برنامه ریزی راهبردی توسعة گردشگری، رهیافتی کارآمد جهت تحقق گردشگری پایدار1

)مطالعة موردی: شهر یزد(

مرجان‌منتظري2،‌ناصر‌براتی3

چکیده‌‌

براي توسعة گردشگري تنها وجود جاذبه هاي گردشگري، منابع و فعالیت هاي اولیة دیگر کافي نیست؛ بلکه برنامه ریزي و مدیریت این بخش اهمیت به سزایي دارد. برنامه ریزي این بخش در نوع خود از پیچیده ترین انواع برنامه ریزي ها به شمار مي رود. به این دلیل که داراي ابعاد مختلف اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي بوده و با محیط و عوامل سیاس��ي ارتباط تنگاتنگي دارد. لذا توس��عة پایدار گردشگري نیازمند شناخت و توجه به تمامي ابعاد این فعالیت گسترده است. باید توجه داشت که رونق فعالیت گردشگري، بدون برنامه ریزي اندیش��مندانه و بلندمدت، نه تنها به رش��د و توسعة همه جانبه و پایدار مناطق و کشورها منجر نمی شود، بلکه موجب فرس��ایش تدریجي منابع، فعالیت ها و ابعاد زندگي انس��اني مي گردد و گردشگري را به تهدیدي براي توسعة پایدار منطقه تبدیل

مي نماید. در میان شهرهاي تاریخي و مهم ایران، شهر یزد نیز به دلیل موقعیت نسبی و همچنین برخورداری از جاذبه های طبیعی، تاریخی و فرهنگی فراوان و مطرح ش��دن به عنوان دومین شهر خشتی جهان از سوی سازمان بین المللی یونسکو، فرصت بي نظیري براي توسعة گردشگري به حساب مي آید که تاکنون چندان مورد استفاده قرار نگرفته است و در صورت مدیریت اصولی می تواند پذیرای

گردشگران مختلف باشد.از ای��ن رو، پژوه��ش حاضر در نظر دارد، فرصت بهره مندي از مزایاي متعدد گردش��گري در ابعاد مختلف را از طریق برنامه ریزي

استراتژیک و با بهره گیري از اصول توسعة پایدارگردشگری و از طریق روش مطالعه موردي تبیین نماید.نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که می توان با سنجش جاذبه های گردشگری و امکانات موجود، نقاط ضعف، فرصت ها و تهدیدها و سپس برنامه ریزی برای توسعة آن ها و با اتکاء به برنامه ریزی راهبردی، بستری مناسب جهت توسعة امر گردشگری در س��طح ش��هر فراهم آورد و با توسعه و بهره گیری مستمر از جایگاه فرهنگی- تاریخی شهر یزد، وجهة این شهر را به عنوان یک

مقصد گردشگری در سطح ملی و فراملی تقویت نمود.

واژه‌هاي‌کلیدي:‌‌

برنامه ریزی راهبردی، گردشگری، برنامه ریزی راهبردی گردشگری، گردشگری پایدار، ی�زد

1 - این مقاله برگرفته از پایان نامة کارشناسی ارشد رشتة برنامه ریزی شهری و منطقه ای دانشگاه بین المللی امام خمینی )ره( قزوین با عنوان “برنامه ریزی توسعة فضایی گردشگری در شهر یزد با رویکرد گردشگری پایدار” است.

m.montazeri33@gmail.com ،2- دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری و منطقه ای دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین3- استادیار گروه شهرسازی دانشگاه بین المللي امام خمیني)ره(

40

47-4

ره8شما

ریشگ

گردعة

وسی ت

بردراه

ی ریز

امه برن

مقدمه‌

هر چند که ایران از نظر جاذبه های گردش��گری جزء ده کش��ور اول جهان قرار دارد و از پتانسیل بسیار زیادی برای جهانگردی و گردشگری بین المللی برخوردار است، با این حال بنا به دالیل مختلفی، سهم ایران از درآمدها و نتایج مثبت گردشگری در سطح بس��یار پایینی قرار دارد. تجربیات جهاني و تجربه گذشته کشورمان نشان مي دهد که هر چند وجود امکانات مهیاي گردشگري، ش��رط الزم براي توس��عة فعالیت گردشگري است ولیکن شرط کافي نیست. الزمة توسعة فعالیت گردشگري و جذب گردشگران بیشتر، برنامه ریزي مناسب براي همة عناصر و اجزاي تشکیل دهندة گردشگري، از جمله جاذبه هاي مهیا، است؛ به طوری که بتوانند

رضایت خاطر گردشگران را فراهم آورند.در تحقیق حاضر، صنعت گردش��گری به عنوان یکی از ابزارهای اصلی توس��عه در ش��هر و استان یزد مورد توجه قرار گرفته است. شهر یزد با برخورداري از جاذبه هاي فراوان تاریخي و فرهنگي به عنوان مقصد بسیاري از گردشگران، نیازمند تقویت و توسعة انواع ساختارهاي زیربنایي و برنامه ریزي کالبدي- فضایي مناسب است تا گردشگران بتوانند از مواریث تاریخي و اماکن تفریحي شهر حداکثر استفاده را ببرند. لذا به دالیل مختلف، توسعة گردشگري و در نتیجه برنامه ریزي براي آن ضرورت دارد. امید است بتوان با برنامه ریزی صحیح، شاهد پیشرفت طرح ها و صنعت عظیم گردشگری در کشور عزیزمان ایران و به خصوص استان و شهر یزد

باشیم.

1.‌پایه‌های‌نظری‌تحقیق1-1.‌کلیاتی‌درباره‌مفاهیم‌و‌تعاریف‌گردشگري‌و‌گردشگر

لغت گردش��گری )Tourism( از کلمة Tour به معنای گش��تن أخذ شده که ریشه در لغت التینTurns به معنای دور زدن، رفت و برگش��ت بین مبدأ و مقصد و چرخش اس��ت که از یونانی به اس��پانیایی و فرانس��ه و در نهایت به انگلیسی راه یافته است

.)Oxford,1970:189(

در واقع این واژه به معنای مسافرت کردن، جابه جایی و حرکت به سوی اهداف مختلف به منظور تفریح، تفرج، سیاحت، زیارت، گذران اوقات فراغت، استراحت، آشنایی با سایر فرهنگ ها، باستان شناسی و ... است. گردشگری به سفر به خارج از کشور و با مدت

زمان بیش از 24 ساعت اطالق می شود )محالتی، 1380: 2(.جهانگرد یا گردش��گر کس��ی است که دسِت کم، یک ش��ب در یک اقامتگاه عمومی یا خصوصی در محل مورد بازدید به سر برد )پارسائیان،32:1377(. طبق تعریف سازمان جهاني جهانگردي، جهانگرد کسي است که به سرزمین یا کشوري غیر از جایي که اقامت دائمي دارد، س��فر کند و حداقل یک ش��ب و حداکثر یک س��ال در آن جا مي ماند. دلیل عمدة مسافرتش اشتغال به کاري

به منظور دریافت مزد نیست )محالتی، 1380: 40(. بعض��ی از تعاریف کوش��یده اند، هم پوش��ی عوام��ل مختلف را در توصیف گردش��گر در نظ��ر بگیرند، به گونه ای ک��ه کولتمن در تعری��ف خ��ود بُع��د فاصله و جنبة اقتص��ادی را مد نظر دارد. او گردش��گری را مس��افرتی کوتاه مدت که از نقطه ای ش��روع و در نهای��ت ب��ه همان نقطه باز می گردد و در طول مس��افرت بر اس��اس یک برنامة خاص از مکان ها و جاهای متعدد دیدار می ش��ود و مبال��غ زی��ادی ارز که گردش��گران خرج می کنن��د، تعریف نموده اس��ت )Miciel,1989: 3(. همچنین در تالش��ی دیگر، با در نظر گرفتن بعد تجربه و انتخاب آگاهانه و از روی اختیار، گردش��گری مس��افرتی داوطلبانه و موقتی تعریف ش��ده اس��ت که ب��رای بهره گی��ری از چش��م اندازهای تازه و تجربیات جدید در یک س��فر نس��بتاً طوالنی )از نظر بعد مس��افت( ش��کل می گیرد

)Manely, 1990: 4(. در بع��د جغرافیای��ي، گردش��گري زماني از فعالی��ت گذراندن اوقات فراغت یا تفریح تعریف مي ش��ود

