off shore tel tel.pdf · πιστωτικών λειτουργιών που θα...

OFFSHORETΑ ΝΗΣΙΑ ΤΩΝ ΘΗΣΑΥΡΩΝ

N I C H O L A S S H A X S O N

ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΣ

Μετάφραση Nίκος Ρούσσος

ΠΩΣ ΟΙ ΠΛΟΥΣΙΟΙ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΠΛΟΥΣΙΟΤΕΡΟΙ ΕΝΩ ΟΙ ΥΠΟΛΟΙΠΟΙ ΠΛΗΡΩΝΟΥΝ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΦΟΡΟΥΣ


Επιστημονική επιμέλεια ndash Πρόλογος στην ελληνική έκδοση

Κώστας Μελάς

OFFSHORE ΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΩΝ ΘΗΣΑΥΡΩΝ

Τίτλος πρωτοτύπου Treasure Islands

Συγγραφέας Nicholas Shaxson

Μετάφραση Nίκος Ρούσσος Επιστημονική επιμέλεια Κώστας Μελάς∆ιόρθωση Αλέξανδρος Καρατζάς

Copyright copy 2011 Nicholas ShaxsonFirst published as Treasure Islands by The Bodley Head

copy 2011 Εκδόσεις Κυριάκος Παπαδόπουλος ΑΕ για την ελληνική γλώσσα

Η πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμιά διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγο-ρευτικής των προσβολών της Κατά το Ν 238720 (όπως έχει τροποποιηθεί με το Ν 212193 και ισχύει σήμερα) και κατά τη ∆ιεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με το Ν 1001975) απαγορεύεται η αναδημοσίευση η αποθήκευση σε κάποιο σύστημα διάσωσης και γενικά η ανα-παραγωγή του παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο ή μορφή τμηματικά ή περιληπτικά στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη

Πρώτη έκδοση Νοέμβριος 2011∆εύτερη έκδοση Ιούλιος 2012

EK∆ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΣΚαποδιστρίου 9 144 52 Μεταμόρφωση Αττικήςτηλ 210 2816134 e-mail infoepbooksgr

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙOΜασσαλίας 14 106 80 Αθήνα τηλ 210 3615334

wwwepbooksgr

ISBN 978-960-484-267-4

Στον Τζορτζ τον Όσκαρ και την Έμα

ΠEΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος στην ελληνική έκδοση 11

ΠΡΟΛΟΓΟΣΠώς η αποικιοκρατία βγήκε από την εξώπορτα και ξαναμπήκε απrsquo το παράθυρο 21

1 ΚΑΛΩΣΟΡΙΣΑΤΕ ΣΤΟ ΠΟΥΘΕΝΑΜια γνωριμία με το σύστημα των υπεράκτιων κέντρων 31

2 ΤΥΠΙΚA ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚOΗ φορολόγηση των αδερφών Βέστεϊ βγάζοντας από τη μύγα ξύγκι 63

3 Η ΠΡΟΣΟ∆ΟΦΟΡΟΣ ΑΣΠΙ∆Α ΤΗΣ ΟΥ∆ΕΤΕΡΟΤΗΤΑΣΕλβετία η αρχαιότερη επικράτεια εχεμύθειας στην Ευρώπη 83

4 ΤΟ ΑΝΤΙΘΕΤΟ ΤΟΥ OFFSHORE Ο Τζον Μέιναρντ Κέινς και η πάλη ενάντια στο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο 101

5 ΕΥΡΩ∆ΟΛΑΡΙΟ ΤΟ ΑΚΟΜΑ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΜΠΙΓΚ ΜΠΑΝΓΚ Οι αγορές ευρωδολαρίων οι τράπεζες και η μεγάλη φυγή 121

6 ΥΦΑΙΝΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΙΣΤΟ ΤΗΣ ΑΡΑΧΝΗΣ Πώς η Βρετανία έχτισε μια νέα υπερπόντια αυτοκρατορία 149

7 Ο ΞΕΠΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ Πώς η Αμερική έμαθε να μην ανησυχεί αλλά να λατρεύειτις υπεράκτιες μπίζνες 175

8 ΟΙ ΑΠΥΘΜΕΝΟΙ ΟΧΕΤΟΙ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Πώς οι φορολογικοί παράδεισοι βλάπτουν τις φτωχές χώρες 203

9 ΤΟ ∆ΟΛΩΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΛΑΒΡΑΚΙ Οι ρίζες της κρίσης 227

10 ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ Αντιμετωπίζοντας τους ιδεολογικούς μαχητές του υπεράκτιου συστήματος 261

11 Η ΖΩΗ ΣΤΟ ΝΗΣΙ Ο ανθρώπινος παράγοντας 289

12 ΓΡΥΠΑΣ Ο Οργανισμός της Πόλης του Λονδίνου 323

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Να πάρουμε πίσω την κουλτούρα μας 367

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ndash ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 381

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 413

Πρόλογος στην ελληνική έκδοση

1Το έργο του Nicholas Shaxson αποτελεί μια εξονυχιστική διερεύνηση των πολυεπί-πεδων μορφών του φαινομένου των φορολογικών παραδείσων ή των εξωχώριων κέντρων αναδεικνύοντας περίτρανα μια πραγματικότητα η οποία εντέχνως κρύβεται πίσω από ιδεολογήματα τύπου laquoελεύθερων και αποτελεσματικών αγορώνraquo και άλλου τύπου παρόμοια μυθεύματα όπως πχ η laquoδιαφάνεια και η αποτελεσματικότηταraquo Αντιμετωπίζει το συγκεκριμένο φαινόμενο με σφαιρικό συστηματικό και συγκροτημέ-νο τρόπο καταφέρνοντας να συνδέσει με απόλυτη επιτυχία το πολιτικό το ιδεολογικό και το οικονομικό επίπεδο και συνάγοντας συμπεράσματα που δύσκολα δύνανται να αμφισβητηθούν Έτσι φωτίζει τις οικονομικές αλληλουχίες του φαινομένου τα πολιτικά δρώμενα που το υποστηρίζουν καθώς και τις ιδεολογίες που επιχειρούν να το θεμελιώσουν Άλλωστε η ανάδειξη των τελευταίων αυτών σημείων αποτελεί και τη δύναμη πυρός του πονήματος Τούτο γιατί λίγο πολύ οι οικονομικές προεκτάσεις και επιπτώσεις του φαινομένου των laquoφορολογικών παραδείσωνraquo έχουν αναδειχθεί από πολλές πλευρές Ειδικότερα εκείνη η πλευρά που αναδεικνύει ας το πούμε έτσι τη λογιστική πλευρά του φαινομένου Όμως σύμφωνα με τη δικιά μας αντίληψη αλλά νομίζουμε και του ίδιου του συγγραφέα το σημείο που διαπερνά ολόκληρο το έργο είναι η πολιτική διάσταση του πώς αναπτύχθηκε και τελικά διαμορφώθηκε αυτό το δίκτυο των φορολογικών παραδείσων Το σύνολο του έργου βεβαίως κινείται σε αυτή τη λογική Όμως τα κεφάλαια 5 6 και 7 αποτελούν κατά την άποψή μας την πεμπτουσία της σκέψης του συγγραφέα Ας δούμε το γιατί

2Στα συγκεκριμένα κεφάλαια αναδεικνύεται με τον πιο περίτρανο τρόπο το πώς οι Άγγλοι τραπεζίτες κατrsquo αρχάς κατάφεραν να διατηρήσουν τα προνόμιά τους ως προς τις ρυθμίσεις που επιχείρησε να επιβάλει η πολιτική ηγεσία της χώρας επικαλούμε-νοι απλά και καθαρά την άποψη ότι μετά τη διάλυση της βρετανικής αυτοκρατορίας αποτελούσαν το μοναδικό μέσο που είχε τη δυνατότητα να τη διατηρήσει αλώβητη με άλλον όμως τρόπο Ο τρόπος αυτός ήταν η εγκατάσταση ενός δικτύου χρηματο-πιστωτικών λειτουργιών που θα ξεπερνούσε τα εθνικά σύνορα των κρατών και θα εξυπηρετούσε τα μάλα τα συμφέροντα των διεθνών κεφαλαίων και της νέας ανόδου των πολυεθνικών επιχειρήσεων κυρίως των αμερικανικών που άρχιζαν την περίοδο αυτή να κατακλύζουν τον δυτικό και όχι μόνο κόσμο Η παραγωγική εξασθένηση του Ηνωμένου Βασιλείου είχε σχεδόν ολοκληρωθεί η αποικιοκρατία είχε καταρρεύ-σει αλλά το ΗΒ έπρεπε πάση θυσία να βρίσκεται σε κυρίαρχη θέση στον παγκόσμιο καταμερισμό ισχύος Αυτό θα γινόταν μέσω του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου της εξυπηρέτησής του και της μεγιστοποίησης της απόδοσής του εις βάρος των δημό-σιων οικονομικών σε εθνικό επίπεδο αλλά και εν τέλει των παραγωγικών χωρών που μπορούσαν να παράγουν προϊόντα της λεγόμενης πραγματικής οικονομίας Τι υποστηρίζω με απλά λόγια ότι η παραδοσιακή τραπεζική ισχύς του Σίτι του Λονδί-νου μετατρέπεται στην παρούσα φάση σε αιχμή του δόρατος της ισχύος του ΗΒ Οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες αρχίζουν με την παρέμβαση των Άγγλων τραπεζιτών (δημιουργία της Ευρωαγοράς Συναλλάγματος και Χρεογράφων) σιγά σιγά να αυτο-νομούνται από τις εθνικές νομισματικές και πιστωτικές πολιτικές που σε παγκόσμιο επίπεδο κινούνταν εντός των πλαισίων του Μπρέτον Γουντς και των ρυθμίσεων Glass-Steagal Σε τι συνίσταται η δημιουργία της ευρωαγοράς Στην ουσία πρόκειται για την πρώτη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο διόγκωση της νομισματικής σφαίρας με την παράλληλη σχετική αυτονόμησή της από τις εθνικές ρυθμίσεις1 Ακολούθησαν οι δύο πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του 1970 οι οποίες διόγκωσαν τη διεθνή ρευστότητα και τη νομισματική σφαίρα2 για να κλείσει ο κύκλος με το φαινόμενο

