МОНГОЛ УЛСЫН ХЭМЖЭЭНД ХАМГИЙН ТОМ¨мнөговь (1)(1).pdf ·...

2018 он

ГАЗАР НУТГИЙН ХЭМЖЭЭ:

165 380.47 кв.км

МОНГОЛ УЛСЫН

ХЭМЖЭЭНД

ХАМГИЙН ТОМ

АГУУЛГА

• Аймгийн ерөнхий мэдээлэл……………………

• Засаг даргын үйл ажиллагааны хөтөлбөр…..

• Өмнөговь аймгийн түүхэн амжилт……………

• Хүн амын үндсэн үзүүлэлт……………………..

• Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн…………………..

• ААНБ-ын тооллогын үзүүлэлт…………………

• Эрүүл мэндийн зарим үзүүлэлт……………….

• Хөдөлмөр эрхлэлтийн зарим үзүүлэлт………

• Боловсролын зарим үзүүлэлт…………………

• Хөдөө аж ахуйн зарим үзүүлэлт………………

• Аймагтай холбоотой ВЭБ хуудас……………..

1

2

15

16

19

23

25

28

33

35

38

69

Өмнөговь аймаг нь Монгол улсын хамгийн өмнөд хэсэгт оршдог

бөгөөд 15 сум, 58 багтай ба урд талаараа БНХАУ-тай, баруун

талаараа Баянхонгор, баруун хойд хэсгээр Өвөрхангай, хойд талаараа

Дундговь, зүүн талаараа Дорноговь аймгуудтай тус тус хиллэн оршдог.

Улаанбаатар хотоос 575 км зайтай. Монгол улсын хэмжээнд хамгийн

том 165 380.47 мянган кв.км нутаг дэвсгэртэй. Хүн амын дийлэнх

хувийг халхчууд эзэлдэг. 2017 оны жилийн эцсийн байдлаар 65 645 хүн

амтай, үүнээс 22 851 хүүхэд багачууд амьдарч байна.

Уур амьсгалБайгаль цаг уурын хувьд эрс тэс эх газрын уур амьсгалтай,

өвөлдөө -20-30 градус хүртэл хүйтэрдэг, дулааны улиралд халуун нь 30-

38 градус, салхины хурд 5-15 м/сек, заримдаа 34-45 м/сек хүрдэг.

1931 онд Богд Хан-Уул, Цэцэрлэг Мандлын аймгуудаас таслан

Говь Гурвансайхан уулын зүүн урд энгэрт, “Далан булаг” хэмээх газар

Өмнөговь аймаг байгуулагджээ.

АЙМГИЙН ЕРӨНХИЙ МЭДЭЭЛЭЛ

2


ЁС ЗАНШИЛ, ӨВ УЛАМЖЛАЛ

Өмнөговь аймгийн онцлог соёлын биет бус өв

• Бэлэн цэцлэх, ерөөл

• Аялгуут магтаал

• Уулган шарын явдал, Ноён Сэврэйн Жонон, Цэцээ гүний Жонон,

Аргалын хурга майлах, Өрөөлт халтар зэрэг морин хуурын

татлагууд

• Төмөр, хулсан, аман хуурын “Тэмээн жонжоо” татлага

• Жонон бүжиг

• Монгол үндэсний уран хатгамал Зээгт наамал

• Ардын хөгжмийн зэмсгийн урлал

• Битүү амьсгаагаар лимбэ тоглох

• Монгол үндэсний хээ угалз гэх зэрэг онцлог өв олонтой

Өмнөговь аймгийн хэмжээнд соёлын биет бус 204 өв уламжлагч нэгдсэн

бүртгэлтэй. Соёлын биет бус өвийг ур чадварын өндөр түвшинд өвлөсөн

билэг авьяастан, өвлөгч улсын жагсаалтад Өмнөговь аймгаас 7 байдаг.

3


АЛДАР ЦУУТАЙ ХҮМҮҮС

• Ардын жүжигчин, Төрийн хан хуурч Ц.Цэрэндорж

• Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, ерөөлч, магтаалч Г.Оргой

• Морин хуур урлаач, МУСГЗ П.Байгальжав

• МУУГЗ Д.Нанжид

• Монгол Улсын баатар Т.Бор

• Ардын багш О.Отгонсүрэн

• Хөдөлмөрийн баатар - 10

• Монгол Улсын гавьяат цолтон - 73

4


БИЕИЙН ТАМИР, СПОРТ

5

Төрөл 2017Биеийн тамир, спортын байгууллага 1

Нийт ажиллагчид 123

Эмэгтэй 56

Биеийн тамир, спортоор хичээллэгчид 23 918

Спорт заал 35

Дасгалжуулагчид 488

Эмэгтэй 141

Олон улсын мастер 3

Спортын мастер 128

Цол зэрэгтэй шүүгчид 1

Эмэгтэй 1



• Өмнөговь аймгаас төрөн гарсан улсын цолтой бөхчүүд 15,

спортын гавьяат цолтон 5, олон улсын хэмжээний мастер 18,

спортын мастер 276, спортын дэд мастер 132, спортын зэрэг

цолтон 6986, улсын шүүгч 43, зэрэгтэй шүүгч 2096 байна.

• Сүүлийн 10 гаруй жилд тус аймгийн биеийн тамир, спортын

салбар ажлаараа улсад тогтмол эхний гурван байрт шалгарч

байна.

• Тив, дэлхий, олон улс, монголын бүх ард түмний спартикад,

хүүхдийн спортын наадам, улсын аварга шалгаруулах тэмцээнээс

жилд 570-650 гаруй медаль хүртэж байна.

6



• 2017 онд Өсвөрийн улсын аварга шалгаруулах, Олон улс, тив,

дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд хөнгөн атлетик, жудо

бөх, чөлөөт бөх, үндэсний бөх, үндэсний сур, волейбол, сагсан

бөмбөг, байт харваа, таеквондо, спорт бүжиг, теннис, дугуй,

бадминтон, шагай харваа, спорт аялал гэсэн 15-н төрлөөр 400

гаруй тамирчин амжилттай оролцож алт-299, мөнгө-178, хүрэл-

171 нийт-648 медаль хүртсэн

• Насанд хүрэгчдийн улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд

спортын 10 төрлөөр насанд хүрэгчдийн аймгийн аваргаас

шалгарсан баг тамирчид Улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд

шагай харваа, үндэсний бөх, үндэсний сур, волейбол, сагсан

бөмбөг, хөнгөн атлетик, явган аялал, теннис гэсэн спортын 10-н

төрлөөр 350 гаруй тамирчин амжилттай оролцож алт-47, мөнгө-

32, хүрэл-68 нийт-145 медаль авсан байна.

