ยอนรอยกรงเกา

ณ กาญจนบร

จงหวดกาญจนบร

ยอนรอยกรงเกาณ กาญจนบร

ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

ทปรกษา

พระราชรตนวมล ทปรกษาเจาคณะจงหวดกาญจนบร

พระราชวสทธเมธ เจาคณะจงหวดกาญจนบร

พระราชวสทธาภรณ รองเจาคณะจงหวดกาญจนบร

พระมหาวสตรวสทธปญโญ รองเจาคณะจงหวดกาญจนบร

นายจระเกยรตภมสวสด ผวาราชการจงหวดกาญจนบร

นายรงสรรครศมฤกษเศรษฐ นายกองคการบรหารสวนจงหวดกาญจนบร

ดร.ณรงคเดชรตนานนทเสถยร อธการบดมหาวทยาลยราชภฏกาญจนบร

นายพสนตจนทรศลป วฒนธรรมจงหวดกาญจนบร

บรรณาธการ

ฟอนเปรมพนธ

สมชายแสงชยศรยากล

บรรณาธการภาพ

ประพฤตมลผล

กองบรรณาธการ

อาจารยปรชญาเหลองแดง ภาคภมพนธวาสฏฐ

ธนณฎฐนพฒธกาญจน ยทธนาจำาปาทอง

จตตมาพรนลมย

5ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

6ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

คำ�นำ�

าญจนบรเปนจงหวดทมพนทตดตอกบประเทศเพอนบานดานทศตะวนตกในอดต

จงเปนเมองหนาดานทพมาและกรงศรอยธยาใชเปนเสนทางผานการเดนทพและ

การสรบตลอดมาเมองกาญจนบรเกาททาเสาแมจะยงคงปรากฏโบราณสถานทแสดงถง

ความเจรญรงเรองมาแตอดตไมมากนกเพราะตกอยในสภาพเมองรางถกทอดทงมาเปน

เวลาเนนนานเกอบ๓๐๐ป

แตจากการทคณะทำางานไดเรมออกสำารวจวดเกาๆเมอหลายปทผานมาจงพบวา

วดทมโบราณสถานสมยกรงศรอยธยามอยจำานวนมากกระจายตวอยตามชมชนเกาทวไป

โดยเฉพาะตลอดรมฝงลำานำาทวนแมนำาสายสำาคญในอดตทงสายจะมวดทมโบราณสถาน

สมยอยธยาอยเปนจำานวนมาก

หนงสอ“ยอนรอยกรงเกาณกาญจนบร” พมพเผยแพรเปนสวนหนงของโครงการ

ชอเดยวกนมจดมงหมายทจะนำาเสนอเรองราวความเปนมาของโบราณสถานสมยอยธยา

ในกาญจนบรอยางสนๆเทาทจะศกษาคนควาไดทงจากขอมลของกรมศลปากรทบนทก

สนนษฐานไวและจากเอกสารของนกประวตศาสตรทองถนตำานานคำาบอกเลาโดยเนน

การเลาเรองผานภาพเปนสำาคญเพอเปนสอกระตนใหเกดความสนใจใครเรยนรและเขาไป

ชมของจรงในโอกาสอนควรตอไป

สวนชมชนเองกจะไดใชขอมลในหนงสอนเปนคมอพนฐานในการบอกเลากบคนใน

ชมชนกนเองและผจะมาเยยมเยอนในอนาคต และใชเปนสวนหนงของการสรางความ

ตระหนกรภาคภมใจและสำานกรกบานเกดแกเยาวชนของชมชนทองถนและพฒนา

ตอยอดเปนองคความรเชอมโยงกบอตลกษณดานอนๆของชมชน

ก

7ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

ขอบขอบคณผวาราชการจงหวดกาญจนบร นายกองคการบรหารสวนจงหวด

กาญจนบรอธการบดมหาวทยาลยราชภฏกาญจนบรและอกหลายภาคสวนทเหนความ

สำาคญของประวตศาสตรประเพณวถวฒนธรรมอนเปนรากเหงาของคนในชมชนทองถน

และชวยสนบสนนเสรมตอจนทำาใหเกดมกจกรรมนขน

เรองราวทปรากฏในหนงสอน เปนสวนหนงของ“ภมบานภมเมองกาญจน” ทจะ

สอสารบอกถงความเปนเมองกาญจนแผนดนทม “ภม”อนอดมดวยมสงทนาภาคภมใจ

และควรบอกเลามากมายดงทเนาวรตน พงษไพบลย กวศลปนลกบานทวนไดถกถอย

รอยคำาดวยภาษาเชงกวไวดงน

ภมศาสตร ภมทศน

ภมประวต ภมธรรม

ภมไผท ภมใจนำา

ตำานานเนอง ภมเมองกาญจน

อยางไรกดหากจะมขอผดพลาดใดๆเกดขนในหนงสอนในนามของบรรณาธการ

ตนฉบบขอไดรบขอชแนะจากทานผรและขอนอมรบผดชอบดวยความเคารพ

บรรณาธการ

ส�รบญ

๑กาญจนบรเมองหนาดานสมยกรงศรอยธยา 11

๒โบราณสถานในบรเวณเมองกาญจนบร(เกา) 17 วดขนแผนหรอวดกาญจนบร 20

วดนางพมหรอวดทาเสาหรอวดกาญจนบรเกา 21

วดปาเลไลยก 23

วดแมหมายเหนอ 27

วดแมหมายใต 28

๓โบราณสถานสำาคญสมยกรงเกาในจงหวดกาญจนบร 29 ๑. วดเขาเมงอมรเมศร 33

๒. วดมโนธรรมารามหรอวดนางโน 37

๓. วดบานถำา 43

๔. วดอนทาราม(วดหนองขาว) 47

๕. วดใหญดงรงหรอวดสมใหญ 51

๖. เจดยยทธหตถ 55

๗. พระปรางควดทานกณฑ 59

๘. วดบานทวน 61

๙. วดบานนอย 65

๑๐. วดเขาจำาศล 69

๑๑. วดพงตร 73

๑๒.วดเบญพาด 79

๑๓. วดลาดขาม 85

๑๔.วดขาวเบา 87

๑๕.วดวงกม 91

๑๖. เจดยรางบนเขาเลก 95

๑๗.วดหวยกระเจา 99

๑๘.วดเขารกษ 101

๑๙.วดโบสถ(ราง) 105

๒๐.วดสระกระเบอง 109

๒๑.วดโบสถสระจกดาน(วดโบสถเกา) 112

๔.ปจฉมบท 117

10ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

11ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

กาญจนบรเมองหนาดานสมยกรงศรอยธยา

12ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

ภมทศนเมองกาญจนบรเกา

ทมา httpwww.thaiheritage.netnationoldcitykanchanaburi4.htm.jpg

13ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

มองกาญจนบร (เกา)หรอเมอง

ทาเสาเปนเมองหนาดานชายแดน

ดานตะวนตกเปนเมองสำาคญในดานการ

สงครามระหวางไทยกบพมา เมองทาเสา

ตงอยบนเสนทางการเดนทพดงนนการ

สงครามกบพมาเกอบจะทกครงในสมยนน

เมองทาเสาจะตองเปนทรบศกหรอเสนทาง

ผานในการสงคราม

ตำานานพงศาวดารเหนอกลาววา

พญากงเปนผสรางเมองกาญจนบรขนเมอ

เ ราวพ.ศ.๑๓๕๐เมองกาญจนบร(เกา)

ตงอยทบานทาเสาบนฝงซายของแมนำา

แควใหญมลำาตะเพนอยทางดานทศเหนอ

ใกลเขาชนไกตำาบลลาดหญาอำาเภอเมอง

กาญจนบร

นอกจากนเมองกาญจนบรยงปรากฏ

ชอในตำานานเสภาเรอง“ขนชางขนแผน”

เปนเรองราวทเกดขนในสมยกรงศรอยธยา

ตอนตนนาจะตรงกบรชสมยพระรามาธบด

ท๒(พ.ศ.๒๐๓๔-๒๐๗๒)หรอทเรยกกน

แผนทเมองเกา

14ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

จดทหวยลำาตะเพนไหลมาบรรจบแควใหญททาเสา

วา“พระพนวษา”พลายแกวเปนลกของขน

ไกรเชอสายตระกล“พลาย”กบนางทอง

ประศร ซงมถนฐานยานเหยาอยททาเสา

เขาชนไกเมองกาญจนบร

ผงเมองกาญจนบรมลกษณะเปน

เนนดนรปส เหลยมผนผา ขนาดกวาง

๑๘๐เมตรยาวประมาณ๓๖๐เมตรม

ปอม๔มมเมองกอดวยดนและหนทบถม

กน ลกษณะของการตงเมองเหมาะแก

ยทธศาสตรในสมยนนอยางยงดวยเปน

ทซอกเขาทสกดพมาทยกทพมาทางดาน

เจดยสามองคมงจะไปตเมองสพรรณและ

อยธยาจำาเปนตองตเมองกาญจนบรใหได

เสยกอน(วรวธ สวรรณฤทธ,๒๕๔๕ : ๗๕)

จากหลกฐานซากโบราณสถานใน

เขตเมองกาญจนบร (เกา)จากการศกษา

15ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

ปอมเมอง ๑ อยบรเวณหลงโรงเรยนวดกาญจนบรเกา 15ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

16ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

ไลยกวดมอญและวดอนเดยและมตลาด

นางทองประศรกรมศลปากรไดขนทะเบยน

เปนโบราณสถานเมอ วนท ๘ มนาคม

พ.ศ. ๒๔๗๘และมการบรณะในปพ.ศ.

