Монгол хэлbagsh.itpd.mn/fayluud/МХ-ii анги.pdf · 2020. 5. 6. · 2.1е....

Монгол хэл .

2

СУРАЛЦАХУЙН ЗОРИЛТ

I. УНШИХ ЧАДВАР

2.1а. Танил биш үгийг сурах бичгийн тайлбараас цагаан толгойн

үсгийн дарааллаар олж сонгох, утгыг мэдэх

2.1б. Уншсан шүлэг, өгүүллэг,үлгэр, зүйр цэцэн үг, хэл

зүгшрүүлэх үг зэрэг эхийг уншиж, агуулгыг ерөнхийд нь

ойлгосноо харуулах

2.1в. Уншсан үлгэр, өгүүллэгийг үйл явдлын дарааллын дагуу

тоочих

2.1г. Уншсан эхийн баатруудын сайн, муу үйлийг жишээгээр

тайлбарлах

2.1д. Талархал, мэндчилгээ, товч анкет, танилцуулга,заавар

зэргийг уншиж, агуулга бүтцийг тайлбарлах

2.1е. Цээжилсэн шүлэг,зугаа үг, хэл зүгшрүүлэх үгийг бусдын

өмнө тод чанга дуугаар унших

2.1ж. Өгсөн зургаас баатрууд хоорондоо юу ярилцсаныг

ургуулан төсөөлөх

II. БИЧИХ ЧАДВАР

2.2а. (н,г) үсгээр утга ялгаж үгсийг зөв унших,нүдлэх,зөв бичих

2.2б. Эр, эм үгэнд “ы”, “ий” залгаврыг зөв залган бичих

2.2в. Үгийг үеэр таслан мөр шилжүүлж зөв бичих

2.2г. Цагаан толгойн үсгийг эгшиг, гийгүүлэгч, тэмдэг үсэг гэж

ангилж, бүлэглэх

2.2д. Багшийн хэлсэн 5-6 өгүүлбэрийг сонсож, цээжээр бичих

2.2е. Өгсөн бүтцийн дагуу мэндчилгээ бичих

2.2ж. Өгсөн бүтцийн дагуу болсон явдлаа ойлгомжтой бичих

2.2з. Өгсөн бүтэц зааврын дагуу баярлаж талархсанаа

илэрхийлсэн талархал бичих

2.2и. Сэдэвт болон цуврал зурийн дагуу хараад утгын холбоотой

4-5 өгүүлбэр бүхий эх зохиох

2.2к. Ертөнцийн гурвын хэлбэрийг дуурайн зохиож бичих

2.2л. Зааврын дагуу гэр бүлийн танилцуулга бичих

ОЛОНЛОГ ТӨВ СУР

ГУУЛ

Ь


3

III. СОНСОХ-ЯРИХ ЧАДВАР

2.3а. Болсон явдал, сонссон зүйлийг ойлгомжтой мэдээлж ярих 2.3б. Бусдын яриа, асуулт, зааврыг анхааралтай сонсож,

ойлгосноо харуулах 2.3в. Санаа бодлоо өөртөө итгэлтэйгээр ойлгомжтой,тод дуугаар илэрхийлэх

2.3г. Зохиолын баатрын үг яриаг цээжилж тогтоон, харилцан

яриагаар дүрд тоглох

IV. ХЭЛЗҮЙ, ҮГИЙН САН

2.4а. Эх, өгүүлбэрээс хэн? юу? ямар? хэд хэчнээн?, яах?, яав?

яасан? гэсэн асуултад хариулагдах үгсийг олох, эх, өгүүлбэр

зохиохдоо зөв хэрэглэх

2.4б. Асуусан, хүүрнэсэн өнгө аястай өгүүлбэр зохиохдоо

асуултын тэмдэг, таслал, цэгийг оновчтой хэрэглэх 2.4в. Эсрэг утгатай үгийг таних, өгүүлбэр зохиохдоо хэрэглэх

2.4г. Хэлц үгийн тайлбарыг уншиж ойлгох, цээжилж тогтоох


ГУУЛ

Ь


4

СУРАЛЦАХУЙН ЗОРИЛТ ХҮРЭЭНД ЭЗЭМШИХ

МЭДЛЭГ ЧАДВАРУУД

I. УНШИХ ЧАДВАР

2.1а. Танил биш үгийг сурах бичгийн тайлбараас цагаан толгойн үсгийн

дарааллаар олж сонгох, утгыг мэдэх

Утга нь танил биш үгийн утгыг ойлгон уншихдаа:

Суралцахуйн үйл ажиллагаа Нэмэлтээр судлаарай.

Бүтээлч үйл ажиллагаа

Багшийнхаа өгсөн жишээг хараад шинээр мэдсэн үгээрээ өгүүлбэр зохион хэлэх,

бичих, зураг хараад өгүүлбэр зохиох дасгал ажиллаарай.

Уншсан эхээс утгыг нь ойлгохгүй байгаа үгийг олж зурж

тэмдэглэнэ.

Танил биш үгийн утгыг илэрхийлэхдээ эхийн хам бүтцээс

холбон таамаглана.

Утгыг мэдэхгүй үгээ сурах бичгийн тайлбар толиос цагаан

толгойн үсгийн дарааллаар олно.

Толь бичиг ашиглан тайлбарлахдаа аль утга нь илүү

оновчтой байгаа, мөн өөр ямар үгээр илэрхийлж болох

талаар санал бодлоо нөхөдтэйгөө хуваалцана.

Бусдын тайлбарыг анхааралтай сонсоно.

-“Монгол хэлний

дэлгэрэнгүй тайлбар

толь” (Монгол Улсын

ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэн,УБ., 2008) -“Монгол хэлний

өвөрмөц хэлцийн толь”

(Б. Уянга нарын УБ.,

2011) гэх мэт төрөл

бүрийн толь бичиг

-“Монгол хэлний товч

тайлбар толь” (Я.Цэвэл,

УБ., 2013, 2 дугаар

хэвлэл)

“Сурагчийн толь” 2018 он

/бага ангийн сурагчдад

зориулав/

tsevel.toli.query.mn

Аав сур элдэх үү? Ээж тохош оёно.

сур-эмээлийн сур, бугуйлын сур, сур-шир арьсыг урт зүсч зүсэж элдсэн нь

гэх мэт.

Морины хазаар, жолоог сураар хийдэг. Би өвөөдөө сур элдэхэд нь туслав.

Сурыг бод малын арьс ширээр хийдэг. Бөхчүүд гутлаа сураар боосон байдаг.

Бөхчүүд сур дэрлэж унтдаг.

“унага янцгаах” үгийг ашиглан өгүүлбэрүүд зохиогоорой.

..................................................................................................

..................................................................................................

.................................................................................................. ОЛОНЛОГ ТӨВ СУР

ГУУЛ

Ь


5

2.1б. Уншсан шүлэг, өгүүллэг,үлгэр, зүйр цэцэн үг, хэл зүгшрүүлэх үг зэрэг

эхийг уншиж, агуулгыг ерөнхийд нь ойлгосноо харуулах

1.Шүлэг, өгүүллэг, үлгэрийг уншихдаа:

2.Зүйр цэцэн үгийг уншихдаа: 3. Хэл зүгшрүүлэх үгийг уншихдаа:

Дасгал даалгавар:

1. Үгийг зөв байрлуулан зүйр үг бүтээгээрэй.

.................................................................................................................................

.................................................................................................................................

-Шүлгийн утгыг ойлгож, авиа үсгийг тод хэлж, хэмнэлтэй уншина.

-Шүлгийн утгаас юуг ойлгосноо бусдад ойлгомжтой ярина.

-Утгыг ойлгож, зөв тод уншина.

-Утгыг ойлгосноо бусдад

өөрийн үгээр тайлбарлана.

-Авиа үсгийг зөв дуудаж, тод

чанга хурдан хэлнэ.

-“л, р” “с, ш” “д, т” “ц, ч” “з, ж” авиа

үсгүүдийг зөв тод ялган хэлнэ.

Харандаа

Харандаа,харандаа

Хорогдсоор хорогдсоор

Хамаг бие нь

Барагдсаар барагдсаар

Үсэг тоог минь

Бичүүлсээр бичүүлсээр

Үзсэн харсныг минь

Зуруулсаар зуруулснаар

Ээ хөөрхий

Нарийн биеэ дуусгалаа

Надад бүхнээ зориуллаа

Эрдэм сурахад тусалсан

Эрэлхэг чамдаа баярлалаа

Ж.Дашдондог Шүлгээс санаа аваад

оньсого зохиоцгоорой.

Үсэг тоог бичдэг

Нарийн биеэ дуустал

Надад чамд бүхнээ зориулдаг

(Тэр юу вэ?)

....................................................

....................................................

....................................................

....................................................

(Тэр юу вэ?)

хүн

хоосордог

Ажилтай

амьдардаг

Ажилгүй

хүн

Мэдэхгүй үгийн

тайлбараа толь

бичгээс хараарай.

Нэмэлтээр сурах бичгийн

53-59-р хуудсыг уншаарай.


ГУУЛ

Ь


6

2. Ертөнцийн гурав зохиогоорой.

2.1в. Уншсан үлгэр, өгүүллэгийг үйл явдлын дарааллын дагуу тоочих

Үлгэр, өгүүллэгийг уншихдаа эхлээд ямар үйл явдал болов?, дараа нь ямар

үйл явдал өрнөв?, төгсгөлд нь ямар үйл явдал болов? гэсэн асуултуудын

дагуу үйл явдлын дарааллыг олж чадаж байна уу? гэдгийг анхаарч

ажиллана.

Асуулт даалгавар:

1. Монголчууд нүүхдээ ямар ёс үйлддэг вэ?

........................................................................................................................

........................................................................................................................

2. Нүүдэл хийж байгаа хүмүүсийг хэрхэн угтдаг вэ?

........................................................................................................................

........................................................................................................................

3. Гэрийн буурин дээгүүр мал гаргадаггүйн учир юу вэ?

........................................................................................................................

........................................................................................................................

Ургах нарны туяа нэг улаан

Улалзан асах гал нэг улаан

Урагшаа бүү яв гэсэн гэрлэн дохио нэг улаан

Дээд тэнгэрийн өнгө нэг хөх

Дэргэдүүр урсах гол нэг хөх

Дэлгэн барих хадаг нэг хөх

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..........................................................................

..........................................................................

..........................................................................

Монголчуудын нүүдэл

Монголчууд жилийн дөрвөн улиралд нутаг сэлгэн

нүүдэг. Нүүх өдөр, буух газраа урьдчилж товлон

цэлмэг өдөр нүүнэ. Ачаалж байхдаа гэрийн буурин

дээгүүр ачаатай, ачаагүй мал гаргадаггүй. Учир нь

“ачаа хазайна” “тэмээ туйлна” гэж цээрлэдэг.

Тооныг хамгийн сүүлд ачна. Нүүхдээ буурин дээрх

хогийг заавал цээрлэдэг.Гэрээ барихдаа ханаа нар

зөв дугуйлдаг. Монголчууд айл нүүж явахад халуун

цай, тавагтай идээгээ барьж очоод “Сайн нүүж явна

уу?” хэмээн найрсгаар угтдаг.


ГУУЛ

Ь


7

4. Үйл явдлыг илэрхийлсэн зургийг ажиглаад дарааллын дагуу яриарай.

Зургийн дагуу “Монголчуудын нүүдэл” сэдвээр яриарай.

Бүтээлч даалгавар:

1.Нүүдлийн талаар сонирхсон зүйлээ багш болон найзаасаа асуух 2.Өөрийн мэддэг зүйлээ бусдаас тодруулж асуух 3.Бусдын хариултаас хэрэгтэй мэдээллээ тэмдэглэж авах

Нэмэлт даалгавар:

1. Бадаг тус бүрийг уншаад ойлгосноо бичээрэй.

2. Ногоон өнгөөр тэмдэглэсэн үгийг ажиглаад, дуугаа өндөрсгөж

уншаарай.

Д.Нямаа Талын шувуудын өндгөнд сүүдрээ бүү хүргээрэй.

Тохирох

асуулт зохиож

ярилцаарай.

Нэмэлтээр доорх зохиолыг уншаарай.

-“Монголын хүүхдийн уран зохиолын дээж” I,II дэвтэр, УБ., 2009 -“Дэлхийн хүүхдийн хүүрнэл зохиолын дээж” УБ., 2012 -“Монгол туургатны үлгэр” I,II дэвтэр, УБ., 2010

-Ц.Дамдинсүрэнгийн “Цэцэн хурга”

-Г.Ловор “Үлгэрийн орноор аялцгаая” 2007, “Мөнхийн үсэг”

Талын шувуудын өндгөнд

Сүүдрээ бүү хүргээрэй

Ташуурын сүүдэр шүргэх төдийд

Үрээ тэд голдог гэнэ.

Хээрийн салхины хөл дор

Хэдэн өндөг хоцордог гэнэ

Тэнгэрт нисэх тавилангүй

Тэндээ яг төгсдөг гэнэ.

Сүр хүчит хүн танаас хүсэх нь

Сүүдрээ хямгадаж яваарай

Тайван нар тэнгэрт налайж

Тал нутагт шувууд жиргэг.

Өндгөнд сүүдрээ

тусгахад эх нь голдог

тухай байна.

Эхдээ гологдсон

...................... болдоггүй

тухай өгүүлжээ.

.....................................

............................................

...................................... ОЛОНЛОГ ТӨВ СУР

ГУУЛ

Ь


8

2.1г. Уншсан эхийн баатруудын сайн, муу үйлийг жишээгээр тайлбарлах

Зохиолын баатруудын тухай хэлэлцэхдээ:

Уншсан эхийн баатруудын сайн, муу үйлийг жишээгээр тайлбарлахдаа:

За багш нь нэг жишээ авч үзье.

“Цэцэг баярлав” гэдэг эхийг уншихдаа зохиолын ямар дүр чиний найз байх боломжтой

вэ? гэдгийг бодоорой.

Жишээ нь: “Энэ дүр... ингэж хэлсэн учраас их нөхөрсөг тусч хүн юм”, “...ингэж амиа

бодсон учраас, эсвэл тусалсан учраас ...тийм зан чанартай гэж үзэж байна” гэх мэт

өгүүлбэрийн найруулгаар ярилцъя.

Санамж-1:

- Зохиолын ямар дүр чиний найз байх боломжтой вэ?

- Эхийн үйл явдлын өрнөл дунд дүрүүд хоорондоо хэрхэн холбогдож байгааг зураг,

бүдүүвчээр илэрхийлэх

- Баатруудын сайн муу үйлийг дарааллуулан бичнэ.

- Сайн муу үйлийг яагаад сайн үйл болох, яагаад муу үйл болохыг жишээгээр тайлбарлах

- “....” өгүүллэгийн баатар “...” үлгэрийн дүрийн оронд байсан бол? санаа бодлоо

илэрхийлэх

Санамж-2:

- Зохиолоос тухайн баатрын хэлсэн үгийг жишээлэх

- Зохиолоос тухайн баатрын хийсэн үйл хөдлөлөөс жишээлэх

Нэмэлтээр сурах

бичгийн 68-81-р

хуудасны үлгэр,

өгүүллэгийг уншаарай.




ГУУЛ

Ь


9


1. Ямар амьтдын зулзага вэ? Харгалзуулаарай.

2. Зургаа үлгэр болгон бичээрэй.

ЦЭЦЭГ БАЯРЛАВ


1. Шүлгийг цээжлээд уран тод уншаарай.

2. Бамбар,муур хоёрын адил ба ялгаатай талыг ярилцаад, бичээрэй.

3. Оньсогыг таагаарай.

Бөөдий

гавар

гөлчгий

бэлтрэг

бөжин

хорилдой

Үнэг

Зараа

Хэрэм

Туулай

Хулгана

Чоно

Эхлээд .................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................

Дараа нь .................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................

Эцэст нь .................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................

Барын бамбар

Андуурч ойртов оо

Би муур биш шүү

Алдар нэр маань

Барын бамбар шүү

С.Маршак

...............................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................

Шарга шарга биетэй

Шар шувууны нүдтэй

Тэр юу вэ? ( ........................ ) ОЛОНЛОГ ТӨВ СУР

ГУУЛ

Ь


10

2.1д. Талархал, мэндчилгээ, товч анкет, танилцуулга,заавар

зэргийг уншиж, агуулга бүтцийг тайлбарлах

Тайлбарт дасгал:

Зургийг ажиглаад, эмчид талархал бичих болсон шалтгааныг ярилцъя.

Өөрийн санаагаа нэг өгүүлбэрээр бичээрэй.

..................................................................................................................................

Загварыг харъя.


Тохирох үгийг нөхөж, талархлыг гүйцээж бичээрэй.

Талархал бичиж суръя.

Талархал

Эхлэл хэсэг Хэнд зориулж бичих

Гол хэсэг Хэн нэгэнд талархсан

сэтгэлийн үг

Төгсгөл

хэсэг

Бичсэн хүний нэр,

он сар, өдөр

Эмч: Бугад

Миний шүдийг эмчилж, эрүүл болгож, зөвлөгөө өгсөн

явдалд баярлаж талархсанаа илэрхийлье.

Илийгийн найз: Бамбаруушхан

2019 оны 11-р сарын 20

ТАЛАРХАЛ Хайрт .............................................. тандаа

Намайг үргэлж дэмжиж .................................. байдагт тань баярлаж

..................................................... илэрхийлье.

Таны ач охин (хүү) .......................

...... оны ..... сарын .......



хуудсыг уншаарай.


ГУУЛ

Ь


11

Загварыг харъя.

Товч анкет бөглөж суръя

Мэндчилгээ


Гол хэсэг Мэндчилгээ бичиж

байгаагийн учир

Төгсгөл хэсэг Бичсэн хүний нэр,


Мэндчилгээ бичиж суръя.

Санамж: Мэндчилгээ бичихдээ (аз жаргал, мэнд хүргэе, ажлын амжилт, хүсэн

ерөөе) зэрэг үгийг хэрэглэж илэрхийлснийг анзаарч уншина.


Хайрт аав, ээждээ ирж

байгаа шинэ оны мэнд

хүргэж, эрүүл энх аз

жаргал хүсье.

Охин Номинжин

2019-12-23

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

1. Анкет бөглөхөд юу хэрэгтэйг

эргэцүүлэн бодно. 2. Загварын дагуу анкет бөглөхөд

хэрэгтэй мэдээллийг урьдчилан

тэмдэглэж ирнэ. 3. Овог нэр, төрсөн он сар өдөр,

регистрийн дугаар, нас хүйс, гэрийн

хаяг, аав, ээж, багш болон өөрийн

холбоо барих утас зэрэг загварыг

ажиглаж уншина.

Товч анкет бөглөх загвар

1.Овог ..................... Нэр ...........................

2.Төрсөн он ............. сар ........... өдөр .........

3.Регистрийн дугаар ....................................

4.Нас .......... 5. Хүйс .........

6.Гэрийн хаяг ..............................................

.............................................................................

7.Холбоо барих утас: Аав ........................

Ээж .......................

Өөрийн ..................


ГУУЛ

Ь


12

Танилцуулга хийж суръя:


1.Гэр бүлийн танилцуулга, өөрийн

танилцуулгыг уншина. 2.Гэр бүлийн гишүүдээ

танилцуулахдаа гадаад байдал, зан

чанар, хүсэл сонирхлыг ямар үг

хэрэглэн танилцуулсныг ажиглаж

уншина. 3.Өөрийгөө хэрхэн танилцуулсныг

бодож уншина.

Манайхан

Манайх таван ам бүлтэй.

Миний аавыг Баяраа гэдэг.

Аав маань мужаан. Ээжийг

Жаргалмаа,дүүг Тэмүүлэн

гэдэг. Дүү маань их хөөрхөн

булцгар хацартай. Бид

чөлөөт цагаа хөгжилтэй

зугаатай өнгөрөөдөг. Энэ

зун бид нар Хөвсгөл далайд

амрахаар явсан.

Өөрийгөө танилцуулаарай.

Найзыгаа танилцуулаарай.

Өөрийнхөө зургийг наагаарай.

Найзынхаа зургийг наагаарай.

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

............................................................................................. ОЛОНЛОГ ТӨВ СУР

ГУУЛ

Ь


13

Тоглоомын зааврыг ухаарч ойлгоё.