1 Βλ Κ Μελάς Παγκοσμιοποίηση Εξάντας 1999 Κεφάλαιο 2 Για τα τεχνικά χαρακτηριστικά της Ευρωα-γοράς βλ Yoon S Park ndash Jack Zwick ∆ιεθνής τραπεζική θεωρία και πρακτική Παπαζήση 1988 καθώς και Κ Μελάς ndash Φ Χρηστίδου ∆ιεθνής τραπεζική στην αλλαγή του αιώνα Ε Μπένου 19992 Η ρευστότητα αυτή κατευθύνθηκε κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες του τρίτου κόσμου ως δάνεια

12 OFFSHORE - ΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΩΝ ΘΗΣΑΥΡΩΝ

που ονομάστηκε παγκοσμιοποίηση όπου η επελθούσα απορρύθμιση οδήγησε και στην περαιτέρω αύξηση του αριθμού των φορολογικών παραδείσων που περιγράφει με μεγάλη επάρκεια και δεξιότητα ο Nicholas Shaxson στο ανά χείρας βιβλίο του Οι ΗΠΑ ενώ στην αρχή βρίσκονται εμφανώς στην αντίπερα όχθη σε σχέση με την πολιτική των Άγγλων τραπεζιτών όταν και αυτές αντιμετωπίζουν προβλήματα στον παραγωγικό τους τομέα (προβλήματα που κυρίως εμφανίζονται με ελλείμματα στο εμπορικό ισοζύγιο) αντιλαμβάνονται ότι έχουν ανάγκη ελεύθερης ροής κεφαλαίων αλλά και πλήθους χρηματοπιστωτικών εργαλείων που να τους δίνουν τη δυνατότητα να εξακολουθούν να κυριαρχούν εγκαθιστώντας νέου τύπου δεσμεύσεις στις ανερ-χόμενες οικονομίες αλλά και στον πλανήτη γενικότερα Το αποτέλεσμα όλων αυτών των ενεργειών ήταν η περαιτέρω διόγκωση της χρηματοπιστωτικής σφαίρας και η ακόμα μεγαλύτερη αυτονόμησή της από την πραγματική οικονομία

3Τούτη η διόγκωση είναι κατrsquo αρχάς το αναγκαίο αλλά όχι ικανό αποτέλεσμα του νέου ρυθμιστικού πλαισίου που επεβλήθη (κατrsquo εξοχήν με ενέργειες των ΗΠΑ) στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα Χαρακτηριστικά του σύγχρονου ανοιχτού χρηματοπιστωτικού συστήματος είναι η ελεύθερη κίνηση των κεφαλαιακών ροών η απορρύθμιση και αποκανονικοποίηση των πλαισίων λειτουργίας του η ευρύτατη πρακτική αρμπιτράζ και τα πολύπλοκα συστήματα κάλυψης κινδύνων (παράγωγα προϊόντα) τα οποία ως επί το πλείστον μετατρέπονται και λειτουργούν ως κερδο-σκοπικά συστήματα

Η διαδικασία απορρύθμισης και η έντονη διεθνοποίηση (παγκοσμιοποίηση) των χρηματοπιστωτικών αγορών συμβαδίζουν κατά τρόπο ανακλαστικό δηλαδή με έναν τρόπο σύμφωνα με τον οποίο η μία διαδικασία (απορρύθμισης) αποτελεί παράγοντα δημιουργίας της άλλης (παγκοσμιοποίησης) Οι ρυθμίσεις που απορρυθμίστηκαν ήσαν πρωτίστως εθνικές αφορούσαν δηλαδή στον οικονομικό χώρο που ονομάζεται έθνος και ως εκ τούτου οι λιγότερες ρυθμίσεις οδηγούν σε μεγαλύτερη ένταση της διεθνοποίησης Παράλληλα η καινοτομικότητα του χρηματοπιστωτικού τομέα δημι-

υποστήριξης της αναπτυξιακής τους προσπάθειας Η αδυναμία αποπληρωμής των δανείων αυτών οδή γησε για λόγους που δεν μπορούν να αναλυθούν εδώ στα περίφημα χρέη των χωρών του τρίτου κόσμου και κυρίως των χωρών της Λατινικής Αμερικής

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚ∆ΟΣΗ 13

ουργώντας νέες χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες μετέβαλε και τον τρόπο με τον οποίο χρηματοδοτούνται οι βιομηχανικές και εμπορικές δραστηριότητες καθώς και τον τρόπο με τον οποίο τα νοικοκυριά διαχειρίζονται τις οικονομικές πλευρές της ζωής τους Συγχρόνως άλλαξαν τις παραμέτρους που καθορίζουν τη λειτουργία των κυβερνήσεων σχετικά με τη χάραξη και την άσκηση της οικονομικής πολιτικής

Η άσκηση της χρηματοπιστωτικής λειτουργίας ουσιαστικά μετατράπηκε σε συνε-χή προσπάθεια διαχείρισης κινδύνων μέσα σrsquo ένα εντελώς αβέβαιο και ρευστό πε-ριβάλλον

Όμως σύμφωνα με τη δικιά μας αντίληψη η ικανή συνθήκη η οποία θα μας επιτρέψει να κατανοήσουμε τις παρατηρούμενες εξελίξεις θα πρέπει να αναζητηθεί στην ίδια τη διαδικασία της συσσώρευσης του κεφαλαίου και ειδικά στη laquoσημερινήraquo συγκυρία της διευρυμένης αναπαραγωγής του

Στις παλαιότερες χρονικές περιόδους πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και στην πρώτη δεκαετία της μεταπολεμικής περιόδου η χρηματοπιστωτική σφαί-ρα αντιμετωπιζόταν ως το λιπαντικό που ήταν απαραίτητο για την εξυπηρέτηση των αναγκών της παραγωγής laquoΠαρrsquo όλα αυτά υπήρχε η τάση σχετικής αυτονόμησής της και δημιουργίας κερδοσκοπικών υπερβολών στα τελευταία στάδια της ανόδου του οικονομικού κύκλου Κατά κανόνα τα επεισόδια αυτά είχαν σύντομη διάρκεια και δεν επέφεραν μακροχρόνιες επιπτώσεις στη δομή και τη λειτουργία της οικονομίαςraquo3

Τα τελευταία χρόνια όμως παρατηρείται κυρίως στις ανεπτυγμένες χώρες της ∆ύσης ένας δομικός μετασχηματισμός στην ίδια τη διαδικασία συσσώρευσης του κεφαλαίου με την έννοια ότι ο χρηματοπιστωτικός τομέας τείνει να αυτονομηθεί από την παραγωγή και από κυριαρχούμενος να μετατραπεί σε κυρίαρχο Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τη νέα συγκρότηση της παγκόσμιας οικονομικής τάξης υπό την κα-θοδήγηση του νέου χρηματιστικού κεφαλαίου και ειδικά του αμερικανικού το οποίο τείνει να επιβληθεί στον πραγματικό τομέα της οικονομίας δηλαδή στην παραγωγή την απασχόληση τους μισθούς και την κατανομή του παραγόμενου πλούτου καθο-ρίζοντας σε μεγάλο ποσοστό τη λειτουργία τους

Το χρηματιστικό κεφάλαιο αντιστοιχεί στο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο όταν αυτό το τελευταίο υπερισχύει σε οποιαδήποτε ιστορική συγκυρία έναντι του παραγωγικού

3 Sweezy PM laquoEconomic Reminiscencesraquo Monthly Review Vol 47 No 1 May 1995 σελίδες 8-9


κεφαλαίου Όταν δηλαδή οι διαμεσολαβούμενες από το χρηματοπιστωτικό σύστημα και τους οιονεί χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς πιστώσεις (κλασικές ή νέας μορ-φής) δεν κατευθύνονται στην εξυπηρέτηση των αναγκών της πραγματικής οικονο-μίας αλλά αυτονομούμενες από αυτές καθίστανται αυτάρκεις μορφές laquoεπενδυτικής τοποθέτησηςraquo στην υπηρεσία εξυπηρέτησης των ίδιων συμφερόντων των κοινωνικών ομάδων που τις κατέχουν

Η ουσία της προβληματικής που επιχειρούμε να αναπτύξουμε μπορεί να συνοψι-στεί στο εξής4

Το χρηματιστικό κεφάλαιο δεν αποτελεί απλή laquoσυγχώνευσηraquo του τραπεζικού κε-φαλαίου με το αντίστοιχο βιομηχανικό Αντιθέτως το φαινόμενο αυτό σηματοδοτεί την οριστική στην ιστορική περίοδο που διάγουμε κατίσχυση των χρηματικών προ-διαγραφών πάνω στις οικονομικές και παραγωγικές με την επικράτηση της εισοδη-ματικής λογικής εις βάρος της παραγωγικής του χρήματος εις βάρος της οικονομί-ας Το χρηματιστικό κεφάλαιο δεν σηματοδοτεί τόσο έναν ιδιαίτερο τρόπο παραγωγής laquoκαθαρού εισοδήματοςraquo όσο έναν τρόπο συγκέντρωσης και οικειοποίησης του ήδη διαθέσιμου εισοδήματος

Παράλληλα παρατηρούμε ότι οι σημερινές μορφές χρηματιστικής συσσώρευσης δεν επαναδιοχετεύουν τον παραγόμενο πλούτο στην οικονομία ώστε να συνεχίζει να λειτουργεί αναπόσπαστο ένα σύστημα διευρυμένης αναπαρα-γωγής αλλά τον αποσπούν μονόπλευρα από τη σφαίρα της παραγωγής και τον εναποθέτουν στη χρηματοπιστωτική δηλαδή σε αυτήν που χωρίς να παράγει συντη-ρείται από τις παραγωγικές δυνατότητες της πρώτης Το χρηματιστικό κεφάλαιο και ο συγκεκριμένος τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιείται παραγόμενο και αναπαραγό-μενο στη σημερινή παγκόσμια αλλά και ελληνική συγκυρία παράγει ασύγκριτα πε-ρισσότερες εισοδηματικές προσόδους που εκτρέφουν αργούντες αποταμιευτές εισοδηματίες και χρηματιστηριακούς κερδοσκόπους αντί για παραγωγικά επιχειρηματικά εισοδήματα και εργατικούς μισθούς