๒๕๓๒-๒๕๓๓

ของวรวธสวรรณฤทธ(วรวธสวรรณฤทธ,

๒๕๔๕:๗๕)พบวามวดราง๗ วดซง

มชอเรยกภายหลงวา วดขนแผน วดขน

ไกร วดนางพมพ วดแมหมาย วดปาเล

ภาพวดขนแผน

17ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

โบราณสถานในบรเวณเมองกาญจนบร (เกา)

18ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

โบราณสถานทสำาคญในเขตเมอง

กาญจนบร (เกา)ทนำาเสนอในโครงการ

“ยอนรอยกรงเกาณกาญจนบร”มดงน

โบร�ณสถ�นในบรเวณเมองกาญจนบร (เกา)

18ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

19ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

19ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

20ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

วดขนแผน หรอวดกาญจนบร

ว ด ข น แ ผ น เ ป น ว ด ร า ง ม

อาณาเขตกวางขวางมซากพระปรางค

องคใหญรปคลายปรางคในสมยอยธยา

ตงอยใกลสระนำาโบราณซงมนำาขงตลอด

ปมปลาชมมากไมมใครกลาทำาอนตราย

เรยกกนวาสระระฆง ถดจากปรางคไป

ทางทศเหนอประมาณ๒๐๐เมตรมฐาน

อโบสถเจดยมณฑปตงอยตดตอกนมแนว

กำาแพงยาวลอมอยบางสวน กลาวกนวา

ขนแผนภายหลงไดรบแตงตงเปนเจาเมอง

กาญจนบรมบรรดาศกดเปนพระสนทรฦๅชย

เปนผสรางวดน

20ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

สระระฆง

20ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

21ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

วดนางพม หรอวดทาเสา หรอวดกาญจนบรเกา

ตงอยในบรเวณเมองกาญจนบร

(เกา) เดมเปนวดรางสรางในสมยอยธยา

เลากนมาวานางพมเปนผสราง ภายใน

วดมซากเจดยเกาทรงกลมฐานตำาและซาก

กำาแพงนอกจากนพระพทธรปศลาทราย

สแดงขนาดใหญทวดรางแหงนไดถกชลอ

โยกยายไปเปนพระประธานในอโบสถ

วดสำาคญๆหลายวดในเขตอำาเภอเมอง

กาญจนบร ไดแก วดเทวสงฆาราม วด

ถาวรวราราม(วดญวน) และวดศรอปลา

ราม(วดหนองบว)ปจจบนยงมพระพทธรป

21ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

22ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

22ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

สมยอยธยาอยทวดนางพมจำานวน๒องค

คอหลวงพอประทานโชคทประดษฐานอย

ในมณฑปของวด กบพระพทธรปอกองค

หนงทประดษฐานอยในศาลาการเปรยญ

ของวด

จากเอกสารของกรมการศาสนา

พงปรากฏในทะเบยนการต ง วด เม อ

พ.ศ. ๒๓๖๐ ตอมาพระอาจารยจวน

เจาอาวาสรปแรกไดบรณะเปนวดทม

พระสงฆใหชอวดวา“วดทาเสา” เพอให

สอดคลองกบชอหมบานและทานไดบรณ-

ปฏสงขรณเสนาสนะเพอใชเปนทพกสงฆ

และบำาเพญกศลในปพ.ศ.๒๕๔๑

หลวงพอประทานโชค

อาจารยจวน เจาอาวาสรปแรกวดกาญจนบรเกา

เสมาสมยอยธยา

23ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

เดมเปนวดราง อยตดกบทางหลวง

แผนดนสายกาญจนบร-เขอนศรนครนทร

ใกล กบเขาชนไก หางจากวดขนแผน

ประมาณ๑กโลเมตรสรางในสมยอยธยา

มสงสำาคญคอพระพทธรปอโบสถเกาหก

พงเกอบหมดแลวนอกจากนยงมซากเจดย

วหาร กบพระพทธรปปนปนสมยอยธยา

๑องคแตชำารด

มเรองเลาวา พระพทธรปปางปา

เลไลยกองคปจจบน เดมเปนพระพทธรป

ปางมารวชย แตถกนกหาของเกาทำาลาย

พระเศยรขาดสวนพระอระ(อก)ถกเจาะ

จนเปนชองตลอดองคพระดเหมอนถก

ผาอก ชาวบานจงเรยกวา “พระผาอก”

ตอมามการบรณะซอมแซมจนเปนพระปาง

ปาเลไลยกดงปจจบน

จากขอมลของกรมศลปากรระบสรป

วา โบราณสถานวดปาเลไลยกประกอบ

ดวยมณฑปประดษฐานพระพทธรปปางปา

เลไลยกถดจากมณฑปมวหารรปสเหลยม

ผนผาสวนดานหลงวหารเปนเจดยทรงกลม

ขนาดใหญสนนษฐานวาเปนเจดยประธาน

วดปาเลไลยก

24ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

24ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

25ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

25ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

26ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

26ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

ของวดดานขางเปนเจดยรายเหลอเพยง

สวนฐานโบราณสถานทงหมดตงอยภายใน

เขตกำาแพงแกว

วดปาเลไลยก เปนชอทตงขนใหม

ในสมยทพระอาจารยจวนอดตเจาอาวาส

วดนางพมมาเปนผนำาในการบกเบกเมอง

ทาเสา เมอชวงปพ.ศ.๒๔๖๗โดยตงเปน

ชอโบราณสถานทกแหงตามชอในวรรณคด

เรองขนชาง-ขนแผน

27ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

วดแมหมายเหนอ

กรมศลปากรดำา เนนการขด

ศกษาทางโบราณคดครงแรกเมอปพ.ศ.

๒๕๓๓ และรวมกบองคการบรหารสวน

จงหวดกาญจนบรดำาเนนการอนรกษและ

พฒนาอกครงเมอพ.ศ.๒๕๕๒

ข อม ล ว ดแม หม าย เหน อ ก รม

ศลปากรระบวาโบราณสถานวดแมหมาย

เหนอหนหนาไปทางทศตะวนตกหาลำา-

ตะเพนประกอบดวยวหารอยทางดานหนา

และเจดยทรงกลมเปนประธานของวดทาง

ดานหลง มกำาแพงแกวลอมรอบโบราณ

สถานทงหมดไว สวนของฐานวหารจาก

การขดศกษาทางโบราณคดพบวามการ

กอสรางทบซอนกนอยางนอย ๒ สมย

ทงยงเศษกระเบองเผามงหลงคาและตะป

โลหะสำาหรบยดโครงสรางไมเขาไวดวยกน

ทำาใหสนนษฐานไดวา วหารวดแมมาย

เหนอกออฐถอปนมหลงคาเปนเครองไมมง

ดวยกระเบองดนเผา

28ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

วดแมหมายใต

จากขอมลของกรมศลปากรระบวา

เปนโบราณสถานหนหนาไปทางทศตะวน

ออกโดยมกำาแพงแกวลอมรอบโบรารสถาน

ทงหมดเขาไวในพนทเดยวกน ประกอบ

ดวย เจดยราย ๒ องค ดานหนาเหลอ

เพยงเฉพาะสวนฐาน ถดไปเปนเจดยทรง

ปรางคขนาดเลกวหารเปนทรงสเหลยมผน

ผาโดยพบวาฐานวหารมการกอสรางซอน

ทบกนอยางนอย๒สมยซงสมยหลงพบ

วา มการทำาฐานวหารแอนโคงคลายทอง

สำาเภาอยางทนยมกนในชวงสมยอยธยา

ตอนปลาย ดานทศเหนอมฐานเจดยราย

ทรงกลม ดานหลงวหารมเจดยทรงกลม

และเจดยยอมมไมสบสองขนาดเลกอยทาง

ดานขางทศเหนอ

29ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

โบราณสถานสำาคญสมยกรงเกาในจงหวดกาญจนบร

30ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

30ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

31ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

จากการลงพนทเพอสำารวจวดเกา

สมยอยธยาในจงหวดกาญจนบร พบ

วา จงหวดกาญจนบรม วดหรอโบราณ

สถานเกาถงสมยอยธยาจำานวนมาก แต

หนงสอ“ยอนรอยกรงเกาณกาญจนบร”