• Нийт 2017 онд УАШТ, Олон улс, Тив, дэлхийгээс 657 медаль

хүртсэн амжилттай.7


СОЁЛ, СҮМ ХИЙД

• Мэргэжлийн урлагийн байгууллагын тоглолт - 76

• Мэргэжлийн урлагийн байгууллагын үзэгчид - 35 000

• Нийтийн номын сан - 15

• Нийтийн номын сангийн суудал - 365

• Номын сангийн байнгын уншигчид - 7 903

• Сүм хийд - 4

• Будда - 3

• Христ - 1

8


НУТГИЙН БРЭНД БҮТЭЭГДЭХҮҮН, ҮЙЛЧИЛГЭЭ

• Аймгийн ИТХТ-ийн 2007 оны 11 дүгээр тогтоолоор ингэний

айраг, сүү сүүн бүтээгдэхүүнийг аймгийн брэнд

бүтээгдэхүүнээр баталж, Ингэний айрагны баяр арга хэмжээг

жил бүр өвлийн адаг сарын шинийн 15-нд тогтмол зохион

байгуулж байна.

• 2016 онд дэлхийн 2 бөхт тэмээний генефондыг хадгалж,

Ханын хэцийн хүрэн, Галбын говийн улаан омгийн тэмээг

үүлдэр болгон батлуулсан.

• Монгол Улсын түүхэнд анх удаа “Монгол тэмээ-999” арга

хэмжээг зохион байгуулан, 1108 тэмээг уралдуулж дэлхийн

дээд амжилтыг шинэчлэн тогтоолоо.

• Ноён Сэврэй хийцийн мөнгөн эдлэлийн дарханы урлал

9


ТЭЭВЭР

10

Төрөл 2017

Техникийн хяналтын үзлэгт

хамрагдсан авто машин бүгд16 487

Суудлын авто машин 8 348

Ачааны автобус 6 700

Автобус 755

Тусгай зориулалтын 684

Ашигласан хугацаагаар

3 жил хүртэл 254

4-9 жил 5 349

10-аас дээш жил 10 884


БАРИЛГА, ОРОН СУУЦ, НИЙТИЙН АЖ АХУЙ

11

Төрөл 2017Дотоодын барилгын байгууллагуудын

гүйцэтгэсэн барилга угсралт, их

засварын ажил (сая.төг)562 661.7

Ус түгээх цэгийн тоо 71

Зөөврийн ус хэрэглэдэг өрх 10 295

Ус тээврийн машины тоо 3

Хог устгах цэг 17

Хог тээврийн машины тоо 31

Халуун усны цэгийн тоо 26

12

БАЙГАЛЬ ОРЧИН


Төрөл 2017Ойн сан бүхий газар (мян.га) 1 189.2

Ойн модоор бүрхэгдсэн газар 618.2

Байгалийн заг 604.7

Бут сөөг 13.5

Ой модыг огтолсон газар 0.6

Мод үржүүлгийн газар 49.7

Ой тэлэн ургах нөөц газар 3.9

Ойн сангийн бусад газар 566.5

Гадаргын ус нийт гол горхи 1

Булаг 556

Нуур, тойром 21

13

ГЭМТ ХЭРЭГ


Төрөл 2017Бүртгэгдсэн гэмт хэрэг бүгд 462Хүний амь бие, эрүүл мэндийн эсрэг гэмт хэрэг 192Хүүхэд гэр бүл, нийгмийн ёс суртахууны эсрэг гэмт хэрэг 10Өмчлөх эрхийн эсрэг гэмт хэрэг 148Малын хулгайн гэмт хэрэг 3Тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний аюулгүй байдал,

ашиглалтын журмын эсрэг гэмт хэрэг 63

Гэмт хэрэгт холбогдсон сэжигтэн, яллагдагч 415Эмэгтэй 5118 хүртэлх насны 7

Шүүхээр шийтгүүлсэн хүн 259

14

МӨНГӨ, БАНК, ТӨРИЙН САНХҮҮ


Төрөл 2017

МӨНГӨ, БАНК (сая.төг)

Иргэдийн хадгаламжийн үлдэгдэл 111 379.3Зээлийн өрийн үлдэгдэл 172 503.3Чанаргүй зээлийн өрийн үлдэгдэл 5 423.9

ТӨРИЙН САНХҮҮ (сая.төг)

Орон нутгийн төсвийн нийт орлого 147 722.2Орон нутгийн төсвийн нийт зарлага 116 472.6Улсын төсвөөс орон нутгийн төсөвт олгосон тусгай

зориулалтын шилжүүлэг 28 335.3

Улсын төсвөөс орон нутгийн хөгжлийн нэгдсэн сангийн

орлогын шилжүүлэг 3 190.3

ЗАСАГ ДАРГЫН МӨРИЙН ХӨТӨЛБӨР

2016-2020 онд хөгжүүлэх аймгийн засаг даргын

үйл ажиллагааны “Бид хамтдаа” хөтөлбөр

Ажилтай иргэн-

Хөгжлийн бодлого

Соёл урлагийн

хөгжил-Бидний үнэ

цэнэ

Эрүүл чийрэг-

Өмнөговьчууд

Боловсролоор

тэргүүлсэн-Авьяаслаг

хүүхдүүд

Хэмнэлттэй төсөв-

Тогтвортой хөгжил

Хөдөө аж ахуйн

хөгжил-Дэвшилтэт

технологи

Шинэ технологи-

Ашигтай үйлдвэрлэл

Хариуцлагатай уул

уурхай-Хөгжсөн дэд

бүтэц

Унаган байгаль-

Ухаалаг хэрэглээ

Говийн аялал

жуулчлал-Шинэ

менежмент

Төрийн ухаалаг

үйлчилгээ

Чадварлаг албан

хаагч-Чанартай

гүйцэтгэл

Хүний хөгжилд

чиглэсэн гадаад

харилцаа

Эрх зүйн боловсрол-

Амар тайван амьдрал

Тохилог орчин-

Нутгийн зам

Батлан хамгаалах

бодлого-Бэлэн

байдал

15

ӨМНӨГОВЬ

АЙМАГ

16

ӨМНӨГОВЬ АЙМГИЙН ТҮҮХЭН АМЖИЛТУУДААС

Өмнөговь аймаг

Төрийн дээд шагнал

“Алтангадас” одонгоор

шагнагдсан.

Улсын хэмжээнд 3 жил

дараалан тэргүүлж,

шилжин явах тугийг

үүрд хадгалсан.

Эдийн засаг, нийгмийн

үзүүлэлтээр хамгийн

өндөр рейтингтэй

аймгаар шалгарсан.

Монгол Улсын Засгийн газар,

Зам тээвэр, барилга, хот

байгуулалтын яамнаас

“Хамгийн их бүтээн байгуулалт

өрнүүлсэн хот”-оор шалгарав.

