Στόχοι μάθησης - unipi.gr · 2020-03-31 · Στόχοι μάθησης Σε αυτό...

Στόχοι μάθησης

Σε αυτό το κεφάλαιο θα μάθετε:

1 Τι είναι τα οικονομικά και ποιες θε-μελιώδεις έννοιες προσδιορίζουν τις κεντρικές ιδέες των οικονομικών.

2 Τι είναι η αγορά και ποιες είναι οι βα-σικές αγορές που συνιστούν την οικο-νομία.

3 Γιατί τα οικονομικά αποκαλούνται επι στήμη και γιατί οι οικονομολόγοι δια φωνούν συχνά με αυτόν τον χαρα-κτηρισμό.

αρχές της μικροοικονομικής 35

Την τελευταία δεκαετία συντελέσθηκαν μεγάλες και εντυπωσιακές αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία. Πολλές από αυτές τις αλλαγές συνδέονται με

τη νέα τεχνολογική πρόοδο, η οποία έχει μεταμορφώσει τη διάρθρωση της πα-ραγωγής στην παγκόσμια οικονομία, τις διαδικασίες με τις οποίες παράγονται πολλά προϊόντα και υπηρεσίες, τη γεωγραφική κατανομή της παραγωγής και τα δίκτυα διανομής των παραγόμενων προϊόντων και υπηρεσιών στα νοικοκυ-ριά, στους κυβερνητικούς τομείς και στις επιχειρήσεις που τα αγοράζουν. Η νέα τεχνολογία έχει μεταμορφώσει τα πάντα, από την πώληση αεροπορικών εισιτηρίων μέχρι τις διαδικασίες παραγωγής αυτοκινήτων και από τη διανομή βιβλίων μέχρι τους διαύλους επικοινωνίας των ανθρώπων.

Η βιομηχανική επανάσταση, κατά τη διάρκεια του 18ου και του 19ου αι-ώνα, μεταμόρφωσε αρχικά την οικονομία της Βρετανίας και στη συνέχεια τις οικονομίες άλλων χωρών, από αγροτικές οικονομίες σε βιομηχανικές οικονο-μίες. Παρομοίως, η επανάσταση της πληροφορικής, η οποία ξεκίνησε κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών του 20ού αιώνα και συνεχίζει να εξε-λίσσεται στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, μεταμορφώνει σταδιακά όλες

Κ εφ ά λ α ι ο 1

ΣΥΓΧΡΟΝΑΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ

36 Joseph E. Stiglitz | Carl E. Walsh

σχεδόν τις πλευρές τις καθημερινότητάς μας. Το 1999, ως αναγνώριση της συνεχώς ανερχόμενης βαρύτητας των νέων επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας, οι μετοχές της Microsoft και της Intel -η πρώτη είναι παραγωγός του λειτουρ-γικού συστήματος Windows και η δεύτερη είναι παραγωγός μικροεπεξεργα-στών για τους προσωπικούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές- συμπεριελήφθησαν στον Μέσο Βιομηχανικό Δείκτη Dow-Jones (Dow-Jones Industrial Average), ο οποίος είναι ο γνωστότερος και ευρύτατα χρησιμοποιούμενος δείκτης τιμών της χρηματιστηριακής αγοράς των ΗΠΑ. Η εκρηκτική ανοδική πορεία της χρη-ματιστηριακής αγοράς κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών της δεκαετίας του 1990, η οποία τροφοδοτήθηκε από τον ενθουσιασμό για τη νέα τεχνολογία, τερματίσθηκε το 2000. Ωστόσο, η καινοτομία εξακολουθεί να είναι μία από τις βασικές κινητήριες δυνάμεις της οικονομίας.

Παρ’ όλα αυτά, η παλαιά οικονομία είναι ακόμη ζωντανή και ενεργή. Το 2003, σύμφωνα με τον κατάλογο του περιοδικού Fortune που περιλαμβάνει τις 500 κορυφαίες εταιρίες των ΗΠΑ, οι τέσσερις από τις πέντε μεγαλύτερες εταιρίες ήταν παραδοσιακές βιομηχανικές εταιρίες – General Motors, Exxon, Ford και General Electric. Η IBM που καταλάμβανε την 8η θέση και η Verizon Communications που βρισκόταν στην 10η θέση, ήταν οι μόνες εταιρίες πλη-ροφορικής ή «τεχνολογίας» στην πρώτη δεκάδα του καταλόγου. Η Hewlett-Packard ήταν στην 14η θέση, η Dell Computers ήταν στην 36η θέση, αλλά η Microsoft δεν κατάφερε να βρεθεί σε θέση υψηλότερη από την 47η.

Επομένως, η παλαιά οικονομία και η νέα οικονομία συνυπάρχουν και ακο-λουθούν παράλληλους δρόμους. Όμως, η επίδραση της νέας τεχνολογίας στην οικονομική δραστηριότητα δεν εκφράζεται μόνον από την εμφάνιση νέων εταιριών παραγωγής λειτουργικών συστημάτων για ηλεκτρονικούς υπολογι-στές και προϊόντων που σχετίζονται με το Internet. Στην πραγματικότητα, όλες οι εταιρίες έχουν αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο παράγουν τα προϊόντα τους και οι πελάτες τους επηρεάζονται από αυτές τις αλλαγές. Στην αυτοκινητοβιο-μηχανία, οι γραμμές συναρμολόγησης βασίζονται πλέον σε ρομπότ που καθο-δηγούνται και ελέγχονται από ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Τα παλαιά θορυβώ-δη μηχανουργεία επισκευής αυτοκινήτων, με τα λιγδιασμένα από μηχανέλαια πατώματα, έχουν αντικατασταθεί από ήσυχα και πεντακάθαρα εργαστήρια ηλεκτρονικής διάγνωσης των προβλημάτων των αυτοκινήτων. Επίσης, οι σχέ-σεις των πελατών με τις εταιρίες και ο τρόπος με τον οποίο διενεργούμε τις αγορές μας έχουν αλλάξει και αποκτήσει νέα μορφή. Αγοράζουμε αυτοκίνητα,

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 1


βιβλία ή CD, κλείνουμε θέσεις σε αεροπλάνα ή δωμάτια σε ξενοδοχεία και κάνουμε αιτήσεις σε πανεπιστημιακά τμήματα μέσω του Internet. Μεταξύ των άλλων, η νέα τεχνολογία έχει αλλάξει και τον τρόπο με τον οποίο διδάσκονται τα πανεπιστημιακά μαθήματα. Τα νέα διδακτικά εγχειρίδια, όπως αυτό που κρατάτε στα χέρια σας, περιλαμβάνουν πληροφορίες για ιστοσελίδες με πρό-σθετο υλικό που μπορεί να βοηθήσει τους σπουδαστές, με συμπληρωματικές ασκήσεις και με συνδέσεις που προσφέρουν πρόσβαση στις νεότερες εξελίξεις, σε διαμάχες για ζητήματα οικονομικής πολιτικής ή στις τελευταίες οικονομικές ειδήσεις (κατά την μελέτη αυτού του εγχειριδίου μπορείτε να ανατρέχετε στη διεύθυνση: www.wwnorton.com/stiglitzwalsh4).

Με δεδομένες όλες αυτές τις αλλαγές και τις βαθιές τομές, ποιες γνώσεις, ιδέες ή αντιλήψεις μπορεί να προσφέρει η μελέτη της οικονομικής θεωρίας; Στα οικονομικά, θεωρούμε συνήθως τον Adam Smith, τον πασίγνωστο Σκωτσέζο καθηγητή της ηθικής φιλοσοφίας του 18ου αιώνα, θεμελιωτή του γνωστικού τομέα μας. Το πιο γνωστό βιβλίο του Adam Smith, ο Πλούτος των Εθνών (The Wealth of Nations), εκδόθηκε το 1776. Εκείνη την εποχή, οι σημερινές βιομη-χανικές οικονομίες ήταν ακόμη αγροτικές οικονομίες. Πώς είναι δυνατό αυτή η παλαιά θεωρία, η οποία αναπτύχθηκε για την κατανόηση των παραγόντων που προσδιορίζουν την τιμή του σιταριού, να προσφέρει γνώσεις, ιδέες ή αντι-λήψεις για τη σύγχρονη οικονομία, στην εποχή μας;

Παρ’ όλο που μπορεί να φαίνεται απίθανο, η μελέτη της οικονομικής θε-ωρίας εξακολουθεί να προσφέρει τα καταλληλότερα μέσα για την κατανόηση της παγκόσμιας οικονομίας στην εποχή μας. Οι Carl Shapiro και Hal Varian του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια έχουν θέσει το ζήτημα ως εξής: «Η τεχνο-λογία αλλάζει. Οι νόμοι της οικονομίας δεν αλλάζουν».1 Από την εποχή που έγραφε ο Adam Smith μέχρι σήμερα, οι μέθοδοι παραγωγής, η σύνθεση του παραγόμενου προϊόντος, οι διαδικασίες ανταλλαγής και οι συναλλακτικές συ-νήθειες έχουν αλλάξει ριζικά. Ωστόσο, οι ίδιοι θεμελιώδεις νόμοι της οικονομι-κής θεωρίας που ερμήνευαν τις τιμές των αγροτικών προϊόντων τον 18ο αιώνα, μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε τη λειτουργία της οικονομίας του 21ου αιώνα. Τα θεμέλια που έθεσε ο Adam Smith και το οικοδόμημα που ανήγειραν πολλές γενεές οικονομολόγων εξακολουθούν να προσφέρουν τις

Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Α Ο Ι ΚΟ Ν Ο Μ Ι Κ Α

1 Carl Shapiro και Hal R. Varian, Information Rules: A Strategic Guide to the Network Eco-nomy (Boston: Harvard Business School Press, 1999), σελ. 2.


γνώσεις και την καθοδήγηση που απαιτούνται για να κατανοήσει κανείς τη σύγχρονη οικονομία.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων διακοσίων ετών, οι οικονομολόγοι έχουν επεξεργασθεί την οικονομική θεωρία και έχουν εμβαθύνει στην κατανόηση της οικονομικής συμπεριφοράς. Ενσωματώνοντας τους ρόλους της πληροφόρη-σης και της τεχνολογικής προόδου στην ανάλυσή τους, οι οικονομολόγοι είναι πλέον σε θέση να ερμηνεύσουν πολύ περισσότερα στοιχεία της οικονομίας από όσα μπορούσαν να εξηγήσουν πριν από είκοσι χρόνια και να προσφέρουν νέες ιδέες για πολλά ζητήματα, από τους λόγους για τους οποίους οι πωλητές αυτοκινήτων κατασκευάζουν μοντέρνες και πολυτελείς εκθέσεις αυτοκινήτων μέχρι τη διάκριση των σημαντικών παραγόντων που ενθαρρύνουν την καινο-τομία από τους σημαντικούς παράγοντες που ενθαρρύνουν τον σχεδιασμό και την παραγωγή νέων αυτοκινήτων.

Ποιες είναι όμως αυτές οι νέες ιδέες; Τι ακριβώς μελετούν οι οικονομο-λόγοι; Και τι μπορούμε να μάθουμε, όταν εξετάζουμε τα ζητήματα από την οπτική γωνία της οικονομικής θεωρίας; Πώς μπορούν τα οικονομικά να μας βοηθήσουν να καταλάβουμε γιατί πρέπει να ανησυχούμε για την πιθανή εξα-φάνιση των σολομών και όχι για την εξαφάνιση των προβάτων, γιατί οι οικονο-μίες που βασίζονται στις ελεύθερες αγορές είναι αποτελεσματικότερες από τις οικονομίες που βασίζονται στον κεντρικό κυβερνητικό σχεδιασμό, και γιατί η κυριαρχία μιας επιχείρησης σε κάποιον κλάδο είναι κοινωνικά ασύμφορη;

Οι τίτλοι ορισμένων ειδήσεων, από τον κλάδο παραγωγής ηλεκτρονικών υπολογιστών και από το Internet, θέτουν μερικά θεμελιώδη ζητήματα, στην αποσαφήνιση των οποίων μπορεί να συμβάλει η μελέτη της οικονομικής θεω-ρίας.■ «Το νομοσχέδιο για την καταπολέμηση της ηλεκτρονικής πειρατείας

κατηγορείται ως πολύ γενικό», New York Times, 24 Ιουνίου 2004. Ένα νο-μοσχέδιο που προωθήθηκε για συζήτηση στη Γερουσία των ΗΠΑ, σκόπευε στον περιορισμό της παράνομης ηλεκτρονικής διακίνησης μουσικής και άλ-λων δεδομένων. Η προτεινόμενη νομοθετική ρύθμιση εξέφραζε τις τελευ-ταίες εξελίξεις στη συνεχιζόμενη αντιπαράθεση ανάμεσα στις εταιρίες που έχουν τα δικαιώματα της μουσικής παραγωγής και στους καταναλωτές που επιθυμούν να διακινούν ελεύθερα και να ανταλλάσσουν μεταξύ τους μου-σικά κομμάτια. Σε τελική ανάλυση, η ακρόαση ενός μουσικού κομματιού από χίλια άτομα δεν κοστίζει περισσότερο στην παραγωγό εταιρία από την



ακρόαση του ίδιου μουσικού κομματιού από δύο άτομα. Επομένως, μπορεί να αναρωτηθούν πολλοί, γιατί πρέπει να πληρώνουμε για να αποκτήσουμε και να ακούσουμε ένα μουσικό κομμάτι; Η ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνο-λογίας στην αναπαραγωγή της μουσικής επιτρέπει πλέον στους ακροατές να αντιγράφουν και να ανταλλάσσουν ελεύθερα τα μουσικά κομμάτια που επιθυμούν να ακούσουν. Όμως, η ελεύθερη αναπαραγωγή και διακίνηση μουσικών κομματιών συρρικνώνει τα κέρδη των παραγωγών μουσικής, με αποτέλεσμα να περιορίζονται τα κίνητρα των τελευταίων για αναζήτηση νέων καλλιτεχνών και ηχογράφηση καινούργιων μουσικών κομματιών. Τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα -σε αυτήν την περίπτωση, το νόμιμο δικαίωμα της εταιρίας παραγωγής μουσικής να χρεώνει τους χρήστες των στοιχείων της ιδιοκτησίας της- διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην οικονομία της αγο-ράς. Οι αντιπαραθέσεις που προκύπτουν από τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα, δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Όμως, η νέα ψηφιακή τεχνολογία διευκο-λύνει ιδιαίτερα την εμπορία και τη διακίνηση των ιδιοκτησιακών στοιχείων των εταιριών παραγωγής μουσικής και εγείρει νέα ερωτήματα. Όπως θα διαπιστώσουμε, τα οικονομικά μπορούν να προσφέρουν πολλά στην κατα-νόηση των ζητημάτων που συνδέονται με αυτές τις αντιπαραθέσεις.

■ «Το εμπόριο φαρμάκων μέσω Internet αποδεικνύεται «πικρό χάπι» για τον Καναδά», Financial Times, 21 Απριλίου 2004. Το Internet έχει αλλά-ξει τη φύση των αγορών πολλών αγαθών. Τα φάρμακα που διατίθενται με ιατρική συνταγή, συμπεριλαμβάνονται σε αυτά τα αγαθά. Οι αγοραστές που κατοικούν στη Φλόριντα, μπορούν πλέον να αγοράζουν τα φάρμακά τους τόσο από ένα φαρμακείο που βρίσκεται στη Φλόριντα όσο και από ένα φαρμακείο που βρίσκεται στην Καλιφόρνια ή στον Καναδά. Γιατί όμως αυτή η δυνατότητα οδηγεί σε ελλείψεις ορισμένων φαρμάκων ευρείας κυ-κλοφορίας στον Καναδά; Ποιες είναι οι πιθανές επιπτώσεις στις τιμές των φαρμάκων στον Καναδά και στις ΗΠΑ;

■ «Η Intel ακυρώνει τα σχέδια παραγωγής 2 chips», San Jose Mercury News, 8 Μαΐου 2004. Αφού δαπάνησε περίπου 2 δισεκατομμύρια δολάρια για την ανάπτυξη μιας νέας γραμμής παραγωγής chips για ηλεκτρονικούς υπολογιστές, η οποία είχε ονομασθεί Itanium, η Intel ακύρωσε το σχέδιο παραγωγής. Όταν η εταιρία αποφάσισε να διακόψει την υλοποίηση του σχεδίου παραγωγής, συνεκτίμησε την απώλεια των χρημάτων που είχε ήδη επενδύσει σε αυτό το σχέδιο παραγωγής; Οι εταιρίες ενδιαφέρονται πάντα



για το κόστος και τα οικονομικά προσφέρουν τις απαιτούμενες γνώσεις και ιδέες για να κατανοήσουμε ποιες μορφές κόστους είναι σημαντικές και πότε ορισμένες μορφές κόστους, όπως η δαπάνη των 2 δισεκατομμυρίων δολαρί-ων της Intel για την ανάπτυξη του σχεδίου Itanium, δεν είναι σημαντικές.