นจะนำาเสนอเฉพาะวดทมคนรจกไมมาก

นกสวนวดสมยอยธยาทมชอเสยงเปนท

รจกกนดอยแลว อยางวดพระแทนดงรง

ซงตงอย อำาเภอทามะกา และวดไชย

ชมพลชนะสงครามซงตงอยทอำาเภอเมอง

กาญจนบรมไดนำามาเสนอในโครงการน

อยางไรกดยงมวดทงทเปนวดรางท

ไมมสภาพเปนวดหลงเหลออยเชนวดราง

จน วดโบสถ (อยใกลๆ กบวดอนทาราม

อำาเภอทามวง) วดสระแกว (อยทใกลท

วาการอำาเภอพนมทวน)เปนตนและวด

ทยงมพระภกษจำาพรรษาอยเชนวดคงคา

วดหนองโรง(อยทตำาบลหนองโรงอำาเภอ

พนมทวน) โบราณสถานเกาถกบรณะจน

แทบจะไมเหนรองรอยแลววดเหลานกจะ

ไมถกนำาเสนอในหนงสอน

วดททางคณะผสำารวจนำาเสนอใน

โครงการน จงเปนสถานททนาจะไดรบ

พฒนาตอยอดใหเปนสถานททองเทยวทาง

ประวตศาสตรและวฒนธรรมในอนาคตท

นอกเหนอจากวดในเขตเมองกาญจนบร

(เกา) ประกอบดวยวดใน ๕ อำาเภอ

จำานวน๒๑วดดงน

โบร�ณสถ�นสำ�คญสมยกรงเกาในจงหวดกาญจนบร

32ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

32ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

33ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

๑. วดเขาเมงอมรเมศรวดเขาเมงอมรเมศรตงอยเลขท๑๓๔

บานเขาเมงถนนอทองหมท๑๓ตำาบล

ปากแพรกอำาเภอเมองกาญจนบรจงหวด

กาญจนบรทดนตงวดมเนอท๓๕ไร๑งาน

๖๔๗/๑๐ตารางวา

หลกฐานเอกสารชนแรกทปรากฏ

ชอวดเขาเมง คอแผนทโบราณสมยตน

รตนโกสนทรชวงรชกาลท ๑-๓ทสมเดจ

พระเทพรตนราชสดาสยามบรมราชกมาร

ทรงพบในพระบรมมหาราชวงและทรงนำา

มาเผยแพร(ดงภาพ)ดงนนวดเขาเมงจง

นาจะเปนสถานททางยทธศาสตรการรบมา

ตงแตปลายสมยอยธย

เลากนวา วดเขาเมงเปนสถานทใช

เปนหอสงเกตการณขาศกในสมยโบราณ

และยงพบโบราณสถานเกาแกสมยอยธยา

ไดแก เจดยเพมมมตงอยบนยอดเขา ๒

องคสวนฐานเปนฐานบวควำาบวหงาย๓

ฐานในผงเพมมมสวนกลางเปนองคระฆง

เพมมม เหนอขนไปเปนองคบลลงกเจดย

และสวนยอดเปนบวทรงคลมทมลกษณะ

ไมคอยประณต สนนษฐานวาเปนการ

ซอมแซมในภายหลงของคนในพนท

34ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

34ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

35ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

35ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

ทศนยภาพโดยรอบ มองจากยอดเขาเมง

36ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

จากหลกฐานของกรมการศาสนา

ระบวา วดเขาเมงอมรเมศรขนทะเบยน

เปนวดเมอ พ.ศ.๒๔๘๐ เดมเปนทพก

พระสงฆชอวดเขาเมงตอมานายใบสวสด

ลาภ ไดยกทดนใหสรางวดและมพระคร

กาญจนปญญาคมเปนผดำาเนนการสราง

อโบสถและเสนาสนะตางๆเพมขน ยอด

เขาเมงนอกจากมมณฑปทงดงามมวหาร

ททคณะสงฆอนมนกายเคยใชเปนทปฏบต

ศาสนกจ และเปนสถานทอกแหงหนงท

สามารถขนไปชมทศนยภาพอนงดงามของ

เมองกาญจนบรโดยสะดวก

36ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

37ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

วดมโนธรรมาราม เดมมชอวา วด

นางโนเปนวดรางปจจบนมเนอทประมาณ

๓๐ไร ดานฝงตะวนตกของวดตดลำานำา

แมกลอง เขตตำาบลมวงชมอำาเภอทามวง

จงหวดกาญจนบรสนนษฐานกนวาเดมท

วดนมความเจรญรงเรองมากอนแตครง

เกดสงครามไทยกบพมาชาวบานจงอพยพ

หลบหนไปทอนวดจงตกอยในสภาพเปนวด

รางเชนเดยวกบอกหลายๆวดในเขตเมอง

กาญจนบรครนสงครามสงบลงชาวบาน

จงไดกลบถนฐานเดมและบรณะซอมแซม

วดมเรองเลาวา“นางโน”เปนคนสำาคญใน

การมาบรณะเนองจากนางไดเคยบนบาน

กบพระนอนในวด วาหากตนรอดพนจาก

พมาไดจะมาเปนผบรณะวดขนใหมจง

เปนสาเหตใหชาวบานเรยกวา“วดนางโน”

ตอมาจงเปลยนชอวดใหมเปน “วดมโน-

ธรรมาราม”

โบราณสถานสมยอยธยาทสำาคญท

วดนางโนดงน

๒. วดมโนธรรมาราม หรอวดนางโน

37ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

38ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

38ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

39ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

39ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

40ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

พระปรางคมขนาดกวาง๖เมตร

สง๒๐เมตรยอดตรงกลางองคชำารด

พระพทธไสยาสนเปนพระนอนกอ

อฐปนปน ขนาดยาวประมาณ๑๓เมตร

สง ๔ เมตรดานหลงถกเจาะตงแตพระ

เศยรจรดพระบาทบางตอนมรอยถกซอม

ในภายหลงฝมอชางอยธยา

41ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

นกวรรณคดสมยหลงเชอกนวา วดมโนธรรมารามหรอวดนางโนซงอยหางจากวด

บานถำาลงไปทางทศใตประมาณ๑.๕ กโลเมตร (ซงหมายถงวดใตตามวรรณคดเรอง

ขนชางขนแผน) เปนสถานททขนแผนใชเปนทปลกเสกกมารทองในตำานานเรองขนชาง

ขนแผนในขณะทแตเดมมกเชอกนวาขนแผนยางกมารทองทโบสถวดใตหรอวดไชยชมพล

ชนะสงครามบางคนกเชอวา ขนแผนยางกมารทองทถำาขนแผนซงอยทบานหนองบว

(ใกลกบมหาวทยาลยราชภฏกาญจนบร) ดงบทเสภาตอนหมนหาญเกณฑบาวไพรตาม

รอยเลอดทเปอนอยตามยอดหญามาจนพบดงน

“ถอหอกดาบงาวทวนลวนศาสตรา ทงปนยามดตรกระบกรช

ธนหนาไมใสยาพษ จำาเรญรอยโลหตตดตามไป

เหนโลหตตดหญามาหางหาง ตรงทางปาตดเขาวดใต

เหนประตวหารลนดาลใน ยองเขาไปมองดตามรดาล”

(เสภาขนชาง ขนแผน)

42ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

42ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

43ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

๓. วดบานถาตงอย ท ตำาบลเขานอย อำาเภอ

ทามวง จงหวดกาญจนบร เปนวดเกา

แกแตปรากฏในทะเบยนการตงวดของ

กรมการศาสนาเมอพ.ศ.๒๓๒๕พระยา

อนมานราชธนสมยทดำารงตำาแหนงอธบด

กรมศลปากรไดเคยเดนทางมาสำารวจวตถ

โบราณทวดบานถำา สนนษฐานวา วดน

สรางในสมยสโขทยและอยธยาตดตอกน

เพราะพระพทธรปองคใหญทเปนประธาน

ในถำากด ใบพทธสมาอโบสถเกาของวด

กด เปนของยคสมยสโขทยทงสน สวน

พระพทธรปหนทรายหลายองคในถำาเปน

ของอยในยคอยธยาและอทอง

ใบพทธสมาทพระยาอนมานราชธน

พบและสนนษฐานไว ปจจบนนาจะ

สญหายไปแลว อโบสถหลงเกามการ

บรณะใหมเปนอาคารทรงจตรมข ทางวด

ไดนำาลกนมตหนทรายทฝงไวแตเดมมา

ประดษฐานไวทง ๘ ทศโดยรอบแทน

ตำาแหนงใบเสมา

43ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

44ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

๒. เจดยทรงเครององคระฆงทรง

กลมสวนฐานเปนฐาไนเพมมม๑๒สวน

กลางทำาเปนบวทรงคลมรองรบองคระฆง

ทรงกลมสวนยอดมบลลงกสเหลยมตอดวย

บวคลมเถาและปลยอด

๓.เจดยทรงเครององคระฆงเพมมม

สวนฐานเปนฐานบวควำาบวหงายในผงเพม

มมสวนกลางเปนบวทรงคลมทเพมมมรบ

กบสวนฐานเหนอบวทรงคลมเปนองคระฆง

เพมมมประดบลายปนปนลกษณะคลาย

กรอบซมทรงสามเหลยมทง๔ดาน สวน

ยอดมบลลงกสเหลยมเพมมมตอดวยกาน

ฉตรบวฝาละมบวทรงคลมเถาและปลยอด

บานถำาตามตำานานเสภาเรองขนชาง

ขนแผน วากนวาเปนสถานถนพำานกของ

เจดยวดบานถำาดานหนาของวดม

เจดยขนาดไมใหญนกอยกลมหนงจากการ

ศกษาลวดลายทางสถาปตยกรรมแลวนาจะ

เปนศลปะสมยกรงรตนโกสนทรประกอบดวย

๑. เจดยทรงปราสาทยอด สวน

ฐานประกอบดวยฐานสงห๑ฐานและฐาน

บวควำาบวหงาย๑ฐานสวนกลางทำาเปน

เรอนธาตเจาะชองประตสเหลยมทง๔ดาน

ตกแตงดวยการเขยนสลายดอกไมและลาย

กานขดตวเรอนธาตและฐานอยในผงเพม

มม ถดขนไปเปนกรอบซมทรงสามเหลยม

หนาจวประดบปนปนลายดอกไมพรรณ

พฤกษาสวนยอดมลกษณะเปนองคระฆง

สเหลยม ตอดวยบลลงกสเหลยมบวทรง

คลมและปลยอดเหนอสดปลายยอดมเมด

นำาคางรปทรงดอกบวตม

45ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

หมนหาญหรอนายเดชกระดกดำาพอของ

นางบวคลเปนทมาของการยางลกกรอกท

วดใต กลอนเสภากลาวหมนหาญชมโจร

ใหญแหงบานดงขเหลกใตวดบานถำาตอน

หนงวา

“จะกลาวถงนายเดชกระดกดำา

อยบานถำาตงกองเปนซองใหญ

ไดเปนทหมนหาญชาญชย

เปนหวไมมฝมอเลองลอชา

สงเกอบสศอกตากลอกโพลง

หนวดโงงงอนปลายทงซายขวา

ขอบตาแดงฉาดดงชาดทา

เนอแนนหนงหนาดนากลว

ผมหยกหยกศกอกเปนขน

ทรหดอดทนมใชชว

ปลกเสกเครองฝงไวทวตว

เปนปมปมไปทวทงกายตน

อยปนยนยงคงอาวธ

เหยยบสะดดขวากปกกหกปน

มทหารตวดยสบคน

ลวนอยยงคงทนทกคนไป”

(เสภาขนชางขนแผน)

วดบานถำามตำานานเรองอภนหารของ

“หลวงพอทอง”เจาอาวาสรปแรกทมาสราง

วดทเชงเขาบานถำาตำานานเมองลบแล ท

ลกชายเศรษฐคนหนงนำามาฝากใหบวชเปน

สามเณรเพอรบใชหลวงพอทองและถกนาง

ยกษทเฝาถำาฆา เศรษฐจงสรางอทศใหกบ

ลกชายของตนเอง

ประเพณตกบาตรเทโวทวดบานถำา เมอ พ.ศ. ๒๕๔๓

46ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

46ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

47ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

๔. วดอนทาราม (วดหนองขาว)