Говь нутгаа хөгжүүлэх, ард иргэдийнхээ

эрүүл энх, ая тухтай амьдрах орчин,

нөхцлийг бүрдлүүлэх Үйлсэд төвийн

бүсийн хэмжээнд бусад аймгуудаа

тэргүүлэн “Тэргүүний аймаг”-аар

шалгарсан.

1943 он

1976-1978 он

1999 он

2011 он

2012-2013 он

ӨМНӨГОВЬ

АЙМАГ


Говь нутгийн ажилсаг ард түмний

хөдөлмөр зүтгэл, орон нутгийн

хөгжил, бүтээн байгуулалтын үр

дүнгээрээ Монгол Улсын

Ерөнхийлөгчийн зарлигаар

“Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан

тугийн одонт” аймаг болсон.

Дэлхийн 2 бөхт тэмээний генефондыг

хадгалж, тэмээний ноосны түүхий эд,

экспортын барааны 30 орчим хувийг

нийлүүлдэг аймгийн хувьд Монгол Улсын

түүхэнд анх удаа “Монгол тэмээ-999” арга

хэмжээг зохион байгуулан, 1108 тэмээг

уралдуулж дэлхийн дээд амжилтыг

шинэчлэн тогтоолоо.

Өмнөговь аймгийг хөгжүүлэх үндсэн зорилтуудын нэг боловсролын салбарт оруулсан хөрөнгө оруулалт,

бүтээн байгуулалтын ажлыг үнэлэн Монгол Улсын Засгийн газар, Боловсрол, шинжлэх ухааны яамнаас

“Боловсрол дээлтэй Өмнөговь аймгийн Засаг даргын Тамгын газар”-аар шалгаруулсан .

“Говь гурван сайхан” уулын Зүүн сайхан ууланд орших “Их тахилгат хайрхан”-ыг Монгол Улсын

Ерөнхийлөгчийн зарлигаар “Төрийн тахилгат” хайрхан болгож, Төрийн тахилгат хайрханы тэнгэрийг тайх

анхны ёслолыг амжилттай зохион байгуулсан.

17

2013 он

2015 он2016 он

ӨМНӨГОВЬ

АЙМАГ


Олон нийтийн санал асуулгаар

“Оны шилдэг аймаг”, “Шилдэг

бүтээн байгуулалт, хөрөнгө

оруулалттай аймаг”-аар 3 удаа

шалгарсан.

Даланзадгад сумын 90 га талбайд хийгдэж буй Шинэ

суурьшлын бүсийн цогцолбор бүтээн байгуулалт нь

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар “Үндэсний

бүтээн байгуулалтын дээд шагнал-Төрийн гэрэгэ”-г

хүртсэн.

2017 оны ажил үйлсээрээ улсын хэмжээнд 22 аймаг,

нийслэлийг тэргүүлж, “Монгол Улсын шилдэг аймаг”-аар

шалгарсан.

18

2017 он

2018 он

Монголдоо төдийгүй дэлхийд алдартай 2

бөхт тэмээнийхээ тоо толгойгоор улсдаа

тэргүүлэн тэмээн сүрэг 130 мянгад хүрч,

Ханын хэцийн хүрэн, Галбын говийн улаан

омгийн тэмээг үүлдэр болгон батлуулсан.