که مس��تلزم غیبت ش��بانه از مکان مس��کوني عادي اس��ت )Skinner, 1999: 280(. از بعد اجتماعي نیز تعریف گردش��گري،

41

47-4

ره8شما

ریشگ

گردعة

وسی ت

بردراه

ی ریز

امه برن

فصل مشترک بین زندگي عادي ساکنان بومي به زندگي غیر عادي گردشگران را در بر مي گیرد )Barnard, 1996: 552(. هولدن4 گردش��گری را فعالیتی اجتماعی می داند که ش��امل رفتار انس��انی، اس��تفاده از منابع، تعامل با دیگران، اقتصاد و محیط اس��ت

.)Holden, 2003: 3(

بعضی دیگر از صاحب نظران معتقدند، گردش��گری از آن جهت که کاال و خدمات تولید می کند و با نیروی کار، س��رمایه و ارزِش افزوده در ارتباط اس��ت، می تواند صنعت به حس��اب آید. از جهت دیگر، خدمات ارائه ش��ده این صنعت در مواردی نظیر میزان رضایت مندی گردشگران و تجربیات آنان غیر قابل لمس هستند و لذا با صنایع دیگر قابل قیاس و مقایسه نیست. مضافاً آن که بس��یاری از خدمات ارائه ش��ده توسط این صنعت مشمول مخاطبان غیرگردشگر )س��کنة بومی( نیز می شود. بدین لحاظ توصیه

می گردد، گردشگری را مجموعه ای از صنایعی مرتبط با این امر بدانیم )توالیی، 1386: 18-19(.بای��د توج��ه داش��ت گردش��گری مانن��د ه��ر موض��وع چندبُع��دی دیگر، ی��ک نظام اس��ت. ب��ه تبع ای��ن خصیص��ه و اینکه ه��ر سیس��تم از اجزای��ی تش��کیل می ش��ود، گردش��گری نی��ز عناص��ر و اجزای��ی دارد که ب��ا ترکی��ب یکدیگر، ی��ک کلیت را به وج��ود می آورن��د. درک درس��ت ه��ر سیس��تم به ش��ناخت اج��زای سیس��تم و کلی��ت آن، نیازمند اس��ت. اینس��کیپ5

دانش اجزایی تش��کیل دهندة توس��عة گردشگری و ارتباطات بین آن ها را، اس��اس درک برنامه ریزی گردشگری می داند و نظام گردشگری را متشکل از این عناصر می داند:

جاذبه ها و فعالیت های توریستی

مراکز اقامتی

تسهیالت و خدمات توریستی دیگر

تسهیالت و خدمات حمل و نقل

تاسیسات زیربنایی دیگر.)Inskeep, 1991: 39(عناصر موسساتی

شکل 1: عناصر تشکیل دهندة گردشگری

) Gum, 1998: 46 :ماخذ (4- holden5- Inskeep

42

47-4

ره8شما

ریشگ

گردعة

وسی ت

بردراه

ی ریز

امه برن

1-2.‌اثرات‌توسعة‌گردشگری‌شهری‌

گردش��گری با توجه به تفاوت های مکانی و زمانی، اش��کال خاصی به خود می گیرد، یعنی گاهی محصول یک جامعه محس��وب ش��ده و از آن تأثی��ر می پذیرد و گاهی نیز بر جوامع تاثیر می گذارد )حیدری چپان��ه ،1387: 20-17(. از این رو یکی از مهم ترین دالیل توجه و التفات دولت ها به گردشگری، اثرات اقتصادی این صنعت در توسعه و رشد ملی آن هاست. گردشگری ضمن ایجاد یک سلس��له فعالیت های جدید در جامعه، موجب فعال شدن سایر بخش های اقتصادی شده و می تواند در موازنة ارزی نیز اثرات س��ازنده ای داش��ته باشد. بخش های حمل و نقل، مواد غذایی، سوخت و انرژی، صنایع دستی و بخش ساختمانی و دیگر موارد به تبع فعالیت های گردش��گری رونق می گیرند و موجبات اش��تغال و توسعة اقتصادی را فراهم می آورند. از این رو برخی از کشورها، گردش��گری را محور اصلی فعالیت های اقتصادی خود قرار داده و از این طریق به منافع سرش��اری نیز دست یافته اند. به طور کلی

اثرات سازندة اقتصاد گردشگری را می توان در زمینه های زیر جستجو کرد:

منافع حاصل از اشتغال زائی و درآمد زائي گردشگری

منافع حاصل از مالیات های اخذ شده از فعالیت های گردشگری و ایجاد امکانات برای جامعه

حفظ آثار باستانی، ابنیة تاریخی، جاذبه های طبیعی به عنوان منابع درآمدزای اقتصادی

توسعة صنایع دستی و محلی و فعال شدن صنایع قدیمی و فراموش شده.

الزم به ذکر اس��ت که مزایاي گردش��گري تنها به ایجاد فرصت هاي شغلي و درآمد محدود نمي شود، بلکه به دلیل چندبُعدي بودن این صنعت ، در صورت برنامه ریزي صحیح و اصولي، این صنعت قادر به ایجاد منافع مستقیم و غیر مستقیم متعدد در زمینه هاي گوناگون اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، محیطي و سیاسي مي باشد.گردشگري را مي توان به عنوان یک وسیله ارتباطي در تعامل بین فرهنگ ها قلمداد کرد. به این ترتیب که تفاوت فرهنگي انگیزه اي براي بازدید از فرهنگ هاي دیگر ایجاد مي کند. از این رو گردشگري به عنوان ابزاري جهت ترویج صلح و تفاهم در بین ملل و دوستي در بین اقوام مختلف یاد مي شود. از جمله پیامدهاي

بالقوه مثبت گردشگري از بعد فرهنگي، مي توان به موارد ذیل اشاره کرد:

توسعة روابط فکري، فرهنگي، هنري و اجتماعي بین کشورهاي صادرکنندة گردشگر و کشورهای پذیراي گردشگر

گسترش مبادالت و همکاري، همدلي و تفاهم بین المللي و تقویت همبستگي میان مردم جهان و تحقق صلح جهاني

حفاظت و نگهداري آثار و ابنیة تاریخي، گردشگري انگیزة حفظ آثار باستاني را تقویت مي کند و موجب مي شود تا براي جلب نظر جهانگردان کوشش هاي جدیدتري در زمینة حفاظت از آثار تاریخي به عمل آید.

احیاء هویت فرهنگي و احساس غرور ملي با حفظ و اشاعة هنرهاي سنتي، آداب و رسوم باستاني، احیاء و افزایش کیفیت صنایع دستي

همچنین ارتقای س��طح آگاهی مردم و ترویج فرهنگ زیس��ت محیطی در میان گردشگران در راستای حفاظت از محیط زیست و بهس��ازی آن، ایجاد انگیزه به منظور اعمال مدیریت محیط طبیعی و حفاظت دائم و مس��تمر از آن از جمله آثار مثبت ناش��ی از گردش��گری بر روی زیس��ت بوم های طبیعی محسوب می شود )توالیی، 1386: 113(. اثرات منفی گردشگری بر عوامل محیطی، خسارت هایی است که از نظر فیزیکی به محیط زده می شود و محیط را از روند طبیعی و تکاملی خود خارج می سازد و در برخی

موارد چشم انداز محیط با آن تغییر می یابد )موحد، 1386: 129(.

43

47-4

ره8شما

ریشگ

گردعة

وسی ت

بردراه

ی ریز

امه برن

1-3.‌توسعة‌پایدار‌گردشگري‌6و‌گردشگری‌پایدار‌7

سازمان جهاني جهانگردي تعریفي قابل قبول از توسعة پایدار گردشگري ارائه کرده است که در مورد آن اتفاق نظر وجود دارد. از نظر این س��ازمان، توس��عة پایدار گردشگري نوعي از گردشگري است که به مدیریت تمامي منابع منجر گردد، به شیوه اي که ضمن رعایت ش��ئونات فرهنگي، فرایندهاي اساسي زیست محیطي، تنوع عوامل زیست محیطي و سیستم هاي حمایتي زندگي

حفظ شود.