■ «Η eBay πλειοδοτεί και αγοράζει την Baazee», The Economic Times, 23 Ιουνίου 2004. Σύμφωνα με ένα δημοσίευμα του economictimes.indiatimes.com, η εταιρία eBay αγόρασε την εταιρία Baazee.com, μία Ινδική εται-ρία πωλήσεων στο Internet, έναντι 50 εκατομμυρίων δολαρίων. Με αυτήν την εξαγορά, η eBay πρόσθεσε μία ακόμη θυγατρική εταιρία στις ήδη υφι-στάμενες στο Χονγκ Κονγκ, τη Σιγκαπούρη και την Κίνα και επέκτεινε το Ασιατικό δίκτυο των πωλήσεών της. Συνδέοντας ηλεκτρονικά αγοραστές και πωλητές σε όλον τον κόσμο, η eBay προσφέρει τη δυνατότητα σε έναν καταναλωτή στη Sioux City της Iowa να αγοράσει προϊόντα από έναν πω-λητή στην Bangalore της Ινδίας.

■ «Η προσφορά της Oracle για την PeopleSoft θα ελεγχθεί στο δικαστή-ριο», New York Times, 7 Ιουνίου 2004. Στις αρχές του 2004, η Oracle, ο γί-γαντας του κλάδου παραγωγής προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών, ανακοίνωσε ότι έκανε μία επιθετική προσφορά (hostile bid) για την εξαγορά της PeopleSoft, μιας άλλης εταιρίας παραγωγής προγραμμάτων ηλεκτρονι-κών υπολογιστών. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ προσέφυγε στη δι-καιοσύνη για να εμποδίσει αυτήν την εξαγορά, ισχυριζόμενο ότι η εξαγορά θα περιορίσει τον ανταγωνισμό στην αγορά προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών για επιχειρήσεις. Η Oracle κατάφερε τελικά να εξαγοράσει την PeopleSoft. Γιατί όμως η κυβέρνηση προσπάθησε να διασφαλίσει τον ανταγωνισμό στην αγορά προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών για επιχειρήσεις; Ποια είναι τα πλεονεκτήματα του ανταγωνισμού; Ποια μέσα χρησιμοποιεί η κυβέρνηση για να ενισχύσει τον ανταγωνισμό;

■ «Συνεδρίαση της FASB για τις δαπάνες των stock options», San Jose Mercury News, 24 Ιουνίου 2004. Πολλές εταιρίες νέας τεχνολογίας, ειδικά εκείνες που έχουν την έδρα τους στη Silicon Valley της Καλιφόρνια, προ-σφέρουν δικαιώματα μελλοντικής αγοράς μετοχών (stock options) στα στε-λέχη τους, ως πρόσθετη ανταμοιβή για τις υπηρεσίες τους. Με αυτόν τον τρόπο, τα στελέχη αποκτούν το δικαίωμα να αγοράσουν μετοχές των εται-ριών στο μέλλον, σε προκαθορισμένες τιμές. Αν μία εταιρία είναι επικερ-δής και η τιμή της μετοχής της αυξηθεί, τα στελέχη της εταιρίας μπορούν



να αγοράσουν τις μετοχές που δικαιούνται στην προκαθορισμένη τιμή, να τις πουλήσουν σε υψηλότερη τιμή και να αποκομίσουν κέρδη. Τα στελέχη της εταιρίας έχουν το κίνητρο να εργασθούν σκληρά και αποδοτικά, προ-κειμένου να αυξηθούν η κερδοφορία της εταιρίας και η τιμή της μετοχής της. Η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Λογιστικών Κανόνων (Federal Accounting Standards Board - FASB) πρότεινε τη θέσπιση νέων κανόνων, οι οποίοι θα υποχρεώνουν τις εταιρίες που προσφέρουν δικαιώματα μελλοντικής αγο-ράς μετοχών στα στελέχη τους, να υπολογίζουν αυτά τα δικαιώματα ως δαπάνη και να μειώνουν ανάλογα τα κέρδη τους. Σύμφωνα με την επιχει-ρηματολογία της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Λογιστικών Κανόνων, αυτή η πρακτική θα προσφέρει στο επενδυτικό κοινό μία ακριβέστερη εικόνα για την κερδοφορία των εταιριών και θα διευκολύνει τη λήψη ορθότερων αποφάσεων, όταν οι επενδυτές αγοράζουν ή πωλούν μετοχές.

Οι τίτλοι των ειδήσεων συχνά αναφέρονται σε οικονομικά θέματα. Οι έξι τίτ-λοι που προαναφέρθηκαν, παραπέμπουν σε μερικά από τα θεμελιώδη ζητήμα-τα που μελετούν οι οικονομολόγοι: οι ρόλοι των κινήτρων και της πληροφό-ρησης, η παγκοσμιοποίηση και οι διεθνείς συναλλαγές, ο ανταγωνισμός και οι κυβερνητικές ρυθμίσεις, το κόστος και η λήψη αποφάσεων στις εταιρίες. Η μελέτη των οικονομικών θα σας προσφέρει νέες γνώσεις, οι οποίες θα σας επι-τρέψουν να κατανοείτε καλύτερα τις ειδήσεις που διαβάζετε στις εφημερίδες ή παρακολουθείτε στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Η μελέτη των οικονομι-κών θα σας προσφέρει μία νέα αντίληψη του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και των οικονομικών συναλλαγών στις οποίες συμμετέχετε κάθε ημέρα.


Από το 1998, το Υπουργείο Εμπορίου των ΗΠΑ (U.S. Department of Commerce) εκδίδει μία ετήσια έκθεση για την ψηφι-

ακή οικονομία. Μπορείτε να βρείτε την τελευταία έκθεση στη διεύθυνση: www.esa.doc.gov/reports.cfm.

Σύνδεση με Internet

ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΤΗΝ ΨΗΦΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ


Τι είναι τα Οικονομικά;

Οι τίτλοι των ειδήσεων προσφέρουν μία πρώτη και διαφωτιστική προσέγγι-ση στα ενδιαφέροντα ζητήματα που αναλύουν τα οικονομικά. Ένας ορισμός, όμως, του γνωστικού τομέα μας είναι απαραίτητος. Τα οικονομικά μελετούν τις διαδικασίες με τις οποίες οι ιδιώτες, οι επιχειρήσεις, η κυβέρνηση και άλλοι οργανισμοί της κοινωνίας οδηγούνται στις επιλογές τους και τον τρόπο με τον οποίο αυτές οι επιλογές προσδιορίζουν τη χρήση των οικονομικών πόρων από την κοινωνία. Γιατί οι καταναλωτές επέλεγαν μικρά και οικονομικά αυτοκίνη-τα κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970 και σπορ ή μεγάλα γενικής χρή-σεως αυτοκίνητα κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990; Ποιοι παράγοντες προσδιορίζουν τον αριθμό των απασχολουμένων στον τομέα της υγείας και τον αριθμό των εργαζομένων στον κλάδο των ηλεκτρονικών υπολογιστών; Γιατί η εισοδηματική απόσταση των πλουσίων από τους φτωχούς έγινε μεγαλύτερη κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980; Για να κατανοήσουμε τις διαδικασί-ες που οδηγούν στις επιλογές και τις επιδράσεις των επιλογών στη χρήση των οικονομικών πόρων από την κοινωνία, πρέπει να εξετάσουμε πέντε έννοιες που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο: σχέσεις ανταλλαγής, κίνητρα, συναλλα-γές, πληροφόρηση και διανομή.

1. Κάθε επιλογή συνδέεται με μία σχέση ανταλλαγής (trade-off). Η από-φαση να αγοράσουμε περισσότερες μονάδες ενός αγαθού περιορίζει το διαθέσιμο εισόδημα για την αγορά άλλων αγαθών. Η αφιέρωση περισ-σότερου χρόνου στη μελέτη των οικονομικών περιορίζει τον χρόνο που είναι διαθέσιμος για τη μελέτη της φυσικής.

2. Όταν κάνουν τις επιλογές τους, οι ιδιώτες αντιδρούν σε κίνητρα (incen-tives). Αν μειωθεί η τιμή των Zen MP3 players σε σχέση με την τιμή των iPods, το κίνητρο να αγοράσουμε Zen MP3 player γίνεται ισχυρότερο. Αν αυξηθούν οι μισθοί των μηχανικών σε σχέση με τους μισθούς αυτών που έχουν MBA, το κίνητρο των υποψήφιων φοιτητών να αποκτήσουν ένα πτυχίο μηχανικού γίνεται ισχυρότερο από το κίνητρο των υποψήφι-ων φοιτητών να αποκτήσουν ένα πτυχίο διοίκησης επιχειρήσεων.

3. Όταν έχουμε τη δυνατότητα να διενεργήσουμε συναλλαγές (exchanges) με άλλα άτομα, το σύνολο των πιθανών επιλογών μας διευρύνεται.

4. Για να κάνουμε έξυπνες και αποτελεσματικές επιλογές, πρέπει να δια-



θέτουμε και να χρησιμοποιούμε την απαραίτητη πληροφόρηση (infor-mation).

5. Τέλος, οι επιλογές μας –για το επίπεδο της εκπαίδευσής μας, για την επαγγελματική σταδιοδρομία μας, για τα αγαθά και τις υπηρεσίες που θα αγοράσουμε κ.ο.κ.– προσδιορίζουν τη διανομή (distribution) του πλούτου και του εισοδήματος στην κοινωνία μας.

Αυτές οι πέντε έννοιες καθορίζουν τις βασικές ιδέες που διαδραματίζουν κρί-σιμο ρόλο στην κατανόηση των οικονομικών. Επίσης, αυτές οι πέντε έννοιες κατευθύνουν τη σκέψη των οικονομολόγων, όταν μελετούν διάφορα ζητήματα και προβλήματα. Για να «σκέφτεστε ως οικονομολόγος», πρέπει να ανακαλύ-πτετε τις σχέσεις ανταλλαγής και τα κίνητρα που συνδέονται με το υπό μελέτη ζήτημα, να προσδιορίζετε τις επιδράσεις των συναλλαγών, τον ρόλο της πλη-ροφόρησης και τις διανεμητικές συνέπειες. Σε όλα τα κεφάλαια του βιβλίου, δίνουμε έμφαση σε αυτές τις θεμελιώδεις έννοιες, στα Πλαίσια που έχουν τον τίτλο «Σκεφθείτε ως οικονομολόγος».

ΣΧΕΣΕΙΣ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ

Όλοι κάνουμε συνέχεια τις επιλογές μας –οι φοιτητές επιλέγουν να μελετήσουν στη βιβλιοθήκη και όχι στη φοιτητική εστία, να φάνε πίτσα και όχι μπέργκερ, να παρακολουθήσουν τα μαθήματα στο πανεπιστήμιο και να μην εργασθούν με πλήρες ωράριο κ.ο.κ. Οι κοινωνίες κάνουν και αυτές τις επιλογές τους -διατηρούν ελεύθερους χώρους και δεν επεκτείνουν τις περιοχές στις οποίες οικοδομούνται κατοικίες, παράγουν ηλεκτρονικούς υπολογιστές και εισάγουν τηλεοράσεις (ή το αντίθετο), περικόπτουν τους φόρους και δεν αυξάνουν τις δημόσιες δαπάνες κ.ο.κ. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι επιλογές των ιδιωτών ή των κυβερνήσεων είναι εξατομικευμένες και σαφείς. Για παράδειγμα, επιλέ-ξατε να σπουδάσετε οικονομικά και όχι κάποια άλλη επιστήμη. Επίσης, η κυ-βέρνηση αποφασίζει κάθε χρόνο αν θα περικόψει τους φόρους ή αν θα αυξήσει τις δημόσιες δαπάνες. Ωστόσο, σε άλλες περιπτώσεις, οι επιλογές είναι αποτέ-λεσμα ασυντόνιστων ενεργειών εκατομμυρίων ατόμων. Για παράδειγμα, ούτε η κυβέρνηση ούτε κάποιος μεμονωμένος ιδιώτης αποφάσισε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα εισάγουν αυτοκίνητα από την Ιαπωνία και θα εξάγουν σιτάρι στην Ινδία. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η επιλογή συνδέεται με κάποια σχέση



ανταλλαγής: για να αποκτήσετε περισσότερες μονάδες ενός αγαθού, πρέπει να περιορίσετε τις διαθέσιμες μονάδες κάποιου άλλου αγαθού. Οι σχέσεις ανταλ-λαγής επιβάλλονται αναγκαστικά από τη σπανιότητα (scarcity).

Η σπανιότητα κατέχει δεσπόζουσα θέση στα οικονομικά. Οι επιλογές έχουν σημασία, επειδή οι πόροι σπανίζουν. Το περιορισμένο εισόδημα που διαθέ-τουμε, μας υποχρεώνει να κάνουμε επιλογές. Οι περισσότεροι από εμάς δεν έχουμε την εισοδηματική άνεση να αποκτήσουμε όλα τα αγαθά που επιθυ-μούμε. Αν αυξηθεί η δαπάνη του ενοικίου, θα μειωθούν τα χρήματα που είναι διαθέσιμα για την αγορά ρούχων ή για την ψυχαγωγία μας. Όταν το ποσό που διαθέτουμε για την αγορά ενός αυτοκινήτου είναι δεδομένο, η επιλογή ενός μοντέλου με οροφή που ανοίγει μπορεί να αποκλείει την επιλογή δερμάτινων καθισμάτων. Όμως, το περιορισμένο εισόδημα δεν είναι η μοναδική αιτία της ύπαρξης σχέσεων ανταλλαγής. Ο χρόνος είναι ένας άλλος πόρος που σπανίζει. Ακόμη και οι πάμπλουτοι πρέπει να αποφασίζουν με ποιο ακριβό «παιχνίδι» θα «παίζουν» κάθε συγκεκριμένη ημέρα. Όταν λαμβάνουμε υπόψη τον χρόνο, συνειδητοποιούμε ότι η σπανιότητα είναι πραγματικά παρούσα στις ζωές όλων των ανθρώπων.

Οι οικονομολόγοι συχνά διαφωνούν μεταξύ τους, αλλά όλοι συμφωνούν ότι ο ρόλος της σπανιότητας είναι κρίσιμος. Μπορούμε να συνοψίσουμε την άποψη των οικονομολόγων για τον ρόλο της σπανιότητας ως εξής: Δεν υπάρχει «δωρεάν γεύμα» (free lunch). Για να αποκτηθούν περισσότερες μονάδες ενός αγαθού, πρέπει αναγκαστικά να περιορισθούν οι διαθέσιμες μονάδες κάποιου άλλου αγαθού. Λόγω της σπανιότητας, οι σχέσεις ανταλλαγής είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό της ζωής.