2015-2017 он

ХҮН АМ

Хүн амын тоо, насны бүлгээр, 2017 он, сумдаар

Сумдын нэр Нийт хүн ам 0-14 15-64 65+

Даланзадгад 24 863 7 843 15 996 1 024

Баяндалай 2 082 560 1 419 103

Баян-Овоо 1 733 467 1 191 75

Булган 2 122 547 1 470 105

Гурвантэс 4 869 1 566 3 121 182

Мандал-Овоо 1 602 435 1 093 74

Манлай 2 577 745 1 733 99

Ноён 1 394 398 945 51

Номгон 2 580 662 1 797 121

Сэврэй 2 009 532 1 392 85

Ханбогд 6 978 2 104 4 750 124

Ханхонгор 2 010 480 1 397 133

Хүрмэн 1 593 432 1 086 75

Цогт-Овоо 1 811 573 1 171 67

Цогтцэций 7 422 2 759 4 526 137

Нийт 65 645 20 103 43 087 2 455

19

ХҮН АМ

Насны бүлгийн эзлэх хувь, хүйсийн харьцаа, 2017 он, сумдаар

Сумдын нэр

Нийт хүн амд

хүүхдийн эзлэх

хувь

Хөгшидийн эзлэх

хувь

Хөдөлмөрийн

насны хүн амын

эзлэх хувь

Хүйсийн харьцаа

Даланзадгад 37.2 4.1 64.3 90.6

Баяндалай 35.0 4.9 68.2 106.5

Баян-Овоо 33.3 4.3 68.7 103.9

Булган 33.6 4.9 69.3 109.3

Гурвантэс 39.2 3.7 64.1 98.2

Мандал-Овоо 35.3 4.6 68.2 111.3

Манлай 35.8 3.8 67.2 103.1

Ноён 34.6 3.7 67.8 112.8

Номгон 34.5 4.7 69.7 111.6

Сэврэй 34.5 4.2 69.3 103.8

Ханбогд 35.1 1.8 68.1 123.2

Ханхонгор 31.6 6.6 69.5 110.7

Хүрмэн 34.7 4.7 68.2 100.9

Цогт-Овоо 38.5 3.7 64.7 98.8

Цогтцэций 42.4 1.8 61.0 105.3

Нийт 36.9 3.7 65.6 101.0

20

ХҮН АМ

Хүн ам, сумаар 1990 – 2017 он

Сумдын нэр 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2017 Эрэмбэ

Даланзадгад 14 409 12 660 12 686 15 954 18 746 23 298 24 863 I хамгийн их

Баяндалай 2 006 2 232 2 505 2 338 2 293 2 090 2 082

Баян-Овоо 1 462 1 545 1 563 1 539 1 600 1 716 1 733

Булган 2 156 2 375 2 460 2 430 2 325 2 092 2 122

Гурвантэс 2 652 3 023 3 250 3 524 4 243 4 617 4 869 IV

Мандал-Овоо 2 144 2 365 2 325 2 004 1 891 1 615 1 602

Манлай 2 017 2 222 2 441 2 431 2 441 2 481 2 577

Ноён 1 243 1 419 1 616 1 390 1 315 1 336 1 394 XV хамгийн бага

Номгон 2 330 2 741 2 932 3 009 2 797 2 557 2 580 V

Сэврэй 2 021 2 264 2 442 2 309 2 126 2 026 2 009

Ханбогд 1 929 2 190 2 306 2 659 3 522 5 344 6 978 III

Ханхонгор 2 459 2 623 2 752 2 542 2 251 2 047 2 010

Хүрмэн 1 770 2 084 2 052 1 910 1 757 1 597 1 593

Цогт-Овоо 1 639 1 861 1 891 1 672 1 633 1 694 1 811

Цогтцэций 1 695 1 947 2 189 2 155 3 366 7 030 7 422 II

Нийт 41 932 43 551 45 420 47 866 52 306 61 540 65 645

21

ХҮН АМ

Өрх, сумаар 2005 – 2017 он

Сумдын нэр 2005 2010 2015 2016 2017 Эрэмбэ

Даланзадгад 4 358 5 916 7 712 8 023 8 365 I хамгийн их

Баяндалай 644 696 684 695 684

Баян-Овоо 423 531 589 606 612

Булган 631 659 693 701 727

Гурвантэс 948 1 277 1 447 1 487 1 527 IV

Мандал-Овоо 520 555 530 527 531

Манлай 568 661 710 725 741

Ноён 408 402 435 442 446 XV хамгийн бага

Номгон 801 833 828 829 845 V

Сэврэй 600 634 621 632 621

Ханбогд 664 1 112 1 669 1 768 1 834 III

Ханхонгор 704 693 722 725 757

Хүрмэн 498 542 535 551 559

Цогт-Овоо 452 482 540 577 588

Цогтцэций 579 1 119 2 383 2 381 2 441 II

Нийт 12 798 16 112 20 098 20 669 21 278

22

ДОТООДЫН НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮН

2017 онд монгол улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 2%, төвийн бүсийн

20.1% болох 540.3 тэрбум төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байна.

Нэг хүнд ногдох

дотоодын нийт

бүтээгдэхүүн

8.2 сая төгрөг,

аж үйлдвэрийн

бүтээгдэхүүний

үйлдвэрлэлт

дүнгээр 287.9тэрбумд хүрч

улсын хэмжээнд

5-т орж байна.

335 829.8281 273.5

404 035.8

540 349.3

2014 2015 2016 2017

ДНБ /сая.төг/

23

ДНБ-ийг салбараар авч үзвэл: ХАА, ан агнуур, ойн аж ахуйн салбар 19.7%,

Аж үйлдвэр, барилгын салбар нь 53.3%, Үйлчилгээний салбар 27.0%-ийг

тус тус эзэлж байна. Нэг хүнд ногдох ДНБ нь 2014 онд 5.6 сая, 2015 онд

4.6 сая, 2016 онд 6.3 сая, 2017 онд 8.2 сая төгрөгт хүрсэн байна.

28.5 32.8 22.5 19.7

33.8 20.9 42.9 53.3

37.6 46.3 34.7 27.0

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2014 2015 2016 2017

Хөдөө аж ахуй Аж үйлдвэр, барилга Үйлчилгээ

ДН

Б-д

эзл

эх с

ал

ба

рууд

ын

эзл

эх х

увь

ДОТООДЫН НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮН

24

АЖ АХУЙН НЭГЖ, БАЙГУУЛЛАГА

Аж ахуйн нэгж, байгууллагын тоо

Сумдын нэр 1998 2006 2011 2016 Эрэмбэ

Даланзадгад 198 254 437 911 I хамгийн их

Баяндалай 11 31 32 36

Баян-Овоо 19 24 20 38

Булган 11 39 31 42 V

Гурвантэс 14 42 43 87 IV

Мандал-Овоо 10 26 23 33

Манлай 12 34 27 42 V

Ноён 14 25 18 32

Номгон 10 33 30 39

Сэврэй 9 31 21 31

Ханбогд 13 32 59 247 II

Ханхонгор 9 27 24 32

Хүрмэн 12 28 22 20 XV хамгийн бага

Цогт-Овоо 10 29 24 35

Цогтцэций 15 38 93 211 III

Нийт 367 693 904 1 836

25

АЖ АХУЙН НЭГЖ, БАЙГУУЛЛАГА – 2016

ОН*

Аж ахуйн нэгж, байгууллагын тоо

1836

Аж ахуйн нэгж 1503

Төрийн бус байгууллага

175

Төсвийн байгууллага

158

2016 оны тооллогод хамрагдсан аж ахуйн нэгж, байгууллагыг төрлөөр нь

авч үзвэл: 81.9% нь аж ахуйн нэгж, 9.5% нь төрийн бус байгууллага,

8.6% нь төсвийн байгууллага байна.


