайтар ажиглах

Үйл явдлын учир холбогдлыг ойлгож, ухаарах

Зурагт асуулт тавьж, хариулах

Хариултаа оновчтой, үг, өгүүлбэрээр илэрхийлэх /Болж буй орчин, цаг хугацаа, өнгө,хэлбэр, дүрс, хүн ба амьтны сэтгэл хөдлөл зэргийг/

1. Хулгана юу

олсон бэ?

2.Хулгана юу хийж

байна вэ? 3. Хулгана яагаад

зугтсан бэ?

31

2. Зургийг ажиглаад, зураг тус бүрт тохирох өгүүлбэр бичээд гарчиг

өгөөрэй.

32

МЭДЛЭГ ЧАДВАРАА СОРИОРОЙ

1. Заримдаг гийгүүлэгчийг дугуйлаарай.

м, ц, ж, н, з, г, л, с, т, д, б, в

2. Тохирох урт эгшгийг нөхөж бичээрэй. Өөр......... тус ......... урьд нь өг

Нөхр ........ тус......... сүүлд нь ав

3. Үеийг нийлүүлж сургаал үг бүтээж бичээрэй.

Сайн гэл сэт та тойр лыг но

Муу сэт би но тойр гэл еийг

4. Ширээний найздаа төрсөн өдрийн баяр хүргэж мэндчилгээ бичээрэй.

5. ”и” балархай эгшиг ямар үүргээр орсон байна вэ? Зөв хариуны эхний

үсгийг дугуйлаарай.

охиноос

а. эгшигжүүлэх б. зөөлрүүлэх в. ялгах

6. Анаграмыг тайлж бичээд илүүц үгийг шар өнгөөр будаарай.

маад, тарша, гутла, , голе, эдсэ

33

1. Ялгах эгшиг орсон үг 5-ыг бичээрэй.

2. ыг , ийг нөхцөлийн аль тохирохыг зөв залгаж бичээрэй.

өвөл, туг, тугал, бөгж, Хасар

3. Эгшгийг нөхөж бичээд, ертөнцийн гурвыг үеэр таслан хуулан

бичээрэй.

Ертөнцийн гурван бэрх

Чул . . н дээр н . гоо ургуул .х нэг бэрх

Ус. н дээр гал түл. х нэг бэрх

Үхрийн эв .р дээр цас т . гтоох нэг бэрх

4. “Ертөнцийн гурван сайхан” зохиож бичээрэй.

34

1. Эхийг уншиж ойлгоод утгыг яриарай.

Хавар

Ангид чив чимээгүй. Багш хүүхэд бүрийн дэргэд очиж ,зурж буй зургийг үзнэ.

Бүх хүүхдийг таван хошуу малын нэгийг зурах даалгавар өгсөн байв. Багш

Сүхийн дэргэд очсоноо :

-Чи мал зурахгүй яагаад яргуй зурдаг билээ гэв.”Өдийд яргуй идсэн ямаа сүү

ордог”гэж эмээ хэлсэн.Би сүүнд дуртай болохоороо яргуй зурчихаад ,дараа нь

ямаа зурна гэж Сүх хариулжээ.

2. Асуултанд хариулж бичээрэй. Сүх яагаад яргуй зурсан бэ?

3. “Робот технологи” хичээлийн багшдаа талархал бичээрэй.

5. Ертөнцийн гурвыг зөв байрлуулж бичээрэй.

Ертөнцийн гурван том

том бүчгүйгээс Оосор орчлон

далай Оломгүйгээс том

огторгуй хязгааргүйгээс том Орой

ӨӨРИЙГӨӨ СОРИОРОЙ 4

35

1. Дараах эхийг уншаад, хуулж бичихдээ залгаврыг зөв залгаж бичээрэй.

Тоншуул яагаад мод тоншдог вэ?

Тоншуул өдөр бүхэн яар(ч) сандран мод тонш(х) нь хүнс тэжээлээ хайж

байгаа хэрэг. Өт хорхойг мэд(нгүүт) урт хэлээрээ гүн нүхэнд байгаа хорхойг

ав(на). Модон доторх хортон шавж(ыг,ийг) тоншуул ид(х) учир бид түүнийг “Ойн

эм(ч) хэмээн нэрлэдэг билээ.