ΚΙΝΗΤΡΑ

Σχετικά εύκολα κατανοούμε ότι αντιμετωπίζουμε σχέσεις ανταλλαγής, όταν κάνουμε επιλογές. Όμως, είναι πολύ πιο δύσκολη η κατανόηση των διαδικα-σιών με τις οποίες οι ιδιώτες και οι επιχειρήσεις κάνουν τις επιλογές τους, όπως και η κατανόηση της αλλαγής των επιλογών όταν μεταβάλλονται οι οι-κονομικές συνθήκες. Αν αναπτυχθεί και εφαρμοσθεί κάποια νέα τεχνολογία, οι επιχειρήσεις θα αυξήσουν ή θα μειώσουν τον αριθμό των εργαζομένων που απασχολούν; Αν αυξηθεί η τιμή της βενζίνης, οι ιδιώτες θα επιλέγουν και θα αγοράζουν διαφορετικούς τύπους αυτοκινήτων;



Όταν πρέπει να κάνουν μία επιλογή, οι άνθρωποι συνεκτιμούν τα υπέρ και τα κατά των εναλλακτικών λύσεων. Για να αποφασίσετε τι θα φάτε απόψε το βράδυ, θα σταθμίσετε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα ενός βραδινού στο σπίτι με πίτσα από την κατάψυξη και μιας εξόδου για ένα μπέργκερ σε κάποιο κοντινό εστιατόριο, αν αυτές είναι οι εναλλακτικές λύσεις σας. Παρο-μοίως, μία εταιρία σταθμίζει τα υπέρ και τα κατά των εναλλακτικών λύσεων που διαθέτει, προκειμένου να εκτιμήσει την επίπτωση που θα έχει η επιλογή της στα κέρδη της. Για παράδειγμα, αν μία αλυσίδα καταστημάτων λιανικής πώλησης πρέπει να επιλέξει τη θέση στην οποία θα εγκαταστήσει ένα νέο κα-τάστημα, θα σταθμίσει τα σχετικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των δι-αθέσιμων θέσεων. Σε μία διαθέσιμη θέση, η κίνηση των πελατών μπορεί να είναι σχετικά μεγάλη, αλλά το ενοίκιο μπορεί να είναι ιδιαίτερα υψηλό. Σε κάποια άλλη διαθέσιμη θέση, η πρόσβαση των πελατών στο κατάστημα μπορεί να έχει ορισμένους περιορισμούς, αλλά το ενοίκιο μπορεί να είναι χαμηλό.

Αν τα άτομα που λαμβάνουν αποφάσεις, σταθμίζουν συστηματικά τα υπέρ και τα κατά των εναλλακτικών λύσεων που διαθέτουν, μπορούμε να προβλέ-ψουμε τις αντιδράσεις τους στις μεταβαλλόμενες οικονομικές συνθήκες. Η άνοδος της τιμής της βενζίνης αυξάνει το κόστος της οδήγησης, αλλά το κό-στος της οδήγησης ενός οικονομικού αυτοκινήτου με μικρό κυβισμό αυξάνε-ται λιγότερο από το κόστος της οδήγησης ενός σπορ αυτοκινήτου ή ενός τζιπ με μεγάλο κυβισμό. Επομένως, τα νοικοκυριά που σκέφτονται να αγοράσουν αυτοκίνητο, έχουν ισχυρότερο κίνητρο να επιλέξουν ένα οικονομικό αυτοκί-νητο με μικρό κυβισμό, όταν ανέρχεται η τιμή της βενζίνης. Όταν μία εταιρία επεκτείνει τις πωλήσεις της μέσω Internet, εξαρτάται λιγότερο από την κίνηση των πελατών στις περιοχές που έχει εγκαταστήσει τα καταστήματά της. Αυτή η εξέλιξη εξασθενεί το κίνητρο της εταιρίας να πληρώνει υψηλό ενοίκιο για την εγκατάσταση καταστημάτων σε περιοχές με μεγάλη κίνηση πελατών.

Οι οικονομολόγοι αναλύουν τις επιλογές, επικεντρώνοντας την προσοχή τους στα κίνητρα. Στο πλαίσιο ανάλυσης των οικονομικών, τα κίνητρα είναι τα οφέλη (συμπεριλαμβανομένης και της μείωσης του κόστους), τα οποία πα-ρακινούν τα άτομα που λαμβάνουν αποφάσεις να προτιμήσουν κάποια συ-γκεκριμένη λύση. Τα κίνητρα επηρεάζονται από πολλούς παράγοντες, αλλά ο σημαντικότερος από αυτούς είναι οι τιμές. Όταν ανέρχεται η τιμή της βενζίνης, οι κάτοχοι αυτοκινήτων έχουν ισχυρότερο κίνητρο να οδηγούν λιγότερο. Όταν οι τιμές των MP3 players πέφτουν, ο καταναλωτής έχει ισχυρότερο κίνητρο



να αγοράσει MP3 player. Όταν η τιμή ενός αγαθού αυξάνεται, οι παραγωγοί εταιρίες παρακινούνται να παράγουν περισσότερες μονάδες αυτού του αγα-θού, προκειμένου να αυξήσουν τα κέρδη τους. Όταν αυξάνεται το κόστος μίας εισροής σε κάποια παραγωγική διαδικασία, όπως η εργασία ή ο μηχανολογικός εξοπλισμός, οι επιχειρήσεις έχουν ισχυρότερο κίνητρο να αναζητήσουν νέες παραγωγικές μεθόδους, στις οποίες χρησιμοποιείται λιγότερο εντατικά αυτή η εισροή. Επίσης, τα κίνητρα επηρεάζονται από τις αποδόσεις που αναμένουν τα άτομα από τις επιμέρους δραστηριότητες. Όταν το εισόδημα των αποφοίτων πανεπιστημίου είναι μεγαλύτερο από το εισόδημα των αποφοίτων λυκείου, τα άτομα έχουν ισχυρότερο κίνητρο να εγγραφούν και να παρακολουθήσουν μαθήματα στα πανεπιστήμια.

Όταν οι οικονομολόγοι μελετούν τη συμπεριφορά των ατόμων ή των εται-ριών, εξετάζουν τα κίνητρά τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι επιδράσεις των κινήτρων είναι προφανείς. Αν αυξηθεί ο αριθμός των μαθημάτων που απαιτού-νται για να αποκτηθεί το πτυχίο της βιολογίας, θα εξασθενήσει το κίνητρο των υποψήφιων φοιτητών να επιλέξουν τη βιολογία για τις πανεπιστημιακές σπου-δές τους. Σε άλλες περιπτώσεις, οι επιδράσεις των κινήτρων είναι λιγότερο εμφανείς. Για παράδειγμα, η κατασκευή ασφαλέστερων αυτοκινήτων μπορεί να παρακινήσει τους οδηγούς να αναπτύσσουν μεγαλύτερες ταχύτητες και να είναι απρόσεκτοι. Ο προσδιορισμός των κινήτρων και των αντικινήτρων που παρωθούν σε διάφορες ενέργειες, είναι η πρώτη μέριμνα των οικονομολόγων, όταν επιθυμούν να κατανοήσουν τις επιλογές των ατόμων και των εταιριών.Τα άτομα που λαμβάνουν αποφάσεις, αντιδρούν σε κίνητρα. Για να κατανοή-

σουμε τις επιλογές των ατόμων, πρέπει να εξετάζουμε τα κίνητρά τους.

Σχέσεις ανταλλαγής και κίνητρα στην πράξη: ηλεκτρονική διακίνηση μου-σικής. Από το 1999, όταν η εταιρία Napster έθεσε σε κυκλοφορία το πρώτο πρόγραμμα ηλεκτρονικής διακίνησης δεδομένων που επέτρεπε στους χρήστες των ηλεκτρονικών υπολογιστών να ανταλλάσσουν μουσικά κομμάτια μέσω Internet, αυτή η πρακτική έχει γίνει αντικείμενο έντονων αντιπαραθέσεων. Από τη μία πλευρά βρίσκεται η μουσική βιομηχανία, η οποία θεωρεί την ηλε-κτρονική διακίνηση μουσικής μέσω Internet παράνομη ενέργεια. Από την άλλη πλευρά βρίσκονται οι εταιρίες που παράγουν τα προγράμματα με τα οποία ανταλλάσσονται τα μουσικά κομμάτια και γίνεται η ηλεκτρονική διακίνηση μουσικής, αλλά και τα εκατομμύρια των ακροατών που αγαπούν τη μουσική



και δεν επιθυμούν να πληρώνουν χρήματα για να απολαμβάνουν τα μουσικά κομμάτια που προτιμούν. Στην ίδια αντιπαράθεση έχει εισέλθει και η βιομη-χανία του κινηματογράφου, αφού πλέον οι κινηματογραφικές ταινίες είναι δυ-νατό να διακινηθούν ηλεκτρονικά εξίσου εύκολα με τα μουσικά κομμάτια. Η νομική διαμάχη της MGM με την Grokster (εταιρία διανομής προγραμμάτων για την ανταλλαγή και την ηλεκτρονική διακίνηση μουσικών κομματιών και κινηματογραφικών ταινιών μέσω Internet) έφθασε στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ (United States Supreme Court) το 2005.

Τα κίνητρα βρίσκονται στον πυρήνα της επιχειρηματολογίας κατά της ελεύθερης ηλεκτρονικής διακίνησης μουσικών κομματιών και κινηματογρα-φικών ταινιών μέσω Internet. Τα κέρδη των δισκογραφικών εταιριών προέρ-χονται από την πώληση των CDs. Αυτές οι εταιρίες, ή οι καλλιτέχνες που δη-μιουργούν τη μουσική, κατοχυρώνουν δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (copyrights), τα οποία τούς επιτρέπουν να χρεώνουν τους άλλους για τη χρήση των προϊόντων τους. Το υλικό που προστατεύεται από δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας (εκτός από τα μουσικά κομμάτια ή τις κινηματογραφικές ταινίες, τέτοιο υλικό συνιστούν και τα βιβλία, όπως το εγχειρίδιο που κρατάτε στα χέρια σας), δεν επιτρέπεται να διανεμηθεί ή να πωληθεί χωρίς την έγκριση αυτού που έχει κατοχυρώσει το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας. Με αυτόν τον τρόπο, αυτός που έχει κατοχυρώσει το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας (εκδότης βιβλίου, συγγραφέας, καλλιτέχνης, συνθέτης, δισκογραφική εταιρία κ.ο.κ.), έχει τη δυνατότητα να περιορίσει την πρόσβαση στο υλικό του και να χρεώσει τους άλλους για τη χρήση του. Πριν από μία δεκαετία, όταν τα μου-σικά κομμάτια μπορούσαν να αναπαραχθούν και να διακινηθούν μόνον με τη μαγνητοφώνηση κασετών ή την εγγραφή CDs, η παράνομη αναπαραγωγή και διακίνησή τους είχε σημαντικό κόστος. Επίσης, όταν οι φίλοι της μουσικής έγραφαν ένα CD για να το ακούνε στο αυτοκίνητο ή για να το δωρίσουν σε έναν φίλο, η έκταση της ανταλλαγής και της ηλεκτρονικής διακίνησης μουσι-κών κομματιών ήταν περιορισμένη και η μουσική βιομηχανία την ανεχόταν.

Όμως, οι εξελίξεις στην αναπαραγωγή και στη διακίνηση του ψηφιακού ήχου άλλαξαν δραματικά την κατάσταση. Σήμερα, ένα μουσικό κομμάτι μπο-ρεί εύκολα να διακινηθεί σε εκατομμύρια ακροατές. Το 1999, η εταιρία Napster έθεσε σε κυκλοφορία ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικής διακίνησης δεδομένων μέσω Internet, το οποίο σχεδιάσθηκε αποκλειστικά για την ανταλλαγή και τη διακίνηση μουσικών κομματιών. Στην πορεία, αυτό το πρόγραμμα συνέβαλε



στη διάδοση της τεχνολογίας του MP3. Τον Φεβρουάριο του 2001, οι χρήστες του προγράμματος είχαν ανέλθει σε 26 εκατομμύρια, σε όλον τον κόσμο. Η Napster προσέλκυσε αμέσως την προσοχή των δισκογραφικών εταιριών, οι οποίες κατέθεσαν αγωγή εναντίον της για παράνομη διανομή μουσικών κομ-ματιών που προστατεύονταν από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, χωρίς χρηματική αποζημίωση αυτών που είχαν κατοχυρώσει τα δικαιώματα πνευ-ματικής ιδιοκτησίας. Το 2001, η Napster συμβιβάσθηκε και συμφώνησε να πληρώσει 26 εκατομμύρια δολάρια στους δικαιούχους που είχαν κατοχυρώσει δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Το 2002, υπό το βάρος της πληρωμής αυτού του τεράστιου ποσού, η εταιρία Napster χρεοκόπησε. Τα τελευταία χρό-νια, η Napster έχει μετατραπεί σε συνδρομητική υπηρεσία που προσφέρει νό-μιμη πρόσβαση σε μουσικά κομμάτια μέσω του Internet.

Τη θέση της Napster πήραν άλλες εταιρίες, όπως η Grokster και η Morpheus. Στις νομικές διαμάχες τους με τη μουσική βιομηχανία, αυτές οι εταιρίες ισχυ-ρίσθηκαν ότι δεν πρέπει να θεωρούνται υπεύθυνες, απλά και μόνον επειδή τα προϊόντα τους ενδέχεται να χρησιμοποιηθούν για παράνομη αναπαραγωγή και διακίνηση υλικού που προστατεύεται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησί-ας. Ωστόσο, τον Ιούλιο του 2005, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ (United States Supreme Court) έκρινε ότι αυτές οι εταιρίες πρέπει να θεωρηθούν υπεύ-θυνες, επειδή διακινούν εν γνώσει τους προϊόντα που έχουν σχεδιασθεί για την καταπάτηση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και δεν προβαίνουν σε ενέργειες που θα αποθάρρυναν αυτήν την παράνομη δραστηριότητα.

Πώς συνδέονται όλα αυτά με την έννοια των κινήτρων; Πρώτον, η ελεύ-θερη ανταλλαγή και ηλεκτρονική διακίνηση μουσικής αναμφίβολα προσφέρει στους φίλους της μουσικής το ισχυρό κίνητρο να προμηθεύονται τα μουσικά κομμάτια που προτιμούν από το Internet και να μην αγοράζουν και πληρώνουν CDs. Αυτό το επιχείρημα βρίσκεται στον πυρήνα της πολεμικής των δισκογρα-φικών εταιριών εναντίον της ελεύθερης ανταλλαγής και ηλεκτρονικής διακίνη-σης μουσικής μέσω Internet. Δεύτερον, αν οι δισκογραφικές εταιρίες δεν έχουν τη δυνατότητα να χρεώνουν τους ακροατές για τη χρήση των προϊόντων τους, το κίνητρο παραγωγής νέων μουσικών κομματιών εξασθενεί. Σύμφωνα με την επιχειρηματολογία της μουσικής βιομηχανίας, η εξασθένιση του κινήτρου πα-ραγωγής νέων μουσικών κομματιών περιορίζει δραματικά τις ευκαιρίες και τις δυνατότητες των νέων καλλιτεχνών να ηχογραφούν μουσικά κομμάτια σε μεγάλες δισκογραφικές εταιρίες.



Όμως, ενώ το είδος των επιδράσεων της ελεύθερης ανταλλαγής και ηλε-κτρονικής διακίνησης μουσικής μέσω Internet στα κίνητρα είναι σαφές, το μέγεθος αυτών των επιδράσεων δεν είναι φανερό και έχει γίνει αντικείμενο αντιπαραθέσεων. Η μουσική βιομηχανία ισχυρίζεται ότι οι πωλήσεις των CDs μειώθηκαν από 942,5 εκατομμύρια CDs το 2000 σε 766,9 εκατομμύρια CDs το 2004. Σύμφωνα με τη μουσική βιομηχανία, αυτή η μείωση των πωλήσεων δείχνει το μέγεθος των αρνητικών επιδράσεων της ελεύθερης ανταλλαγής και ηλεκτρονικής διακίνησης μουσικής μέσω Internet. Ωστόσο, σύμφωνα με τους επικριτές των απόψεων της μουσικής βιομηχανίας, αυτή η μείωση των πωλή-σεων ήταν απλά συνέπεια της οικονομικής ύφεσης και της αύξησης της ανερ-γίας που παρατηρήθηκε μετά το 2000. Σε ορισμένες μελέτες, έχει διατυπωθεί το επιχείρημα ότι η ελεύθερη ανταλλαγή και ηλεκτρονική διακίνηση μουσικής μέσω Internet στην πραγματικότητα μπορεί να αυξήσει τις πωλήσεις των CDs. Η ελεύθερη ακρόαση μουσικών κομματιών μέσω Internet αυξάνει το ενδια-φέρον του κοινού για τις νέες παραγωγές και την πιθανότητα οι ακροατές να αγοράσουν τελικά τα CDs που ήδη γνωρίζουν και προτιμούν. Σε μία μελέτη οι-κονομολόγων του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας (University of North Carolina) και της Σχολής Διοίκησης Επιχειρήσεων του Χάρβαρντ (Harvard Business School), δεν εντοπίσθηκε καμία αρνητική επίδραση της ελεύθερης ανταλλαγής και ηλεκτρονικής διακίνησης μουσικής μέσω Internet στις πωλή-σεις των CDs.