∆ιαπιστώνεται λοιπόν μια μεγάλη μεταφορά κεφαλαίου από τους άμεσα παρα-γωγικούς τομείς στους χρηματοπιστωτικούς Ο λόγος που πραγματοποιείται αυτή η μεταφορά θα πρέπει να αναζητηθεί στην αδυναμία διεύρυνσης της παραγωγής Στις

4 Βλ Κ Μελάς Οι σύγχρονες κρίσεις του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος (1974-2008) ΑΑ Λιβάνης 2011


δυσκολίες δηλαδή που συναντά το κεφάλαιο να διευρύνει την αναπαραγωγή του ∆ηλαδή χρειάζεται να οδηγηθούμε στο κεντρικό σημείο της καπιταλιστικής συσσώ-ρευσης ή στη διαδικασία αποταμίευσης-επένδυσης στην καρδιά της καπιταλιστικής οικονομίας Ακόμα περισσότερο είναι αναγκαίο να αναγνωρισθεί ότι στη σημερι-νή ώριμη και ευρισκομένη στη στασιμότητα (με την ευρεία έννοια) οικονομία (της ανεπτυγμένης ∆ύσης) η υποστήριξη της μεγέθυνσης μπορεί να γίνει μόνο με τον κερδοσκοπικό τρόπο δημιουργίας χρέους Αυτή η κατάσταση φαίνεται() να είναι καθοριστική για το σύστημα της ∆ύσης αλλά το πλέον σημαντικό είναι ότι δεν μπορεί να διορθωθεί5 Παράλληλα ο μόνος τρόπος για να γίνει κατανοητή η λειτουργία του καπιταλισμού στη ∆ύση και όχι μόνο είναι η αλληλεξάρτηση του χρηματοπιστωτικού τομέα και της πραγματικής οικονομίας με τον πρώτο να έχει το πάνω χέρι

4Το εφαρμοσθέν τα τελευταία σχεδόν τριάντα χρόνια νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα με την ολοκληρωτική απορρύθμιση που επέβαλε πρωταρχικά στα καθεστώτα κίνησης των κεφαλαίων και στα θεσμικά πλαίσια διαπραγμάτευσης της εργατικής δύναμης με αποκλειστικό εργαλείο τους εθνικούς κρατικούς μηχανισμούς και τους πολιτι-κούς σχηματισμούς που βρέθηκαν στην κυβέρνηση επεχείρησε να δώσει ώθηση στη μεγέθυνση του καπιταλιστικού συστήματος καθώς το τελευταίο είχε οδηγηθεί σε στασιμοπληθωρισμό (δεκαετία του 1970) κάτω από την καθοδήγηση της κεϊνσια-νής-κλασικής ρύθμισης και των υπέρμετρων δημοσιονομικών ελλειμμάτων που είχαν δημιουργηθεί

Η ώθηση προήλθε κυρίως από την τρομακτική διόγκωση του χρηματοπιστωτικού τομέα ο οποίος κατέστησε ιδιωτικό το χρέος που διοχετευόταν στην καπιταλιστική μηχανή για τη συνέχιση της λειτουργίας της ως μέσο τόνωσης της ιδιωτικής ζήτησης Επειδή ο περιορισμός των εργατικών μισθών ως αποτέλεσμα της ακολουθούμενης οικονομικής πολιτικής δημιουργούσε προβλήματα στην πραγμάτωση της παραγω-γής (και της υπεραξίας) laquoαντισταθμίστηκεraquo με την εύκολη πρόσβαση στο δανεισμό και το χρέος Η διόγκωση του ιδιωτικού χρέους δεν υποκατέστησε το δημό-σιο χρέος όπως εύκολα επιχειρηματολογεί η νεοφιλελεύθερη σκέψη αλλά

5 Sweezy PM laquoThe Triumph of Financial Capitalraquo Monthly Review June 1994


προστέθηκε σε αυτό δημιουργώντας μια πρωτοφανή στο μέγεθος οικονο-μία του χρέους ενώ συγχρόνως ιδιωτικοποίησε τον κίνδυνο

Παράλληλα όμως δεν έχουμε μόνο τη διόγκωση του χρηματοπιστωτικού τομέα (ποσοτικά) αλλά και τη χρηματιστηρικοποίησή του (ποιοτική αλλαγή) γεγονός που μετατρέπει το σύνολο των ιδιωτικών και δημόσιων περιουσιών αλλά και κάθε στοιχείου του ενεργητικού σε διαπραγματευόμενο άμεσα ή έμμεσα χρηματιστηριακό είδος Αυτή η μετατροπή αγγίζει τους πάντες εκόντες και άκοντες Όλοι ανεξάρ-τητα της θέλησής τους γίνονται συμμέτοχοι αυτού του παιχνιδιού Οι εργαζόμενοι μέσω του ίδιου δανεισμού για να αντεπεξέλθουν στις απαραίτητες υποχρεώσεις τους μέσω των αποθεματικών των ταμείων τους που τοποθετούνται σε κάθε μορφής χρη-ματιστηριακά είδη μέσω της όποιας περιουσίας διαθέτουν η οποία υφίσταται τις διακυμάνσεις των τιμών των μετοχών του χρηματιστηρίου και των συναλλαγματικών ισοτιμιών Οι επιχειρήσεις εκτός των ευκόλως εννοουμένων και μέσω της στήριξης της κερδοφορίας τους από χρηματιστηριακές πράξεις ∆εν υπάρχει κανείς άτομο ή θεσμικό υποκείμενο που να μπορεί να διαφύγει από αυτή την προδιαγεγραμμέ-νη πορεία Το χρηματοπιστωτικό σύστημα διαχέεται στα κύτταρα του οικονομικού καπιταλιστικού συστήματος μετατρεπόμενο σε δομικό χαρακτηριστικό του ύστερου καπιταλισμού των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών

Παρατηρείται ένας δομικός μετασχηματισμός στην ίδια τη διαδικασία συσσώρευ-σης του κεφαλαίου με την έννοια ότι ο χρηματοπιστωτικός τομέας συμμετέχει με βαρύνοντα ρόλο στην προσπάθεια της διευρυμένης αναπαραγωγής του (κεφαλαίου) Αυτός ο ρόλος εμπεριέχει και στοιχεία αυτονόμησής του από την παραγωγή ndash και από κυριαρχούμενος τείνει να μετατραπεί σε κυρίαρχο Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τη νέα συγκρότηση της παγκόσμιας οικονομικής τάξης υπό την καθοδήγηση του νέου χρηματιστικού κεφαλαίου και ειδικά του αμερικανικού το οποίο τείνει να επιβληθεί στον πραγματικό τομέα της οικονομίας δηλαδή στην παραγωγή την απασχόληση τους μισθούς και την κατανομή του παραγόμενου πλούτου καθορίζοντας σε μεγάλο ποσοστό τη λειτουργία τους

Αν επομένως ισχύει η παραπάνω συνοπτικά εκτεθείσα συλλογιστική η βαθιά κρίση του χρηματοπιστωτικού τομέα δεν μπορεί παρά να έχει σοβαρότατες επιπτώ-σεις γενικότερα σε όλους τους τομείς της παγκόσμιας οικονομίας


5Το βιβλίο του Nicholas Shaxson αναδεικνύει με άψογο τρόπο μέσα από την ανάλυ-ση της λειτουργίας των φορολογικών παραδείσων το πώς λειτουργεί το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα αλλά και πρωτίστως το χρηματοπιστωτικό σύστημα Συνάδει με το σχήμα ανάλυσης που προτείναμε Επομένως διακρίνεται ευκρινώς ότι η λογική δημιουργίας των φορολογικών παραδείσων εντάσσεται με πολύ συγκεκριμένο τρόπο στη λογική της προσπάθειας που καταβάλλει η ∆ύση να διατηρήσει την επικυριαρχία της με έναν τρόπο που κυρίως προστατεύει τους έχοντες και ρίχνει στον Καιάδα τους μη έχοντες

Είναι σαφές ότι στο προλογικό αυτό σημείωμα δεν αναδείξαμε πολλά από τα ζητήματα που ο συγγραφέας θέτει στην πρώτη γραμμή όπως η φοροδιαφυγή η φοροαποφυγή η κλοπή που υφίσταται ο πλούτος των χωρών του τρίτου κόσμου η όξυνση των ανισοτήτων στην κατανομή του εισοδήματος τόσο μεταξύ των χωρών όσο και εντός των χωρών κοκ Όμως την πραγμάτευση των ζητημάτων αυτών από το συγγραφέα είμαι σίγουρος ότι θα την απολαύσει ο αναγνώστης του βιβλίου και χωρίς τη δική μου παρότρυνση

Κώστας ΜελάςΟκτώβριος 2011



Πρόλογος

Πώς η αποικιοκρατία βγήκε από την εξώπορτα και ξαναμπήκε απrsquo το παράθυρο

Μια νύχτα του Σεπτέμβρη του 1997 επιστρέφοντας στο διαμέρισμά μου στο βόρειο Λονδίνο βρήκα στον αυτόματο τηλεφωνητή ένα μήνυμα από έναν άντρα με γαλλική προφορά Ο κύριος Οτόγκ όπως αυτοαποκαλούνταν είχε μάθει από κάποιο συντά-κτη των Financial Times ότι επρόκειτο να επισκεφτώ την Γκαμπόν πρώην γαλλική αποικία στη δυτική ακτή της Αφρικής και έλεγε ότι ήθελε να με βοηθήσει κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μου Άφησε έναν αριθμό τηλεφώνου με παρισινό κωδικό Το επόμενο πρωί καθώς μrsquo έτρωγε η περιέργεια έσπευσα να του τηλεφωνήσω