Шагай шүүрэх тоглоомын заавартай танилцаарай.

Санамж:

1.Тоглоом тоглохдоо хэрхэн, яаж тоглох, ямар дүрмийг баримтлан тоглох, юуг

анхаарч тоглох зэргийг тусгасан тоглоомын зааврыг ойлгон, анхаарч уншина. 2.Тоглоомын зааврыг уншихдаа тухайн тоглоом нь ямар ач холбогдолтой болохыг нь

ойлгон уншина.




Морь ..................... . Молор эрдэнэ минийх болог. ......................... ...................... .

Холбоо дүүрэн хонь минийх болог. Ямаа буугаарай. ................. .......................

.......................... болог. ............................. .................................. .............................

............................ ............................. .............................. .


ГУУЛ

Ь


14


1. Шатар тоглох зааврыг бичээрэй.

2.Морь уралдуулж тоглох зааврыг бичээрэй.

3.Шагайгаар тоглох төрлүүдийг бичээрэй.

4.Даам тоглож сурснаа бичээрэй.

5.Өөрийнхөө дуртай тоглоомуудаа бичээрэй.

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

Дээс

тоглох

Хөл

бөмбөг

Компьютер

тоглох

Сайн тал:..............................................

Яагаад гэвэл .......................................

..............................................................

Сөрөг тал:...........................................

Яагаад гэвэл ......................................

..............................................................


ГУУЛ

Ь


15

Үйл ажиллагааны заавар, бүтээгдэхүүний заавартай танилцъя.

Заавартай танилцъя.

Санамж:

1. Бүтээгдэхүүний зааврыг уншихдаа найрлага, үйлдвэрлэсэн огноо, хэрэглэх

заавар, хадгалах нөхцөл, хугацаа, хаана үйлдвэрлэсэн эсэх, холбоо барих

дугаар, бүтээгдэхүүний нэр зэрэг хаана ямар, ямар заавар байгааг анзаарч,

ойлгож уншина. 2. Хүнсний бүтээгдэхүүн худалдан аваад аялалд явах гэж байгаа бол хэд хоног

явахаасаа шалтгаалж бүтээгдэхүүний зааврыг уншиж сонголт хийх

Заавар

Зааврыг

уншиж мөрдөх

Заавар

бичиж сурах

Зааврыг

уншиж ойлгох

Хугацааг

нь бичсэн

байна.

Ундааны

нэр байна.

Найрлагыг

бичсэн

байна.


ГУУЛ

Ь


16

2.1е. Цээжилсэн шүлэг,зугаа үг, хэл зүгшрүүлэх үгийг бусдын өмнө тод чанга

дуугаар унших

Өөрийн мэддэг шүлэг, зугаа үг, хэл зүгшрүүлэх үгийг бусдад уншиж

харуулахдаа юунд анхаарах талаар зөвлөгөө өгье.


1.Шүлгийг гүйцээж уншаад, төл мал бүрийн онцлог шинжийг ярилцаарай.


1. Зөв холбож бичээд тухайн

амьтан шиг дуугарч тоглоорой.

Санамж:

1. Цээжлэхийн тулд давталттайгаар унших

2. Шүлэг зугаа үгийг уран, тод уншиж байгаа хэлбэрийг үзэх, сонсох

3. Шүлэг зугаа үгийг уран, тод уншиж байгааг сонсохдоо дууны өнгө хаана өөрчлөгдөж байгааг тэмдэглэх

4. Шүлэг зугаа үгийг уран тод унших, хэл зүгшрүүлэх үгийг зөв, тод хурдан унших дасгал хийх, турших, бусдад унших

2. Төл малын нэр, эцэг мал, эх

малыг нэрлээрэй.

Адууны төл унага, эх мал нь

гүү, эцэг мал нь азарга.

Тэмээний төл ботго, эх мал

нь ингэ, эцэг мал нь буур.

Үхрийн төл тугал, эх мал нь

............. , эцэг мал нь бух.

Хонины төл .........., эх мал нь

эм хонь, эцэг мал нь хуц.

Ямааны төл ишиг, эх мал нь

эм ямаа, эцэг малыг нь

.................... гэж нэрлэдэг.


бичгийн 23,89-р


2. Эцэг мал, эх мал, төл малыг иэил

өнгөөр ялган будаарай.


ГУУЛ

Ь


17

Зугаа үгтэй танилцаарай.


1. Өгөгдсөн үгийг ашиглан зугаа үгийг өөрчлөн бичээрэй.

(мөөрнө, янцгаана, буйлна, майлна)

2. Түргэн тод хэлж сураарай.

3. Хүснэгтийг нөхөөрэй.

Тайлбарлах үг Миний бодлоор Толь бичигт

Хур дэл

Хул морь

Тугал тугал тоглоно

Туул голдоо очно.

Хурга хурга тоглоно

Хадан дээгүүр наадна.

Итиг ишиг тоглоно

Эргэн дээгүүр наадна .

Ботго ботго тоглоно

Борзонгийн говьдоо очно.

Унага унага тоглоно

Онон голдоо очно.

Тугал тугал мөөрнө

Туул голдоо очно.

Хурга хурга ................

Хадан дээгүүр наадна.

Итиг ишиг .................

Эргэн дээгүүр наадна .

Ботго ботго ...................

Борзонгийн говьдоо очно.

Унага унага ............

Онон голдоо очно.

Хур дэлтэй хул морь

Хурд ихтэй хул морь

Шанх сайтай шарга

Саваг сайтай сарлаг


ГУУЛ

Ь


18

2.1ж. Өгсөн зургаас баатрууд хоорондоо юу ярилцсаныг ургуулан төсөөлөх

Зохиолын баатар юу ярилцаж байгааг төсөөлөн ярилцаж, санал бодлоо найз

нөхөдтэйгөө хуваалцах талаар зөвлөгөө өгье.

Төсөөлөн уншихдаа:

1. Шүлгийн бадаг тус бүрийг уншаад, дараах бадагт ямар үйл явдал

өрнөхийг таамаглан ярилцъя.

Санамж:

1.Уншсан хэсгийн агуулгын талаар асуулт зохиож уншсанаа хэлэлцэх, бие

биеийнхээ санаа бодлыг анхааралтай сонсох, асуулт асуух

2.Уншсан зохиолын үйл явдал, гол баатрын үйл хөдлөлийн талаарх төсөөллөө улам

гүнзгийрүүлэн унших 3.Зургийг хараад ямар зан ааштай, ямар дуу хоолойны өнгөтэй байх зэргийг

төсөөлөн ярих

1.Зохиолын гарчиг, зураг, түлхүүр үгс зэргээр баримжаалан зохиолд юуны тухай

өгүүлэхиийг төсөөлөн бодох

2.Өөрийн төсөөллийг бусадтай хуваалцах буюу мэдээлж ярих, илэрхийлэх 3.Төсөөллөө батлахын тулд зохиолыг унших буюу мэдээллийг гадаад орчноос

хүлээн авах



Алаг гөлөг

Арга ухаан сийлж

Гавар найзаа

дайлахаар

Гадагш гарч гүйв.

Айлын бяцхан хүү

Алаг гөлгийг хараад

Өлсөө юу гэж асуун

Өрөвдсөн байртай харснаа

Үсийг нь илж энхрийлснээ

Үмх мах өгөв.

Идэш хийсэн айлын

Илүү гэрийн гадаа

Хуцаж гиншин

зогсоод Хошуу амаа

долоов.

Олсон махаараа гөлөг

Овт шарын хүүг

Цадтал сайн дайлаад

Цааш хоёул явжээ.

Алаг гөлөг гадагш гарч ямар арга

сийлсэн бол.

Чи юу гэж бодож байна вэ?

Айлын хүү юу хийсэн

бэ? Тэр гөлөгтэй

ямархуу байдалтай

ярьсан бол?

Төсөөлсөн зүйл

чинь тохирсон

уу?

Гавар ямар байдалтай байсан

бол? Чи юу гэж бодож байна вэ?

ДАЙЛЛАГА

Ю. САНЖААГОНЧИГ


ГУУЛ

Ь


19


1. Гавар, гөлөг хоёр цаашид юу болох бол? Таамаглан бодоод эхийг

үргэлжлүүлэн бичээрэй.

2. Сурах бичгийн 109-р хуудсанд байгаа “Цэцэн хурга” үлгэрийг уншаад

өөрийн үгээр бичээрэй.

Сонгох үг:

Хоёр найз, зугаалав, үнэг,

таарав, гавар, гөлөг, ганцаардав

Үгийн утга:

Гиншин-сул дуугарах

Үмх мах- ганц үмхэх хэмжээтэй

.................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

......................................................

......................................................

.....................................................

......................................................

......................................................

.....................................................

......................................................

..................................................... ОЛОНЛОГ ТӨВ СУР

ГУУЛ

Ь


20

2.1з. Өгсөн зургаас үндэслэн үйл явдлыг таамаглах

Эхийг уншихын өмнө зургаас үйл явдлыг таамаглах талаар зөвлөгөө

өгье.

Таамаглал:

Таамаглан унших үйлийг зохион байгуулах нэгэн жишээг авч үзье.

Үйл ажиллагааны дараалал: Өгсөн эх болон үйл явдалтай зургаас үндэслэн эхийн эхлэл, гол, төгсгөл хэсгийг

таамаглах, зургаас ерөнхийд нь таамаглаж болно. Жишээлбэл:

Хөрөнгөө сайн хамгаалдаг гэж нохойдоо их хайртай байдаг байжээ. Урьд нэг баян

хүн хоточ сайн нохойтой байв. (эхлэл хэсэг)

Баян, нохойгоо өшиглөн унагатал завь холбирч, баян усанд унажээ. Тэрээр нохойгоо

хаяхаар завиар авч явлаа. Гэтэл нохой хөгширч, залуугийнхаа адил байхаа болив.

(гол хэсэг)

1.Эхийг уншихын өмнө зураг ба гарчгаас юуны тухай унших гэж

байгаагаа таамаглаж, ярилцах

2. Сонгосон эх зохиолын зургаас үндэслэн үйл явдлыг таамаглах

- Гарчгаас нь үзвэл энэ зохиолд

............. тухай өгүүлэх юм шиг байна.

- Энэ зохиол нь магадгүй.........

- Дараагийн удаа ...ийм зүйл

тохиолдож болох юм.

- Энэ зохиол нь миний

таамагласнаас ........ ялгаатай

байлаа.

- Энэ зохиол нь миний төсөөллөөс

........ ялгаатай байлаа.

- Би одоо бодохдоо................

Үнэнч нөхөр Урьд нэг баян хүн хоточ сайн нохойтой байв. Хөрөнгөө сайн хамгаалдаг гэж

нохойдоо их хайртай байдаг байжээ. Гэтэл нохой хөгширч, залуугийнхаа адил

байхаа болив. Тэрээр нохойгоо хаяхаар завиар авч явлаа. Баян хүн нохойгоо

өшиглөн унагатал завь холбирч, баян усанд унажээ. Түүнийг усанд живж байтал

нэг юм чирээд, эрэг дээр гаргав. Миний нөхдийн хэн нь ирж аврав гэж бодоод

хартал нохой нь байв. Баян хүн нохойныхоо ачийг сая л мэдэв.





ГУУЛ

Ь


21

Бүтээлч даалгавар-1:

1. Өгүүлбэрүүдийг уншаад зөв дараалалд оруулж, нөхдөдөө уншиж танилцуулах 2.Уншиж танилцуулсны дараа эхийн аль хэсэг болохыг тодорхойлох 3.Эхийн эхлэл, гол хэсэг дээр тулгуурлан үлгэрийн төгсгөлийг үргэлжлүүлэх (таамаглах)


“Амьтны хүрээлэн” шүлэгт гарч буй амьтдын зан төрх, дүрслэн бичсэн

хэсгийг сонгон уншаарай.


“Амьтны хүрээлэн” шүлэгт гарч буй амьтдын зан төрх, дүрслэн бичээрэй.

Араатны хаан арслан архирч зогдроо хийсгэнэ. Ямар? имж ............................

Ямар? сармагчин ................................. Ямар? тахь .........................................

Үнэнч нөхөр Урьд нэг баян хүн хоточ сайн нохойтой байв. Хөрөнгөө сайн хамгаалдаг гэж

нохойдоо их хайртай байдаг байжээ. ( эхлэл хэсэг)

Гэтэл нохой хөгширч, залуугийнхаа адил байхаа болив. Тэрээр нохойгоо хаяхаар

завиар авч явлаа. Баян хүн нохойгоо өшиглөн унагатал завь холбирч, баян усанд

унажээ. ( гол хэсэг)

.................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

................................................................................................................................. ( төгсгөл хэсэг)


ГУУЛ

Ь


22

II. БИЧИХ ЧАДВАР

2.2а. (н,г) үсгээр утга ялгаж үгсийг зөв унших,нүдлэх,зөв бичих


1. Оньсогыг таахдаа асуултын дагуу ярилцаарай.

Бүдүүн хүн

Бүсээ бүсэлж чадахгүй

Тэр юу вэ? (..............................)

2. Гэрийн зургийг ажиглаад “га,го”-той үгийг олж , тохирох асуултыг

сонгоорой.

3. Зураг ба үгийг харьцуулан утгыг ярилцаарай.

4. Тохирох үгийг сонгож өгүүлбэрийг гүйцээж бичээрэй.

Шинэ .................................. солигдож өвлийн өвгөн ирлээ. ( он, оно)

Тэмүүжинг Чингис ........................ хэмээн өргөмжлөв. ( хаан, хаана )

Ангийн .................... сонирхолтой болжээ. ( булан, булна )

............................ шиг цав цагаан өнгөтэй юм. ( тана,тан )

Нэмэлт даалгаврыг

64-67-р хуудаснаас

судлаарай.

чагтага

..................

..................

..................

..................

баг

бага

араг

арга

цана чарга

цан хэнгэрэг

цан

цана


ГУУЛ

Ь


23

2.2б. Эр, эм үгэнд “ы”, “ий” залгаврыг зөв залган бичих

1-р алхам: Эр, эм үгэнд “ы,ий” залгаж бичсэн урт“ий” эгшигтэй үгийг ялгана (эр үгэнд эм үгийн

“ий” залгасан тохиолдлыг энд авч үзэхгүй)

2-р алхам:

“ы,ий”-г үгэнд хэрхэн залгаж бичихийг нүдлэнэ. ( сургуулийн, дүүргийн, удмын,

хуваарийн гэх мэт ) 3-р алхам:

“ы,ий”-г ямар эгшигтэй үгэнд залгасан байгааг ажиглана.

Дээрх 3 алхмын үр дүнд буй болсон мэдлэгээ хэрэглэх зорилгоор өөрийнхөө нэр,

амьдардаг дүүрэг, сургууль, гэр бүлийн гишүүд, хүүхэлдэйн киноны баатрууд, таван

хошуу малын нэр зэрэгт “ы,ий”-г залгаж бичих даалгавар хийгээрэй.

Зарим нэг үг тухайлбал мэргэжлийн үг бүлэглэхдээ “ы,ий”-г залгуулж эр үг

мөртлөө зарим нэг үгийн төгсгөлөөс хамаарч эм үгийн “ий”-г залгаж

бичдэгийг олон жишээ үгийн тусламжтайгаар нүдлүүлнэ.

Жишээлбэл: тогоочийн, багшийн, жолоочийн гэх мэт, харин багш энэ үед

“ж, ч, ш, ь, и, г”-ээр төгссөн эр үгэнд “ий” бичдэгийг учир зүйн үүднээс таньдаг

байх хэрэгтэй. Бүтээлч даалгавар:

1. Залгаврыг залгаж бичээрэй.

туг+ийг=……………… анги+ийн= ……….…………..

сургууль+ийн- …………………… сурагч+ийн= ………………….

2. Цэгийн оронд эсрэг утгатай үгийг нөхөж бичээрэй.

Сайныг дагавал сарны гэрэл .......... дагавал могойн хорлол

Эрхийг сурахаар ............ Сур

3. Зүйр үгээс дараах загварт тохируулан тус бүр хоёр үг бичээрэй.

2 үетэй үг 3 үетэй үг

.................... ...................... .................... ..........................

4. Цэгийн оронд үг нөхөж, өгүүлбэр зохиож бичээрэй.

Энхээ цанаар гулгалаа. ............. ............. гулгалаа.

.......... .......... гулгалаа. ............ ............. гулгалаа.

5. Цэгийн оронд\ -ы, ий\ -н аль тохирохыг бичээрэй

Нуг...н цэцэг багш..н яриа нуур...н ус баг...н явдал

Алдаагүй зөв бичихдээ:

- Эр, эм үгийг эгшгийн тусламжтайгаар ялган бүлэглэх. - Бүлэглэхдээ хичээлийн хэрэглэлүүдийг эр, эм үгээр нэрлэн бүлэглэх ажлыг

хийж болно.

Нэмэлт даалгаврыг 117-118-р

хуудаснаас судлаарай.


ГУУЛ

Ь


24

2.2в. Үгийг үеэр таслан мөр шилжүүлж зөв бичих

Зөв бичих дүрмийг ойлгохдоо:

1 үетэй үг 2 үетэй үг 3 үетэй үг 4 үетэй үг

Нэг Хур-дан Тэн-гэ-рийн Са-наа-тан-тай


1. Үеэр үг бүтээж уншаад, зураглалыг ашиглан өөрсдөө зохиож тоглоорой.

2. Эхийг уншаад үеэр таслан бичээрэй.

Ямаа

Ямаа сониучхан зантай, хурдан хөдөлгөөнтэй амьтан. Ямааны сүү амин дэмээр баялаг тул хүүхдэд шим тэжээлтэй. Ямааны ноолуураар цамц, ороолт, бээлий, хөнжил зэргийг хийдэг. Ямаа яргуй идэх дуртай. Яргуй идсэн мал амархан тэнхэрч таргална.

Амьсгалын нэг түрэлтээр хэлэгдэх нэг буюу хэд хэдэн

авиаг үе гэнэ. Үгэнд хэчнээн эгшиг байна түүний тоогоор үелнэ.

Нэмэлт даалгаврыг 91-99-р

хуудаснаас судлаарай.

Санамж:

- Үеэр үг бүтээж унших, бичих

- Үеийн тухай тайлбарлах - Задгай ба битүү үеийг ялгах - Үгийг үеэр зөв зааглах

Жишээ:

Сал-хи-тай тэн-гэ-рийн үүл нэг хур-дан Са-руул у-хаант-ны са-нах нэг хур-дан Сайн мо-ри-ны яв-дал нэг хур-дан

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

....................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................


ГУУЛ

Ь


25

2.2г. Цагаан толгойн үсгийг эгшиг, гийгүүлэгч, тэмдэг үсэг гэж ангилж,

бүлэглэх

1. 35 үсгийн ангилал

2. Эгшиг үсгийн ангилал


1. Үгсийг уншаад бүлэглэн бичээрэй.

(Хэрэм, тах, газар, оньс, цас, овоо, дах мойл, усч, хүүхэд, эмгэн, бичиж, зэс, тотго,

ширээ, утас, засжээ, гавар, бамбар, бас, морь, цээжтэй, ном, самбар, ургана,

хасаж, чинжүү, аав)

2. Дараах зүйр үгээс эм үгийг олж будаарай.

Аавын сургаал алт

Ээжийн сургаал эрдэнэ

Дан эгшигт гийгүүлэгч Дан заримдаг гийгүүлэгч

Эгшигтэй бичигддэгийг нь эгшигт гийгүүлэгч, заримдаа эгшигтэй заримдаа

эгшиггүй бичигддэг гийгүүлэгчийг нь заримдаг гийгүүлэгч гэнэ.

35

ҮСЭГ

Гийгүүлэгч-20

Тэмдэг үсэг-2

(ъ,ь)

Эгшиг-13

Үндсэн 7 эгшиг (а,э,и,о,у,ө,ү)

Туслах 6 эгшиг (я,ё,е,ю,й,ы)

Эгшигт 7 гийгүүлэгч (м,н,г,л,б,в,р)

Заримдаг 9 гийгүүлэгч (ц,ж,з,с,д,т,ш,ч,х)

Онцгой 4 гийгүүлэгч (ф,п,щ,к)

Эгшиг-13

Эм эгшиг Эр эгшиг

э,ө,ү,е,ю(ү) а,о,у,я,ё,ю(у),ы

Саармаг эгшиг

и,й


ГУУЛ

Ь


26

2.2д. Багшийн хэлсэн 5-6 өгүүлбэрийг сонсож, цээжээр бичих

-

1. Цээж бичиг Түүвэр өгүүлбэр

Манай нутагт гол мөрөн олон. Би Булган голоос ус зөөв. Эрдмийг хичээлээр сурдаг. Эрлийг сургаар олдог. Ямаа таван хошуу малын нэг юм. Би ууль шувуу харав. Манай улсад номын ман олон. Би номын санд ном уншлаа.