عالوه بر آن توس��عة پایدار گردش��گري فرایندي است که نیاز گردش��گران فعلي و جامعه میزبان را تأمین نموده و در عین حال موجب حمایت از این نیاز و تقویت آینده آن مي ش��ود )رنجبریان و زاهدی، 1388: 174-173(. توسعة گردشگری پایدار منجر به مدیریت منابع تمام مناطق به شیوه ای می شود که نیازهای اقتصادی و اجتماعی و زیبایی شناسی را برآورده و تعامل فرهنگی،

فرایندهای اکولوژیکی، تنوع حیات و سیستم های حمایت از حیات حفظ می شود )گلی، 1388: 1(8.

توسعة پایدار گردشگری دارای سه جنبة زیر است:

حفاظت از محیط زیست

حفظ منابع و میراث فرهنگی

حرمت و احترام به جوامع

از این رو گردشگری پایدار باید با سیاست مشخص و مدونی به اجرا درآید تا بتواند حرکت امید بخشی را در توسعة همه جانبة فضاهای جغرافیایی تضمین کند )منصوری، 1381: 37(. در واقع گردشگری پایدار را توریسمی می دانند که از نظر اکولوژیکی و بوم شناختی بی خطر بوده و از نظر اقتصادی قابل اجرا و ممکن و از نظر اجتماعی قابل پذیرش باشد )تاجر، حدادی، 1388: 38(.

در یک جمع بندی می توان گردشگری پایدار را، به کارگیری ظرفیت های مناطق طبیعی برای احیا و بهره وری منابع آن در آینده، کمک به شناخت آداب و رسوم و شیوه های زندگی مردم محلی برای کسب تجربة گردشگری، پذیرفتن سهم عادالنة مردم محلی

.)Fennell,1999: 20( از سودهای گردشگر و باال بردن اشتیاق و انگیزة مردم محلی دانست

بنابراین گردشگری پایدار آن نوع از گردشگری است که کمترین اثر منفی را بر محیط و فرهنگ محلی داشته باشد. در واقع نوعی گردشگری مسئوالنه است که هم نسبت به تغییرات اکولوژیکی و هم نسبت به تغییرات فرهنگی حساس است.

1-4.‌‌برنامه‌ریزی‌راهبردی‌توسعة‌گردشگری9

‌‌مط��رح ش��دن رویکرد راهب��ردی در برنامه ریزی گردش��گری به دهه 1970 می��الدی برمی گردد. به عنوان نمونه در س��ال

1965 میالدی در یک گزارش تحت عنوان “مصرف گردش��گران بلژیکی؛ تکامل گذش��ته و آینده آن” بحث شده است که در گردش��گری باید از تکنیک ها به صورت مس��تقیم یا غیرمستقیم اس��تفاده کرد، برای اینکه با آن ها کامل می شود. این دیدگاه عوام��ل خارجی)محیط سیس��تم( و تا حد ام��کان اصالح و تغییر آن ها را به رس��میت می شناس��د)معصومی، 1388: 132(. برنامه ریزی راهبردی در توس��عة گردش��گری با توجه به ش��رایط عدم ثبات موجود در این بخش و ماهیت این گونه برنامه ریزی می تواند کاربرد داشته باشد. بهره گیری از این نوع برنامه ریزی با توجه به اینکه اصول آن در روند تکامل خود با تعدیل نگرش و پرداختن به موضوعات نظری و شناختی بیشتر به برنامه ریزی عملی، نحوه اجرا و مشارکت می پردازد، در برنامه ریزی برای توسعة

6 - Sustainable Tourism Development7 - Sustainable Tourism

http://pnumbt.persianblog.ir/post/173 8 - انتشار یافته در سایت اینترنتی9- Tourism Development Strategic Planning

44

47-4

ره8شما

ریشگ

گردعة

وسی ت

بردراه

ی ریز

امه برن

گردشگری قابل به کارگیری است )بهزادفر، زمانیان، 1387: 90(.

در این رویکرد، برنامه ریزی گردشگری باید محتوای محیطی و پیشنهادهای برنامه را نیز شناسایی کند و همچنین در مقایسه با دیگر رویکردهای برنامه ریزی، به عوامل محیطی، فرهنگی- اجتماعی و مفهوم توسعة پایدار بر اساس تحلیل دقیق منابع و توسعة کنترل ش��ده، تأکید بیش��تری می کند. با توجه به الزامات این نوع برنامه ریزی فنون پیمایش و تحلیل داده های مربوطه، به حد زیادی توسعه یافته و اصول برنامه ریزی و استانداردهای توسعه به کار گرفته می شوند. در این رویکرد برنامه ریزی کانون توجه به "روش های کارایی اجرای برنامه ها" معطوف ش��ده است )معصومی، 1388: 132(. در واقع برنامه ریزی راهبردی گردشگری، یک

تصویر کلی از گردشگری با افق دید بلندمدت و به صورت پلی بین گذشته، حال و آینده مهیا می سازد )همان: 184(.

اهم محورهاي مطرح در برنامه ریزي استراتژیک مشتمل بر هدایت فعالیت هاي گردشگري، نحوه اعمال آن و چرایي و توجیه آن ها .)Alipour,1996( با توجه به حفاظت هاي زیست محیطي و کاهش اثرات مخرب و جلوگیري از ساخت و سازهاي بي رویه است

توجه به جاذبه هاي گردشگري، مطالعه در خصوص ماهیت ویژة اماکن گردشگري، تسهیالت حمل و نقل، دسترسي گردشگران Charles,( و نگرش گردش��گران در ارزیابي جامعه مقصد از جمله محورهاي مطالعاتي مطرح در این قس��م از برنامه ریزي است

.)2000

2.‌مطالعه‌موردی:‌شهر‌یزد

2-1.‌معرفی‌اجمالی‌شهر‌و‌بررسی‌وضعیت‌صنعت‌گردشگری‌در‌شهر‌یزد

منطقه یزد از سرزمین های باستانی اقوام ایرانی و دارای میراث درخشانی از فرهنگ و تمدن کهن و ادوار مختلف تاریخی با قدمت سه هزار سال است و یکی از مراکز مهم فرهنگ و تمدن به شمار می رود. سازمان یونسکو یزد را در کنار ونیز ایتالیا، به عنوان یکی از شهرهای تاریخی و اولین »شهر خشت خام جهان« نامی ده است. در این شهر بیش از 6500 اثر و بناهای تاریخی شناخته شده است. این استان در میان استان های اصفهان، فارس، خراسان )جنوبی و رضوی(، سمنان و کرمان احاطه شده است و به تعبیری قطب مرکزی راه های کش��ور محسوب می گردد. اس��تان یزد دارای آب و هوای نیمه گرم در تابستان و زمستان های سرد و عمدتاً

خشک است.

در ارتباط با خصوصیات کالبدی و ویژگی های خاص معماری و شهرس��ازی این خطه باید به این نکته اش��اره کرد که ش��هرهاي حاشیة کویر از جلوة ویژه اي برخوردارند؛ از یک سو شکل پایدار، پویا و سازگار با محیط طبیعي و اجتماعي در بخش تاریخي شهر و از سوي دیگر رشد شتابان فضاهاي شهري در بخش جدید از خصوصیات بارز این شهرها است. مشخص ترین وجهة شهر، معماری خاص کویری آن است. بادگیرها، مناره ها و گنبدها مشخص ترین جنبة ظاهری معماری یزد است. در این معماری از بادگیر برای

گرفتن جریان باد و خنک کردن فضای ساختمان به کار می رفته است. )به همین دلیل به شهر یزد، شهر بادگیرها لقب داده اند.(

شایان ذکر است این استان نه تنها از نظر منابع انسانی و صنعتی غنی است، بلکه دارای میراث فرهنگی و منبع گردشگری طبیعی متعددی شامل منحصربه فردترین بافت تاریخی بکر مدنی و زنده دنیا، آثار متعلق به دوران قبل از اسالم، معماری اسالمی )مسجد جامع کبیر یزد، مجموعة امیر چخماق و ...( و نیز سرمایه های فرهنگی غیرملموس شامل هنرهای سنتی و صنایع دستی، پوشاک، غذاهای محلی، آداب و رس��وم و س��نت های خاص، همزیستی پیروان ادیان مختلف و ... است. قابل توجه است که فرهنگ، آداب و آیین های ملی و مذهبی مردمان یزد به علت واقع شدن در مرکز ایران و مصون بودن از هر گونه تهاجم خارجی، دست نخورده

باقی مانده و مهمان دوستی و خونگرمی آنان زبانزد خاص و عام است.