26

*Аж ахуй

нэгжийн тооллогыг

5 жил тутам


АЖ АХУЙН НЭГЖ, БАЙГУУЛЛАГА –ын

ажиллагчдын сарын дундаж цалин

857.700

мянган төгрөг

967.100 мян.төг 718.000 мян.төг

27

ЭРҮҮЛ МЭНД

Эрүүл мэндийн зарим үзүүлэлт, 1995 – 2017 он

Үзүүлэлт 1995 2000 2005 2010 2015 2017

Их эмч 75 88 79 117 170 189

Эм зүйч 10 10 8 15 25 35

Ердийн өсөлт (хүн) 811 744 482 822 1 130 1 131

Нэг эмчид ногдох хүн 576 517 606 440 356 342

Нэг сувилагчид ногдох хүн 322 395 386 419 346 369

1000 амьд төрөлтөд ногдох

нялхсын эндэгдлийн түвшин47.6 45.8 29.0 22.4 16.6 16.1

Тав хүртэлх насны хүүхдийн

эндэгдлийн түвшин (1000

амьд төрөлт тутамд)58.8 55.6 35.5 26.7 19.9 20.0

Үр хөндөлт 293 485 427 119 513 611

Халдварт өвчнөөр өвчлөгчид 389 387 160 287 989 714

28

Төрөлт, нас баралтын тоо, жилийн эцсийн байдлаар, сумдаар

Сумдын нэрТөрөлт Нас баралт

Эрэмбэ2016 2017 2016 2017

Даланзадгад 666 538 113 122 I хамгийн их

Баяндалай 40 45 13 15 V

Баян-Овоо 33 26 7 10

Булган 42 34 11 14

Гурвантэс 98 101 27 27 II

Мандал-Овоо 27 22 7 8

Манлай 36 53 15 10

Ноён 29 23 12 7

Номгон 46 46 20 10

Сэврэй 37 27 10 11

Ханбогд 111 115 31 20 IV

Ханхонгор 28 25 20 6 XV хамгийн бага

Хүрмэн 28 32 8 13

Цогт-Овоо 44 51 7 12

Цогтцэций 136 159 19 23 III

Дүн 1401 1297 320 308

ЭРҮҮЛ МЭНД

29

НИЙГМИЙН ЗАРИМ ҮЗҮҮЛЭЛТ

Нийгмийн зарим үзүүлэлт, 1995 – 2017 он

Үзүүлэлт 1995 2000 2005 2010 2015 2017

Төрөлт 1 177 1 114 829.0 1 159 1 508 1 488

Эмэгтэй 561 558 375 591 723 641

Нас баралт 366 370 347 337 378 357

Дундаж наслалт 63.1 65.0 66.2 68.5 72.0 71.9

Бүтэн өнчин хүүхдийн тоо 72 58 91 49 51 32

Хагас өнчин хүүхдийн тоо 584 634 847 614 563 539

Өрх толгойлсон эхийн тоо 1 367 1 655 1 906 2 380 2 478 2 674

18 хүртэлх насны хүүхэдтэй

өрх толгойлсон эх1 565 1 306 1 496 1 173 999 963

18 хүртэлх насны 4, түүнээс

дээш хүүхэдтэй өрх2 166 1 381 928 432 852 716

30

Нийгмийн зарим үзүүлэлт, 1995 – 2017 он

Үзүүлэлт 2017

18 хүртэлх насны 4, түүнээс дээш хүүхэдтэй өрх 716

18 хүртэлх насны хүүхэдтэй өрх толгойлсон эх 963

1000 хүнд ногдох төрөлт 23.1

1000 хүнд ногдох нас баралт 5.5

Хүн амын дундаж наслалт 71.8

Эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлсэн өвчтөн 13 600

10 000 хүн ам ногдох хорт хавдараар шинээр

өвчлөгчид12.2

Нас барагчид 10.4

НИЙГМИЙН ЗАРИМ ҮЗҮҮЛЭЛТ

31

2016 2017

2 477

45

588

860

2 674

32

539

958

Өрх толгойлсон эхийн тоо

Бүтэн өнчин хүүхдийн тоо

Хагас өнчин хүүхдийн тоо

Өрх үүсгэн ганц биеэр амьдардаг өндөр настан

Ни

йгм

ий

н з

ар

им

үзү

үл

эл

тНИЙГМИЙН ЗАРИМ ҮЗҮҮЛЭЛТ

32

ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТ

Хөдөлмөр эрхлэлтийн үзүүлэлт 2013 – 2017 он

Үзүүлэлт 2013 2014 2015 2016 2017

Хөдөлмөрийн насны

хүн ам37 987 38 608 39 555 40 675 41 691

Эдийн засгийн

идэвхтэй хүн ам25 468 30 315 29 046 28 370 30 294

Ажиллагчид 24 219 26 904 25 613 24 314 25 324

Ажилгүй иргэд 1 249 3 411 3 433 4 056 4 970

Эмэгтэй 528 957 1 312 1 541 1 970

Бүртгэлтэй ажилгүй

иргэд678 578 377 414 386

Эмэгтэй 383 322 218 234 171

Ажиллах хүчний

оролцооны түвшин67 71.4 69.7 69 68.8

Ажил эрхлэлтийн

түвшин95.1 63.4 61.5 59.1 57.5

Ажилгүйдлийн түвшин 4.9 11.3 11.8 14.3 16.4

33

31.0%

63.0%

6.0%

Хүүхэд (0-14)

Хөдөлмөрийн насны хүн ам (15-59)

Тэтгэврийн насны хүн ам (60<)

Нийт хүн амд хөдөлмөрийн насны

хүн амын эзлэх хувь, 2017 оноор

2017 оны хүн

ам, насны

ангиллаар

4.9%

11.3% 11.8%

14.3%

16.4%

2013 2014 2015 2016 2017

Ажилгүйдлийн

түвшин

ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТ

34

БОЛОВСРОЛ

Боловсролын үзүүлэлт

Үзүүлэлт 2005/2006 2010/2011 2015/2016 2016/2017 2017/2018

ЕБСургуулийн тоо 17 18 20 20 21

ЕБС-д өдрийн ангид

суралцагчдын тоо (1000 хүн)10.9 10.5 11.0 11.4 11.8

ЕБС-ийн хамран сургалтын

бохир жин (1-9 р анги)88.0 96.9 92.2 97.6 96.9

ЕБС-ийн суралцагч-багшийн

харьцаа25.3 20.3 18.4 18.8 18.9

СӨБ-ийн байгууллагын тоо 18 18 27 27 28

СӨБ-д хамрагдсан хүүхдийн

тоо (1000 хүүхэд)2.7 2.6 4.7 5.2 5.5

СӨБ-д ажиллаж байгаа нэг

багшид ногдох хүүхэд44.1 35.7 30.6 31.6 32.2

35

БОЛОВСРОЛ

Сургуулийн өмнөх боловсролын

байгууллагын үндсэн багш 173

Сургуулийн өмнөх боловсролын

байгууллагад хамрагдсан хүүхэд

5 580

ЕБС-ийн

1 дүгээр

ангид

элсэгчид

1 389

2845

1457

ЕБС-д суралцаж байгаа малчин өрхийн хүүхэд

Нийт

Эмэгтэй

917

868ЕБС-д суралцагчидаас дотуур байранд суух хүсэлт гаргасан

Амьдарч буй хүүхэд

214

630

Эмэгтэй

Нийт

Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын

байгууллагад суралцагчид

624

ЕБС-ийн

үндсэн багш

36

ЕБС, СӨБ-ийн байгууллагын тоо, сумдаар, 2017/2018 хичээлийн жилд

101 1 1

21 1 1 1 1

21 1 1

3

6 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2

Дал

анза

дга

д

Баянд

ал

ай

Баян-О

воо

Бул

ган

Гурвантэ

с

Манд

ал

-Овоо

Манл

ай

Ноён

Ном

гон

Сэврэй

Ханб

огд

Ханхонго

р

Хүрм

эн

Цогт

-Овоо

Цогт

цэц

ий

СӨБ ЕБС

БОЛОВСРОЛ

37

ХӨДӨӨ АЖ АХУЙ

Малын тоо

Төрөл 2010 2011 2012 2013

Бодоор * 289 845 330 021 376 964 425 661

Толгойн тоо 1 010 327 1 223 459 1 419 253 1 653 264

Тэмээ 83 765 87 837 97 317 103 120

Адуу 37 621 43 366 50 100 58 164

Үхэр 7 532 8 732 10 762 13 374

Хонь 212 841 257 444 299 816 350 811

Ямаа 668 568 826 080 961 258 1 127 795

38

*Бодод шилжүүлэхдээ адуу, үхрийг 1 бод, тэмээг 1.5 бод, 6 хонь,

8 ямааг тус бүр 1 бод гэж тооцов.