วดอนทารามเปนวดเกาแกวากนวา

สรางเมอวนท๓๐ธนวาคมพ.ศ.๒๓๒๐

หลงจากหมดภยสงครามระหวางไทยกบ

พมา จนทำาใหเสยกรงศรอยธยาครงท ๒

ใหกบพมาเมอพ.ศ.๒๓๑๐วดอนทาราม

สรางในสมยสมเดจพระเจาตากสนมหาราช

ครองกรงธนบรแตเดมชาวบานเรยกตาม

ชอหมบานวา “วดหนองหญาขาว”ตอมา

กรอนเปน“วดหนองขาว”ตามลำาดบ

48ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

เจดยวดรางจน48ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

49ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

ใ น ร ช ส ม ย พ ร ะ บ า ท ส ม เ ด จ

พระจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท๔แหง

กรงรตนโกสนทรไดเสดจพระราชดำาเนนมา

เมองกาญจนบรเพอทรงนมสการพระแทน

ดงรง แลวเสดจมาประทบแรม ณบาน

หนองขาวดวย

ชมชนบรเวณนเปนชมชนเกาแกแต

สมยกรงศรอยธยาอยใกลๆ วดอนทาราม

หลายวด ไดแกชมชนบานดอนกระเดอง

วดสมใหญหรอวดสมดงรง โดยเฉพาะ

วดรางจน (ราง) ซงยงคงปรากฏเจดย

ยอมมไมสบสอง

วดหนองขาวนอกจากวหารหลวง

พอปาเลไลยกแลว ยงมพระปรางคสง

ประมาณ๙เมตรลกษณะของพระปรางค

ทเหนในปจจบนคงไดรบการบรณะจาก

กลมคนในพนทในชวงรตนโกสนทรตอน

ตนสวนฐานประกอบดวยชดฐานบวควำาบว

หงาย๓ฐานในผงเพมมม๒๐ถดขนไปทำา

เปนเรอนธาตทง๔ดานมซมประตประดบ

ดวยกระเบองเคลอบเปนลายพญานาค

ยอดปรางคแบงเปน๗ชนประดบดวยกลบ

ขนนเหนอสดเปนรปบวคลมทเปนทรงโดม

สงและนพศลโลหะ

50ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

50ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

51ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

วดใหญดงรงตงอยทบานหนองขาว

หมท๑๑ตำาบลหนองขาวอำาเภอทามวง

จงหวดกาญจนบร เปนวดเกาแกสรางมา

ตงแตสมยสงครามไทย-พมาซงเหลอแต

ฐานของอาคารเสนาสนะตางๆแตกอน

บรเวณดงกลาวนมตนรงมากมายจงไดตง

ชอวดวา “วดใหญดงรง” เดมทเดยววดน

มชอเรยกอกชอหนงวา“วดสมใหญ”เพราะ

มตนมะขามใหญอยตดทางเกาผานไป-มา

และเปนทพกผเดนทางในสมยนนมโบราณ

สถานทสำาคญดงน

๕.วดใหญดงรงหรอวดสมใหญ

หอระฆง ตงอยในแนวรวดานหนา

วดหรอทางทศตะวนออกของวด ตดกบ

ถนนและคลองชลประทานเปนอาคารกอ

อฐถอปน๓ชนปจจบนทาดวยสแดงชน

52ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

สระโบราณภายในวดสมใหญ52ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

53ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

ลางเปนชนฐานสง กอทบทกดานดานทศ

ใตมบนไดทางขนสชน๒ชน๒และชน๓

ลกษณะเปนมณฑปทชน๒กอเปนหองม

ชองประตทง๔ดานกรอบชองประตดาน

นอกปนปนเปนลวดลายพญานาคภายใน

ในอดตคงใชแขวนระฆงแตปจจบนไมม

ระเบยงของชน๒กอเปนรวเตยๆเจาะชอง

สเหลยมผนผาแนวตงตลอดแนวชองประต

ชน๒ชน๓กอเปนชนทบเจาะชองทง๔

ดานแตตนไมทะลถงกน เหนอชองทงส

กอเปนจวซอนชน๓ชนถดขนไปเปนสวน

ยอดททำาเปนเจดยทรงระฆงองคเลกชาว

บานเชอกนวาหอระฆงนสรางขนเมอคราว

ไทยรบพมาสมยอยธยาตอนปลายไดรบ

การบรณปฏสงขรณครงหลงสดเมอ๒๙

มกราคม๒๕๓๘

วหารเกาอยทางทศตะวนตกของหอ

ระฆงลกษณะเปนซากของฐานวหารกออฐ

ผงรปสเหลยมผนผาหนดานกวางไปทางทศ

ตะวนออกและตะวนตก

วดใหญดงรงเปนทปรากฏชอในเสภา

เรองขนชางขนแผนเปนวดทขนไกรและ

พลายงาม(ขนแผน)มาศกษาเลาเรยนท

สำานกวดสมใหญซงมขรวบญเปนอาจารย

ดงความตอนหนงทนางทองประศรนำาพลาย

แกวไปฝากขรวบญแหงวดสดใหญวา

ครนวามาถงวดสมใหญ

เอาขาวของตงไวศาลาหนา

แมพาพลายแกวผแววตา

ไปกราบไหววนทาทานสมภาร

ทานเจาขาฉนพาลกมาบวช

ชวยเสกสวดสอนใหเปนแกนสาร

ดวยขนไกรบดามาถงกาล

จะไดอธษฐานใหสวนบญ

อกทงวชาการอานเขยน

เจาจะไดรำาเรยนเสยแตรน

ฝายทานอาจารยสมภารบญ

ทอดใจใหญครนแลววามา

อนจจาขนไกรบรรลยแลว

อนลกชายพลายแกวเหมอนหนกหนา

รปอาลยใหคดถงบดา

จะเลยงลกใหสกาอยาระคาง

(เสภาเรองขนชางขนแผน)

54ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

54ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

55ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

๖. เจดยยทธหตถเจดยยทธหตถ เปนอนสรณสถาน

ในคราวสมเดจพระนเรศวรทรงกระทำา

ยทธหตถกบพระมหาอปราชาแมทพพมาใน

คราวสงครามไทย–พมาเมอพ.ศ.๒๑๓๕

สมเดจฯ กรมพระยาดำารงราชานภาพ

มรบสงใหเจาเมองสพรรณบรและเจาเมอง

กาญจนบร คนหาเจดยรางทนาจะเปน

เจดยยทธหตถ ตอมาเจาเมองสพรรณบร

มรายงานวาพบเจดยรางแหงหนงทอำาเภอ

ศรประจนต จงหวดสพรรณบร สมเดจฯ

กรมพระยาดำารงไดทรงวนจฉยวานาจะ

เปนเจดยยทธหตถจงกราบบงคมทลถวาย

รายงานพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาฯ

ทรงทราบและตอมาจงไดสรางอนสาวรย

ขน

ตอมาไดมการคนพบเจดยอกแหง

หนงทบานดอนเจดย อำาเภอพนมทวน

จงหวดกาญจนบร และมผแสดงทศนะ

ความเชอวา นาจะเปนเจดยยทธหตถ

องคจรง

วร วธ ส วรรณฤทธ (๒๕๔๕ :

๑๐๒) ไดบนทกไวโดยอางจากขอมลของ

กรมศลปากรวา เจดยยทธหตถทตำาบล

ดอนเจดยอำาเภอพนมทวนสนนษฐานวา

สรางขนเพอเปนอนสรณสถานในสงคราม

ยทธหตถเปนศลปะแบบอยธยามลกษณะ

เปนเจดยทรงกลมกออฐฉาบปนสวนยอด

พงทลายสงประมาณ๗เมตร

หางออกไปทางทศตะวนออกเฉยง

ใตของเจดยประมาณ๓๕๐เมตรมพระ

ปรางค๑องคและเจดยสเหลยมยอมมอก

๒ องค พระปรางคมลกษณะกออฐฉาบ

ปนมลวดลายประดบทฐานเรยกวา“ฐาน

สงห”และมซมปรางคดานทศใตมลวดลาย

ประดบเปนรปคนในวรรณคด บรเวณนม

ปายชอระบวาพระปรางคสามองค”

56ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

56ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

57ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

พระปรางคและเจดยคบานดอนเจดย(รางวลชมเชย)