2. “торх торох” үгсийг ажиглаад эдгээр үгтэй ижил бичлэгтэй үг 2-ыг бичээрэй. торх торох

........................................... .............................................

.......................................... ...........................................

3. Балархай эгшгийг нөхөж бичээд цээжлээрэй.

Өчүүх. н нас. нд эрд. м сурв. л ург. х нартай ад. л

Дунд нас. нд эрд. м сурв. л үдийн нар. н ад. л

Өт.лтлөө эрд. м эс сурв. л хар .нхуй шөн. ад. л

36

1. Зургийг ажиглаад зөв дараалалд оруулаарай.

Зураг тус бүрт тохирох өгүүлбэр зохиож бичээрэй.

2. ямар? гэсэн асуултанд хариулагдах үг бичиж, холбоо үг үүсгэж

бичээрэй.

..................................

............................ ...............................

........................... ...............................

.........................................

3. Ялгах эгшигтэй үгийн өмнөх үсгийг дугуйлаарай.

а. үнэр г. үхэр ё. хөвөн

б. ингэ д.чанар ж. хөнгөн

в. сургах е.зоргол з. хуучин

4. Доорх зүйр үгийг гүйцээн бичээрэй.

( сайн, нэгийг сонсоно, сайхан, нэгийг үзнэ)

Эрт босвол .............................................................

Орой унтвал ............................................................

37

1. Тааврыг таагаарай.

Эр тэмээний нэрийг

Эргүүлж хэрэв уншвал

Хүнтэй ярих үедээ

Хүндэлж хэлэх үг болно. / ... - ... /

2. Цээжээр бичээрэй.

Ус, ургамлаа хайрлаарай

“Нялх ногоо , цэцэг навч зулгаавал алдас болно “ гэж ээж аав минь сургадаг .

Самар, жимс, эмийн ургамал зэргийг үндэс, иш, мөчиртэй нь түүсэн хүнийг хотол

олноороо зэмлэдэг . Тиймээс боловсорч гүйцсэн хойно нь гэмтээхгүй түүх хэрэгтэй .

Гол горхи , нуур цөөрмийн ус уруу элдэв бохир зүйл хийж болохгүй .

3. Өгүүлбэрийг анхааралтай уншаад зөв хариултыг сонгоорой.

/ бүжин- үгийн “и” балархай эгшиг зөөлрүүлэх үүрэгтэй./

а. тийм б. үгүй в. мэдэхгүй

38

1. Дараах хүснэгтээс дан эгшигт гийгүүлэгчээс бүтсэн үгийг олж будаарай.

а а в г о л ё

ж з и й н о м

н м о н г о л

т у ү ф х ц ч

б г а в а р я

2. Эхийг уншаад хэн? юу? ямар? хэд хэчнээн? яах? яав? яасан? гэсэн

асуултанд хариулагдах үгсийг олж хүснэгтэд бичээрэй.

Шүтээн

Хорвоод намайг төрүүлсэн

Аав, ээж нэгдэх шүтээн

Хосгүй эрдэмт замыг минь заасан

Эрдэмтэн багш минь хоёр дахь шүтээн

Хонгорхон зүрхэнд минь гэгээ татуулж

Мэдлэг хүч хайрласан

Алтан ном гурав дахь шүтээн

Би шүтээнтэй хүн

Бие сэтгэлдээ хүчтэй хүн

Оройн дээд шүтээний

Од нь болж гялалзах ёстой. Р.Болорцэцэг

Асуулт Хариулагдах үгс

хэн?

юу?

ямар?

хэд хэчнээн?

яах, яасан?

39

1. Оньсогыг тааж, цэвэр сайхан хуулан бичээрэй.

Уухай туухай баатар

Ууцан дундуураа тасархай баатар Тэр юу вэ?

2. Үгийн үсгүүдээр боломжит үгийг бүтээгээрэй.

