ola ta onomata - jose saramago

7/29/2019 Ola Ta Onomata - Jose Saramago

http://slidepdf.com/reader/full/ola-ta-onomata-jose-saramago 1/149

V2PP!*-«



Η παρούσα μετάφραση πραγματοποιήθηκε με την επιχορήγηση του

Instituto Português do Livro e das Bibliotecas

MJC hLsSTÎTUTO RjfiTtWÎUfeS DOMlMSTKMO DA CuLTL'RA LlVTMl H DAS BlBI.IOTKCAS

Στην Πιλάρ

ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: José Saramago, Todos os nomes

© Copyright José Saramago & Editorial Caminho, SA, Lisboa, 1997. By arrangement

with Dr. Ray-Gûde Mertin Literarische Agentur, Ba d Homburg, Germanyθ

Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσ εις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 1998

Έτος 1ης έκδοσης: 1999

Απαγορεύεται η αναδημοσί ευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολο του ή τμημάτων του με οποι ον

δήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφ ραση ή δι ασκευή του ή εκμετάλλευση του με οποι ονδήποτε τρόπο αναπα

ραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφ ωνα με τ ι ς δ ι ατάξει ς του ν. 2121/1993 και της Δι εθνούς Σύμβ ασης Βέρνης-

Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επί σης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοι χε ι οθεσί ας, σελι δο

ποί ησης, εξωφ ύλλου και γενι κότερα της όλης αι σθητι κής εμφάνιοης το υ βφλίου, με φ ωτοτυπι κές, ηλεκτρονι κές ή

οποι εσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφ ωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε .Ζαλόγγου 11,10678 Αθήνα® 210-330.12.08 - 210-330.13.27 FAX : 210-384.24.31e-mail: [email protected]

www.kastaniotis.com

ISBN 978-960-03-2405-1

ΑΥΤΟ ΤΟΒΙΒΛΙΟ

Τ Υ Π 0ΘΗ Κ Ε

ΣΕ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ

Χ A P T Ι O W K

mailto:[email protected]

http://www.kastaniotis.com/

http://www.kastaniotis.com/

mailto:[email protected]



«Γνωρίζεις το όνομα που σου έδωσαν,

δεν γνωρίζεις το όνομα που έχεις».

Το Βιβλίο των Αυταπόδεικτων



Π Α Ν Ω Α Π ' ΤΟ ΘΥΡΩΜΑ ΤΗΣ ΠΟΡΤΑΣ ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΙΑ ΜΑΚΡΟ-

στενη μεταλλική επιγραφή επενδυμένη με σμάλτο. Στο

λευκό φόντο τα μαύρα γράμματα γράφουν Γενικό Λη

ξιαρχικό Μητρώο του Κράτους. Το σμάλτο είναι φαγωμένο

και σαρακιασμένο σε μερικά σημεία. Η πόρτα είναι παλιά, η

τελευταία στρώση της καφέ μπογιάς έχει αρχίσει να ξεφλουδί

ζει, οι φλέβες του ξύλου που βγαίνουν στην επιφάνεια θυμί

ζουν σταφιδιασμένο δέρμα. Υπάρχουν πέντε παράθυρα στην

πρόσοψη. Μόλις πατήσει κανείς το πόδι του στο κατώφλι, αι

σθάνεται τη μυρωδιά του παλιού χαρτιού. Είναι βέβαια αλή

θεια πως ούτε μία μέρα δεν περνά χωρίς να μπουν καινούρια

χαρτιά στο Ληξιαρχείο, χαρτιά ατόμων αρσενικού και θηλυ

κού γένους που γεννιούνται διαρκώς εκεί έξω, όμως η μυρω

διά δεν καταφέρνει ποτέ ν' αλλάξει, πρώτα απ' όλα γιατί οπροορισμός κάθε νέου χαρτιού, μόλις βγει από το εργοστάσιο,

είναι ν' αρχίσει να παλιώνει, και κατά δεύτερο λόγο γιατί, πιο

συχνά απ' ό,τι συμβαίνει στο παλιό χαρτί, δεν περνά ούτε μία

μέρα χωρίς να γραφεί πάνω του κάποια αιτία θανάτου κα ι ο α

ντίστοιχος τόπος και χρόνος, συνεισφέροντας μ' αυτό τον τρό

πο ο καθένας με τις δικές του μυρωδιές, που δεν προσβάλλουν

πάντα τους ρινικούς βλεννογόνους, όπως αποδεικνύουν κά

ποιες αρωματικές εκπομπές που από καιρό σε καιρό διαποτί-



ζουν διακριτικά τον αέρα του Γενικού Ληξιαρχείου και στις ο

ποίες οι ευαίσθητες μύτες αναγνωρίζουν μια αρωματική σύν

θεση, μισό τριαντάφυλλο και μισό χρυσάνθεμο.

Αμέσω ς μετά την πόρτα προβάλλει μια ψηλή τζαμόπορταμε δύο ρόπτρα απ' όπου προωθείται κανείς στην τεράστια ορ

θογώνια αίθουσα όπου εργάζονται οι υπάλληλοι, που χωρίζο

νται από το κοινό με μια μακριά κονσόλα που ενώνει τους δύο

πλευρικούς τοίχους, με μόνη εξαίρεση, στο ένα άκρο, την κι

νητή τάβλα που επιτρέπει την πρόσβαση στο εσωτερικό. Η

διάταξη των θέσεων στην αίθουσα υπακούει φυσικά σε μια ιε

ραρχική προτεραιότητα, επειδή όμως είναι, όπως θα περίμενε

κανείς, αρμονική απ' αυτή την άποψη, είναι αρμονική και α

πό γεωμετρική άποψη, κι αυτό αποδεικνύει πως δεν υπάρχει

άλυτη αντίφαση ανάμεσα στην αισθητική και την εξουσία. Η

πρώτη σειρά τραπεζιών, παράλληλη προς την κονσόλα, έχει

καταληφθεί από οκτώ γραφείς που αναλαμβάνουν να εξυπη

ρετήσουν το κοινό. Πίσω απ' αυτήν, τοποθετημένη επίσης κε

ντρικά σε σχέση με το μεσαίο άξονα που ξεκινά από την πόρ

τα και χάνεται κάτω στο βάθος, στα σκοτεινά πέρατα του κτη

ρίου, υπάρχει μια σειρά με τέσσερα τραπέζια. Αυτά ανήκουν

στους προϊστάμενους. Μετά από αυτούς μπορεί κανείς να δει

τους υποδιευθυντές, που είναι δύο. Τέλος, απομονωμένος, μο

νάχος, όπως αρμόζει, ο ληξίαρχος, αυτός που στην τρέχουσαγλώσσα τον αποκαλούν διευθυντή.

Η διανομή των καθηκόντων στο σύνολο των υπαλλήλων

συμμορφώνεται σ' έναν απλό κανόνα, σύμφωνα με τον οποίο

, τα μέλη κάθε βαθμού έχουν την υποχρέωση να εκτελούν όσο

περισσότερη δουλειά μπορούν, έτσι ώστε μόνο ένα ελάχιστο

κομμάτι της να περνά στον επόμενο βαθμό. Αυτό σημαίνει ότι

οι γραφείς είναι υποχρεωμένοι να δουλεύουν ασταμάτητα από

το πρωί ως το βράδυ, ενώ οι προϊστάμενοι το κάνουν πότε πό-

ο Μ

τε, οι υποδιευθυντές στη χάση και στη φέξη και ο ληξίαρχος

σχεδόν ποτέ. Η αεικινησία των οκτώ μπροστινών, που μόλις

καθίσουν πρέπει να ξανασηκωθούν, διαρκώς στην τρεχάλα απ'

το τραπέζι στην κονσόλα, απ' την κονσόλα στους φακέλους κιαπ' τους φακέλους στο αρχείο, επαναλαμβάνοντας ακούραστα

τούτες και άλλες ακόμη αλληλουχίες και συνδυασμούς ενώπ ιον

της αδιαφορίας των ανωτέρων τους, των άμεσων και των απώ

τερων, είναι παράγοντας αναπόσπαστος για να κατανοήσουμε

πώς στάθηκε δυνατό και ασυγχώρητα εύκολο να συμβούν οι

καταχρήσεις, οι παρατυπίες και οι πλαστογραφήσεις που συνι

στούν το κ εντρικό υλικό της εξιστόρησης αυτής.

Για να μη χάσουμε το νήμα της πλοκής αυτού του τόσο υ

περβατικού θέματος, είναι σκόπιμο να ξεκινήσουμε γνωρίζο

ντας το χώρο όπου βρίσκονται εγκατεστημένα τα αρχεία κα

θώς και τον τρόπ ο λειτουργίας τους. Αυτά διαιρούνται, δομικά

και κατά βάση, ή, για να το πούμε με απλές κουβέντες, υπα

κούοντας στο νόμο της φύσης, σε δύο μεγάλες περιοχές, στην

περιοχή των φακέλων και των αρχείων των νεκρών και στην

περιοχή των φακέλων και των αρχείων των ζωντανών. Τα χαρ

τιά αυτών που δεν ζουν πια είναι λίγο ως πολύ τακτοποιημένα

και βρίσκονται στην πίσω πλευρά του κτηρίου, της οποίας ο

τοίχος στο βάθος, κατά καιρούς και ως συνέπεια της ασταμά

τητης αύξησης του αριθμού των εκλιπόντων, πρέπει να γκρ εμίζεται και να ξαναστήνεται μερικά μέτρα παρακάτω. Όπ ως εύ

κολα συμπεραίνουμε, οι δυσκολίες της διευθέτησης των ζω

ντανών, όσο κι αν είναι υπολογίσιμες, λαμβάνοντας υπόψη ότι

διαρκώς γεννιούνται άνθρωποι, είναι πολύ λιγότερο πιεστικές

και έχουν μέχρι στιγμής επιλυθεί με τρόπο αρκετά ικανοποιη

τικό, είτε με τη βοήθεια της οριζόντιας συμπίεσης των ατομι

κών φακέλων που είχαν τοποθετηθεί στα ερμάρια, όταν πρό

κειται για το αρχείο, είτε με τη χρήση λεπτού και έξτρα λεπτο ύ

»3



χαρτονιού, όταν πρόκειται για τα ντοσιέ. Παρ' όλο το ενοχλη

τικό πρόβλημα του τοίχου στο βάθος, που αναφέραμε και

προηγουμένως, το πνεύμα προνοητικότητας των ιστορικών αρ

χιτεκτόνων που σχεδίασαν το Γενικό Ληξιαρχικό Μητρώο τουΚράτους αξίζει εύφημο μνεία, διότι πρότειναν και υπερασπί

στηκαν, ενάντια στις συντηρητικές απόψεις κάποιων στενό

μυαλων και προσκολλημένων στο παρελθόν, την εγκατάσταση

πέντε γιγαντιαίων αρχειοθηκών που υψώνονται μέχρι την ο

ροφή πίσω από τους υπαλλήλους, πιο απομακρυσμένη η κορυ

φή της κεντρικής αρχειοθήκης, ακουμπά σχεδόν την πολυθρό

να του ληξίαρχου, πιο χαμηλές οι κορυφές των δύο ακριανών

αρχειοθηκών και οι άλλες με ύψος μεσαίο. Οι κατασκευές αυ

τές, που φαντάζουν κυκλώπειες και υπεράνθρωπες στον πα

ρατηρητή, εκτείνονται στο εσωτερικό του κτηρίου πέρα από

κει που φτάνει το μάτι, κι ένας λόγος είναι ότι από ένα σημείο

και πέρα βασιλεύει το σκοτάδι, ενώ τα φώτα ανάβουν μόνο ό

ταν χρειάζεται ν' ανατρέξει κανείς σε κάποιο φάκελο. Αυτές οι

αρχειοθήκες σηκώνουν το βάρος των ζωντανών. Οι νεκροί, τα

χαρτιά τους δηλαδή, είναι τοποθετημένα πιο μέσα, όχι τόσο πε

ριποιημένα όσο θα επέβαλλε ο σεβασμός, γι' αυτό και προκα

λούν όλη αυτή την ταλαιπωρία κάθε φορά που ένας συγγενής,

ένας συμβολαιογράφος ή ένας δικαστικός υπάλληλος έρχεται

στο Γενικό Ληξιαρχείο να ζητήσει πιστοποιητικά ή αντίγραφαπιστοποιητικών μιας άλλης εποχής. Η αποδιοργάνωση του

τμήματος αυτού του αρχείου προκαλείται και οξύνεται ακρι

βώς από το γεγονός ότι οι αρχαιότεροι εκλιπόντες είναι αυτοί

που βρίσκονται πιο κοντά στην επονομαζόμενη ακτίνα δρά

σης, αμέσως μετά τους ζωντανούς, συνιστώντας έτσι, όπως ευ-

φυώς το όρισε ο διευθυντής του Γενικού Ληξιαρχείου, ένα δι

πλά νεκρό βάρος, μιας και σπανίως ασχολείται κανείς μαζί

τους, στη χάση και στη φέξη εμφανίζεται μόνο κάποιος εκκε-

»4

ο Μ

ντρικός που ερευνά κάποιες ελάχιστα συναφείς, ασήμαντες ι

στορικές λεπτομέρειες. Μέχρι να έρθει η μέρα που θα αποφα

σιστεί ο διαχωρισμός των νεκρών από τους ζωντανούς, με την

κατασκευή σε άλλο σημείο ενός νέου Ληξιαρχείου για τη στέγαση αποκλειστικά των εκλιπόντων, άλλη λύση δεν υπάρχει, ό

πως φάνηκε εξάλλου όταν ένας από τους υποδιευθυντές, σε

μια άτυχη στιγμή, σκέφτηκε να προτείνει να γίνεται η τακτο

ποίηση του αρχείου των νεκρών ανάποδα, προς τα πέρα ο ι πιο

μακρινοί, προς τα δώθε οι πιο φρέσκοι, ώστε να διευκολυνθεί,

όπως γραφειοκρατικά το διατύπωσε ο ίδιος, η πρόσβαση στους

πρόσφατους εκλιπόντες οι οποίοι, ως γνωστόν, είναι αυτοί που

γράφουν τις διαθήκες, αυτοί που κληροδοτούν κληρονομιές,

και επομένως γίνονται συχνά αντικείμενα έριδας και διαμφι-

σβήτησης όσο το σώμα είναι ακόμα ζεστό. Ο ληξίαρχος, σαρκαστικός, ενέκρινε την ιδέα με τον όρο να επιφορτιστεί ο ίδιος

ο παραινέτης με το καθήκον να σπρώχνει στο βάθος, μέρα τη

μέρα, τη γιγαντιαία μάζα ατομικών φακέλων των απαρχαιω

μένων νεκρών για να μπορούν να εισέρχονται στο χώρο που ε

ξοικονομείται οι ατομικοί φάκελοι πρόσφατης αποβίωσης. Σε

μια προσπάθεια να κάνει να ξεχαστεί η αδέξια και απραγμα

τοποίητη πρόταση, κι ακόμα για να διασκεδάσει το πνεύμα του

από την ταπείνωση, ο υποδιευθυντής δεν σκέφτηκε άλλο κα

λύτερο παρά ζήτησε από τους γραφείς να του δώσουν λίγη απ'τη δουλειά τους, τραυματίζοντας έτσι προς τα πάνω και προς

τα κάτω την ιστορική γαλήνη της ιεραρχίας. Μετά από το ε

πεισόδιο η αμέλεια αυγάτισε, η εγκατάλειψη ευημέρησε, η α

βεβαιότητα πλήθυνε, σε τέτοιο σημείο ώστε μια μέρα στις λα-

βυρινθώδεις κατακόμβες του αρχείου των νεκρών να χαθεί έ

νας ερευνητής, ο οπ οίος μήνες μετά την παράλογη πρ όταση εί

χε εμφανιστεί στο Γενικό Ληξιαρχείο για να πραγματοποιήσει

κάποιες εραλδικές έρευνες που του είχαν παραγγείλει. Τον α-

'5



M

νακάλυψαν, από θαύμα σχεδόν, μετά από μία βδομάδα, πεινα

λέο, διψαλέο, να παραληρεί εξαντλημένος, ζωντανό χάρη στην

ανέλπιστη ιδέα του να καταπιεί τεράστιες ποσότητες παλιών

χαρτιών που, επειδή δεν χρειάζονταν μάσημα γιατί διαλύοντανστο στόμα, δεν γέμιζαν το στομάχι, ούτε και χόρταιναν. Ο δι

ευθυντής του Γενικού Ληξιαρχείου, που είχε ήδη δώσει εντολή

να φέρουν στο γραφείο του την καρτέλα και το φάκελο του α

πρόσεκτου ιστορικού για να τον καταχωρίσει ως νεκρό, απο

φάσισε να κάνει τα στραβά μάτια στις καταστροφές, που απο

δόθηκαν επισήμως στα ποντίκια, εκδίδοντας μια υπηρεσιακή

οδηγία που όριζε, με την απειλή προστίμου και παρακράτησης

μισθού, την υποχρεωτική χρήση του μίτου της Αριάδνης από ό

ποιον χρειαζόταν να πάει στο αρχείο των νεκρών.

Όπως και να 'χει όμως, δεν θα ήταν δίκαιο να παραβλέ

ψουμε τις δυσκολίες των ζωντανών. Είναι γνωστό και επιβε

βαιωμένο πως ο θάνατος, είτε από μια εγγε νή ανικανότητα εί

τε από επίκτητη κακοπιστία, λόγω πείρας, δεν επιλέγει τα θύ

ματα του σύμφωνα με τη διάρκεια της ζωής που έχουν ζήσει,

πρακτική η οποία εξάλλου, το αναφέρουμε εντελώς παρενθε

τικά, για να πιστοποιήσει το αληθές του λόγου αμέτρητων φι

λοσοφικών και θρησκευτικών αυθεντιών που έχουν αποφαν

θεί σχετικά με το θέμα, κατέληξε να δημιουργήσει στην αν

θρώπινη ύπαρξη, με τρόπο αντανακλαστικό και μέσ' από διαφορετικούς ως και αντιφατικούς δρόμους, το παράδοξο απο

τέλεσμα της διανοητικής εξιδανίκευσης του φυσικού τρόμου

απέναντι στο θάνατο. Για να περάσουμε όμως στο θέμα μας,

αυτό για το οποίο δεν θα μπορέσουμε ποτέ να κατηγορήσου

με το θάνατο είναι ότι άφησε κάποιον ξεχασμένο γέρο επ' αό

ριστον στον κόσμο, να γερνάει όλο και περισσότερο με τον

καιρό, δίχως ιδιαίτερη αξία ή κάποιο άλλο ορατό κίνητρο. Το

ξέρουμε δα πως όση διάρκεια κι αν έχουν οι γέροι, στο τέλος

ι6

ο ο Μ

κάποια στιγμή θα 'ρθει η ώρα τους. Δεν περνά ούτε μέρα που

να μη χρειαστεί οι γραφείς να σηκώσουν φακέλους από τα ερ

μάρια των ζωντανών και να τους αποθηκεύσουν στο βάθος, δεν

περνά ούτε μέρα που να μη σπρώξουν προς την κορυφή τουερμαρίου αυτούς που παραμένουν, έστω κι αν μερικές φορές,

από κάποιο ειρωνικό καπρίτσιο του αινιγματικού πεπρωμέ

νου, είναι μονάχα για μια μέρα. Σύμφωνα με τη λεγόμενη φυ

σική τάξη των πραγμάτων, όταν φτάσει κανείς στην κορυφή

της αρχειοθήκης θα πει ότι η τύχη του κουράστηκε και δεν έ

χει πολύ δρόμο πια μπροστά της. Το τέλος του ερμαρίου είναι,

με κάθε έννοια, η αρχή της πτώσης. Ωστόσο συμβαίνει, και υ

πάρχουν κάποιοι φάκελοι που, άγνωστο για ποιο λόγο, ανθί

στανται στο χείλος του κενού, αναίσθητοι στην τελευταία σκο-

τοδίνη, για χρόνια και χρόνια πέρα από την πρέπουσα διάρ

κεια της ανθρώπινης ύπαρξης όπως αυτή έχει συνομολογηθεί.