Υποτίθεται ότι επρόκειτο για μια δημοσιογραφική επίσκεψη ρουτίνας σε μια μικρή αφρικανική χώρα δεν περίμενα να βρω και πολλά να γράψω γιrsquo αυτή την αραιοκατοι-κημένη πλούσια σε πετρέλαια πρώην αποικία το γεγονός όμως πως οι αγγλόφωνοι δημοσιογράφοι σπανίως τολμούσαν να πάνε κατά κει σήμαινε πως δεν θα rsquoχα άλλους στα πόδια μου Όταν έφτασα εκεί ανακάλυψα ότι ο κύριος Οτόγκ είχε ήδη μεταβεί αεροπορικώς στην πρωτεύουσα Λιμπρεβίλ μαζί με ένα βοηθό του είχε ταξιδέψει πρώτη θέση με την Air France και είχε κλείσει δωμάτια για μία εβδομάδα στο ακρι-βότερο ξενοδοχείο ndash με αποκλειστικό σκοπό του όπως παραδέχτηκε όλο χαμόγελα να με βοηθήσει

Ασχολιόμουν χρόνια με τις χώρες κατά μήκος της καμπύλης ακτογραμμής του Ατ-λαντικού που ξεκινά από τη Νιγηρία στο βορρά περνάει από την Γκαμπόν και φτάνει νότια ως την Ανγκόλα παρακολουθούσα τις εξελίξεις διέμενα κατά διαστήματα σε αυτές τις χώρες έγραφα γιrsquo αυτές Η εν λόγω περιοχή καλύπτει σχεδόν το ένα έκτο των αμερικανικών εισαγωγών πετρελαίου1 και περίπου αντίστοιχο ποσοστό των κινε-

ζικών αλλά το λούστρο του τεράστιου πλούτου κρύβει τρομερή φτώχεια ανισότητες και συγκρούσεις Υποτίθεται ότι οι δημοσιογράφοι πιάνουν συνήθως το νήμα ενός συγκλονιστικού ρεπορτάζ κάτω από δραματικές και επικίνδυνες συνθήκες παραδό-ξως εγώ μυρίστηκα το θέμα για το ρεπορτάζ μου εκεί σε μια σειρά από συναντήσεις στη Λιμπρεβίλ που παρrsquo ότι κυλούσαν μες στην ευγένεια μου προκαλούσαν ανησυ-χία Γεύμα με τον υπουργό Οικονομικών Κανένα πρόβλημα Ο μεσιέ Οτόγκ το κανό-νιζε μrsquo ένα τηλεφώνημα Βρέθηκα να πίνω κοκτέιλ σrsquo ένα ξενοδοχείο με τον πανίσχυρο υπουργό Εξωτερικών τον ndashΚινέζο από την πλευρά του πατέρα τουndash Ζαν Πινγκ ο οποίος αργότερα έγινε πρόεδρος της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ Μου αφιέρωσε όσο από το χρόνο του μου ήταν απαραίτητος για τη συνέντευξη κι έκανε ερωτήσεις όλο αβρότητα για την οικογένειά μου Αργότερα ο υπουργός Πετρελαίου με χτύπησε φιλικά στον ώμο και μου πρόσφερε αστειευόμενος μια πετρελαιοφόρα περιοχή ndash αν και αμέσως μετά απέσυρε την προσφορά του λέγοντας laquoΌχι αυτά τα πράγματα είναι μόνο για τους grands ndash για εκείνους που μετράνεraquo

Παρrsquo όλο που δεν απείχα ούτε διακόσια μέτρα από την απόλυτη αφρικανική φτώ-χεια στους δρόμους της Λιμπρεβίλ πέρασα μία εβδομάδα περιφερόμενος μέσα σε μια φούσκα Ο αξιότιμος κύριος Οτόγκ μού άνοιξε μια ζώνη κλιματιζόμενης μεγα-λοπρέπειας με τη συνοδεία του παρέκαμπτα ουρές για να δω ισχυρούς ανθρώπους οι οποίοι πάντα δήλωναν πανευτυχείς που με γνώριζαν Εύκολα σου διαφεύγει ότι ζεις σrsquo έναν παράλληλο μαγεμένο κόσμο που οφείλει την ύπαρξή του στη σιωπηρή απειλή άσκησης βίας ενάντια σε οποιονδήποτε εντός ή εκτός φούσκας θα μπορούσε να τον διαλύσει όμως οι προσπάθειες του κυρίου Οτόγκ να γεμίσει το πρόγραμμά μου ενίσχυσαν την αποφασιστικότητά μου να ανακαλύψω τι θα ήθελε πιθανώς να κρύψει Στην πραγματικότητα είχα πέσει τυχαία πάνω σrsquo ένα σκάνδαλο που επρόκειτο να συγκλονίσει το Παρίσι και θα γινόταν ευρύτερα γνωστό ως laquoΥπόθεση Elfraquo

Η Υπόθεση Elf είχε ξεκινήσει σχεδόν από το τίποτα το 1994 όταν η Fairchild Corporation με έδρα τις ΗΠΑ μπλέχτηκε σε μια εμπορική διαφορά με ένα Γάλλο βιομήχανο Η διαφορά αποτέλεσε το έναυσμα για έρευνα στο γαλλικό χρηματιστήριο με τη συμμετοχή της τακτικής ανακρίτριας Εύας Ζολί Σε αντίθεση με τα αγγλοσαξονι-κά δικαστικά συστήματα που βασίζονται στην αντιπαράθεση στο πλαίσιο της οποίας η πολιτική αγωγή κονταροχτυπιέται με την υπεράσπιση προκειμένου να προκύψει λύση στη Γαλλία ο τακτικός ανακριτής λειτουργεί περισσότερο ως αμερόληπτος ερευνητής ο οποίος παρεμβάλλεται ανάμεσα στις δύο πλευρές Αποστολή του είναι


να εξετάσει εξονυχιστικά το ζήτημα ώσπου να αποκαλυφθεί η αλήθεια Κάθε φορά που η γεννημένη στη Νορβηγία Ζολί ερευνούσε κάτι προέκυπταν νέα στοιχεία ndash και οι έρευνές της προχωρούσαν σε ακόμα μεγαλύτερο βάθος Σύντομα άρχισε να δέχεται απειλές για τη ζωή της της έστειλαν ταχυδρομικώς ένα φέρετρο σε μινιατούρα ενώ σε μια έφοδο βρήκε ένα γεμάτο περίστροφο Σμιθ amp Γουέσον να σημαδεύει την είσοδο Εκείνη όμως επέμεινε μπλέχτηκαν στην υπόθεση κι άλλοι ανακριτές και όσο οι απί-στευτες αποκαλύψεις συσσωρεύονταν άρχισαν να βλέπουν να διαγράφεται μπροστά τους ένα γιγαντιαίο δίκτυο διαφθοράς το οποίο συνέδεε την Elf Aquitaine το γαλλικό πολιτικό κατεστημένο τις γαλλικές υπηρεσίες πληροφοριών και τον διεφθαρμένο ηγέτη της Γκαμπόν Ομάρ Μπόνγκο

Η ιστορία του Μπόνγκο αποτελεί μικρογραφία της ανεξαρτητοποίησης των πρώην γαλλικών αποικιών Επισήμως οι χώρες κέρδιζαν την ανεξαρτησία τους αλλά οι πα-λιοί αφέντες έβρισκαν τρόπους να διατηρούν παρασκηνιακά τον έλεγχο Η Γκαμπόν έγινε ανεξάρτητη το 1960 τη στιγμή ακριβώς που έκανε και την εμφάνισή της στο διεθνές προσκήνιο ως πολλά υποσχόμενη αφρικανική χώρα στον τομέα των πετρελα-ϊκών ερευνών με αποτέλεσμα να τραβήξει το έντονο ενδιαφέρον της Γαλλίας Έπρεπε να βρεθεί ο κατάλληλος πρόεδρος ένας αυθεντικός Αφρικανός ηγέτης ο οποίος να είναι χαρισματικός ισχυρός καπάτσος και όπου είναι απαραίτητο πέρα για πέρα γαλλόφιλος Ο Ομάρ Μπόνγκο ήταν ο ιδανικός υποψήφιος Προερχόταν από μια μι-κροσκοπική μειονότητα χωρίς πραγματικό λαϊκό έρεισμα στο εσωτερικό της χώρας άρα έπρεπε να εξαρτάται από τη Γαλλία για την προστασία του Το 1967 σε ηλικία μόλις 32 ετών ο Μπόνγκο έγινε ο νεαρότερος πρόεδρος στον κόσμο και η Γαλλία τοποθέτησε αρκετές εκατοντάδες αλεξιπτωτιστές σε ένα στρατώνα της Λιμπρεβίλ ο οποίος συνδεόταν με υπόγειες σήραγγες με ένα από τα προεδρικά ανάκτορα Αυτό το μέτρο αποτροπής πραξικοπημάτων αποδείχτηκε τόσο αποτελεσματικό ώστε όταν το 2009 ο Μπόνγκο πέθανε ήταν ο μακροβιότερος εν ενεργεία ηγέτης παγκοσμίως Ένας ντόπιος δημοσιογράφος μού συνόψισε την κατάσταση ως εξής laquoΟι Γάλλοι βγήκαν απrsquo την εξώπορταraquo είπε laquoκαι ξαναμπήκαν από το παράθυροraquo

Σε αντάλλαγμα για την υποστήριξη της Γαλλίας ο Μπόνγκο πρόσφερε στις γαλλικές εταιρείες σχεδόν αποκλειστική πρόσβαση στον ορυκτό πλούτο της χώρας με ιδιαίτερα προνομιούχους όρους Θα γινόταν επίσης το βασικότερο αφρικανικό στήριγμα ενός τεράστιου τρομακτικού παγκόσμιου δικτύου διαφθοράς το οποίο συνέδεε μυστικά τις πετρελαϊκές βιομηχανίες των πρώην γαλλικών αποικιών της Αφρικής με την κύ-