Όποια κι αν είναι η τελική έκβαση αυτής της διαμάχης, τα κίνητρα δια-δραματίζουν ουσιώδη ρόλο στην κατανόηση των ζητημάτων που συνδέονται με αυτήν. Το κίνητρο των φίλων της μουσικής να αποφύγουν την αγορά CDs, το οποίο δημιουργείται από τη δυνατότητα ελεύθερης προμήθειας μουσικών κομματιών από το Internet, εξασθενεί το κίνητρο των δισκογραφικών εταιριών να αναζητήσουν, ανακαλύψουν και προωθήσουν νέα μουσικά ταλέντα.

ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ

Οι αποφάσεις που λαμβάνουν οι ιδιώτες, τα νοικοκυριά, οι εταιρίες και η κυ-βέρνηση, αντιμετωπίζοντας σχέσεις ανταλλαγής και αντιδρώντας σε κίνητρα, προσδιορίζουν την κατανομή και τη χρήση των περιορισμένων πόρων της οι-κονομίας, στους οποίους περιλαμβάνονται η γη, η εργασία, ο μηχανολογικός εξοπλισμός, τα καύσιμα και άλλοι φυσικοί πόροι. Για να κατανοήσουμε την



κατανομή και τη χρήση των διαθέσιμων πόρων, πρέπει να εξετάσουμε τον ρόλο που διαδραματίζουν οι εκούσιες συναλλαγές στις αγορές.

Πολύ πριν την ανάπτυξη των σύγχρονων βιομηχανικών κοινωνιών, οι άν-θρωποι είχαν αντιληφθεί πλήρως τα οφέλη των συναλλαγών. Για παράδειγμα, οι κοινωνίες που είχαν οργανωθεί σε παράκτιες περιοχές και είχαν πρόσβα-ση στους θαλάσσιους πόρους, αντάλλασσαν ψάρια με κρέας και δέρματα, τα οποία παρήγαγαν οι κοινωνίες που είχαν οργανωθεί στην ηπειρωτική χώρα. Οι κάτοικοι των παράκτιων περιοχών αναζητούσαν κρέας και δέρματα, προϊόντα που είχαν μεγαλύτερη αξία για αυτούς από τις ποσότητες ψαριών που έδιναν ως αντάλλαγμα. Παρομοίως, οι κάτοικοι της ηπειρωτικής χώρας αναζητούσαν

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 2 ΤΟ Σ Υ Σ Τ Η Μ Α Τ Ι Μ Ω Ν

Σκεφτείτε ως οικονομολόγος

ΚΙΝΗΤΡΑ ΚΑΙ Η ΤΙΜΗ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ AOLΣήμερα, οι περισσότερες εταιρίες που προσφέρουν υπηρεσίες Internet, όπως η AOL, χρεώνουν τους πελάτες τους μία ενιαία και σταθερή μηνιαία συνδρομή, για να τους εξασφαλίσουν πρόσβαση στο Internet. Στα πρώτα χρόνια του Internet, όμως, η χρέωση της πρόσβασης βασιζό-ταν στον χρόνο (λεπτά, ώρες) που ο συν-δρομητής παρέμενε συνδεδεμένος με το Internet. Το 1997, η AOL ανακοίνωσε ότι θα αλλάξει την τιμολογιακή πολιτική της και θα χρεώνει ένα ενιαίο και σταθερό ποσό ανά μήνα, το οποίο θα προσφέρει στο συνδρομητή τη δυνατότητα χρονικά απεριόριστης σύνδεσης με το Internet. Όταν εφαρμόσθηκε η νέα τιμολογιακή πολιτική, το δίκτυο της AOL υπερφορτώ-θηκε, οι συνδρομητές αντιμετώπιζαν με-γάλες δυσκολίες κατά την πρόσβασή τους στο Internet και σε αρκετές περιπτώσεις η σύνδεσή τους ήταν αδύνατη. Γιατί συ-νέβη αυτό; Από τη στιγμή που η χρέωση

έπαψε να βασίζεται στον χρόνο σύνδεσης, πολλοί συνδρομητές παρέμεναν συνεχώς συνδεδεμένοι, με αποτέλεσμα η χωρη-τικότητα του δικτύου της AOL να μην επαρκεί για την εξυπηρέτηση όλων. Όταν οι συνδρομητές χρεώνονταν ανάλογα με τον χρόνο σύνδεσης, είχαν το κίνητρο να εξοικονομούν χρόνο και να αποσυνδέο-νται αμέσως μετά την ολοκλήρωση της εργασίας για την οποία είχαν συνδεθεί. Αυτό το κίνητρο εξοικονόμησης χρόνου σύνδεσης έπαψε να υπάρχει, όταν η AOL άρχισε να χρεώνει ένα ενιαίο και σταθε-ρό ποσό ανά μήνα, το οποίο προσέφερε στο συνδρομητή τη δυνατότητα χρονικά απεριόριστης σύνδεσης με το Internet. Αν οι υπεύθυνοι της AOL μελετούσαν τα κίνητρα και τις επιδράσεις τους, θα είχαν φροντίσει να αυξήσουν επαρκώς τη χωρητικότητα του δικτύου τους, πριν ανακοινώσουν και εφαρμόσουν τη νέα τιμολογιακή πολιτική.


ψάρια, τα οποία είχαν μεγαλύτερη αξία για αυτούς από τις ποσότητες κρέατος και από τα δέρματα που έδιναν ως αντάλλαγμα. Από αυτές τις εκούσιες συναλλαγές ωφελούνταν τόσο οι κοινωνίες των παράκτιων περιο-χών όσο και οι κοινωνίες της ηπειρωτικής χώρας.

Στις σύγχρονες κοινωνίες, γίνονται καθημερινά εκα-τομμύρια συναλλαγές. Ελάχιστα άτομα παράγουν κά-ποιο από τα προϊόντα ή κάποια από τις υπηρεσίες που καταναλώνουν τα ίδια. Αντιθέτως, δάσκαλοι, γιατροί, δικηγόροι και εργαζόμενοι στις κατασκευές πωλούν τις δεξιότητες και την εργατική δύναμή τους στα σχολεία, τα νοσοκομεία, τους πελάτες που χρειάζονται νομικές υπηρεσίες και τους εργολάβους οικοδομών, αποκτούν εισόδημα και στη συνέχεια δαπανούν τα χρήματά τους για να αγοράσουν διάφορα αγαθά που επιθυμούν να καταναλώσουν, τα οποία παράγονται από άλλους. Σε κάθε εκούσια συναλλαγή και οι δύο πλευρές κερδίζουν. Αυτή η διαπίστωση έχει μεγάλη σημασία και κεντρική θέση στα οικονομικά. Κάθε συναλλαγή αυξάνει την ευ-ημερία και των δύο πλευρών που εμπλέκονται σε αυ-τήν. Οι εμπλεκόμενες πλευρές σε μία συναλλαγή μπορεί να είναι δύο ιδιώτες από την ίδια χώρα, δύο εταιρίες από την ίδια χώρα, ένας ιδιώτης και μία εταιρία από την ίδια χώρα, αλλά και ιδιώτες ή εταιρίες από διαφορετικές χώρες. Σε όλες τις περιπτώσεις, η συναλλαγή ωφελεί και τις δύο πλευρές.

Όταν γίνονται συναλλαγές, στις οποίες κάποιοι προσφέρουν χρήματα και κάποιοι άλλοι προσφέρουν αγαθά (ή παραγωγικούς συντελεστές), οι οικονο-μολόγοι μιλούν για την ύπαρξη αγοράς. Για χιλιάδες χρόνια, οι κοινωνίες δημι-ουργούσαν αγορές σε συγκεκριμένα σημεία (για παράδειγμα, στους κεντρικούς δρόμους ή στις πλατείες των χωριών), στα οποία λειτουργούσαν καταστήματα ή οργανώνονταν περιοδικά παζάρια, οι πωλητές έφερναν τα προϊόντα τους, διαπραγματεύονταν τους όρους των συναλλαγών με τους αγοραστές και όλοι καρπώνονταν τα οφέλη του εμπορίου. Στη σύγχρονη εποχή, οι αγορές δεν συν-δέονται απαραίτητα με κάποια συγκεκριμένα σημεία, επειδή η ανάπτυξη των μεταφορών και των επικοινωνιών έχει διευρύνει τα όρια τους. Η οικονομική έννοια της αγοράς καλύπτει όλες τις περιπτώσεις συναλλαγών, είτε πρόκειται


Οι σύγχρονοι καταναλωτές ψωνίζουν τόσο σε παραδοσιακές αγορές όσο και σε «ηλεκτρονικές» αγορές, όπως η eBay.com.


για το παραδοσιακό παζάρι ενός χωριού είτε για ένα σύγχρονο χρηματιστήριο αξιών. Στη σύγχρονη οικονομία, οι συναλλαγές συχνά έχουν ορισμένα ιδιαί-τερα χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, στα πολυκαταστήματα και στα μεγά-λα εμπορικά κέντρα, οι πελάτες σπάνια διαπραγματεύονται τις τιμές. Επίσης, τα περισσότερα προϊόντα –από τα τρόφιμα, μέχρι τα ρούχα και τα ηλεκτρο-νικά– δεν πωλούνται απευθείας από τους παραγωγούς στους καταναλωτές. Αντιθέτως, τα περισσότερα προϊόντα πωλούνται από τους παραγωγούς στους διανομείς, από τους διανομείς στους λιανοπωλητές και από τους λιανοπωλητές στους καταναλωτές. Η έννοια της αγοράς και η έννοια της οικονομίας της αγοράς (market economy) καλύπτουν όλες τις συναλλαγές, ανεξάρτητα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους.

Σε μια οικονομία της αγοράς, όπως η οικονομία των ΗΠΑ ή οι οικονομίες πολλών άλλων χωρών, οι περισσότερες συναλλαγές διενεργούνται μέσω αγο-ρών και κατευθύνονται από τις τιμές των προϊόντων και των υπηρεσιών. Τα προϊόντα και οι υπηρεσίες που σπανίζουν περισσότερο (ή η παραγωγή τους απαιτεί τη χρήση περισσότερων πόρων), έχουν υψηλότερες τιμές. Για παρά-δειγμα, τα αυτοκίνητα είναι ακριβότερα από τα πλαστικά κύπελλα και οι δικη-γόροι χρεώνουν μεγαλύτερα ποσά από τους θυρωρούς. Στις αγορές, οι επιλογές των καταναλωτών και των εταιριών αντανακλούν τη σχετική σπανιότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών. Γι’ αυτόν τον λόγο, η λειτουργία των αγορών οδηγεί σε αποτελεσματική χρήση των πόρων.

Στις οικονομίες της αγοράς, η επίλυση των κυριότερων οικονομικών ζητη-

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 2 ΤΟ Σ Υ Σ Τ Η Μ Α Τ Ι Μ Ω Ν

Σύνδεση με Internet

ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΕΣΗ δημοπρασία (auction) είναι ένα είδος αγοράς, στην οποία παλαιότερα ήταν απαραίτητη η φυσική παρουσία των υποψήφιων αγοραστών σε συγκεκριμέ-νο σημείο. Σήμερα, πολλές δημοπρασίες διενεργούνται μέσω Internet και οι υπο-ψήφιοι αγοραστές μπορούν να βρίσκο-νται μακριά, σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Ορισμένες εταιρίες που δραστη-ριοποιούνται στο Internet, όπως η eBay (www.ebay.com), προσφέρουν σχεδόν τα πάντα για πώληση. Άλλες εταιρίες

εξειδικεύονται σε συγκεκριμένα αγαθά. Για παράδειγμα, η Heritage Coins (www.heritagecoins.com) προσφέρει μέσω δη-μοπρασιών σπάνια νομίσματα. Ακόμη και η κυβέρνηση των ΗΠΑ χρησιμοποι-εί το Internet για αυτόν τον σκοπό. Το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ δεν διενεργεί δημοπρασίες στο Internet, αλλά το χρησιμοποιεί για να δημοσιοποιήσει τα σημεία στα οποία δημοπρατεί αντικεί-μενα που έχουν κατασχεθεί (www.treas.gov/auctions/customs).


μάτων βασίζεται κυρίως στις συναλλαγές της αγοράς: Τι και σε ποιες ποσότη-τες παράγεται; Πώς παράγεται; Από ποιους παράγεται; Και ποιοι λαμβάνουν τις οικονομικές αποφάσεις;

Οι ιδιώτες και οι εταιρίες λαμβάνουν τις αποφάσεις. Οι αποφάσεις των ιδι-ωτών εκφράζουν τις επιθυμίες τους και είναι οι αντιδράσεις τους στα κίνητρα που ενεργοποιούνται. Οι αποφάσεις των εταιριών μεγιστοποιούν τα κέρδη τους. Οι εταιρίες προσπαθούν να παράγουν τα αγαθά που επιθυμούν οι κατα-ναλωτές, με το χαμηλότερο δυνατό κόστος, για να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους. Αυτή η διαδικασία καθορίζει τι θα παραχθεί, πόσο θα παραχθεί και από ποιον θα παραχθεί. Όταν οι εταιρίες ανταγωνίζονται η μία την άλλη, προκειμέ-νου να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους, οι καταναλωτές ωφελούνται, τόσο από τα είδη των αγαθών που παράγονται όσο και από τις τιμές στις οποίες προσφέ-ρονται τα παραγόμενα αγαθά. Γι’ αυτόν τον λόγο, η λειτουργία των αγορών εξασφαλίζει την αποτελεσματική χρήση των πόρων της κοινωνίας.

Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, η λειτουργία της αγοράς οδηγεί σε ανε-πιθύμητα για την κοινωνία αποτελέσματα. Για παράδειγμα, η λειτουργία της αγοράς μπορεί να δημιουργεί υπερβολική μόλυνση του περιβάλλοντος, μεγάλες ανισότητες ή να περιορίζει το κοινωνικό ενδιαφέρον για την εκπαίδευση, την υγεία και τη δημόσια ασφάλεια. Όταν η αγορά δεν λειτουργεί με τον επιθυμητό τρόπο, οι πολίτες στρέφονται στην κυβέρνηση και ζητούν την παρέμβασή της. Οι σύγχρονες οικονομίες, όπως η οικονομία των ΗΠΑ ή οι οικονομίες πολλών άλλων χωρών, συχνά αποκαλούνται μικτές οικονομίες (mixed economies) - δη-λαδή, οικονομίες που βασίζονται κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, στις ελεύθε-ρες διαπραγματεύσεις και συναλλαγές παραγωγών και καταναλωτών, για να προσδιορισθεί τι θα παραχθεί, πόσο θα παραχθεί και από ποιον θα παραχθεί. Όταν η λειτουργία της αγοράς οδηγεί σε ανεπιθύμητα αποτελέσματα, η κυβέρ-νηση λαμβάνει τις αποφάσεις ή επιβάλλει περιορισμούς που επηρεάζουν τα κί-νητρα των εταιριών και των ατόμων ή των νοικοκυριών. Επίσης, στην παραγω-γή μερικών αγαθών, στη λήψη των αποφάσεων συμμετέχουν τόσο ο ιδιωτικός τομέας (private sector - εταιρίες και άτομα ή νοικοκυριά) όσο και ο δημόσιος τομέας (public sector - ομοσπονδιακή κυβέρνηση, κυβερνήσεις των πολιτειών και τοπικές αυτοδιοικήσεις). Ένα καλό παράδειγμα είναι η εκπαίδευση.