Στην αρχή οι φάκελοι αυτοί διεγείρουν σε κάθε υπάλληλο την

επαγγελματική περιέργεια, πολύ σύντομα όμως ξυπνά μέσα

τους η ανυπομονησία, λες και το ξεδιάντροπο πείσμα των μα

κρόβιων τους λιγοστεύει, τους τρώει, τους καταβροχθίζει τις

προοπτικές της δικής τους ζωής. Δεν είχαν ολότελα άδικο οι

προληπτικοί, αν λάβουμε υπόψη πόσες και πόσες είναι οι πε

ριπτώσεις υπαλλήλων από διάφορες κατηγορίες των οποίων

οι φάκελοι χρειάστηκε να απομακρυνθούν διά παντός από το(χρχείο των ζωντανών, την ίδια ώρα που τα χαρτιά των ισχυ-

ρογνωμόνων επιζώντων κιτρίνιζαν ολοένα και περισσότερο,

μέχρι να καταλήξουν σκούροι και αντιαισθητικοί λεκέδες στην

κορυφή των ερμαρίων, προσβάλλοντας τα μάτια του κοινού.

Τότε ήταν που ο διευθυντής του Γενικού Ληξιαρχείου είπε

σ' ένα γραφέα, Κύριε Ζοζέ, να μου αντικαταστήσεις τούτα τα

εξώφυλλα.

17

'Λ - Όλα τα ονόματα



Π ΕΡΑ Α ΠΟ ΤΟ ΒΑΦΤΙΣΤΙΚΟ ΖΟΖΕ, Ο Κ. ΖΟΖΕ ΕΧΕΙ ΚΑΙ ΕΠΩ-

νυμα, από τα συνηθισμένα, χωρίς ονοματολογικές α

κρότητες, ένα από την πλευρά του πατέρα του, το άλλο

από την πλευρά της μητέρας του, όπως είναι το φυσιολογικό,

που του μεταβιβάστηκαν διά της νομίμου οδού, όπω ς θα μπο

ρούσαμε να εξακριβώσουμε στη ληξιαρχική πράξη που βρί

σκεται στο Ληξιαρχείο αν η ουσία του ζητήματος δικαιολο

γούσε τέτοιο ενδιαφέρον, και αν το αποτέλεσμα της διαλεύ

κανσης αυτής ξεπλήρωνε τον κόπο να επιβεβαιώσουμε κάτι

που είναι ήδη γνωστό. Ωστόσο για κάποιον ανεξιχνίαστο λό

γο, εκτός κι αν οφείλεται απλώς στην ασημαντότητα της ύ

παρξης του, όταν ρωτούν τον κ. Ζοζέ πώς ονομάζεται, ή όταν

οι περιστάσεις απαιτούν να συστηθεί, Λέγομαι Τάδε Δείνα,

ποτέ δεν έφερε αποτέλεσμα η αναφορά ολόκληρου του ονόματος του, μιας και οι ακροατές του συγκρατούν στη μνήμη

τους μόνο την πρώτη του λέξη, Ζοζέ, και σ' αυτήν κατόπιν θα

προσθέσουν ή όχι, ανάλογα με το βαθμό εμπιστοσύνης ή τυπι

κότητας, κάποια λέξη αβρότητας ή οικειότητας. Γιατί, ας το

πούμε εξαρχής, η λέξη κύριε δεν έχει τόση αξία όσο φάνηκε

να υπόσχεται αρχικά, τουλάχιστον όχι εδώ στο Ληξιαρχείο, ό

που το γεγονός ότι απευθύνονται όλοι ο ένας στον άλλο με τον

ίδιο τρόπο, από το ληξίαρχο μέχρι το νεότερο γραφέα, δεν έ-

ι8

Μ

χει πάντα την ίδια σημασία στην πρακτική των ιεραρχικών

σχέσεων, αφού μπορεί πράγματι κανείς να παρατηρήσει,

στους τρόπους εκφώνησης αυτής της σύντομης λέξης και ανά

λογα με τις διαφορετικές κλίμακες εξουσίας ή και διάθεσηςτης στιγμής, ευδιάκριτες διακυμάνσεις που εκτείνονται από τη

συγκατάβαση ως τον εκνευρισμό, την ειρωνεία, την περιφρό

νηση, την ταπεινοφροσύνη, την κολακεία, κι αυτό έρχεται να

μας δείξει σε ποιο βαθμό μπορεί να φτάσει η εκφραστικότητα

τριών απλών φθόγγων που, με μια ματιά, έτσι ενωμένοι, μοιά

ζουν να λένε μόνο ένα πράγμα. Με τις δύο συλλαβές του Ζο

ζέ και τις άλλες τρεις τού κύριε, όταν οι τελευταίες προηγού

νται του ονόματος, συμβαίνει λίγο ως πολύ το ίδιο. Μπορεί πά

ντα να διακρίνει κανείς σ' αυτές, όταν απευθύνονται σε κά

ποιον, μέσα στο Ληξιαρχείο ή και έξω από αυτό, έναν τόνο περιφρόνησης, ή ειρωνείας, ή εκνευρισμού, ή συγκατάβασης. Οι

υπόλοιποι τόνοι, της ταπεινοφροσύνης και της κολακείας, α-

ποχαυνωτικοί και μελωδικοί, ποτέ δεν ήχησαν στα αυτιά του

γραφέα κ. Ζοζέ, αυτοί δεν βρήκαν ποτέ την είσοδο στη χρω

ματική κλίμακα των αισθημάτων που του απευθύνονται συνή

θως. Θα πρέπει ωστόσο να διευκρινίσουμε πως μερικά απ' αυ

τά τα αισθήματα είναι πολύ πιο πολύπλοκα απ' όσα απαριθ

μήσαμε προηγουμένως, που είναι κατά κάποιον τρόπο πρωτο

γενή, προφανή και μονολιθικά. Όταν, λόγου χάρη, ο ληξίαρχος έδωσε την εντολή, Κύριε Ζοζέ, να μου αντικαταστήσεις ε

κείνα τα εξώφυλλα, ένα αυτί προσεκτικό και εκλεπτυσμένο θα

είχε αναγνωρίσει στη φωνή κάτι που θα μπορούσε να αξιολο

γηθεί, κι ας επιτραπεί η προφανής αντίφαση των όρων, ως μια

ιξουσιαστική αδιαφορία, πράγμα που σημαίνει μια εξουσία

τόσο σίγουρη για τον εαυτό της που όχι μόνο έδειξε να αγνοεί

το πρόσωπο στο οποίο απευθυνόταν, ούτε καν το κοίταξε, αλ

λά επιπλέον έκανε σαφές πως δεν θα έριχνε ξανά τα μάτια χα-

19



M

μηλά μόλις βεβαιωνόταν ότι η εντολή είχε εκτελεστεί. Για ναφτάσει μέχρι τα ψηλότερα ερμάρια, στην κορυφή, κολλητάσχεδόν στο ταβάνι, ο κ. Ζοζέ έπρεπε να χρησιμοποιεί μια πο

λύ ψηλή φορητή σκάλα, και επειδή υπέφερε, για κακή του τύχη, από εκείνη την ενοχλητική ψυχογενή διαταραχή που κοινώς αποκαλούμε σκοτοδίνη, δεν είχε άλλη επιλογή, για να μηβρεθεί φαρδύς πλατύς στα πλακάκια, παρά να δένεται από τασκαλοπάτια μ' ένα γερό ζωνάρι. Εκεί κάτω χαμηλά, κανείς από τους ομόβαθμούς του συναδέλφους, για τους ανωτέρουςτου δεν αξίζει τον κόπο να το πούμε, δεν αναλογίστηκε να σηκώσει τα μάτια για να δει αν η δουλειά του προχωρούσε καλά.Ένας τρόπος να δικαιολογήσουν την αδιαφορία τους ήταν ναθεωρήσουν δεδομένο ότι ήταν εντάξει.

Στην αρχή, μια αρχή που χάνεται στους αιώνες, οι υπάλληλοι εγκαθίσταντο στο Γενικό Ληξιαρχείο. Όχι ακριβώς μέσα,σε ομαδικό κοινόβιο, αλλά σε απλές και χοντροκομμένες κατοικίας που είχαν κατασκευαστεί στο εξωτερικό του κτηρίου,κατά μήκος των πλευρικών τοίχων, σαν μικρά παρατημέναπαρεκκλήσια που γραπώθηκαν από το θαλερό κορμό της μητρόπολης. Τα σπίτια διέθεταν δύο πόρτες, μία κανονική πόρτα που έβγαζε στο δρόμο και μία βοηθητική, διακριτική, αόρατη σχεδόν, που επικοινωνούσε με το μεγάλο πλοίο των αρ

χείων, πράγμα που τους καιρούς εκείνους και για πολλά χρόνια θεωρήθηκε γενικά ευεργετικό για την καλή λειτουργία τηςυπηρεσίας, αφού οι υπάλληλοι δεν ήταν υποχρεωμένοι να χάνουν χρόνο σε μετακινήσεις μέσα στην πόλη, ούτε μπορούσαννα χρησιμοποιήσουν ως δικαιολογία την κίνηση όταν έφταναναργοπορημένοι για να χτυπήσουν κάρτα. Πέρα από αυτά ταλογιστικά πλεονεκτήματα, ήταν πανεύκολο να στείλουν την επιθεώρηση υγείας να επιβεβαιώσει αν όντως έλειπαν από τοσπίτι όποτε τους κατέβαινε να δηλώσουν ασθενείς. Δυστυχώς,

ορισμένες αλλαγές στα κριτήρια του δήμου σχετικά με το πολεοδομικό σχέδιο της συνοικίας όπου βρισκόταν το ΓενικόΛηξιαρχείο υποχρέωσαν σε κατεδάφιση τα ενδιαφέροντα σπι

τάκια, με μία μόνο εξαίρεση, που οι αρμόδιες αρχές αποφάσισαν να συντηρήσουν ως αρχιτεκτονικό ντοκουμέντο μιας εποχής και ως ανάμνηση ενός συστήματος εργασιακών σχέσεωνπου, όσο κι αν δεν το παραδέχονται οι επιπόλαιοι κριτές τηςσύγχρονης εποχής, είχε και τα καλά του. Σ' αυτό το σπίτι μένειο κ. Ζοζέ. Δεν έγινε από πρόθεση, δεν διάλεξαν αυτόν ως εναπομείναντα θεματοφύλακα του παρελθόντος, αν έλαχε έτσιήταν εξαιτίας της θέσης της κατοικίας, βρισκόταν σε μια γωνιά που δεν εμπόδιζε τη νέα διάταξη, όπως δεν επρόκειτο γιατιμωρία ή έπαθλο, μιας και δεν τ' άξιζε ο κ. Ζοζέ, ούτε το ένα

ούτε το άλλο, απλώς του επιτράπηκε να συνεχίσει να ζει στοσπίτι, τίποτε άλλο. Όπως και να 'χει, ως ένδειξη ότι οι επ οχέςέχουν αλλάξει, και για να αποφευχθεί μια κατάσταση που θαμπορούσε να ερμηνευτεί ως προνόμιο, η πόρτα επικοινωνίαςμε το Ληξιαρχείο παραγκωνίστηκε, δηλαδή έδωσαν εντολή(ττον κ. Ζοζέ να την κλειδώσει και τον προειδοποίησαν ότι δενμπορούσε πια να έρχεται από κει. Αυτός είναι και ο λόγος πουο κ. Ζοζέ πρέπει να μπαίνει και να βγαίνει κάθε μέρα από τημεγάλη πόρτα του Γενικού Ληξιαρχείου, όπως όλοι οι άλλοι,

ακόμα κι αν πάνοτστήν πόλη πέφτει μια μανιασμένη καταιγίδα. Θα πρέπει πάντωςΛα ειπωθεί πως το μεθοδικό του πνεύμα αισθάνεται ξαλαφρωμένο που υπακούει σε μια αρχή ισότητας, έστω κι αν σ' αυτή την περίπτωση είναι εις βάρος του,παρόλο που, για να πούμε την αλήθεια, θα προτιμούσε να μηχρειάζεται ν' ανεβαίνει πάντα αυτός στη φορητή σκάλα για ν'αλλάξει τα εξώφυλλα των παλιών φακέλων, ειδικά αφού υποφέρει από υψοφοβία, όπως αναφέραμε. Ο κ. Ζοζέ έχει την αξιέπαινη αιδώ των ανθρώπων εκείνων που δεν κόβουν βόλτες



M

παραπονούμενοι για τις νευρικές και ψυχολογικές ενοχλήσειςτους, αυθεντικές ή φανταστικές, και το πιθανότερο είναι ναμην έχει μιλήσει ποτέ στους συναδέλφους του για την πάθηση

του, σε αντίθετη περίπτωση τούτοι δω δεν θα έκαναν άλληδουλειά παρά να τον κοιτάζουν ανήσυχοι κάθε φορά που βρίσκεται εκεί ψηλά, με το φόβο ότι, παρ' όλη την α σφάλεια τηςζώνης, θα γκρεμοτσακιστεί στα σκαλοπάτια και θα πέσει πάνω στα κεφάλια τους. Όταν ο κ. Ζοζέ επιστρέφει επιτέλουςστο έδαφος, μισοζαλισμένος ακόμη, αποκρύπτοντας όσο καλύτερα μπορεί τις τελευταίες δίνες του ιλίγγου, οι υπόλοιποι υπάλληλοι, οι ίσοι του αλλά και οι ανώτεροι, ούτε καν διανοούνται σε τι κίνδυνο βρέθηκαν.

Έφτασε τώρα η ώρα να εξηγήσουμε ότι, ακόμα κι αν είναι

υποχρεωμένος να κάνει ολόκληρο κύκλο για να μπει στο Γενικό Ληξιαρχείο και για να επιστρέψει στο σπίτι του, ο κ. Ζοζέμόνο ικανοποίηση και ανακούφιση αντλεί από την κατάργησητης πόρτας. Δεν είναι ο άνθρωπος που θα δεχόταν τις επισκέψεις συναδέλφων στο μεσημεριανό διάλειμμα, και, όποτε έπεφτε άρρωστος στο κρεβάτι, ο ίδιος οικειοθελώς εμφανιζότανστην αίθουσα και παρουσιαζόταν στον αντίστοιχο υποδιευθυντή, ώστε να μην υπάρξουν αμφιβολίες για την τιμιότητα τουυπαλλήλου και να μη χρειαστεί να του στείλουν την υγειονο

μική επιθεώρηση στο προσκεφάλι του. Με την απαγόρευσητης χρήσης της πόρτας είχαν μειωθεί ακόμη περισσότερο οι πιθανότητες μιας απρόσμενης παρεμβολής στο οικιακό του καταφύγιο, όταν, λόγου χάρη, έχει εκτεθειμένο πάνω στο τραπέζι, τυχαία, εκείνο που τόσο κόπο έχει αποκτήσει εδώ και κάμποσα χρόνια, δηλαδή τη σημαντική συλλογή του με ειδήσειςπου αναφέρονται σε πρόσωπα της χώρας που καλώς ή κακώςείχαν γίνει διάσημα. Οι αλλοδαποί, όποια κι αν ήταν η έκτασητης δημοτικότητας τους, δεν τον ενδιέφεραν, τα χαρτιά τους

22

Ο Μ

βρίσκονταν αρχειοθετημένα σε μακρινά ληξιαρχεία, που είναιζήτημα αν λέγονταν κι εκεί έτσι, κι ήταν γραμμένα σε γλώ σσεςπου εκείνος δεν μπορούσε να αποκωδικοποιήσει, διέπονταν α

πό νόμους που δεν γνώριζε, κι ακόμα κι αν χρησιμοποιούσετην πιο ψηλή φορητή σκάλα, δεν θα μπορούσε να τα φτάσει.Τέτοιους ανθρώπους, σαν τον κ. Ζοζέ, τους συναντάμε παντού, περνούν τον καιρό τους ή τον καιρό που νομίζουν ότι περισσεύει απ' τη ζωή τους μαζεύοντας γραμματόσημα, νομίσματα, μετάλλια, βάζα, καρτ ποστάλ, σπιρτόκουτα, βιβλία, ρολόγια, αθλητικές φανέλες, αυτόγραφα, πέτρες, πήλινες κούκλες, άδεια τενεκεδάκια αναψυκτικών, αγγελάκια, κάκτους,προγράμματα της όπερας, αναπτήρες, στυλό, σακίδια, μουσικά κουτιά, μπουκάλια, μπονσάι, πίνακες, φλιτζάνια, πίπες,

κρυστάλλινους οβελίσκους, πορσελάνινα παπάκια, παλιά παιχνίδια, αποκριάτικες μάσκες, κατά πάσα πιθανότητα το κάνουν από κάτι που^θα/μπορούσαμε να ονομάσουμε μεταφυσική αγωνία, ίσως επειδή δεν αντέχουν στην ιδέα ότι το χάος είναι ο μοναδικός κυβερνήτης του σύμπαντος, γι' αυτό και με τιςλιγοστές δυνάμεις τους, δίχως θεϊκή βοήθεια, προσπαθούνδιαρκώς να βάλουν λίγη τάξη στον κόσμο, για λίγο το καταφέρνουν, για όσο χρόνο μπορούν και υπερασπίζονται τη συλλογή τους, γιατί όταν φτάσει η ώρα να σκορπιστεί, και πάντα

φτάνει αυτή η μέρα, είτε λόγω θανάτου είτε λόγω κόπωσης τουσυλλέκτη, όλα επιστρέφουν στην αρχή κι όλα συγχέονται ξανά.