45

47-4

ره8شما

ریشگ

گردعة

وسی ت

بردراه

ی ریز

امه برن

عالوه بر ظرفیت های مذکور، استقرار این خطة کویری در دو زیست کرة بیابانی- کوهستانی، منابع گردشگری طبیعی ارزشمند متنوعی را نظیر: رش��ته کوه های ش��یرکوه، دشت کویر، مناطق حفاظت شده، مناطق و روستاهای هدف گردشگری، غارها، آبشار دره گاهان و ... به وجود آورده اس��ت. ش��هر یزد نه تنها مرکز ثقل جمعیت، بلکه مرکز ثقل فعالیت های صنعتی و خدماتی استان را شامل می شود و به عنوان مرکز مبادالت بازرگانی و اقتصادی سراسر استان و فراتر از آن استان های همجوار نقش خود را ایفا

می کند.

مارکوپولو جهانگرد ونیزی س��دة 13 میالدی می گوید: »یزد ش��هر بزرگی اس��ت که از لحاظ تجارت و رفت و آمد نقطة مهمی به ش��مار می رود. موقعیت خاص آن در مرکز کش��ور، رونق نس��بی تجارت و اقتصاد، تقدس خاص مذهبی و از همه مهم تر تالش

خستگی ناپذیر و مستمر کویرنشینان عوامل اصلی تداوم حیات این سرزمین محسوب می شود« )عالم زاده، 1386: 30(.

به طور کلی ش��هر یزد به دلیل برخورداری از س��رمایه هاي الزم و اولیة گردشگری از قبیل منابع طبیعي زیبا و جذاب و همچنین سرمایه هاي مصنوع واجد ارزش تاریخي و فرهنگي، استعداد زیادی برای جذب گردشگر و قابلیت باالیی در جذب سرمایه برای ایجاد صنعت گردش��گری و خدمات وابس��ته به آن را چون هتلداری و رس��توران دارد که هر چه توجه بیشتري به این سرمایه ها و فرصت ها ش��ود، زمینة حضور فعال در عرصة منطقه اي و جهاني صنعت گردش��گري بیشتر فراهم خواهد شد. مطالعات صورت گرفته در خصوص بررس��ی وضع موجود صنعت گردش��گری در شهر یزد نش��ان می دهد که این صنعت از وضعیت رو به رشدی برخوردار است. گواه این مدعی بررسی شاخص های گردشگری و آمار و ارقام مربوط به آن است؛ به طوری که در سال 1385 حدود 21608 گردش��گر خارجي وارد اس��تان یزد شدند. این در حالي است که، بر اساس آمار سال 1387 یزد میزبان بیش از 31760 گردش��گر خارجي بوده اس��ت. میزان گردشگران داخلي نیز از افزایش 50 درصد برخوردار بوده است، به نحوي که آمار 171000 نفر گردشگران داخلي در سال 1385 به بیش از 247000 نفر در سال 1387 رسیده است )خبرگزاري فارس، 1388/7/5(. آمار گردشگران داخلی با20% و گردشگران خارجی با 55% افزایش در سه ماهة اول سال 1388 نسبت به مدت زمان مشابه در سال 1387، نشانگر روند مثبت و رو به رشد صنعت گردشگری در استان یزد است. جدول 1 ارقام مربوط به گردشگران خارجی وارد

شده به استان یزد را در سال های 87-1375 نشان می دهد.

جدول 1: آمار گردشگران وارد شده به شهر یزد

گردشگر خارجی گردشگر داخلی تعداد گردشگر سال

18991 10473 29464 1384

10804 132144 142948 1385

22967 200024 222991 1386

31760 247520 279280 1387

27508 223534 251042 1388

)ماخذ: مرکز آمار سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان یزد، 1389 (

46

47-4

ره8شما

ریشگ

گردعة

وسی ت

بردراه

ی ریز

امه برن

نمودار 1: گردشگران وارد شده به شهر یزد

)ماخذ: مرکز آمار سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان یزد، 1389(

2-2.‌جاذبه‌هاي‌گردشگري‌در‌شهر‌یزد2-2-1.‌بافت‌قدیم‌به‌مثابة‌جاذبة‌منحصر‌به‌فرد‌گردشگری‌شهر‌یزد

بافت تاریخی یزد با قدمت فراتر از چند صد سال حاصل قرون متمادی زندگی گذشتگان ماست که از جمله بافت هایی است که هنوز حیات ش��هری در آن جریان دارد. وجود بافت تاریخي متمایز از س��ایر بافت هاي شهر بر اهمیت و جذابیت این شهر افزوده

است و کل بافت تاریخي شهر را به عنوان یک جاذبه مطرح مي کند.

تصویر 1: بافت قدیم یزد

) www.i3.tinypic.com 1389/11/10:مأخذ(

47

47-4

ره8شما

ریشگ

گردعة

وسی ت

بردراه

ی ریز

امه برن

تصویر2: محصوریت در کوچه پس کوچه های بافت قدیم شهر یزد

)مأخذ: نگارندگان، 1387(

ش��هر یزد یکي از نمونه هاي بارز ش��هرهاي باستاني ایران زمین، اولین شهر خشت خام و دومین شهر تاریخی جهان بعد از ونیز ایتالیا است و به لحاظ بافت با ارزش، از درجه و رتبة بسیار باالیي برخوردار است. شهر یزد از دو بخش کلي تشکیل شده است که شامل بافت قدیم و بافت جدید مي شود. بافت تاریخی این شهر با مساحت عرصة 743 هکتار و مساحت حریم 5000 هکتار، در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است )www.mirasyazd.mihanblog.com 1389/11/10(. به طور کلی شهر

یزد داراي 42 محلة قدیمي و سنتي است.

با توجه به این مهم که حفاظت و بازنده سازی بناها و بافت های تاریخی باعث جذب گردشگر فرهنگی و توسعه صنعت توریسم می ش��ود، اقدامات مرمتی چندی در بافت تاریخی با هدف حفاظت از بافت کهن با اهتمام به ارزش های فرهنگی و جهانگردی صورت گرفته اس��ت. اولین اقدامی که محدوده تاریخی ش��هر یزد را به صورت ویژه و همه جانبه مورد بررس��ی، برنامه ریزی و طراحی قرار داد؛ تهیة »طرح تفصیلی« برای این محدوده بود که در دو مرحله صورت گرفت: ابتدا بخش مرکزی )محلة فهادان

و محالت اطراف آن( و بعد بقیة بخش ها.

محور فهادان به عنوان مرکز شهرتاریخی یزد محسوب می شود و با هدف ایجاد پیوستگی مناسب فضایی- کالبدی در قالب یک محور فرهنگی و گردشگری مدنظر قرار گرفت. این طرح با هدف کالن »حفاظت از بافت کهن با اهتمام به ارزش های فرهنگی و جهانگردی« از دیدگاه غنی برخوردار بوده و در جزئیات مرمتی اقدامات متنوعی همچون احداث گذرهای جدید، کف سازی و بدنه سازی معابر، تعریض گذر برای دسترسی آسان اتومبیل در محله، ایجاد پارکینگ های پراکنده در محله، اصالح نورپردازی معابر، تغییر عملکرد و اصالحات کالبدی را نیز به همراه داش��ته و بدین س��بب از دو وجه بهسازی و نوسازی در پاسخگویی به رفع فرس��ایش کالبدی پرداخته اس��ت، به طوری که در این طرح مداخالت مرمتی از نوع بازسازی، تخریب و دوباره سازی کمتر صورت گرفته اس��ت. تحقق هدف وحدت بخش��ی فضایی- کالبدی به عناصر تاریخی موجود، در قالب اقدامات مرمتی ذکر شده

48

47-4

ره8شما

ریشگ

گردعة

وسی ت

بردراه

ی ریز

امه برن

نتایج دیگری را نیز به تبع خود داش��ته اس��ت که از جمله می توان به بهبود س��یمای بصری، ارتفاء ساختار فضایی و همچنین تقویت ادراک محیطی پهنة مورد مداخله اشاره کرد.