2. Өгүүлбэрийг зөв байрлуулан бич. ( уншлаа, ном, Саруул, үлгэрийн )

......................................................................................................................................... 3. Цэгийн оронд урт, хос эгшгийн аль тохирохыг бич

Газар үндс_р баян Дал_ ус_р баян

4. Дан эр үгээс бүтсэн 4 үгтэй өгүүлбэр зохиогоорой.

.........................................................................................................................................

5. Дараах үгсийн ерөнхий төгсгөлийг олоорой. Ханзар Хужир Хугар Тасар (... ) Ухар Хагар Ангар

Санамж:

-Багшийн хэлснийг анхааралтай сонсох

-Ямар утгатай өгүүлбэр болохыг ойлгох

-Амандаа давтан хэлэхгүйгээр холбоо үг болон бүтэн өгүүлбэрээр

тогтоон бичих

-Эр, эм үгэнд “ы, ий” залгаврыг зөв залган бичих

-Хэлэх аялгыг анзаарч өгүүлбэрийг том үсгээр эхэлж, төгсгөлд нь цэг,

зэрэгцсэн хоёр үгийн дунд таслах бичих

- Бичсэнээ шалгаж, нягтлах

...............................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

6. Эм эгшгийг эр эгшгээр солиорой. Жишээ нь: нөмөр- намар тэрэг- _______________ зөрөг ________________ дөрөө__________________


ГУУЛ

Ь


27

2.2е. Өгсөн бүтцийн дагуу мэндчилгээ бичих

Унших чадварын 2.1д. Талархал, мэндчилгээ, товч анкет,танилцуулга,заавар

зэргийг уншиж, агуулга бүтцийг тайлбарлахтай холбогдоно.



1. Ах,эгчдээ хандан мэндчилгээ бичээрэй.

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

2. Нөхцөлийг зөв залган бичээрэй. / аас, ээс, оос, өөс /

Нөхцөл+___=___________, ах+___=___________

эгч+___=___________, найз+___=___________

3. Дараах үгийг оролцуулан өгүүлбэр зохиогоорой

Аз жаргалтай, гэр бүл, миний найз

______________________________________________________________________

4. хэн? ямар? гэсэн асуултад хариулагдах үг 2,2-ыг бичээрэй.

______________________________________________________________________

Мэндчилгээ бичиж суръя.

Нэмэлтээр сурах бичгийн 46-50-р




Гол хэсэг Мэндчилгээ бичиж

байгаагийн учир

Төгсгөл хэсэг Бичсэн хүний нэр,


Санамж: Мэндчилгээ бичихдээ (аз жаргал, мэнд хүргэе, ажлын амжилт, хүсэн

ерөөе) зэрэг үгийг хэрэглэж илэрхийлснийг анзаарч уншина.

Ээждээ

Хайрт ээждээ төрсөн өдрийн

баярын мэнд хүргэж, эрүүл энх аз

жаргал хүсье. Тандаа хайртай

шүү.

Охин Э.Уянга

2019-10-30

Ээждээ бичсэн мэндчилгээ

....................................................................

.....................................................................

....................................................................

.....................................................................

Аавдаа зориулж мэндчилгээ бичээрэй.


ГУУЛ

Ь


28

2.2ж. Өгсөн бүтцийн дагуу болсон явдлаа ойлгомжтой бичих

Унших чадварын 2.1г. Уншсан эхийн баатруудын сайн, муу үйлийг жишээгээр

тайлбарлахтай холбогдоно.

Зурсан зургаасаа сэдэвлэн эхээ Эхээ сайжруулан

зохион бичихдээ бичихдээ


1. Зургийг ажиглаад, үйл хөдлөлийг төсөөлөн бодож, загварын дагуу зохион

бичээрэй.

2. Зарааг яагаад ичимхий гэсэн бэ?

...........................................................

...........................................................

3. Тугалны хэл яагаад өвдсөн бэ?

..................................................................................................................................

4. Зараа юу гэж хэлсэн бэ?

..................................................................................................................................

5. Загварын дагуу өгүүлбэр зохиогоорой.

Алаг тугал мөөрнө. Зараа шоолж инээсэн.

.................................................. .............................................................



Бичих дарааллаа төлөвлөх:

- Эхлээд юу болсон бэ?

-Цааш нь яасан билээ?

-Юу болж төгссөн билээ? гэсэн

асуултыг өөртөө тавьж бичих

зүйлийнхээ дарааллыг олно.

1.Бичсэнээ засан сайжруулах

2.Зөв бичгийн болон найруулгын алдаа

гаргасан эсэхээ өөрөө болон бусадтай

хамтран хянана.

3.Алдсан үгийн дүрмийг тайлбарлах,

бусадтайгаа ярилцах, засаж бичих

4.Хэн нэгэнд уншиж өгөх, зөвлөгөө авах

Зараа тугал хоёр

Ичимхий зараа хэвтэж гэнэ.

Идэмхий тугал ирж гэнэ.

Бөөрийг нь тэр долоож гэнэ.

Өөрийн нь хэл өвдөж гэнэ.

Дайралдсан бүхэн хоол биш шүү гэж

Даажигнасан зараа инээж гэнэ.

Үйл явдлын дарааллаар бичээрэй.

Эхлээд яасан..................................................

..........................................................................

Дараа нь яасан...............................................

..........................................................................

Эцэст яасан..................................................

..........................................................................


ГУУЛ

Ь


29

2.2з. Өгсөн бүтэц зааврын дагуу баярлаж талархсанаа илэрхийлсэн

талархал бичих


зэргийг уншиж, агуулга бүтцийг тайлбарлахтай холбогдоно

Талархал бичихдээ анхаарах зүйл:


Үйлчлэгч эгчдээ болон найздаа зориулан талархал бичээрэй.

1.Хүмүүсийн бичсэн талархал, сонин сэтгүүл номоос талархал олж уншиж, ойлгох

2.Талархлын бүтцийг ажиглах

3.Бичихийн тулд юуны учир талархаж байгаа зорилгоо тодорхойлох (талархлаа

илэрхийлье)

4. Хэнд талархаж бичиж байгаа эсэх (бүх хүнд эсвэл хэн нэгэнд зориулан бичнэ.)

5.Талархлаа илэрхийлсэн хүн болон хамт олон нэрээ бичих

6.Он сар өдрөө бичих



Талархал бичиж суръя.

Талархал


Гол хэсэг Хэн нэгэнд талархсан

сэтгэлийн үг

Төгсгөл

хэсэг

Бичсэн хүний нэр,


ТАЛАРХАЛ

Үйлчлэгч эгч тандаа

Хүүхэд бидний сурах орчныг цэвэр цэмцгэр байлгаж,

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.................................

...... оны ..... сарын .......

ТАЛАРХАЛ Хайрт найз .......................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.................................

...... оны ..... сарын .......


ГУУЛ

Ь


30

2.2и. Сэдэвт болон цуврал зургийн дагуу хараад утгын холбоотой 4-5

өгүүлбэр бүхий эх зохиох

Унших чадварын 2.1г. Уншсан эхийн баатруудын сайн, муу үйлийг

жишээгээр тайлбарлах

2.1ж. Өгсөн зургаас баатрууд хоорондоо юу ярилцсаныг ургуулан

төсөөлөхтэй холбогдоно.


1. Сурах бичгийн 68-р хуудасны “Бяцхан хулгана” эхийг уншаад зургийн

дэс дарааллын зөв олоорой.

2. Хэсэг бүрт гарчиг өгөөд 4-5 өгүүлбэрээр эх зохион бичээрэй.


Цуврал зургийг ажиглаад үйл явдлын дагуу өгүүлбэр зохиогоорой.

-Үйл явдлын дарааллын дагуу 4-5 өгүүлбэр бүхий эх зохиох

-Зөв бичгийн дүрмийн алдаа гаргасан эсэхээ хянах

-Алдсан үгээ зөв болгон бичих, төлөвлөгөөгөө дахин сайжруулан бичих

-Хэн нэгэнд уншиж өгөх, зөвлөгөө авах



..................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

.........................................

.........................................

.........................................

.........................................

.........................................

.........................................

.........................................

.........................................


ГУУЛ

Ь


31

2.2к. Ертөнцийн гурвын хэлбэрийг дуурайн зохиож бичих

Унших чадварын 2.1б. Уншсан шүлэг, өгүүллэг,үлгэр, зүйр цэцэн үг, хэл

зүгшрүүлэх үг зэрэг эхийг уншиж, агуулгыг ерөнхийд нь ойлгосноо

харуулахтай холбогдоно.

Ертөнцийн гурвыг ухаарч уншихдаа:


1. Ертөнцийн гурвыг дуурайн зохиогоорой.

Ертөнцийн гурван сайхан

Аав ээжийн сургаал нэг сайхан

Атар газрын цэцэг нэг сайхан

Арван тавны сар нэг сайхан


1. Нөхөөрэй.

Ертөнцийн гурван улаан

Ургах ....................... туяа нэг улаан

Улалзан асах ........................... нэг улаан

Урагшаа бүү яв гэсэн ....................... .......................... нэг улаан

2. Өөрийн хамгийн сайн мэддэг

ертөнцийн гурваа цээжээрээ

бичээрэй.

-Дараалал тогтоох арга болон цээжилж тогтоох аргыг ашиглан тогтооно.

-Цээжилснээ шалгах, загвар ашиглан зохиож бичнэ. -Дуртай ертөнцийн гурваа дуурайж зохионо.



...................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

....................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

2.Нөхөж бичээд дуурайн зохиогоорой.

Ертөнцийн гурван баян

Эд хөрөнгө ..................... баян

Үх хүүхэд ........................ баян

Эрдэм ном ...................... баян

....................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

....................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

3.Ногоон өнгөөр ертөнцийн гурав

зохиогоорой.


ГУУЛ

Ь


32

2.2л. Зааврын дагуу гэр бүлийн танилцуулга бичих


зэргийг уншиж, агуулга бүтцийг тайлбарлахтай холбогдоно.

Өөрийнхөө тухай танилцуулж ярихдаа:


1. Зургийг ажиглаад цэгийн оронд тохирох үг нөхөж бичээрэй.

(Сонгох үг: авга, нагац,төрсөн эгч, төрсөн .............. , төрсөн .............)

2. Дараах асуултад бүтэн өгүүлбэрээр хариулж бичээрэй. - Чамайг хэн гэдэг вэ?

_______________________________________________________________________

- Чи хэдэн настай вэ? _______________________________________________________________________

- Танайх ам бүл хэдүүлээ вэ? _______________________________________________________________________

-Загвар ашиглан анкет бичих, номын сангийн карт бөглөж сурах, ном захиалах -Ураг төрлөө нэрлэж сурах -Зураг ашиглан гэр бүлийн танилцуулга хийх



Гурван эрдэнэ

Алт гэвэл аавыг хэлнэ.

Ачтай сайхан итгэлийг хэлнэ.

Эрдэнэ гэвэл ээжийг хэлнэ

Энгүй сайхан сэтгэлийг хэлнэ.

Нандин гэвэл найзаа хэлнэ

Намайг гэсэн бодлыг хэлнэ.

Д.Давааням


ГУУЛ

Ь


33

III. СОНСОХ-ЯРИХ ЧАДВАР

2.3а. Болсон явдал, сонссон зүйлийг ойлгомжтой мэдээлж ярих

Унших чадварын 2.1ж. Өгсөн зургаас баатрууд хоорондоо юу ярилцсаныг ургуулан төсөөлөхтэй холбогдоно.

Дарааллын дагуу ярихын тулд:

Үйл явдлын дараалал.

Сонссон үлгэрийнхээ үйл явдлыг тодруулахдаа

1.Үлгэрийнхээ баатруудын хийсэн үйлдлийг сайн мэдэж байна уу? 2.Баатруудын хийсэн үйлдлүүдийг ойлгогдохоор ярьж байна уу? 3.Ярихдаа бусдын өмнө ойлгомжтойгоор, ярьж илэрхийлж чадаж байна уу? гэдгийг

анхаарна.


1. Үлгэрийнхээ баатруудын хийсэн үйлдлийг ойлгож уншаад яриарай.

Хэдгэний хариултад хэн тусалсан вэ?

Хөвч тайгаар зугаалж

хөдөө аялсан

Олон амьтдын зулзага

Олц омогтойхон цугларчээ.

Эрх хулганы гөлчгий

Хэсэг махтай иржээ.

Эрээн муурын зулзага

Хэдэн арвай олжээ

Орилоо нугасны дэгдээхий

Самарт боргоцой авчирчээ.

Ой тайгын хэрэм

Сарвагар өт түүжээ.

2. Асуултад хариулж бичээрэй.

- Ойн тайгын юу? Ямар? Юу? Түүсэн бэ?

________________________________________________________________________

- Хэрэм ямар? Санал гаргасан бэ?

_________________________________________________________________________

- Ялаа юунд хариулахыг шаардсан бэ?

_________________________________________________________________________

-Ярих зүйлээ төлөвлөх

-Зургаар төлөвлөх -Асуултаар төлөвлөх -Хэсгүүдэд гарчиг өгч төлөвлөх




ГУУЛ

Ь


34

2.3б. Бусдын яриа, асуулт, зааврыг анхааралтай сонсож, ойлгосноо харуулах


1. Эхийг уншаад асуултад хариулаарай.

Яст мэлхий, туулай хоёр

(үлгэр) Нэг туулай “ Явж бүтдэггүй, мөлхөж барагддаггүй удаан амьтан” гэж яст мэлхийг

үргэлж шоолно. “- Чи хэдий салхи шиг хурдан ч би чамтай уралдвал түрүүлэхдээ л түрүүлнэ” хэмээн

яст мэлхий инээд алдан хариулдаг байжээ. “Энэ бол бүтэшгүй хэрэг” гэж туулай бодоод

яст мэлхийтэй уралдахыг зөвшөөрчээ. Хоёул хэлэлцэн үнэгийг урьж, уралдах замаа сонгуулаад уралдааны бариа гараагаа

товлон тогтжээ. Уралдах өдөр болж тэд гараанаасаа зэрэг хөдөллөө. Яст мэлхий хором ч зогсолгүй

алгуур шийдмэг алхаагаар барианы зүг урагшилна. Харин туулай хурдан хөлтэй

төрсөндөө эрдэн уралдааныг юман чинээ бодолгүй замдаа унтаад өгчээ. Сэрэнгүүтээ

үхэн хатан гүйсээр бариан дээр хүрэхэд яст мэлхий аль хэдийн оччихсон тухтайхан

дугжирч хэвтэв.

1. Асуултын дутуу үгийг гүйцээж асуулт зохиогоорой.

Туулай яагаад яст ................ шоолдог байсан бэ?

Туулай ............ унтсан бэ? ..................... ................... түрүүлсэн бэ?

2. Туулай яагаад яст мэлхийг шоолдог байсан бэ?

А.Туулай “Явж бүтдэггүй, мөлхөж барагддаггүй удаан амьтан” гэж яст мэлхийг үргэлж

шоолдог байсан.

Б.Яст мэлхий “Явж бүтдэггүй, мөлхөж барагддаггүй удаан амьтан” гэж туулайг үргэлж

шоолдог байсан.

3. Үйл явдлын дарааллыг зургаар илэрхийлээрэй.

Санамж:

-Ойлгомжгүй болон сонирхсон, мэдэхийг хүссэн зүйлээ тодруулан асуух замаар анхааралтай сонссоноо илэрхийлэх

-Бусдыг сонсож, ээлж дараагаар асуултаа тавих

- Асуултын хариултын талаар өөрийн санал бодлоо нөхөдтэйгөө хуваалцах

-Асуултын зөв хариултыг олж тэмдэглэх

-Асуултын дагуу хос хосоороо ярилцаж хамгийн зөв хариултыг олох




ГУУЛ

Ь


35

2.3в. Санаа бодлоо өөртөө итгэлтэйгээр ойлгомжтой,тод дуугаар илэрхийлэх Унших чадварын 2.1ж. Өгсөн зургаас баатрууд хоорондоо юу ярилцсаныг

ургуулан төсөөлөхтэй холбогдоно.

Үүний тулд ямар алхам баримтлах вэ? Алхам-1

-Зурган эхийн үйл явдлын зөв дараалалд оруулах

- Зурган эхийн үйл явдлын дагуу өөртөө ярих, ярихад бэлтгэх

- Үйл явдлыг дарааллын дагуу найз, нөхдөдөө ярьж өгөх

Алхам-2

-Сонгосон эхийн эхлэл, гол, төсгөл хэсгийг зөв дараалалд оруулж, унших

-Эхийг бүтнээр нь унших, ярихад бэлтгэх

-Үйл явдлыг дарааллын дагуу ярих

Алхам-3

Үлгэр, богино өгүүллэгийг сонсохдоо: -Эхлээд яасан? - -Дараа нь яасан? -Төгсгөлд яасан? гэсэн асуултын дагуу ярих төлөвлөгөө гаргах -Төлөвлөлтийн дагуу ярьж, турших ярьж чаддагаа найз, нөхдөдөө харуулах


1. Эхийг уншаад асуултын дагуу тэмдэглэл хөтлөөрэй.

Дугуйтай жаал

Манай хөрш айлд Төмөр хотоос ирж амарсан юм. Гялалзсан хар дугуйтай.

Дугуйгаараа өөдөө сөргөө зогсоо зайгүй жирийлгэнэ. Хотон дундуур давхиж хонь

үргээнэ. Түүгээр ч барахгүй нэг удаа үхрийн зэлэн дундуур давхин орж Цэвээн эгчийн

хувинтай сүүг дайрч асгаад, бөөн хэл ам боллоо. Түүнээс хойш “Чойжав гуайнд ирсэн

энэ дугуйтай жаал үймүүлээд болохоо байлаа” гэсэн яриа дэгдэх болов. Нэг удаа би

гуйж байж дугуйг нь унаж үзэх болов. Төмөр тачигнатал инээж:

-Үгүй ээ! Энэ муу Тогоогийн хөглөж байгааг. Дугуй ч унаж чадахгүй шүү гээд л

бараг тэр оройжингоо шоолж хөхрөв.

Нэг өдөр Төмөр:

-Тогоо! Би чиний морийг унаж үзье гэхэд: -Чи

морь унаж чадах уу ? гэв.

Санамж:

-Ярих зүйлийнхээ агуулгыг сайн ойлгож, түүнийгээ илэрхийлэх

-Ярих зүйлээ төлөвлөж, төлөвлөгөөний дагуу ярих

-Үгийн нөөц, сонголт зөв байх, үгийг зөв сонгож ярих

-Өөртөө итгэлтэйгээр, ойлгомжтой, тод ярих (цээжилж тогтоосноо ярихаас гадна

өөрийн уншсан мэдээлэлтэй холбон ярих)




ГУУЛ

Ь


36

-Чадахаар барах уу хотод хүүхдийн парк гэж байдаг юм. Тэнд би бүтэн сайн өдөр

бүр эргүүлэгт тоглоом дээр морь унадаг гэхэд нь би толгой дохив. Удсан ч үгүй Төмөр

уйлах нь тэр. Юу болсныг гарч харвал тэр маань тушаатай морин дээр мордоод,

дэгэнцэхээр нь ойчжээ.

-Чи морины тушааг нь авч мордохоо мэддэггүй юм уу? гэж асуухад

-Үгүй ээ, би жинхэнэ ийм морь унаж үзээгүй гээд л үргэлжлүүлэн уйлав. Би түүнийг

өчүүхэн ч шоолсонгүй. Харин Төмөрийг буцахаас нь өмнө морь унуулж сургасан билээ.

1.“Чойжав гуайнд ирсэн энэ дугуйтай жаал үймүүлээд болохоо байлаа” гэсэн яриа яагаад

дэгдэх болсон бэ?

....................................................................................................................................................

2.Төмөр яагаад дугуй унаж чадахгүй байсан бэ?