นายอครายชญเพชอำาไพ:ถายภาพ

โครงการประกวดภาพถายอนสรณในรอยพระบาทยาตรากาญจนบร

สำานกศลปะและวฒนธรรม

มหาวทยาลยราชภฏกาญจนบร

57ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

58ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

58ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

59ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

๗. พระปรางค วดทานกณฑ

วดทานกณฑเปนวดรางเกาแก

ตงอยในบรเวณดานหนาของทวาการอำาเภอ

พนมทวนโบราณสถานทยงคงปรากฏอย

คอพระปรางคสมยอยธยาและสระทาน

กณฑสระนำาโบราณทยงคงอยบรเวณใกล

เคยงกบพระปรางค

ลกษณะของพระปรางคมความ

คลายกบพระปรางควดเขารกษกลาวคอ

สรางจากอฐสวนฐานประกอบดวยชดฐาน

บวควำาบวหงาย๓ฐานในผงเพมมม๒๐

ถดขนไปทำาเปนเรอนธาตทง๔ดานยอด

ปรางคแบงเปน๗ชนประดบดวยกลบขนน

แตเนองจากเปนวดรางพระปรางคองคน

จงไมไดรบการบรณะซอมแซมดวยการ

ฉาบปนหรอประดบลวดลายดวยกระเบอง

เคลอบ

ดานขวามอขององคพระปรางค เปน

ทตงของศาลเจาพอปสมงดำาเปนศาลาหลง

ขนาดยอม เปนทเคารพสกการะของชาว

บานดานหนายงมรปปนของเจาปสมงดำา

พรอมคำาบชาสกการะดวย

สระทานกณฑปจจบนสำานก

พระพทธศาสนาเปนหนวยงานผดแลและ

ทำาสญญาใหเอกชนเชาทบางสวนของสระ

โบราณนปลกอาคารทอยอาศย ปจจบน

ยงมการดำาเนนการอนญาตใหเอกชนถม

สระบรเวณทตดกบกบถนนสายกาญจนบร-

อทองเพมเตมอกจงเปนเรองทนาเสยดาย

มรดกตนทนทางวฒนธรรมของชมชนเปน

อยางยง

60ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

60ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

61ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

๘. วดบานทวน

อยทางทศตะวนตกและทศเหนอมสระ

อยภายในเขตวดทางทศใตประชาชนใช

อปโภคตลอดป พระประธานประจำา

อโบสถหลงเกาสรางดวยอฐถอปนพระพทธ

รปปนปนลงรกปดทองขนาดหนาตกกวาง

๒.๕๐ เมตรและเจดยโบราณสรางดวย

อฐถอปนสง๑๔ เมตร โบราณสถานท

สำาคญของวดบานทวนไดแก

วดบานทวนตงอยเลขท๒๓๗

หมท๒ตำาบลพนมทวนอำาเภอพนมทวน

จงหวดกาญจนบร ทดนตงวดมเนอท๒๘

ไร๓งาน๕๐ตารางวา

วดบานทวนเปนวดรางมากอนมอาย

มากกวา๒๐๐ปมเจดยเกาประดษฐาน

อยหลงอโบสถเกา วดตงอยใกลหมบาน

มแมนำาเกาซงตนเขนจนกลายเปนลำาคลอง

62ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

๑. เจดยทรงระฆง สรางดวยอฐ

สนนษฐานวาสรางขนในสมยอยธยาตอน

ปลายมฐานเขยงรองรบฐานบวลกแกว

และบววลยรองรบองคระฆง สวนยอด

ประกอบดวยบลลงกสเหลยมขนาดใหญ

กานฉตรบวฝาละมและปลองไฉน

๒.ซมประตทรงปราสาทยอดกอ

ดวยอฐฉาบปนทเสารองรบซมทง๒ ขาง

ประดบประตมากรรมรปสงหคลายกบสงห

ในศลปะจนปรากฏเพยงสวนหวสงหสวน

ยอดเปนหลงคาลาดซอนกน๒ชน ไมม

ลวดลายประดบ

๓. ซมประตหลงคาทรงจว เสา

รองรบซมทง๒ดาน กอดวยอฐและฉาบ

ปนเชนเดยวกน แตซมสวนบนทำาเปน

ซมหลงคาทรงจวมรองรอยของการปรบ

ใบระกาและการเขยนสบรเวณเนอทสวน

หนาบนของกรอบซม

ลกษณะของซมทง๒แบบนพบวา

นยมทำามาแลวตงแตในสมยอยธยาตอน

ปลายเรอยมาจนถงสมยรตนโกสนทรทงน

ซมประตทงสองผานการบรณะมาแลวใน

ปจจบน

ม ซ า ก ว ด ร า ง อ ย ห า ง จ าก ว ดน

ประมาณ๕๐๐-๗๐๐ เมตร หลายวด

ไดแกวดสระดอน(ปจจบนถกถมเปนลาน

กฬาและใชประโยชนอนๆไปหมดแลว)วด

สระแกวและวดทานกณฑ

62ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

63ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

64ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

ภาพเกาโบราณสถานวดบานนอย ทมา สรชย ใจจง64ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

65ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

๙. วดบานนอย

วดบานนอยตงอยทบานนอยหมท

๓ตำาบลดอนเจดยอำาเภอพนมทวนจงหวด

กาญจนบร ทดนตงวดมเนอท๓๑ไร๑๐

ตารางวา

โบราณสถานวดบานนอย ตงอยท

ตำาบลดอนเจดยอำาเภอพนมทวนจงหวด

กาญจนบรจากขอมลของกรมศลปากรระบ

วา โบราณสถานแหงนมสงสำาคญไดแก

วหารเจดยกำาแพงแกวและซมประตทม

เฉพาะดานทศตะวนออกและทศใตเจดย

รายอยดานหนาวหาร๔องคและดานใต

๑องคเปนเจดยทมองคระฆงเปนทรงกลม

แตมลกษณะพเศษคอมสวนเอวคอดและ

ยอดผายออกจงเปนลกษณะเฉพาะของ

งานชางทองถนในแถบจงหวดกาญจนบร

นอกจากนยงปรากฏเจดยรายอก

หลายองคทมสภาพชำารดเหลอแตฐานซม

ประตเปนทรงปราสาทยอดจตรมขมชอง

ทางเขาเปนรปกลบบวเปนสถาปตยกรรม

ทไดรบอทธพลจากตะวนตกซงนยมกน

มากในสมยอยธยาตงสมยพระนารายณ

มหาราชเปนตนมาสอดคลองกบลายปน

ปนประดบในสวนชนซอนลดทมบวเปนหว

เสาเปนแบบกลบยาวหรอบวแวง(หวเสา

แบบบวแวงลกษณะกลบบวตงสงดอก

ยาวปลายกลบผายออกจงนยมตกแตง

เสาลอย เสาหลอกและเสาอง ทงเสาม

เหลยมจตรสสเหลยมยอมม โดยเฉพาะ

เสาสเหลยมยอมมไมสบสองจะมบวโคน

เสาดวย)ตลอดจนเครองลำายองปนปนซง

เปนงานศลปกรรมในสมยอยธยาตอนปลาย

66ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

66ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

67ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

67ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

67ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

68ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

68ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

อโบสถวดเขาจำาศลหลงเดม

69ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

๑๐. วดเขาจาศลวด เขาจำาศล ต งอ ย ท หม ท๑๔

ตำาบลหนองโรงอำาเภอพนมทวนจงหวด

กาญจนบร เดมชาวบานเรยกกนวา วด

เขาพระจำาศลจากเอกสารของวดระบวา

เปนวดเกาทสรางขนสมยกรงศรอยธยา

ตอนกลางกรมศลปากร เคยนำาอฐเกาท

สรางอโบสถไปพสจนพบวามอายไมตำา

กวา๓๑๖ป มเรองเลากนวา วดนอยบน

เสนทางเดนทพจากประเทศพมาเพอไปกรง

ศรอยธยาผานวดเขาจำาศลไปหนองสาหราย

ดอนเจดยระยะทางประมาณ๑๐กโลเมตร

เมอคราวสงคราม๙ทพ ในสมย

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก

ปฐมกษตรยแหงกรงรตนโกสนทร เมอ

กองทพพมาผานมาประชาชนไดอพยพหน

ภยสงครามมาพกอยทบรเวณน

ตอมาในสมยสงครามโลกครงท ๒

บรเวณเขาจำาศลถกใชเปนทตงและเปน

สถานทฝกอาวธและสงเสบยงของหนวย

เสรไทยในจงหวดกาญจนบร

วดเขาจำาศลเปนวดรางมายาวนาน

จนเมอปพ.ศ.๒๔๗๕หลวงพอกณฑเจา

อาวาสวดหวยสะพานไดมาจำาพรรษาทวด

รางแหงน เมอชวงสงครามโลกทเสรไทย

มาตงหนวยอยทนจงมการอพยพพระสงฆ

และประชาชนไปอยทอยทบานหลมหนวด

เขาจำาศลจงมสภาพเปนวดรางอกคราวหนง

จนปพ.ศ.๒๕๒๕พระเป เปสโต

(ตอมามสมณศกดเปนทพระครกาญจน-

ศลาภรณ) ไดเขามาพฒนาใหเปนวดทม

พระสงฆจำาพรรษาอยจนถงปจจบน

โบราณสถานทยงปรากฏอยคอ

อโบสถสมยอยธยาสภาพปจจบนทางวด

ไดปฏสงขรณสวนบนของอโบสถใหสามารถ

ใชประกอบพธกรรมของสงฆได โดยยงคง

รกษาสวนกำาแพงทเปนของเดมไวซมประต

ทางเขามลกษณะคลายทรงใบหอก

สวนเจดยบนยอดเขาจำาศลชำารด

จากการขดหาของเกาจนพงทลายหมดแลว

ทางวดจงสรางมณฑปในบรเวณเดม

70ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

70ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

71ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

71ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

72ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

เจดยวดพงตรเหนอ72ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

73ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

๑๑. วดพงตร ตำาบลพงตรตงอยในเขตอำาเภอ

พนมทวน จงหวดกาญจนบร มโบราณ

สถานทสำาคญจำานวน๒แหงคอโบราณ

สถานวดพงตร(เหนอ)และวดพงตร(ใต)