Επομένως, αφού η μανία αυτή του κ. Ζοζ έ είναι ο λοφάνερα αθώα, δεν καταλαβαίνει κανείς γιατί παίρνει τόσες προφυλάξεις ώστε κανείς να μην υποψιαστεί ότι κάνει συλλογή απόαποκόμματα εφημερίδων και περιοδικών με ειδήσεις και φωτογραφίες διασήμων, δίχως άλλο κίνητρο από την ίδια τη διασημότητα, αφού του είναι αδιάφορο αν πρόκειται για πολιτικούς ή στρατηγούς, για ηθοποιούς ή αρχιτέκτονες, για μουσι-

23



M Ο

κούς ή ποδοσφαιριστές, για ποδηλάτες ή συγγραφείς, για κερδοσκόπους ή μπαλαρίνες, για δολοφόνους ή τραπεζίτες, γιαχαρτοκλέφτες ή βασίλισσες ομορφιάς. Δεν είχε πάντα αυτή τημυστικοπάθεια. Είναι αλήθεια ότι ποτέ δεν θέλησε να μιλήσειγια το πόνημα του στους λιγοστούς συναδέλφους που εμπιστευόταν, αυτό όμως οφειλόταν στο συνεσ ταλμένο χαρακτήρατου και όχι σε κάποιο συνειδητό φόβο ότι θα τον γελοιοποιούσαν. Η έγνοια του να υπερασπιστεί με τέτοιο ζήλο τον ιδιωτικό του χώρο προέκυψε μετά από την κατεδάφιση των σπιτιών όπου έμεναν οι υπάλληλοι του Γενικού Ληξιαρχείου, ή,για να είμαστε ακριβείς, όταν τον ενημέρωσαν ότι δεν μπορούσε πλέον να χρησιμοποιήσει την ενδιάμεση πόρτα. Πιθανόν να πρόκειται απλώς για μια σύμπτωση μέσα στις τόσες, ε

φόσον δεν φαίνεται ποια άμεση ή κοντινή σχέση μπορεί να υπάρχει ανάμεσα σ' εκείνο το γεγονός και σε μια τόσο ξαφνικήανάγκη για μυστικοπάθεια, είναι όμως πασίγνωστο ότι το ανθρώπινο πνεύμα πολλές φορές παίρνει αποφάσεις χωρίς ναφαίνεται να ξέρει τις αιτίες τους, και επομένως μπορούμε να υποθέσουμε ότι το κάνει αυτό αφού έχει διατρέξει πια τους δρόμους του νου με τέτοια ταχύτητα που κατόπιν δεν είναι ικανόςνα τους αναγνωρίσει και πολύ λιγότερο να τους ξανασυναντήσει. Έτσι ή αλλιώς, είτε είναι αυτή η εξήγηση είτε οποιαδήπο

τε άλλη, ένα βράδυ, περασμένη ώρα, όπως βρισκόταν σ το σπίτι του και ασχολιόταν ήσυχα με την ανανέωση των εγγράφωνενός επισκόπου, ο κ. Ζοζέ είχε μια φαεινή ιδέα που έμελλε νατου μεταμορφώσει τη ζωή. Είναι πολύ πιθανό η συνείδησητου, ξάφνου ανήσυχη από την παρουσία του Γενικού Ληξιαρχείου στην άλλη πλευρά του χοντρού τοίχου, μ' εκείνα τα θεόρατα ερμάρια φορτωμένα με ζωντανούς και νεκρούς, τη μικρήκαι αχνή λάμπα που αιωρούνταν από το ταβάνι πάνω από τοτραπέζι του ληξίαρχου αναμμένη μέρα νύχτα, τα πυκνά σκο-

24

ο Μ

τάδια που έφραζαν τους διαδρόμους ανάμεσα στα ερμάρια,την αβυσσαλέα σκοτεινιά που βασίλευε στο βάθος του πλοίου,τη μοναξιά, τη σιωπή, είναι πολύ πιθανό ότι μ' όλα αυτά, καιμέσ' από τους περίπλοκους διανοητικούς δρόμους που αναφέραμε, να αντιλήφθηκε πως κάτι βασικό έλειπε από τις συλλογές του, κι αυτό είναι η προέλευση, οι ρίζες, η καταγωγή, μεάλλα λόγια, η απλή πράξη γέννησης των διάσημων προσώπων από τη δημόσια ζωή των οποίων είχε βαλθεί να συγκεντρώσει ειδήσεις. Δεν ήξερε, λόγου χάρη, πώς ονομάζονταν οιγονείς του επισκόπου, ούτε ποιοι ήταν οι νονοί που τον συνόδεψαν στη βάφτιση, ούτε πού ακριβώς είχε γεννηθεί, σε ποιοδρόμο, σε ποιο κτήριο, σε ποιον όροφο, κι όσο για την ημερομηνία γέννησης, ακόμα κι αν παρεμπιπτόντως αναφερόταν σε

κάποιο από τα αποκόμματα, μονάχα η επίσημη πράξη τουΛηξιαρχείου προφανώς θα αποτελούσε τεκμήριο της, και όχιμια τυχάρπαστη πληροφορία που συλλέχθηκε από τον τύπο,ένας Θεός ξέρει σε ποιο βαθμό ακριβής, θα μπορούσε ο δημοσιογράφος να είχε ακούσει ή να είχε αντιγράψει λάθος, θαμπορούσε ο επιμελητής να είχε διορθώσει και να είχε γράψειτο αντίθετο, μήπως θα ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία τη ς απαλοιφής που θα συνέβαινε αυτό.* Η λύση ήταν στο χέρι του.11 αδιάσειστη πεποίθηση του πως ο διευθυντής του Γενικού

Ληξιαρχείου έτρεφε, κάτω από το απόλυτο βάρος της εξουσίας του, τη βεβαιότητα πως οποιαδήποτε εντολή ξεστόμιζεθα την εκτελούσαν με τη μέγιστη αυστηρότητα και λεπτομέ-

* Αναφ ορά στον επιμελητή Ραϊμούντο Σίλβα, κεντρικό χαρακτήρα τη ς

Ιιπορίας της Πολιορκίας της Αισαβόνας του Ζοζέ Σαραμάγκου, που με τηνπροσθήκη ενός «δεν» ανατρέπει το νόημα ενός ιστορικού βιβλίου. Α παλοιφή είναι το τυπογραφικό σημάδι που χρησιμοποιεί ο επιμελητής για να σβήσει κάτι στο πρωτότυπο που επιμελείται. (Σ.τ.Μ.)

25



M

ρεια, χωρίς κίνδυνο για ιδιότροπα παρατράγουδα ή αυθαίρετα συνεπακόλουθα από μέρους του υφισταμένου που τη δεχόταν, ήταν ο λόγος που το κλειδί της ενδιάμεσης πόρτας είχεπαραμείνει στην κατοχή του κ. Ζοζέ. Ποτέ δεν θα σκεφτόταννα το χρησιμοποιήσει, ποτέ δεν θα έφτανε να το βγάλει απ' τοσυρτάρι όπου το είχε φυλαγμένο, αν δεν κατέληγε στο συμπέρασμα ότι οι προσπάθειες του ως εθελοντή βιογράφου πολύλίγο εξυπηρετούσαν, αντικειμενικά, αν δεν επισυνάπτεται κάποιο ενδεικτικό πιστοποιητικό, ή ένα πιστό αντίγραφο του, τηςύπαρξης, όχι μόνο της ουσιαστικής αλλά και της τυπικής, τωνβιογραφούμενων.

Ας φανταστούμε τώρα σε ποια κατάσταση νεύρων και μεπόση ταραχή άνοιξε ο κ. Ζοζέ για πρώτη φορά την απαγο

ρευμένη πόρτα, το ρίγος που τον σταμάτησε στην είσοδο, σαννα έβαζε το πόδι του στο κεφαλόσκαλο ενός άδυτου όπου βρίσκεται θαμμένος ένας θεός του οποίου η δύναμη, αντίθετα μετην παράδοση, δεν πηγάζει από την ανάσταση, αλλά από τηναπάρνησή της. Μ όνο οι νεκροί θεοί είναι θεοί για πάντα. Οισκιώδεις όγκοι των ερμαρίων που ήταν φορτωμένα με χαρτιάέμοιαζαν να τρυπούν το αόρατο ταβάνι και ν' ανεβαίνουν στομαύρο ουρανό, η αδύναμη φωτεινότητα πάνω απ' το γραφείοτου ληξίαρχου έμοιαζε με μακρινό αστέρι που ασφυκτιά. Πα

ρόλο που γνώριζε καλά το χώρο όπου επρόκειτο να κινηθεί, οκ. Ζοζέ, όταν ανέκτησε τη σχετική ηρεμία, κατάλαβε πως θαχρειαζόταν τη βοήθεια κάποιου φωτός για να μη σκουντου-φλήσει πάνω στα έπιπλα, κυρίως όμως για να μπορέσει ναφτάσει στα πιστοποιητικά του επισκόπου χωρίς να χάσει πολύτιμο χρόνο, πρώτα στην καρτέλα κι ύστερα στον ατομικότου φάκελο. Στο συρτάρι όπου φυλούσε το κλειδί είχε ένα φακό τσέπης. Πήγε να τον πάρει κι ύστερα, λες και το γεγονός ότι είχε μαζί του ένα φως τον γέμιζε με καινούριο κουράγιο,

26

ο Μ

προχώρησε αποφασιστικά σχεδόν ανάμεσα στα τραπέζια, μέχρι την κονσόλα πίσω απ' την οποία βρισκόταν εγκατεστημένη η αρχειοθήκη των ζωντανών. Ανακάλυψε γρήγορα την

καρτέλα του επισκόπου κι είχε την τύχη να τη βρει αρχειοθετημένη στο ύψος του ώμου του στο ερμάρι με το σχετικό φάκελο. Δεν χρειάστηκε επομένως να χρησιμοποιήσει τη σκάλα,(τκέφτηκε όμως με συναίσθηση πώς θα ήταν η ζωή του ότανθα έπρεπε να ανέβει σε υψηλότερες σφαίρες των ερμαρίων, εκεί όπου απλωνόταν ο μαύρος ουρανός. Άνοιξε το ντουλάπι μετα έντυπα, έβγαλε ένα από κάθε πρότυπο και επέστρεψε στοσπίτι του αφήνοντας ανοιχτή την ενδιάμεση πόρτα. Κατόπινκάθισε και, με χέρι τρεμάμενο ακόμη, άρχισε να αντιγράφει(ττα λευκά έγγραφα τα στοιχεία ταυτότητας του επισκόπου, το

πλήρες όνομα, χωρίς να παραλείψει κανένα επώνυμο ή έστωμια. συλλαβή, την ημερομηνία και τον τόπο γέννησ ης, τα ονόματα των γονιών, τα ονόματα των νονών, το όνομα του εφημέριου που τον βάφτισε, το όνομα του υπαλλήλου του ΓενικούΛηξιαρχείου που έκανε την εγγραφή του στο μητρώο, όλα ταονόματα. Όταν έφτασε στο τέλος της σύντομης εργασίας τουήταν εξουθενωμένος, τα χέρια του ίδρωναν, ένιωθε ρίγη σταπλευρά, είχε πλήρη συναίσθηση ότι είχε διαπράξει αμάρτημαινάντια στο πνεύμα του υπαλληλικού σώματος, γιατί πράγμα

τι δεν υπάρχει τίποτα που να κουράζει έναν άνθρωπο πιο πολύ από την υποχρέωση του να παλέψει όχι με το πνεύμα του,αλλά με μια αφαίρεση. Παραβιάζοντας εκείνα τα χαρτιά είχεδιαρρήξει την πειθαρχία και την ηθική, κι ίσως ακόμα τη νομιμότητα. Όχι διότι οι πληροφορίες που αυτά μαρτυρούσαν ήταν εμπιστευτικές ή μυστικές, δεν συνέβαινε κάτι τέτοιο, εφόσον οποιοσδήποτε θα μπορούσε να εμφανιστεί στο Ληξιαρχείο και να ζητήσει αντίγραφα ή βεβαιώσεις των πιστοποιητικών του επισκόπου χωρίς να χρειαστεί να εξηγήσει τους λό-

27



M

γους της αίτησης ή για ποιους σκοπούς τα προόριζε, αλλά επειδή δεν είχε σεβαστεί την ιεραρχική αλυσίδα και είχε ενεργήσει χωρίς την απαραίτητη εντολή ή έγκριση ενός ανωτέρου.Σκέφτηκε για μια στιγμή να κάνει πίσω, να επανορθώσει τηναπίθανη πράξη του σκίζοντας και εξαφανίζοντας τα αναιδήαντίγραφα και παραδίνοντας το κλειδί στο ληξίαρχο, Κύρ ιε διευθυντά, δεν θέλω να έχω ευθύνες αν τυχόν χαθεί τίποτε απ'το Ληξιαρχείο, και μετά απ' αυτό να ξεχάσει τις μεγαλειώδεις,τρόπον τινά, στιγμές που μόλις είχε ζήσει. Ωστόσο επικράτησεμέσα του η ικανοποίηση και η περηφάνια που είχε μάθει ταπάντα, αυτή ακριβώς τη λέξη χρησιμοποίησε, Τα πάντα, για τηζωή του επισκόπου. Κοίταξε το ντουλάπι όπου φυλούσε τακουτιά με τις συλλογές των αποκομμάτων και χαμογέλασε με

κρυφή ευχαρίστηση, καθώς σκέφτηκε τη δουλειά που τον περίμενε τώρα, τα νυχτερινά ξεπορτίσματα, τη διατεταγμένη περισυλλογή των καρτελών και των φακέλων, την αντιγραφή μετα καλύτερα του γράμματα, ένιωθε τόσο ευ τυχισμένος που ούτε το γεγονός πως θα χρειαζόταν να χρησιμοποιήσει τη φορητή σκάλα δεν έκαμψε το φρόνημα του. Επέστρεψε στο Ληξιαρχείο και απόθεσε τα πιστοποιητικά του επισκόπου στη θέση τους. Κατόπιν, με μια αυτοπεποίθηση που ποτέ άλλοτε δενείχε γευτεί στη ζωή του, περιέφερε το φακό στο χώρο σαν να

καταλάμβανε επιτέλους κάτι που του ανήκε ανέκαθεν, μόνοτώρα όμως κατάφερνε να το αναγνωρίσει για δικό του. Σταμάτησε για μια στιγμή και κοίταξε το γραφείο του διευθυντή,στεφανωμένο απ' το λερό φως που κατέβαινε απ ' την κορυφή,ναι, αυτό έπρεπε να κάνει, πήγε και κάθισε σ' εκείνη την καρέκλα, από σήμερα θα γινόταν αυτός ο πραγματικός άρχωντων αρχείων, μόνο αυτός μπορούσε, αν το ήθελε, εκτός από τιςμέρες που ήταν υποχρεωμένος να περνά εδώ, να ζει με δικήτου θέληση εδώ και τις νύχτες του, ο ήλιος κι η σελήνη να πε

ριστρέφονται ακούραστα γύρω απ' το Γενικό Ληξιαρχικό Μητρώο του Κράτους, κόσμο και κέντρο του κόσμου. Όταν θέλουμε να αναγγείλουμε την έναρξη κάποιου πράγματος, μιλάμε πάντα για την πρώτη μέρα, ενώ η πρώτη νύχτα θα έπρεπενα μετρά, αυτή είναι η απαραίτητη συ νθήκη για τη μέρα, η νύχτα θα ήταν αιώνια αν δεν υπήρχε νύχτα. Ο κ. Ζοζέ είναι καθισμένος στην καρέκλα του ληξίαρχου κι εκεί απομένει μέχριτο ξημέρωμα, ακούγοντας το υπόκωφο θρόισμα των χαρτιώντων ζωντανών πάνω στη συμπαγή σιγή των νεκρών χαρτιών.Όταν έσβησαν τα φώτα του δρόμου και τα πέντε παράθυραπάνω από τη μεγάλη πόρτα πήραν ένα σκούρο γκρίζο χρώμα,σηκώθηκε απ' την καρέκλα και μπήκε στο σπίτι κλείνονταςτην ενδιάμεση πόρτα πίσω του. Πλύθηκε, ξυρίστηκε, πήρε το

πρόγευμα του, τακτοποίησε χωριστά τα χαρτιά του επισκόπου,φόρεσε το καλύτερο κοστούμι του, κι όταν ήρθε η ώρα βγήκεαπό την άλλη πόρτα, την εξώπορτα, έκανε το γύρο του κτηρίου και μπήκε στο Ληξιαρχείο. Κανείς από τους συναδέλφουςτου δεν κατάλαβε ποιος ήταν αυτός που μπήκε μέσα, απάντησαν όπως συνήθως στο χαιρετισμό του, είπαν Καλημέρα, κ.Ζοζέ, και δεν ήξεραν με ποιον είχαν να κάνουν.

28 29



M

Ε ΥΤΥΧΩΣ ΟΙ ΔΙΑΣΗΜΟΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΟΣΟ ΠΟΛΛΟΙ. ΑΚΟΜΑ

κι αν υιοθετήσει κανείς κριτήρια επιλογής και αντιπρο-σωπευτικότητας τόσο εκλεκτικιστικά και ποιοτικά όπως

αυτά που είδαμε να έχει ο κ. Ζοζέ, δεν είναι εύκολο, ειδικά ό

ταν πρόκειται για μια μικρή χώρα, να συμπληρώ σει μια στρογγυλή εκατοντάδα προσώπων πραγματικά φημισμένων χωρίςνα πέσει στη γνωστή ανεκτικότητα των ανθολογιών των εκατό καλύτερων ερωτικών σονέτων ή των εκατό δηκτικότερων ελεγειών, ενώπιον των οποίων μας αναγνωρίζεται κάθε δίκιονα υποπτευτούμε πως οι τελευταίες επιλογές συμπεριλήφθηκαν μόνο και μόνο για να στρογγυλέψουν το λογαριασμό. Αντη θεωρήσουμε στο σύνολο της, η συλλογή του κ. Ζ οζέ ξεπερνούσε κατά πολύ την εκατοντάδα, αλλά γι' αυτόν, όπως είχε

συμβεί επίσης και για το συντάκτη των ανθολογιών ελεγειώνκαι σονέτων, ο αριθμός εκατό ήταν ένα σύνορο, ένα όριο, έναnee plus ultra, ή, για να μιλήσουμε λαϊκά, ένα μπουκάλι του λίτρου που, όσο κι αν το θέλουμε, δεν θα χωρέσει ποτέ παραπάνω α πό ένα λίτρο υγρού. Στην αντίληψη αυτή του σχετικού χαρακτήρα της φήμης θα ταίριαζε να δώσουμε τον προσδιορισμό δυναμική, δεδομένου ότι η συλλογή του κ. Ζοζέ, χωρισμένη αναγκαστικά σε δύο μέρη, από τη μια δηλαδή οι εκατόπιο διάσημοι, από την άλλη αυτοί που δεν χώρεσαν εκεί, βρί

σκεται σε διαρκή κίνηση στην περιοχή που συμβατικά ονομάζουμε οριακή. Η φήμη, αλίμονο μας, είναι αεράκι που όπωςέρχεται φεύγει, είναι μια ανεμοδουρα που γυρνά πότε στο βορρά και πότε στο νότο, κι ακριβώς όπως περνά κανείς από τηνανωνυμία στη δημοσιότητα χωρίς να καταλάβει το γιατί, αντίστοιχα είναι συχνό φαινόμενο, αφού φτεροκοπήσει στη θερμή(χύρα της δημοσιότητας, στο τέλος να μην ξέρει πώς ονομάζεται. Αν εφαρμόσουμε τις απλές αυτές αλήθειες στη συλλογήτου κ. Ζοζέ, γίνεται φανερό ότι σ' αυτήν ενυπάρχουν ένδοξεςαναλαμπές και δραματικές εκπτώσεις, κάποιος που βγήκε από την ομάδα των αναπληρωματικών και μπήκε στη βασική ομάδα, άλλος που δεν χώρεσε στο μπουκάλι και χρειάστηκε νατον πετάξουν έξω. Η συλλογή του κ. Ζοζέ μοιάζει πολύ με τη

ζ(ΐ)ή.