.....................................................................................................................................................

3.Эхийн эхлэл, гол, төгсгөл хэсэгт гарчиг өгөөрэй. .....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

4.Хот, хөдөөгийн амьдралыг харьцуулан бичээрэй.

.....................................................................................................................................................

5.Төмөр, Тогоо хоёрын дүрийг харьцуулан бичээрэй. .....................................................................................................................................................

6. Эхийн төгсгөлийг үргэлжлүүлж яриарай. Би түүнийг өчүүхэн ч шоолсонгүй. Харин Төмөрийг буцахаас нь өмнө морь унуулж сургасан билээ. .....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

7.Төмөр дугуйгаа унаад Тогоо морио унаад сумын төв орохоор давхиж явлаа. Гэтэл Төмөрийн унадаг дугуйны нэг дугуй нь хагарч орхилоо. Тэр хоѐр ямар шийдвэр гаргасан бол. .....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................


ГУУЛ

Ь


37

2.3г. Зохиолын баатрын үг яриаг цээжилж тогтоон, харилцан яриагаар дүрд

тоглох Хүүхдүүдээ үлгэрийн баатрын дүрд тоглох нь хамгийн сонирхолтой сайхан үйл

байдаг. Энэ нь та нарын сонирхол, тэмүүлэл өдөөхөөс гадна сонсох-ярих чадварыг

хөгжүүлэхэд их ач холбогдол өгдөг. Зохиолын баатрын үйл явдлыг тогтоон дүрд

тоглохдоо доорх зааврыг дагаарай.


1. “Зараа хулгана хоёр” үлгэрийг уншиж үлгэрийн баатруудын үг, дүрийг

хуруун хүүхэлдэй ашиглан тоглож үзүүлээрэй. “Зараа хулгана хоёр” үлгэрт зараа, царцаа, шоргоолж, шувуу, могой гэсэн

дүрүүд байгаа бөгөөд өгүүлэгчийг оруулаад 6 хүн тоглоно. Аав,ээж гэр

бүлийнхэнтэйгээ тоглоорой.


“Бяцхан хулгана” эхийг уншаад юу дүрд тоглоорой.

- Дүрийн гадаад төрх байдал болон ааш, зан төрх,

дотоод сэтгэлийн талаар төсөөлөн бодоод саналаа хуваалцах

-Дүрд тоглох байдлыг харуулсан бичлэг үзэх

- Үлгэрийн баатруудын зураг, дүрс, тоглоом, хуруун хүүхэлдэй ашиглан жүжиглэх



Зараахан минь, чамтай найзалж чадахгүй нь

ээ. Би үргэлж үсэрч, дэвхэрч явдаг шүү дээ.

Тэгэхээр бид яаж тохирох вэ? Чи өөртөө

тохирох найзтай болсон нь дээр байх аа.

Царцаа минь надтай найзлаач! Би энд их

ганцаардаж байна.

Оготно: - Сайн байна уу? Зүүний уут минь

(Тохуурхсан, үл тоосон)

Оготно: - Намайг уучлаарай зараахан минь, би өмнө

гаргасан алдаандаа харамсаж байна. (Уучлалт гуйсан, буруугаа хүлээсэн)


ГУУЛ

Ь


38

IV. ХЭЛЗҮЙ, ҮГИЙН САН

2.4а. Эх, өгүүлбэрээс хэн? юу? ямар? хэд хэчнээн?, яах?, яав? яасан? гэсэн

асуултад хариулагдах үгсийг олох, эх, өгүүлбэр зохиохдоо зөв хэрэглэх


1. Ажиглаад дуурайлган бичээрэй.

Туулай

Туулайны, туулайнд, туулайнаас, туулайг,Туулайны зуллзагыг бөжин гэнэ, дуртай хоол

нь лууван.

Баавгай

............................, .................................., баавгайнаас, ................................., Баавгайн

төлийг ......................................... гэнэ, дуртай хоол нь ........................................

Зараа

Зарааны..................................................................................................................................

.................................................................................................................................................

2. Ялгах эгшигтэй үг 4-ийг бичээрэй

Хар халим юунаас том бэ? гэх мэт...

.................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................

3. Загварт тохируулан үг бичээрэй.

Хэн? Юу? Яав? _________ _________ __________ Хэн? Ямар? Яасан? _________ _________ __________

4. Тохирох үгсийг холбоорой. Юу? Яав? Юу? Яав? Тугал саав. Эмээ хөхөв. __________ __________ __________ ___________

-Уншсан эхээс, өгүүлбэрээс эдгээр асуултад хариулагдах үгсийг түүж бүлэглэх -Бүлэглэсэн үгэндээ асуулт тавих. Жишээ нь: хүний нэрийг ялган бичээрэй, чи

яагаад хүний нэр гэж ялгасан, ямар учраас...., асуулт тавивал хэн? юу?

-Хэн? ямар? юу? яав? гэх мэт асуултын бүтцээр өгүүлбэр зохиох, өгүүлбэр дэх

үгэнд асуулт тавих

-Хүн, амьтдын зан чанарыг илэрхийлсэн зохиол дээр ажиллаж байвал зан чанарын

эерэг ба сөрөг шинжийг илэрхийлсэн үгсийг түүж бичих болон нэмж жагсааж бичих


ГУУЛ

Ь


39

2.4б. Асуусан, хүүрнэсэн өнгө аястай өгүүлбэр зохиохдоо асуултын тэмдэг, таслал,

цэгийг оновчтой хэрэглэх


Хувилбар -1

1. Холбоо үгсийг ашиглан хүүрнэх өгүүлбэр зохиогоорой.

Хөл бөмбөг, миний ах, бор царайтай

.................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................

2. Загварыг ажиглаад тохирох үгийг нөхөж бичээрэй. Ямар өгүүлбэр бүтсэн бэ?

Намайг ........................ овогтой.................................... гэдэг. Миний аавын нэрийг

............................. гэдэг. Миний ээжийн нэрийг .......................................... гэдэг.

.................................................................................................................................................

3. –ийн, -ын тохирохыг залгаж бичээд,асуух өгүүлбэр зохиогоорой.

Ном, дэвтэр, үзэг,

.................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................

4. Хэн? Юу? Яав? гэсэн асуултад хариулагдах өгүүлбэр бичээд, асуух өгүүлбэр

болгон хувиргаарай.

.................................................................................................................................................

Хувилбар -2 1. Авга, нагацаа нэрлэн хүүрнэх өгүүлбэр зохиогоорой.

.................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................

2. Зураасны оронд тохирох цэг тэмдгийг нөхөөрэй.

Хонь _ямаа_тэмээ_морь

Ховор тохиох онх хүртэл буулаа_

-Загвар ашиглан асуусан ба хүүрнэсэн өгүүлбэр зохиож сурах

-Цэг, тэмдэг, таслал нөхөж бичих, цэг , тэмдэгт тохируулан өгүүлбэр зохиох

-Тэмдэг тэмдэглэгээг ашиглан аялгаа тохируулан унших, ярих

-Хүүрнэх өгүүлбэрийг асуух, асуух өгүүлбэрийг хүүрнэх болгон хувиргаж бичих


ГУУЛ

Ь


40

2.4в. Эсрэг утгатай үгийг таних, өгүүлбэр зохиохдоо хэрэглэх

Мэдлэгээ хэрэглэж сурахын тулд:

Бүтээлч үйл ажиллагаа:


Дасгал-1

1. Аль нь зүйр үг, аль нь оньсого вэ? Таагаарай. Хол явъя гэвэл ойроос эхэл Ихийг хийх гэвэл багаас эхэл Унтаж , мартах уруудахын шинж Санаж сэрэх өөдлөхийн шинж Харахад бага Ханилахад их

2. Өнгөөр ялгаж бичсэн үгсийг хоёр хоёроор нь хуулж бичээрэй.

Үлгэрлэвэл: мартах-санах, өндөр-нам, ..........

..............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................. Дасгал -2

1.Загварын дагуу эсрэг утгатай үг 5-ыг бичээрэй. Өндөр - нам, урт - богино, уйлах - инээх, олон – цөөн, том – жижиг

..............................................................................................................................................

Дасгал 3:

1.Зүйр үгэнд үг нөхөж бичээрэй.

2. Үүссэн эсрэг утгатай үгийг өнгө ялган будаарай.

Сайныг дагавал сарны гэрэл .......... мууг дагавал могойн хор

Үнэн үг үнэд хүрнэ ...........үг хор хүргэнэ Инээсэн бүхэн нөхөр биш ...........бүхэн ...........биш

-Эсрэг утгатай үгийг таних, тайлбарлах -Эх, өгүүлбэрээс эсрэг үгийг ялгаж бичих, өнгөөр тодруулах -Эсрэг утгатай үгээр өгүүлбэр зохиож , өгөгдсөн өгүүлбэртэй харьцуулах, таавар ,

үгийн сүлжээ таах

-Эсрэг утгатай өгүүлбэр зохиох -Цэгийн оронд эсрэг утгыг нөхөх -Ертөнцийн гурав, шүлэг, үлгэр зохиохдоо эсрэг утгатай үгийг хэрэглэх -Эсрэг утгатай үгийг асуултаар таних


ГУУЛ

Ь


41

2.4г.Хэлц үгийн тайлбарыг уншиж ойлгох, цээжилж тогтоох

3-р ангид дэлгэрэнгүй үзнэ. 2-р ангид хэвшмэл хэлц буюу үгийн утга, ялгааг

тайлбарлана.

Мэдлэгээ хэрэглэж сурахын тулд: Бүтээлч үйл ажиллагаа:

Жишээ даалгавар:

1. Дараах өгүүлбэрүүдэд алинд нь “маш их баярлах” буюу “Магнай тэнийх” гэдэг

хэлцийг хэрэглэх вэ?

Сайн сурсанд минь аав минь ......... бахархаж байлаа. Айсан хүнийхээ өмнө

байдгаараа онийж ................ гараа алдлан зогсов. Дасгал даалгавар: Утгыг ялган өгүүлбэр зохиогоорой.

-Хэлц үгийн тайлбарыг унших

-Утгыг ойлгомноо тайлбарлах

-Цээжилж тогтоох

-Хэлц үгийг эх зохиохдоо ашиглах

-Хэлц үгийн эсрэг хэлцийг олохдоо тайлбар

унших

-Хэлцийн үгийн утгыг тайлбараар бяцхан ном

хийх

-Сургамжит хэлцийг тогтоох

.............................................

.............................................

.

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................


ГУУЛ

Ь


42

Нэмэлтээр судлах холбоосууд:

БСШУЯ-аас зохион явуулсан ТВ хичээлүүдийн холбоосыг оруулав.

Олонлог төв сургуулиас зохион явуулсан ТВ хичээлүүдийн холбоосыг

оруулав.

2020-03-03 Өргөлтөт ба балархай эгшиг

https://drive.google.com/open?id=1JZcWlqhJ9BZiRgAT0bMkbCKicY67DurZ

2020-03-10 Эсрэг утгатай үг

https://drive.google.com/open?id=1DgP42ewFqPMBY_szSLI7XDrV_E4hwKV5

2020-03-17 Ялгах эгшиг

https://drive.google.com/open?id=1MgQb1gikFktDUuXj5A0fGzXU3mBE9aMq

Сар өдөр Хичээлийн сэдэв Холбоос

2020.02.03 Үгийн утгын тайлбар толь бичиг ашиглаж сурцгаая

https://econtent.edu.mn/videoEBS/2rangi/mon/33

2020.02.05 Эхийг уншиж ойлгох, танил бус үгийг мэдэх


2020.02.10 Утга ялгасан үгийг зөв унших, бичих


2020.02.12 Хэлц үгийн утгыг тайлбарлах https://econtent.edu.mn/videoEBS/2rangi/mon/278

2020.02.14 Хэлц үгийн утгыг тайлбарыг ойлгон унших


2020.03.09 Мэндчилгээний бүтцийг мэдье https://econtent.edu.mn/videoEBS/2rangi/mon/741

2020.03.11 Танд баярлалаа https://econtent.edu.mn/videoEBS/2rangi/mon/571

2020.03.13 Бүтцийн дагуу мэндчилгээ бичих


2020.03.16 Талархал бичиж сурцгаая https://econtent.edu.mn/videoEBS/2rangi/mon/741

2020.03.18 "ий","ы" зөв бичих https://econtent.edu.mn/videoEBS/2rangi/mon/847

2020.03.20 Цэг тэмдгийг зөв хэрэглэе https://econtent.edu.mn/videoEBS/2rangi/mon/925

2020.03.23 Цуврал зургийн дагуу эх зохиох https://econtent.edu.mn/videoEBS/2rangi/mon/965

2020.03.25 Үгийг үеэр таслан мөр шилжүүлэх


2020.03.26 Үгийг үеэр таслан мөр шилжүүлэх


2020.03.27 Эсрэг утгатай үгийг таних https://econtent.edu.mn/videoEBS/2rangi/mon/1149

2020.03.30 Эсрэг утгатай үгийг хэрэглэх https://econtent.edu.mn/videoEBS/2rangi/mon/1170

2020.04.01 Цуврал зургийн дагуу өгүүлбэр зохиох бататгал


2020.04.03 Ертөнцийн гурвыг мэдье https://econtent.edu.mn/videoEBS/2rangi/mon/1340

2020.04.06 Ертөнцийн гурвыг зохиох https://econtent.edu.mn/videoEBS/2rangi/mon/1393

2020.04.08 Үгийг үеэр таслан мөр шилжүүлэх бататгал


2020.04.10 Эхийг уншихдаа баатруудын дүр төрхийг төсөөлөх


2020.04.13 Зохиолын баатруудын үйл хөдлөл дүр төрхийг төсөөлөх


2020.04.15 Эхийн үйл явдлыг таамаглах https://econtent.edu.mn/videoEBS/2rangi/mon/1686

2020.04.17 Сэдэвт зургийн дагуу эх зохиох https://econtent.edu.mn/videoEBS/2rangi/mon/1753


ГУУЛ

Ь

https://drive.google.com/open?id=1JZcWlqhJ9BZiRgAT0bMkbCKicY67DurZ

https://drive.google.com/open?id=1DgP42ewFqPMBY_szSLI7XDrV_E4hwKV5

https://drive.google.com/open?id=1MgQb1gikFktDUuXj5A0fGzXU3mBE9aMq


























43

“1-р улирлын даалгаврын сан “

Бүлэг сэдэв:Сэргээн санах

Хувилбар -1 1. Цагаан толгойн үсгээ дараалуулан цэвэр бичээрэй

2. Хос эгшгийг бичээрэй.

3. 2үетэй үг 4-ыг бичээрэй.

4. Дараах зүйр үгээс эм үгийг олж зураарай



5. Холбоо үг бичээрэй.

Ном__________, ________цэцэг

6. Үгийг байрыг сольж үг бүтээгээрэй.

ГАУБЛ

Хувилбар -2 1. Нэр \Шүлгийг цээжээр бичээрэй\

Яагаад ижилхэн хүмүүс

Ийм олон нэртэй байдаг юм бэ?

Яагаад намайг аавын Мэндээ гэхгүй

Ядамын мэндээ гэдэг юм бэ?

Яагаад аавыг аав аа гэхгүй

Ядам гэдэг юмбэ?

2. Эм үгийн доогуур нэг зур

А. Болор, Болд хоёр нэг ширээнд суудаг.

Б.надад үлгэрийн ном олон бий.

3. Холбоо үг бүтээгээрэй.

Амттай

..................... аарц

.....................

4. Залгаврыг зөв залгаад бичээрэй.

Тар+я= бод+ё= таар+я= нур+я=

5. Эсрэг утгыг нөхөөрэй.

Дээр _________ хойно _______ халуун____

6. Дан хос эгшигтэй мөрийн дугаарыг дугуйлаарай.

А. Ай, эй, яй, ой, ий

Б. үй, уа, өө, ий

В. эй, ей, уй, оо

Хувилбар -3 1. Үгсийг зааврын дагуу бүлэглэн бичээрэй. \Би\

Би хэдий бяцхан боловч

Бичиг үсэг мэднэ

Оюун билиг хоёроороо

Ухаан эрдмийг судална

Үнэн зоригоо зориглон

Үргэлжийн авьяасаа нэмэгдүүлж

Сурагчийн үүргийг хүлээгээд

Сургуулийн сахилгыг журамлана.


ГУУЛ

Ь


44

Ц. Цэдэнжав 2. Холбоорой

Хув хурга

Хундан унага

Хурдан ишиг

3. Эм, эр үг бичээрэй.

Эр үг, эм үг тус бүр 2-ыг бич

4. Үеэр таслаарай.

А. Хүүхэд, хүрлээ

5. Нөхцөлийг зөв залгаарай.\-аас,ээс\

Гэр, ах

6. Авиа үсгийг тоолоорой.

Наадам, аймаг, хонх

Хувилбар -4 3. Үгсийг уншаад дан ЗГ,ЭГ-тэй үгээр бүлэглэн бичээрэй.

Хэрэм, тах, газар, оньс, цас, овоо, дах мойл, усч, хүүхэд, эмгэн, бичиж, зэс, тотго,

ширээ, утас, засжээ, гавар, бамбар, бас, морь, цээжтэй, ном, самбар, ургана,

хасаж, чинжүү, жүрж, аав

4. Эр, эм үгийг ялгах

Шүрээ олон шинэ ном уншлаа. \Эр үгийн доогуур-2 зур\


Ном

6. Авиа үсгийг тоолоорой.

Бөхийн, маллав, хайр


Орон, хавар

8. Эм эгшгийг эр эгшгээр солиорой. Жишээ нь: нөмөр- намар Тэрэг- _______________ энх______________ Зөрөг ________________ дөрөө__________________ Төөл__________________ цүнх _____________________

Хувилбар -5 1. Цээж бичиг

Монгол орон Тал сайхан нутагтай билээ Тансаг сайхан устай билээ Таван хошуу малтай билээ Тараг айраг элбэгтэй билээ . Монгол орон мал сүргээр баян. Монгол орон өргөн уудам газар нутагтай. Би Монгол орондоо хайртай.

2. Эр үгийн өмнөх дугаарыг дугуйл А. тавьжээ б. дэлхий В. нутгийн Г. Иймэрхүү Д. Арвин Е. Торго Ё. Жимснээс З. Гаргажээ


ГУУЛ

Ь


45

3. Дараах үгийн утгыг холбоо үгээр тайлбарлан бич ул-уул –уйл

4. Хос эгшигтэй үг 3-ыг олж бичээрэй. 5. Өгүүлбэрийг зөв байрлуул

Хүн, Монгол , дээдэлдэг, их, тооныг, гэрийнхээ Хувилбар -6

6. Цээж бичиг\ Түүвэр өгүүлбэр\ Манай нутагт гол мөрөн олон. Би Булган голоос ус зөөв. Эрдмийг хичээлээр сурдаг. Эрлийг сургаар олдог. Ямаа таван хошуу малын нэг юм. Би ууль шувуу харав. Манай улсад номын ман олон. Би номын санд ном уншлаа.

7. Өгүүлбэрийг зөв байрлуулан бич. уншаа, ном, Саруул, үлгэрийн 8. Цэгийн оронд урт, хос эгшгийн аль тохирохыг бич

Газар үндс_р баян Дал_ ус_р баян

9. Дараах үгсийн ерөнхий төгсгөлийг ол Ханзар Хужир Хугар Тасар ... Ухар Хагар Ангар

10. Дан эм үгээс бүтсэн 4 үгтэй өгүүлбэр зохио Хувилбар -7

1. Цээж бичиг \ Гурван гашуун\ Нуурын давс нэг гашуун Уулын жимс нэг гашуун Далайн ус нэг гашуун

Гурван эрдэнэ Аль гэвэл аавыг хэлнэ Ачтай сайхан гэвэл ах эгчийг хэлнэ Эрдэнэ гэвэл ээжийг хэлнэ

2. Дараах үгтэй ойролцоо утгатай үг 2-ыг олж бич. Айлчин: ..................Инээх: ............... Эсрэг утгатай үгийг зураасаар холбо Жаргал өндөр Намхан зовлон Цэлмэг хар Цагаан бүрхэг

3. Зүйр үгийн утгыг найруулан бич Өргүй баян бол Өвчингүй жаргал бол

4. Дараах үгэнд үе нэмж 2 үетэй үг болгон бич. Таг... дар............ шаг .......... хор...........