วดพงตร (เหนอ) ไมปรากฏขอมล

เอกสารการกอสรางทแนชด แตคำาวา

“ตำาบลตะพงตร”ปรากฏอยในเอกสารสมย

อยธยาทเกยวของกบสงครามยทธหตถและ

ปรากฏอกคราวหนงในเอกสารการเสดจฯ

ประทบรอนทบานตะพงตรของรชกาลท๖

ในปพ.ศ.๒๔๕๖กอนจะกรอนเหลอเพยง

“พงตร”เชนปจจบนโบราณสถานทสำาคญ

ภายในวดประกอบดวยวหาร๑หลงและ

เจดยจำานวน๑๘องคลอมรอบลกษณะ

รปแบบทางสถาปตยกรรมสำานกศลปากร

ท๒สพรรณบรระบไวสรปไดดงน

วหารเปนอาคารทรงสเหลยมผนผา

ขนาดกวาง๔.๘เมตรยาว๑๖.๕เมตร

พบเฉพาะฐานรากของอาคารเทานน

เจดย ๑๘ องคสภาพสวนใหญ

พงทลายลง เหลอเพยงสวนของฐาน ม

เพยงเจดยหมายเลข๑และ๓ทรปแบบ

สถาปตยกรรมเปนเจดยทรงเครองกำาหนด

อายไดราวพทธศตวรรษท๒๒-๒๔

73ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

74ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

ทศนยภาพโบราณสถานวดพงตรเหนอ

74ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

75ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

75ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

75ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

76ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

76ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

76ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

77ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

โบราณสถานพงตร (ใต) ขอมล

ของสำานกศลปากรท๒สพรรณบรบนทก

ไวสรปไดวามโบราณสถานทสำาคญคอ

วหาร เจดยรายและสระนำาขนาดใหญ

(พงตร)อยหางออกไปทางทศเหนอ

วหาร สนนษฐานวาเปนอาคารทรง

สเหลยมผนผากอดวยอฐสอปนตงอยบน

พนดนถมอดสงกวาพนทโดยรอบประมาณ

๘๐เซนตเมตร

เจดยรายอยทางดานหนา๒องค

และดานทศเหนอ๑องคเปนเจดยยอมม

ไมสบสองสวนบนเปนทรงระฆงกลมเจดย

บางองคมซมจรนำาทง๔ดานตลอดจนม

การประดบดวยลายปนปนเปนรปครฑยด

นาคและลายอนๆ เมอพจารณาจากรปทรง

ของเจดยและลวดลายปนปน สนนษฐาน

วาเปนงานศลปกรรมในปลายสมยอยธยา

ตอนปลายนอกจากนยงปรากฏเจดยราย

อกหลายองคทมสภาพชำารดเหลอเฉพาะ

ฐาน

78ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

โบสถวดเบญพาด78

ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

79ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

๑๒. วดเบญพาดวดเบญพาดตงอยเลขท ๑บาน

เบญพาดถนนทงคอก-พนมทวนหมท

๖ตำาบลพงตร อำาเภอพนมทวนจงหวด

กาญจนบร ทดนตงวดมเนอท๓๐ไร๒

งาน๑๙ตารางวา

เลากนมาวาในสมยกรงศรอยธยา

นายกองอนทรพรอมดวยลกหลานอพยพ

มาจากจงหวดอทยธาน มาถงหมบาน

เบญพาดเหนวาภมประเทศเหมาะสมจงได

ตงบานเรอนขน ตอมาเหนวาชาวบานยง

ไมมทยดเหนยวทางดานจตใจจงไดสราง

วดขนชาวบานเรยกวดเหนอตอมาชาว

บานมกเรยกวา“วดสงหทะยาน”เนองจาก

แตเดมหนาอโบสถหลงนมรปปนสงหค

ทมอยในทาเหมอนกำาลงเผนโจนทะยาน

ปจจบนสงหคนถกโจรกรรมไปเมอหลาย

สบปแลว

อ โบสถวดสง หทะยาน ปจจบน

ตงดานทศตะวนตก ของในโรงเรยนวด

เบญพาด(ชอโรงเรยนไมมเครองหมายไม

ไตค) สภาพปจจบนเหลอเพยงฐานและ

ผนงทง๔ดานลกษณะโดยรวมของอโบสถ

จดอยในสมยอยธยาตอนปลาย ทเรยกวา

โบสถมหาอดกลาวคอมประตทางเขาดาน

หนาทางเดยวไมมชองแสงและหนาตาง

ใชผนงในการรบนำาหนกตวโบสถกออฐสอ

ปนอยบนฐานปทมมลวดบวคาดทสวน

กลางของทองไมทดานหลงของโบสถมเนน

ดนและอฐสนนษฐานวาเคยมเจดยอยกอน

ในกาลตอมาวดเหนอนาจะอยหาง

ไกลชมชนจงไดยายมาสรางวดขนใหมและ

ไดเปลยนชอวดตามชอหมบานเปน “วด

เบญพาด”ไดรบพระราชทานวสงคามสมา

เมอ พ.ศ.๒๔๕๐เขตวสงคามสมากวาง

๒๙เมตรยาว๔๘เมตร

80ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

ท นพบโบราณวตถต งอ ยบร เวณ

ดานหนาและดานหลงพระอโบสถซงสราง

ขนใหม คอใบเสมาสมยอยธยาทำาจาก

หนทรายมรายละเอยดดงน

รปแบบท๑สวนโคนเสมาหกหาย

ตวใบเสมาไมมลวดลายประดบแตมการ

เดนเสนผานกลางใบเปนแกมเสมาทงสอง

ขาง

รปแบบท๒สวนโคนเสมาสลกลาย

กระหนกตวเหงามการเดนเสนผานกลางใบ

เปนแกมเสมาทงสองขางสวนบนสลกเปน

ลายดอกไมพรรณพฤกษา

81ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

รปแบบท๓สวนโคนเสมาหกหาย

แตปรากฏรองรอยของการสลกลวดลายม

การเดนเสนผานกลางใบเปนแกมเสมาทง

สองขางสวนบนสลกเปนลายดอกไมพรรณ

พฤกษา

บานเบญพาดมประเพณสำาคญ

ทสบทอดกนมา จนเปนเอกลกษณของ

หมบ านนคอ ประเพณยกธง ในวน

สงกรานต และประเพณการจดประทป

ตนกาถวายเปนพทธบชาในชวงวนออก

พรรษา

82ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

82ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

83ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

83ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

83ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

84ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

รอรป

84ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

85ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

๑๓. วดลาดขามวดลาดขาม ตงอยทรมลำานำาทวน

ตำาบลพนมทวนอำาเภอพนมทวนจงหวด

กาญจนบร เปนวดเกาแกทสรางขนสมย

อยธยาตอนตน ภายในวดยงมการขดคน

พบวตถโบราณสมยทวารวดและอยธยา

หลายรายการเชนพระพทธรปขนาดใหญ

แตชำารด รวมถงซากปรกหกพงของเจดย

และฐานพระอโบสถเกาแกทมมาตงแต

สมยอยธยาปจจบนทางวดไดนำาอฐมอญ

ทสงมาจากจงหวดพระนครศรอยธยามา

กอทบฐานตามแนวฐานพระอโบสถหลงเดม

วดลาดขามเคยถกทงรางอยาง

ยาวนานนบรอยปจากสงครามสมยกรง

ศรอยธยาและไดรบการฟนฟขนมาใน

ปพ.ศ. ๒๕๔๒ โดยพระครปลดเพลน

เตชธมโม ทไดธดงคมาพบซากวดปรก

ห ก พ งและลงมอบ รณปฏส งขรณ วด

แหงนขนดวยแรงสนบสนนจากผมจต

ศรทธาและชาวบานจนกระทงกลบมาเปน

ศนยรวมจตใจแหงพทธศาสนกชนใน

อำาเภอพนมทวนอกครง

86ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

86ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

87ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

๑๔. วดขาวเบา คำาวา“ขาวเบา” จากการสอบถาม

ทานเจาอาวาสพบวานาจะมาจากคำาวา

“กะเบา” เปนตนไมทขนอยในบรเวณน

กะเบาตนสดทายอยทรมลำานำาทวนทไหล

ผานวดกะเบาตนนตายไปเมอหลายปกอน

วดขาวเบา เปนวดโบราณทสำาคญ

แหงหนงตงอยตดกบลำานำาทวนตำาบลราง

หวายอำาเภอพนมทวนจงหวดกาญจนบร

จากคำาบอกเลาของชาวบานในพนทเลา

สบตอกนมาวา วดแหงนรางไปเมอสมย

ทกองทพพมา เขามาตกรงศรอยธยาใน

คราวเสยกรงครงท๒(พ.ศ.๒๓๑๐)

ในครงนนกองทพพมาไดเผาทำาลายและ

สงหารผคนทอยโดยรอบบรเวณแหงนผคน

จงอพยพไปอยทอนจงทำาใหวดนเปนวดราง

ปจจบนไดมการบรณะขนมาใหมโดยชาว

บานทอยใกลเคยงและมพระสงฆมาจำา

พรรษาอยไดชวยกนบรณะโดยการใชเหลก

เสนรดตวอโบสถไวโดยรอบและกอสราง

หลงคาคลมไว

พระอโบสถเปนอาคารกออฐถอปน

แบบอโบสถมหาอดนาจะมอายในชวงสมย

อยธยาตอนตนถงตอนกลางอาจจะอยรวม

สมยกบพระปรางคเขารกษลกษณะพระ

อโบสถเปนแบบมหาอดมทางเขาออกทาง

เดยวไมมหนาตางผนงดานขางทบตนแต

เจาะเพอใหเปนชองแสง ทง๒ดานของ

ผนงโบสถแทนการกอหนาตางผนงโดย

รอบยงมรองรอยของการฉาบโดยใชปน

โบราณ(ปนททำาจากเปลอกหอยผสมกาว

หนงสตวและวสดเสนใยอนๆ)อยบางเปน

บางสวนนอกจากนยงพบชนสวนสำาคญ

ของสถาปตยกรรมคอชนสวนหลงคาทเปน

ดนเผามเดอยคลายกบกระเบองกาบกลวย

และเชงชายหนาอดดนเผารปเทพพนมมอ

เหนอลายดอกไมสนนษฐานวาอโบสถหลง

นใชวสดมงหลงคาททำาจากดนเผา

88ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

88ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

89ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

๑๔.วดขาวเบา คำา วา “ขาวเบา” จากการ

สอบถามทานเจาอาวาสพบวา นาจะมา

จากคำาวา“กะเบา”เปนตนไมทขนอยใน

บรเวณน กะเบาตนสดทายอยทรมลำานำา

ทวนทผานไหลวดกะเบาตนนตายไปเมอ

หลายปกอน

วดขาวเบา เปนวดโบราณทสำาคญ

แหงหนงตงอยตดกบลำานำาทวนตำาบลราง

หวายอำาเภอพนมทวนจงหวดกาญจนบร

จากคำาบอกเลาของชาวบานในพนทเลา

สบตอกนมาวา วดแหงนรางไปเมอสมยท

กองทพพมาเขามาตกรงศรอยธยาในคราว

เสยกรงครงท๒(ประมาณปพ.ศ.๒๓๑๐)