Ο κ. Ζοζέ δούλεψε με προσήλωση, συνεχίζοντας πολλέςφορές και ολόκληρη τη νύχτα, μέχρι το ξημέρωμα, με τις προβλέψιμες αρνητικές συνέπειες στους δείκτες παραγωγικότητας που ήταν υποχρεωμένος να πιάνει στη διάρκεια της κανονικής του βάρδιας, ολοκλήρωσε μέσα σε λιγότερο από δυοβδομάδες την περισυλλογή και μεταγραφή των στοιχείων καταγωγής στους ατομικούς φακέλους των εκατό διασημότερωνπροσώπων της συλλογής του. Πέρασε στιγμές ανεκδιήγητου

πανικού, όντας υποχρεωμένος κάποιες φορές να σκαρφαλώνει στο τελευταίο σκαλοπάτι της σκάλας για να φτάσει τα πάνω ερμάρια, όπου, σαν να μην του έφτανε το μαρτύριο τηςσκοτοδίνης, φαίνεται πως όλες οι αράχνες του Γενικού Ληξιαρχικού Μητρώου του Κράτους είχαν αποφασίσει να υφά-νουν τους πιο πυκνούς, σκονισμένους και ασφυκτικούς ιστούςπου άγγιξαν ποτέ ανθρώπινο πρόσωπο. Η απαρέσκεια ή, γιανα μιλήσουμε ωμά, ο τρόμος τον έκανε να κουνά σαν τρελ ός ταχέρια του για να αποφύγει τη βρομερή επαφή, πάλι καλά που

3 ° 3»

Ι



M Ο

το ζωνάρι ήταν δεμένο γερά στα σκαλοπάτια της σκάλας, υπήρχαν όμως και φορές που λίγο έλειψε κι αυτός κι αυτή νακουτρουβαλιαστούν κάτω, αφήνοντας πίσω τους ένα σύννεφοιστορικής σκόνης, κάτω από μια θριαμβευτική βροχή χαρτιών.Σε μια τέτοια στενόχωρη στιγμή σκέφτηκε μάλιστα να λυθείκαι να αποδεχτεί τον κίνδυ νο μιας ασυγκράτητης πτώσης, αυτό συνέβη όταν φαντάστηκε την ντροπή που θα λέκιαζε ειςτους αιώνες το όνομα και τη μνήμη του όταν ο διευθυντής θαέμπαινε ένα πρωί και θα έβρισκε αυτόν, τον κ. Ζοζέ, ανάμεσασε δυο ερμάρια, νεκρό, με το κεφάλι σπασμένο και τα μυαλάέξω, πιασμένο γελοία από μια ζώνη. Κατόπιν αναλογίστηκε ότι αν λυνόταν το πολύ πολύ να σωζόταν από το γελοίο, όχι κιαπ' το θάνατο, κι αν ήταν έτσι δεν άξιζε τον κόπο. Καθώς α

ντιμαχόταν τη φοβιτσιάρα φύση με την οποία είχε έρθει στονκόσμο, κάπου προς το τέλος του πονήματος, και επειδή έπρεπε να εργαστεί στα σκοτεινά, κατόρθωσε να δημιουργήσει καινα τελειοποιήσει μια τεχνική εντοπισμού και χειρισμού τωνφακέλων που του επέτρεπε να ανασύρει μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα τα πιστοποιητικά που χρειαζόταν. Την πρώτη φοράπου βρήκε το κουράγιο να μη χρησιμοποιήσει τη ζώνη ένιωσεσαν να χάραξε μια αθάνατη νίκη στο ταπεινότατο ιστορικότου ως γραφέα. Αισθανόταν εξαντλημένος, ξενυχτισμένος, με

το στομάχι του να γουργουρίζει, αλλά ευτυχισμένος όσο δενθυμόταν να είχε αισθανθεί ποτέ άλλοτε, τη στιγμή που η διασημότητα που είχε ταξινομηθεί στην εκατοστή θέση, με όλα ταστοιχεία ταυτότητας τώρα, σύμφωνα με όλους τους κανόνεςτου Γενικού Ληξιαρχείου, καταλάμβανε τη θέση της στο αντίστοιχο κουτί. Σκέφτηκε τότε ο κ. Ζοζέ πως μετά από τέτοιαμεγάλη προσπάθεια θα του έκανε καλό λίγη ανάπαυση, καιμιας και το Σαββατοκύριακο ξεκινούσε από την επομένη, αποφάσισε να αναβάλει για τη Δευτέρα την επόμενη φάση της

32

Μ

εργασίας του, να εγγράψει στο ληξιαρχικό του κώδικα καμιάσαρανταριά επώνυμους από αυτούς που είχαν καθυστερήσεικαι περίμεναν στη λίστα αναμονής. Δεν φανταζόταν ότι θατου συνέβαινε κάτι σοβαρότερο απ' το να πέσει απλώς από τησκάλα. Το αποτέλεσμα μιας απλής πτώσης θα μπορούσε νασημάνει το τέλος του βίου του, πράγμα που δίχως άλλο θα είχε κι αυτό τη σημασία του από στατιστική και προσωπική άποψη, τι σημασία έχει αυτό, ρωτούμε με τη σειρά μας, αν, ενώβιολογικά εξακολουθεί να πρόκειται για την ίδια ζωή, δ ηλαδήτο ίδιο ον, τα ίδια κύτταρα, τις ίδιες εκφράσεις, το ίδιο παράστημα, τον ίδιο φαινομενικά τρόπο να κοιτάζει, να βλέπει καινα παρατηρεί, αν, λέμε, χωρίς η στατιστική να πάρει είδησητην αλλαγή, τούτη η ζωή γίνεται τώρα μια άλλη ζωή, κι ο άν

θρωπος που ξέραμε άλλος άνθρωπος.Πολύ του στοίχισε που υπέμεινε την αφύσικη βραδύτητα

που χρειάστηκαν οι δυο μέρες για να συρθούν, εκείνο το Σάββατο και η Κυριακή τού φάνηκαν αιώνια. Σκότωσε την ώρατου κόβοντας αποκόμματα από εφη μερίδες και περιοδικά, κάποιες φορές άνοιξε την ενδιάμεση πόρτα για να χαζέψει το Γενικό Ληξιαρχείο σε όλο το σιωπηλό του μεγαλείο. Ένιωθε πωςαγαπούσε τη δουλειά του περισσότερο από ποτέ, χάρη σ' αυτήν είχε μπορέσει να εισδύσει στον ιδιωτικό χώρο τόσων φημι

σμένων ανθρώπων και να μάθει, λόγου χάρη, πράγματα που έκαναν τα πάντα για να κρύψουν, όπως ότι είναι κόρες αγνώ-(ττου μητρός ή πατρός, ή αγνώστων γονέων γενικώς, όπως συνέβαινε με κάποια, ή όταν λένε ότι είναι γηγενείς κάποιου δήμου ή επαρχίας ενώ στην πραγματικότητα έχουν γεννηθεί σεκάποιο ξεχασ μένο χωριουδάκι, σε κάποιο σταυροδρόμι με κακόηχη παρήχηση ή σ' ένα μέρος που απλώς μύριζε σβουνιάκαι αχούρι και μπορούσε κάλλιστα να βολευτεί χωρίς όνομα.Με κάτι τέτοιες σκέψε ις, κι άλλες ακόμη ανάλογου σ κωπτικού

33

,Ί Όλα τα ονόματα



M M

περιεχομένου, έφτασε ο κ. Ζοζέ στη Δευτέρα έχοντας συνέλθει αρκετά από τις τρομερές προσπάθειες που είχε καταβαλεικαι, παρ' όλη τη νευρική ένταση που προκαλούσε ένα θέλω κιένα φοβάμαι σε διαρκή σύγκρουση, ήταν αποφασισμένος ν' αναμετρηθεί και με άλλες ακόμα νυχτερινές διαδρομές και επίφοβες αναβάσεις. Η μέρα του όμως στράβωσε απ' το πρωί. Ουποδιευθυντής στα καθήκοντα του οποίου ανήκε και η ευθύνη της διαχείρισης ανακοίνωσε στο ληξίαρχο ότι τις τελευταίες δύο εβδομάδες είχε παρατηρήσει μια ανάλωση καρτελώνκαι εξώφυλλων φακέλων που, λαμβάνοντας έστω υπόψη ένανπαραδεκτό από την υπηρεσία μέσο όρο λαθών στη συμπλήρωση εντύπων, και πάλι δεν αντιστοιχούσε στον αριθμό νέωνγεννήσεων που είχαν εγγραφεί στο Ληξιαρχείο. Ο ληξίαρχος

ζήτησε να μάθει ποια μέτρα είχε λάβει ο υφιστάμενος του ούτως ώστε να εξιχνιάσει τους λόγους της απίστευτης αναντι-στοιχίας στα αναλώσιμα και ποια άλλα μέτρα είχε σκεφ τεί γιανα αποτρέψει την επανάληψη του συμβάντος. Διακριτικά ο υποδιευθυντής απάντησε ότι κανένα προς το παρόν, γιατί δεντου επιτρεπόταν να έχει ιδέες, και ακόμα λιγότερο να προωθείπρωτοβουλίες, προτού εκθέσ ει το ζήτημα στην κρ ίση του ανωτέρου του, όπως ακριβώς έκανε εκείνη τη στιγμή. Ξερά, όπωςπάντα, ο ληξίαρχος απάντησε, Το εξέθεσες, τώρα ενέργησε,

και να μη χρειαστεί να ξανακούσω γ ι' αυτό το ζήτημα. Ο υποδιευθυντής πήγε κι έκατσε στο γραφείο του να σκεφτεί, και μετά από μια ώρα έφερε στο διευθυντή το προσχέδιο μιας εσωτερικής ανακοίνωσης, σύμφωνα με την οποία το ντουλάπι μετα έντυπα στο εξής θα κλείδωνε και το κλειδί θα παρέμενεδιαρκώς στη δική του κατοχή, ως υπεύθυνου οικονομείου. Οληξίαρχος έγραψε Εγκρίνεται, ο υποδιευθυντής πήγε κι έκλεισε το ντουλάπι επιδεικτικά για να καταλάβουν όλοι την αλλαγή, κι ο κ. Ζοζέ, μετά την πρώτη τρομάρα, αναστέναξε ανα-

34

κουφισμένος που πρόλαβε να τελειώσει το πιο σημαντικό κομμάτι της συλλογής του. Βάλθηκε να θυμηθεί πόσες εφεδρικέςκαρτέλες εγγραφής είχε ακόμα στο σπίτι, ίσως καμιά δωδεκα-ριά, δεκαπενταριά. Δεν ήταν και η συντέλεια του κόσμου. Όταν αυτές τελείωναν, θα αντέγραφε σε κοινές κόλλες χαρτιούτα υπόλοιπα τριάντα, η διαφορά μόνο την αισθητική μπορούσε να προσβάλει, Δεν μπορεί να τα 'χει όλα κανείς, σκέφτηκεγια να παρηγορηθεί.

Δεν υπήρχε λόγος να υποπτευτούν αυτόν ως υποθετικό αυτουργό της παράβασης με τα έντυπα περισσότερο απ' ό,τι οποιονδήποτε άλλον ομόβαθμό του συνάδελφο, μιας και μόνοαυτοί, οι γραφείς, συμπλήρωναν τις καρτέλες και τα εξώφυλλατων φακέλων, όμως τα ευαίσθητα νεύρα του κ. Ζοζέ τον έκα

ναν να τρέμει όλη μέρα πως οι αναταράξεις της συνείδησης τουθα μπορούσαν να γίνουν αντιληπτές και να καταγραφούν απότους άλλους. Παρ' όλα αυτά, βγήκε ασπροπρόσωπος από τηνανάκριση στην οποία υποβλήθηκε. Με τις κατάλληλες για τηνπερίσταση εκφράσεις προσώπου και φωνής δήλωσε ότι έκανεχρήση της μεγαλύτερης αυστηρότητας στην α ξιοποίηση των εντύπων, κατ' αρχάς γιατί αυτός ο τρόπος δράσης ήταν ίδιοντης φύσης του, κυρίως όμως γιατί είχε υπόψη του, σε κάθε πε-ρίιτταση, πως το χαρτί που αναλωνόταν στο Γενικό Λη ξιαρχ είο

προερχόταν από τους δημόσιους φόρους, που σε πόσες και πόσες περιπτώσεις δεν πληρώνονταν με θυσίες από τους φορολογούμενους, κι εκείνος, ως ευσυνείδητος υπάλληλος, είχε τοαπαρέγκλιτο καθήκον να το σέβεται και να το χρησ ιμοποιεί αποδοτικά. Τόσο σε περιεχόμενο όσο και σε μορφή, η δήλωσηκαλοφάνηκε στους ανωτέρους του, σε τέτοιο σημείο ώστε οισυνάδελφοι που κλήθηκαν να απαντήσουν κατόπιν να την επαναλάβουν με ελάχιστες αποκλίσεις στο ύφος, εκείνη όμως ησιωπηλή και γενικευμένη πεποίθηση που με το πέρασμα του

35



ο M

χρόνου είχε εμφυσήσει στο προσωπικό η παράδοξη προσωπικότητα του διευθυντή, πως τίποτα στο Ληξιαρχείο, ό,τι και νασυνέβαινε, δεν θα μπορούσε να στραφεί ενάντια στα συμφέρο

ντα της υπηρεσίας, ήταν αυτό που δεν τους άφησε να προσέξουν πως ο κ. Ζοζέ από την πρώτη μέρα της δουλειάς του, πριναπό πολλά χρόνια, δεν είχε ξεστομίσει ποτέ τόσες κουβέντεςμαζεμένες. Αν τυχόν είχε εντρυφήσει ο υποδιευθυντής στις ενδελεχείς μεθόδους της εφαρμοσμένης ψυχολογίας, θα σωριαζόταν στο πι και φι η παραπλανητική αγόρευση του κ. Ζοζέ,σαν κάστρο από τραπουλόχαρτα όπου παραπάτησε ο ρήγαςσπαθί, ή σαν ένας άνθρωπος με τάση για ίλιγγο που του ταρακούνησαν το σκαμνί. Φοβούμενος μην τυχόν ένας εκ των υστέρων προβληματισμός του υποδιευθυντή που διεξήγαγε την έ

ρευνα τον έκανε να υποπτευτεί πως κάποιο λάκκο είχε η φάβα,ο κ. Ζοζέ αποφάσισε, για ν' αποφύγει μεγαλύτερες λαχτάρες,ότι θα έμενε στο σπίτι εκείνη τη νύχτα. Δεν θα κουνιόταν απ'τη γωνιά του, δεν θα έμπαινε στο Ληξιαρχείο ακόμα κι αν τουυπόσχονταν την ανείπωτη τύχη να ανακαλύψει το πιο περιζήτητο πιστοποιητικό από τις απαρχές του κόσμου, ούτε λ ίγο ούτε πολύ δηλαδή, την επίσημη ληξιαρχική πράξη γέννησης τουΘεού. Ο σοφός είναι σοφός ανάλογα με το βαθμό σύνεσης πουτον στολίζει, λένε, και παρ' όλες τις παρατυπίες που διαπράτ

τει αυτό το τελευταίο διάστημα, θα πρέπει να αναγνωρίσουμεστον κ. Ζοζέ, έστω κι αν είναι απελπιστικά ασαφής και απροσδιόριστη, την ύπαρξη μιας ακούσιας σοφίας, από εκείνεςπου μοιάζουν να εισέρχονται στο σώμα διά της αναπνευστικήςοδού ή όταν χτυπάει ο ήλιος κατακέφαλα, και για το λόγο αυτόν δεν θεωρούνται άξιες ιδιαίτερης μνείας. Αφού τώρα η σύνεση τον συμβούλευε να αποσυρθεί, εκείνος σοφά θα υπάκουετη φωνή της σύνεσης. Μια δυο βδομάδες αναστολής των ερευνών του θα τον βοηθούσαν να εξαλείψει από το πρόσωπο του

36

κάθε αποτύπωμα τρόμου ή ανησυχίας που είχε χαραχτεί εκεί.Μετά από ένα πενιχρό δείπνο, όπως πρόσταζε η συνήθεια

αλλά και η ανάγκη, ο κ. Ζοζέ βρέθηκε να έχει ένα ολόκληροαπόγευμα χωρίς να ξέρει τι να το κάνει. Για κανένα μισάωροκατάφερε να ξεχαστεί ξεφυλλίζοντας μερικούς από τους πιοδιάσημους βίους της συ λλογής του, τους πρόσθεσε μάλιστα μερικά, πρόσφατα αποκόμματα, το μυαλό του όμως δεν ήταν εκεί, έπλεε στα σκοτάδια του Ληξιαρχείου, σαν ένας μαύρος(Τκύλος που είχε βρει το ίχνος του τελευταίου μυστικού. Αρχισε να σκέφτεται πως δεν θα υπήρχε κίνδυνος αν χρησιμοποιούσε απλώς τις καρτέλες που είχε κρατήσει εφεδρικές για ναπεράσει την ώρα του και να κοιμηθεί κατόπιν ήσυχος. Η σύνεση προσπαθούσε να τον συγκρατήσει, να τον τραβήξει απ'

το μανίκι, αλλά, όπως όλοι ξέρουμε, ή θα 'πρεπε να ξέρουμε,η σύνεση είναι καλή όταν π ρόκειται να διατηρήσουμε κάτι πο υδεν μας ενδιαφέρει πια, τι θα πείραζε αν άνοιγε την πόρτα, ανπήγαινε κι έβρισκε στα γρήγορα τρεις τέσσερις καρτέλες, άντεπέντε, για να στρογγυλέψει ο λογαριασμός, τα εξώφυλλα τωνφακέλων θα τα άφηνε για μια άλλη φορά, κι έτσι θ' απέφευγενα χρησιμοποιήσει τη σκάλα. Αυτή ήταν κυρίως η ιδέα πουτον έκανε να τ' αποφασίσει. Φωτίζοντας το δρόμο του με τοφακό στο τρεμάμενο χέρι, εισέδυσε στη θεόρατη σπηλιά του

Ληξιαρχείου και πλησίασε το αρχείο. Πιο νευρικός απ' όσοπερίμενε, γυρνούσε το κεφάλι του πότε από τη μια και πότε από την άλλη πλευρά, σαν να υποπτευόταν ότι τον πα ρακολουθούσαν χιλιάδες μάτια κρυμμένα στη σκοτεινιά των διαδρόμων ανάμεσα στις αρχειοθήκες. Ακόμα δεν είχε συνέλθει απότο πρωινό σοκ. Όσο γρήγορα του επέτρεπαν τα νευρικά τουδάχτυλα, βάλθηκε ν' ανοίγει συρτάρια, να ψάχνει στα διάφορα γράμματα του αλφαβήτου τις καρτέλες που χρειαζόταν,καναδυό φορές μπερδεύτηκε, μέχρι που στο τέλος κατόρθωσε

37



ο

να συγκεντρώσει τους πέντε πρώτους διάσημους βήτα κατηγορίας. Τρομαγμένος πια από την αλήθεια, επέστρεψε στοσπίτι τρέχοντας, με την ψυχή στο στόμα, σαν ένα παιδί πουπήγε στο ντουλάπι να βουτήξει ένα γλυκό και στην επιστροφή

του το καταδιώκουν όλα τα τέρατα του σ κότους. Τους βρόντηξε την πόρτα στη μούρη και γύρισε δυο φορές το κλειδί, δεν ήθελε να σκέφτεται πως θα έπρεπε να επιστρέψει στο Ληξιαρχείο ξανά την ίδια νύχτα για να βάλει στη θέση τους τις αναθεματισμένες καρτέλες. Για να μπορέσει να ηρεμήσει, πήγε καιήπιε μια γερή γουλιά από το μπουκάλι της αγκουαρδέντε πουφυλούσε για ιδιαίτερες περιστάσεις, καλές και κακές. Από τηβιασύνη του και την έλλειψη εξοικείωσης, αφού στην ασήμαντη ζωή του ακόμα και το καλό και το κακό σπάνιζαν, στρα-

βοκατάπιε, έβηξε, ξανάβηξε, πνίγηκε σχεδόν ο ταλαίπωροςγραφέας που κρατούσε στο χέρι του πέντε καρτέλες, νόμιζεπως ήταν πέντε, με τα τραντάγματα του βήχα τού είχαν πέσειαπ' τα χέρια, και δεν ήταν πέντε, ήταν έξι, σκορπισμένες στοπάτωμα, όπως θα μπορούσε οποιοσδήποτε να δει και να μετρήσει, μία, δύο, τρεις, τέσσερις, πέντε, έξι, πού ακούστηκε μιαμονάχα γουλιά αγκουαρδέντε να έχει τέτοια επίπτωση.