Малын тоо

2017 оны жилийн эцсийн мал тооллогын дүнгээр Өмнөговь аймгийн

15 сумын 58 багт 2.6 сая толгой мал тоолуулж 2016 оныхоос

340.4 мянган толгой малаар буюу 14.7 хувиар өссөн байна. Мал

сүрэг таван төрөл дээрээ өссөн үзүүлэлттэй байна.39

Төрөл 2014 2015 2016 2017

Бодоор * 474 842 519 869 584 394 661 517

Толгойн тоо 1 849 043 2 055 765 2 313 963 2 654 388

Тэмээ 112 741 118 584 130 493 141 232

Адуу 66 345 74 170 85 298 98 651

Үхэр 16 085 18 653 22 149 26 997

Хонь 397 600 447 008 520 905 613 980

Ямаа 1 256 272 1 397 350 1 555 118 1 773 528

Өрх, малчдын тоо, насны бүтэц, тэдний соёл, ахуйн байдал

Төрөл 2008 2009 2010 2011 2012

Малтай өрх 7 579 7 638 6 894 6 661 6 619

Малчин өрх 6 408 6 301 5 628 5 431 5 131

Малчдын тоо 11 926 11 612 10 258 9 751 9 279

16-34 насны 6 049 5 614 4 640 4 154 3 695

35-аас тэтгэвэрт гарах хүртэл насны 4 433 4 677 4 388 4 366 4 544

Тэтгэврийн насны 1 444 1 321 1 230 1 231 1 040

Нийт малчдаас эмэгтэй 5 649 5 453 4 809 4 598 4 403

Насны бүрэлдэхүүн хувь 100 100 100 100 100

16-34 насны 50.7 48.3 45.2 42.6 39.8

35-аас тэтгэвэрт гарах хүртэл насны 37.2 40.3 42.8 44.8 49

Тэтгэврийн насны 12.1 11.4 12 12.6 11.2

Нийт малчдаас эмэгтэй хувь 47.4 47 46.9 47.2 47.5

Нэг малчин өрхөд ногдох малын тоо

/толгойгоор/263 278 180 225 276


40

Өрх, малчдын тоо, насны бүтэц, тэдний соёл, ахуйн байдал

Төрөл 2013 2014 2015 2016 2017

Малтай өрх 6 713 6 771 6 963 7 172 7 418

Малчин өрх 5 173 5 216 5 417 5 647 5 819

Малчдын тоо 9 226 9 449 9 588 9 846 9 594

16-34 насны 3 534 3 493 3 473 3 408 3 084

35-аас тэтгэвэрт гарах хүртэл насны 4 706 4 944 5 135 5 353 5 079

Тэтгэврийн насны 986 1 012 980 1 085 1 431

Нийт малчдаас эмэгтэй 4 382 4 408 4 378 4 503 4 315

Насны бүрэлдэхүүн хувь 100 100 100 100 100

16-34 насны 38.3 37 36.2 34.6 32.2

35-аас тэтгэвэрт гарах хүртэл насны 51 52.3 53.6 54.4 52.9

Тэтгэврийн насны 10.7 10.7 10.2 11 14.9

Нийт малчдаас эмэгтэй хувь 47.5 46.7 45.7 45.7 44.8

Нэг малчин өрхөд ногдох малын тоо

/толгойгоор/320 354 379 409 456


41

111

66

6

12

66

94

13

07

58

13

19

45

14

75

95

15

95

72

17

27

74

17

72

38

18

51

66

18

87

81

19

03

96

19

45

03

20

50

78

24

23

53

28

98

69

Да

ла

нза

дга

д

Ноё

н

Цо

гтц

эц

ий

Цо

гт-О

во

о

Ба

ян-О

во

о

Хүр

мэн

Ха

нб

огд

Сэвр

эй

Ма

нд

ал

-Ово

о

Ма

нл

ай

Баянд

ал

ай

Бул

ган

Гур

ва

нтэ

с

Ха

нхо

нго

р

Но

мго

н

МАЛЫН ТОО,

СУМДААР


42

Мал сүргийн бүтэц, 2017 он


43

Бог малын дотор хонин

сүрэг 23.0%, ямаан

сүрэг 67.0%-ийг тус

тус эзэлж байгаа нь

уламжлалт харьцаа

сүүлийн жилүүдэд

ихээхэн алдагдаж

байгааг илэрхийлж

байна.

5%4%

1%

23%

67%

2017 оны жилийн эцсийн мал тооллогын дүнгээр Өмнөговь аймгийн

хэмжээнд 2 654 388 толгой мал тоологдсон байна.

141 23298 651

26 997

613 980

1 773 528


44

Номгон 289 869

Ханхонгор 242 353

Гурвантэс 205 078

Булган 194 503

Баяндалай 190 396

Хамгийн олон

малтай сумд


45

349122

77292

165175

240647

102701

19185

14156

119613

211956

151497

179954

8856

342458

89623

267910

71730

345177

105288

110785

222615 2

80821

27082

Арханга

й

Баян-Ө

лги

й

Баянхонго

р

Бул

ган

Говь-А

лта

й

Говьсүм

бэр

Дархан-У

ул

Дорного

вь

Дорнод

Дун

дго

вь

Завхан

Орхон

Өвөрханга

й

Өм

нөго

вь

Сүхб

аата

р

Сэл

энгэ

Төв

Увс

Ховд

Хөвсгө

л

Хэнти

й

Ул

аанб

аата

р

I IIIII IVV

XVI

Хам

гийн б

ага


46

Малын төрлөөр нь авч үзвэл:

7964

8231

8664

8918

11895

Номгон

Цогтцэций

Ханхонгор

Ханбогд

Манлай


47

1356

4852

51695

1202

37869

770

26

38487

5309

35356

7073

37

28030

132284

8007

478

3438

22630

23819

2158

4067

240

Арханга

й

Баян-Ө

лги

й

Баянхонго

р

Бул

ган

Говь-А

лта

й

Говьсүм

бэр

Да

рха

н-У

ул

Дорного

вь

Дорнод

Дун

дго

вь

Завхан

Орхон

Өвөрханга

й

Өм

нөго

вь

Сүхб

аата

р

Сэл

энгэ

Төв

Увс

Ховд

Хөвсгө

л

Хэнти

й

Ул

аанб

аата

р

I

II IIIIV VХам

гийн б

ага


48

9914

10611

13056

22717

27932

Хүрмэн

Цогт-Овоо

Манлай

Мандал-Овоо

Ханбогд


49

564943

126837 2

12878

252007

68089

12584

38177

64788

165704

69677

160266

16579

276139

22705

200015

144785

274007

147269

158769

417173

288600

50275

Арханга

й

Баян-Ө

лги

й

Баянхонго

р

Бул

ган

Говь-А

лта

й

Говьсүм

бэр

Да

рха

н-У

ул

Дорного

вь

Дорнод

Дун

дго

вь

Завхан

Орхон

Өвөрханга

й

Өм

нөго

вь

Сүхб

аата

р

Сэл

энгэ

Төв

Увс

Ховд

Хөвсгө

л

Хэнти

й

Ул

аанб

аата

р

I

II

IIIIV V

XXХам

гийн б

ага


50

2051

2377

2444

2522

5313

Ханхонгор

Номгон

Баяндалай

Булган

Ханбогд


51

2630741

867354 1

257145 1658043

1054760

178340

134985

796544

851309

1603541

1608114

36289

2501419

572809

1638197

614303

2342812

1401146

1147767

2438377

1949189

130316

Арханга

й

Баян-Ө

лги

й

Баянхонго

р

Бул

ган

Говь-А

лта

й

Говьсүм

бэр

Дархан-У

ул

Дорного

вь

Дорнод

Дун

дго

вь

Завхан

Орхон

Өвөрханга

й

Өм

нөго

вь

Сүхб

аата

р

Сэл

энгэ

Төв

Увс

Ховд

Хөвсгө

л

Хэнти

й

Ул

аанб

аата

р

I

II III

IV

V

XVIII

Хам

гийн б

ага


52

48098

56170

62375

64658

67161

Ханбогд

Мандал-Овоо

Булган

Манлай

Ханхонгор


53

1312938

811636

2500444

935404 2

081564

169300

81936

826355

513296

1536039

1159523

34751

2233223

1665657

1025249

430712

1450763

1103081 1514509

1872629

1342369

94415

Ар

ха

нга

й

Баян-Ө

лги

й

Баянхонго

р

Бул

ган

Го

вь-А

лта

й

Говьсүм

бэр

Дар

ха

н-У

ул

Дорного

вь

Дорнод

Дунд

говь

Завхан

Орхон

Өвө

рха

нга

й

Өм

нөго

вь

Сүхб

аа

тар

Сэл

энгэ

Тө

в

Увс

Ховд

Хөвсгө

л

Хэнти

й

Ул

аанб

аата

р

Хам

гийн б

ага

I

II

III

IV

V


54

137936

140395

157359

181418

227212

Сэврэй

Баяндалай

Ханхонгор

Гурвантэс

Номгон


55

56


Эх үүсвэр: ҮСХ

Төрөл 2017ГОЛ НЭРИЙН ЗАРИМ БАРААНЫ ЖИЛИЙН ДУНДАЖ ҮНЭ

Хонины мах 5 299 (кг)

Гурил 1 297 (кг)

Цагаан будаа 2 310 (кг)

Шингэн сүү 2 568 (литр)

Элсэн чихэр 2 299 (кг)

Цахилгаан 116 (1квтц)

Халаалт 334 (м2)

Бензин АИ-80 1 573 (литр)

ХАА-Н ЗАРИМ БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ДУНДАЖ ҮНЭ (мян.төг)

Ямааны цагаан ноолуур 63 000

Ямааны бор ноолуур 63 000

Хонины ноостой нэхий 3 000

Ямааны ноолууртай арьс 33 500

ХЭРЭГЛЭЭНИЙ БАРААНЫ ҮНЭ

57



Төрөл 2017

ТАРИАЛСАН ТАЛБАЙ Нийт 180.5 - (га)

Хүнсний ногоо 79.5Төмс 64.2Тэжээлийн ургамал 36.7

ХУРААСАН УРГАЦ Нийт 1 540.2 - (тонн)

Хүнсний ногоо 719.7Төмс 544.2Тэжээлийн ургамал 276.3

ТАРИАЛСАН ТАЛБАЙ, ХУРААСАН УРГАЦ

58



НЭГ ХҮНД НООГДОХ АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН ЗАРИМ НЭР

ТӨРЛИЙН БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ҮЙЛДВЭРЛЭЛ

Нүүрс

8.5 тн

Төмрийн хүдрийн баяжмал

18.8 тн

Сүү, сүүн бүтээгдэхүүн

2.6 лМалын мах

14.4 кг

Ургамлын тос

2.1 л

Талх, нарийн боов

11.7

ӨМНӨГОВЬ АЙМАГ

59

Өмнөговь аймгийн

9 гайхамшиг

Өмнөговь аймгийн иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын

тэргүүлэгчдийн 2009 оны 7 дугаар сарын 6-ны өдрийн 67 тоот

тогтоолоор “ӨМНӨГОВЬ АЙМГИЙН ЕСӨН ГАЙХАМШИГ”-ийг

тодруулан баталжээ.

Эдгээрээс: Булган сумын Баян заг

Сэврэй сумын Хонгорын элс

Гурвантэс сумын Хэрмэн цав нь 2010 онд

“Монголын говь” нэрээр аймгаа төлөөлөн

“МОНГОЛ УЛСЫН ЕСӨН ГАЙХАМШИГ”-аар тодорсон билээ.


ГОВЬ ГУРВАН САЙХАН

Ёлын ам нь аймгийн төвөөс баруун тийш 56 км-т Зүүнсайхан ууланд

байрлалтай Говь гурван сайханы байгалийн цогцолборт газрын аялал

жуулчлалын бүсэд багтдаг байгалийн үзэсгэлэнтэй газар нутаг юм. Ёлын

амыг 1965 онд дархан цаазат газар болгох АИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн

тогтоол гарснаар Говийн экосистемийг хамгаалах асуудлын үндэс

тавигдсан бөгөөд 1993 онд Ёлын амны дархан цаазат газрыг өргөжүүлж,

1993 онд ГГСБЦГ болгосон.

60

ХОНГОРЫН ЭЛС

Өмнөговь аймагт элсэн нуруу, манхан, тармаг элс аймгийн бүх нутгийн 3 орчим хувийг эзэлдэг. Үүний дотор

Сэврэй, Номгон, Зөөлөн уулын ар хоолойг дагаж баруунаас зүүн тийш 185 км үргэлжлэн 925 ам дөрвөлжин

км талбай эзлэх Хонгорын элс хамгийн том бөгөөд Монгол улсын томоохон баянбүрдийн нэгэнд тооцогдох

юм. Хонгорын элсний баруун үзүүрт орших баруун зүүн Шургуул, Тал гашуун, Адаг гашуун, Талын цүнхэл,

Хоохорын тээг, Хун нуурын шал, Харын боом, Шар хулсан зэрэг хиаг, хулс, ширэг, заг, сондуул, хужир бүхий

сонин тогтоцтой хонхор хотгор газар юм. Элсэн манхан нь ёроолоосоо дээд оргил хүртэл 10-195метр хүртэл

цавчим өндөр бөгөөд салхитай үед янз бүрийн хөгжим эгшиглэх мэт дуу авиа гардаг. Хонгорын элс нь шовх

оройтой үргэлжилсэн алтан шаргал уул бий болгож ар ёроолоосоо урсгал булаг, ногоон зүлэгтэй, түүний

хөвөөгөөр мал сүрэг налайн бэлчиж адаг цагаан нууранд нь усны шувууд ганганалдан чухам нүдийгхужирласан нутаг юм. 2010 онд Монголын говь нэрээр аймгаа төлөөлөн “Монгол улсын есөн гайхамшиг”-аар

тодорсон.