2-2-2.‌جاذبه‌های‌تاریخی-‌فرهنگیشهر یزد در زمینة ذخایر کالبدي و آثار و ابنیة تاریخي و نیز تجربیات معماري و شهرسازي از غناي چشم گیري برخوردار است. مسجد جامع کبیر، آتش��کدة زرتش��تیان، مجموعة امیرچخماق، مدرسة ضیائیه )زندان اسکندر(، آرامگاه س��ید رکن الدین، دخمه، آب انبار شش بادگیری، مجموعة خان، برج و باروی یزد و ... از آثار شاخص و واجد ویژگی های با ارزش معماری و شهرسازی ایرانی – اسالمی هستند. همچنین اس��تان یزد در الیه های مختلف اجتماعی خود از جاذبه های کم نظیر و زیبایی برخوردار اس��ت که آشنایی با آن ها از مهم ترین ویژگی های گردشگری اجتماعی این ناحیه است. جشن ها و آیین های استان یزد که یکی از مهم ترین جاذبه های اجتماعی مردم استان به شمار می آیند،

به جشن های ملی، خصوصی و مذهبی تقسیم می شوند. تصویر 3: مراسم نخل برداری در یزد

) ماخذ: نگارندگان، 1389(

در بیشتر نقاط استان، مراسم اعیاد ملی و مذهبی برگزار می شوند که در میان جشن های ملی، نوروز باستانی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. به علت اسکان تعداد زیادی از زرتشتیان در این استان، جاذبه های اجتماعی و جشن ها و آئین های آن ها

نیز حائز اهمیت است.از دیگر مراسم های خاص مذهبی در شهر یزد، مراسم نخل برداری در روز عاشورا است که از قدیم االیام در یزد مرسوم بوده است و جذابیت های خاصی دارد. در اغلب تکایا و حسینیه های یزد نخل وجود دارد که در واقع عنصری نمادین است که به نشانة محفل حضرت سیدالش��هدا در ایام عزاداری س��یاه پوش و با آئینه و شمشیر تزئین می شود و بر دوش مردم گرداگرد حسینیه یا تکیه به حرکت در می آید. افرادی که برای ش��رکت در نخل برداری زیر نخل می روند همه با پای برهنه هس��تند و تعداد آن ها بستگی به

بزرگی و کوچکی و وزن نخل دارد )عالم زاده و دیگران، 1386: 18(.

2-2-3.‌جاذبه‌های‌طبیعیبیابان ها و کویرهای استان یزد توانمندی های بسیاری از جمله بهره برداری از معادن و نمک ها، مهار و انتقال آب شیرین و به زیر کشت درآوردن زمین های کنارة کویری و بهره گیری از محیط طبیعی نواحی کویری به عنوان جاذبة گردشگری دارند. کویر ساغند با حدود 8825 هکتار پهنه در شمال خاوری استان با برخورداری از پدیده های گوناگون کویری، یکی از نادرترین نواحی کویری

49

47-4

ره8شما

ریشگ

گردعة

وسی ت

بردراه

ی ریز

امه برن

جهان به ش��مار می رود. وجود غارهای آهکی فراوان و جالب در اس��تان از جمله غار نباتی ندوشن، غار اشکفت یزدان، غار موبدان فیروز، غار اعال، غار چک چک، غار اسالمیه و ... از دیگر مناظر طبیعی استان هستند. از جمله چشمه های مهم و عمده استان از

نظر گردشگری می توان چشمه های غربال بیز مهریز، تامهر تفت و مسیح هرات را نام برد )عالم زاده و دیگران، 1386: 10-12(.

الزم به ذکر اس��ت ایران زادگاه قنات در دنیا اس��ت و اس��تان یزد از پیش��گامان این فن در فالت ایران بوده است. در حال حاظر سرنوش��ت بیش از 3000 مزرعه به قنات بس��تگی دارد. چرا که این روس��تاها با ایجاد قنات به وجود آمده و با انهدام آن نیز به ویرانی کشیده خواهند شد. حفظ این آبادی ها در جلوگیری از پیشرفت کویر مؤثر است. در شهرستان یزد تعداد 46 رشته قنات موجود اس��ت که از این تعداد دو رش��تة آن به نام های زارچ و فیروزآباد در ش��هر یزد اس��ت و الباقی فاقد آبدهی است )عرصه، ج دو، 81:1382(. همچنی��ن آب انباره��ا که آب قنات ها را در خود ذخیره می کردند، در بافت معماری یزد جایگاهی بس واال دارند؛ به طوری که در بیش تر محله ها یکی از چند اثر مهم معماری هستند و قلب محله را تشکیل می دهند. وجود گنبدهای وسیع فراز

منبع، سردرهای بلند و بادگیرهای متعدد پیرامون منبع مجموعه ای شکوه مند و زیبا را عرضه می کند.

تصویر 4: نمونه ای از آب انبار در شهر یزد

)مأخذ: مجموعة اطالعات و راهنمای سیاحتی یزد نگین کویر، 1375(

2-3.‌برنامه‌ریزی‌راهبردی‌توسعة‌گردشگری‌در‌شهر‌یزد‌

امروزه تغییر و تحوالت مداومی که در محیط گردش��گری ش��کل می گیرد، مقاصد را ناگزیر می سازد تا به طور دائم بر رویدادهای داخلی و خارجی و روندها نظارت داش��ته باش��ند و بدین ترتیب بتوانند در زمان مناس��ب و بر حسب ضرورت خود را با تغییرات وفق دهند. آن ها باید برای بقای خود به شیوه ای زیرکانه این تغییرات محیطی را شناسایی کرده و خود را با آن ها سازگار نمایند. این مقاصد بیش از گذشته نیازمند برنامه ریزی استراتژیک و تعاملی کارآمد با محیط پیرامون خود هستند و آن دسته از مقاصد گردشگری می توانند به آیندة خود در جذب گردشگران امیدوار باشند که به خوبی بتوانند از این فرصت های نوظهور محیطی بهره

گرفته و از تهدیدهای به وجود آمدة ناشی از آن، پرهیز نمایند.

به طور کلی برنامه ریزی راهبردی گردش��گری یزد، فرایندی اس��ت در جهت تجهیز منابع گردشگری این شهر و وحدت بخشیدن به تالش های آن برای نیل به اهداف و رسالت های بلندمدت با توجه به امکانات و محدودیت های درونی و بیرونی که در ادامه به

نحوة به کارگیری و فرایند این نوع برنامه ریزی پرداخته می شود:

50

47-4

ره8شما

ریشگ

گردعة

وسی ت

بردراه

ی ریز

امه برن

2-3-1.‌گام‌اول:‌چشم‌اندازسازي‌‌

اولین گام برنامه ریزی برای توس��عة گردش��گری در شهر یزد تدوین چش��م انداز آتی این شهر است. در واقع چشم انداز تصویری واقعی اس��ت از آنچه که یک مقصد گردش��گری می خواهد در آینده به آن دست یابد. در این فرایند، در ابتدا با توجه به مطالعات تحلیلي– بخشي صورت گرفته و همچنین بررسي اسناد فرادست، کلیة چشم اندازهای شهر یزد و کلیة اسناد و برنامه هایی که برای آینده یزد تصمیم گیری نموده بودند، تحت عنوان طرح های فرادست، مورد بررسی قرار گرفت. همزمان مصاحبه و نظرسنجی از مسئولین و کارشناسان سازمان های درگیر مدیریت شهری اعم از سازمان میراث فرهنگی، سازمان مسکن و شهرسازی، شهرداری و همچنین دس��ت اندرکاران توس��عه صنعت گردشگری در شهر یزد )آژانس های مسافرتی و خدماتی، تورگردانان، ...( و همچنین فرهیختگان )جامعة علمی مرتبط با توریس��م( که هر گروه به نوعی با توس��عة گردشگری شهری ارتباط دارند و اخذ دیدگاه های مسئولین و برنامه های آن سازمان ها انجام گردید. اخذ نظرات مردم و گردشگران طی مصاحبه ها و نظرسنجی ها بخش دیگری از فرایند مورد نظر بود که هدف از این مرحله اطالع پیداکردن از نظرات و پیشنهادهای طیف مخاطبین گوناگون و مشارکت دادن ایشان در اداره و ساختن آینده ای بهتر برای شهر یزد بود. نتایج به دست آمده از دو مرحلة فوق، به عنوان راهنمای تعیین آیندة

مطلوب مورد نظر قرار گرفت. بیانیة چشم انداز توسعة گردشگری شهر یزد در افق سال 1410 به شرح زیر است:

شهر‌یزد‌در‌سال‌1410،‌شهر‌نمونة‌گردشگری‌فرهنگی– تاریخی‌است.‌هویت‌تاریخي،‌فرهنگي‌شهر‌

یزد‌که‌تبلور‌آن‌در‌بافت‌های‌قدیمی‌شـهر‌دیده‌مي‌شـود،‌به‌شـکلي‌بارز‌احیاء‌شده‌و‌زمینه‌اي‌براي‌

جلب‌و‌جذب‌گردشگران‌و‌سرمایه‌گذاران‌متعدد‌در‌سطوح‌ملي‌و‌فراملي‌فراهم‌آورده‌است؛‌به‌گونه‌اي‌

که‌جایگاه‌قابل‌توجه‌را‌در‌بین‌مهم‌ترین‌شهرهای‌ایران‌از‌نظر‌گردشگری‌کسب‌خواهد‌نمود‌و‌نه‌تنها‌

مردم‌شهر‌یزد،‌بلکه‌ایرانیان‌به‌آن‌افتخار‌می‌کنند.