Όταν κατάφερε επιτέλους να πάρει ανάσα, έσκυψε για ναπιάσει τις καρτέλες, μία, δύο, τρεις, τέσσερις, πέντε, δεν υπήρ

χε αμφιβολία, έξι, καθώς τις μάζευε διάβαζε και τα ονόματαπου είχαν πάνω τους, διάσημα όλα εκτός από ένα. Από τηφούρια και τη νευρική του ταραχή, η παρείσακτη καρτέλα είχε κολλήσει στην προηγούμενη, έτσι λεπτές όπως ήταν η διαφορά στο πάχος μόλις που διακρινόταν. Όπως είναι κατανοητό, όσο κι αν επεξεργαστεί και τελειοποιήσει κανείς την καλ-λιγραφία του, η αντιγραφή πέντε περιληπτικών ληξιαρχικώνπράξεων γέννησης και ζωής είναι μια δουλειά απ' την οποίαξεμπερδεύει γρήγορα. Μέσα σε μισή ώρα ο κ. Ζ οζέ μπορούσε

3»

Μ

πια να σταματήσει τη νυχτερινή υπερωρία και ν' ανοίξει ξανάτην πόρτα. Θέλοντας και μη, μάζεψε τις έξι καρτέλες και σηκώθηκε απ' την καρέκλα. Δεν είχε καμία όρεξη να μπει στοΛηξιαρχείο, αλλά δεν είχε κι άλλη επιλογή, το αρχείο όφειλε

να είναι πλήρες και στην αρμόζουσα τάξη το επόμενο πρωί.Αν χρειαζόταν να ανατρέξει κανείς σε κάποια απ' αυτές τιςκαρτέλες κι εκείνη δεν βρισκόταν στη θέση της, η κατάστασηθα γινόταν πολύ σοβαρή. Από υποψία σε υποψία και από ερώτηση σε ερώτηση, κάποιος στο τέλος θα παρατηρούσε πωςο κ. Ζοζέ ζει μεσοτοιχία με το Γενικό Ληξιαρχείο, το οποίο, όπως γνωρίζουμε, δεν απολαμβάνει ούτε τη στοιχειώδη προ-ιπασία μιας νυχτερινής περιπόλου, κάποιος θα θυμόταν να ρωτήσει πού βρίσκεται εκείνο το κλειδί της πρόσβασης που δεν

παρέδωσαν ποτέ. Ό,τι είναι να γίνει θα γίνει, σκέφτηκε χωρίςίχνος πρωτοτυπίας ο κ. Ζοζέ και κατευθύνθηκε στην πόρτα.Στα μισά της διαδρομής ξαφνικά σταμάτησε, Περίεργο, δενθυμάμαι αν ανήκει σε άντρα ή σε γυναίκα η καρτέλα που είχεκολλήσει. Η καρτέλα ανήκε σε μια γυναίκα τριάντα έξι χρόνων που είχε γεννηθεί σ' αυτήν ακριβώς την πόλη, κι αυτό τομαρτυρούσαν δύο πράξεις, μία πράξη γάμου και μία διαζυγίου. Σαν αυτή την καρτέλα υπάρχουν σίγουρα εκατοντάδες στο< ιρχείο, αν όχι χιλιάδες, επομένως δεν καταλαβαίνουμε γιατί ο

κ. Ζοζέ την κοιτάζει μ' αυτή την περίεργη έκφραση, που σεπρώτη ματιά μοιάζει με εγρήγορση, είναι όμως αόριστη και ανήσυχη, ίσως έτσι να είναι το βλέμμα κάποιου που, χωρίς να το(Ιέλει και χωρίς να το αρνείται, αφήνεται λίγο λίγο σε κάτι και6εν βλέπει πού θα πρέπει ν' απλώσει το χέρι του για να κρατηθεί ξανά. Θα βρεθούν πολλοί να υποδείξουν υποτιθέμενεςκαι απαράδεκτες αντιφάσεις ανάμεσα στις λέξεις αν ήσυχος, αόριστος και εγρήγορος, είναι οι άνθρωποι που παίρνουν τηζωή όπως έρχεται, άνθρωποι που δεν ήρθαν ποτέ πρόσ ωπο με

39



ο M

πρόσωπο με το πεπρωμένο. Ο κ. Ζοζέ κοιτάζει και ξανακοι-τάζει αυτό που είναι γραμμένο στην καρτέλα, ο γραφικός χαρακτήρας, δεν χρειάζεται να το πούμε, δεν είναι δικός του, είναι παλιομοδίτικος, κάποιος άλλος γραφέας έγραψε πριν από

τριάντα έξι χρόνια τις λέξεις που διαβάζουμε εδώ, το όνοματου κοριτσιού, τα ονόματα των γονιών και των νονών, την ημερομηνία και την ώρα της γέννησης, την οδό, τον αριθμό καιτο διαμέρισμα όπου αυτή είδε το πρώτο φως κι ένιωσε τονπρώτο πόνο, μια αρχή σαν όλες τις αρχές των ανθρώπων, οιμεγάλες ή μικρές διαφορές έρχονται στη συνέχεια, μερικοί απόαυτούς που γεννιούνται μπαίνουν στις εγκυκλοπαίδειες, στα ιστορικά βιβλία, στις βιογραφίες, στους καταλόγους, στα εγχειρίδια, στις συλλογές αποκομμάτων, κι άλλοι, για να κάνουμε

μια αδόκιμη σύγκριση, είναι σαν το σύννεφο που περνά καιδεν αφήνει σημάδι ότι πέρασε, κι όταν βρέξει δεν καταφέρνεινα μουσκέψει τη γη. Σαν εμένα, σκέφτηκε ο κ. Ζοζέ. Είχε ένασυρτάρι γεμάτο από άντρες και γυναίκες για τους οποίους οι εφημερίδες μιλούσαν σχεδόν καθημερινά, πάνω στο τραπέζι τηληξιαρχική πράξη γέννησης ενός άγνωστου ανθρώπου, κι ήταν σαν να τους είχε βάλει στις δυο πλάστιγγες της ζυγαριάς,τους εκατό από τη μια, τον έναν απ' την άλλη, κι ύστερα έκπληκτος ανακάλυπτε πως όλοι εκείνοι μαζί δεν ζύγιζαν παρα

πάνω απ' τον έναν, πως εκατό ήταν ίσοι με έναν, πως ένας άξιζε όσο εκατό. Αν έμπαινε κάποιος εκείνη τη στιγμή στο σπίτι κι απρόσμενα ρωτούσε, Πιστεύετε στ' αλήθεια ότι κι εσείςπου είστε ένας αξίζετε όσ ο εκατό, ότι οι εκατό που έχετε μέσαστο συρτάρι σας, για να μην πάμε μακριά, αξίζουν όσο εσείς,θα απαντούσε δίχως δισταγμό, Αγαπητέ μου κύριε, εγώ είμαιένας απλός γραφέας, τίποτα παραπάνω από έναν απλό γραφέα πενήντα ετών που δεν προάχθηκε ποτέ σε προϊστάμενο,αν πίστευα πως αξίζω τόσο όσο ένας έστω απ' αυτούς που έ-

4θ

Μ

χω φυλαγμένους εδώ, ή όσο κάποιος απ' αυτούς τους πέν τε λιγότερο διάσημους, δεν θα είχα αρχίσει ποτέ τη συλλογή μου,Τότε γιατί κοιτάτε έτσι επίμονα την καρτέλα αυτής της άγνωστης γυναίκας, σαν να 'ταν ξαφνικά αυτή πιο σημαντική απ' ό

λους τους άλλους, Ακριβ ώς γι' αυτό, αγαπητέ κύριε, γιατί είναιάγνωστη, Μα καλά, το αρχείο του Ληξιαρχείου είναι γεμάτοαπό αγνώστους, Αυτοί όμως είναι στο αρχείο, όχι εδώ, Τι θέλετε να πείτε, Δεν είμαι σίγουρος, Σ' αυτή την περίπτω ση αφήστε κατά μέρος τις μεταφυσικές σκέψεις, δεν μου φαίνεται νασκαμπάζει από τέτοιες το κεφάλι σας, και πηγαίνετε να βάλετε την καρτέλα στη θέση της και να κοιμηθείτε ήσυχα, Αυτόελπίζω να κάνω, όπως κάθε βράδυ, ο τόνος της φωνής ήτανσυμφιλιωτικός, αλλά ο κ. Ζοζέ είχε κάτι ακόμη να προσθέσει,

Κι όσο για τις μεταφυσικές σκέψεις, θα μου επιτρέψετε, αγαπητέ κύριε, να σας πω πως κάθε κεφάλι είναι σε θέση να τιςκατεβάσει, συμβαίνει όμως συχνά να μη βρίσκει τις λ έξεις.

Αντίθετα μ' αυτό που επιθυμούσε, ο κ. Ζοζέ δεν κατάφερενα κοιμηθεί με τη συνήθη σχετική ηρεμία. Καταδίωκε στο συγκεχυμένο λαβύρινθο του άδειου από μεταφυσική κεφαλιούΤου το ίχνος των κινήτρων που τον είχαν οδηγήσει να αντιγράψει την καρτέλα της άγνωστης γυναίκας, και δεν κατάφερνε να βρει έστω ένα που να ήταν σε θέση να καθορίσει συ

νειδητά την ανέλπιστη πράξη. Το μόνο που κατάφερνε να θυμηθεί ήταν το αριστερό του χέρι που έπιασε μια λευκή καρτέλα, κι ύστερα το δεξί χέρι να γράφει, τα μάτια του περνούσαναπό τη μια κάρτα στην άλλη, λες κι ήταν αυτά, στην πραγματικότητα, που μετέφεραν τις λέξεις από το ένα μέρος στο άλλο. Θυμόταν ακόμα πώς, έκπληκτος κι ο ίδιος με τον εαυτότου, είχε μπει ήσυχα στο Γενικό Ληξιαρχείο κρατώντας σταθερά το φακό στο χέρ ι του, χωρίς νευρικότητα, χωρίς ά γχος, είχε τοποθετήσει τις έξι καρτέλες στη θέση τους, με τελευταία

4»



M

αυτή της άγνωστης γυναίκας, που φώτιζε μέχρι την έσχατηστιγμή η φωτεινή δέσμη του φακού, κι ύστερα πώς η καρτέλαγλίστρησε χαμηλά, χάθηκε, εξαφανίστηκε ανάμεσα στην κάρτα του προηγούμενου γράμματος και στην κάρτα του επόμε

νου γράμματος, ένα όνομα σε μια καρτέλα, τίποτα περισσότερο. Στη μέση της νύχτας, εξαντλημένος από την αϋπνία, άναψε το φως. Κατόπιν σηκώθηκε, φόρεσε την γκαμπαρντίνα πάνω από τα εσώρουχα και κάθισε στο τραπέζι. Αποκοιμήθηκεπολύ αργότερα, με το κεφάλι αναπαυμένο πάνω στο δεξιό τουπήχυ και το αριστερό χέρι ακουμπισμένο πάνω στο αντίγραφομιας καρτέλας.

42

Η ΑΠΟ ΦΑΣΗ ΤΟΥ Κ. ΖΟΖΕ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΗΚΕ ΔΥΟ ΜΕΡΕΣ ΑΡ-

γότερα. Σε γενικές γραμμές δεν λέμε ότι μια απόφασημας παρουσιάζεται, οι άνθρωποι παίρνουν τόσο σοβα

ρά την ταυτότητα τους, όσο αφηρημένη κι αν είναι αυτή, και

την εξουσία τους, όσο λίγη κι αν έχουν, που προτιμούν ν' α-q)ήvoυv να εννοηθεί ότι συλλογίζονται πριν κάνουν το τελευταίο βήμα, ότι συνυπολογίζουν τα υπέρ και τα κατά, ότι ζυγιάζουν τις δυνατότητες και τις εναλλακτικές λύσεις και ότι,(ΐτο τέλος μιας εντατικής διανοητικής εργασίας, παίρνουν επιτέλους την απόφαση. Θα πρέπει όμως να πούμε ότι τα πράγματα δεν συμβαίνουν ποτέ έτσι. Σίγουρα σε κανενός το κεφάλι δεν θα μπει η ιδέα να φάει αν δεν νιώσει την απαραίτητη όρεξη, και η όρεξη δεν εξαρτάται από τη θέληση του καθενός,

δημιουργείται από μόνη της, προκύπτει από αντικειμενικές ανάγκες του σώματος, είναι ένα πρόβλημα φυσικής και χημ είαςτου οποίου η λύση, κατά τρόπο λίγο ως πολύ ικανοποιητικό,

É βρίσκεται στο περιεχόμενο ενός πιάτου. Ακόμα και μια απλήπράξη, όπως το να κατέβει κανείς στο δρόμο για ν' αγοράσειμια εφημερίδα, προϋποθέτει όχι μόνο την αναγκαία επιθυμίανα λάβει κανείς πληροφορίες, η οποία, για να το ξεκαθαρίσουμε, ως επιθυμία είναι αναγκαστικά και όρεξη, αποτέλεσμασυγκεκριμένων φυσικοχημικών δραστηριοτήτων του σώμα-

43



τος, έστω και διαφορετικής φύσης, αλλά προϋποθέτει επίσης,αυτή η πράξη ρουτίνας, τη βεβαιότητα, λόγου χάρη, ή την πεποίθηση, ή την ελπίδα, ασυνείδητα, ότι το φορτηγό της διανομής δεν έχει καθυστερήσει, ή ότι το περίπτερο δεν έχει κλείσει

λόγω ασθένειας ή εκούσιας απουσίας του ιδιοκτήτη. Εξάλλο υ,αν επιμέναμε να δηλώνουμε ότι τις αποφάσεις μας τις παίρνουμε εμείς οι ίδιοι, τότε θα έπρεπε να διαλευκάνουμε, να διαχωρίσουμε, να διακρίνουμε ποιος μέσα μας είναι αυτός πουπήρε την απόφαση και ποιος κατόπιν θα την εκτελέσει, λειτουργίες ασυμβίβαστες, όπου υπάρχουν. Αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς, δεν παίρνουμε εμείς αποφάσεις, αυτές παίρνουνεμάς, μας καταλαμβάνουν. Και του λόγου το αληθές θατο συναντήσουμε στο γεγονός ότι, παρόλο που περνούμε όλη μας τη

ζωή εκτελώντας διαδοχικά τις πιο διαφορετικές πράξεις, δενδιαθέτουμε προηγουμένως κάποιο διάστημα σκέψης, εκτίμησης, υπολογισμού, στο τέλος του οποίου και μόνο θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε τους εαυτούς μας σε θέση να αποφασίσουμε αν θα πάμε να φάμε, ν' αγοράσουμε εφημερίδα ή ναψάξουμε μια άγνωστη γυναίκα.

Γι' αυτούς ακριβώς τους λόγους και ο κ. Ζοζέ, ακόμα κι αντον υπέβαλλαν στην πιο πιεστική ανάκριση, δεν θα ήξερε ναπει πώς και γιατί τον κατέλαβε αυτή η απόφαση, ας ακούσου

με τι εξήγηση θα έδινε, Ξέρω μονάχα πως ήταν την Τετάρτη τοβράδυ, ήμουν στο σπίτι, τόσο κουρασμένος που δεν θέλησαούτε να δειπνήσω, το κεφάλι μου γύριζε ακόμη από τις τόσεςώρες που πέρασα πάνω στη σκάλα, ο διευθυντής έπρεπε να είχε καταλάβει ότι δεν είναι για την ηλικία μου αυτές οι ακροβασίες, δεν είμαι κανένα παλικαράκι, κι ύστερα είναι κι η πάθηση μου, Ποια πάθηση, Υποφέρω από ίλιγγους, ζαλάδες,σκοτοδίνες, ή όπως στο καλό τις λένε, Δεν παραπονεθήκατεποτέ, Δεν μ' αρέσει ναπαραπονιέμαι, Πολύ καλό αυτό από μέ-

44

Ο ο Μ

ρους σας, συνεχίστε, Σκεφτόμουν λοιπόν να πέσω για ύπνο,ψέματα, είχα βγάλει τα παπούτσια μόνο, όταν ξαφνικά πήρααυτή την απόφαση, Αφού πήρατε μια απόφαση, θα πρέπει ναξέρετε και γιατί την πήρατε, Νομίζω πως δεν την πήρα εγώ,

αυτή ήρθε και με πήρε, Τα φυσιολογικά άτομα λαμβάνουν αποφάσεις, δεν λαμβάνονται απ' αυτές, Μέχρι την Τετάρτη τοβράδυ έτσι νόμιζα κι εγώ, Τι συνέβη λοιπόν την Τετάρτη τοβράδυ, Αυτό ακριβώς που σας διηγούμαι, είχα την καρτέλατης άγνωστης γυναίκας πάνω στο κομοδίνο και βάλθηκα νατην κοιτάζω σαν να 'ταν η πρώτη φορά, Την είχατε ξαναδεί ό-μως, Από τη Δευτέρα δεν έκανα τίποτε άλλο όσο ήμουν στο(τπίτι, Επομένως ωρίμαζε μέσα σας η απόφαση, Ή εγώ ωρίμαζα μέσα της, Παρακάτω, παρακάτω, μην αρχίζετε πάλι τα

ίδια, Φόρεσα ξανά τα παπούτσια μου, έβαλα το σακάκι καιτην γκαμπαρντίνα και βγήκα, δεν θυμάμαι να έδεσα γραβάτα,Τι ώρα ήταν, Κάπου δέκα και μισή, Και πού πήγατε μετά, Στοδρόμο όπου γεννήθηκε η άγνωστη γυναίκα, Με τι πρόθεση,ΊΙ θελα να δω το μέρος, το κτήριο, το σπίτι, Επιτέλους αναγνωρίζετε πως υπ ήρξε απόφαση και πως, όπως όφειλε, πάρθηκε από εσάς, Όχι, κύριε, απλώς απέκτησα συνείδηση ότι υπάρχει, Για γραφέας δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ξέρετε να επιχειρηματολογείτε, Συνήθως κανείς δεν δίνει σημασία στους

γραφείς και πολύ τους αδικεί, Συνεχίστε, Το κτήριο ήταν εκεί,τα παράθυρα ήταν φωτισμένα, Αναφέρεστε στο σπίτι της γυναίκας, Μάλιστα, Και μετά τι κάνατε, Έμεινα έτσι για μερικάλεπτά, Κοιτάζοντας, Μάλιστα, κύριε, κοιτάζοντας, Μόν ο κοιτάζατε, Μάλιστα, κύριε, μόνο κοίταζα, Κι ύστερα, Ύστερα τίποτε άλλο, Δεν χτυπήσατε την πόρτα, δεν ανεβήκατε, δεν καν* (τε ερωτήσεις, Πώς σας ήρθε, εμένα ούτε που μου πέρασεαπ' το νου, τέτοια ώρα μέσα στη νύχτα, Τι ώρα ήταν, Πρέπεινα ήταν πια κάπου έντεκα και μισή, Πήγατε με τα πόδια, Μά-

45



M

λίστα, κύριε, Και πώς γυρίσατε, Πάλι με τα πόδια, Θέλετε να

πείτε ότι δεν έχετε μάρτυρες, Τι μάρτυρες, Τον άνθρωπο που

σας άνοιξε την πόρτα, αν είχατε ανέβει, τον οδηγό του τραμ ή

του λεωφορείου, λόγου χάρη, Κι αυτοί θα μαρτυρούσαν τι

πράγμα, Ότι όντως πήγατε στην οδό της άγνωστης γυναίκας,

Και σε τι θα χρησίμευαν α υτές οι μαρτυρίες, Για ν' αποδείξου ν

ότι όλα αυτά δεν ήταν όνειρο, Είπα την αλήθεια, όλη την αλή

θεια και μόνο την αλήθεια, έχω ορκιστεί, ο λόγος μου θα 'πρε-

πε να είναι αρκετός, Θα μπορούσε να είναι, ίσως, αν δεν υ

πήρχε στην αναφορά σας μια λεπτομέρεια ανακόλουθη που

σας προδίδει κατάφωρα, Ποια λεπτομέρεια, Η γραβάτα, Τι

σχέση έχει η γραβάτα με το θέμα μας, Ένας υπάλληλος του Γε

νικού Ληξιαρχικού Μητρώου του Κράτους δεν πάει πουθενά

χωρίς να δέσει τη γραβάτα του, είναι αδύνατο, θα ήταν παράλειψη ενάντια στη φύση του, Σας είπα ήδη ότι δεν ήμουν ο ε

αυτός μου, με είχε καταλάβει η απόφαση, Αυτό θα ήταν ακό

μα μία απόδειξη ότι επρόκειτο για όνειρο, Δεν καταλαβαίνω

γιατί, Δύο τινά υπάρχουν, ή εσείς αναγνωρίζετε ότι πήρατε

την απόφαση, όπως όλος ο κόσμος, και τότε εγώ είμαι διατε

θειμένος να πιστέψω ότι πήγατε χωρίς γραβάτα στην οδό της

άγνωστης γυναίκας, κατακριτέα παρέκκλιση από τον κώδικα

επαγγελματικής συμπεριφοράς που προς το παρόν δεν προτί-

θεμαι να εξετάσω, ή επιμένετε να λέτε ότι σας κατέλαβε η απόφαση, κι αυτό μαζί με το ανεπίλυτο ζήτημα της γραβάτας

μόνο σε ονειρική κατάσταση θα ήταν αποδεκτό, Επαναλαμ

βάνω ότι δεν πήρα την απόφαση, κοίταξα την καρτέλα, φόρε

σα τα παπούτσια και βγήκα, Τότε ονειρευτήκατε, Δεν ονει

ρεύτηκα, Ξαπλώσατε, αποκοιμηθήκατε και ονειρευτήκατε

πως πήγατε στην οδό της άγνωστης γυναίκας, Μπορώ να σας

περιγράψω το δρόμο, Θα πρέπει τότε να μου αποδείξετε πως

δεν έχετε ξαναπεράσει προηγουμένως από κει, Μπορώ να σας

φ

Μ

πω πώς είναι το κτήριο, Καλά τώρα, τη νύχτα όλα τα κτήρια

είναι ίδια, Για τους γάτους λένε ότι είναι όλοι ίδιοι τη νύχτα,

Και τα κτήρια το ίδιο, Επομένως δεν με πιστεύετε, Όχι, Γιατί,

αν επιτρέπετε, Γιατί αυτό που δηλώνετε ότι κάνατε δεν χωρά

στη δική μου πραγματικότητα, κι ό,τι δεν χωρά στη δική μουπραγματικότητα δεν υπάρχει, Το σώμα που ονειρεύεται είναι

πραγματικό, επομένως, αν δεν υπάρχει άλλη αναγνωρισμένη

άποψη, θα πρέπει εξίσου πραγματικό να είναι και το όνειρο

που ονειρεύτηκε, Το όνειρο είναι πραγματικό μόνο ως όνειρο,

Θέλετε να πείτε ότι η δική μου πραγματικότητα ήταν αυτή,

Ν (χι, αυτή ήταν η μοναδική πραγματικότητα που βιώσατε,

Μπορώ να επιστρέψω στην εργασία μου, Μπορείτε, αλλά

προσέξτε, ακόμα δεν κλείσαμε το θέμα της γραβάτας.