Οι κυβερνήσεις διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο σε όλες τις οικονομίες της αγοράς. Οι κυβερνήσεις διαμορφώνουν το νομικό πλαίσιο, στο οποίο λειτουρ-γούν οι ιδιωτικές εταιρίες και δραστηριοποιούνται οι ιδιώτες. Κανείς δεν θα



άνοιγε ένα κατάστημα, αν όποιος ήθελε μπορούσε να κλέψει προϊόντα από τα ράφια, χωρίς να τιμωρηθεί. Οι ιδιοκτήτες των καταστημάτων πρέπει να είναι βέβαιοι ότι υπάρχει ένα νομικό σύστημα, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ποινική δίωξη της κλοπής. Καμία τράπεζα δεν θα δάνειζε χρήματα σε οικογένειες για να αγοράσουν σπίτια, αν δεν μπορούσε να απαιτήσει και να εξασφαλίσει με νομικά μέσα την αποπληρωμή των δανείων. Επίσης, οι κυβερ-νήσεις διαμορφώνουν το πλαίσιο των κανόνων, στο οποίο λειτουργούν οι εται-ρίες. Για παράδειγμα, υπάρχουν κανόνες που υποχρεώνουν τις εταιρίες να μην εξαπατούν τους καταναλωτές, να μην κάνουν διακρίσεις φυλής ή φύλου και να ενδιαφέρονται για την ασφάλεια των εργαζομένων. Σε ορισμένους κλάδους, όπως η εκπαίδευση ή οι ταχυδρομικές υπηρεσίες, ο δημόσιος τομέας είναι ο κυριότερος παραγωγός υπηρεσιών. Σε άλλους κλάδους, όπως η αμυντική βιο-μηχανία, ο δημόσιος τομέας είναι ο κυριότερος αγοραστής. Επίσης, ο δημόσιος τομέας προσφέρει προϊόντα και υπηρεσίες που δεν παράγει ο ιδιωτικός τομέας, όπως η εθνική ασφάλεια, το οδικό δίκτυο ή το νόμισμα. Ο κρίσιμος ρόλος της κυβέρνησης έχει και κοινωνικές πτυχές. Η κυβέρνηση προσφέρει βοήθεια στους ηλικιωμένους μέσω των προγραμμάτων κοινωνικής ασφάλισης (μεταβι-βάσεις εισοδήματος στους συνταξιούχους) και ιατρικής φροντίδας (χρηματο-δότηση των δαπανών υγείας των ηλικιωμένων). Η κυβέρνηση βοηθά τα άτομα που βρίσκονται σε δυσάρεστη οικονομική κατάσταση, λόγω των οικονομικών συνθηκών ή εξαιτίας ατυχημάτων, προσφέροντας επιδόματα ανεργίας (στους προσωρινά άνεργους) και συντάξεις αναπηρίας (στα άτομα που δεν έχουν την ικανότητα να εργασθούν). Επίσης, η κυβέρνηση δημιουργεί ένα δίχτυ προστα-σίας και στήριξης των φτωχών ατόμων και οικογενειών (κυρίως των φτωχών παιδιών), μέσω διαφόρων προγραμμάτων κοινωνικής πρόνοιας.

Οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να ελέγχουν την οικονομία αμεσότερα. Στις χώρες που οι κυβερνήσεις ελέγχουν άμεσα την οικονομία και οι αποφάσεις λαμβάνονται σε κεντρικό επίπεδο, οι κυβερνητικές γραφειοκρατίες αποφασί-ζουν τι και πόσο θα παραχθεί σε κάθε εργοστάσιο και καθορίζουν τους μισθούς των εργαζομένων. Τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα, οι κυβερνήσεις των χωρών που βασίζονταν στον κεντρικό σχεδιασμό, όπως οι κυβερνήσεις της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και της Κίνας, προσπαθούσαν να ελέγξουν ολόκληρο το φάσμα της λήψης αποφάσεων που συνδέονταν με την κατανομή των πόρων. Πριν από μερικά χρόνια, ακόμη και στην Ευρώπη, οι κυβερνήσεις πολλών χωρών έλεγχαν και λειτουργούσαν τις πετρελαϊκές εταιρίες, τα ορυχεία και



τα τηλεφωνικά δίκτυα. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, οι κυβερνήσεις πωλούν και μεταβιβάζουν αυτές τις επιχειρήσεις στον ιδιωτικό τομέα. Αυτή η διαδικασία λέγεται ιδιωτικοποίηση (privatization).

Οι οικονομίες της αγοράς, στις οποίες οι ιδιώτες και οι εταιρίες αποφα-σίζουν τι και πόσο θα παραχθεί και σε ποιες τιμές θα πωληθεί, είναι αποτε-λεσματικότερες και ικανότερες στην ανάπτυξη προηγμένων τεχνολογιών και νέων προϊόντων. Δύσκολα μπορεί να φαντασθεί κανείς κυβερνητικούς γρα-φειοκράτες που σχεδιάζουν και αναπτύσσουν νέα και τεχνολογικά προηγμένα προϊόντα, όπως MP3 players ή iMacs. Επίσης, οι οικονομίες της αγοράς εξα-σφαλίζουν γενικώς την αποτελεσματική κατανομή των πόρων.

Η κατανόηση της κατανομής των πόρων, του προσδιορισμού των ποσοτήτων των αγαθών που θα παραχθούν και της διανομής των κερδών και των εισοδημά-των που θα δημιουργηθούν, βασίζεται στον κεντρικό ρόλο που διαδραματίζουν οι συναλλαγές στις αγορές.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ

Η λήψη εύστοχων αποφάσεων απαιτεί πληροφόρηση. Σε τελική ανάλυση, πώς μπορεί να σταθμίσει κανείς το κόστος και τα οφέλη των εναλλακτικών επιλο-γών, αν δεν τα γνωρίζει! Μία εταιρία που σχεδιάζει την αγορά νέου λογισμικού για τη λειτουργία των ηλεκτρονικών υπολογιστών της, πρέπει να γνωρίζει τόσο το κόστος κάθε εναλλακτικής επιλογής όσο και τις δυνατότητες και τους περι-ορισμούς της. Η πληροφόρηση έχει πολλές ομοιότητες με τα προϊόντα και τις υπηρεσίες. Οι ιδιώτες και οι εταιρίες επιθυμούν να αγοράσουν πληροφόρηση και υπάρχουν ειδικευμένοι οργανισμοί που συγκεντρώνουν, επεξεργάζονται και πωλούν πληροφόρηση. Μερικοί οργανισμοί εξειδικεύονται αποκλειστικά στην πληροφόρηση των καταναλωτών. Οι οργανισμοί που συντάσσουν και δη-μοσιοποιούν τις Αναφορές Καταναλωτή (Consumer Reports), είναι το κυριότε-ρο παράδειγμα. Επίσης, το Internet είναι πλέον μία βασική πηγή ανεξάρτητης πληροφόρησης για τους αγοραστές. Ωστόσο, η πληροφόρηση έχει ορισμένες θεμελιώδεις διαφορές από τα άλλα αγαθά. Ένας πωλητής αυτοκινήτων θα σας επιτρέψει να οδηγήσετε δοκιμαστικά το αυτοκίνητο που σκέφτεστε να αγορά-σετε (test-drive), αλλά ένας πωλητής πληροφόρησης δεν θα σας επιτρέψει να ελέγξετε τις πληροφορίες του πριν τις αγοράσετε. Από τη στιγμή που θα δείτε τις πληροφορίες, δεν θα έχετε κίνητρο να πληρώσετε και να τις αγοράσετε.



Επίσης, ενώ ένα αναψυκτικό ή ένα κουλούρι δύσκολα το μοιραζόμαστε με άλλους, την πληροφόρηση μπορούμε εύκολα και ελεύθερα να την μοιρασθού-με με όσους θέλουμε. Αν σας δώσω μία πληροφορία, δεν θα περιορισθούν οι γνώσεις μου (αν και το κέρδος που θα μπορούσα να αποκομίσω από τις πληρο-φορίες μου, ενδέχεται να περιορισθεί).

Σε ορισμένους βασικούς τομείς της οικονομίας, ο ρόλος που διαδραματίζει η πληροφόρηση είναι ιδιαίτερα κρίσιμος και επηρεάζει την ίδια τη φύση της αγοράς. Για παράδειγμα, στην αγορά μεταχειρισμένων αυτοκινήτων, ο πω-λητής και ο αγοραστής που διαπραγματεύονται την τιμή ενός αυτοκινήτου, έχουν διαφορετική πληροφόρηση για την ποιότητά του. Ο πωλητής έχει κα-λύτερη πληροφόρηση για την ποιότητα του μεταχειρισμένου αυτοκινήτου και το κίνητρο να ωραιοποιήσει την κατάστασή του, προσπαθώντας να διαπραγ-ματευθεί υψηλότερη τιμή. Από την άλλη πλευρά, ο αγοραστής έχει περιορι-σμένη πληροφόρηση για την ποιότητα του μεταχειρισμένου αυτοκινήτου και το κίνητρο να αντιμετωπίσει με δυσπιστία τον πωλητή και να αμφισβητήσει τους ισχυρισμούς του για την κατάσταση του αυτοκινήτου, προσπαθώντας να διαπραγματευθεί χαμηλότερη τιμή. Οι διαφορές στην πληροφόρηση επηρεά-ζουν τις διαπραγματεύσεις μεταξύ αγοραστών και πωλητών, τόσο στην αγορά μεταχειρισμένων αυτοκινήτων όσο και σε πολλές άλλες αγορές.

Όταν οι καταναλωτές δεν έχουν στη διάθεσή τους την πληροφόρηση που απαιτείται για τη λήψη εύστοχων αποφάσεων, οι κυβερνήσεις συχνά παρεμβαί-νουν και υποχρεώνουν τις εταιρίες να προσφέρουν πληροφόρηση. Στις ΗΠΑ, οι εταιρίες τροφίμων υποχρεώνονται να αναγράφουν διατροφικές πληροφορίες στις συσκευασίες των προϊόντων τους. Η Επιτροπή Χρεογράφων και Χρηματι-στηριακών Συναλλαγών (Securities and Exchange Commission - SEC) που επι-βλέπει τις αγορές μετοχών των ΗΠΑ, υποχρεώνει τις εταιρίες να συντάσσουν αναφορές με συγκεκριμένα χρηματοοικονομικά δεδομένα, πριν εισαχθούν οι μετοχές τους για διαπραγμάτευση στα χρηματιστήρια αξιών, όπως το Χρημα-τιστήριο Αξιών της Νέας Υόρκης. Αυτές οι αναφορές δεδομένων βοηθούν τους ιδιώτες επενδυτές να εξασφαλίσουν την αξιόπιστη πληροφόρηση που απαιτεί-ται κατά τη λήψη των επενδυτικών αποφάσεών τους. Συχνά, όμως, αυτός ο μηχανισμός δεν λειτουργεί αποτελεσματικά, όπως απέδειξε το σκάνδαλο της εταιρίας Enron, το 2001. Η εταιρία εμπορίας πετρελαιοειδών Enron «μαγείρε-ψε» τα χρηματοοικονομικά δεδομένα της και υπερεκτίμησε την κερδοφορία της, στις υποχρεωτικές αναφορές της. Εκτός των άλλων, η οικονομική κατάρ-



ρευση της Enron που προκλήθηκε από το σκάνδαλο, οδήγησε στο σχεδιασμό νέων κανόνων για την αύξηση της αξιοπιστίας της πληροφόρησης που οι εται-ρίες υποχρεώνονται να προσφέρουν στο επενδυτικό κοινό. Επίσης, οι κυβερ-νήσεις θεσπίζουν κανόνες για την ασφαλή χρήση των προϊόντων. Στις ΗΠΑ, η Επιτροπή Ελέγχου Τροφίμων και Φαρμάκων (Food and Drug Administration - FDA) πρέπει να εγκρίνει τα νέα φαρμακευτικά προϊόντα, πριν τεθούν σε κυκλοφορία. Το 2005, η αναγκαιότητα των ελέγχων και της συνεχούς επιτή-ρησης των φαρμακευτικών εταιριών έγινε θέμα δημόσιου διαλόγου, όταν η εταιρία παραγωγής φαρμάκων Merck έπρεπε να αποσύρει από την αγορά το παυσίπονο Vioxx, επειδή ορισμένες μελέτες έδειξαν ότι η χρήση του αύξανε την πιθανότητα εμφάνισης καρδιακού επεισοδίου. Οι επικριτές της Επιτρο-πής Ελέγχου Τροφίμων και Φαρμάκων ισχυρίσθηκαν ότι αυτή η υπηρεσία δεν ελέγχει επαρκώς τα φάρμακα μετά την αρχική έγκριση της κυκλοφορίας τους. Ακολούθησαν διάφορες προτάσεις για την ίδρυση μιας νέας επιτροπής ελέγχου και επιτήρησης, η οποία θα αποφασίζει την απόσυρση φαρμάκων από την αγο-ρά, όταν η έρευνα και η νέα πληροφόρηση προειδοποιούν για τις παρενέργειες ή την επικινδυνότητά τους.

Ακόμη και στις περιπτώσεις που δεν υπάρχουν θεσπισμένοι κανόνες, οι εταιρίες που παράγουν προϊόντα υψηλής ποιότητας, έχουν το κίνητρο να ενη-μερώνουν τους καταναλωτές για την ποιότητα των προϊόντων τους. Πολλές εταιρίες προϊόντων υψηλής ποιότητας προσφέρουν εγγυήσεις στους κατανα-λωτές, τις οποίες δεν μπορούν να προσφέρουν οι παραγωγοί προϊόντων χαμη-λής ποιότητας, επειδή το κόστος των εγγυήσεων είναι υψηλό.

Επίσης, η ατελής πληροφόρηση μπορεί να επηρεάσει τα κίνητρα. Για πα-ράδειγμα, οι εργοδότες προσπαθούν να δημιουργήσουν κίνητρα αυξημένης απόδοσης για τους εργαζόμενους, προκειμένου οι τελευταίοι να εργάζονται σκληρά και να είναι παραγωγικοί. Η δημιουργία κινήτρων αυξημένης απόδο-σης μπορεί να βασισθεί στη σύνδεση των μισθών με την απόδοση των εργα-ζομένων. Ωστόσο, η μέτρηση της παραγωγικότητας των εργαζομένων είναι συχνά δύσκολη και δεν επιτρέπει τη σύνδεση των μισθών με την απόδοση των εργαζομένων. Στις ΗΠΑ, η σύνδεση των μισθών των δασκάλων με την απόδο-σή τους είναι μονίμως αντικείμενο δημόσιου διαλόγου και αντιπαραθέσεων. Επειδή η μέτρηση της απόδοσης των δασκάλων είναι εξαιρετικά δύσκολη, οι μισθοί των περισσότερων δασκάλων προσδιορίζονται από τις ώρες διδασκαλί-ας και τα έτη της προϋπηρεσίας τους.



Η πληροφόρηση, ή η έλλειψη πληροφόρησης, διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο και προσδιορίζει την ίδια τη φύση της αγοράς και την ικανότητα των ιδιωτικών αγορών να εξασφαλίσουν την αποτελεσματική χρήση των σπανιζόντων πόρων της οικονομίας.

ΔΙΑΝΟΜΗ

Η οικονομία της αγοράς δεν προσδιορίζει μόνον ποια αγαθά θα παραχθούν και πώς θα παραχθούν, αλλά προσδιορίζει και τους αποδέκτες των παραγόμε-νων αγαθών. Πολλοί εκφράζουν ανησυχία ή θεωρούν απαράδεκτο τον τρόπο με τον οποίο η οικονομία της αγοράς διανέμει τα αγαθά στα άτομα και τα νοικοκυριά της οικονομίας. «Ενώ αναγνωρίζουμε την αποτελεσματικότητα του καπιταλισμού στην παραγωγή πλούτου, σε πολλούς τομείς παραμένει η ανησυχία για τον τρόπο με τον οποίο οι αγορές διανέμουν αυτόν τον πλούτο και για τα κοινωνικά αποτελέσματα του σκληρού ανταγωνισμού.»2 Οι συμ-μετέχοντες σε μία αγορά έχουν μεγάλη ομοιότητα με τους συμμετέχοντες σε μία δημοπρασία, οι οποίοι προσπαθούν να πλειοδοτήσουν: η επιθυμία και η δυνατότητά τους να πληρώσουν και να αποκτήσουν το διαπραγματευόμενο αγαθό, εξαρτώνται από το εισόδημά τους. Τα εισοδήματα, όμως, διαφέρουν πολύ από το ένα επάγγελμα στο άλλο. Σε αρκετές περιπτώσεις, τα εισοδήματα είναι χαμηλά και δημιουργούνται κοινωνικά προβλήματα. Ορισμένες ομάδες ατόμων –στις οποίες συμπεριλαμβάνονται όσοι έχουν εξειδικεύσεις και δεξι-ότητες με χαμηλή αξία στην αγορά– αποκτούν πολύ χαμηλά εισοδήματα, τα οποία συχνά δεν επαρκούν για τη διατροφή και την εκπαίδευση των παιδιών τους, χωρίς κάποια εξωτερική βοήθεια. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η κυβέρνηση προσφέρει την απαιτούμενη βοήθεια και λαμβάνει μέτρα για τον περιορισμό των εισοδηματικών ανισοτήτων.