5. Өгүүлбэрийн утга санааг гүйцээн бич. Явган хүний зам ...........................................................................................


ГУУЛ

Ь


46

Хувилбар -8 1. Цээж бичиг \ Мод\

Манай нутагт ой модоор баян юм. Ой модыг улсын баялаг гэдэг. Модоор гэрийн унь, хана, хаалга хийдэг. Бас байшин, малын хашаа барина. Ой модоо хайрлан хамгаалъя. Ой мод бидэнд их тустай.

2. Хос эшигтэй үгийн доогуур зураарай. Үхэр гадартай Морин дотортой Модон голтой

3. Эсрэг утгатай үг 2-ыг бич 4. Үеэр таслаарай.

Хуушуур, наймаачин, хадаг 5. Эх ба төлийн нэрсийг зураасаар холбо

Баавгай мөндөл Тарвага бэлтрэг Үнэг гавар Туулай бамбарууш Чоно хурга Хонь бүжин

6. Үг тус бүрийн авиа үсгийг тодорхойл Дээрээс утас унжина Утаснаас ухна унжина

Бүлэг сэдэв:Үйл ажиллагаа тоглоомын зааврыг ухаарч ойлгох дагаж мөрдөх

Хувилбар -1 1. Дараах шүлгийг цээжлээрэй. \Дэлхийг би үүрч явна\

Үүргэвчит шинэхэн цүнхэнд минь Үзэг, харандаа, ном, дэвтэр Үзтэл бүгд бүрэн бий Үзэж сонирхох бүх юм бий Газар дэлхийн хүн амьтантайгаа Гадаад далай хүчит давалгаатай Улс гүрэн хот тосгонтой Уудам нутаг мал сүрэгтэй

Сурах бичгийн минь хуудсанд байдаг юм Сурагчийн цүнхэнд минь багтаж явдаг юм Эрдэм ном цүнхэнд минь байна Дэлхийг би үүрч явна Дэнхийтэл даагаад алхаж явна. Э. Доржсүрэн

2. Хичээлийн хэрэгслийн нэрийг бичээрэй. А. эм үг: ............, үзэг, ................, .............

3. Дараах үгсийн утгыг өгүүлбэрт оруулж гарга Хул-хуул- хууль-хуйл

4. Хуулж бичихдээ алдаатай үгийг засаж зөв болгон бич. Мины ээж надад бөнбөг авч өгв. Нуурийн давас шорвог гашуун амттай.

5. 1 үетэй үгийг будаарай. Сайн хүн нэг үгтэй. Сайн морь нэг явдалтай


ГУУЛ

Ь


47

Хувилбар -2

1. Үүрдэг цүнх /Уншаарай/ Хүүхдийн яс бэхжээгүй байдаг тул амархан гаждаг. Хэрэв оосортой цүнхийг нөг мөрөндөө зүүж явбал хүүхдийн ясны хөгжилд муугаар нөлөөлнө. Хоёр мөр адилгүй болж, нурууны яс муруйна. Харин үүрдэн цүнх зүүвэл хоёр мөрөнд ижил даралт ногддог. Иймээс яс гажиж, нуруу муруйхгүй. Мөн үүрдэг цүнх нурууг цэх байлгаж, хоёр гарыг чөлөөтэй хөдлөх боломжтой болгодог. Нүд ч эгц харж чаддаг.

2. Цэгийн оронд\ -ы, ий\ -н аль тохирохыг бичээрэй Нуг...н цэцэг багш..н яриа нуур...н ус баг...н явдал

3. Дараах загварт тус бүрт 3 үг олж бичээрэй. Урт эгшигтэй үг: ...................., ...................., ..................... Хос эгшигтэй үг: ....................., .........................., .......................... Богино эгшигтэй үг: ......................, ...................... .

Хувилбар -3

1. Харандаа дэвтэр шүлгийг цээжлээрэй. Нарийн гоё харандаа Нандин сайхан дэвтэр Хичээлийн чухал хэрэглэл Хэзээ ч бидэнд дуртай Хазаж үмхэж суувал Харандаа минь хугарна Дэндүү гамгүй байвал Дэвтэр минь халтар болчихно Харандаа дэвтэр байхгүй бол Хаана юугаар бичих вэ? Хэзээ ч онц сурахгүй ээ . Т. Жамъянсүрэн

2. Үгсийг байрлуулж зөв өгүүлбэр болгон бич болж, чангарлаа, жавар, өвөл

3. Дараах үгсийг олон тоо заасан үг болгоорой Ном:................ харандаа:.............................. Тоглоом:................... багш:................................

4. Эсрэг утгатай үгийг олж бичээрэй. Шинэ........................ хурдан:............................ Муу:............................ зөөлөн........................... Нарийн: ..................... ядуу:.......................... Амархан:................. чанга:...............................

Хувилбар -4

1. Түүвэр өгүүлбэр \ Цээж бичиг\ Хэрэм хуш модтой ойд амьдардаг. Самар цөмж иднэ. Урт сагсайсан сүүлтэй. Манай орны ойд хус элбэг ургадаг. Хус навчлах нь хаврын урин цаг болж буйг хэлнэ. Манай улс цаасыг гадаад орноос авдаг. Сурагч та нар дэвтэр номоо гамгүй хэрэглэх юм бол их цаас гарздах болно. Манай ангид уэвэр сайхан бичих тэмцээн болов. Цэвэр сайхан бичиг уншихад урамтай.

2. Дараах асуултад бүтэн өгүүлбэрээр хариулж бичээрэй. - Чи хэдэн настай вэ? - Танай анги хэдэн сурагчтай вэ? - Танай анги хэдэн цагт ордог вэ?

3. Эр үгийн доогуур зураарай.


ГУУЛ

Ь


48

Мэдэх сурахаас илүү эрдэм үгүй Мэнд явахаас илүү жаргал үгүй

4. Тохирохыг сонгож бичээрэй. Харандаа+(ны, ний)= Багш+ (ийг, ыг)=

5. Авиа үсгийг тодорхойл Харандаа, хайруул, морь

Бүлэг сэдэв: Өөрт тохиолдсон явдлаа ярьж сурах

Хувилбар -1 1. Хэн? Юу? Гэсэн асуултад хариулагдах үг 2,2-ыг олж бичээрэй 2. Дутуу үеийг нөхөөрэй. Туулай зуг _____________________

Доржийг маг 5 __________________ Үгээ мар ______________________

3. ын, -ийн залгаврыг зөв залгаад холбоо үг үүсгэ. Бар ............ бамбар, янгир .................ишиг Зээр ............... янзага, заан................. тугал

4. Оноосон нэр 5-ыг бичээрэй. Жишээ нь: Бат, Улаанбаатар...............................

Хувилбар -2 1. Урт эгшигтэй үгийн доогуур зураарай.

Тэмээ, үхэр, адуу, хонь, ямаа, гахай, тахиа, нохой, муур, голио 2. Загварт тохируулан үг бичээрэй.

Хэн? Юу? Яав? _________ _________ __________ Хэн? Ямар? Юу? Яасан? _________ ____ 3. Эр үгийн доогуур хоёр зур Миний дүү буддаг ном үзэх дуртай.

4.Авиа үсгийг тоолоорой.

Мөрөн, манай, нээнэ

Хувилбар -3

1. Эсрэг утгатай үгийн доогуур зур Багаас их болж, нимгэнээс зузаан болдог Бурууг хэлж, зөвийг сонсох

2. Дутуу үгийг нөхөж холбоо үг үүсгэ ............................... хайчилъя ............................... уръя ................................ будъя ................................. зуръя

3. Я, е, ё залгаврыг зөв залгаад бичээрэй. Хуул, унш, бич, хий бүтээ, хай, тоол, наа, хорь, тар, буд, зур,

4. Зүйр үг эвлүүл сурдаг, хичээлээр, эрдмийг Эрлийг, олдог, сургаар

Хувилбар -4


ГУУЛ

Ь


49

1. Цээж бичиг \ Түүвэр өгүүлбэр\ Цаатан ардууд тайгад нутагладаг. Сурагчид олон төрлийн навч түүв. Зараа их тайван амьтан. Ихэнх зараа өдөр үүрэндээ унтана.Өмнөговь аймагт “ Ёлын ам “ гэдэг үзэсгэлэнтэй сайхан хавцал бий. Заан халуун оронд амьдардаг.Аалз шүлсээрээ тор нэхнэ. Навчаа хичээл, чигчий, алчуур, өвчүү, гэх мэт шинэ үгийг сайн уншлаа. Зараа шөнө зөөлөн зөөлөн алхан идэш хоолоо хайдаг. 2. Дараах үгсийг уншаад зөв өгүүлбэр бүтээгээрэй. А. гэрэл, гарцаар, гараарай. Хүүхдүүд ээ, ногоон, асахад Б. ховор, нэг. Тахь, бол, амьтдын 3. Дараах үгсийг үеэр таслаарай. Олохоор, хүүхдүүд, хөгжилтэй 4. Тохирох үгсийг холбоорой. Юу? Яав? Тугал саав. Үнээ хөөрөв. Эмээ хөхөв. Сүү мөөрөв. Бүлэг сэдэв: Үг бүлэглэж сурцгаая.

Хувилбар -1 1. Гэр бүлийнхээ талаар 30-40 үгт багтаан бичээрэй. 2. Залгаврыг зөв залгаж бичээрэй. \-ийн, -ын\

Найз, ээж, өвөө, эмээ 3. Үеэр таслаарай.

Амрахаар, хөгжилтэй 4. Холбоо үг бичээрэй.

Мөөг

Хувилбар -2

5. Холбоо үгсийг ашиглан өгүүлбэр зохиогоорой

Хөл бөмбөг, миний ах, бор царайтай

6. Загварыг ажиглаад тохирох үгийг нөхөж бичээрэй.

Намайг ........................ овогтой.................................... гэдэг. Миний аавын нэрийг

............................. гэдэг. Миний ээжийн нэрийг .......................................... гэдэг

7. –ийн, -ын тохирохыг залгаж бичээрэй.

Ном, дэвтэр, үзэг, бүл, хавар, намар, өвөл

8. Хэн? Юу? Яав? Гэсэн асуултад хариулагдах үг 1,1-ийг бичээрэй.

Хувилбар -3 3. Авга, нагацаа нэрлэн бичээрэй.

4. Дан эгшигт гийгүүлэгчтэй үг 3-ыг бичээрэй.

5. Авиа үсгийг тодорхойл

Сайхан, галуу, цагаан

6. Үеэр тасал

Будсан, монгол, удам, эмээ

Бүлэг сэдэв:Тайлбар толь бичиг ашиглаж сурцгаая


ГУУЛ

Ь


50

Хувилбар -1

1. Товч анкет бөглөж сурах Овог:............................. нэр:............................... төрсөн он.....................сар...............өдөр Регистрийн дугаар............................... нас: ............. хүйс:........................... гэрийн хаяг:.............................................................................. холбоо барих утас: аав........................ ээж.............................. өөрийн..................................................

2. Тэр миний найз шүлгийг цээжлээрэй. Дугар найз минь Дутагдал гаргажээ. Яах вэ , яах вэ Миний найз ямар боловч Миний найз дугар найздаа Дуртай тусална. Д. Давааням

3. Холбоорой Азарга ингэ Буур эм хонь Бух эм ямаа Хуц үнээ Ухна гүү

4. Төл малыг нэрлээрэй.

Хувилбар -2 1. Дүнгийн хурал шүлгийг цээжлээрэй.

Эцэг эхийн хурал болжээ. Ингэ, гүү хамт очжээ Онц сурсан унаганы ээж Олон зочдын урд сууж Муу сурсан ботгоны ээж Мухарт очоод бушуухан нуугджээ. Т. Галсан

2. Эхээс хос эгшигтэй үг, урт эгшигтэй үгийг ялган буд. 3. Нөхөж бичээрэй.

Үхрийн төл .............................., эх мал нь .................., эцэг мал нь ............................. хонины төл.............................. , эцэг мал нь ............................, эх мал нь .......................................

4. Авиа үсгийг тоолоорой Майлах, мөөрөх, янцгаах, буйлах

Хувилбар -3

1. Морио хайрлаарай \ Цээж бичих авах\ Газрын уруу хэт ширүүн давхивал морины цээж авна. Давхиж ирсэн морио хөдөлгөхгүй гэнэт зогсоовол морины хөлд цус хурж, бүдрэмтгий болно.

2. Үгийн утгыг тайлбарлаарай. Цээж авна, цус хурах, бүдрэмтгий, давхих

3. Дээрх 4-н үгийг оролцуулан өгүүлбэр зохиогоорой 4. Нөхөж бичээрэй.

Адууны төлийг ......................., эх мал нь................................ эцэг мал нь................................. Үхрийн төл........................... эх мал нь ........................ эцэг мал нь ............................

5. Дараах үгүүдийг ажиглаад, эцэг мал, эх мал, төл малыг тус тусад нь ангилаарай. Бух, эм ямаа, буур, ботго, үнээ, эм хонь, хуц, тором, ухна, ишиг, тугал, хурга, ингэ

Хувилбар -4


ГУУЛ

Ь


51

1. Хоёр ямаа\ Уншаад ойлгосноо яриарай/ Нарийхан жим дээр хоёр ямаа тааралдаж гэнэ. Жимийн нэг талд нь өндөр уул, нөгөө талд нь эгц эрэг байв. Хоёр ямаа яахаа бодон хэсэг зогслоо. Гэтэл нэг ямаа нь газар наалдан хэвтэв. Нөгөө ямаа нь болгоомжтойгоор түүн дээгүүр алхаад гарлаа. Ийнхүү хоёр ямаа тус тусынхаа замаар явжээ.

2. Дараах үгийг хоёр ямааны зан төлөвт тохируулан сонгож бичээрэй. Зөрүүд, эвсэг, ухаалаг, тэнэг, хөгшин, залуу, том, жижиг Хоёр ишиг:, хоёр ямаа:

3. Заримдаг гийгүүлэгчтэй үг 3-ыг бичээрэй. 4. Эр үг 2-ыг бичээрэй. 5. Үгсийг зөв байрлуулан сургаал үг бүтээ

далай, Усан, эхтэй булгаас далай, эхтэй, Ухаан, номоос

Бүлэг сэдэв:Заавар уншиж ойлгох, заавар бичих

Хувилбар -1 1. Шагайн наадгай шүлэг \ цээж бичиг\

Атга дүүрэн шагайгаа Ахын эсгий дээр цацлаа Дүүгийн хаясан шагай Дэвжээ бүрхэн буулаа Хонь, ямаа, тэмээ, морь Ховор тохиох онх хүртэл буулаа Ижил ижлээр хөндөж харвадаг Эртний ёсыг дүү зөрчлөө

2. Шагай шившсэн бэлгэдлийн үгээ тогтоосон бол бичээд үзээрэй. Морь ............................. молор эрдэнэ минийх болог. ...................... ..................... холбоо дүүрэн хонь минийх болог. Ямаа буугаарай .......................... ....................... .............................. болог. ..................................................................................................... ..........................................................................................................................................

3. Шагайн талыг бүрийг нэрлэж бичээрэй. 4. Үгийн утгыг тайлбарлаарай

Онх, ахрын эсгий, дэвжээ 5. Залгаврыг зөв залган бичээрэй. \-ийг,-ыг\

Шатар, даам, зүйл, шинэ Хувилбар -2

1. Эр шагай /Уншаад ойлгосноо яриарай/ Би чихрийн төмөр хайрцаг дүүрэн шагайтай. Аав маань намайг хөрөнгө их цуглуулсан олон малтай хүү дээ гэж бэлгэдэн өхөөрддөг. Миний шагайны ихэнх нь эр шагай. Цагаан сараар аз хийморио үзэхээр 2 эр шагай 2 эм шагай сонгон “ Дөрвөн бэрх “ буулгадаг. Шагайны эр, эм бас хурдныг нь аавтайгаа шинждэг. Морь буулгаад нар зөв эргүүлэгтэй бол эр шагай, буруу эргүүлэгтэй бол эм шагай болно.

2. Өгүүлбэр бүтээгээрэй.

эр , эм шагай, арван, бэлэглэлээ. Найздаа, арван 3. Монголчууд ямар ямар шагайн наадгайгаар нааддаг вэ? Тоочин бичээрэй.

Алаг мэлхий өрөх, .....................................................................................................................

4. Эр, эм үгийг ялгах \ тоглогч, оролцогч, наадагч, ялагч, үзэгч, хуурч, \


ГУУЛ

Ь


52

.....ч –гээр төгссөн эм үг ч-гээр төгссөн эм үг 5. –ийг, -ыг тохирох залгаврыг залган бичээрэй.

Тоглогч, оролцогч, наадагч, ялагч

Хувилбар -3 1. –ийг, -ыг залгаж бичээрэй.

Ишиг, хурга, унага, ботго, тугал 2. Үеэр таслаарай.

Хурга, хургыг, хурганы, ботгоны, үхрийн, тэмээний, ишигний, ямааны 3. Хэн? Юу? Гэсэн асуултад хариулагдах үг 3,3-ыг олж бичээрэй. 4. Ур эгшгийн доогуур -1, хос эгшгийн доогуур 2 зураарай.

Дэлхийн аварга шатарчин хүү Монгол улсын нэрийг дэлхийд цуурай туулсан нь бидний бахархал билээ.

Хувилбар -4 1. Хатсан алимны ундаа.\ Уншаарай\

Ойн амьтдын анхны наймааг үнэг нээжээ. Үнэг дэлгүүрээс хатсан алим худалдан авч, голын усанд дэвтээн худалдаанд гаргав. Нарны халууныг хэлээд яах вэ? Бүх амьтдын ам цангаж, дутуу буцалгасан устай шүүс руу дайрна. Үнэг тэдэнд торхтой шүүснээс зарсаар байв. Амьтад амныхаа цангааг гарган ханатлаа уужээ. Маргааш нь хатсан алимны шүүсээ зарах гэсэн боловч нэг ч амьтан ирсэнгүй. Бараг бүх амьтад ойн эмнэлэгт үзүүлэхээр явцгаасан байв.

2. Асуултад харилж бичээрэй. - Үнэг юу хийсэн бэ? - Ойн амьтад яагаад эмнэлэгт үзүүлсэн бэ? - Энэ явдал юунаас болсон бэ?

3. Үнэгний хийсэн ундаанаас болж юу болсон бэ? Бичээрэй. 4. Юу гэсэн асуултад хариулагдах үг 5-ыг бичээрэй. 5. Үгийг зөв байрлуулан өгүүлбэр зохиогоорой

хүний л том түнтгэр ургасан. Би хүчээр

2-р улирлын даалгаврын сан “

Бүлэг сэдэв: Зөв бичиж суръя.

Хувилбар -1 1. Даам \ Шүлгийг цээжлээрэй\

Хэрэм бамбарууш хоёр

Хэзээний сайн найзууд

Хамт дэлгүүр орж

Хайсан тоглоомоо олжээ.

Алиа сэргэлэн найзууд

Авсан даамаараа тоглов

Хичээнгүй бодож суусаар

Хэрсүү бамбарууш хожжээ.

Дэлгүүрт байсан тоглоомууд

Дэггүй хэрэмд бодогдоод

Бодож байсан нүүдлээ

Буруу хийгээд хожигдлоо. Р. Баярцогт

2. Дараах үгүүдэд – ийн, -ын залгаврын тохирохыг залган бичээрэй.

Бариач, багш, оточ, зураач, сувилагч, хуульч, зохиолч, худалдагч

3. Уншаад мэргэжлийн нэрйиг бичээрэй.


ГУУЛ

Ь


53

Алх хадаас нийлүүлэн

Амьдралын хэрэгтэй зүйлийг хийнэ би ....................................................

Уянгалаг сайхан хоолойгоороо

Уярааж чадна би ...................................................................

4. Зураачийн багажийг нэрлэж бичээрэй. Дараа нь эр, эм үгийг ялган будаарай.

5. Нөхцөлийг зөв залган бичээрэй. \ -ийн. –ын\

Багш, зураач, багаж, ном, бийр, авах, багш

Хувилбар -2 1. Уншаад мэргэжлийн нэрийг бичээрэй.

Уранхай цоорхойг эвлүүлэх

Уран гар надад бий .................................

Амттан бүхнийг хийнэ би ........................................