Μετά την ευτυχή έκβαση και την απαλλαγή του από την υπηρεσιακή ανάκριση για τα εξαφανισμένα έντυπα, ο κ. Ζοζέ,

για να μη χάσει τα ρητορικά κέρδη που είχε αποκομίσει, επι

νόησε μέσα στο κεφάλι του τη φαντασίωση αυτού του νέου

διαλόγου, από τον οποίο, παρά το ειρωνικό και εκφοβ ιστικό ύ

φος του αντιπάλου, εύκολα βγήκε νικητής, όπως μπορεί να α

ποδείξει μια νέα, πιο προσεκτική ανάγνωση. Και το έκανε με

τέτοια πεποίθηση που κατάφερε να πει ψέματα και στον ίδιο

του τον εαυτό και κατόπιν να υποστηρίξει το ψέμα χωρίς κα

μία τύψη συνείδησης, σαν να μη γνώριζε αυτός πρώτος πρώτος ότι μπήκε στο κτήριο και ανέβηκε τη σκάλα, ότι έστησε τ'

αυτί του στην πόρτα του σπιτιού όπου, σύμφωνα με την καρ

τέλα, γεννήθηκε η άγνωστη γυναίκα. Μπορεί βέβαια να μην

τόλμησε να χτυπήσε ι το κουδούνι, στο σημείο αυτό είχε πει την

αλήθεια, παρέμεινε όμως κάμποσα λεπτά στο σκοτεινό κατώ

φλι, ακίνητος, τεταμένος, προσπαθώντας να καταλάβει τους

ήχους που έρχονταν από μέσα, τόσο περίεργος που ξεχνού σε

σχεδόν το φόβο του να τον πιάσουν εξαπίνης και να τον θεω-

47



M

ρήσουν διαρρήκτη. Άκουσε το εκνευρισμένο κλάμα ενός βρέφους, Θα είναι το παιδί της, ένα γλυκό ψιθύρισμα γυναικείουνανουρίσματος, Αυτή θα είναι, ξαφνικά μια αντρική φωνή είπε περνώντας απ' την άλλη πλευρά, Αυτό το παιδί δεν στα

ματάει ποτέ, η καρδιά του κ. Ζοζέ κλότσησε απ' την τρομάρα,αν η πόρτα άνοιγε, κάλλιστα μπορούσε να συμβεί, αν ο άντραςετοιμαζόταν να βγει, Ποιος είσαι εσύ, τι θέλεις εδώ, θα ρωτούσε, Τι πρέπει να κάνω τώρα, αναρωτιόταν ο καημένος ο κ.Ζοζέ, ο ταλαίπωρος, τίποτα δεν έκανε, απόμεινε εκεί παράλυτος, αδρανής, τυχερός ήταν που ο πατέρας του μικρού δεν ήταν από αυτούς που τιμούν την παλιά αντρική συνήθεια ναπηγαίνουν στο καφενείο μετά το δείπνο για κουβέντα με τουςφίλους. Έτσι, όταν ακούστηκε ξανά μόνο το κλάμα του μω

ρού, ο κ. Ζοζέ άρχισε να κατεβαίνει τη σκάλα αργά, χωρίς ν'ανάψει το φως, αγγίζοντας απαλά τον τοίχο με το αριστερόχέρι για να μη χάσει την ισορροπία του, οι στροφές του διαδρόμου ήταν υπερβολικά στενές, κάποια στιγμή ένα κύμα τρόμου τον έπνιξε σχεδόν καθώς σκέφτηκε ότι θα μπορούσε κάποιο άλλο άτομο, σιωπηλό, αόρατο στα δικά του μάτια, ν' ανεβαίνει εκείνη τη στιγμή τη σκάλα ακουμπώντας στον τοίχομε το δεξί χέρι, σε λίγο θα τσούγκριζαν, το κεφάλι του ενός στοστήθος του άλλου, σίγουρα θα ήταν πολύ χειρότερα απ' το ναβρίσκεται πάνω σε μια φορητή σκάλα και να έρθει μια αράχνηνα του γλείψει το πρόσωπο, θα μπορούσε ακόμα να είναι κάποιος από το Γενικό Ληξιαρχείο που τον ακολούθησε μέχρι εδώ με σκοπό να τον αιφνιδιάσει πάνω σε κατάφωρο αδίκημα,για να προσθέσει έτσι στον πειθαρχικό φάκελο που πιθανότατα βρισκόταν σε εξέλιξη το αναπάντητο ενοχοποιητικό στοιχείο που του έλειπε. Όταν ο κ. Ζοζέ βγήκε επιτέλους στο δρόμο, τα πόδια του έτρεμαν, ο ιδρώτας είχε ποτίσει το μέτωποτου, Τα νεύρα μου είναι κουρέλια, παρατήρησε στον εαυτό

48

του. Ύστερα, εντελώς ανόητα, λες κι ο εγκέφαλος του έμεινεξαφνικά ακυβέρνητος και κινούνταν προς όλες τις κατευθύν-σεις, σαν να είχε διπλωθεί ο χρόνος, από πίσω προς τα μπροςκαι από μπρος προς τα πίσω, συμπυκνωμένος σε μία μονάχα

συμπαγή στιγμή, σκέφτηκε πως το παιδί που είχε ακούσει νακλαίει πίσω απ' την πόρτα ήταν, τριάντα έξι χρόνια νωρίτερα,η άγνωστη γυναίκα, πως ο ίδιος ήταν ένα αγόρι δεκατεσσάρων χρόνων χωρίς κανένα λόγο να ψάχνει και ν' αναζητά οποιονδήποτε, και πολύ περισσότερο τέτοια ώρα μέσα στη νύχτα. Σταματημένος στο πεζοδρόμιο, κοίταξε το δρόμο σαν ναμην τον είχε δει ακόμα, πριν από τριάντα έξι χρόνια τα φανάρια τού δημόσιου φωτισμού έδιναν ένα φως αχνό, το πλακόστρωτο δεν είχε ακόμη ασφαλτοστρωθεί, ήταν από ευθυγραμ

μισμένες πέτρες, κι η επιγραφή του γωνιακού καταστήματοςανήγγελλε παπούτσια και όχι πρόχειρο φαγητό. Ο χρόνος κινήθηκε, άρχισε να διαστέλλεται σιγά σιγά, ύστερα πιο γρήγορα, έμοιαζε να δίνει βίαιες κλοτσιές, σαν να βρισκόταν μ έσα σεαυγό και προσπαθούσε να βγει, οι δρόμοι διαδέχονταν ο έναςτον άλλον, αλληλοκαλύπτονταν, τα κτήρια εμφανίζονταν καιεξαφανίζονταν, άλλαζαν χρώμα, στυλ, τα πράγματα όλ α αναζητούσαν ανήσυχα τις θέσεις τους προτού το φως της αυγήςέρθει και τους αλλάξει πάλι τη σειρά. Ο χρόνος βάλθηκε ναμετρά τις μέρες από την αρχή, χρησιμοποιώντας τώρα το χάρακα του πολλαπλασιασμού για να αναπληρώσει την καθυ-οτέρηση, και το έκανε τόσο πετυχημένα που ο κ. Ζοζέ ήτανκαι πάλι πενήντα χρόνων όταν έφτασε στο σπίτι του. Όσο γιατο κλαψιάρικο μωρό, αυτό ήταν μόλις μια ώρα μεγαλύτερο,πράγμα που δείχνει πως ο χρόνος, κι ας θέλουν τα ρολόγια ναμας πείσουν για το αντίθετο, δεν είναι ο ίδιος για όλους.

Ο κ. Ζοζέ πέρασε μια δύσκολη νύχτα που ήρθε να προστεθεί σ' όλες τις τελευταίες που δεν υπήρξαν καλύτερες. Ωστό-

49

4 Όλα τα ονόματα



ο M

σο, παρά τις εντονότατες συγκινήσεις που δοκίμασε στη διάρκεια της σύντομης νυχτερινής εκδρομής του, δεν είχε καλά καλά τραβήξει το σεντόνι μέχρι τ' αυτιά του, όπως το συνήθιζε, κιείχε ήδη βυθιστεί σ' έναν ύπνο που οποιοσδήποτε άνθρωπος,με μια πρώτη ματιά, θα περιέγραφε ως βαθύ και δυναμωτικό,ξύπνησε όμως αμέσως, απότομα, σαν να τον είχε ταρακουνήσει κάποιος απ' τον ώμο. Τον ξύπνησε μια ιδέα απρόσμενηπου του 'κόψε στα δυο τον ύπνο, με τρόπο τόσο δριμύ που δενέδωσε καν χρόνο σ' ένα όνειρο να υφανθεί μαζί της, η ιδέαπως ίσως η άγνωστη γυναίκα, αυτή της καρτέλας, ήταν εντέλει εκείνη που είχε ακούσει να νανουρίζει το μωρό, αυτή με τονανυπόμονο σύζυγο, στην περίπτωση αυτήν η αναζήτηση τουείχε λήξει, είχε λήξει ηλιθιωδώς, ακριβώς τη στιγμή που έπρε

πε ν' αρχίζει. Μια απότομη αγωνία τού έσφιξε το λαιμό καθώςτο ταραγμένο του λογικό προσπαθούσε ν' αντισταθεί, ήθελε ναδείξει αδιαφορία, να πει, Τόσο το καλύτερο, θακάνω λιγότεροκόπο, όμως η αγωνία δεν το 'βάζε κάτω, συνέχιζε να σφίγγει,να σφίγγει, και τώρα ρωτούσε εκείνη το λογικό, Και τι θα κάνει αν δεν μπορεί από τώρα να πραγματοποιήσει αυτό πουσκέφτηκε, Θα κάνει ό,τι έκανε πάντα, θα κόβει αποκόμματααπό εφημερίδες, φωτογραφίες, ειδήσεις, συνεντεύξεις, σαν ναμη συνέβη τίποτα, Ο ταλαίπωρος, δεν νομίζω ότι θα τα κατα

φέρει, Γιατί, Η αγωνία, όταν έρθει, δεν φεύγει πια τόσο εύκολα, Έχει τη δυνατότητα να διαλέξει άλλη καρτέλα και να ψάξει για άλλο πρόσωπο, Η τύχη δεν διαλέγει, προτείνει, η τύχητού έφερε την άγνωστη γυναίκα, μόνο η τύχη έχει λόγο σ' αυτό το ζήτημα, Γεμάτο είναι το αρχ είο από αγνώστους, Του λείπει όμως το κίνητρο για να διαλέξει έναν απ' όλους, κάποιονιδιαιτέρως, Δεν μου φαίνεται καλός οδηγός ζωής ν' αφήνεικανείς να τον κυβερνά η τύχη, Καλός ή κακός, βολικός ή ασύμφορος, η τύχη ήταν που του έβαλε στο χέρι εκείνη την καρ-

5°

Μ

τέλα, Κι αν η γυναίκα αποδειχτεί η ίδια, Αν η γυναίκα αποδειχτεί η ίδια, τότε αυτό ήταν το τυχερό, Χωρίς άλλες συνέπειες, Ποιοι είμαστε εμείς για να μιλήσουμε για συνέπειες, α-ιρού από την ατελείωτη ουρά τους που ασταμάτητα προχωράπρος το μέρος μας εμείς βλέπουμε μονάχα την πρώτη, Αυτόσημαίνει ότι κάτι μπορεί να συμβεί ακόμα, Όχι κάτι, τα πάντα,Λεν καταλαβαίνω, Επειδή είμαστε απορροφημένοι με τη ζωήμας, δεν παρατηρούμε ότι αυτό που μας συμβαίνει κάθε φοράαφήνει άθικτο αυτό που μπορεί να μας συμβεί, Εννοείς δηλαδή ότι αυτό που μπορεί να συμβεί διαρκώς αναπλάθεται, Όχιμόνο αναπλάθεται αλλά και πολλαπλασιάζεται, αρκεί να συγκρίνουμε δύο διαδοχικές μέρες, Ποτέ δεν το σκέφτηκα έτσι,Λυτά τα πράγματα μ όνο όσοι ζουν στην αγωνία τα ξέρουν κα

λά.Σαν να μην αφορούσε αυτόν η συζήτηση, ο κ. Ζοζέ στρι

φογυρνούσε στο κρεβάτι χωρίς να τον παίρνει ο ύπνος, Αν ηγυναίκα είναι η ίδια, επαναλάμβανε, αν μετά απ' όλα αυτά ηγυναίκα είναι η ίδια, θα σκίσω την αναθεματισμένη την καρτέλα και δεν ξανασχολούμαι με το ζήτημα. Ήξερε ότι προσπαθούσε απλώ ς να συγκαλύψει τη ματαίωση, ήξερε πως δεν()' άντεχε να επιστρέψει πλέον στις παλιές κινήσεις και σκέψεις του, ήταν σαν να είχε βρεθεί στα πρόθυρα να μπαρκάρει

για την ανακάλυψη μιας μυστηριώδους νήσου και την τελευταία στιγμή, με το ένα πόδι στη σκάλα του καραβιού, εμφανίστηκε μπρος του κάποιος με το χάρτη απλωμένο, Μην κάνειςτον κόπο να ξεκινήσεις, η άγνωστη νήσος που ήθελες να βρειςείναι εδώ, κοίτα, τόσο γεωγραφικό πλάτος, τόσο γεωγραφικόμήκος, έχει τα λιμάνια και τις πόλεις, τα βουνά και τα ποτάμια,το καθένα με το όνομα και την ιστορία του, καλά θα κάνεις ν'απαρνηθείς αυτό που είσαι. Αλλά ο κ. Ζοζέ δεν ήθελε να τ' απαρνηθεί, συνέχιζε να κοιτά τον ορίζοντα που έμοιαζε χαμέ-

5*



νος, και ξαφνικά, λες κι ένα μαύρο σύννεφο είχε ξεμακρύνειγια ν' αφήσει τον ήλιο να φανεί, κατάλαβε πως η ιδέα που τονξαγρυπνούσε ήταν πλανερή, θυμήθηκε ότι στην καρτέλα αναφέρονταν δύο πράξεις, μία γάμου και μία διαζυγίου, κι εκείνη

η γυναίκα στο κτήριο ήταν σίγουρα παντρεμένη, αν ήταν η ίδια θα υπήρχε στην καρτέλα μια νέα πράξη γάμου, υπάρχουνβέβαια φορές που το Ληξιαρχείο κάνει λάθος, αλλά αυτό ο κ.Ζοζέ δεν θέλει να το σκεφτεί.

52

Ε π ι κ α λ ο ύ μ ε ν ο ς λ ο γο ύ ς α ν ω τ έ ρ α ς κ α ι α ν α π ό φ ε υ κ τ η ς

βίας, οι οποίοι όμως παρακάλεσε να μην αναφερθούν, υπενθυμίζοντας πάντως πως σε είκοσι πέντε χρόνια ευσυ

νείδητης και συνεπούς υπηρεσίας αυτή ήταν η πρώτη φορά

που έκανε κάτι τέτοιο, ο κ. Ζοζέ ζήτησε την άδεια να σχολάσει μία ώρα νωρίτερα. Ακολουθώντας τις διατάξεις που ρύθμιζαν την πολύπλοκη ιεραρχική σχέση του Γενικού Ληξιαρχικού Μητρώου του Κράτους, ξεκίνησε διατυπώνοντας το αίτημα του στον προϊστάμενο της δικής του σειράς, από του οποίου την καλή ή κακή διάθεση εξαρτιούνταν οι όροι με τους οποίους θα μεταφερόταν η αίτηση στον αντίστοιχο υποδιευθυντή, ο οποίος με τη σειρά του, παραλείποντας ή προσθέτονταςλέξεις, τονίζοντας αυτή τη συλλαβή ή απαλείφοντας την άλλη,θα μπορούσε μέχρι ενός σημείου να επηρεάσει την τελική απόφαση. Ωστόσο πάνω στο ζήτημα αυτό οι αμφιβολίες υπερτερούν των βεβαιοτήτων, αφού τα κίνητρα που οδηγούν τοληξίαρχο να συναινέσει ή ν' αρνηθεί σε τέτοιου είδους άδειεςΙ'ί ναι γνωστά μόνο στον ίδιο, μιας και δεν θυμάται κανείς, ούτε έχει καταγραφεί, στα τόσα χρόνια του Ληξιαρχείου, καμίαΐτυμηγορία, γραπτή ή προφορική, που να φέρει την αντίστοιχη τεκμηρίωση. Αγνοούνται επομένως για πάντα οι λόγοι γιατους οποίους ο κ. Ζοζέ έλαβε την άδεια να σχολάσει μισή ώρα

53



νωρίτερα αντί για μία ώρα όπως είχε ζητήσει. Δικαιούται λοι

πόν να φανταστεί κανείς, αν και πρόκειται για μια υπόθ εση α

ναίτια που δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί, πως πρώτα ο προϊ

στάμενος, ή κατόπιν ο υποδιευθυντής, ή και οι δυο μαζί, είχαν

προσθέσει ότι μια παρατεταμένη απουσία θα είχε αρνητικό αντίκτυπο στην υπηρεσία, ενώ το πιο πιθανό είναι ότι ο διευθυ

ντής είχε απλώς αποφασίσει να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία

για να μειώσει ξανά τους υφισταμένους του με μια επίδειξη

της μεροληπτικής του εξουσίας. 'Οταν ενημερώθηκε για την α

πόφαση από τον προϊστάμενο, στον οποίο την είχε μεταφέρει

ο υποδιευθυντής, ο κ. Ζοζέ υπολόγισε το χρόνο του και συ

μπέρανε πως, αν δεν ήθελε να φτάσει αργά στον προορισμό

του, αν δεν ήθελε να εμφανιστεί μπρ οστά του ο ιδιοκτήτης του

σπιτιού, που θα είχε πια επιστρέψει απ' τη δουλειά του, θα έπρεπε να πάρει ταξί, μια πολυτέλεια εξαιρετικά σπάνια στη

ζωή του. Κανείς δεν τον περίμενε, θα μπορούσε να μην υπάρ

χει κανείς εκείνη την ώρα στο σπίτι, αυτό όμως που εκείνος α

πευχόταν ήταν ν' αναγκαστεί να αντιμετωπίσει την ανυπομο

νησία του άντρα, θα ένιωθε πολύ μεγαλύτερη αμηχανία αν έ

πρεπε να ικανοποιήσει τις αμφιβολίες ενός τέτοιου ανθρώπου

παρά ν' απαντήσει στις ερωτήσεις μιας γυναίκας με παιδί στην

αγκαλιά.