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 23

ρια πολιτική σκηνή της μητροπολιτικής Γαλλίας μέσω Ελβετίας Λουξεμβούργου και άλλων φορολογικών παραδείσων Η Ζολί ανακάλυψε ότι τμήματα της πετρελαϊκής βιομηχανίας της Γκαμπόν λειτουργούσαν σαν ένα γιγάντιο laquoμαύροraquo ταμείο μέσω του οποίου τίθεντο στη διάθεση των γαλλικών ελίτ εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια Το σύστημα είχε αναπτυχθεί σταδιακά αλλά στη δεκαετία του 1970 ήδη λειτουργούσε ως μυστικός μηχανισμός χρηματοδότησης για το κυριότερο δεξιό κόμμα της Γαλλίας το RPR2 Όταν το 1981 έγινε Πρόεδρος της Γαλλίας ένας σοσιαλιστής ο Φρανσουά Μιτε-ράν επιδίωξε να βάλει χέρι σε αυτή την υπεράκτια χρηματομηχανή ορίζοντας γιrsquo αυτή τη δουλειά στο τιμόνι της Elf τον Λοΐκ Λε Φλοκ-Πριζάν Όμως ο άνθρωπος του Μιτε-ράν ήταν αρκετά έξυπνος ώστε να μην αφήσει απέξω το RPR laquoΟ Λε Φλοκ γνώριζε ότι αν έκοβε τους διαύλους χρηματοδότησης του RPR και των μυστικών υπηρεσιών θα ξεσπούσε πόλεμοςraquo αναφέρουν η Βαλερί Λεκάμπλ και ο Ερί Ρουτιέ στο έγκυρο βιβλίο τους σχετικά με το ζήτημα3 laquoΤουναντίον όπως του εξήγησαν οι ηγέτες του RPR ndashο Ζακ Σιράκ και ο Σαρλ Πασκουάndash δεν είχαν αντίρρηση να φάνε κι οι σοσιαλιστές απrsquo την πίτα εφόσον αυτή μεγάλωνεraquo

∆εν ήταν μόνο ζήτημα χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων οι μεγαλύτερες εταιρείες της Γαλλίας είχαν επίσης τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν αυτό το χρήμα από τα πετρέλαια της ∆υτικής Αφρικής ως πηγή ρευστότητας που τους επέτρεπε να πληρώνουν μίζες από τη Βενεζουέλα μέχρι τη Γερμανία και από τη νήσο Τζέρσεϊ μέχρι την Ταϊβάν διασφαλίζοντας παράλληλα ότι τα ίχνη της πορείας του χρήματος δεν θα οδηγούσαν σε αυτές Το βρόμικο χρήμα της Elf χρησιμοποιούνταν επίσης για να λαδώνονται τα γρανάζια της γαλλικής πολιτικής και οικονομικής διπλωματίας ανά τον κόσμο Κάποιος μού είπε ότι κάποτε είχε μεταφέρει μια βαλίτσα γεμάτη λεφτά την οποία τού είχε δώσει ο Ομάρ Μπόνγκο προκειμένου να δωροδοκήσει ένα από τα ηγετικά μέλη των αυτονομιστών ανταρτών του ανγκολέζικου θύλακα της Καμπίντα όπου η Elf είχε κλείσει μια ιδιαίτερα προσοδοφόρο σύμβαση Ο πρόεδρος Μπόνγκο ένας από τους πιο επιτήδειους πολιτικούς της γενιάς του είχε επαφές τόσο με τα γαλλικά μασονικά δίκτυα όσο και με τις μυστικές εταιρείες της Αφρικής και έγινε ένας από τους σημαντικότερους ρυθμιστές της πολιτικής σκηνής της Γαλλίας Ήταν ο άνθρωπος-κλειδί πίσω από την ικανότητα των Γάλλων ηγετών να προσδένουν τους grands ndashδιαμορφωτές της κοινής γνώμης και πολιτικούς απrsquo όλη την Αφρική αλλά και πέρα από αυτήndash στο άρμα της μετα-αποικιακής εξωτερικής πολιτικής της Γαλ-λίας Όσο το σύστημα της Elf γινόταν ολοένα και πιο αλλόκοτο και περίπλοκο και


αποκτούσε όλο και περισσότερες διαστρωματώσεις η διεθνής διαφθορά έφτανε σε τόσο υψηλά κλιμάκια ώστε ο Λε Φλοκ-Πριζάν να χαρακτηρίσει τις γαλλικές υπηρεσίες πληροφοριών οι οποίες επίσης έβαζαν αβέρτα χέρι στο μαύρο ταμείο laquoένα τεράστιο μπορντέλο όπου κανείς δεν ξέρει πλέον ποιος κάνει τιraquo4

Αυτό το πανίσχυρο σύστημα βοήθησε τη Γαλλία να σημειώνει στην παγκόσμια πολιτική και οικονομική σκηνή επιτυχίες πολύ μεγαλύτερες απrsquo ότι επέτρεπαν οι δυ-νατότητές της και να αναπτυχθεί στα κενά ανάμεσα στις επικράτειες Να αναπτυχθεί πέραν των συνόρων της

Το ταξίδι μου στην Γκαμπόν στα τέλη του 1997 έγινε σε μια εξαιρετικά ευαίσθητη στιγμή Στις 7 Νοεμβρίου ούτε μία εβδομάδα μετά την αναχώρησή μου από τη Λι-μπρεβίλ η Kριστίν Ντεβιέ-Ζονκούρ πρώην μοντέλο εσωρούχων καταδικάστηκε σε φυλάκιση στο Παρίσι εξακολουθώντας να διαφυλάσσει τα μυστικά του εραστή της του Ρολάν Ντιμά υπουργού Εξωτερικών επί προεδρίας Μιτεράν Η Ντεβιέ-Ζονκούρ φυλακίστηκε με την κατηγορία της απάτης όταν οι τακτικοί ανακριτές ανακάλυψαν ότι η Elf Aquitaine τής είχε καταβάλει πάνω από έξι εκατομμύρια δολάρια προκειμένου να βοηθήσει να laquoπειστείraquo ο Ντιμά ένας από τους πιο υπερόπτες και ισχυρούς παρά-γοντες της πολιτικής σκηνής του Παρισιού να κάνει κάποια συγκεκριμένα πράγματα ndash κυρίως να ανακρούσει πρύμναν ως προς τη δημόσια αντίθεσή του στην πώληση πυραυλακάτων Thomson στην Ταϊβάν Με πιστωτική κάρτα της Elf τού έκανε διάφορα δώρα ανάμεσά τους και ένα ζευγάρι μποτάκια από ένα παρισινό κατάστημα προσιτό μόνο σε τόσο εκλεκτούς ώστε ο ιδιοκτήτης του να προσφέρεται μία φορά το χρόνο να πλύνει τα παπούτσια των πελατών με σαμπάνια

Κανείς δεν ευχαρίστησε την Ντεβιέ-Ζονκούρ για τη διακριτικότητά της και επί πε-ντέμισι μήνες στη φυλακή είχε άφθονο χρόνο να το καλοσκεφτεί laquoΈνα λουλούδι ένα μόνο λουλούδι έστω και σταλμένο ανώνυμα θα ήταν αρκετόraquo εξήγησε αργότερα5 laquoΘα καταλάβαινα ότι ήταν από τον Ρολάνraquo Την επόμενη χρονιά έσπασε τη σιωπή της και δημοσίευσε ένα βιβλίο με τίτλο Η πόρνη της δημοκρατίας που έγινε μπεστ σέλερ στη Γαλλία

Έτσι όταν έφτασα στην Γκαμπόν εκείνη την ιδιαίτερα πονηρή στιγμή το δίκτυο της Elf πρέπει να αναρωτήθηκε τι πήγαινε άραγε ένας Άγγλος δημοσιογράφος να σκαλίσει στη Λιμπρεβίλ Ήμουν πράγματι δημοσιογράφος ∆εν είναι νrsquo απορεί κανείς που ο κύριος Οτόγκ έδειξε τέτοιο ενδιαφέρον για μένα Πρόσφατα προσπάθησα να τον εντοπίσω για να του κάνω ερωτήσεις σχετικά με τη βδομάδα που περάσαμε μαζί

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 25

Οι παλιοί αριθμοί τηλεφώνων του δεν λειτουργούν πια αρκετοί ειδικοί σε θέματα Αφρικής στο Παρίσι αγνοούσαν την ύπαρξή του οι έρευνες στο ∆ιαδίκτυο δεν εμφά-νιζαν ούτε τον ίδιο ούτε την εταιρεία που ισχυριζόταν ότι εκπροσωπούσε και το μόνο άτομο στον γαλλικό τηλεφωνικό κατάλογο με αυτό το επώνυμο δεν είχε πάει ποτέ στην Γκαμπόν ndash όπως με πληροφόρησε η προφανώς έκπληκτη σύζυγός του από ένα χωριό της Ντορντόν

Ως αποτέλεσμα του σκανδάλου οι Γάλλοι πολιτικοί διακήρυξαν την οριστική εξάρθρωση του συστήματος Elf ενώ έκτοτε η Elf Aquitaine ιδιωτικοποιήθηκε και με-ταμορφώθηκε εκ βάθρων σήμερα αποτελεί τμήμα του Ομίλου Total Όμως η Elf δεν ήταν μόνη της στο γαλλο-αφρικανικό σύστημα διαφθοράς Είναι νrsquo απορεί κανείς γιατί ο πρώτος ξένος ηγέτης στον οποίο τηλεφώνησε ο πρόεδρος της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί μετά την άνοδό του στην εξουσία το 2007 δεν ήταν ο Γερμανός Καγκελάριος ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών ή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αλλά ο Ομάρ Μπόνγκο Ή γιατί οι Γάλλοι στρατιώτες παραμένουν ακόμα και σήμερα στρατοπεδευ-μένοι στην Γκαμπόν εξακολουθώντας να συνδέονται μέσω σηράγγων με το προεδρι-κό μέγαρο όπου σήμερα κατοικεί ο γιος του Μπόνγκο ο πρόεδρος Αλί Μπόνγκο Μπορεί το σύστημα της Elf να εξαρθρώθηκε αλλά πιθανότατα αντικαταστάθηκε από κάτι άλλο Τον Ιανουάριο του 2008 ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικής Βοήθειας Ζαν-Μαρί Μποκέλ εξέφρασε το παράπονο ότι η laquoρήξηraquo με το διεφθαρμένο παρελθόν laquoέρχεται με αργά βήματαraquo Παύθηκε με συνοπτικές διαδικασίες6