2. Мэргэжлийн нэрийг эр, эм үгээр ялган бичээрэй.

Малчин, цагдаа, эмч, худалдагч, зохиолч, эдийн засагч, барилгачин, зураач,

дуучин, оёдолчин, үсчин, тогооч, нисгэгч

3. Зөв харгалзуулан холбож өгүүлбэр зохиогоорой

Батхүү эмчийн үнэмлэх

Сайн жолоочийн үзэг

Туяа бичээчийн чагнуур

4. Зөвийг дугуйлаад, тайлбарлаарай.

А. багшийг Б. хуульчийг В. зураачыг

Хувилбар -3 1. Тохирохыг залгаврыг залган холбоо үгтэй харгалзуулаарай.

Цоож устга

Угж -ийг угаа

Шавж -ыг цоожил

2. Би том болоод ..................... мэргэжилтэй хүн болно сэдвээр эх бичээрэй.

3. Өгүүлбэрийг гүйцээж бичээрэй.

Мужаанаас ................................................................................................................

Жолоочоос .............................................................................................................

Эмчээс ...........................................................................................................


Мэдэгдэнэ, танигдана, ханхална

Хувилбар -4 1. Түүвэр өгүүлбэр \ Цээж бичиг\

Миний шүдийг эмчилж, эрүүл болгож, зөвлөгөө өгсөн явдалд баярлаж

талархсанаа илэрхийлээрэй. Би илчээрээ ээгээгүй бол ургахгүй л байсан юм. Би

ундаалаагүй бол түнтгэр төмс ийм том ингэж ургахгүй. Дэлхийн шатарчин хүү

Монгол улсын нэрийг дэлхийд цуурай туулсан нь бидний бахархал билээ.

2. Өгүүлбэрийг гүйцээж бичээрэй.

Загасчнаас.......................................................................................................................

Залхуугаас ....................................................................................................................

3. Эхээс дан эр үгийг ялган бичээрэй.

Бүлэг сэдэв: Мэндчилгээ талархал бичиж суръя


ГУУЛ

Ь


54

Хувилбар -1 5. Аав, ээждээ хандан мэндчилгээ бичээрэй.

6. Дараах үгийг оролцуулан өгүүлбэр зохиогоорой

Аз жаргалтай, гэр бүл, миний найз

7. Хэн? Ямар? Гэсэн асуултад хариулагдах үг 2,2-ыг бичээрэй.

8. Дараах өгүүлбэрийг эр, эм үгээр ялган бичээрэй.

Хүүхэд бидний сурах орчныг цэвэр цэмцгэр байлгаж, үргэлж эелдэг сайхан

харилцдаг явдалд талархаж байгаагаа илэрхийлье.

Хувилбар -2

1. Загварт тохируулан 1,1 үг бичээрэй.

ГЭГЭГ, ЭГГ, ГЭГь

2. Үеэр таслаад, авиа үсгийг тоолоорой

Хоолойгоороо, уранхай

3. Ямар? Юу? Яав? Асуултад үг бичиж өгүүлбэр бүтээ


.................... ширээ

Том ..........................

Наадаг .......................

Хувилбар -3 1. Үйлчлэгч нартаа хандан талархал бичээрэй.

2. Загварт тохируулан үг бичээрэй

ЭЭГ, ЭГ, ГЭГГЭГ

3. Дан эр үгээс бүтсэн өгүүлбэр 1-ийг бичээрэй.

4. Дан заримдаг гийгүүлэгч орсон үг 2-ыг бич

5. Өөрийн хамгийн сайн мэддэг ертөнцийн гурваас 1-ийг бичээрэй.

Хувилбар -4 1. Түүвэр өгүүлбэр /цээж бичиг/

Суваг шуудуу татаж, их голоос хүн чамайг урсгаагүй бол ус чи намайг ундалж

чадахгүй байсан. Бараг бүх амьтан ойн эмнэлэгт үзүүлэхээр явцгаасан байжээ.

Ардын тоглоомыг тоглох арга хэлбэрээр нь үгэн, хөлөгт, хөдөлгөөнт тоглоом гэж

ангилдаг. Монголчууд шагайгаар морь уралдуулж тоглодог билээ.

2. Ах, эгчдээ хандан төрсөн өдрийн мэндчилгээ бичээрэй.

3. Асуух утгатай өгүүлбэр 1-ийг бичээрэй.

4. Хүний бүтээсэн зүйл 2-ыг бич

Бүлэг сэдэв: Юу чаддаг болсноо эргэж саная


ГУУЛ

Ь


55

Хувилбар -1

1. Нөхөж бичээрэй.

А. ..................., ............................., ......................., ....................., ........................, эцэг

мал гэнэ.

Б. Миний нагац ахыг ............................................. гэдэг.

2. Хүнсний ногоонуудын нэрийг бичээрэй.

3. Илүүц үгийг олоорой

Цүнх, харандаа, дэвтэр, шугам, үзэг, хайч, намар, цавуу, будаг, баллуур, ном

4. Үгсийг эр, эм үгээр бүлэглээрэй.

Дэвтэр, ишиг, сармис, баавгай, энхээ, төл, толь, морь, мэндчилгээ, найз,

тохиолдол

Хувилбар -2 1. Түүвэр өгүүлбэр/ Цээж бичиг/

Олимп бол спортын хамгийн том наадам. Пүрэв усан будгаар пуужин зурав.

Пингвин бол өмнөд туйлд амьдардаг. Юмдүүжин цэцэг нь өвчнийг анагаах эмийн

ургамлын нэг юм. Шөнийн оддыг харъя. Бороонд голдуу өмсдөг малгайг юүдэн

гэнэ. Сольхүү олон хонь малладаг. Аалз шүлсээрээ тор нэхнэ. Навчаа хичээл,

чигчий, алчуур, өвчүү, гэх мэт шинэ үгийг сайн уншлаа. Зараа шөнө зөөлөн зөөлөн

алхан идэш хоолоо хайдаг.

2. Цэгийн оронд нөхөж бичээд харгалзуулаарай.

Азарга ботго эм хонь

.............. ишиг үнээ

Буур унага ингэ

................ тугал эм ямаа

Ухна хурга гүү

3. Хичээлийн хэрэглэлийн нэрийг бичээрэй.

Баллуур,....


ЭГЭЭ, ГЭГЭЭ

5. Уул усны нэр бичээрэй.

Хувилбар -3 1. Түүвэр өгүүлбэр \ Цээж бичиг\

Ихэнх зараа өдөр үүрэндээ унтана. Малын эврээр угж хийдэг. Анужин гадил

арилгав. Янзага цасан доороос цухуйсан яргуй харав. Хонь, ямаа, тэмээ, үхэр,

адууг төл мал гэдэг.

Оюу бол ногоон өнгөтэй эрдэнийн чулууны нэг. Зараа шөнө зөөлөн зөөлөн алхан

идэш хоолоо хайдаг. Хоёулаа цуг явъя. Ёл шувуу асар өндөрт нисдэг. Хоёулаа

мөсөн гулгуурын талбай дээр очъё. Аав банкнаас картаар мөнгө авлаа. Орос

хэлээр уншиж бичихэд онцгой хэрэгтэй үсэг.

2. Дараах зүйр үгийг эр, эм үгээр бүлэглээрэй.



Ахаа алд хүндэл

Дүүгээ дэлэм хүндэл

3. Эсрэг утгыг бичээрэй.


ГУУЛ

Ь


56

Хүнд, халуун, сайхан, бохир

Бүлэг сэдэв: Оньсого таацгаая

Хувилбар -1 1. Оньсогыг тааж , цээжлээрэй.

- Аяган дотор алаг өндөг тэр юу вэ?

- Цагаан талд хар үр тарина

Хар үрээс хамаг ухаан дэлгэрнэ тэр юу вэ?

-Эр ганц хүү эрдэнийн зүйлээр бөөлжинө тэр юу вэ?

-Балан хүү модон дэлтэй тэр юу вэ?

2. Ямар? Гэсэн асуултад хариулагдах үг 4-ийг бичээрэй.

3. Оньсого 1-ийг зохиогоорой

4. Нар гэсэн үгээр 2-3 төрлийн холбоо үг зохиогоорой

Хувилбар -2

1. Улаан харандаа, хөх харандаа хоёр \ Цээж бичиг\

Улаан харандаа улаан туулай зураад, хөх харандаандаа үзүүлэв. Хөх харандаа

хөх туулай зураад, улаан харандаад үзүүлэв. Хөх харандаа тэнгэр, улаан

харандаа нар зурав. Хөх харандаа нарийн гол зурлаа. Улаан харандаа голын

хөвөөгөөр бяцхан цэцэгнүүд нэмж зурав. Хөх харандаа туулай, улаан харандаа

хоёр нүд зуржээ.

2. Эхээс юу? Ямар? гэсэн асуултад хариулагдах үгсийг ялгаарай

А. Нөхөж бичээрэй.

А. ээжийн талын ахыг ........................................................ ах гэдэг.

Б. Харин миний авга ахыг ..................................... гэдэг.

3. Хариулт нь нар байхаар оньсого зохиогоорой.

Бүлэг сэдэв:Ертөнцийн гурав

Хувилбар -1 2. Ертөнцийн гурван сайхан \ цээж бичиг\

Аав ээжийн сургаал нэг сайхан

Атар газрын цэцэг нэг сайхан

Арван тавны сар нэг сайхан


Ертөнцийн гурван баян

Эд хөрөнгө .............................. баян

Үр хүүхэд ........................ баян

Эрдэм ном ......................... баян

4. Ертөнцийн гурван баянг дуурайн зохиогоорой.

5. Хэн? Гэсэн асуултад хариулагдах үг 3-ыг бичээрэй

Хувилбар -2


ГУУЛ

Ь


57

3. Нөхөөрэй. Ертөнцийн гурван улаан

Ургах ....................... туяа нэг улаан

Улалзан асах ........................... нэг улаан

Урагшаа бүү яв гэсэн ......................................нэг улаан

4. Өөрийн хамгийн сайн мэддэг ертөнцийн гурваа цээжээрээ бичээрэй.

5. Цагаан, хар, ногоон өнгөөр ертөнцийн гурав зохиогоорой.

6. Ямар? Юу? Гэсэн асуултад хариулагдах үг 2,2-ыг бичээрэй.

7. Эсрэг утгыг бичээрэй.

Хар, баян, нимгэн

Хувилбар -3 1. Нөхөөрэй. \ Ертөнцийн гурван хөх\

Дээд ........................ өнгө нэг хөх

Дэргэдүүр урсах ........................ нэг хөх

Дэлгэн барих ............................... нэг хөх

2. Өөрийн сайн мэддэг ертөнцийн гурваа бичээрэй.

3. Бичсэн ертөнцийн гурвын үйл явдлыг зургаар илэрхийлээрэй.

4. Дан заримдаг гийгүүлэгчтэй үг 4-ийг бичээрэй.

Хувилбар -4 1. Үгийг зөв байрлуулан зүйр үг бүтээ

хураавал,эрдэм, дуулсныг

далай, хураавал, дуслыг

2. Зүйр үгийг уншаад эм үгийн доогуур 1 , эр үгийн доогуур 2 зураарай.

Эрдэс сурсан хүн

Эцэстээ жаргадаг

Эдийн баянаас

Эрдмийн баян

3. Ертөнцийн гурван хөөрхөн дуурайлган зохиогоорой

4. Хүний бүтээсэн зүйлээс 2-ыг бичээрэй.

Бүлэг сэдэв:Үйл явдлын дарааллыг олцгооё

Хувилбар -1 1. Монголчуудын нүүдэл \ Цээж бичиг\

Монголчууд жилийн дөрвөн улиралд нутаг сэлгэн нүүдэг. Нүүх өдөр, буух газраа

урьдчилж товлон цэлмэг өдөр нүүнэ. Ачаалж байхдаа гэрийн буурин дээгүүр

ачаатай, ачаагүй мал гаргадаггүй. Учир нь “ Ачаа хайзайна” “ тэмээ туйлна “ гэж

цээрлэдэг. Тооныг хамгийн сүүлд ачна. Нүүхдээ буурин дээрх хогийг заавал

цэвэрлэдэг.

2. “ г, га “- аар төгссөн үгийг бүлэглэг бичээрэй.

Монгол, нутаг, аяга, таваг, найрсаг, булаг, газар, цэлмэг, нүүдэг, уурга, ураг, хог, үг

3. Үгийн утгыг тайлбарлаарай.

Туйлна, буурь


- Монголчууд нүүдэлтэй таараад юу гэж хэлдэг вэ?

- Тоонотой холбоотой ямар ёс байдаг вэ?

Хувилбар -2


ГУУЛ

Ь


58

1. Түүвэр өгүүлбэр / Цээж бичиг/

Талын шувуудын өндгөнд сүүдрээ бүү хүргээрэй. Ташуурын сүүдэр шүргэх төдийд

үрээ тэд голдог гэнэ. Маралмаа Анараа хоёр ах эгчийнхээ хамт жимс түүхээр

явжээ. Гэрээ барихдаа ханаа нар зөв дугуйлдаг. Монголчууд зулзаган мод,

жимсний содыг хамаагүй хугалж гэмтээдэггүй. Хулганы бяцхан зулзага гайхалтай

нэгэн зүйлийг олжээ.

2. Тохирох үгийг нөхөж бичээрэй. \ сүүдрээ, голдог хямгадаж\

Шувуудын өндгөнд .............................. бүү хүргээрэй.. өндгөө тэд

..................................... юм. Сүүдрээ ................................. яваарай.

3. Асуултад хариулаарай.

- Шувуу яагаад өндгөө голдог вэ?

- Ээждээ гологдсон өндөг яах вэ?

4. –г, га “ –аар төгссөн үг 3,3-ыг бичээрэй.

5. Холбоо үг бүтээ

.......................

......................... мод

..............................

Хувилбар -3 1. Холбоо үг бүтээгээрэй.

........................ мөчир

Хоёр ...........................

2. Хоолойн- Г, хэлний г- орсон үг тус бүр 2,2-ыг бичээрэй.

3. Үеэр таслаарай

Хүргээрэй, хямгадаж

4. Хүндэтгэлийн нэрийг бичээрэй.

гар, толгой

Бүлэг сэдэв:Үгийн утгыг ялгаж зөв уншиж, бичье

Хувилбар -1 1. Оньсогыг таагаарай.

Бүдүүн хүн бүсээ бүслэж чадахгүй тэр юу вэ?

Матмал нэгэн цагариг

Махир зургаан хавирга тэр юу вэ?

2. Үгийг уншаад ялгаж бичээрэй.

Тараг, тарга, араг, арга, булаг, булга

3. Үгийн утгыг тайлбарлан өгүүлбэр зохио

Борог, борго

4. Үгийг уншаад ялгаж бичээрэй.

Тан, тана, булан, булна, он, оно, өн, өнө, энэ, эн

Хувилбар -2

1. Гэрийн зургийг ажиглаад “ га, го-той үгийг олж бичээрэй.


ГУУЛ

Ь


59

Жишээ нь: Чагтага,

2. Үгийн утгыг тайлбарлан өгүүлбэр зохио

Торог, торго

3. Тохирох үгийг нөхөж бичээрэй.

Шинэ .................................. солигдож өвлийн өвгөн ирлээ. \ он, оно\

.............................. хүүрэг татуулсаар цасан охид бүжиглэв. \ цан, цана\

Тэмүүжинг Чингис ......................... хэмээн өргөмжлөв. \ хаан, хаана\

Хувилбар -3 1. Тохирох үгийг сонгон бичээд өгүүлбэрийг гүйцээ

Ангийн ............................... сонирхолтой болжээ. \ булан, булна\

................................... шиг цав цагаан өнгөтэй юм. \ тана, тан\

2. Үгийн утгыг тайлбарлан өгүүлбэр зохиогоорой

Сан, сана

3. Цээжээр бичих дасгал

Цана, ботго, явна, дотно, азарга, хана, хурга, унага, чанга, ань, шинэ, зураг, тараг,

ганга, хононо, эрдэнэ, утга, оготно, шударга, хонь, хулгана, санана, оньсого,

ганган, аварга,

4. Дээр бичсэн үгүүдийг хэлний үзүүрийн –н, хэлний угийн-н, хоолойн –г, хэлний-г гэж

4 хуваагаад бүлэглэж ангилаарай.

5. Шүлгийг уншаад нэр өгөөрэй. Дараа нь цэвэр сайхан хуулж бичээд, цээжлээрэй.

..........................................

Өвлийн хүйтэнд хөлдөггүй ус

Өвчинг эдгээх ачтай ус

Ариухнаар урсах цэнгэг ус

Амьдрал тэтгэх рашаан ус

Бүлэг сэдэв:Эхийн эхлэл , гол төгсгөл хэсгийг таньж уншиж, бичих

Хувилбар -1 1. Ойлгон уншаарай. \ Бяцхан хулгана\

Хулганы бяцхан зулзага гайхалтай нэгэн зүйлийг олжээ. Тэр олсон зүйл нь цагаан

өнгөтэй, дөрвөлжин хэлбэртэй , сайхан үнэртэй байлаа. Тэгээд цагаан өнгөтэй

дөрвөлжин зүйлээ аваад гэр лүүгээ харилаа. Бяцхан хулганы аав ээж ихэд

баярлажээ. Миний хүү гоё юм олсон байна. Энэ чинь саван гэдэг зүйл шүү дээ гэв.

Өрөөнийхөө голд савангаа тавилаа. Хулганы гэр цэцгийн үнэрээр дүүрлээ.

2. Хэлний үзүүрийн “н”, хэлний угийн “н” тэй үг тус бүр 2-ыг бичээрэй.

3. Хоолойн –г, хэлний-г, тэй үг тус бүр 2-ыг бичээрэй.


- Амьтдын зулзага хаана аялж зугаалсан бэ?

- Юуны? гөлчгий юутай ирсэн бэ?

- Ямар? юуны? зулзага юу олсон бэ?

Хувилбар -2


ГУУЛ

Ь


60

3. Хэдгэний хариултад хэн тусалсан вэ? \ шүлгийг цэвэр хуулж бичих\

Хөвч тайгаар зугаалж

Хөдөө аялсан

Олон амьтдын зулзага

Олц омогтойхон цугларчээ.

Эрх хулганы гөлчгий

Хэсэг махтай иржээ.

Эрээн муурын зулзага

Хэдэн арвай олжээ

Орилоо нугасны дэгдээхий

Самарт боргоцой авчирчээ.

Ой тайгын хэрэм

Сарвагар өт түүжээ


- Ойн тайгын юу? ямар? юу? түүсэн бэ?

- Хэрэм ямар? санал гаргасан бэ?

- Ялаа юунд хариулахыг шаардсан бэ?

5. Амьтдын төлийг нэрлээрэй.

Хулгана, бар, муур, нугас, чоно, зараа, үнэг

6. Ялгах эгшигтэй үг 4-ийг бичээрэй.

Хувилбар -3 1. Цэвэр хуулж бичээрэй. \ гөлөг\

Халтар гөлөг минь алга

Хайж би гүйлээ

Хойлог Хойлог гэж

Хамаг чадлаараа дуудлаа

Хөөрхөн гөлөг минь хүрээд ирлээ.

2. Оньсогыг таагаарай.

Яа яа жимбүүхэй махгүй жимбүүхэй

Эрээн л байна бар байлгүй

Эвэртэй л байна буга байлгүй

Гуруй гуруй биетэй

Гучин гурван нуруутай /лаяа, эхдэгнэ, мруу/

3. Холбоо үг бичээрэй

Гөлөг, муур, чоно,

Хувилбар -4 1. Цэгийн оронд тохирох үгийг нөхөж бичээрэй.

Хулганы гөлчгий ................................. иддэг.

Муурын зулзага ....................................иддэг.

Галууны дэгээдхий................................иддэг.

Хэрэмний зулзага ..................................иддэг.

2. Зургаа үлгэр болгож бичээрэй. \ цэцэг баярлав\

Эхлээд ..................................................................................................................

Дараа нь...................................................................................................................

Эцэст нь .....................................................................................................................

3. Ямар амьтдын зулзага вэ? Харгалзуулаарай.