2-3-2.‌گام‌دوم:‌بررسی‌عوامل‌)داخلی‌و‌خارجی(‌استراتژیک‌در‌توسعه‌بلندمدت‌گردشگری‌یزد

برای شکل دهی جدولSWOT برای توسعة بلندمدت گردشگری در شهر یزد، عنوان چشم انداز شهر یزد در زمینة گردشگری، موضوع جدول را شامل شد. معنای چنین برداشتی این است که شهر یزد برای دست یابی به چشم انداز توسعة بلندمدت خود با چه نقاط ضعف، قوت، و با چه فرصت ها و تهدیدهایی روبه رو اس��ت. مقصود از فرصت ها و تهدیدات خارجی، رویدادها، روندهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، بوم شناسی، محیطی، سیاسی، قانونی، دولتی، فن آوری و رقابتی است که می توانند به میزان زیادی در آینده منفعت یا زیان برس��انند. فرصت ها و تهدیدها به میزان زیادی خارج از کنترل مقصد گردش��گری اس��ت، از این رو واژة خارجی برای آن ها اس��تفاده می شود. اصل اساسی مدیریت استراتژیک این است که مقاصد گردشگری باید برای بهره جستن از فرصت های خارجی و پرهیز از اثرات ناشی از تهدیدات خارجی یا کاهش دادن آن ها، در صدد تدوین استراتژی هایی برآیند. نقاط قوت و ضعف داخلی در زمرة فعالیت های قابل کنترل قرار می گیرند که مقصد گردشگری، آن ها را به شیوه ای بسیار عالی یا بسیار ضعیف انجام می دهد. مقاصد گردشگری می کوشند استراتژی هایی را به اجرا درآورند که نقاط قوت داخلی آن ها تقویت گردد و ضعف های داخلی شان برطرف شود یا بهبود یابد )مهندسین مشاور شهر و خانه، 1389: 5-4(. در این قسمت سعی شده است که مؤثرترین عوامل استراتژیک انتخاب و ارائه شوند تا بهتر بتوان در مراحل بعدی راهبردهای پیشنهادی را در مورد هر یک تعیین

کرد. زیرا عوامل متعدد باعث غفلت از عوامل استراتژیک و به بیراهه کشاندن و سردرگمی در تدوین راهبردها می شود.

51

47-4

ره8شما

ریشگ

گردعة

وسی ت

بردراه

ی ریز

امه برن

جدول 2: فهرست عوامل استراتژیک داخلی و خارجی در مقابل توسعة گردشگری شهر یزد

عوامل استراتژیک خارجیعوامل استراتژیک داخلی

تهدیدهافرصت هانقاط ضعفنقاط قوت

S1. در اختیار داش��تن یکی از مهمترین و گس��ترده ترین فردتری��ن ب��ه منحص��ر و مجموعه های س��اخته ش��ده تاریخی و واج��د ویژگی های

معماری ایرانی- اسالمی

S2. سابقه تاریخی، فرهنگی و علم��ی ش��هر ی��زد و وجود جاذبه ه��ای متنوع فرهنگی–

تاریخی

S3. وجود آیین ها و مراس��م خاص مذهبی در شهر

S4. وج��ود ادیان مختلف در شهر یزد از قبیل زرتشتیان

جاذبه ه��ای وج��ود .S5اکوتوریس��می در اطراف شهر ی��زد )کوی��ر، تپه های ش��ن،

شیرکوه، منطق ییالقی و ...(

S6. وجود هتل های س��نتی متعدد در بافت قدیم و مدرن

در سطح شهر

S7. توج��ه س��ازمان میراث بیش��تر تبلیعات به فرهنگی در زمین��ه معرفی ش��هر یزد ،CD ،در قالب انتش��ار کتاب

فیلمهای مستند و ...

توس��عة تهیة طرح های .S8گردش��گری از قبیل عملیاتی نمودن طرح جامع گردشگری

استان یزد

S9. مطرح ش��دن توریس��م درمانی و گردشگری سالمت

در یزد

S10. شهرت ش��یرنیجات و صنایع دستی یزد در کشور

W1. نبود برنامه جامع و کامل گردشگری برای شهر یزد

W2. کمبود اطالع رس��انی و تبلیغات در زمینه معرفی شهر

یزد

س��ازمان های وج��ود .W3متعدد مسئول تصمیم گیر در امر گردشگری با تقسیم وظایف

مبهم

W4. نبود نیروی متخصص و مجرب در بخش گردشگری

W5. فرسودگی ناوگان هوایی و ریلی کشور

W6. نبود فرودگاه بین المللی در شهر یزد

W7.گسترش ش��هر به سمت خارج و ضعیف شدن مرکزیت

بافت تاریخی و قدیمی

W8. فرسودگی کالبدی، وجود فضاهای مخروب��ه و متروکه و ایجاد اغتشاش بصری در بافت

قدیم

W9. مداخله پذی��ری س��خت بافتهای قدیمی ناشی از هویت

تاریخی آن

W10. نفوذپذیری س��خت به داخل بافتهای قدیمی و کمبود

پارکینگ

W11. اسکان افراد غیر بومی و مهاج��ر در بافت قدیم و نبود

فرهنگ پذیرش توریست

تفریحی مراکز کمبود .W12در شهر یزد

W13. ع��دم وج��ود ارتب��اط س��ازمان می��راث فرهنگ��ی با

مراکز علمی و دانشگاهی

ب��ه اف��زون روز توج��ه .O1صنعت گردش��گری در س��طح بین الملل��ی به عن��وان یکی از منابع درآمدی کشورها و تمایل به سرمایهگذاری در این زمینه

O2 . ش��ناخته ش��دن یزد به عنوان دومین شهر خشت خام جهان توس��ط سازمان یونسکو

در سال 1384

O3 . واقع شدن در مرکز ایران و در مس��یر راه ه��ای ارتباطی اصلی شمال – جنوبی کشور و

موقعیت ترانزیتی این شهر

O4 . دسترس��ی به سیس��تم حمل و نقل ریلی سراسری

O5 . تهی��ه طرح ه��ای متعدد وی��ژه باف��ت تاریخ��ی و توجه مس��ئولین به حف��ظ هویت و نگهداری این بافت ها طی چند

سال اخیر

O6 . نزدیک��ی به قطب های مهم گردش��گری ایران از قبیل

اصفهان و شیراز

O7 . وجود بنی��ه علمی قوی و مط��رح در دانش��کده هنر و معماری یزد در جهت مرمت و

بهسازی و نوسازی بافت قدیم

O8 . امنیت نسبی شهر یزد

O10 . وجه��ه فرهنگی خوب مردم ش��هر یزد و زبانزد بودن فرهنگ مهمان نوازی آن ها در

سطح کشور

T1. تبلیغات منفی گس��ترده علیه ایران در جهان و تقاضای کاهشی گردشگر خارجی وارده

به ایران

T2. اقلیم گرم و خش��ک شهر ی��زد و آب و هوای نامناس��ب در اکثر س��ال و مطرح ش��دن

گردشگری فصلی

T3. گران ش��دن س��وختهای فسیلی، سهمیه بندی بنزین و

کاهش مسافرتهای داخلی

T4. وجود اس��تان های مطرح در گردش��گری صنع��ت در همسایگی ش��هر یزد به عنوان رقیب جدی مانن��د اصفهان و

شیراز

T5. عدم وجود شناخت کافی از ش��هر یزد به عنوان یک شهر علمی، فرهنگی و تاریخی مهم

در سطح ملی

T6. سطح پایین سواد عمومی در زمینه گردشگری و حفاظت از جاذبه ه��ای گردش��گری به عن��وان می��راث فرهنگی و بی توجهی به بافت از س��وی عامه

مردم

T7. گرایش ه��ای معم��اری و شهر س��ازی جدید به الگوهای م��درن در توس��عه ش��هری و دوگانگی و همساز نبودن بافت تاریخ��ی )قدیمی( با بافت های

جدید

)مأخذ: نگارندگان(

52

47-4

ره8شما

ریشگ

گردعة

وسی ت

بردراه

ی ریز

امه برن

2-3-3.‌گام‌سوم:‌تدوین‌راهبردها‌و‌برنامه‌های‌اجراییدر این مرحله پس از بررس��ی عوامل اس��تراتژیک شهر یزد اعم از عوامل داخلی و بیرونی )نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید( در

برابر چشم انداز نهایی، از تقابل دوبه دویی عوامل داخلی و خارجی راهبردها استخراج گردیدند.