Το σύστημα της Elf αποτέλεσε κομμάτι αλλά και μεταφορική απεικόνιση του κόσμου των υπεράκτιων ή εξωχώριων κέντρων Η Γκαμπόν δεν ανήκει σε καμία δημοσιευμέ-νη λίστα φορολογικών παραδείσων αν και παρείχε μυστικές βρόμικες διευκολύνσεις σε μη μόνιμους κατοίκους-μέλη διαφόρων ελίτ κλασικό χαρακτηριστικό γνώρισμα φορολογικού παραδείσου Όπως το σύστημα των υπεράκτιων κέντρων έτσι και το σύστημα της Elf ήταν κάτι σαν κοινό μυστικό Κάποιοι καλά δικτυωμένοι Γάλλοι γνώ-ριζαν γιrsquo αυτό ενώ και πολλοί τρίτοι ήξεραν ότι κάτι σημαντικό συνέβαινε αλλά σε γενικές γραμμές το αγνοούσαν σχεδόν κανένας δεν μπορούσε να δει τη συνολική εικόνα Όμως επρόκειτο για ένα πραγματικά τεράστιο και πολυπλόκαμο δίκτυο δια-φθοράς το οποίο επηρέαζε τους απλούς ανθρώπους σε Αφρική και Γαλλία με δυσδι-άκριτους ndashαν όχι εντελώς αόρατουςndash τρόπους

Όλα συνδέονταν μέσω φορολογικών παραδείσων Τα ίχνη της πορείας του χρή-


ματος όπως διαπίστωναν οι ανακριτές την εποχή του ταξιδιού μου στη Λιμπρεβίλ κατά κανόνα περνούσαν από Γκαμπόν Ελβετία Λιχτενστάιν Τζέρσεϊ και άλλα μέρη Η Εύα Ζολί παραδέχτηκε ότι ακόμα κι εκείνη έβλεπε μόνο αποσπάσματα της συνο-λικής εικόνας laquoΑτέλειωτα ίχνη χάνονταν στην κινούμενη άμμο των φορολογικών παραδείσων Οι προσωπικοί λογαριασμοί μοναρχών εκλεγμένων ισόβιων προέδρων και δικτατόρων ήταν προστατευμένοι από την περιέργεια των ανακριτών Συνειδητο-ποίησα ότι δεν είχα πλέον να αντιμετωπίσω κάτι το περιθωριακό αλλά ένα σύστημαraquo δήλωσε αναφερόμενη τόσο στο γαλλικό πολιτικό σύστημα όσο και στον κόσμο των υπεράκτιων κέντρων laquo∆εν βλέπω ένα τρομερό πολυπρόσωπο δίκτυο εγκληματιών που πολιορκεί τα [εγχώρια] οχυρά μας Βλέπω ένα αξιοσέβαστο καθιερωμένο σύ-στημα εξουσίας το οποίο έχει αποδεχτεί τη διακεκριμένη διαφθορά ως φυσιολογικό κομμάτι της καθημερινής λειτουργίας τουraquo

Πολύ πριν από την πρώτη επίσκεψή μου στη Λιμπρεβίλ είχα παρατηρήσει την εκροή κεφαλαίων από την Αφρική αλλά η εχεμύθεια που περιβάλλει τον κόσμο των υπεράκτιων κέντρων καθιστούσε αδύνατο τον εντοπισμό των συνδετικών κρίκων Σε κάποιες συγκεκριμένες υποθέσεις εμφανίζονταν χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και δικηγόροι που στη συνέχεια χάνονταν πάλι στο υπεράκτιο σκοτάδι του εμπορικού απορρήτου και της επαγγελματικής εχεμύθειας Κάθε φορά που ξεσπούσε κάποιο σκάνδαλο ο σημαντικός ρόλος αυτών των παραγόντων διέφευγε από κάθε σοβαρό και σε βάθος έλεγχο Τα προβλήματα της Αφρικής όπως μας έλεγαν είχαν σχέση με την κουλτούρα και τους ηγεμόνες της ή με τις πετρελαϊκές εταιρείες ή με την κληρο-νομιά της αποικιοκρατίας Οι φορείς που παρείχαν το υπεράκτιο απόρρητο έπαιζαν σαφώς πρωταγωνιστικό ρόλο σε κάθε περίπτωση αλλά δύσκολα μπορούσε κανείς να διεισδύσει σε βάθος στην απάτη ούτε φαινόταν να ενδιαφέρεται κανείς να το κάνει

Μόλις το 2005 άρχισα να συνδέω κάποια νήματα με ουσιαστικό τρόπο Καθό-μασταν με τον Ντέιβιντ Σπένσερ δικηγόρο της Νέας Υόρκης και πρώην συνεργάτη της Citicorp και συζητούσαμε για τη διαφάνεια στα δημόσια οικονομικά των πετρε-λαιοπαραγωγών χωρών της ∆υτικής Αφρικής Ο Σπένσερ συγχυζόταν για ζητήματα που δεν ήταν καν στη δική μου ατζέντα λογιστικούς κανόνες φοροαπαλλαγές για τα έσοδα από τόκους και ενδοομιλικές συναλλαγές Κι εκεί που αναρωτιόμουν πότε θrsquo άρχιζε να μιλά για τη διαφθορά στη ∆υτική Αφρική έκανα επιτέλους τη σύνδεση Προσφέροντας φορολογικά κίνητρα και εχεμύθεια για να προσελκύσουν χρήματα από το εξωτερικό οι Ηνωμένες Πολιτείες μετατρέπονταν σε φορολογικό παράδεισο

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 27

Το αμερικανικό κράτος έχει ανάγκη από την εισροή ξένων κεφαλαίων τα οποία προσελκύει προσφέροντας φορολογικές απαλλαγές και εχεμύθεια Αυτό όπως μου εξήγησε ο Σπένσερ είχε αποκτήσει κεντρικό ρόλο στην παγκόσμια στρατηγική των ΗΠΑ Τεράστιες ποσότητες χρηματοπιστωτικών κεφαλαίων ρέουν ανά τον κόσμο ανταποκρινόμενες σε μικρές αλλαγές σε τέτοιου είδους κίνητρα Και όπως ανέφερε ο Σπένσερ όχι μόνο σχεδόν κανείς δεν το καταλάβαινε αυτό αλλά σχεδόν κανείς δεν ήθελε ούτε να ξέρει Κάποτε στο πλαίσιο σημαντικής εκδήλωσης των Ηνωμένων Εθνών εκφώνησε μια ομιλία όπου παρουσίαζε συνοπτικά κάποιες από αυτές τις βα-σικές αρχές και αργότερα ένας κορυφαίος Αμερικανός διαπραγματευτής τού είπε ότι ρίχνοντας φως στο ζήτημα laquoπρόδιδε τη χώρα τουraquo

Στη Λέσχη του Χάρβαρντ άρχισα να αντιλαμβάνομαι πώς το τρομερό ανθρώπινο κόστος της φτώχειας και της ανισότητας στην Αφρική συνδεόταν με τον φαινομενικά απρόσωπο κόσμο των λογιστικών κανόνων και των φοροαπαλλαγών Οι δήθεν φυσι-κές ή αναπόφευκτες καταστροφές που έπλητταν την Αφρική είχαν όλες ένα κοινό την κίνηση κεφαλαίων από την Αφρική προς την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες με τη συνδρομή φορολογικών παραδείσων και μιας στρατιάς από κοστουμαρισμένους και αξιοσέβαστους τραπεζίτες δικηγόρους και λογιστές Αλλά κανείς δεν ήθελε να κοιτάξει πέρα από την Αφρική και να δει το σύστημα που τα έκανε δυνατά όλα αυτά

Αν το καλοσκεφτούμε αυτός καθαυτός ο όρος laquoφυγή κεφαλαίωνraquo ρίχνει το βάρος στη χώρα που χάνει τα χρήματα ndash με άλλα λόγια ρίχνουμε το φταίξιμο στο θύμα Αλλά κάθε φυγή κεφαλαίων εκτός Αφρικής πρέπει να αντιστοιχεί σε μια ισοδύναμη εισροή κάπου αλλού Ποιος ερευνούσε τις εισροές Το σύστημα των υπεράκτιων κέντρων δεν ήταν απλώς ένα εξωτικό παρακλάδι των θεμάτων που κάλυπτα Το σύστημα των υπεράκτιων κέντρων ήταν το θέμα Συνδέει τη Λιμπρεβίλ με το Παρίσι τη Λουάντα με τη Μόσχα την Κύπρο με το Λονδίνο τη Γουόλ Στριτ με την Πόλη του Μεξικού και τα Νησιά Καϊμάν την Ουάσινγκτον με το Ριάντ Το σύστημα των υπεράκτιων κέντρων συνδέει τον εγκληματικό υπόκοσμο με τη χρηματοοικονομική ελίτ το διπλωματικό κατεστημένο και το κατεστημένο των υπηρεσιών πληροφοριών με πολυεθνικές εται-ρείες Το σύστημα των υπεράκτιων κέντρων οδηγεί σε συγκρούσεις διαμορφώνει τις αντιλήψεις μας γεννά χρηματοπιστωτική αστάθεια και προσφέρει απίστευτες αντα-μοιβές στους grands σε εκείνους που μετράνε Το σύστημα των υπεράκτιων κέντρων μάς δείχνει πώς λειτουργεί πλέον ο κόσμος της εξουσίας Αυτά θέλω να σας δείξω στη συνέχεια


Από το 2008 και το 2009 όταν κάποιοι παγκόσμιοι ηγέτες προχώρησαν σε συ-νταρακτικές δημόσιες επικρίσεις κατά των φορολογικών παραδείσων γεννήθηκε σε μερίδα των παγκόσμιων μέσων ενημέρωσης η εντύπωση ότι το σύστημα των υπερά-κτιων κέντρων έχει εξαρθρωθεί ή τουλάχιστον έχει χαλιναγωγηθεί δεόντως Όπως θα δούμε έχει συμβεί το αντίθετο Το σύστημα των υπεράκτιων κέντρων χαίρει άκρας υγείας ndash και μεγαλώνει ταχύτατα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 29