Τα μέτρα για τον περιορισμό των εισοδηματικών ανισοτήτων που προκα-λούνται από τις αγορές, ενδέχεται να αμβλύνουν την ένταση των οικονομικών κινήτρων. Οι εισοδηματικές ενισχύσεις που προσφέρει η κοινωνική πρόνοια, μπορεί να δημιουργούν ένα σημαντικό «δίχτυ» ασφαλείας για τους φτωχούς,


2 Alan Greenspan, από ομιλία στη Σύσκεψη Jackson-Hole (Jackson-Hole Conference) της Ομοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας του Kansas City (Federal Reserve Bank of Kansas City), 25 Αυγούστου 2000.


αλλά η φορολογία που απαιτείται για τη χρηματοδότησή τους ενδέχεται να περιορίζει την ένταση του κινήτρου για εργασία των φορολογουμένων και να αποθαρρύνει την αποταμίευση. Όταν η κυβέρνηση παίρνει το ένα από τα δύο ή τα τρία δολάρια που κερδίζει ο εργαζόμενος, ο τελευταίος ενδέχεται να ερ-γασθεί λιγότερο. Επίσης, όταν η κυβέρνηση παίρνει το ένα από τα δύο ή τα τρία δολάρια που κερδίζει ο αποταμιευτής από τους τόκους και τις αποδόσεις των κεφαλαίων του, ο αποταμιευτής ενδέχεται να αυξήσει την καταναλωτική δαπάνη του και να μειώσει την αποταμίευσή του. Επομένως, η προσπάθεια της κυβέρνησης να αμβλύνει τις εισοδηματικές ανισότητες μπορεί να περιορίσει την οικονομική αποτελεσματικότητα.

Στις ΗΠΑ, η έμφαση στη λήψη αποφάσεων από τους ιδιώτες εκφράζει την πεποίθηση των οικονομολόγων ότι αυτή η έμφαση είναι απαραίτητη για την εξασφάλιση της οικονομικής αποτελεσματικότητας. Ωστόσο, οι οικονομολόγοι πιστεύουν επίσης ότι ορισμένες κυβερνητικές παρεμβάσεις είναι επιθυμητές. Ακριβώς όπως η κατάλληλη ισορροπία ανάμεσα στον δημόσιο και τον ιδιωτι-κό τομέα βρίσκεται στο επίκεντρο του οικονομικού προβληματισμού, έτσι και η κατάλληλη ισορροπία ανάμεσα στο ενδιαφέρον για την εισοδηματική δικαι-οσύνη και στο ενδιαφέρον για την οικονομική αποτελεσματικότητα είναι κε-ντρικό ζήτημα στις σύγχρονες οικονομίες. Και σε αυτήν την περίπτωση, υπάρ-χει μία σχέση ανταλλαγής και πρέπει να γίνονται οι κατάλληλες επιλογές.


▶ Ανακεφαλαίωση

ΠΕΝΤΕ ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ1. Σχέσεις ανταλλαγής: οι πόροι σπανίζουν και -γι’ αυτόν τον λόγο- οι σχέσεις ανταλλαγής

είναι βασικό χαρακτηριστικό της ζωής.2. Κίνητρα: κατά τη λήψη αποφάσεων, τα άτομα αντιδρούν σε κίνητρα.3. Συναλλαγές: οι άνθρωποι ωφελούνται από τις εκούσιες συναλλαγές και –στις οικονο-

μίες της αγοράς– οι συναλλαγές στις αγορές οδηγούν σε αποτελεσματική χρήση των πόρων.

4. Πληροφόρηση: η δομή των αγορών και η αποτελεσματική λειτουργία τους εξαρτώ-νται από την πληροφόρηση που έχουν στη διάθεσή τους τα άτομα κατά τη λήψη των αποφάσεων.

5. Διανομή: οι αγορές προσδιορίζουν τη διανομή των προϊόντων και των υπηρεσιών που παράγονται στην οικονομία, στα μέλη της κοινωνίας.


Οι τρεις βασικές αγορές

Στην οικονομία της αγοράς διενεργούνται πολλές συναλλαγές ανάμεσα στα άτομα (ή στα νοικοκυριά) –που αγοράζουν προϊόντα και υπηρεσίες από τις εταιρίες– και στις εταιρίες –που χρησιμοποιούν εισροές (inputs -διάφορα υλικά που είναι απαραίτητα για την παραγωγή) και παράγουν εκροές (outputs -προϊό-ντα και υπηρεσίες που πωλούνται στις αγορές). Όταν μελετούν την οικονομία της αγοράς, οι οικονομολόγοι εστιάζουν την προσοχή τους σε τρεις ευρείες κα-τηγορίες αγορών, στις οποίες δραστηριοποιούνται και συναλλάσσονται άτομα και εταιρίες. Οι εταιρίες πωλούν τις εκροές τους στα άτομα (ή στα νοικοκυριά), σε αγορές που ονομάζονται όλες μαζί αγορά προϊόντος (product market). Επίσης, πολλές εταιρίες πωλούν τα αγαθά που παράγουν σε άλλες εταιρίες. Οι εκροές αυτών των εταιριών γίνονται εισροές άλλων εταιριών. Θεωρούμε ότι και αυτές οι συναλλαγές διενεργούνται στην αγορά προϊόντος.

Οι εταιρίες (εκτός από τα υλικά που αγοράζουν στην αγορά προϊόντος) χρειάζονται εργασία και μηχανολογικό εξοπλισμό (με τον κατάλληλο συνδυ-ασμό), για να παράγουν αγαθά. Οι εταιρίες μισθώνουν τις υπηρεσίες των ερ-γαζομένων στην αγορά εργασίας (labor market) και αποκτούν τα χρηματικά ποσά που απαιτούνται για την αγορά μηχανολογικού εξοπλισμού και άλλων εισροών, στην αγορά κεφαλαίου (capital market). Παραδοσιακά, οι οικο-νομολόγοι έδιναν έμφαση σε έναν ακόμη συντελεστή παραγωγής, στη «γη» (“land”). Ωστόσο, στις σύγχρονες βιομηχανικές οικονομίες, η «γη» έχει δευ-τερεύουσα σημασία. Η εστίαση της προσοχής στις προαναφερόμενες τρεις βασικές αγορές -αγορά προϊόντος, αγορά εργασίας και αγορά κεφαλαίου- εξυ-πηρετεί επαρκώς τους σκοπούς της οικονομικής ανάλυσης, στις περισσότερες περιπτώσεις. Σε αυτό το βιβλίο, θα εστιάσουμε την προσοχή μας σε αυτές τις τρεις βασικές αγορές.

Όπως δείχνει το Διάγραμμα 1.1, τα άτομα (ή τα νοικοκυριά) συμμετέχουν και στις τρεις βασικές αγορές. Όταν τα άτομα αγοράζουν προϊόντα και υπηρε-σίες, ενεργούν ως καταναλωτές (consumers) στην αγορά προϊόντος. Όταν τα άτομα ενεργούν ως εργαζόμενοι (workers), οι οικονομολόγοι λένε ότι τα άτομα «πωλούν εργασία» στην αγορά εργασίας. Όταν τα άτομα αγοράζουν μετοχές εταιριών, καταθέτουν χρήματα σε τραπεζικούς λογαριασμούς ή δανείζουν χρήματα σε επιχειρήσεις, συμμετέχουν στην αγορά κεφαλαίου ως επενδυτές (investors).



ΠΡΟΣΕΞΤΕ ΤΟΥΣ ΙΔΙΟΡΡΥΘΜΟΥΣ ΟΡΟΥΣ

Οι όροι των οικονομικών είναι συχνά παρόμοιοι με τους όρους της καθομι-λουμένης, αλλά ενδέχεται να εκφράζουν ειδικά και διαφορετικά νοήματα. Τα οικονομικά νοήματα των όρων αγορά και κεφάλαιο δείχνουν τις διαφορές.

Ο όρος αγορά μπορεί να δημιουργεί την εικόνα ενός συγκεκριμένου και πο-λυσύχναστου χώρου, με εντόνως δραστηριοποιούμενα άτομα. Ωστόσο, οι συ-ναλλαγές στις αγορές των περισσότερων προϊόντων και υπηρεσιών δεν διενερ-γούνται σε συγκεκριμένους χώρους. Αντιθέτως, οι αγοραστές και οι πωλητές μιας αγοράς μπορεί να βρίσκονται παντού και οι οικονομολόγοι αναλύουν τα αποτελέσματα των δραστηριοτήτων και των συναλλαγών τους σαν να υπάρχει ένας συγκεκριμένος χώρος στον οποίο διενεργούνται όλες οι συναλλαγές. Για παράδειγμα, οι οικονομολόγοι αναλύουν την «αγορά βιβλίων», οι αγοραστές και οι πωλητές της οποίας βρίσκονται παντού και συναλλάσσονται σε χιλιάδες βιβλιοπωλεία ή μέσω Internet.

Επίσης, όταν οι οικονομολόγοι ομιλούν για την «αγορά εργασίας», δημι-ουργείται η εντύπωση ότι όλοι οι εργαζόμενοι είναι ίδιοι. Ωστόσο, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των εργαζομένων είναι άπειρα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι διαφορές των εργαζομένων έχουν σημασία. Γι’ αυτόν τον λόγο, συχνά χρη-


Εταιρίες

Πωλούν αγαθά

Μισθώνουν εργασία

Επενδύουν σε κεφαλαιουχικά

αγαθά

Άτομα ήΝοικοκυριάΑγοράζουν αγαθά

Πωλούν εργασία

Δανείζονται και επενδύουν χρήματα

Αγορά προϊόντος

Αγορά εργασίας

Αγοράκεφαλαίου

Στην αντίληψη των οικονομολόγων, οι άνθρωποι έχουν διάφορες ιδιότητες: καταναλωτές στην αγορά προϊόντος, ερ γαζόμενοι στην αγορά εργασίας και δανειζόμενοι ή δανειστές στην αγορά κεφαλαίου.

Διάγραμμα 1.1

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ



ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ1. Αγορά προϊόντος: οι αγορές στις οποίες οι εταιρίες πωλούν τα αγαθά που παράγουν.

2. Αγορά εργασίας: η αγορά στην οποία τα άτομα (ή τα νοικοκυριά) «πωλούν εργασία» και οι εταιρίες μισθώνουν τις υπηρεσίες των εργαζομένων.

3. Αγορά κεφαλαίου: η αγορά στην οποία συσσωρεύονται χρηματικά ποσά και διακινού-νται μεταξύ δανειστών και δανειζομένων.


σιμοποιούμε πιο σύνθετους όρους, όπως «αγορά εξειδικευμένης εργασίας», «αγορά μηχανικών ηλεκτρονικών υπολογιστών» κ.ο.κ. Σε άλλες περιπτώσεις –για παράδειγμα, όταν αναφερόμαστε στη συνολική κατάσταση της οικονο-μίας και εστιάζουμε την προσοχή μας στο ποσοστό ανεργίας (το ποσοστό του εργατικού δυναμικού που αναζητεί, αλλά δεν μπορεί να βρει απασχόληση)– μπορούμε να αγνοήσουμε τις διαφορές των εργαζομένων.

Όταν οι συντάκτες των εφημερίδων αναφέρονται στην αγορά κεφαλαίου, εννοούν τους χρηματιστές και τα στελέχη των χρηματιστηριακών εταιριών που δραστηριοποιούνται στη Wall Street ή σε άλλα χρηματιστήρια αξιών. Όταν οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν τον όρο αγορά κεφαλαίου, η έννοια του όρου είναι ευρύτερη και περιλαμβάνει όλα τα ιδρύματα που συγκεντρώνουν χρη-ματικά ποσά (και, όπως θα διαπιστώσουμε αργότερα, διαχειρίζονται την αβε-βαιότητα και προσφέρουν διασφάλιση κινδύνου), όπως τράπεζες, πιστωτικούς οργανισμούς, ασφαλιστικές εταιρίες κ.α.

Ο όρος κεφάλαιο χρησιμοποιείται για να περιγραφεί τόσο η συσσώρευση χρηματικών ποσών όσο και η παραγωγική χρήση κτηρίων και μηχανολογικού εξοπλισμού. Για να διακρίνουμε τις δύο έννοιες, σε αυτό το βιβλίο χρησιμο-ποιούμε τον όρο κεφάλαιο (capital) για τη συσσώρευση χρηματικών ποσών και τον όρο κεφαλαιουχικά αγαθά (capital goods) για τα κτήρια και τον μη-χανολογικό εξοπλισμό. Επομένως, σε αυτό το βιβλίο, ο όρος αγορά κεφαλαίου χρησιμοποιείται για την αγορά στην οποία συσσωρεύονται και διακινούνται χρηματικά ποσά μεταξύ δανειστών και δανειζομένων, ενώ ο όρος αγορές κε-φαλαιουχικών αγαθών χρησιμοποιείται για τις αγορές στις οποίες πωλούνται και αγοράζονται κεφαλαιουχικά αγαθά.


Μικροοικονομική και Μακροοικονομική:οι δύο κλάδοι των Οικονομικών

Οι οικονομολόγοι εξετάζουν την οικονομία από δύο διαφορετικές σκοπιές. Η λεπτομερής μελέτη των αποφάσεων που λαμβάνουν οι εταιρίες και τα άτομα (ή τα νοικοκυριά), αλλά και των τιμών και της παραγωγής σε συγκεκριμένους παραγωγικούς κλάδους, ονομάζεται μικροοικονομική (microeconomics -το πρώτο συνθετικό της λέξης (micro) προέρχεται από την ελληνική λέξη «μι-κρός»). H μικροοικονομική εστιάζει το ενδιαφέρον της στη συμπεριφορά των οικονομικών μονάδων –εταιρίες, νοικοκυριά και ιδιώτες– που συνιστούν την οικονομία, μελετά τον τρόπο με τον οποίο οι οικονομικές μονάδες λαμβάνουν αποφάσεις και τους παράγοντες που επηρεάζουν αυτές τις αποφάσεις.

Αντιθέτως, η μακροοικονομική (macroeconomics –το πρώτο συνθετικό της λέξης (macro) προέρχεται από την ελληνική λέξη «μακρύς», συνώνυμη της λέξης «μεγάλος») εστιάζει το ενδιαφέρον της στη συμπεριφορά του συνόλου της οικονομίας, ειδικά στη συμπεριφορά συνολικών μεγεθών, όπως το ποσο-στό ανεργίας, ο πληθωρισμός, η οικονομική μεγέθυνση και το εμπορικό ισοζύ-γιο. Τα συνολικά μεγέθη δεν εξηγούν τη συμπεριφορά μεμονωμένων εταιριών ή μεμονωμένων ατόμων (ή νοικοκυριών), αλλά βοηθούν στην ερμηνεία των εξελίξεων στο σύνολο της οικονομίας και εξηγούν τι συμβαίνει κατά μέσο όρο. Με την πάροδο του χρόνου, σε μια δυναμική οικονομία, κάποιοι παραγωγι-κοί κλάδοι επεκτείνονται και κάποιοι άλλοι συρρικνώνονται. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, ο κλάδος των εταιριών που είχαν σχέση με το Internet παρουσίασε ταχεία ανάπτυξη, ενώ ο κλάδος των πετρε-λαϊκών εταιριών συρρικνώθηκε. Ωστόσο, σε ορισμένες χρονικές περιόδους επιβραδύνεται η μεγέθυνση ολόκληρης της οικονομίας και σε άλλες χρονικές περιόδους η συνολική οικονομική δραστηριότητα επεκτείνεται με υψηλότε-ρους ρυθμούς. Αυτές οι εξελίξεις δεν περιορίζονται σε κάποιες μεμονωμένες εταιρίες ή σε συγκεκριμένους κλάδους, αλλά εμφανίζονται σε όλους σχεδόν τους παραγωγικούς κλάδους της οικονομίας και βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της μακροοικονομικής.

Επίσης, η μακροοικονομική μελετά τη συμπεριφορά του γενικού επιπέδου τιμών, των επιτοκίων και των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Γιατί οι τιμές όλων σχεδόν των προϊόντων και των υπηρεσιών αυξάνονται με ταχείς ρυθμούς σε ορισμένες χρονικές περιόδους, ενώ παραμένουν σχεδόν σταθερές σε άλλες



χρονικές περιόδους; Γιατί κυμαίνονται τα επιτόκια; Τι προσδιορίζει την αξία του δολαρίου σε σχέση με άλλα νομίσματα; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτή-ματα που προσπαθεί να απαντήσει η μακροοικονομική.