Ш О Р Г О О Л Ж

3. Эхний үгийн төгсгөл,сүүлийн үгийн эхлэл болох үеийг олж бичээрэй.

Луу /ван/ дуй - лууван, вандуй

сам/ / дам -

ту/ / бир –

но/ / лог -

4. Тохирох үгийг сонгож өгүүлбэрийг гүйцээж бичээрэй.

/гээгдэнэ, гээгдэхгүй/

Оноосон нэрний балархай эгшиг ..................................... .

Балархай эгшиг үүрэггүй болвол ............................ .

40

1. Дараах үгийг үеэр зөв тасалсан хэсгийг дугуйл.

А. цэц-гийн, бал-архай, В. тэр-гүү-ний, өг-үүл-бэр

Б. сааль-чин, эгш-гийг Г. а-суух, хаал-га-ны

1. Зөв өгүүлбэр болгон бичээрэй. /2 оноо/

гэнэ. торноос, Тагтаа ч, хөөрөн, одов, мултраад

2. а. Дараах эхийг уншиж ойлгоод зөв дэс дараалалд оруулж дугаарлаарай.

Хэрэм хуш модны мөчир дамжин боргоцойг газар шиднэ.

Энэ хоёр намрын налгар өдрүүдэд самар түүж нөөцлөв.

Ажилдаа махран зүтгэсэн хоёр, хэдий ядарсан байсан ч амрахыг огт хүсэхгүй

байв.

Баавгай боргоцойг бөөгнүүлж овоолно.

Хоёулаа эв найрамдалтай ажлаа дуусгаж амарлаа.

Хэрэм баавгай хоёр сайн найзууд юм.

б. Гарчиг өгөөд дараалын дагуу хичээнгүй сайхан хуулан бичээрэй.

ЦЭЭЖ БИЧИГ

41

1. Үхэр

Үхэр сүргийг хангай нутагт өсгөхөд тохиромжтой. Үхрийг мах, сүүний, ажлын

гэж хуваадаг. Үхрийн ашиг шим нэн их. Үхрийг тэргэнд хөллөх, нуруу ачих зэргээг

тээвэрт хэрэглэнэ. Үхрийн яс, эвэр, туурай, хөөвр, хялгас, шир нь бүгд ашиглагдана.

Үхрийн мах нь амт чанар сайтай, сүү нь тослог ихтэй.

2. Аргаль угалз

Хонин гөрөөсийг аргаль гэнэ. Аргалийн эрийг уналз гэнэ. Аргалийг

хонины өвгийн удам гэдэг. Аргаль дэлхийд ховордсон амьтдын нэг юм.

Монгол угалзын нэгэн эвэр аварга сүрлэгээрээ дэлхийн үзэсгэлэнд алтан

медаль хүртжээ. Угалзын эвэр хээ угалз мэт мушгираад ургасан байдаг.

3. Хавар

Дэлхийн бөмбөрцгийн нартай талыг өдөр, сүүдэртэй талыг шөнө гэдэг.

Хаврын сард нартай буюу өдрийн цаг нь өдрөөс өдөрт уртсаад, сүүдрийн буюу

шөнийн цаг нь богиносож гэрлийн илч нь нэмэгдэнэ. Энэ байдлыг хавар болло

гэдэг.

4. Өгүүлбэрүүд

Тал нутагт намрын урт шар өдрүүд үргэлжинэ. Нялх хүүхдүүд хоолоо

хацартаа нялах нь өхөөрдмөөр. Мана бол чимэглэлийн эрдэнийн чулуу юм.

Ойд ормогц зүйл зүйлийн уянгалаг жиргэлт сонорыг мялаана.Ёл хадан

хясааны энгэрт үүрээ засна.

5. Түүвэр өгүүлбэрүүд

Олон хоногоор хурц нар шарж, хур чийг дутагдахад ган гачиг болно.

Хүнсний ногоонд амин дэм болон бусад шимт тэжээл элбэг тул хүний биеийг

чийрэгжүүлж, өсөлтийг хурдасгаж урт наслуулдаг. Жаахан Баяраа хашаандаа

ногоо тарьжээ.

42

43

44