1 Καλωσορίσατε στο πουθενάΜια γνωριμία με το σύστημα των υπεράκτιων κέντρων

Ο κόσμος των υπεράκτιων (offshore) κέντρων βρίσκεται παντού τριγύρω μας Πάνω από το μισό παγκόσμιο εμπόριο περνά τουλάχιστον στα χαρτιά από φορο-λογικά καταφύγια1 Πάνω από το ήμισυ όλων των τραπεζικών στοιχείων ενεργητικού και το ένα τρίτο των άμεσων ξένων επενδύσεων από μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες δρομολογούνται μέσω υπεράκτιων κέντρων2 Γύρω στο 85 των διεθνών τραπεζι-κών εργασιών και της έκδοσης ομολόγων διεξάγεται στη λεγόμενη Ευρωαγορά μια υπεράκτια ζώνη άνευ εθνικότητας την οποία σύντομα θα εξετάσουμε3 Το 2010 το ∆ΝΤ εκτιμούσε ότι η συνολική αξία των στοιχείων του ενεργητικού μόνο των μικρών νησιωτικών χρηματοπιστωτικών κέντρων ανερχόταν συνολικά σε 18 τρισεκατομμύρια δολάρια ndash ποσό ισοδύναμο με το ένα τρίτο περίπου του παγκόσμιου ΑΕΠ Και αυτό σύμφωνα με το ∆ΝΤ μάλλον αποτελούσε υποεκτίμηση4 Το 2008 το Γενικό Λογιστή-ριο του Κράτους (Government Accountability Office ndash GAO) των ΗΠΑ ανέφερε

Υπεράκτιο ή εξωχώριο Ή μήπως απλά offshore Είναι γεγονός ότι αρκετά χρόνια αφότου μπήκε στη ζωή μας η έννοια ενός τόπου ο οποίος με διάφορα μέσα παρακάμπτει τα φορολογικά ρυθμιστικά και νομικά συστήματα άλλων χωρών δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς το ποιος είναι ο πιο δόκιμος όρος Επειδή λοιπόν το βιβλίο αυτό αποτελεί μάλλον δημοσιογραφικού τύπου έρευνα παρά επιστημονική διατριβή και επειδή ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τον όρο offshore με κάθε δυνατό τρόπο ndashως επίθετο ουσιαστικό ακόμα και επίρρημαndash προτίμησα να χρησιμοποιήσω και τις δύο ελληνικές αποδόσεις αλλά και τον αγγλικό (μη μεταγραμμένο) όρο ανάλογα με τα συμφραζόμενα και με στόχο πρώτα απrsquo όλα να διευκολύνεται η ροή της ανάγνωσης Ας γνωρίζει λοιπόν ο αναγνώστης ότι όπου διαβάζει laquoυπεράκτιοraquo laquoεξωχώριοraquo ή ακόμα και laquooffshoreraquo στο ελληνικό κείμενο η αντίστοιχη λέξη στο πρωτότυπο αγγλικό είναι πάντα offshore (Σημείωση του Μεταφραστή ndash ΣτΜ)

Πρόκειται για τον ανεξάρτητο οργανισμό που έχει αρμοδιότητες τον έλεγχο την εκτίμηση και τη διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση δαπανά τα έσοδα του Κράτους Βρί-σκεται εγκαταστημένος στο Αμερικανικό Κογκρέσο Ο επικεφαλής του είναι ο Γενικός Ελεγκτής των ΗΠΑ ο οποίος διορίζεται από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ για περίοδο 15 ετών (μη ανανεώσιμη θητεία) μετά από υπόδειξη του Κογκρέσου (Σημείωση του Επιμελητή ndash ΣτΕ)

ότι 83 από τις 100 μεγαλύτερες εταιρείες των ΗΠΑ είχαν θυγατρικές σε φορολογικά καταφύγια Το επόμενο έτος διαπιστώθηκε από έρευνα του ∆ικτύου Φορολογικής ∆ικαιοσύνης (Tax Justice Network) που βασιζόταν σε έναν ευρύτερο ορισμό της έννοιας laquooffshoreraquo ότι 99 από τις εκατό μεγαλύτερες εταιρείες της Ευρώπης χρησι-μοποιούσαν υπεράκτιες θυγατρικές Σε κάθε χώρα ο μακράν μεγαλύτερος χρήστης ήταν κάποια τράπεζα

∆εν υπάρχει ομοφωνία ως προς το τι είναι ένα φορολογικό καταφύγιο Για να λέμε την αλήθεια ο όρος είναι κάπως παραπλανητικός μιας και αυτά τα μέρη δεν προ-σφέρουν μόνο διαφυγή από τη φορολογία παρέχουν επίσης εχεμύθεια διαφυγή από τις χρηματοπιστωτικές ρυθμίσεις και μια ευκαιρία να αψηφήσει κανείς τους νόμους και τους κανόνες άλλων επικρατειών των χωρών όπου ζει ο περισσότερος κόσμος Σε αυτό το βιβλίο θα δώσω έναν πιο γενικό ορισμό του φορολογικού καταφυγίου ως ενός τόπου laquoπου επιδιώκει να προσελκύσει δραστηριότητες προσφέροντας πο-λιτικά σταθερές διευκολύνσεις προκειμένου να βοηθήσει φυσικά ή νομικά πρόσωπα να παρακάμψουν τους κανόνες τους νόμους και τους κανονισμούς που ισχύουν σε άλλες επικράτειεςraquo5 Το ζητούμενο είναι να προσφέρουν διόδους διαφυγής από τις υποχρεώσεις που συνεπάγεται η ζωή στο πλαίσιο της κοινωνίας και η αποκόμιση ωφελημάτων από αυτή ndash τους φόρους την υπεύθυνη χρηματοπιστωτική ρύθμιση το ποινικό δίκαιο το κληρονομικό δίκαιο και ούτω καθεξής Αυτή είναι η βασική δραστηριότητά τους Αυτό κάνουν

Ο ορισμός μου είναι γενικός και τον έχω επιλέξει για δύο βασικούς λόγους Πρώ-τον για να αμφισβητήσω την κοινή πεποίθηση ότι είναι αποδεκτό ένας τόπος να πλουτίζει υπονομεύοντας τη νομοθεσία άλλων τόπων Ο δεύτερος στόχος μου είναι να προσφέρω ένα πρίσμα μέσα από το οποίο θα δούμε την ιστορία του σύγχρονου κόσμου Αυτός ο ορισμός θα με βοηθήσει να δείξω ότι το σύστημα των υπεράκτιων κέντρων δεν είναι απλώς μια γραφική παραφυάδα της παγκόσμιας οικονομίας αλλά αντιθέτως αποτελεί το επίκεντρό της

∆ιάφορα γνωρίσματα μας βοηθούν να εντοπίζουμε τα φορολογικά καταφύγιαΠρώτον όπως έχουν διαπιστώσει κάποιοι συνάδελφοί μου μετά από ενδελεχή

Το TJN είναι ένας ανεξάρτητος οργανισμός που δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του Βρετανικού Κοι-νοβουλίου τον Μάρτιο του 2003 Ασχολείται σε υψηλό επίπεδο με την ανάλυση και την έρευνα στον τομέα της φορολογίας και των ρυθμιστικών κανόνων που τη διέπουν (ΣτΕ)


έρευνα όλα αυτά τα μέρη προσφέρουν εχεμύθεια με διάφορες μορφές σε συνδυ-ασμό με τη ndashδιαφόρων βαθμώνndash άρνησή τους να συνεργαστούν με άλλες επικρά-τειες για την ανταλλαγή πληροφοριών Ο όρος laquoεπικράτεια εχεμύθειαςraquo (secrecy jurisdiction) εμφανίστηκε στις ΗΠΑ στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και σε αυτό το βιβλίο θα χρησιμοποιώ τούτο τον όρο εναλλάξ με το laquoφορολογικό καταφύγιοraquo ανά-λογα με την πτυχή που θέλω να τονίσω σε κάθε περίπτωση

Ένα ακόμη κοινό χαρακτηριστικό των φορολογικών καταφυγίων είναι φυσικά η πολύ χαμηλή ή μηδενική φορολογία Προσελκύουν χρήμα επιτρέποντας σε κάποιους να αποφεύγουν τη φορολόγηση νόμιμα ή παράνομα

Επίσης οι επικράτειες εχεμύθειας διαχωρίζουν συστηματικά τις οικονομίες τους από τις διευκολύνσεις που προσφέρουν προκειμένου να προστατεύονται από τα ίδια τα offshore κόλπα τους Το υπεράκτιο κέντρο αποτελεί στην ουσία ζώνη διαφυγής από κάπου αλλού ndash και οι υπεράκτιες υπηρεσίες παρέχονται στους μη μόνιμους κα-τοίκους Άρα ένα φορολογικό καταφύγιο μπορεί να προσφέρει μηδενικό φορολογικό συντελεστή στους μη μόνιμους κατοίκους που παρκάρουν εκεί τα λεφτά τους αλλά να φορολογεί κανονικά τους μόνιμους κατοίκους του Αυτός ο διαχωρισμός μεταξύ μόνιμων και μη μόνιμων κατοίκων αποτελεί σιωπηρή παραδοχή του γεγονότος πως οι δραστηριότητές τους μπορεί να είναι επιζήμιες

Ένας ακόμη τρόπος εντοπισμού μιας επικράτειας εχεμύθειας είναι να δούμε αν ο τομέας των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών είναι πολύ μεγάλος σε σύγκριση με το μέγεθος της ντόπιας οικονομίας Το ∆ΝΤ χρησιμοποίησε αυτό το κριτήριο το 2007 για να καταγγείλει ndashορθάndash τη Βρετανία ως υπεράκτιο κέντρο6

Μια άλλη πιο φαιδρή ένδειξη ύπαρξης φορολογικού καταφυγίου είναι ότι οι εκπρόσωποί του κατά περιόδους ισχυρίζονται πως laquoδεν είμαστε φορολογικό κατα-φύγιοraquo και προσπαθούν με ζήλο να αμφισβητήσουν το κύρος των επικριτών τους οι οποίοι όπως διατείνονται αναπαράγουν laquoπεπαλαιωμένα στερεότυπα των μέσων ενημέρωσηςraquo που δεν ανταποκρίνονται στην laquoαντικειμενική πραγματικότηταraquo