Όταν μελετάμε αυτά τα ζητήματα, έχει σημασία να θυμόμαστε ότι η συ-μπεριφορά του συνόλου της οικονομίας εξαρτάται τόσο από τις αποφάσεις που λαμβάνουν εκατομμύρια άτομα (ή νοικοκυριά) και εταιρίες, όσο και από τις αποφάσεις που λαμβάνει η κυβέρνηση. Η μικροοικονομική και η μακροοικονο-μική είναι απλώς δύο διαφορετικές οπτικές γωνίες, από τις οποίες εξετάζουμε το ίδιο πράγμα. Η μικροοικονομική εξετάζει την οικονομία από κάτω προς τα πάνω, ενώ η μακροοικονομική εξετάζει την οικονομία από πάνω προς τα κάτω. Η μικροοικονομική προσφέρει μία λεπτομερή μελέτη της βάσης της οικονομίας και η μακροοικονομική προσφέρει μία γενική άποψη της οικονομίας.

Η επιστήμη των Οικονομικών

Τα οικονομικά είναι μία κοινωνική επιστήμη (social science), η οποία εξετάζει το κοινωνικό πρόβλημα της επιλογής από επιστημονική σκοπιά, δηλαδή διε-ρευνά και αναλύει με συστηματικό τρόπο το πρόβλημα της επιλογής. Αυτή η συστηματική διερεύνηση και ανάλυση περιλαμβάνει τόσο τη διατύπωση θεω-ριών όσο και την εξέταση στατιστικών στοιχείων.

Μία θεωρία (theory) περιλαμβάνει ένα σύνολο υποθέσεων και τα συμπε-ράσματα στα οποία οδηγούν αυτές οι υποθέσεις. Οι θεωρίες είναι ασκήσεις λογικής: αν οι υποθέσεις είναι σωστές, τότε ακολουθεί η εξαγωγή αποτελεσμά-



ΟΙ ΚΛΑΔΟΙ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝΜικροοικονομική: εστιάζει το ενδιαφέρον της στις αποφάσεις που λαμβάνουν τα άτομα

(ή τα νοικοκυριά) και οι εταιρίες και μελετά λεπτομερώς τον προσδιορισμό των τιμών και της παραγωγής σε συγκεκριμένους κλάδους της οικονομίας.

Μακροοικονομική: εστιάζει το ενδιαφέρον της στο σύνολο της οικονομίας και στη συμπε-ριφορά συνολικών μεγεθών, όπως η απασχόληση, το συνολικό προϊόν, η οικονομική μεγέθυνση, το επίπεδο τιμών και ο πληθωρισμός.



των. Αν όλοι οι απόφοιτοι των πανεπιστημιακών σχολών έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να βρουν απασχόληση και η Ελένη είναι μία απόφοιτος πανεπι-στημιακής σχολής, τότε η Ελένη έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να βρει απασχό-ληση από κάποιον που δεν έχει αποφοιτήσει από πανεπιστημιακή σχολή. Οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν τις θεωρίες τους για να κάνουν προβλέψεις. Για παράδειγμα, οι οικονομικές θεωρίες είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν για να προβλεφθεί τι θα συμβεί αν αυξηθεί ένας φόρος ή αν μειωθούν οι εισαγωγές αυτοκινήτων από το εξωτερικό. Οι προβλέψεις μιας θεωρίας έχουν τη μορφή: «Αν αυξηθεί ένας φόρος και αν υποθέσουμε ότι η αγορά είναι ανταγωνιστική, τότε το προϊόν θα μειωθεί και οι τιμές θα αυξηθούν.»

Για να διατυπώσουν και να βελτιώσουν τις θεωρίες τους, οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν μοντέλα (models). Για να καταλάβετε τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούνται τα μοντέλα στα οικονομικά, θεωρήστε μία εταιρία παραγω-γής αυτοκινήτων που προσπαθεί να σχεδιάσει ένα νέο αυτοκίνητο. Οι σχεδια-στές και οι μηχανικοί της εταιρίας προτείνουν διάφορα εναλλακτικά σχέδια. Η κατασκευή ενός ολοκληρωμένου νέου αυτοκινήτου βάσει κάθε προτεινόμενου σχεδίου έχει πολύ υψηλό κόστος. Γι’ αυτόν τον λόγο, είναι προτιμότερο να κα-τασκευασθούν μοντέλα. Οι σχεδιαστές μπορούν να χρησιμοποιήσουν πλαστι-κά μοντέλα, για να μελετήσουν το σχήμα ή τη γενική μορφή του αυτοκινήτου και να εκτιμήσουν τις πιθανές αντιδράσεις των καταναλωτών στην αισθητική του αυτοκινήτου. Οι μηχανικοί μπορούν να κατασκευάσουν μοντέλα σε ηλε-κτρονικό υπολογιστή, για να μελετήσουν την αεροδυναμική του αυτοκινήτου και να υπολογίσουν την κατανάλωση καυσίμων.

Ακριβώς όπως οι σχεδιαστές και οι μηχανικοί κατασκευάζουν διαφορετικά μοντέλα για να μελετήσουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ενός νέου αυτο-κινήτου, έτσι και οι οικονομολόγοι διαμορφώνουν διαφορετικά μοντέλα -με λέξεις ή εξισώσεις- για να μελετήσουν την οικονομία και να περιγράψουν συ-γκεκριμένες πλευρές της οικονομικής δραστηριότητας. Ένα οικονομικό μοντέ-λο μπορεί να περιγράφει μία γενική σχέση («όταν αυξάνονται τα εισοδήματα, οι πωλήσεις αυτοκινήτων ανέρχονται»), μπορεί να περιγράφει μία ποσοτική σχέση («όταν η ποσοστιαία αύξηση των εισοδημάτων είναι 10%, η ποσοστιαία αύξηση των πωλήσεων αυτοκινήτων είναι -κατά μέσο όρο- 12%») ή μπορεί να διατυπώνει μία γενική πρόβλεψη («μία αύξηση της φορολογίας καυσίμων θα μειώσει τη ζήτηση αυτοκινήτων»).



ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΣΧΕΣΕΩΝ

Κάθε ποσότητα που μεταβάλλεται και μπορεί να μετρηθεί, ονομάζεται μετα-βλητή (variable). Οι τιμές, οι μισθοί, τα επιτόκια και οι ποσότητες αγαθών που αγοράζονται ή πωλούνται είναι μεταβλητές. Οι οικονομολόγοι ενδιαφέρονται για τις σχέσεις που συνδέουν τις μεταβλητές. Όταν οι οικονομολόγοι εντο-πίζουν μία πιθανή συστηματική σχέση ανάμεσα σε δύο μεταβλητές, αναρω-τούνται: «είναι τυχαίο αυτό που παρατηρούμε ή πρόκειται πράγματι για μία σχέση;» Με άλλα λόγια, οι οικονομολόγοι προσπαθούν να εντοπίσουν συσχε-τίσεις (correlations) ανάμεσα σε μεταβλητές.

Για να εντοπίσουν και να μετρήσουν τις συσχετίσεις, οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν στατιστικούς ελέγχους. Ας θεωρήσουμε το πρόβλημα του εντο-πισμού πιθανής μεροληψίας κατά τη ρίψη ενός νομίσματος. Το νόμισμα θα είναι μεροληπτικό, αν το κέντρο βάρους του βρίσκεται πιο κοντά στη μία ή την άλλη όψη του. Αν ρίξουμε το νόμισμα 10 φορές και εμφανισθεί το αποτέλεσμα 6 φορές «κεφάλι» και 4 φορές «γράμματα», είναι το νόμισμα μεροληπτικό; Με άλλα λόγια, το κέντρο βάρους του νομίσματος βρίσκεται πιο κοντά στην όψη με το «κεφάλι»; Οι στατιστικοί έλεγχοι θα δείξουν ότι η εμφάνιση του προαναφερόμενου αποτελέσματος (6 φορές «κεφάλι» και 4 φορές «γράμμα-τα») μπορεί να είναι τυχαία. Επομένως, αυτό το αποτέλεσμα δεν αποδεικνύει ότι το νόμισμα είναι μεροληπτικό ή ότι το νόμισμα δεν είναι μεροληπτικό. Οι ενδείξεις είναι ανίσχυρες και δεν οδηγούν σε ασφαλές συμπέρασμα. Ωστόσο, αν ρίξουμε το νόμισμα 100 φορές και εμφανισθεί το αποτέλεσμα 80 φορές «κεφάλι» και 20 φορές «γράμματα», οι στατιστικοί έλεγχοι θα δείξουν ότι η πι-θανότητα να έχει εμφανισθεί τυχαία αυτό το αποτέλεσμα από ένα αμερόληπτο νόμισμα είναι πολύ μικρή. Σε αυτήν την περίπτωση, οι ενδείξεις είναι ισχυρές και στηρίζουν τον ισχυρισμό ότι το νόμισμα είναι μεροληπτικό.

Παρόμοια λογική μπορεί να χρησιμοποιηθεί στον εντοπισμό πιθανών συ-σχετίσεων ανάμεσα σε οικονομικές μεταβλητές. Τα άτομα που έχουν υψηλό-τερο επίπεδο εκπαίδευσης, κερδίζουν συνήθως υψηλότερα εισοδήματα. Αυτή η παρατήρηση είναι τυχαία; Οι στατιστικοί έλεγχοι στηρίζουν τον ισχυρισμό ότι υπάρχει μία συστηματική σχέση που συνδέει το επίπεδο της εκπαίδευσης με το εισόδημα.


ΑΙΤΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ

Οι οικονομολόγοι δεν περιορίζονται στον εντοπισμό συσχετίσεων ανάμεσα σε διαφορετικές μεταβλητές, αλλά προσπαθούν επίσης να διαπιστώσουν αν οι μεταβολές μίας μεταβλητής προκαλούν τις μεταβολές κάποιας άλλης μεταβλη-τής. Η διάκριση της συσχέτισης από την αιτιότητα (causation) έχει ιδιαίτερη σημασία. Αν μία μεταβλητή συνδέεται με σχέση αιτιότητας με μία άλλη μετα-βλητή (η πρώτη «είναι η αιτία» της δεύτερης), τότε η μεταβολή της πρώτης μεταβλητής θα μεταβάλει αναγκαστικά τη δεύτερη μεταβλητή. Ωστόσο, αυτό το συμπέρασμα δεν είναι απαραίτητα ορθό, αν οι δύο μεταβλητές απλώς συ-σχετίζονται.

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, οι εισαγωγές ιαπωνικών αυτοκι-νήτων στις ΗΠΑ αυξήθηκαν και οι πωλήσεις αμερικανικών αυτοκινήτων στις ΗΠΑ μειώθηκαν. Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, υπήρχε αρνητική συσχέτιση ανάμεσα στις δύο μεταβλητές (πωλήσεις ιαπωνικών αυτοκινήτων και πωλήσεις αμερικανικών αυτοκινήτων). Όμως, η αύξηση των πωλήσεων των ιαπωνικών αυτοκινήτων ήταν πραγματικά η αιτία της μείωσης των πωλήσεων των αμε-ρικανικών αυτοκινήτων; Οι δύο μεταβλητές ενδέχεται να επηρεάσθηκαν από κάποιον κοινό παράγοντα, ο οποίος ήταν η αληθινή αιτία τόσο της αύξησης των πωλήσεων των ιαπωνικών αυτοκινήτων όσο και της μείωσης των πωλήσε-ων των αμερικανικών αυτοκινήτων. Πράγματι υπήρξε ένας τέτοιος σημαντικός παράγοντας, ο οποίος προκάλεσε και τις δύο μεταβολές. Μετά το 1973, η τερά-στια αύξηση της τιμής των καυσίμων υποχρέωσε τους καταναλωτές των ΗΠΑ να στραφούν από τα αμερικανικά αυτοκίνητα που κατανάλωναν υπερβολικές ποσότητες βενζίνης, στα ιαπωνικά αυτοκίνητα που ήταν πολύ οικονομικότερα.

Γιατί οι οικονομολόγοι διαφωνούν;

Οι οικονομολόγοι συχνά καλούνται να διατυπώσουν απόψεις και κρίσεις για ζητήματα δημόσιας πολιτικής. Πρέπει η κυβέρνηση να περικόψει τους φόρους; Πώς πρέπει να εκσυγχρονισθεί το σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης; Πρέπει να φορολογούνται οι εμπορικές συναλλαγές που διενεργούνται μέσω Internet; Στις συζητήσεις και τις αντιπαραθέσεις για τέτοια ζητήματα δημόσιας πολιτι-κής, οι οικονομολόγοι συχνά διαφωνούν μεταξύ τους. Οι διαφωνίες τους οφεί-



λονται σε δύο λόγους. Πρώτον, η άποψη ενός οικονομολόγου για το είδος των συνεπειών των προτεινόμενων πολιτικών μπορεί να διαφέρει από την άποψη κάποιου άλλου οικονομολόγου. Δεύτερον, οι οικονομολόγοι διαμορφώνουν πολλές εκτιμήσεις και αξιολογούν διαφορετικά τις συνέπειες των προτεινόμε-νων πολιτικών.

Όταν οι οικονομολόγοι περιγράφουν την οικονομία και κατασκευάζουν μοντέλα για την πρόβλεψη των οικονομικών επιπτώσεων διαφόρων πολιτι-κών, επιδίδονται με αυτό που ονομάζεται «θετικά οικονομικά» (“positive economics”). Όταν οι οικονομολόγοι αξιολογούν διάφορες εναλλακτικές πολιτικές και σταθμίζουν το κόστος και τα οφέλη κάθε μιας από αυτές, επι-δίδονται με αυτό που ονομάζεται «δεοντολογικά οικονομικά» (“normative economics”).

Ας θεωρήσουμε τις θετικές και τις δεοντολογικές πλευρές μιας πρότασης για τον περιορισμό των εισαγωγών υφασμάτων από αναπτυσσόμενες χώρες. Τα θε-τικά οικονομικά θα περιγράψουν τις επιπτώσεις: οι καταναλωτές των ΗΠΑ θα πληρώνουν υψηλότερες τιμές όταν αγοράζουν ρούχα, οι πωλήσεις και τα κέρδη των αμερικανικών εταιριών παραγωγής υφασμάτων θα αυξηθούν, η απασχό-ληση στον κλάδο παραγωγής υφασμάτων των ΗΠΑ θα αυξηθεί και η απασχό-ληση στους κλάδους παραγωγής υφασμάτων των αναπτυσσόμενων χωρών θα μειωθεί. Επίσης, ενδέχεται να εκφρασθούν διαφορετικές απόψεις μεταξύ των οικονομολόγων για τα μεγέθη αυτών των αποτελεσμάτων, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε γενικευμένες διαφωνίες για τις επιπτώσεις του περιορισμού των εισαγωγών υφασμάτων. Για παράδειγμα, οι οικονομολόγοι μπορεί να συμφω-νήσουν ότι οι τιμές των ρούχων στις ΗΠΑ θα αυξηθούν, αλλά πιθανότατα θα εκφράσουν διαφορετικές απόψεις για το μέγεθος της αύξησης των τιμών.

Σε τελική ανάλυση, όμως, το βασικό ερώτημα είναι: πρέπει να περιορι-σθούν οι εισαγωγές υφασμάτων από τις αναπτυσσόμενες χώρες; Αυτό είναι ένα δεοντολογικό ερώτημα. Για να αξιολογήσουν, να κρίνουν και να καταλήξουν σε μία τελική απάντηση, οι οικονομολόγοι πρέπει να χρησιμοποιήσουν τα δε-οντολογικά οικονομικά και να σταθμίσουν όλα τα αποτελέσματα: τις απώλειες των καταναλωτών από τις αυξήσεις των τιμών των ρούχων, τα οφέλη των ερ-γαζόμενων στον κλάδο παραγωγής υφασμάτων των ΗΠΑ από την αύξηση της απασχόλησης και τα οφέλη των εταιριών παραγωγής υφασμάτων στις ΗΠΑ από την αύξηση των πωλήσεων και των κερδών. Τα δεοντολογικά οικονομικά έχουν αναπτύξει πλαίσια ανάλυσης, μέσα στα οποία αυτές οι σύνθετες αξι-



ολογήσεις είναι δυνατό να διενεργηθούν με συστηματικό τρόπο. Επίσης, τα δεοντολογικά οικονομικά περιγράφουν με σαφήνεια και ακρίβεια τις αξίες που λαμβάνουν υπόψη ή τους αντικειμενικούς στόχους που θέτουν, στο πλαίσιο της ανάλυσής τους. Οι διατυπώσεις των συμπερασμάτων των δεοντολογικών οικονομικών έχουν τη μορφή: «αν αυτές είναι οι αξίες σας, τότε αυτή είναι η καλύτερη πολιτική.»