جدول 3: راهبردهای توسعة گردشگری در شهر یزد

S.O راهبرد تهاجمیS.T راهبرد محافظه کارانه

تبدیل صنعت گردشگری به عنوان یکی از مهمترین منابع تولید درآمد )S7 ،S1 ،O5 ،O3 ،O2 ،O1 (در شهر و استان یزد

،O2 ( تبدی��ل یزد به قطب پژوهش های معماری ایرانی– اس��المی )S2 ،S1 ،O7 ،O5

توس��عه مناب��ع و ایجاد جاذبه ه��ای فرهنگی – تاریخی در ش��هر یزد )S4،S3 ، S2 ،O9 ،O8،O6 ،O5 (

،O9 ،O9،O8 ،O4 (ارتقاء امکانات و خدمات رفاهی گردشگری )S10،S9 ،S6

،S9 ( هدایت و حمایت از سرمایه گذاری ها در صنعت گردشگری )T1 ،T5 ،T6 ،S1 ، S2 ، S5، S8

معرفی و شناس��اندن ش��هر یزد با دارابودن بافت تاریخی منحصربه ف��رد و جاذبه های متنوع فرهنگی، طبیعی در س��طح ملی و فراملی )

)T1 ،T3 ،T5 ،T6 ،S1 ،S2 ، S3 ،S4، S5،S7

،S1،S3 ،S4، S5 ،S6 ( افزایش جذابیت شهر برای گردشگران )T1 ،T3 ،T5

،S6( ت��الش در جه��ت حف��ظ هویت بافت تاریخی ش��هر ی��زد )T6 ،T7 ،S1،S2

W.O راهبرد رقابتیW.T راهبرد تدافعی

،W3 ( اصالح و بهبود عناصر نهادی و مدیریتی گردشگری یزد )O7 ،O6 ،O1 ،W4

ارتقاء دسترس��ی ها و بهبود کیفیت ش��بکه و ن��اوگان حمل و نقل ) O4،O3 ،W6 ،W5 (

W8 ،W7(تالش در جهت حفظ و احیاء هویت تاریخی شهر یزد )O2 ،O5 ،O6 ،O7 ،W11،

،W2 ( تقویت و بهبود عملکرد تس��هیالت و خدمات گردشگری )T1 ،T5 ،W1

حفاظ��ت از بافت های تاریخی و تقویت حیات اجتماعی بافت قدیم )T7 ،T8 ،W8 ،W9 ،W6 ،W5(

بازاریاب��ی و ارتقاء اطالع رس��انی در زمینه معرفی جاذبه های متنوع )T1 ،T5 ،T7 ،W2 ، W4( شهر یزد

)مأخذ: نگارندگان(

الزم ب��ه ذک��ر اس��ت در مراحل بعدی، ه��ر راهبرد می تواند به یک ی��ا چند برنامة اجرای��ی و هر برنامة اجرای��ی به یک یا چند فعالیت اجرایی تبدیل ش��ود. تحقق و اجرای برنامه های اجرایی بر مبنای اولویت اقدامات عنوان ش��ده و همچنین بازه های زمانی پیش بینی شده برای اجرای برنامه ها نیازمند تدوین طرح های موضعی و موضوعی است که به تفصیل در هماهنگی با اسناد توسعة راهبردی به ش��رح فعالیت ه��ا و اقدامات خواهند یرداخت. اما در ادامه، تنها به ذک��ر برنامه های اجرایی به دلیل محدودیت حجم

مطالب، بسنده خواهد شد.

53

47-4

ره8شما

ریشگ

گردعة

وسی ت

بردراه

ی ریز

امه برن

جدول‌4:‌راهبردها‌و‌برنامه‌های‌اجرایی‌توسعة‌گردشگری‌در‌شهر‌یزد‌

برنامه های اجرایی راهبردها

توسعة گردشگری الکترونیک

اطالع رسانی بیشتر و ارتقاء جایگاه شهر یزد در میان سایر شهرهای کشور

معرفی و شناساندن شهر یزد با دارا بودن بافت تاریخی منحصربه فرد و جاذبه های متنوع فرهنگی،

طبیعی در سطح ملی و فراملی

اطالع رس��انی گس��ترده در س��طوح ملی و بین المللی جهت معرفی فرصت های سرمایه گذاری در شهر

ایجاد عوامل انگیزشی جهت جلب سرمایه ها در شهر در سطوح داخلی و خارجی

هدایت و حمایت از سرمایه گذاری های بخش خصوصی در صنعت گردشگری

ج��ذب نیروی متخصص در زمینه گردش��گری به منظور برطرف نمودن ضعف در بخش های تخصصی

نظارت بر خدمات ارائه شده توسط متولین مختلف و برخورد با موارد نامناسب

اطالع رسانی کافی به مسئولین دست اندرکار صنعت گردشگری در خصوص مزایای صنعت گردشگری

استفاده از سیستم مستمر نظرسنجی و ارزیابی وضع موجود صنعت گردشگری در شهر

اصالح و بهبود عناصر نهادی و مدیریتی گردشگری یزد

بهینه س��ازی وضعیت پایانه های ش��هر به ویژه پایانه ه��ای فرودگاهی و فرودگاه بین المللی در شهر یزد

توسعه شبکه راه های روستایی به منظور تقویت و گسترش گردشگری روستایی

تامین دسترسی های مناسب به جاذبه های اصلی

احداث پارکینگ در نزدیکی اماکن توریستی

ارتقاء دسترسیها و بهبود کیفیت شبکه و ناوگان حمل و نقل

ساماندهی و تجهیز محورهای گردشگری در محدوده بافت قدیم ارتقاء جنبه های زیبایی شناسی شهر

ساماندهی فضاهای شهری شاخص شهر مانند مجموعه امیرچخماقافزایش جذابیت شهر برای گردشگران

حفظ، نگهداری و مرمت بافت های تاریخی

تالش جهت بکر نگه داشتن بافت تاریخی و جلوگیری از ورود نمادهای مدرن در بافت سنتی

الهام گرفتن از الگوهای موجود در بافت قدیم در توسعه های جدید شهر

تالش در جهت حفظ هویت بافت تاریخی

آگاه کردن ساکنین شهر به خصوص اهالی بافت قدیم از مزایای صنعت گردشگری

استفاده از مشارکت مردم جهت توسعة گردشگری در شهر یزدترویج فرهنگ در زمینه گردشگری در بین مدیران

شهری و مردم

54

47-4

ره8شما

ریشگ

گردعة

وسی ت

بردراه

ی ریز

امه برن

ایجاد ذهنیتی بایسته در سطح ملی و فراملی در مورد شهر یزد به عنوان یک شهر فرهنگی، تاریخی و علمی

الهام گرفتن از آموزه های بافت قدیم در توسعه های جدید شهری تغییر نگرش مردم و مسئولین نسبت به بافت تاریخی به عنوان میراث فرهنگی

توسعه دانشکده هنر و معماری یزد از نظر فیزیکی و علمی تهیه طرح ها و برنامه های موضوعی– موضعی حفاظت از بافت تاریخی

راه اندازی تورهای مختلف ویژه اس��اتید و دانشجویان عالقه مند به معماری سنتی در سطح شهر و استان یزد

تبدیل یزد به قطب پژوهش های معماری ایرانی– اسالمی

زمینه س��ازی برگزاری مراسم عزاداری و آیین های سوگواری در ماه های محرم و صفر در سطح ملی و فرا ملی

زمینه سازی برگزاری مراسم خاص و آیینهای زرتشتیان در شهر

آماده س��ازی، ساماندهی و طراحی مسیرهایی که در آن ها مراسم خاص )مذهبی، ملی و محلی( به طور سالیانه برگزار می شود.