ในครงนนกองทพพมาไดเผาทำาลายและ

สงหารผคนทอยโดยรอบบรเวณแหงนผคน

จงอพยพไปอยทอนจงทำาใหวดนเปนวด

รางปจจบนไดมการบรณะขนมาใหมโดย

ชาวบานทอยใกลเคยงและมพระสงฆมา

จำาพรรษาอยไดชวยกนบรณะโดยการใช

เหลกเสนรดตวพระอโบสถไวโดยรอบและ

กอสรางหลงคาคลมไว

พระอโบสถเปนอาคารกออฐถอปน

แบบอโบสถมหาอดนาจะมอายในชวงสมย

อยธยาตอนตนถงตอนกลางอาจจะอยรวม

สมยกบพระปรางคเขารกษลกษณะพระ

อโบสถเปนแบบมหาอดมทางเขาออกทาง

เดยวไมมหนาตางผนงดานขางทบตนแต

เจาะเพอใหเปนชองแสง ทง๒ดานของ

ผนงโบสถแทนการกอหนาตางผนงโดย

รอบยงมรองรอยของการฉาบโดยใชปน

โบราณ(ปนททำาจากเปลอกหอยผสมกาว

หนงสตวและวสดเสนใยอนๆ)อยบางเปน

บางสวนนอกจากนยงพบชนสวนสำาคญ

ของสถาปตยกรรมคอชนสวนหลงคาทเปน

ดนเผามเดอนคลายกบกระเบองกาบกลวย

และเชงชายหนาอดดนเผารปบคคลพนม

มอเหนอลายดอกไมสนนษฐานวาโบสถ

หลงนใชวสดมงหลงคาททำาจากดนเผา

89ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

90ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

90ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

91ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

วดนเปนวดทอยในตำาบลรางหวาย

อำาเภอพนมทวนภายในวดมสงสำาคญคอ

อโบสถทมลกษณะเปนอาคารกออฐถอปน

คาดวานาจะสรางในสมยอยธยาตอนปลาย

โดยสงเกตจากลกษณะการกอสรางทใชอฐ

ถอปนแบบโบราณลกษณะฐานของอโบสถ

แอนแบบทองสำาเภาอนเปนรปแบบการ

กอสรางทนยมในสมยอยธยาตอนปลาย

ปจจบนทางวดไดสรางพระอโบสถหลงใหม

ขนบนฐานเดม

จากการบอกเลาสบตอกนมาวาวด

วงกมเปนวดรางจากการโจมตของพมาท

เดนทพผานมาและไดปลนฆาชาวบาน

และเผาทำาลายจงทำาใหวดวงกมจงเปนวด

รางและมความสอดคลองกบชอหมบาน

และสถานทตางๆในตำาบลรางหวายและ

พนทใกลเคยงทแสดงใหเหนถงเหตการณ

ในครงนนเชนเขาคลกคลเขาคนหอกเขา

ซอนหมอหนองทงสมฯลฯ

ปจจบนอโบสถไดมการบรณะใหม

โดยชาวบานกนเองจนกลายเปนวดประจำา

หมบานมบอนำาทอยหนาอโบสถ ทเขา

บอกวานำาไมเคยแหงและไหลออกมาจาก

ใตอโบสถ

๑๕. วดวงกม

92ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

92ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

93ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

สระนำาโบราณ ประจำาหมบานวงกม

93ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

94ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

94ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

95ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

ตงอยทหม๔บานหนองจอกตำาบล

รางหวายอำาเภอพนมทวน เปนเจดยกอ

อฐถอปน ฐานจตรมข ลอมดวยกำาแพง

แกวศลปะสมยอยธยาตอนปลายตงอย

บนยอดเขาเลก มบนไดทางขนคอนขาง

สะดวกตนเขามปาตะบองเพชรขนสวยงาม

ชาวบานเรยกวาตนใบเสมาดวยรปทรง

ของตนไมชนดนคลายใบเสมาเขาเลกอย

บรเวณใกลเคยงกบเขาคลกคลชาวบานเลา

วาเดมวดหนองจอกตงอยทเขาเลกตอมา

มการยายวดมาสรางในทปจจบน

เจดยรางบนเขาเลกเปนเจดยองค

เดยวซงตงอยบนยอดเขามทางขนทางดาน

ทศตะวนออกเฉยงใตองคเจดยกอดวยอฐ

ตงอยตรงกลางมกำาแพงแกวลอมรอบองค

เจดย

ลกษณะโดยทวไปของเจดยทเหนใน

ปจจบนสนนษฐานวามการบรณะเพมเตม

ในภายหลงมสวนฐานเปนฐานสงหประดบ

ลายปนปนทสวนของแขงสงหจำานวน๒

ฐานอยในผงเพมมม ทฐานมการสรางซม

จตรมข ยนออกมาจากฐานสวนทยนออก

มาทำาเปนลกษณะของเสา๒ตนยอดเสา

ประดบดวยบวแวงหวเสารองรบกรอบซม

ประตจำานวน๒ชนลดหลนสวนกลางของ

เจดยปรากฏรองรอยของการบรณะมการ

ประดบบวปากระฆงสวนลางขององคระฆง

ผายออก สวนยอดเหลอเพยงองคบลลงก

ทรงกลมสวนทเหนอขนไปหกหายเนองจาก

ถกฟาผาตามคำาบอกเลาของคนในพนท

๑๖. เจดยรางบนเขาเลก

96ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

96ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

97ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

97ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

98ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

98ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

อโบสถวดหวยกระเจาหลงเกาทไดรบการบรณใหม

99ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

๑๗. วดหวยกระเจาวดหวยกระเจาตงอยทตำาบลหวยกระเจาอำาเภอหวยกระเจาเปนวดเกาแกสมย

อยธยา ภายในวดมพระอโบสถทปฏสงขรณจากพระอโบสถเดมรอบอโบสถมเจดยราย

สมยอยธยาตอนปลายหลายองคเจดยดงกลาวทเหลออยมลกษณะดงน

๑. เจดยทรงระฆง พบท

ดานหลงของพระอโบสถจำานวน

๒องคสวนฐานเปนฐานบวควำา

บวหงาย๓ฐานอยในผงวงกลม

สวนกลางเปนองคระฆงมลกษณะ

ของปากระฆงผายออกองคระฆง

ของเจดยดายทศตะวนออกเฉยง

ใตปรากฏรองรอยของบวปาก

ระฆงและการประดบลายปนปน

สวนยอดเปนองคบลลงกสเหลยม

ตอดวยกานฉตรบวฝาละมและ

ปลองไฉน

๒.เจดยเพมมมเปนเจดย

รายดานทศตะวนตกสวนฐาน

เปนฐานสงหอยผงเพมมม๑๒

ฐานชนแรกพงทลายเหลอเพยง

ฐานสงหฐานเดยว ถดขนไปเปน

ฐานบวควำาบวหงาย๒ชดสวน

กลางมลกษณะพเศษของเจดย

องค น คอ มการทำาซมจระนำา

เลกๆทง๔ดานรองรบองคระฆง

เพมมมสวนยอดประกอบดวย

องคบลลงกเพมมมรบกบองค

ระฆงสวนยอดเจดยหกหาย

๓. เจดยยอดปรางค เปน

เจดยรปแบบพเศษพบเฉพาะ

ท วดหวยกระเจาเทานน สวน

ฐานเปนฐานบวควำาบวหงาย๓

ชนอยในผงเพมมม๒๐ ฐาน

ชนแรกพงทลายเหลอเพยงชนท

๒และ๓ สวนกลางมลกษณะ

เฉพาะคอคลายองคระฆงเพมมม

สอบเขาหากนถดขนไปเปนกรอบ

ซมลดหลน๓ชนสวนยอดเปน

ปรางคประดบกลบขนน๕ชน

100ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

พระปรางคเขารกษองคเกา100ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

101ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

๑๘. วดเขารกษ

วดเขารกษตงอยทบานเลขท๑บาน

เขารกษหมท๕ตำาบลดอนแสลบอำาเภอ

หวยกระเจาจงหวดกาญจนบรทดนตงวด

มเนอท๑๙๑ไร

วดเขารกษสรางเมอพ.ศ.๒๔๒๙

เปนวดเกาตอมาไดมการบรณปฏสงขรณ

สรางอาคารเสนาสนะตางๆ เพมขนเรอย

มา เชนบรณะอโบสถพระปรางคสราง

วหารศาลาอเนกประสงคศาลาประชาคม

เปนตน

102ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

พระปรางควดเขารกษ

จากการศกษาของวรวธสวรรณฤทธ

(๒๕๓๗:๔๘-๔๙)พบวาองคพระปรางค

กอสรางอยบนยอดเขาแหงแรกของไทย

เปนปรางคแบบเขมรทรงฝกขาวโพดหน

หนาไปทางทศตะวนออกสงประมาณ๑๕

เมตรกอดวยอฐไมสอปนยอดปรางคเปน

กลบขนนม๗ชนมซมจตรทศประดษฐาน

พระพทธรปประทบยนแตหกหายไปดาน

หนาปรางคมฐานกอดวยอฐยาวประมาณ

๑๕×๙เมตรมใบเสมาทำาดวยหนชนวน

ปกอยรอบๆมกำาแพงแกวกอดวยอฐลอม

รอบขนาดยาว๔๒×๒๘เมตรสง๑เมตร

มบนไดคอนกรตเปนทางเดนขนเขาทงหมด

๓๕๗ขนเปนพระปรางคองคเดยวทสราง

บนยอดเขา

103ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

ปจจบนทางวดเขารกษไดบรณะพระ

ปรางคสรางวหาร รวมทงบรณะกำาแพง

แกวใหมทำาใหเปลยนแปลงไปจากสภาพ

เดมกรมศลปากรไมอนญาตใหบรณะตอ

ปจจบนกรมศลปากรกำาลงเขาไปบรณะใหม

ตำานานพนบาน

ประวตการสรางพระปรางคบนยอด

เขารกษมตำานานทเลาสบกนมาวา ครง

หนงมเศรษฐคนหนงมลกสาวแสนสวยคน

หนง จงเกดความรกและหวงแหนลกสาว

คนนมาก ไมยอมใหชายหนมมาตดตอ

โดยขงลกสาวไวบนยอดเขา ความสวย

ของลกสาวเศรษฐรำาลอไปทวเจาชายเมอง

ตางๆตองการไดลกสาวเศรษฐไปเปนค

ครอง จงพากนยกกองทพมาเพอจะแยง

ชง แลวเกดการตอสกนในบรเวณแถบนน

ดงปรากฏชอภเขาลกตางๆ วาเขาคลกคล

เขาธนเขาคนหอกในทสดลกสาวเศรษฐ

ตดสนใจกระโดดลงจากเขาเสยชวตเศรษฐ

มความรกและอาลยลกสาวตนอยางมาก

จงไดกอสรางพระปรางคขนบนยอดเขาและ

เรยกชอวาเขารกษหรอเขาลกรกษ

104ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

104ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

104ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

105ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

วด โบสถ เปน วดร าง ท ทม

ขนาดใหญ ท นนาจะเปนชมชนเกาทม

ประชากรหนาแนน ปจจบนอยกลางทง

นานอกหมบานบานดอนแสลบหลงวด

สระกระเบอง อำาเภอหวยกระเจาดาน

หนาของวดหนไปทางทศตะวนออก ม

สถาปตยกรรมทสำาคญหลายจดในบรเวณ

กำาแพงแกวมพระอโบสถอนเปนประธาน

ของวดดานหลงมฐานเจดยทรงกลมโดย

รอบพระอโบสถมเจดยรายสมยอยธยา

หลายองค เนองจากเปนโบราณสถานทอย

นอกหมบานจงมนกหาของเกามาลกลอบ

ขดหาของเกาทำาใหโบราณสถานแหงน

๑๙. วดโบสถ (ราง)

106ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

ชำารดทรดโทรมปจจบนกรมศลปากรกำาลง

เขาไปขดแตงและบรณะ

วดโบสถรางถอได วาเปนวด

ขนาดใหญสถาปตยกรรมของวดแหงนท

หลงเหลออยจงมมากไดแก

๑. กำาแพงแกว กอดวยอฐ

วางตวยาวเปนรปสเหลยมผนผาทอดตว

ยาวตามแนวตะวนออก-ตะวนตกปจจบน

ปรากฏรองรอยของซมประตทางเขาททาง

ทศตะวนออกและทศเหนอ

๒. เจด ยราย พบเจด ยราย

จำานวนมากภายในสรางดวยอฐสอดน

ดานนอกฉาบดวยปนโบราณแมสภาพท

เหลออยจะไมสมบรณแตพอสนนษฐาน

จากชนสวนทตกบรเวณใกลเคยงไดวาเปน

เจดยทรงเครองทมชดฐานสงหมปนปน

ประดบลวดลายทแขงสงห๓ฐานในผงเพม

มม สวนกลางของเจดยเปนองคระฆงเพม

มมพบรองรอยของการประดบลายปนปน

บรเวณองคระฆงสวนบนเจดยทรงเครอง

องคใหญสดตงอยภายในกำาแพงแกวถดเขา

มาจากทางเขาดานทศตะวนออก

๓.พระอโบสถพระอโบสถสราง

ดวยอฐตงอยตรงกลางเปนประธานของวด

ปจจบนเหลอเพยงฐานและผนงดานซาย

และขวาสวนลางเทานนปรากฏรองรอย

ของการทำาชองแสงและการขยายขนาด

ของอาคารในชวงหลงสวนดานสกดพง

ทลายทงหมดมประตทางเขาดานเดยวทาง

ทศตะวนออก

๔.เจดยทรงกลมพบบรเวณดาน

หลงของพระอโบสถ เหลอเพยงสวนฐาน

สรางดวยอฐสอดนและฉาบปนโบราณ

ฐานเจดยอยผงทรงกลมมหนาทองไมกวาง

ตงบนฐานเขยงสเหลยมจตรส

106ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

107ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

108ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

108ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

พระปรางควดสระกระเบอง

109ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

๒๐. วดสระกระเบองวดสระกระเบองตงอยทบานดอนแส

ลบหมท๑ตำาบลดอนแสลบอำาเภอหวย

กระเจาจงหวดกาญจนบรวดสระกระเบอง

นใครเปนคนสรางนนไมสามารถทราบได

เนองจากเปนวดเกาแกเปนวดรางทมความ

เปนมายาวนานมการขดพบพระพทธรป

ปางนาคปรกเกาแกขางพระอโบสถหลงเกา

ปจจบนกรมศลปากรกำาลงเขามาดำาเนน

การบรณะตวโบสถเกา

โบราณสถานจดวางในผงของวดใน

สมยอยธยาดานหนามเจดยทรงเครอง๒

องคมโบสถเปนประธานและมพระปรางค

อยดานหลงโบสถลกษณะโดยทวไปของ

โบราณสถานมดงน

๑. เจดยทรงเครอง มชดฐานสงห

จำานวน๓ฐานในผงเพมมมองคระฆงหก

หายแตสนนษฐานวาคงเปนองคระฆงเพม

มม บวทรงคลมและสวนของปลองไฉนท

หกลงมาดานลางทำาใหสนนษฐานไดวาเปน

รปแบบของเจดยทรงเครองในสมยอยธยา

ตอนปลาย

๒.โบสถสรางแบบกออฐสอปนอย

ในผงรปสเหลยมผนผามฐานเขยงรองรบ

บวควำาบวหงายผนงของโบสถไมมหนาตาง

และชองแสงหรอทเรยกกนวาโบสถมหาอด

ปจจบนเหลอเพยงฐานและผนงอาคาร

เทานนซงกรมศลปากรกำาลงดำาเนนการ

บรณะ

๓. พระปรางค พระปรางคองค

ปจจบนสนนษฐานวาไดรบการบรณะใหม

ในสมยรตนโกสนทร สวนฐานของพระ

ปรางคเปนฐานสงห๓ฐานสวนกลางเปน

เรอนธาตมซมจระนำาทง๔ดานสวนหนา

บนของกรอบซมประดบเครองถวยลาย

ครามสนนษฐานวามการประดบเพมเตม

ภายหลงในสมยรตนโกสนทร สวนยอด

ปรางคประดบดวยกลบขนน๓ชนตอจาก

นนกลายเปนกลบมะเฟอง

พระนาคปรก

110ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

110ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

111ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

111ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

111ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

112ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

๒๑. วดโบสถสระจกดาน (วดโบสถเกา)

วดโบสถสระจกดานหรอทชาวบาน

เรยกวา “วดโบสถเกาเลาขวญ” ตงอย

ท ตำาบลเลาขวญ อำาเภอ เลาขวญ จง

หวดกาญจนบร เอกสารการประกาศขน

ทะเบยนโบราณสถานสำาคญของชาต ใน

ราชกจจา-นเบกษาเลมท๑๑๖ตอนพเศษ

๑๗งเมอวนท๑๗มนาคมพ.ศ.๒๕๔๒

ใชชอวา“โบราณสถานสระจตดาน”ในขณะ

ททองถนเรยกวา“สระจกดาน”ดวยเหตท

ทบรเวณนม“ตนจก”ขนอย

113ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

จากขอมลของกรมศลปากรระบวา

ลกษณะรปแบบทางสถาปตยกรรมและ

ศลปกรรมนาสรางขนในสมยอยธยาตอน

ปลายถงรตนโกสนทรตอนตนโบราณสถาน

ทสำาคญคอ

อโบสถ เปนอาคารสเหลยมผนผา

กออฐถอปนหนหนาไปทางทศตะวนออก

สวนฐานทมมทงสของอโบสถกอเชดสงขน

ดแอนโคงคลายทองเรอสำาเภาจนโบราณ

ผนงอโบสถหนากออฐฉาบปน ไมมชอง

หนาตาง ดานหนามบนไดทางขนและม

ประตทางเขา๒ชองโครงหลงคาเปน

เครองไมมงกระเบองเกลดปลา หนาบน

ไมมลวดลาย

แตจากขอมลจากชาวบานยนยนวา

หลงคาแตเดมมงดวยแผนไมรปทรงแบบ

กระเบอง ไมใชดนเผา คานไมในอโบสถ

เปนสแดงเขยนลวดลายแตผพงไปหมดแลว

ภายในอโบสถประดษฐานพระพทธ

รป๕องคทงหมดซอมแซมขนใหมในภาย

หลงผนงภายในอโบสถมภาพจตรกรรมฝา

ผนงโดยผนงดานขางเปนรปเทพชมนมนง

ประนมมอสลบกบกระถางพรรณพฤกษา

จำานวน๒แถวหนหนาไปทางพระประธาน

ภาพสวนใหญลบเลอนไปแลวเกอบหมด

อโบสถกอนไดรบการบรณะ

114ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

114ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

115ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

แทนฐานเสมากอเปนฐานสงหมบว

ทรงคลมรองรบในเสมาคประจำาแปดทศ

เจดยบรวารประจำามม จำานวน ๔

องคสนนษฐานวาเปนเจดยทรงเครอง

ภายในวดสระจกดานยงมสระนำา

โบราณอยสระหนง เปนสระนำาประจำา

หมบานทใชกนมาแตโบราณชาวบานเชอ

วาสระนมระฆงศกดสทธจมอยมหลาย

ในฤดแลงทมผมาขดหาระฆงในสระ ทก

ครงทขดจนพบระฆง แตกไมสามารถนำา

ขนมาได มกมอภนหารยกลาวคอเมอขด

ถงระฆงฝนมกตกจนนำาเตมสระและระฆง

นนกเคลอนทหายไป

116ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

116ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

ภาพจตรกรรมฝาผนงอโบสถวดโบสถสระจกดาน

117ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

ปจฉมบท

118ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

ปจฉมบท

าญจนบรเปนพนททมผคนอยอาศยมาตงแตยคหนเกาผานการเปนศนยกลางของ

ดนแดนทเรยกวาสวรรณภมมชมชนโบราณสมยทวารวดอทธพลอารยธรรมขอม

แผขยายลงมาถงภาคตะวนตกสดของไทยคอปราสาทเมองสงหสบตอมาจนถงเปนเมอง

หนาดานเมอครงกรงศรอยธยาเปนราชธานเกดเมองปากแพรกหรอเมองกาญจนบรใหม

ในสมยกรงรตนโกสนทร

ดวยสภาพความเปนเมองหนาดานชายแดนทตองประสบภาวะภยสงครามอยางตอ

เนอง ความเจรญรงเรองดานอารยธรรมของชมชนจงปรากฏไมมากเชนเมองเกาแกอนๆ

อยางไรกดโบราณสถานเกาสมยอยธยาทปรากฏมกตามแนวสญจรทางลำานำาโดยเฉพาะ

ลำานำาทวนทผานตงแตทามวงขนเหนอไปทางพนมทวนเขตตดตอจระเขสามพนสพรรณบร

วดหรอโบราณสถานตางๆลวนอยในสภาพเสอมโทรม ทงราง และขาดการดแล

รกษาจงเปนเรองนาเสยดายหากสถาบนการศกษาหรอหนวยราชการยงขาดการบรณา

การภารกจความรในการสรางความภาคภมใจ ตระหนกรกในสงมคาของชมชนทองถน

ภารกจนจงเปนจดเรมตนของความรวมมอระหวางภาคสวนตางๆของจงหวดกาญจนบร

ในการสรางเศรษฐกจเชงสรางสรรคโดยใชตนทนทางประวตศาสตรและวฒนธรรมประเพณ

เพอตอยอดไปสความเขมแขงของชมชนและการรกษารากเหงาของชมชนใหดำารงคงอยใน

จตสำานกของอนชนคนรนหลงตลอดไป

ก

119ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

หนงสออานประกอบ

บญรอดชรารกษ.(๒๕๕๘).กาญจนบรสมยสงครามโลกครงท๒:ประวตศาสตร

บอกเลา.นครปฐม:บรษทเพชรเกษมพรนตงกรปจำากด

พระมหาปราโมทยปโมทโต.(๒๕๕๓).ประวตวดบานถำา.กาญจนบร:ธรรมเมธ-

สหายพฒนาการพมพ.

พยงคเวสสบตร.(๒๕๕๐).ทาเสาเมองเกากาญจนบร.ชมรมขาราชการบำานาญ

และผอาวโสจงหวดกาญจนบรจดพมพเผยแพร.(อดสำาเนา).

------------.(มปท.)เมองขนแผน.ชมรมขาราชการบำานาญและผอาวโสจงหวด

กาญจนบรจดพมพเผยแพร.(อดสำาเนา).

วรวธสวรรณฤทธ.(๒๕๔๓)ประวตศาสตรเมองกาญจนบร.กรงเทพฯ:โอเดยนสโตร.

------------.(๒๕๔๕).กาญจนบรดนแดนตะวนตกกรงเทพฯ:โอเดยนสโตร.

SantaneePhasukandPhillipStott.(20040).ROYALSIAMESEMAPSWar

andTradeinNineteenthCenturyThailand.Bangkok:RiverBooks.

120ยอนรอยกรงเกา ณ กาญจนบร

จดทำาโดย