ГУУЛ

Ь


61

Туулай бөөдий үнэг

Гавар

Хулгана гөлчгий зараа

Бэлтрэг

Бөжин

Чоно хорилдой хэрэм

4. Зүйр үгийг уншаад эр, эм үгийг ялгаарай

Нэг өдөр танилцаж

Мянган өдөр нөхөрлөнө

Хувилбар -4 1. Оньсогыг таагаарай

Шарга шарга биетэй

Шар шувуун нүдтэй тэр юу вэ?

2. Юу юуны үр төл вэ? Бичээрэй.

Гөлөг, гөлчгий, ботго, хурга, ишиг, бөжин, бэлтрэг, бөөдий

3. Шүлгийг цээжлээд уран тод уншаарай

Барын бамбар

Андуурч ойртов оо

Би муур биш шүү

Алдар нэр маань

Барын бамбар шүү. С. Маршак

4. Хоолойн-Г, хэлний-Г –тэй үгийг ялган бичээрэй.

Гөлөг, гөлчгий, боотго, дэгдээхий, хурга, ишиг, бөжин, бэлтрэг, бөөдий 5. Загварын дагуу бичээрэй.

Ямар? ................................... ...................................... ....................................... тугал .......................................

Хувилбар -5 1. Зараа тугал хоёр /Шүлгийг цэвэр бичих, цээжлэх/

Ичимхий зараа хэвтэж гэнэ Идэмхий тугал ирж гэнэ Бөөрийг нь тэр долоож гэнэ Өөрийнх нь хэл өвдөж гэнэ Дайралдсан бүхэн хоол биш шүү гэж Даажигнасан зараа инээж гэнэ. А. Барто

2. Шүлгийн үйл явдлыг бичээрэй. Эхлээд яасан? ...................................................................................... Дараа нь яасан? ................................................................................ Эцэст нь яасан? .................................................................................

3. Өөрийн хамгийн сайн мэддэг зүйр үгээ бичээрэй. 4. Бичсэн зүйр үгийнхээ үг бүрийн авиа үсгийг тоолоорой

Хувилбар -6

1. Бяцхан хулгана эхийг уншаад юу ойлгосон бэ? Ойлгосон зүйлээ яриарай. 2. Зүйр үгийг хуулж бичээд утгыг тайлбарлаарай.

Нөхрийн хэрэг бүтвэл Өөрийн хэрэг бүтнэ

3. Нөхцөлийн зөв залган бичээрэй. \ -ий, ы, -ийн, ын,\


ГУУЛ

Ь


62

Бөжин, хулгана, цэцэг, гөлчгий, бэлтрэг, зараа, 4. Холбоо үг бичээрэй.

Наадам, хайр, зараа, сайхан

Хувилбар -7 .

1. Үгийн утгыг тайлбарлан өгүүлбэр зохиогоорой Уураг, уурга

2. Гэрийн зургийг ажиглан “ на, но, нь “ тэй үгийг түүж бичээрэй. Жишээ нь: тооно

3. Анаграммыг тайлж илүүц үгийг олоорой ӨГГӨЛ, ШИИГ, РАЙХ, ХАРГУ, ДИЙБӨӨ, ГЕҮГ

“ 3-Р УЛИРЛЫН ДААЛГАВРЫН САН

Бүлэг сэдэв:Эхийн эхлэл, гол, төгсгөл хэсгийг ялгах Нэгж хичээлийн сэдэв: Эхийн эхлэл, гол, төгсгөл хэсгийг таних

Хувилбар -1

1. Зараа тугал хоёр \Шүлгийг цэвэр бичих, цээжлэх\

Ичимхий зараа хэвтэж гэнэ

Идэмхий тугал ирж гэнэ

Бөөрийг нь тэр долоож гэнэ

Өөрий нь хэл өвдөж гэнэ

Дайралдсан бүхэн хоол биш шүү гэж

Даажигнасан зараа инээж гэнэ. А. Барто

2. Шүлгийн үйл явдлыг бичээрэй.

Эхлээд яасан ......................................................................................

Дараа нь яасан ................................................................................

Эцэст нь яасан .................................................................................

3. Хэлний үзүүрийн-Н, хэлний угийн –Н тэй үг 2-ыг бичээрэй.

4. Өөрийн хамгийн сайн мэддэг зүйр үгээ бичээрэй.

Хувилбар -2

1. Бяцхан хулгана эхийг уншаад юу ойлгосон бэ? Ойлгосон зүйлээ бичээрэй.

2. Хоолойн-г, хэлний-г” –тэй үг тус бүр 2ыг бичээрэй.

3. Зүйр үгийг хуулж бичээд утгыг тайлбарлаарай.

Нөхрийн хэрэг бүтвэл

Өөрийн хэрэг бүтнэ


Гиншин, үмх мах

Хувилбар -4


ГУУЛ

Ь


63

1. Төсөөллөө зургаар илэрхийлээрэй.

- Муур ба хулганууд үлгэрийн үйл явдлын эхлэлийн төсөөлөл

- Ямар зөрчил гарсан бэ?

- Зөрчлөө хэрхэн шийдвэрлэсэн бэ?

- Чиний төсөөлөөр үйл явдал яаж төгссөн бэ?

2. Загварт тохирсон өгүүлбэр бичээрэй

_______ _______ том ________ хандгай юм.

Хандгай нь маш ___________________ зантай.

Хандгайн эрийг _________________ , эмийг _________________, үр төлийг

___________________ гэж нэрлэдэг.

3. Чиний уншсан зохиолуудаас ямар баатар хамгийн их таалагдсан бэ? Яагаад?

4. Асуух, хүүрнэх өгүүлбэр 1,1-ийг бичээрэй.

Хувилбар -4

1. Ухаант аав / хуулан бичиг/

Цэцэрлэгч өвгөн хөвгүүдээ цэцэрлэгийн ажилд сургах сан гэж хүсдэг байжээ.

Насан өөд болохын цагтаа өвгөн хөвгүүдээ дуудан ирүүлж: За хүүхдүүд минь, усан

үзмийн цэцэрлэгт нуусан юмыг ол гэж захижээ. Аавыгаа өнгөрсний дараа нуусан

эрдэнийг нь олох гэж цэцэрлэгийн бүхий л газрыг онгичин ухжээ. Ийнхүү усан

үзмийн газрыг сайтар сэндийлж ухсаны ачаар жимс ихээр ургав. Хүүхдүүд ч баян

чинээлэг, элбэг хангалуун амьдрах болжээ.

2. Нөхцөлийн зөв залган бичээрэй. \ -ий, ы, -ийн, ын,\

Бөжин, хулгана, цэцэг, гөлчгий, бэлтрэг, зараа,


Наадам, хайр, зараа, сайхан

Хувилбар -5

1. Үгийн утгыг тайлбарлан өгүүлбэр зохиогоорой

Уураг, уурга

2. Гэрийн зургийг ажиглан “ на, но, нь “ тэй үгийг түүж бичээрэй.

Жишээ нь: тооно

3. Ямар ялгаа байна вэ? Бичээрэй. \ н, “ на, нэ, но, нө “\

А. хэлэхэд :

Б. бичиж тэмдэглэхэд:

4. Анаграммыг тайлж илүүц үгийг олоорой

ӨГГӨЛ, ШИИГ, РАЙХ, ХАРГУ, ДИЙБӨӨ, ГЕҮГ

Бүлэг сэдэв:Эхийн эхлэл, гол, төгсгөл хэсгийг ялгах Нэгж хичээлийн сэдэв: Дүрслэн ярьж үлгэр зохиох


ГУУЛ

Ь


64

Хувилбар -1

1. Заан оготно хоёр \ Цээж бичиг\

Эрт урьд цагт нэгэн хотын захад заан амьдардаг байжээ. Заан өдөр бүр голд очиж

ус ууна. Тэнд нэгэн оготно амьдардаг байв. Заан ус ууж ханаад оготнын нүхийг

усаар шүршиж сүйтгэдэг байлаа. Миний өчүүхэн орон байрыг битгий сүйтгээж

гэж олон удаа гуйжээ. Гэвч тоохгүй сүйтгэсээр байлаа.

2. Заан оготно хоёрын үлгэрийг уншаад , үйл явдлын дарааллыг бичээрэй.

Эхлээд яасан бэ?

Дараа нь ямар үйл явдал болсон бэ?

Эцэст нь юу болсон бэ?

3. Ямар? гэсэн асуултад хариулагдах үг 5-ыг бичээрэй.

Хувилбар -2

1. Шунал ихэдвэл хоосон хоцорно \ Ойлгон уншаарай\

Эрт урьд цагт үнэг, чоно хөрш амьдардаг байжээ. Нэгэн өдөр ойд зугаалж яваад

хэсэг мах олжээ. Чонын олсон мах арай илүү том байлаа. Үнэг чонын олсон

маханд шунаж, өөрийн олсон махаа нуугаад, чонын олсон махыг хулгайлахаар

чонынд очжээ. Чоно аль хэдийн махаа идчихсэн сууж байлаа. Үнэг сэтгэлээр унаж,

мах нуусан газраа иртэл байхгүй байлаа. Шууд л идэхгүй даанч яав даа гэж үнэг

уйлав.

2. Үлгэрийг дуурайлган зохиогоорой.

3. Яасан? гэсэн асуултад хариулагдах үг 3-ыг бичээрэй.

4. Хоолойн-г, тэй үг 4-ийг бичээрэй.

Хувилбар -3

1. Оньсогыг таагаарай. Цээжлээрэй

Монгол газрын молтогчин

Модон дээгүүр дүүлэгчин тэр юу вэ?

2. Загварт тохирууан 2 үг бичээрэй.

ЗГ+ЗГ=Э

3. Өөрийн дуртай өнгөө бичээрэй. Бичсэн өнгөө оролцуулан асуух өгүүлбэр зохио

Хувилбар -4

1. Хамгийн сайхан баяр сэдэвт 30-40 үгтэй эх зохиох\


.............үүл

............ мөчир

Ямар? .................. од

...................... цас

3. Ойролцоо үгийг бичээрэй.

Инээх , баярлах


ГУУЛ

Ь


65

4. Дан заримдаг гийгүүлэгчтэй үг 4-ийг бич

Хувилбар -5

1. Зүйр үгийг уншаад,цэвэрхэн хуулж бичээд үг бүрийг үеэр зааглаарай.

Номтой хүүгийн толгой баян

Номгүй ламын цээж хоосон

2. Анхааруулах өгүүлбэр зохиогоорой

3. Дан эгшигт гийгүүлэгчтэй үг 4-ийг бичээрэй.

4. Эхээс урт эгшиг, хос эгшигтэй үгийг ангилж бүлэглэж бичээрэй.

Бүлэг сэдэв:Эхийн эхлэл, гол, төгсгөл хэсгийг ялгах

Нэгж хичээлийн сэдэв: Үйл явдлын дараалал тогтоож суръя

Хувилбар -1

1. Хавар /Ойлгон уншаарай/

Өрөөнд чив чимээгүй. Багш хүүхэд бүрийн дэргэд очиж, зурж буй зургийг үзнэ. Бүх

хүүхэд таван хошуу малын аль нэгийг зурах даалгавартай байлаа. Багш Сүхийн

дэргэд очсоноо : Чи минь мал зурахгүй яагаад яргуй зурдаг билээ гэж гайхан

асуухад: Өдийд яргуй идсэн ямаа сүү ордог гэж эмээ ярьсан юм. Би сүүнд дуртай

болохоороо яргуй зурсан, дараа нь ямаа зурна гэж Сүх хариулжээ.

2. Асуултад хариулаарай

- Сүхээс багш юу гэж асууасан бэ?

- Сүхээ ямаа зурсан уу?

- Ямар улиралд болсон үйл явдлын тухай уншсан бэ?

3. Эхээс хэн? юу? гэсэн асуултад хариулагдах үгийг түүж бичээрэй.

4. Дан эм үгнээс бүтсэн өгүүлбэр 1ийг бичээрэй.

Хувилбар -2 1. Зоригтой туулай \ Шүлгийг цээжлэх\

Ойн эзний тавагтай шөлийг

Огтор туулай уучихжээ

Баавгай ирэхийн бараанаар

Баярын ширээнээс зугтжээ

Давхиж давхиж гэртээ ирээд

Дан хийтэл хаалгаа түгжээд

Би уусан яадаг юм бэ? Гэж

Байдаг чадлаараа хашхирчээ. О. Сундуй


Огтор

3. Нөхцөлийг зөв залган бичээрэй.\ -ы, -ий, -ыг, ийн,-ийг, ын\

Туулай, хонь, лууван, төл, зулзага

4. Өгүүллэгийн үйл явдлыг дугаарлаарай.

Дараа нь ямаа зурна гэж хариулжээ.

Багш Сүхийн дэргэд очиж яагаад яргуй зурж байгааг нь асуув.

Хүүхэд бүр 5 хошуу малын нэийг зурах даалгавартай байлаа.


ГУУЛ

Ь


66

Яргуй идсэн ямаа сүү ордог гэж эмээ ярьсан.

Би сүүнд дуртай болохоороо яргуй зурлаа.

Хувилбар -3 4. Ажиглаад дуурайлган бичээрэй.

Туулай

Туулайны, туулайнд, туулайнаас, туулайг,Туулайны зулзагыг бөжин гэнэ, дуртай

хоол нь лууван.

Баавгай

............................, .................................., баавгайнаас, ................................., Баавгайн

төлийг ......................................... гэнэ, дуртай хоол нь ............

Зараа

Зарааны.............................................................................................................................

.....................................................................................................................................

5. Загварыг нөхөж бичээрэй

уучихжээ

...........

Юу? ......... \Яав?\ ...........

..............

6. Эсрэг утгатай үгийг бичээрэй.

Шөнө, ширүүн, хурдан

Хувилбар -4

1. Хандгай \ Хуулан бичиг\

Монголын хамгийн том амьтан бол хандгай юм. Түүний өндөр нь сэрвээгээрээ 2

метр хүрнэ. Жин нь 500-600килограмм, хүзүүндээ зангидсан гарын чинээ

молцогтой. Эрийг нь манж, эмийг нь сүндэс үр төлийг нь хотол гэнэ. Эр нь

далбайсан хавтгай эвэртэй. Зун нуурын уснаас салдаггүй. Хангай шиг биетэй

амьтад нуурын усыг эргийг нь давтал халгиан цалгиан үсэрч ороод усны гүнд загас

мэт удаан байж чадна.

2. Асуух үгийг нөхөж бичээрэй.

Монголын хамгийн (ямар?) амьтан (юу нь?)хоёр метр өндөр, таван зуугаас зургаан

зуун килограмм (ямар?) жинтэй.

3. Эхээс загварт тохирох үгийг түүж бичээрэй.

ГЭГЭГ, ГЭГ, ГЭЭГ

4. Оноосон нэр 2-ыг бичиж өгүүлбэр зохиогоорой.

5 .Бүдүүвчинд тохируулан хүүрнэх өгүүлбэр зохио

А. ______ ___________ ___________. Б. _______ ________ __________ _________.

Хувилбар -5

1.Яст мэлхий \Ойлгон уншаарай\


ГУУЛ

Ь


67

Яст мэлхий нь хоёр нутагтан амьтан юм. Гадуураа ясан хуягтай, богино хөлтэй,

удаан хөдөлгөөнтэй амьтан юм. Яст мэлхий их урт насалдаг, тайван амгалан тул

хүмүүс эрүүл энхийн бэлгэдэл гэж үздэг. Яст мэлхий олон жижиг өндөг гаргаад

элсэнд булж орхидог гэнэ. Өндгүүд хагарч ус руу явна. Энэ үед шувууд түүнийг

шүүрчихгүй бол амьд үлддэг ажээ. Харин яст мэлхий шүдгүй байдаг гэнэ.

2.Яст мэлхийний тухай бичээрэй.\

- Амьдрах орчин

- Хоол тэжээл

- Гадаад орчин

- Онцлог ялгаа

- Бэлгэдэл

Өөр юу мэдэх вэ?

3.\ могой, заан , анааш, хөх халим, аалз, бар\ амьтдыг өндрөөс нам руу, хүндээс

хөнгөн рүү жагсаан бичээрэй.

Жишээ нь: анааш халимнаас өндөр

4.Анаграммыг тайлж илүүц үгийг ол

УУТЛАЙ, УРУМ, ГААВАБЙ, УУЛНА, МЭРЭХ

Бүлэг сэдэв:Цэг тэмдгийг ялган таних Нэгж хичээлийн сэдэв: Өгүүлбэрийн цэг тэмдгийг зөв хэрэглэж суръя

Хувилбар -1

1. Дараах түргэн хэллэгийг цээжлээрэй.

Хур дэлтэй хул морь

Хурд ихтэй бор морь

Шанх сайтай шарга

Саваг сайтай сарлаг

2. Асуух өгүүлбэр1-ийг бичээрэй.

3. Хүүхдүүдээ өөрсдийн гарын хуруугаа нэрлэж сураарай. Дэвтэртээ нэрийг нь

бичээрэй.

4. Юу ? гэсэн асуултад хариулагдах үг 2-ыг бичээрэй.

Хувилбар -2

1. Өвгөн хүү хоёр \ Уран тод чанга дуугаар уншаарай\

-хүү хаанаас ирэв?

- хүрэмийн талаас ирлээ.

-хүрэмийн талаар юу байна?

- хүмүүс ногоо тарьж байна.

- ногоо яаж тарьдаг юм бэ?

- үрийг хөрсөнд суулгаж тарьдаг.


ГУУЛ

Ь


68

- ногоо яаж ургадаг юм бэ?

- соёолсон үрээс байцаа, төмс, лууван, сонгио ургадаг юм.

- ногоо ургахад юу юу хэрэгтэй байдаг вэ?

- нар, ус, агаар, хөрс , хөдөлмөр хэрэгтэй.

- хүрэмийн тал усаар бага хөрсөөр муу шүү дээ.

- хүмүүс суваг татаж хөрсийг нь сайжруулсан шүү дээ

- мэдээгүй юм уу? Та гэжээ.

2. Эхэд нийт хэдэн асуух өгүүлбэр байна вэ?

3. Тохирох хариултыг бичээрэй.

Хүнсний ногоог тарихдаа эхлээд юу хийх вэ?

Хариулт: Хүнсний ногоо тарихын өмнө хөрсөө сийрүүлж бордоно.

Дараа нь юу хийдэг вэ?

Хариулт: ...............................................................................................................

Хүнсний ногоо ургахад юу юу хэрэгтэй вэ?

Хариулт:................................................................................................................

Хувилбар -3

1. Харилцан яриа зохиогоорой. Ашиглах үгс: Шатар, морь, хүү, тэрэг, бэрс

Асуулт: Хариулт

- Чи шатар тоглодог уу? -

............................................................

2. Сур харвах ёс \ Уншаарай\

Сур харвах эртний ёсонд харвасан сумыг хулгана жилд төрсөн хүнээр цуглуулдаг

нь “ Хулгана юм сайн хураадаг амьтан “ гэсэн утгатай холбоотой. Харвааны анхны

сумыг бар жилд төрсөн хүн тавьдаг нь “ Бар шиг мэргэн харайх “ утгыг агуулжээ.

Ман луу жилд төрсөн хүнээр харваачдад зориулсан “ Уухай “ –г эхлүүлдэг. Бичин

жилд төрсөн хүнээр оноо тэмдэглүүлдэг нарийн ёс горимыг баримталдаг байжээ.

3. Бэлгэдлийг бичээрэй.

- Хулгана

- Бар

- Луу


- Чи ямар жилтэй вэ?

- Чиний дүү, ах, эгч ямар жилтэй вэ?

- 12 жилийг бичээрэй.

5. Үеэр таслаарай

Баримталдаг, харваачдад

Бүлэг сэдэв: Дуурайн зохиох

Хувилбар -1


ГУУЛ

Ь


69

1. Үг бүтээгээрэй.

1

1

2.Үгийн утгыг тайлбарлаад өгүүлбэрт оруулаарай

Хот айл, хоттой хонь

3.Загварт тохируулан асуух өгүүлбэр зохиогоорой __________?

__________ __________?

__________ __________ ___________?


ЭГГ, ГЭГЭГ, ЭЭГь

Хувилбар -2

1. Дараах өгүүлбэрийг уншаад үйл хөдлөлийн дарааллын дагуу хуулж бичээрэй.

- Банзайд ихэд таалагдсан бололтой хэдэнтээ илж, гараараа манах мэт оролдож

байснаа хайчаа авч ганц тасхийлгэн хайчилж орхив.