ΚΑΛΩΣΟΡΙΣΑΤΕ ΣΤΟ ΠΟΥΘΕΝΑ 33

Ένα πρόβλημα προέκυψε επίσης με τον όρο secrecy jurisdictions που κατέχει κεντρική θέση στο βιβλίο Εδώ το πρόβλημα δεν ήταν η ασάφεια ως προς τον ποιο ελληνικό όρο χρησιμοποιούμε αλλά η απουσία όρου Αν θέλαμε να ακριβολογήσουμε ο όρος jurisdiction θα έπρεπε να αποδοθεί ως laquoζώνη άσκησης δικαιοδοσίαςraquo με αποτέλεσμα ο όλος όρος να βγαίνει ένας ατέλειωτος σιδηρόδρομος ο οποίος μάλιστα επαναλαμβάνεται συχνότατα Έτσι λοιπόν έχοντας επίγνωση του ότι δεν είναι ο πιο απόλυτα σωστός προτιμήθηκε ο όρος laquoεπικράτεια εχεμύθειαςraquo (ΣτΜ)

Όμως το σημαντικότερο ndashκαι καθοριστικόndash γνώρισμα μιας επικράτειας εχεμύθει-ας είναι ότι το εγχώριο πολιτικό γίγνεσθαι είναι δέσμιο των συμφερόντων του τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών (ή μερικές φορές των εγκληματιών μερικές φο-ρές δε και των δύο) και κάθε ουσιαστική αντίσταση στο μοντέλο των υπεράκτιων δραστηριοτήτων έχει εξαλειφθεί Να γιατί περιλαμβάνω τη φράση laquoπολιτικά σταθε-ρέςraquo στον ορισμό μου ο κίνδυνος ότι δημοκρατικές πολιτικές διεργασίες θα παρέμ-βουν και θα εμποδίσουν κάποιους να βγάλουν (ή να δεχτούν) λεφτά είναι μικρός ή μηδενικός Αυτή η πολιτική αιχμαλωσία γεννά ένα από τα μεγαλύτερα παράδοξα του υπεράκτιου κόσμου αυτές οι ζώνες απόλυτης ελευθερίας είναι συχνά τόποι μεγάλης καταπίεσης που δεν ανέχονται καμία κριτική

Απαλλαγμένοι από εγχώριες προκλήσεις και εναλλακτικές απόψεις οι τόποι αυτοί έχουν εμποτιστεί από μια διάχυτη αντεστραμμένη ηθική όπου το να κάνει κάποιος τα στραβά μάτια στο έγκλημα και τη διαφθορά γίνεται πλέον αποδεκτό ως άριστη επι-χειρηματική πρακτική ενώ το να καταγγείλει στις δυνάμεις του νόμου και της τάξης τις όποιες ανομίες έχει καταντήσει κολάσιμο αδίκημα Ο ακραιφνής ατομισμός έχει μεταμορφωθεί σε αδιαφορία ακόμα και περιφρόνηση για τη δημοκρατία και γενικά τις κοινωνίες

laquoΟι φόροι είναι για τα ανθρωπάκιαraquo είναι η δήλωση για την οποία έγινε κά-ποτε διάσημη η Νεοϋορκέζα εκατομμυριούχος Λιόνα Χέμσλεϊ Είχε δίκιο αν και η ίδια δεν ήταν αρκετά laquoμεγάληraquo ώστε να γλιτώσει τη φυλακή Ο βαρόνος των μέσων ενημέρωσης Ρούπερτ Μέρντοχ αποτελεί διαφορετική περίπτωση Η εταιρεία του η News Corporation στην οποία ανήκουν το Fox News το MySpace η εφημερίδα Sun και πλήθος άλλα μέσα ενημέρωσης είναι πρωταθλήτρια στην υπεράκτια γυμναστική αξιοποιώντας κάθε διαθέσιμο νόμιμο μέσο Ο δημοσιογράφος Νιλ Τσένογουεθ ο οποίος σκάλισε τους λογαριασμούς της διαπίστωσε ότι τα κέρδη της δηλωμένα σε δολάρια Αυστραλίας ανέρχονταν σε 364364000 A$ το 1987 464464000 A$ το 1988 496496000 A$ το 1989 και 282282000 A$ το 19907 Το εξόφθαλμο μοτίβο αυτών των αριθμών δεν μπορεί να είναι συμπτωματικό Όπως έγραψε ο δημοσιογρά-φος Τζον Λάντσεστερ στη London Review of Books laquoαυτή η μικρή φιοριτούρα στα σύνολα σημαίνει ldquoάντε γαμηθείτεrdquo στη γλώσσα της λογιστικής Αντιμέτωπος με τέτοια επίπεδα χρηματοπιστωτικής μαεστρίας ο απλός φορολογούμενος δεν μπορεί παρά να αναφωνήσει ldquoΜπράβο ο καλλιτέχνηςrdquoraquo

Οι Γάλλοι αποδίδουν το laquoφορολογικό καταφύγιοraquo με έναν ιδιαίτερο όρο paradis


fiscal ndash laquoφορολογικός παράδεισοςraquo κάτι αντίστοιχο και με το ισπανικό paraίso fiscal Όσοι δραστηριοποιούνται σε επικράτειες εχεμύθειας λατρεύουν αυτή τη φρασεολο-γία η λέξη laquoπαράδεισοςraquo (κάποιοι λένε ότι προέρχεται από την εσφαλμένη μετά-φραση της αγγλικής λέξης haven [καταφύγιο] ως heaven [παράδεισος]) έρχεται σε αντίθεση με ότι τους αρέσει να παρουσιάζουν ως καταπιεστικούς φορομπηχτικούς μη υπεράκτιους (onshore) λάκκους της κόλασης από τους οποίους οι φορολογικοί παράδεισοι αποτελούν μια ευπρόσδεκτη δίοδο διαφυγής Και σίγουρα αποτελούν δί-οδο διαφυγής ndash αλλά όχι για τον κοσμάκη Τα υπεράκτια κέντρα τα δημιούργησαν οι πλούσιες και πανίσχυρες ελίτ έτσι ώστε να μπορούν να δρέπουν τα οφέλη της κοινωνίας χωρίς να πληρώνουν γιrsquo αυτά

Φανταστείτε ότι βρίσκεστε στο σούπερ μάρκετ της γειτονιάς σας και βλέπετε κα-λοντυμένους ανθρώπους να περνούν σφαίρα από ένα ταμείο laquoπροτεραιότηταςraquo πίσω από ένα κόκκινο βελούδινο κορδόνι Επίσης στον δικό σας λογαριασμό υπάρχει ένα μεγάλο κονδύλι με την ονομασία laquoπρόσθετα έξοδαraquo με το οποίο επιδοτούνται οι δικές τους αγορές Ζητάμε συγγνώμη λέει ο διευθυντής του σούπερ μάρκετ αλλά δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς Αν δεν πληρώνατε τον μισό λογαριασμό τους θα ψώνιζαν αλλού Ξηλωθείτε λοιπόν

Οι υπεράκτιες δραστηριότητες έχουν στην ουσία να κάνουν με τον επιδέξιο χειρισμό των ιχνών που αφήνει το χρήμα καθώς διασχίζει τα σύνορα Για να πάρετε μια ιδέα τού πόσο ψεύτικα μπορεί να γίνουν αυτά τα ίχνη ας δούμε το παράδειγμα της μπα-νάνας

Κάθε τσαμπί ακολουθεί δύο διαδρομές για να φτάσει στο μπολ με τα φρούτα σας Η πρώτη διαδρομή περιλαμβάνει έναν εργάτη από την Ονδούρα απασχολούμενο από μια πολυεθνική ο οποίος μαζεύει τις μπανάνες που κατόπιν συσκευάζονται και εξάγονται στη Βρετανία Η πολυεθνική πουλά τα φρούτα σε μια μεγάλη αλυσίδα σού-περ μάρκετ η οποία τα πουλά σε εσάς

Η δεύτερη διαδρομή ndashτο laquoέντυποraquo ίχνος των λογιστώνndash ακολουθεί πιο πλάγιο δρόμο Πού προκύπτει το τελικό κέρδος από φορολογικής άποψης όταν μια μπανά-


Από εδώ και στο εξής χρησιμοποιούμε τον ελληνικό και προφανώς προερχόμενο από την απόδοση του γαλλικού paradis fiscal όρο laquoφορολογικός παράδεισοςraquo αντί της κυριολεκτικής απόδοσης του αγγλικού όρου laquoκαταφύγιοraquo που χρησιμοποιείτο ως τώρα (ΣτΜ)

N I C H O L A S S H A X S O N

ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΣ

Μετάφραση Nίκος Ρούσσος

ΠΩΣ ΟΙ ΠΛΟΥΣΙΟΙ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΠΛΟΥΣΙΟΤΕΡΟΙ ΕΝΩ ΟΙ ΥΠΟΛΟΙΠΟΙ ΠΛΗΡΩΝΟΥΝ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΦΟΡΟΥΣ


Επιστημονική επιμέλεια ndash Πρόλογος στην ελληνική έκδοση

Κώστας Μελάς











wwwepbooksgr

ISBN 978-960-484-267-4




























































Πρόλογος












ΠΡΟΛΟΓΟΣ 23









ΠΡΟΛΟΓΟΣ 25









ΠΡΟΛΟΓΟΣ 27






ΠΡΟΛΟΓΟΣ 29








































wwwepbooksgr

ISBN 978-960-484-267-4




























































Πρόλογος












ΠΡΟΛΟΓΟΣ 23









ΠΡΟΛΟΓΟΣ 25









ΠΡΟΛΟΓΟΣ 27






ΠΡΟΛΟΓΟΣ 29

























































































Πρόλογος












ΠΡΟΛΟΓΟΣ 23









ΠΡΟΛΟΓΟΣ 25









ΠΡΟΛΟΓΟΣ 27






ΠΡΟΛΟΓΟΣ 29





































ΠΡΟΛΟΓΟΣ 23









ΠΡΟΛΟΓΟΣ 25









ΠΡΟΛΟΓΟΣ 27






ΠΡΟΛΟΓΟΣ 29






































ΠΡΟΛΟΓΟΣ 25









ΠΡΟΛΟΓΟΣ 27






ΠΡΟΛΟΓΟΣ 29






































ΠΡΟΛΟΓΟΣ 27






ΠΡΟΛΟΓΟΣ 29



































ΠΡΟΛΟΓΟΣ 29






























off shore tel tel.pdf · πιστωτικών λειτουργιών που θα...

Documents