Στο επάγγελμα του οικονομολόγου, όπως και σε πολλά άλλα επαγγέλμα-τα, διαφορετικά άτομα συχνά έχουν διαφορετικά συστήματα αξιών. Δύο οι-κονομολόγοι μπορεί να συμφωνήσουν ότι μία συγκεκριμένη μεταρρύθμιση του φορολογικού συστήματος θα αυξήσει την αποταμίευση, αλλά θα ευνοήσει περισσότερο τους πλούσιους και λιγότερο τους φτωχούς. Ωστόσο, οι ίδιοι δύο οικονομολόγοι ενδέχεται να καταλήξουν σε διαφορετικά συμπεράσματα για τη σκοπιμότητα αυτής της μεταρρύθμισης του φορολογικού συστήματος. Ο πρώ-τος μπορεί να εκφράσει αντιρρήσεις, επειδή η μεταρρύθμιση θα αυξήσει την εισοδηματική ανισότητα. Ο δεύτερος μπορεί να υποστηρίξει τη μεταρρύθμιση, επειδή αυτή θα ενθαρρύνει την αποταμίευση. Οι δύο οικονομολόγοι ενδέχεται να καταλήξουν σε διαφορετικά συμπεράσματα, ακόμη και όταν συμφωνούν και δέχονται τα αποτελέσματα της θετικής ανάλυσης της μεταρρύθμισης του φορολογικού συστήματος, επειδή χρησιμοποιούν διαφορετικά συστήματα αξι-ών κατά την αξιολόγηση των συνεπειών της προτεινόμενης πολιτικής.

Παρ’ όλο που οι οικονομολόγοι συχνά εκφράζουν διαφορετικές απόψεις, στην πραγματικότητα οι συμφωνίες τους είναι περισσότερες από τις διαφωνίες τους. Όταν διαφωνούν, οι οικονομολόγοι προσπαθούν να εντοπίσουν και να αποσαφηνίσουν τις πηγές της διαφωνίας τους: (1) σε ποιο βαθμό η διαφωνία προκύπτει από διαφορές στα χρησιμοποιούμενα μοντέλα, (2) σε ποιο βαθμό η διαφωνία οφείλεται σε διαφορετικές εκτιμήσεις των ποσοτικών σχέσεων, και (3) σε ποιο βαθμό η διαφωνία πηγάζει από διαφορές στα χρησιμοποιούμενα συστήματα αξιών; Η αποσαφήνιση των πηγών και των αιτιών μιας διαφωνί-ας βοηθά την ανάλυση και οδηγεί σε καλύτερη κατανόηση του εξεταζόμενου ζητήματος.



Ανασκόπηση και Εξάσκηση

ΣΥΝΟΨΗ

1. Τα οικονομικά μελετούν τον τρόπο με τον οποίο γίνονται οι επιλογές στην κοινωνία μας, από τα άτομα (ή τα νοικοκυριά), τις εταιρίες και τις κυβερ-νήσεις. Οι επιλογές και οι σχέσεις ανταλλαγής είναι αναπόφευκτες, επειδή τα προϊόντα, οι υπηρεσίες και οι πόροι σπανίζουν.

2. Οι οικονομολόγοι μελετούν τον τρόπο με τον οποίο γίνονται οι επιλογές στην κοινωνία μας, από τα άτομα (ή τα νοικοκυριά), τις εταιρίες και τις κυβερνήσεις, εστιάζοντας την προσοχή τους στα κίνητρα. Οι άνθρωποι αντιδρούν στις μεταβολές των κινήτρων, αλλάζοντας τις αποφάσεις που λαμβάνουν.

3. Οι συναλλαγές διενεργούνται στις αγορές. Μία εκούσια συναλλαγή μπορεί να ωφελήσει και τις δύο πλευρές που εμπλέκονται σε αυτήν.

4. Οι επιλογές και η λήψη αποφάσεων απαιτούν πληροφόρηση. Η περιορι-σμένη ή η ατελής πληροφόρηση μπορεί να επηρεάζει τα κίνητρα και την ικανότητα των ιδιωτικών αγορών να εξασφαλίζουν την αποτελεσματική χρήση των σπανιζόντων πόρων της κοινωνίας.

5. Η οικονομία της αγοράς προσδιορίζει τα εισοδήματα των ατόμων (ή των νοικοκυριών). Το κοινωνικό ενδιαφέρον για τη δίκαιη διανομή του πλούτου και των εισοδημάτων στην οικονομία οδηγεί σε κυβερνητικές παρεμβάσεις που αποσκοπούν στον περιορισμό των εισοδηματικών ανισοτήτων.

6. Η οικονομία των ΗΠΑ, όπως και οι οικονομίες πολλών άλλων χωρών, εί-ναι μία μικτή οικονομία, στην οποία οι αποφάσεις λαμβάνονται τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα. Η μικτή οικονομία βασίζεται κυρί-ως στις ελεύθερες δραστηριότητες και συναλλαγές των ατόμων και των εταιριών, οι οποίες προσδιορίζουν την κατανομή των πόρων. Ωστόσο, ο δημόσιος τομέας διαδραματίζει και αυτός σημαντικό ρόλο στην κατανομή των πόρων. Σε κάθε μικτή οικονομία, η ισορροπία ανάμεσα στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα είναι ένα κεντρικό ζήτημα.

7. Όταν γίνονται συναλλαγές, στις οποίες κάποιοι προσφέρουν χρήματα και κάποιοι άλλοι προσφέρουν αγαθά (ή παραγωγικούς συντελεστές), οι οικο-νομολόγοι μιλούν για την ύπαρξη αγοράς. Στην οικονομία της αγοράς, τα



άτομα (ή τα νοικοκυριά), οι εταιρίες και η κυβέρνηση συμμετέχουν και συ-ναλλάσσονται στην αγορά προϊόντος, στην αγορά εργασίας και στην αγορά κεφαλαίου.

8. Οι δύο βασικοί κλάδοι των οικονομικών είναι η μικροοικονομική και η μα-κροοικονομική. H μικροοικονομική εστιάζει το ενδιαφέρον της στη συμπε-ριφορά των οικονομικών μονάδων -εταιρίες, νοικοκυριά και ιδιώτες- που συνιστούν την οικονομία. Η μακροοικονομική εστιάζει το ενδιαφέρον της στη συμπεριφορά του συνόλου της οικονομίας.

9. Οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν μοντέλα για να μελετήσουν τη λειτουρ-γία της οικονομίας και να διενεργήσουν προβλέψεις για τις συνέπειες των μεταβολών των οικονομικών μεγεθών. Ένα μοντέλο διατυπώνεται με λέ-ξεις ή εξισώσεις και ο σχεδιασμός του αντανακλά τα ουσιώδη χαρακτηρι-στικά του συγκεκριμένου φαινομένου που κάθε φορά μελετούν οι οικονομο-λόγοι.

10. Όταν δύο μεταβλητές μεταβάλλονται μαζί και με προβλέψιμο τρόπο, λέμε ότι υπάρχει συσχέτιση ανάμεσά τους. Ωστόσο, η απλή ύπαρξη συσχέτισης δεν αποδεικνύει ότι η μεταβολή της μίας μεταβλητής προκαλεί τη μεταβο-λή της άλλης μεταβλητής. Εξωτερικοί παράγοντες ενδέχεται να επηρεάζουν και τις δύο μεταβλητές και να προκαλούν τις μεταβολές τους.

11. Τα θετικά οικονομικά μελετούν τη λειτουργία της οικονομίας. Στο πλαίσιο ανάλυσης των θετικών οικονομικών, οι διαφωνίες πηγάζουν από τις διαφο-ρετικές απόψεις των οικονομολόγων για το κατάλληλο μοντέλο που πρέπει να χρησιμοποιηθεί για την περιγραφή του συνόλου της οικονομίας ή κάποι-ας συγκεκριμένης αγοράς και για τα ποσοτικά μεγέθη των μεταβλητών που περιλαμβάνονται στα χρησιμοποιούμενα μοντέλα.

12. Τα δεοντολογικά οικονομικά αξιολογούν και κρίνουν τις προτεινόμενες πολιτικές ή τις εναλλακτικές οικονομικές ενέργειες. Στο πλαίσιο ανάλυσης των δεοντολογικών οικονομικών, οι διαφωνίες πηγάζουν από τα διαφορε-τικά συστήματα αξιών που χρησιμοποιούν οι οικονομολόγοι και από τις διαφορετικές σταθμίσεις του κόστους και του οφέλους των επιμέρους πο-λιτικών ή των οικονομικών ενεργειών.




ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ

▶ Σχέσεις ανταλλαγής▶ Κίνητρα▶ Συναλλαγές▶ Πληροφόρηση▶ Διανομή▶ Σπανιότητα▶ Οικονομία της αγοράς▶ Αγορά προϊόντος▶ Αγορά εργασίας

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗΣ

1. Γιατί οι σχέσεις ανταλλαγής είναι αναπόφευκτες; Γιατί τα κίνητρα διαδρα-ματίζουν σημαντικό ρόλο στην κατανόηση των επιλογών;

2. Μετά από μία εκούσια συναλλαγή, γιατί έχουν ωφεληθεί και οι δύο εμπλε-κόμενες πλευρές;

3. Σε τι διαφέρει η πληροφόρηση από τα συνήθη αγαθά; Πώς επηρεάζουν τις αγορές οι ατέλειες της πληροφόρησης;

4. Γιατί μπορεί να υπάρχει σχέση ανταλλαγής ανάμεσα στη δίκαιη διανομή του εισοδήματος και την οικονομική αποτελεσματικότητα;

5. Τι είναι η μικτή οικονομία; Περιγράψτε μερικούς ρόλους που μπορεί να δι-αδραματίζει, ή να μην διαδραματίζει, η κυβέρνηση σε μία μικτή οικονομία.

6. Αναφέρατε τις τρεις βασικές οικονομικές αγορές και περιγράψτε τον τρόπο με τον οποίο ένα άτομο (ή ένα νοικοκυριό) συμμετέχει σε κάθε μία από αυτές, ως αγοραστής ή ως πωλητής.

7. Δώστε δύο παραδείγματα οικονομικών ζητημάτων που εξετάζει κυρίως η μικροοικονομική και δύο παραδείγματα οικονομικών ζητημάτων που εξε-τάζει κυρίως η μακροοικονομική. Ποιες είναι οι βασικές διαφορές της μι-κροοικονομικής από τη μακροοικονομική;

8. Τι είναι το μοντέλο; Γιατί οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν μοντέλα;9. Δώστε δύο παραδείγματα μεταβλητών που θεωρείτε ότι συσχετίζονται θε-

▶ Αγορά κεφαλαίου▶ Κεφαλαιουχικά αγαθά▶ Μικροοικονομική▶ Μακροοικονομική▶ Θεωρία▶ Συσχέτιση▶ Αιτιότητα▶ Θετικά οικονομικά▶ Δεοντολογικά οικονομικά



τικά. Σε κάθε παράδειγμα, εξηγείστε γιατί υπάρχει ή δεν υπάρχει αιτιώδης σχέση ανάμεσα στις δύο μεταβλητές.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

1. Πώς επηρεάζει κάθε ένας από τους ακόλουθους παράγοντες το κίνητρο ενός υποψήφιου φοιτητή να εγγραφεί στο πανεπιστήμιο;(α) Μία αύξηση των διδάκτρων.(β) Μία μείωση των επιτοκίων των φοιτητικών δανείων.(γ) Μία αύξηση των μισθών των ανειδίκευτων εργαζομένων.(δ) Μία αύξηση στα εισοδήματα των αποφοίτων των πανεπιστημίων.

2. Χαρακτηρίστε τα ακόλουθα γεγονότα ως μικροοικονομικά, μακροοικονο-μικά ή και τα δύο.(α) Η ανεργία αυξάνεται κατά τη διάρκεια αυτού του μήνα.(β) Μία φαρμακευτική εταιρία παράγει ένα νέο φάρμακο και το θέτει σε

κυκλοφορία.(γ) Μία τράπεζα δανείζει μία μεγάλη εταιρία, αλλά αρνείται να δανείσει μία

μικρή επιχείρηση.(δ) Μειώνονται τα επιτόκια όλων των χορηγούμενων δανείων.(ε) Μία εργατική ένωση διαπραγματεύεται αυξήσεις μισθών και βελτίωση

της ασφάλισης των μελών της.(στ) Η τιμή του πετρελαίου αυξάνεται.

3. Χαρακτηρίστε τα ακόλουθα γεγονότα ως γεγονότα της αγοράς προϊόντος, της αγοράς εργασίας ή της αγοράς κεφαλαίου.(α) Ένας επενδυτής προσπαθεί να αποφασίσει ποιες μετοχές θα αγοράσει.(β) Η συνεχής εξάσκηση αυξάνει την απόδοση των εργαζομένων σε μία

γραμμή συναρμολόγησης.(γ) Το «άνοιγμα» των οικονομιών στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης δι-

ευρύνει τις αγορές των αμερικανικών προϊόντων.(δ) Μία μεγάλη εταιρία που εμφανίζει ζημιές, αποφασίζει να προσφέρει

στους εργαζόμενους ειδικά κίνητρα για να συνταξιοδοτηθούν πρόωρα, ελπίζοντας ότι θα μειώσει το κόστος της.

(ε) Ένας καταναλωτής περιπλανιέται σε ένα εμπορικό κέντρο, αναζητώ-ντας δώρα γενεθλίων.



(στ) Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση χρησιμοποιεί ένα πλεόνασμα για να μει-ώσει το δημόσιο χρέος.

4. Στη συσκευασία ενός στρώματος για γάτες αναγράφεται το εξής: «οι γάτες που χρησιμοποιούν στρώματα, ζουν τρία χρόνια περισσότερο.» Νομίζετε ότι τα στρώματα για γάτες πραγματικά αυξάνουν τον προσδοκώμενο χρόνο ζωής της γάτας ή σκέφτεστε κάποιους άλλους παράγοντες που ερμηνεύουν αυτήν την συσχέτιση; Τι ενδείξεις μπορείτε να συγκεντρώσετε για να ελέγ-ξετε την ορθότητα της ερμηνείας σας;

5. Ο προσδοκώμενος χρόνος ζωής στη Σουηδία είναι σχεδόν 80 χρόνια. Ο προσδοκώμενος χρόνος ζωής στην Ινδία είναι περίπου 60 χρόνια. Η σύ-γκριση των προσδοκώμενων χρόνων ζωής σε αυτές τις δύο χώρες αποδει-κνύει ότι ένας Ινδός θα ζήσει περισσότερα χρόνια, αν μεταναστεύσει στη Σουηδία; Με άλλα λόγια, από αυτήν την σύγκριση αποδεικνύεται ότι η διαβίωση στη Σουηδία αυξάνει τον προσδοκώμενο χρόνο ζωής ή σκέφτε-στε κάποιους άλλους παράγοντες που ερμηνεύουν αυτήν την διαφορά; Τι ενδείξεις μπορείτε να συγκεντρώσετε για να ελέγξετε την ορθότητα της ερμηνείας σας;

6. Κατά τη διάρκεια του 2004, μερικοί οικονομολόγοι ισχυρίζονταν ότι η Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ (US Federal Reserve Bank) έπρεπε να λάβει μέτρα για την επιβράδυνση της οικονομικής μεγέθυνσης στις ΗΠΑ, προκειμένου να διατηρήσει τον πληθωρισμό σε χαμηλά επίπεδα. Άλλοι οικονομολόγοι είχαν αντίθετη άποψη. Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς τους, ο πληθωριστικός κίνδυνος είχε υπερεκτιμηθεί και η προσπάθεια της Ομοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας να επιβραδύνει την οικονομική μεγέ-θυνση θα οδηγούσε σε αύξηση της ανεργίας. Αυτή η διαφωνία εντάσσεται στο πλαίσιο ανάλυσης των θετικών οικονομικών ή στο πλαίσιο ανάλυσης των δεοντολογικών οικονομικών; Εξηγήστε.

Στόχοι μάθησης - unipi.gr · 2020-03-31 · Στόχοι μάθησης Σε αυτό...

Documents