Ο άντρας δεν φάνηκε στην πόρτα, ούτε ακούστηκε αργότερα η φωνή του μέσα απ' το σπίτι, επομένως θα ήταν ακόμα

στη δουλειά ή στο δρόμο, και η γυναίκα δεν κρατούσε το παι

δί στην αγκαλιά. Ο κ. Ζοζέ αντιλήφθηκε αμέσως ότι η άγνω

στη γυναίκα, είτε ήταν παντρεμένη είτε χωρισμένη, αποκλείε

ται να ήταν αυτή που είχε μπροστά του. Όσο καλά κι αν κρα

τιόταν, όσο καλά κι αν της είχε φερθεί ο χρόνος, δεν ήταν φυ

σιολογικό να κουβαλάει τριάντα έξι χρόνια στο κορμί και να

μοιάζει λιγότερο από είκοσι πέντε στο πρόσωπο. Ο κ. Ζοζέ θα

54

Ο Μ

μπορούσε απλώς να γυρίσει την πλάτη του, να επιστρατεύσει

βιαστικά μια οποιαδήποτε εξήγηση, να πει, λόγου χάρη, Με

(τυγχωρείτε, έκανα λάθος, ψάχνω για κάποιον άλλο, αλλά με

τον έναν ή τον άλλο τρόπο η άκρη του μίτου της Αριάδνης, για

να χρησιμοποιήσουμε την τρέχουσα γλώσσα της μυθολογίας,βρισκόταν εκεί ακριβώς, κι ας μην ξεχνάμε εξάλλου την εύλο

γη πιθανότητα να ζουν κι άλλα άτομα στο σπίτι κι ανάμεσα

τους να βρίσκεται και το αντικείμενο της αναζήτησης του, αν

και, όπως μάθαμε, το πνεύμα του κ. Ζοζέ απορρίπτει με σφο

δρότητα μια τέτοια υπόθεση. Έβγαλε λοιπόν την καρτέλα α

πό την τσέπη του καθώς έλεγε, Καλησπέρα, κυρία μου, Καλη

σπέρα, τι θα θέλατε, ρώτησε η γυναίκα, Είμαι υπάλληλος του

Γενικού Ληξιαρχικού Μητρώου του Κράτους και μου ανατέ

θηκε να διερευνήσω ορισμένες αμφιβολίες που προέκυψανσχετικά με την εγγραφή ενός ατόμου που γνωρίζουμε ότι γεν

νήθηκε σ' αυτό το σπίτι, Ούτε εγώ ούτε ο σύζυγος μου γεννη

θήκαμε εδώ, μονάχα η κόρη μας, που είναι τριών μηνών, υπο

θέτω όμως ότι δεν πρόκειται γι' αυτήν, Όχι βέβαια, το άτομο

που ψάχνω είναι μια γυναίκα τριάντα έξι χρονών, Εγώ είμαι

είκοσι επτά, Επομένως δεν πρόκειται για το ίδιο άτομο, είπε ο

κ. Ζοζέ, κι αμέσως μετά, Πώς λέγεστε. Η γυναίκα τού είπε, ε

κείνος έκανε μια παύση για να χαμογελάσει κι ύστερα ρώτησε,

Ζείτε χρόνια σ' αυτό το σπίτι, Εδώ και δυο χρόνια, Γνωρίσατε

τους ανθρώπους που έμεναν εδώ προηγουμένως, τους εξής,

και της διάβασε το όνομα της άγνωστης γυναίκας και των γο

νιών της, Δεν ξέρουμε τίποτα γι' αυτά τα άτομα, το σπίτι ήταν

ξινοίκιαστο κι ο σύζυγος μου κανόνισε την ενοικίαση με το δι

κηγόρο του ιδιοκτήτη, Υπάρχει κανένας παλιός ένοικος στην

πολυκατοικία, Στο δεξί διαμέρισμα του ισογείου ζει μια κυρία

μεγάλης ηλικίας, απ' όσο έχω ακουστά είναι η αρχαιότερη έ

νοικος, Πιθανότατα πριν από τριάντα έξι χρόνια να μη ζούσε

55



M

ακόμα εδώ, ο κόσμος σήμερα μετακομίζει συχνά, Αυτό δεν τογνωρίζω, καλύτερα θα ήταν να μιλήσετε με την ίδια, και τώραμε συγχωρείτε, όπου να 'ναι φτάνει ο σύζυγος μου και δεν τουαρέσει να με βλέπει να μιλώ σε ξ ένους, εκτός αυτού μαγείρευα,

Είμαι υπάλληλος του Γενικού Ληξιαρχικού Μητρώου τουΚράτους, δεν είμαι ξένος, και είμαι εδώ σε υπηρεσία, να μεσυγχωρείτε για την ενόχληση. Ο εκλεπτυσμένος τρόπος του κ.Ζοζέ μαλάκωσε τη γυναίκα, Μα τι λέτε, καμία ενόχληση, εννοούσα απλώς ότι αν ήταν εδώ ο σύζυγος μου θα σας είχε ζητήσει απ' την αρχή κάποια εξουσιοδότηση, Να σας δείξω αμέσως την υπαλληλική μου κάρτα, κοιτάξτε, Α, πολύ ωραία,λέγεστε κ. Ζοζέ, αλλά όταν είπα εξουσιοδότηση εγώ εννοούσα κάποια επίσημη βεβαίωση όπου αναφέρεται το ζήτημα που

έχετε επιφορτιστεί να ερευνήσετε, Ο ληξίαρχος δεν σκέφτηκεότι θα μπορούσα να συναντήσω δυσπιστία, Ο καθένας έχει τοχούι του, κι όσο για την γειτόνισσα του ισογείου, ούτε να τοσυζητάτε, εκείνη δεν ανοίγει την πόρτα σε κανέναν, εγώ είμαιδιαφορετική, μ' αρέσει να συζητώ με κόσμο, Σας ευχαριστώπολύ για την καλοσύνη σας να μου απαντήσετε, Λυπάμαι πουδεν μπόρεσα να σας φανώ πιο χρήσιμη, Αντιθέτως, με βοηθήσατε πολύ, μου αναφέρατε την κυρία του ισογείου και μου υπενθυμίσατε το ζήτημα της εξουσιοδότησης, Χαίρομαι που τοβλέπετε έτσι. Η συζήτηση είχε φόρα για να συνεχιστεί ακόμαγια μερικά λεπτά, αλλά η ησυχία μέσα από το σπίτι διακόπηκε ξαφνικά από το κλάμα του παιδιού, που πρέπει να είχε ξυπνήσει, Είναι το αγοράκι σας, είπε ο κ. Ζοζέ, Δεν είναι αγοράκι, κοριτσάκι είναι, σας το είπα ήδη, χαμογέλασε η γυναίκα,κι ο κ. Ζοζέ χαμογέλασε κι αυτός. Τη στιγμή εκείνη χτύπησε ηεξώπορτα και το φως της σκάλας άναψε, Είναι ο άντρας μου,τον καταλαβαίνω όταν μπαίνει, ψιθύρισε η γυναίκα, πηγαίνετε και κάντε ότι δεν μιλήσατε μαζί μου. Ο κ. Ζοζέ δεν κατέ-

56

Μ

βηκε. Αθόρυβα, στις μύτες των ποδιών του, ανέβηκε γρήγοραμέχρι τον επάνω όροφ ο και έμεινε εκεί, με την πλάτη στον τοίχο και την καρδιά του να χτυπά σαν να ζούσε μια επικίνδυνηπεριπέτεια, καθώς τα σταθερά βήματα του νεαρού άντρα δυ

νάμωναν και πλησίαζαν. Το κουδούνι χτύπησε, από τη στιγμήπου άνοιξε και μέχρι να κλείσει η πόρτα ακούστηκε το κλάματου παιδιού, ύστερα μια μεγάλη σιωπή γέμισε τη σπείρα τηςιτκάλας. Ένα λεπτό αργότερα έσβησε το κεντρικό φως. Τότεμόνο ο κ. Ζοζέ παρατήρησε πως ολόκληρος σχεδόν ο διάλογος με τη γυναίκα είχε εκτυλιχθεί, σαν να 'χαν κι οι δυο νακρύψουν κάτι, στο συνένοχο ημίφως του εσωτερικού της πο-λιικατοικίας, συνένοχο ήταν η απρόσμενη λέξη που του ήρθεστο μυαλό, Συνένοχο με τι, συνένοχο για ποιο πράγμα, ανα

ρωτήθηκε, το σίγουρο πάντως είναι ότι εκείνη δεν ξανάναψετο φως όταν, μετά από τις πρώτες λέξεις που αντάλλαξαν, αυτό είχε σβήσει. Άρχισε επιτέλους να κατεβαίνει τη σκάλα, μεόλες τις προφ υλάξεις στην αρχή, κατόπιν βιαστικός, σταμάτησε μονάχα μια στιγμή να αφουγκραστεί μπροστά στην πόρτατου δεξιού διαμερίσματος του ισογείου, ακουγόταν από μέσαένας ήχος που πρέπει να ήταν του ραδιοφώνου, δεν σκέφτηκενα χτυπήσει το κουδούνι, θ' άφηνε τη νέα του έρευνα για τοΣαββατοκύριακο, μία από τις δύο μέρες, τότε όμως δεν θαμπορούσαν να τον πιάσουν στον ύπνο, θα εμφανιζόταν με τηνΐ'ξουσιοδότηση στο χέρι, ενδεδυμένος με μια επίσημη εξουσίαπου κανείς δεν θα τολμούσε ν' αμφισβητήσει. Εξουσιοδότησηπλαστή, εννοείται, που θατον γλίτωνε όμως, με την ακαταμάχητη δύναμη μιας επίσημης βούλας και μιας ανάγλυφης σφ ραγίδας, αυθεντικών και των δύο, από τον κόπο να διαλύσει αμφιβολίες προτού μπει στην ουσία του ζητήματος. Όσο για τηνυπογραφή του διευθυντή, αισθανόταν απολύτως ήρεμος, δενυπήρχε πιθανότητα η ηλικιωμένη κυρία του ισογείου διαμερί-

57



M M

σματος να έχει δει ποτέ της την τζίφρα του ληξίαρχου, μ' εκεί

νες τις φιοριτούρες που, αν το καλοσκεφτεί, χάρη στη διακο

σμητική του φαντασία, δεν θα δυσκολευόταν να τις αντιγρά

ψει. Αν όλα πήγαιναν καλά αυτή τη φορά, όπως ήταν βέβαιο

ότ ι θα συνέβαινε, θα εξακολουθούσε να χρησιμοποιεί τη βεβαίωση κάθε φορά που συναντούσε ή προέβλεπε δυσκολίες

στα μελλοντικά του εγχειρήματα, αφού ήταν πεπεισμένος ότι

η αναζήτηση δεν θα σταματούσε στο προαναφερθέν ισόγειο.

Αν υποθέσουμε ότι η ένοικος έμενε εκεί από την εποχή που η

οικογένεια της άγνωστης γυναίκας ζούσε στο κτήριο, ίσως να

μην είχαν σχέσεις μεταξύ τους, ίσως όλα να περιορίζοντα ν, μέ

σα στην κουρασμένη μνήμη της γερόντισσας, σε μερικές αόρι

στες ενθυμήσεις, ανάλογα με τα χρόνια που είχαν περάσει α

πό τη μετακόμιση της οικογένειας του δευτέρου ορόφου σεάλλο σημείο της πόλης. Ή της χώρας, ή του κόσμου, σκέφτη

κε ανήσυχος ενώ βρισκόταν ήδη στο δρόμο. Τα διάσημα πρό

σωπα της συλλογής του, όπου κι αν πάνε, έχουν πάντα κάποια

εφημερίδα ή ένα περιοδικό ν' ακολουθεί τα ίχνη τους και να

τους ρινηλατεί για μια φωτογραφία ακόμα, για μια ερώτηση α

κόμα, για τον κοινό άνθρωπο όμως κανείς δεν ρωτά, κανείς

δεν ενδιαφέρεται πραγματικά γι' αυτόν, κανείς δεν ανησυχεί

να μάθει τι κάνει, τι σκέφτεται, τι νιώθει, ακόμα και σ τις περι

πτώσεις που θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε το αντίθε

το προσποιούνται. Αν η άγνωστη γυναίκα είχε πάει να ζήσει

στο εξωτερικό, θα βρισκόταν έξω απ' το βεληνεκές του, θα ή

ταν σαν να 'ταν νεκρή, Τελεία και παύλα, θα έληγε η ιστορία,

μουρμούρισε ο κ. Ζοζέ, αμέσως όμως θεώρησε ότι δεν μπορεί

να ήταν έτσι, φεύγοντας από δω θα είχε αφήσει τουλάχιστον

μια ζωή πίσω της, ίσως μια μικρή ζωή, τέσσερα χρόνια, πέντε,

τίποτα σχεδόν, ή δεκαπέντε, ή είκοσι, μια συνάντηση, μια κα

τάπληξη, μια απογοήτευση, μερικά χαμόγελα, κάμποσα δά

κρυα, αυτά που με μια πρώτη ματιά είναι ίδια για όλους και

στην πραγματικότητα είναι διαφορετικά για τον καθένα. Και

διαφορετικά επίσης την κάθε φορά. Θα φτάσω μέχρι εκεί που

μπορώ, έληξε το ζήτημα ο κ. Ζοζέ με μια γαλήνη που δεν έ

μοιαζε δική του. Σαν να 'ταν αυτή η λογική κατάληξη όσων είχε σκεφτεί, μπήκε σ' ένα χαρτοπωλείο κι αγόρασε ένα χοντρό

τετράδιο με γραμμές, απ' αυτά που χρησιμοποιούν οι μαθητές

για να σημειώνουν τη διδακτέα ύλη καθώς νομίζουν ότι τη δι

δάσκονται.

Η πλαστογράφηση της εξουσιοδότησης δεν του πήρε πολ

λή ώρα. Είκοσι πέντε χρόνια καθημερινής εξάσκησης στην

καλλιγραφία κάτω από την εποπτεία πολύζηλων προϊσταμέ

νων και απαιτητικών υποδιευθυντών είχαν αποδώσει έναν

πλήρη έλεγχο των δακτύλων, του καρπού, της παλάμης, μια απόλυτη σταθερότητα τόσο στις καμπύλες όσο και στις ευθείες

γραμμές, μια ενστικτώδη σχεδόν αίσθηση των χοντρών και

των λεπτών, μια τέλεια αντίληψη του βαθμού ρευστότητας και

κολλώδους της μελάνης που, όταν δοκιμάστηκε σ' αυτή την

περίπτωση, έδωσε ως αποτέλεσμα ένα έγγραφο ικανό να αντι

σταθεί και στην εξονυχιστική έρευνα του πιο δυνατού μεγεθυ

ντικού φακού. Τα μόνα που τον πρόδιδαν ήταν τα δακτυλικά

αποτυπώματα και η αόρατη ύγρανση από ιδρώτα που έμειναν

πάνω στο χαρτί, αλλά η πιθανότητα να πραγματοποιηθούν τε

λικά τέτοιου είδους εξετάσεις ήταν προφανώς απειροελάχι

στη. Και ο αξιότερος ειδικός στη γραφολογία, αν τον καλού

σαν να καταθέσει, θα ορκιζόταν ότι το υπό εξέταση έγγραφο

ήταν γραμμένο με το χέρι και τα γράμματα του διευθυντή του

Ληξιαρχείου, και τόσο αυθεντικό σαν να το είχε γράψει πα

ρουσία αξιόπιστων μαρτύρων. Η σύνταξη της εξουσιοδότη

σης, το ύφος, το λεξιλόγιο που χρησιμοποιήθηκε, θα επαύξανε

με τη σειρά του ένας ψυχολόγος ενισχύοντας τη γνω μοδότησ η

58 59



ο M M

του αγαπητού συναδέλφου, καταδεικνύουν επαρκώς ότι ο αυτουργός τους είναι άτομο εξαιρετικά εξουσιαστικό, προικισμένο με χαρακτήρα σκληρό, χωρίς ευελιξία ή ανοιχτή διάθεση,βέβαιο για την κρίση του, που περιφρονεί την άποψη των άλ

λων, όπως κι ένα παιδί ακόμα θα μπορούσε εύκολα να συμπεράνει από την ανάγνωση του κειμένου, που αναφέρει τα εξής,Εν ονόματι των εξουσιών που μου αναγνωρίζονται και που τελώντας υπό όρκο ασκώ, εφαρμόζω και υπερασπίζομαι, γνωστοποιώ, ως ληξίαρχος του Γενικού Ληξιαρχικού Μητρώουτου Κράτους, προς όλους όσοι, πολίτες ή ένστολοι, ιδιώτες ήδημόσιοι φορείς, δουν, διαβάσουν ή συμβουλευτούν την παρούσα εξουσιοδότηση που φέρει την ιδιόχειρη γραφή και τηνυπογραφή μου, ότι ο Τάδε Δείνα, γραφέας στην υπηρεσία μου

και στην υπηρεσία του Γενικού Ληξιαρχείου το οποίο διευθύνω, διοικώ και διαχειρίζομαι, έλαβε από εμένα τον ίδιο την άμεση εντολή και το καθήκον να διαλευκάνει και να εξακριβώσει όλα όσα αφορούν στην παρελθούσα, παρούσα και μελλοντική ζωή της Τάδε Δείνα, που γεννήθηκε στην πόλη αυτή τοτότε, κόρη της Τάδε και του Δείνα, και θα πρέπει επομένως,χωρίς άλλη επίρρωση, να αναγνωρίζεται ως δική του, και γιαόσο διάστημα διαρκέσει η έρευνα, η απόλυτη εξουσία την οποία, διά του παρόντος και για την περίπτωση, μεταβιβάζωστο πρόσωπο του. Αυτό υπαγορεύουν οι ανάγκες των ληξιαρχικών υπηρεσιών και έτσι αποφασίζω. Προς συμμόρφωση.Τρέμοντας από φόβο, μόλις διάβασε το εντυπωσιακό χαρτί, τοπαιδί που λέγαμε έτρεξε να κρυφτεί στην αγκαλιά της μάναςτου, με την απορία πώς είναι δυνατόν ένας γραφέας σαν τονκ. Ζοζέ, τόσο ειρηνικός από τη φύση του, τόσο πιστός στηνπαράδοση, να στάθηκε ικανός να συλλάβει, να φανταστεί, ναεπινοήσει με το μυαλό του, χωρίς να διαθέτει κάποιο παλιότερο πρότυπο για να τον καθοδηγεί, μιας και δεν είναι ο κανό-

6ο

νας ούτε και έχει διαπιστωθεί η πρακτική αναγκαιότητα ώστενα χορηγήσει κάποτε το Γενικό Ληξιαρχείο εξουσιοδοτήσεις,την έκφραση μιας εξουσίας τόσο δεσποτικής ώστε αυτό να είναι το λιγότερο που μπορεί να την αποκαλέσει κανείς. Το τρο

μαγμένο παιδί έχει να φάει πολύ ψωμί ακόμα μέχρι ν' αρχίσεινα μαθαίνει τη ζωή, και τότε δεν θα παραξενευτεί όταν ανακαλύψει ότι, όταν σημάνει η ώρα, μέχρι και οι καλοί μπορούννα γίνουν αυστηροί και αυταρχικοί, ακόμα κι αν πρόκειται γιατη σύνταξη μιας εξουσιοδότησης, πλαστογραφημένης ή όχι.Θα πουν τότε για να δικαιολογηθούν, Δεν ήμουν ο εαυτόςμου, εγώ απλώς έγραφα, ενεργούσα εξ ονόματος άλλου, καιστην καλύτερη περίπτωση θέλουν να ξεγελάσουν τον εαυτότους, αφού στην πραγματικότητα η αυστηρότητα και ο αυταρ

χισμός, αν όχι η απονιά, μέσα σ' αυτούς εκδηλωνόταν κι όχιμέσα σε κάπ οιον άλλον , ορατό ή αόρατο. Όπως και να 'χει, ανκρίνει κανείς από τα αποτελέσματα ό,τι συνέβη ως τώρα, δενείναι πολύ πιθανό να ενσκήψουν από τις προθέσεις ή τα μελλοντικά έργα του κ. Ζοζέ σοβαρές βλάβες για τον κόσμο, γι'αυτό ας αφήσουμε προσωρινά μετέωρη την κρίση μας μέχριςότου άλλες ενέργειες, πιο διαφωτιστικές, προς το καλό ή προςτο κακό, σχεδιάσουν το οριστικό του πορτρέτο.