61

САНГИЙН ДАЛАЙ ХИЙД

Өмнөговь аймгийн Номгон сумын нутагт 1707 онд Тал хүйтний хөндий хэмээх

газарт байгуулагджээ. Түвдээс ирсэн бадарчин лам "Үйзэн Саарав" гэдэг

булгийн дэргэд буудаллаж сан тавьж, ард талд нь жижиг шавар байшин

бариулснаар эхлэл нь тавигдсан гэдэг.1707 онд Үйзэнсаарав гэлэнгийн суурийг

тавьсан 1772, 1835 онуудад баригдсан Чогчин сүм, Дүйнхэр дуган зэрэг 9-н гол

дугантай, 70:90 метр хэмжээтэй хөх тоосгон хэрэмтэй энэхүү хийд нь тухайн

үедээ Монголын говь дахь томоохон хийдийн нэг байсан бөгөөд манай аймагт

өнөөг хүртэл бүрэн бүтэн хадгалагдан үлдсэн цорын ганц хийд юм.


62

БАЯНЗАГ

Баянзаг нь Монголын цаашлаад дэлхийн байгалийн түүх, археологи, шинжлэх ухааны нэн чухал дурсгал,

ул мөр олдворуудыг харьцангуй сайнаар хадгалах үлдсэн алдарт Арц богдын уулсын дагуух уудам

хөндийд орших бөгөөд Баянзагаас өнөөг хүртэл хүн төрөлхтөний эртний түүх, археологи палентологын

нэн чухал, ховор олдворууд олдсоор байгаа түүхэн чухал газар орон юм. Иймээс Монгол орон төдийгүй

дэлхий нийтэд алдаршсан нэн чухал газар нутгийнх нь хувьд “Баянзаг – Flaming Cliffs” –ийг 2010 онд

Монголын говь нэрээр аймгаа төлөөлөн “Монгол улсын есөн гайхамшиг”-аар тодорсон. Эндээс дэлхийд

хамгийн анхны доторхи хөврөл нь дөнгөж гараад царцаж үлдсэн үлэг гүрвэлийн өндөгнүүд олдсон нь

дэлхийн шинжлэх ухааны түүхэнд томоохон нээлт болсон юм.


63

НОЁН БОГД, ТОЛЬ ХАД

Толь хад, Саран хөндий, Гурван түшмэл, Ханын хэц, Цагаан ханын агуй

гэх мэт Ноён сумын нутагт орших байгалийн үзэсгэлэнт газрууд орно.


64

НЭМЭГТ, ХЭРМЭН ЦАВ

Гурван тэс сумаас баруун хойш Тостын уулын ар хоолойд сумаас 150 км-т орших маш

үзэсгэлэнтэй хайлаас, тоорой, сухай бүхий баянбүрдтэй мөн палентлогийн ховор олдворт дээд

цэрдийн хурдасаас тогтсон газар нутаг юм. Энэ газар нутгаас Теризинозавар, забролож,

тарбазабр, эвэрт үлэг гүрвэл, пинакозабр гэх мэт үлэг гүрвэлийн яс олдсон.

ЗУЛАГНАЙН ГОЛ: Алтан уулын баруун суганд орших Талын хайрганы адгаас эх авсан

үзэсгэлэнт баянбүрд юм. Голын голдиролд зэгс, сухай, чихэр өвс элбэг ургана. Заг товцог,

жигд, тоорой, хайлаас зэрэг элсэн манхануудаар хүрээлэгдсэн байгалийн үзэсгэлэнт газар юм.


65

Энэхүү халхад алдартай хийц нь өнөөг хүртэл үе дамжин уламжлагдан хадгалагдаж ирсэн юм.

1938 онд гарсан судалгаагаар Пагамын Мөнх, Чулууны Балжир, Чулууны Ёндон, Долгорын Данзан,

Магсарын Гончиг, Моломын Бадарч нарыг уран дархан хүмүүсээр бүртгэжээ.Ноён Сэврэйн хийц нь

Монгол улсын зохиогчийн эрхийн хорооноос зохиогчийн эрхийн баталгааг Сономшааравын

Эрдэнээ нь авсан давтагдашгүй бүтээл болно. Монгол улсын хэмжээнд Дарьганга, Ноён Сэврэйн

хийц гэсэн хоёр төрлийн мөнгөн аяга байдаг. Ноён Сэврэйн хийцийн мөнгөн аягыг утас сувималын

аргаар хийдэг. Гол онцлог нь зузаан орц арвинтай, эдэлгээ удаантай, дээр үеийн уламжлалт гар

аргаар хийснээрээ улсад алдартай байдаг. Ноён Сэврэй хийцийн их гарын аяганд 32-35 лан, дунд

гарын аяганд 17-20 лан, жижиг аяганд 8-10 лан мөнгө ордог.


66

НОЁН, СЭВРЭЙ ХИЙЦИЙН МӨНГӨН ЭДЛЭЛ

Өмнөговь аймгийн Мандал-Овоо суманд 40-60 км урт

үргэлжилсэн өндөр нь 1375-1695м уул хярууд байх бөгөөд түүний

нэг нь Алгуйн улаан цав юм. Сэврэй хайрхан, Тогоонтөмөр хааны

ордны суурь, Яшил зандан мод гэх мэт Цогт овоо, Мандал овоо

сумын нутагт орших түүх соёлын дурсгалт газрууд, үлэг

гүрвэлийн олдворт газар нутаг юм.


67

АЛГУЙН УЛААН ЦАВ

Галбын гурван хийд, Ханбогд хайрхан, Ундайн гол, Хөдөлдөг

цохио, Ловон чомбын агуй, Мэлхий цохио, Гурван зээрдийн

агуй, Шар цавын үлэг гүрвэлийн мөр зэрэг Ханбогд, Манлай

сумын нутагт орших нутгууд орно.


68

ГАЛБЫН ГОВЬ

Өмнөговь аймагтай холбоотой ВЭБ

хуудсууд

➢ http://www.umnugovi.mn

➢ http://www.omnogovi.gov.mn

➢ http://www.om.mne.gov.mn

➢ http://www.hhaa.om.gov.mn

➢ http://www.gobiwater.mn

➢ http://www.umnugovi.nso.mn

➢ http://urgudul.omnogovi.gov.mn


69

http://www.umnugovi.mn/

http://www.omnogovi.gov.mn/

http://www.hhaa.om.gov.mn/

http://www.gobiwater.mn/

http://www.umnugovi.nso.mn/

МОНГОЛ УЛСЫН ХЭМЖЭЭНД ХАМГИЙН ТОМ¨мнөговь (1)(1).pdf ·...

Documents