- Банзай нэг ямаа эюэрдэж аваад шууд л хүзүүн дээр гараа тавьснаа сахлыг нь

илж харагдав.

- Чи мал мэддэггүй хүн үү, хэзээ монгол хүн ямааны сүрэг чимэг болсон сахлыг

авч байлаа гэж нэг ах зэмлэв.

- Бусад ямаа хажиглана даа гэж ах ууртай өгүүллэхэд өнөөх ямаа “ Нээрээ

сахалгүй, би яана аа “ гэх шиг гомдолтой майлж байлаа.

2. Сахлаа хайчлуулсан ямаа яах бол? Төсөөлөн бичээрэй.

3. Харав, харва үгсээр холбоо үг бүтээгээрэй.

Хувилбар -3

1. Зугаа үгийг цээжлээрэй.

Тугал тугал тоглоно

Туул голдоо очно

Унага унага тоглоно

Онон голдоо очно

Ботго ботго тоглоно

Борзонгийн говьдоо очно

Хурга хурга тоглоно

Хадан дээгүүр наадна

Ишиг ишиг тоглоно

Эргэн дээгүүр наадна.

2. Үгийн утгыг зааврын дагуу тайлбарлаарай. \ хур дэл, хул морь\

- Миний бодлоор:

- Толь бичигт:

3. Цэгийн оронд дараах амьтдын нэрээс тохирохыг бичээрэй.

\ туулай, болжмор, тогоруу, сарьсан багваахай\

...................... зогсож байгаад унтдаг.

луу

даа Цаг

дэм

ээ сэр


ГУУЛ

Ь


70

....................... толгойгоо унжуулан зүүгдэж унтдаг.

.................... сууж байгаад унтдаг.

............................... хэвтэж байгаад унтдаг.

4. Үгийн утгыг тайлбарлаад, өгүүлбэрт оруулаарай.

Билиг, бэлэг, бэлгэ

5. Асуусан өгүүлбэрийг гүйцээж бичээрэй.

Болжмор, тогоруу хоёр шувуу мөн ..........

Сарьсан багваахай яаж унтдаг .............

Бүлэг сэдэв:Үгийг үеэр зааглаж мөрд шилжүүлэх

Хувилбар -1

1. Дараах үгсийг үеэр тасалж, хэдэн үетэй болохыг тэмдэглээрэй.

Бэх, цэнхэр, хурдан, ертөнцийн, билигтэйгээс

2. Өөрийн мэддэг ертөнцийг гурвыг бичээрэй.

3. Асуух өгүүлбэр -1, хүүрнэх өгүүлбэр 1-ийг бичээрэй.

4. Загварт тохируулан үг бич, холбоо үг үүсгэ

ГЭГГ, ГЭЭГ, ГЭГЭЭ

Хувилбар -2

1. Чих \ Уншаарай\

Гадаа хүйтэн байлаа. Энхээг гарах гэхэд нь эмээ нь : Миний хүү малгайгаа

өмсөөрэй! гэв. Энхээг эмээгийнхээ үгийг огт дуулсан шинжгүй гарахад шинэхэн

цас орсон байв. Тэр цасан дээр элдэв юмны дүрс зурж эхлэв. Тэгтэл гэнэт чих нь

бахиар хавчих адил часхийн янгинан өвдөв. Энхээ: Би одоо эмээгийнхээ үгэнд

орно гэж чихээ барин дэвхцэн уйлав. Гэвч хожимдсон байлаа.

2. Холбоорой

Сагс хэд жээ

Жаа чих тэй

Март тай гаа

Хүү хан

3. Хонийг төсөөлөн гүйцээн зураад, үгсийг харгалзуулаарай.

Хаа, гэдэс, сүүл, гуя,

Хувилбар -3 1.Аль нь том бэ? цээжлээрэй

Хонины зүрх уушгинаас жижиг

Хонины уушги гуянаас жижиг

Хонины хаа, гуя гэдэснээс бага

Хонины гэдсэнд таван цул эрхтэн

Ходоод, зайдас, гүзээ зэрэг орно

Хонины таван цул эрхтэнд зүрх, уушги бөөр, элэг, дэлүү орно.

2.Хуулж бичихдээ гурав ба түүнээс дээш давтагдсан үгийг үелж бичээрэй.

4-Р УЛИРЛЫН ДААЛГАВРЫН САН “

Бүлэг сэдэв:Эсрэг утгатай үгийг хэрэглэж сурах


ГУУЛ

Ь


71

Нэгж хичээлийн сэдэв: Асуултын хариултыг унших

Хувилбар -1

1. Түүвэр өгүүлбэр\Бичээрэй\

Хүүхдүүд өдрийн хоолоо идээд, тавтайхан нойрсож харагдана. Тэд гутал хувцсаа

байр байранд нь цэмцгэрхэн хураажээ. Нэг мэдэхэд цас орж тэмцээн дүгнэхэд

ганцхан өдөр үлдсэн байлаа. Тэр цагаас хойш ойгоор дэмий тэнэхээ больж бяцхан

найзуудтайгаа тоглон наадаж өөдөсхөн бага гэж шоолбол уурладаг болсон гэнэ.

2. Дараах үгсийг эр, эм үгээр бүлэглээрэй.

Аймаг, хайрхан, уул, цэцэг, дулаахан, болгоомжтой, төвшин, мэдэхэд, илүүтэй,

сайхан.

Хувилбар -2

1. Түүвэр өгүүлбэр\ Цээж бичиг\

Ажилсаг хэрэм үүрийн гэнээнээс үдшийн бүрий хүртэл модноос мод дамжин, мөчрөөс мөчирт дүүлэн өвлийн бэлтгэлээ базааж байлаа. Саргай цэцгэн дээр төөлүүр хорхойг

ирж сууснаас хойш түүний дэлбээ бараг үгүй болжээ. Нэг савхин гутал олноосоо онцгойдуухан амаа дорвойлгон уйлж байв.

2. Ертөнцийн гурван сайхныг дуурайлган зохиогоорой

3. Оньсогыг тайлж уншаад, хуулж бичээрэй.

Ажилсаг охин

Цэцэгээ охин “ Дуурайдаг дугариг цэнхэр “-т нүүрээ харчхаад “ Нэг малгайтай

дөрвөн хүн “-ний ард суув. Тэгээд “ мэддэгт мэргэн цоохор, мэддэггүйд эрээн

цоохор “-оо дэлгэв. Дараа нь “ Ангаг цангаг зантай, цагаан газар явдалтай “-г

авлаа. Ингээд “ Цагаан талд хар үр тарьж, хар үрээс хамаг ухаан –ыг гаргаж

эхэллээ.

4. Уншаад, онцлогийг нь олж бичиж тэмдэглээрэй.

Багш цэцгийн сав авлаа.

Өнөөдөр Цэцэгийн төрсөн өдөр.

Бид Цэцэгхэн хотын тухай уншив.

Хувилбар -3 1. Цэцэгхэн хотын тагжгарууд \ Хуулан бичиг\

Үлгэрийн нэгэн хотод жижигхэн хүмүүс амьдран суудаг байжээ. Тэд маш

намханй байсан тул тагжгарууд гэж нэрлэдэг байв. Байшин бүрийн эргэн

тойронд хонин нүдэн цэцэг , балжингарав, багваахай цэцэг ургана. Иймээс энэ

хотыг “ Цэцэгхэн хот “ гэнэ. Энэ хотод мэдлэг ихтэй Их мэдэх, Үрэлхэн эмч

засварчин Эрэгжав өөрийн туслах Шурагжав,зураач Бийрхэн, Ятгахан гэдэг

хөгжимчин, анчин, Сумхан, Хүдэр гэдэг нохойтогоо олон тагжгарууд амьдран

суудаг байжээ.

2. Эхээс оноосон нэрийг түүж будаарай.

3. Үгийг тохирох асуулттай нь холбоорой

үрэл хэн? Үрэлхэн


ГУУЛ

Ь


72

шураг Шурагжав

эрэг юу? Эрэгжав

4. Нөхцөлийг зөв залган бичээрэй” \ийн,-ын\

Цэцэг, Үрэл, Эрэгжав, Шурагжав,

5. Асуултын дагуу өгүүлбэр зохиогоорой. Ашиглах үгс: үрэл, Үрэлхэн, Үрэл

Хэн? ямар? юу? яав?

Хувилбар -4


- Хэрэм баавгай хоёр уралдсан юм болов уу?

- Хэрэм жижигхэн болохоор баавгайнаас хурдан байх болов уу?

- Хэрэм баавгай хоёр ямар тэмцээн явуулсан байх вэ?

- Хэрэм баавгайг дийлэх үү?

2. Асуултын дагуу хуулж бичих

Баавгай, тэмцээн дүгнэхэд, нэг хоног дутуу байхад юу гэж хэлж байсан бэ?

Маргааш болтол ....................................................................................................

3. Амьтад өвөлдөө хэрхэн бэлтгэснийг бичээрэй.

Хэрэм .......................................................

баавгай ................................................................

4. Дараах үгсийг үеэр таслаарай

бэлтгэлээ, баавгай, чадахгүй

5. Авиа үсгийг тоолоорой

Найзуудтайгаа, сүйтгэлээ, дайралдсан

Бүлэг сэдэв:Эсрэг утгатай үгийг хэрэглэж сурах Нэгж хичээлийн сэдэв: Эрсэг утгатай үг

Хувилбар -1

1.Дараах зүйр үгээс эсрэг утгатай үгийг олж, ялгаж бичээрэй.

Хол явъя гэвэл ойроос эхэл

Ихийг хийх гэвэл багаас эхэл

Унтаж, мартах уруудахын шинж

Санаж сэрэх өөдлөхийн шинж

2.Цэгийн оронд эсрэг утгыг бичээрэй.

Хүний эрээн ...............

Могойн эрээн ..............

Үнэн үг үнэнд хүрнэ

.................... үг хор хүргэнэ

3.Асуусан утгатай өгүүлбэр 2-ыг бичээрэй.

Хувилбар -2

1. Би хэн бэ? Оньсогыг таагаарай.


ГУУЛ

Ь


73

- Чи бол харахад бага, ханилахад их

- Хот нь цагаан, хонь нь хар, эзэн нь дууч

- Чи бол амьдрахад багш, амрахад зугаа болдог

Далавчаараа алгадах нь алгадаж зарим нь савраараа базаж олонхыг нь устгажээ.

Цагаан туулайн ээж хорилдойн юмны учрыг ойлгодог, сайхан сэтгэлтэйг мэдээд

цагаан бөжин, хорилдой хоёрыг хамт аялуулж, тэр хоёр их юм сурч мэдэж авчээ.

2. Асуултаар өгүүлбэр зохиож бичээрэй.

Хэн? Хэн? Ямар? Юу? Яасан?

3. Оноосон нэр, ерийн нэр тус бүр 2,2-ыг бичээрэй.

Бүлэг сэдэв:Ертөнцийн гурав, харилцан яриаг дуурайн зохион бичих Нэгж хичээлийн сэдэв: Харилцан яриаг дуурайн зохиож бичих

Хувилбар -1

1. Бөжингийн бичсэн тэмдэглэлийн алдааг засаж, цэвэр хуулж бичээрэй.

би зуны амралтаар хэрэмны зулзага хорилдойтой танилцсан. Тэр их тусч сайхан

сэтгэлтэй. Миний ээж цагаан туулай хорилдойг магтсан.ээж бид хоёрыг хамт

аялахыг зөвшөөрсөн. Би хорилдойг “ соотонхон “ гэж нэрлэсэн. Бид хоёрыг мод

тарьж , цэцгын мандал байгуулахад оролцсон.

2. Цэгийн оронд тохирох үгсийг нөхөж бичээрэй.\ хорилдой, цагаан бөжин,аялж\

Хэрэмний зулзагыг ............................... гэдэг.

Солонго татав. Өнгийн солонго татав.

Тэр солонгыг Солонго бид хоёр сонирхов.

3. Асуултаар өгүүлбэр зохиогоорой

Хэн? Юу? Яав?

4. Ойролцоо утгыг бичээрэй.

Гүйх, инээх

Хувилбар -2

1. Солонго шүлгийг дуурайлган хүүхдийн зохиосон шүлгийг уншаад 4 мөрт шүлэг

зохиогоорой

Солонго

Зөөлөн борооны дараа

Өнгийн солонго татав.

Зургийн дэвтэр аваад

Өнгийн солонго зурав. Сурагч: Б. Номинжин

2. Цэгийн оронд тохирох үгийг нөхөж бичээрэй.

Зун хааяа ................................... хацар илбэнэ

Энэ өвөл ......................................... бага орсон шүү

3. Өгүүлбэр зохиогоорой

___________ ______________ .

___________ __________ ________ .

_________ _______ ___________ __________ .

4. Нөхцөлийг зөв залган бичээрэй. \ -ыг,-ийн\

Солонго, байгаль

5. Ялгах эгшигтэй үг 5-ыг бичээрэй.


ГУУЛ

Ь


74

Хувилбар -3 1.Цэгийн оронд эсрэг утгыг нөхөөрэй.

Эрхийг сурахаар

............................... сур

Авахдаа бөхийх

....................... гэдийх

2.Дараах эсрэг утгыг оролцуулсан өгүүлбэр зохиогоорой

Өдөр- шөнө, хөөрхөн-муухай

3.Загварт тохируулан анхааруулах өгүүлбэр зохио.

__________ __________ ______________.

Хувилбар -4

1. Номоо хайрлана шүлгийг цээжлээрэй. Цэвэрхэн хуулж бичээрэй.

Нугалж үрчийлгэж урахгүй

Номоо хайрла

Норгож хиртүүлж бохирдуулахгүй

Номоо хайрлана

Залхуурч зүгээр суухгүй

Номоо уншина

Дэмий гадуур тэнэхгүй

Номоо уншина.

Номтой нөхөрлөвөл

Эрдэмтэй болдог

Номтой найзалбал

Ухаантай болдог

Саруул ухаантай хүн

Суутан болдог

Сайн эрдэмтэй хүн

Сайхан амьдардаг. Д. Батжаргал

2. Дараах үгсийг эсрэг утгыг бичээрэй.

Үнэн, инээх, нөхөр, өлсөх,

зөөлөн, авах, сайн

3. Цэгийн оронд эсрэг үгийг нөхөөрэй.

Инээсэн бүхэн нөхөр биш

......... бүхэн ................... биш

4. Шүлгээс загварт тохирох үгийг түүж бичээрэй.

ГЭГЭГГ, ГЭГЭЭ

Хувилбар -5

1. Эрдэм сурсан нь \ Уншаарай\

Эрт цагт элээ, чогчиго хоёр эрдэм ном, дуу сурахаар алсын алсад явах болжээ.

Нисэн нисээр зорьсон газраа хүрч гэнэ. Тэгээд ээрэм их талд нэгэн чулуун дээр

сууж эрдэм сурч эхэлжээ. Гэтэл элээний нойр нь хүрээд унтаад өгч.. энэ хугацаанд

чогчиго уйгагүй оролдсоор маш их зүйл сурч авчээ. Харин элээ гэнэт сэртэл

эхээсээ төөрсөн нялх унаганы янцгаах дуу сонсогдож гэнэ. Элээ зөвхөн түүнийг л

сурчээ.


ГУУЛ

Ь


75

2. Хаанд өвгөний илэрхийлсэн талархлын үгийг уншаад, дуурайн бичээрэй.

Баярлалаа, хаантан минь

Унасан морь чинь жороо болог

Унага даага бүхэн чинь хурдан болог

Ухаан санаа чинь сэргэлэн болог

3. Нөхцөлийг зөв залган бичээрэй.

Сайхан+ыг= Ургац+ыг= Жимс+ийг=

Ойг өт хорхойноос хамгаалдаг энэ шувууг “ Ойн эмч” гэж нэрлэдэг юм гэж өвөө

минь хэллээ. Тэгээд

.............................................................................................................................


- Хэзээ? анх ногоо ургасан бэ?

- Юу, хаана цугларч ирсэн бэ?

- Ямар?, мод хатсан бэ?

- Юуг?, ямар?, нэртэй шувуу өт хорхойноос цэвэрлэсэн бэ?

. Бүлэг сэдэв:Алдааг засаж сурах

Хувилбар -1

1. Солонго \ Шүлгийг цээжлэх\

Намираа борооны дараа

Нар таатай ээлээ

Өнгөрсөн борооны наагуур

Өнгийн солонго татлаа

Тэр солонгыг барих гэж

Тэнхээгээрээ бид хурдлав

Цагариг солонго харин

Цаашаа зугтан одов.

Байгалийн сайхан солонгыг

Барьж болдоггүйг мэдэв. Р. Ядмаа

2. Цэгийн оронд тохирох үгийг нөхөж бичээрэй.

Үүл гарч тэнгэр дуугараад ................ орлоо.

Борооны дараа нар гарч ............................. татав.

3. Ажиглаад , олж харсан зүйлээ тэмдэглээрэй. Тайлбарлаарай.

Хувилбар -2

1. Цэгийн оронд тохирох үгийг нөхөж бичээрэй. \ хүмүүсийг, зөгийн үүр, амтат балаа,

Баавгай\

Модыг тайрсан .................... дээрэнгүй эзэд гэж нэрдэсэн. Ой модыг сүйтгэснээс

болж ...................................... алга болсон ........................... алаг эрээн зөгий

..................... санаад, нулимс дуслуулсан.

2. Үгийг утгыг тайлбарлаарай.


ГУУЛ

Ь


76

Хэнз яргуй- Ичээнээсээ гарах-

3. Холбоо үгээр өгүүлбэр зохиогоорой

Модон торх- Нүд торох-

4. Хэн? Юу? Ямар?яасан? гэсэн асуултад тохирох өгүүлбэр бичээрэй.

Хувилбар -3

1. Цэгийн оронд тохирох үгийг нөхөж бичээд, үеэр таслаарай. \ цолдоохойд, Тоншуул

баатар, тоншуул\

Сайхан моддыг өтнөөс аварсан ................................. бусад шувууд

............................................ цол өгчээ. Үүнээс хойш ...............................................

нэртэй болсон юм гэнэ.

2. Эхийг гүйцээж бичээд, эхэд гарчиг өгөөрэй.

.........................................................................................

Хавах болоход би өвөөтэйгөө ойд аялахаар явлаа. Бид ойн гүн рүү явсаар ойн

цоорхойд очив. Ойд шувууд жиргэх нь яг л хөгжим шиг сонстож байв. Гэтэл

биднээс холгүй тон тон гэсэн чимээ

........................................................................................

Бүлэг сэдэв:Асуулт хариултыг сонгон унших, үгийг үеэр зааглан мөр шилжүүлэн бичих

Хувилбар -1

1. Түүвэр өгүүлбэр\ Ойлгон уншаарай\

Багваахай алтан шаргал өнгөт цэцгээрээ нар өөд тэмүүлнэ. Болд өөрийн өвчинд

тус болсон эмийн ургамал багваахайгаар тоглохоо больжээ. Алаг зөгийнүүд эрээн

цэцгийн дэлбээн дээрр өдөржин бэлчээрлэж оройхон үүрэндээ ирнэ. Жигүүртэн

шувууд тэхүү модыг сонирхон энд тэндээс хуран цугларч ирдэг болсон юмсанжээ.

Шувууд хоорондоо зөвлөлдөөд хур, урт хошуутай зоригтой шувуудаар өт хорхой

устгахад хамгийн сайн ажилласан нь цондоохой байв.

2. Дуурайн зохиогоорой

Би

Аавдаа би сайн хүү

Ээждээ би ажилсаг хүү

Анддаа би тусч хүү

Эх орондоо би үнэнч хүү

3. Дараах үгсийг үеэр таслаарай

Эрхэмлэх, уралдаанд, байгуулах

4. Нөхцөлийг зөв залган бичээрэй.

Багш+ийг= Хүмүүс+ийг= Найз+ын= Хожуул+ын=


ГУУЛ

Ь


77


Цуврал зургийг ашиглан эх, үлгэр зохион бичээрэй.

ДААЛГАВАР №1





ГУУЛ

Ь


78

ДААЛГАВАР №5 ДААЛГАВАР №6

ДААЛГАВАР №7 ДААЛГАВАР №8


ГУУЛ

Ь

Монгол хэлbagsh.itpd.mn/fayluud/МХ-ii анги.pdf · 2020. 5. 6. · 2.1е....

Documents