معرفی مش��اهیر و چهره های فرهنگی به ن��ام یزد مانند فرخی یزدی، محمدعلی اسالمی ندوشن، مهدی آذریزدی و ...

اطالع رس��انی گس��ترده در س��طوح ملی و بین المللی جهت معرفی فرصت های سرمایه گذاری در شهر

تهیه طرح های موضوعی- موضعی ساماندهی بعضی مسیرهای اصلی گردشگری در بافت قدیم مانند ساماندهی مسیر اصلی مسجد جامع

تعری��ف کاربری های جدید برای جاذبه های اس��تان نظیر کاروانس��راها، قلعه ها و آب انبارهای متروکه

احیاء یکی از قنات های ش��هر یزد و فراه��م آوردن امکان بازدید از آن ها حتی به صورت نمایشی

توسعه منابع و ایجاد جاذبه های فرهنگی– تاریخی در شهر یزد

ارائه تس��هیالت و خدمات خرید صنایع دستی و ش��یرینیجات در نزدیکی اماکن توریستی

تقویت اطالع رسانی در اماکن توریستی

بهبود وضعیت و کیفیت خدمات و فضاهای اقامتی و پذیرایی

متنوع سازی خدمات اقامتگاهی و توسعة انواع اقامتگاه ها متناسب با انواع گردشگری

جذب نیروی متخصص در زمینه توریسم )آشنا با هتل داری، مدیریت جهانگردی و ...(

ارتقاء امکانات و خدمات رفاهی گردشگری

)مأخذ: نگارندگان(

55

47-4

ره8شما

ریشگ

گردعة

وسی ت

بردراه

ی ریز

امه برن

3.‌جمع‌بندی‌و‌نتیجه‌گیریبر اساس آن چه که در این مقاله بحث و تبیین گردید، می توان چنین نتیجه گیری کرد که، محیط گردشگری مجموعه ای از فعالیت ها، کاربری ها و انس��ان ها اس��ت. به طور کلی گردشگری نظام پیچیده ای است و از آن جا که عنصر اولیه و اصلی در گردشگری، انسان است؛ لذا این صنعت تحت تاثیر عوامل موثر بر انسان ها، نظیر عوامل اقتصادی، فرهنگی- اجتماعی، سیاس��ی و زیباشناختی قرار دارد. توس��عة پایدار گردشگری نیازمند شناخت و توجه به تمامی ابعاد این فعالیت گسترده و پیچیده است. گردشگری پایدار حاصل تعامل میان گردشگری و موضوع پایداری است و در حقیقت گردشگری پایدار بخش��ی از توس��عة پایدار اس��ت. لذا روش به کارگرفته شده در برنامه ریزی توریسم به مانند س��ایر برنامه های توسعه، از قس��می باید باش��د که تحقق توسعة پایدار را میسر سازد و تحقق توسعة پایدار داللت بر آن دارد که ضمن تحقق منافع، منابع برای استفاده مستمر آتی حفظ گردند. به نحوی که با استفاده بهینه از فرصت های گردشگری و کنترل تهدیدهای اجتماعی آن، در راس��تای توسعة پایدار منطقه گام برداشته ش��ود. منابع و جاذبه های گردشگری به عنوان یکی از اجزاء اصلی سیس��تم گردش��گری، در تمامی بخش های برنامه ریزی و مدیریتی صنعت گردشگری از اهمیت بسزایی برخوردار اس��ت. از این رو شناس��ایی این جاذبه ها در مرحله اول و برنامه ریزی برای توس��عه آن ها در مراحل بعدی برای توسعة امر

گردشگری ضروری به نظر می رسد. ب��ا عنای��ت به این نکته که با توجه به ش��رایط عدم ثبات موجود در بخش گردش��گری و همچنی��ن ماهیت برنامه ریزی راهبردی – که برای پدیده هایی کاربرد دارد که دائماً در حال تغییر هس��تند و به دلیل فرایندی بودن، قابلیت بازخورد و تطبیق با ش��رایط جدید را دارد- این گونه برنامه ریزی می تواند در این زمینه کاربرد داش��ته باشد؛ لذا جهت رسیدن به اهداف توس��عة گردش��گری با بهره گیری از برنامه ریزی راهبردی در قالب سیاست گذاریهای درست و تدوین راهبردهای مناس��ب و کارآم��د با در نظر گرفتن ش��رایط و ویژگی های بومی می توان جهت توس��عه هرچه بهت��ر و کارآمدتر صنعت

گردشگری در شهر یزد، اقدام نمود.ب��ه طور کلی نتایج از این پژوهش نش��ان می دهد می توان با اتکاء به نظ��ام برنامه ریزی راهبردی و برنامه ریزي کالبدي– فضایي مناس��ب و با بهره گیري از پتانس��یل هاي بافت قدیم ش��هر یزد )به عنوان مثال با شناسایي محورهاي گردشگري، تعریف محورهاي ارتباطي مناس��ب و در صورت امکان تبدیل به محورهاي پیاده و پیش��نهاد یک مس��یر گردش��گري، س��اماندهي بناهاي تاریخي در یزد به ویژه آن دس��ته از بناهایي که واجد ارزش هاي تاریخي و فرهنگي شاخص هستند و مانند اینها (، مي توان بسیاري از نقصان هاي کنوني در پاسخگویي به نیازهاي گردشگران را برطرف نمود و فضاي توریسم

شهري یزد را بهینه کرد.

منابع تاجر، علی و حدادی، بهاره )1388(، طبیعت گردی پایدار، فصلنامه معماری و ساختمان، شماره 18، تهران.

توالیی، سیمین )1386(، مروری بر صنعت گردشگری، دانشگاه تربیت معلم، تهران.

حیدری چپانه، رحیم )1387(، مبانی برنامه ریزی صنعت گردشگری، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها، تهران .

رنجبریان، بهرام و زاهدی، محمد )1388(، شناخت گردشگری، چهارباغ، اصفهان.

56

47-4

ره8شما

ریشگ

گردعة

وسی ت

بردراه

ی ریز

امه برن

اینترنت��ی: س��ایت از برگرفت�����ه کالن، دی�����د از پای��دار توس������عة تعری����ف ،)1388( عل����ی گل�����ی،

http://pnumbt.persianblog.ir/post/173

معصومی، مسعود )1388(، درآمدی بر رویکردها در برنامه ریزی توسعه ی گردشگری محلی، شهری و منطقه ای، سمیرا، تهران.

منصوری، علی )1381(، گردشگری و توسعة پایدار، مجله رشد آموزش جغرافیا، شماره 63.

مهندسین مشاور شهر و خانه )1389(، طرح راهبردی–ساختاری و عملیاتی مدیریت و توسعه منابع، تاسیسات و زیرساختها، ج 15، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان.

موحد، علی )1386(، گردشگری شهری، دانشگاه شهید چمران، اهواز.

محالتي، صالح الدین )1380(،”در آمدي بر جهانگردي”، انتشارات دانشگاه شهید بهشتي، تهران.

عالمزاده، حسین )1386(، یزد پردیس کویر، راهنمای گردشگری شهر یزد، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان یزد.

Alipour, Habib1996, “Tourism Development Within Planning Paradigm, The Case Of Turkey, Tourism Management” , Vol17, No 5.

Charles, R. Geoldner, J.R And Mcintosh, )2000(, “Tourism Principle,Practice And Philoso-phies”, John Willy & Sons, Inc.

Fennel, David )1999(, “Ecotourism”, Routledge.

Barnard, Alan And Jonathan Spencer )1996(, “Encyclopedia Of Social And Cultural Anthropol-ogy” , Vol.44 ,Routledge.

Holden, Andrew )2000(, “Environment And Tourism”, Routledge, London

Inskeep, E,)1991(, “Tourism Planning: An Integrated Approach To Sustainable Development”, Van Nostrand Reinhold, New York, Usa.

Miciel. M, )1998(, “Tourism Marketing” , Routledge,

Skinner Malcolm, Et.Al, )1999(, “Dictionary Of Geography”, Fitzroy Dearborn

http://www.i3.tinypic.com1389/11/10

www.mirasyazd.mihanblog.com1389/11/10

57

47-4

ره8شما

ریشگ

گردعة

وسی ت

بردراه

ی ریز

امه برن