Το Σάββατο, ντυμένος με το καλύτερο κουστούμι του, το

πουκάμισο πλυμένο και σιδερωμένο, με τη σωστή πάνω κάτωγραβάτα, σχεδόν ταιριαστή, με διπλωμένο στην εσωτερικήτσέπη του σακακιού του το σφραγισμένο φάκελο με την εξουσιοδότηση, ο κ. Ζοζέ πήρε ένα ταξί από την πόρτα του σπιτιούτου, όχι για να κερδίσει χρόνο, η μέρα ήταν όλη δική του, αλλά γιατί τα σύννεφα απειλούσαν με βροχή, κι εκείνος δεν ήθελε να εμφανιστεί στην κυρία του ισογείου στάζοντας απ' τααυτιά και με τα ρεβέρ απ' τα μπατζάκια πιτσιλισμένα με λάσπη, διακινδυνεύοντας έτσι να του κλείσει την πόρτα κατά-

6ι



ο M

μούτρα προτού προλάβει να πει τι ήθελε. Αισθανόταν διέγερ

ση καθώς φανταζόταν την υποδοχή της ηλικιωμένης κυρίας,

την εντύπωση που θα έκανε στη γριά, η χλευαστική λέξη τού

ήρθε ασυναίσθητα, η ανάγνωση ενός τέτοιου χαρτιού, προ

στακτικού και εκφοβιστικού, υπάρχουν κι άνθρωποι που αντιδρούν αντίθετα απ' ό,τι περιμένει κανείς, ας ελπίσουμε ότι δεν

θα γίνει το ίδιο σ' αυτή την περίπτωση. Ίσως οι λέξεις που εί

χε επιστρατεύσει στη σύνταξη του κειμένου να ήταν υπερβο

λικά σκληρές και αυταρχικές, ωστόσο η αληθοφάνεια του επέ

βαλλε να είναι πιστός στο χαρακτήρα του ληξίαρχου όσο και

στο γραφικό του χαρακτήρα, εξάλλου, όπως ξέρει όλος ο κό-

σμος, οι μύγες δεν πιάνονται με ξίδι, αν και υπάρχουν μερικές

που δεν πιάνονται ούτε με μέλι. Θα δούμε, αναστέναξε. Το Ι

πρώτο πράγμα που είδε ύστερα από λίγο, αφού απάντησε στιςεπίμονες ερωτήσεις που έρχονταν από μέσα, Ποιος είναι, Τι

θέλετε, Ποιος σας έστειλε εδώ, Τι σχέση έχω εγώ μ' αυτά, ήταν

η κυρία του ισογείου, τελικά δεν ήταν τόσο ηλικιωμένη όσο

την είχε φανταστεί, δεν ανήκαν σε γερόντισσα εκείνα τα ζω

ντανά μάτια, εκείνη η ίσια μύτη, εκείνο το λεπτό αλλά σταθε

ρό στόμα, χωρίς τα σημάδια του χρόνου στις άκρες του, εκείνο

που έδειχνε την ηλικία της ήταν το χαλαρό δέρμα του λαιμού

της, πιθανόν να εστίασε σ ' αυτή τη λεπτομέρεια γιατί άρχιζε ή

δη να παρατηρεί και στον εαυτό του αυτό το αδιάψευστο ση- Ι

μάδι σωματικής έκπτωσης, κι ακόμα ήταν μόνο πενήντα χρό- |

νων. Η γυναίκα δεν άνοιγε την πόρτα της, έλεγε και ξανάλεγε Ι

ότι οι υποθέσεις των γειτόνων δεν την αφορούσαν. Απά ντηση

εξάλλου απολύτως δικαιολογημένη, αφού ο κ. Ζοζε, παίρνο

ντας λάθος δρόμο, ξεκίνησε ανακοινώνοντας ότι έψαχνε κά

ποιον από το αριστερ ό διαμέρισμα του δευτέρου ορόφου. Η |

παρεξήγηση έληξε όταν επιτέλους πρόφερε το όνομα της ά

γνωστης γυναίκας, τότε η πόρτα άνοιξε λίγο ακόμα κι ύστερα

62

επέστρεψε στην προηγούμενη θέση της, Γνωρίζετε αυτή την

κυρία, ρώτησε ο κ. Ζοζέ, Ναι, τη γνώρισα, είπε η γυναίκα, Θα

ήθελα να σας υποβάλω ορισμένες ερωτήσεις σχετικά μ' αυτήν,

Εσείς ποιος είστε, Είμαι εντεταλμένος υπάλληλος του Γενικού

Ληξιαρχικού Μητρώου του Κράτους, σας το είπα, Και πώςμπορώ να ξέρω ότι λέτε την αλήθεια, Έχω εξουσιοδότηση α

πό το ληξίαρχο, Βρίσκομαι στο σπίτι μου και δεν θέλω να μ' ε

νοχλούν, Σ' αυτές τις περιπτώσεις είστε υποχρεωμένη να συ

νεργαστείτε με το Γενικό Ληξιαρχείο, Σε ποιες περιπτώσεις,

Στη διαλεύκανση αμφιβολιών που παραμένουν στο Ληξιαρ

χείο, Γιατί δεν πάτε καλύτερα να ρωτήσετε την ίδια, Δεν γνω

ρίζουμε την παρούσα διεύθυνση της, αν εσείς τη γνωρίζετε, να

μου την πείτε και δεν θα σας ενοχλήσω περισσότερο, Πάνε κά

που τριάντα χρόνια, αν δεν κάνω λάθος, που δεν έχω νέα απ'αυτό το άτομο, Από παιδί, Ναι. Με αυτή τη μοναδική λέξη η

γυναίκα έδειξε ότι θεωρούσε την κουβέντα λήξασα, αλλά ο κ.

Ζοζέ δεν το 'βαλε κάτω, χαμένος για χαμένος θα ρισκάριζε.

Έβγαλε το φάκελο από την τσέπη, τον άνοιξε, έβγαλε από μέ

σα με μια βραδύτητα που πρέπει να φάνταζε απειλητική την

εξουσιοδότηση, Διαβάστε, πρόσταξε. Η γυναίκα κούνησε το

κεφάλι της, Δεν το διαβάζω, το θέμα δεν με αφορά, Αν δεν το

διαβάσετε, θα επιστρέψω με αστυνομική συνοδεία και τότε θα

Είναι χειρότερα για σας. Η γυναίκα υποχώρησε και πήρε το

χαρτί που της έτεινε, άναψε το φως του διαδρόμου, φόρεσε τα

γυαλιά που κρέμονταν στο λαιμό της και διάβασε. Ύστερα το

επέστρεψε και ελευθέρωσε την είσοδο, Καλύτερα να περάσε

τε μέσα, οι διπλανο ί θα μας κρυφακούν ήδη πίσω απ ' την π όρ

τα. Μπροστά στην αδήλωτη συμμαχία που έμοιαζε να εκφρά

ζει η προσωπική αντωνυμία, ο κ. Ζοζ έ κατάλαβε πως είχε κερ

δίσει την αναμέτρηση. Κατά κάποιον απροσδιόριστο τρόπο

αυτή ήταν η πρώτη αντικειμενική νίκη της ζωής του, δολιότα-

63



Ο ' M M

τη νίκη πράγματι, με όλους αυτούς όμως που κηρύσσουν πωςο σκοπός αγιάζει τα μέσα, ποιος είναι αυτός που θα τους διαψεύσει. Πέρασε μέσα χωρίς επισημότητα, σαν νικητής που ηγενναιοδωρία του δεν του επιτρέπει να υποπέσει στον εύκολο

πειρασμό της ταπείνωσης του ηττημένου, αλλά που, όπως καινα 'χει, θα ήθελε πολύ να προσέξουν το μεγαλείο του.

Η γυναίκα τον οδήγησε σ' ένα τακτοποιημένο και καθαρόσαλονάκι, διακοσμημένο με το γούστο μιας άλλης εποχής. Τουπρόσφερε μια καρέκλα, κάθισε κι εκείνη και, δίχως ν' αφήσειχρόνο στον επισκέπτη για νέες ερωτήσεις, είπε, Ήμουν η νονάστη βάφτιση της. Ο κ. Ζοζέ ήταν προετοιμασμένος για όλες τιςαποκαλύψεις εκτός από αυτήν. Είχε πάει εκεί ως ένας απλόςυπάλληλος που εκτελεί εντολές ανωτέρων του, χωρίς επομέ

νως καμία ανάμιξη προσωπικού χαρακτήρα, έτσι έπρεπε νατον δει η γυναίκα που καθόταν απέναντι του, μονάχα όμως οίδιος ήξερε πόση προσπάθεια έπρεπε να καταβάλει για να μηχαμογελάσει από μακάρια ικανοποίηση. Έβγαλε από την άλλη τσέπη του το αντίγραφο της καρτέλας, το κοίταξε ενδελε-χώς σαν να αποστήθιζε όλα τα ονόματα που βρίσκονταν εκείκαι στο τέλος είπε, Κι ο σύζυγος σας ήταν ο νονός, Ναι, Θαμπορούσα να μιλήσω και μ' εκείνον, Είμαι χήρα, Α, σ' αυτό τουπόκωφο επιφώνημα συνυπήρχαν η αυθεντική ανακούφισημε το προσποιητό συναίσθημα, είχε να παλέψει μ' έναν άνθρωπο λιγότερο. Η γυναίκα είπε, Τα πηγαίναμε καλά, εννοώοι δυο οικογένειες, η δική μας κι η δική τους, ήμασταν φίλοι,όταν γεννήθηκε η μικρή μάς ζήτησαν να γίνουμε νονοί της, Τιηλικία είχε η μικρή όταν μετακόμισαν, Νομίζω κάπου οκτώχρόνων, Προηγουμένως είπατε ότι πάνε κάπου τριάντα χρόνια που δεν έχετε νέα τους, Έτσι είναι, Θέλετε να μου το εξηγήσετε αυτό, Έλαβα ένα γράμμα λίγο καιρό αφού μετακόμισαν, Από ποιον, Από κείνη, Τι έλεγε, Τίποτα το ιδιαίτερο, ή

ταν το γράμμα που ένα οκτάχρονο παιδί, με τις λίγες λέξειςπου ξέρει, έγραψε στη νονά του, Το έχετε ακόμα, Όχι, Και οιγονείς της δεν σας έγραψαν ποτέ, Όχι, Δεν σας φάνηκε περίεργο, Όχι, Γιατί, Αυτά είναι προσωπικά θέματα, δεν μπο

ρείτε ν' αναμιχθείτε, Για το Γενικό Ληξιαρχικό Μητρώο τουΚράτους δεν υπάρχουν προσωπικά ζητήματα. Η γυναίκα στύ-λ(οσε τα μάτια της πάνω του, Ποιος είστε, Πριν από λίγο σαςιίπε η εξουσιοδότηση μου ποιος είμαι, Μου είπε μόνο πώς λέγεστε, είστε ο κ. Ζοζέ, Ναι, είμαι ο κ. Ζοζέ, Εσείς μπορείτε ναμου κάνετε όποια ερώτηση θέλετε κι εγώ δεν μπορώ να σαςκάνω καμία, Δικαίωμα να υποβάλλει ερωτήσεις σ' εμένα έχειμόνο ανώτερος υπάλληλος του Ληξιαρχείου, Είστε ένας ευτυχισμένος άνθρωπος, μπορείτε να φυλάτε τα μυστικά σας, Δεν

νομίζω να είναι κανείς ευτυχής μόνο και μόνο επειδή φυλάειμυστικά, Είστε ευτυχής, Τι είμαι εγώ δεν έχει σημασία, σας ε-ι ξήγησα ότι μόνο οι ανώτεροι μου έχουν το δικαίωμα να μου

χάνουν ερωτήσεις, Έχετε μυστικά, Δεν απαντώ, Εγώ όμωςπρέπει ν' απαντήσω, Καλά θα κάνετε, Τι θέλετε να σας πω,Για τι προσωπικά ζητήματα πρόκειται. Η γυναίκα πέρασε τοχέρι πάνω από το μέτωπο της, το άφησε να πέσει αργά πάνωοτα μαραμένα της βλέφαρα, ύστερα είπε δίχως ν' ανοίξει ταμάτια, Η μητέρα του κοριτσιού υποπτευόταν ότι διατηρούσαΡχέσεις με το σύζυγο της, Κι ήταν αλήθεια, Ναι, πριν από πο

λύ καιρό, Γι' αυτό το λόγο μετακόμισαν, Ναι. Η γυναίκα άνοι-%ν τα μάτια και ρώτησε, Σας ευχαριστούν τα μυστικά μου, Από τα μυστικά σας μ' ενδιαφέρει μόνο ό,τι έχει σχέση με το άτομο που ψάχνω, εξάλλου δεν μου αναγνωρίζεται δικαιοδο-οία για τίποτε άλλο, Επομένως δεν θέλετε να μάθετε τι έγινεμετά, Επ ισήμως όχι, Ιδιαιτέρως όμως ίσως, Δεν συνηθίζω ν' ανακατεύομαι στις ζωές των άλλων, είπε ο κ. Ζοζέ ξεχνώνταςτις εκατόν σαράντα τόσες που είχε μέσα στο ντουλάπι του, ύ-

64 65

5 (>Xit τα ονόματα



ο M M

στερα πρόσθεσε, Σίγουρα όμως δεν μπορεί να συνέβη τίποτα

το εξαιρετικό αφού μου είπατε πως είστε χήρα, Έχετε καλή

μνήμη, Είναι θεμελιώδης όρος αν θέλει κανείς να γίνει υπάλ

ληλος του Γενικού Ληξιαρχικού Μητρώου, ο διευθυντής μου,

για παράδειγμα, έτσι για να πάρετε μια ιδέα, ξέρει απέξω όλατα ονόματα που υπάρχουν και υπήρξαν, όλα τα ονόματα και

όλα τα επώνυμα, Και σε τι χρησιμεύει αυτό, Ο εγκέφαλος ενός

ληξίαρχου είναι σαν ακριβές αντίγραφο του Ληξιαρχείου, Δ εν

καταλαβαίνω, Έτσι όπως είναι ικανός να πραγματοποιεί ό

λους τους δυνατούς συνδυασμούς ονομάτων και επωνύμων, ο

εγκέφαλος του διευθυντή μου γνωρίζει όχι μόνο τα ονόματα

όλων των ανθρώπων που βρίσκονται εν ζωή αλλά και όλων ό

σοι πέθαναν, και θα μπορούσε κάλλιστα να σας πει πώς θα ο

νομαστούν όλοι όσοι θα γεννηθούν στο εξής και μέχρι το τέλος του κόσμου, Εσείς ξέρετε περισσότερα από το διευθυντή

σας, Ούτε κατά διάνοια, σε σύγκριση μ' εκείνον εγώ δεν αξί

ζω τίποτα, γι' αυτό εκείνος είναι ληξίαρχος ενώ εγώ είμαι ένας

απλός γραφέας, Κι οι δυο ξέρετε τ' όνομα μου, Πράγματι, Ε

κείνος όμως για μένα δεν ξέρει παρά μόνο το όνομα μου, Σ'

αυτό έχετε δίκιο, η διαφορά είναι ότι εκείνος το ήξερε από

πριν ενώ εγώ το έμαθα μόνο αφότου ανέλαβα αυτή την απο

στολή, Και μ' ένα σάλτο τον προσπεράσατε, βρίσκεστε εδώ

στο σπίτι μου, μπορείτε να με δείτε καταπρόσωπο, μ' ακούσα

τε να λέω ότι απάτησα τον άντρα μου, και είστε το μόνο άτο

μο στο οποίο το έχω πει όλα αυτά τα χρόνια, τι άλλο χρειάζε

ται για να σας πείσω ότι μπροστά σ ' εσάς ο διευθυντής σας εί

ναι ένας άσχετος, Μην το λέτε αυτό, δεν είναι πρέπον, Έχετε

καμιά άλλη ερώτηση να μου κάνετε, Τι ερώτηση, Λόγου χάρη,

αν υπήρξα ευτυχισμένη στο γάμο μου μετά από το συμβάν, Εί

ναι ζήτημα ξένο προς το φ άκελο, Τίποτα δεν είναι ξένο, ακρι

βώς όπως όλα τα ονόματα βρίσκονται στο κεφάλι του διευθυ

ντή σας, έτσι και ο φάκελος ενός ανθρώπου είναι ο φάκελος ό

λων, Εσείς γνωρίζετε πολλά, Είναι φυσικό, έζησα πολύ, Ε ίμαι

ήδη πενήντα χρόνων και μπροστά σας δεν ξέρω τίποτα, Δεν

φαντάζεστε τι μαθαίνει κανείς ανάμεσα στα πενήντα και στα

εβδομήντα, Αυτή είναι η ηλικία σας, Λίγ ο παραπάνω, Υπήρξατε ευτυχής μετά από το συμβάν, Τελικά σας ενδιαφέρει, Εί

ναι που ξέρω λίγα για τη ζωή των ανθρώπων, Ακριβώς όπως

και ο διευθυντής σας, ακριβώς όπως το Ληξιαρχείο σας, Υπο

θέτω πως ναι, Με συγχώρεσε, αν αυτό θέλετε να μά θετε, Σας

«τυγχώρεσε, Ναι, συμβαίνει συχνά, συγχωρείτε αλλήλους, ό

πως λέμε συνήθως, Η γνωστή φράση δεν είναι έτσι, είναι αγα

πάτε αλλήλους, Το συμπέρασμα είναι το ίδιο, συγχωρεί κανείς

επειδή αγαπά και αγαπά γιατί συγχωρεί, είστε παιδί ακόμα, έ

χετε πολλά να μάθετε, Απ' ό,τι φαίνεται, Είστε παντρεμένος,Όχι, Ούτε ζήσατε ποτέ με κάποια γυναίκα, Να έζησα, έτσι ό

πως το εννοείτε, όχι, Μόνο περιστασιακές σχέσεις, φευγά τες,

Ούτε κι αυτό, ζω μόνος μου, όταν σφίγγει η ανάγκη κάνω ό,τι

κάνουν όλοι, βγαίνω, ψάχνω και πληρώνω, Το προσέξατε ότι

απαντάτε σε ερωτήσεις, Ναι, αλλά τώρα δεν με πειράζει, ίσως

έτσι μαθαίνει κανείς, απαντώντας, Θα σας εξηγήσω κάτι, Ορί

στε, Θ' αρχίσω ρωτώντας σας αν ξέρετε πόσα πρόσωπα υ

πάρχουν σ' ένα γάμο, Δύο, ο άντρας και η γυναίκα, Όχι, κύριε,

ιττο γάμο υπάρχουν τρία πρόσωπα, υπάρχει η γυναίκα, υπάρ

χει ο άντρας και υπάρχει κι αυτό που εγώ ονομάζω το τρίτο

πρόσωπο, το πιο σημαντικό, το πρόσωπο που αποτελείται απ ό

τον άντρα κι από τη γυναίκα μαζί, Δεν το είχα σκ εφτεί αυτό,

Οταν ο ένας από τους δύο διαπράττει μοιχεία, λόγου χάρη, ο

πιο πληγωμένος, αυτός που δέχεται το πιο βαρύ χτύπημα, δεν

είναι ο ά λλος, αλλά αυτός ο άλλος που είναι το ζευγάρι, όχι ο

ένας αλλά ο δύο, Και μπορεί κανείς να ζήσει πραγματικά μ'

αυτό το ένα που είναι φτιαγμένο από δύο, εγώ καλά καλά δεν

66 67



M

μπορώ να ζήσω με τον εαυτό μου, Το πιο συνηθισμένο στο γά

μο είναι να βλέπει κανείς τον άντρα ή τη γυναίκα, ή και τους

δύο, τον καθέναν απ' την πλευρά του, να θέλουν να εξολο

θρεύσουν αυτό τον τρίτο σύντροφο που είναι οι δυο τους, αυ

τόν που αντιστέκεται, αυτόν που θέλει να επιβιώσει ό,τι κι ανγίνει, Αυτή η αριθμητική παραείναι πολύπλοκη για μένα, Πα

ντρευτείτε, βρείτε μια γυναίκα και μετά ελάτε να μου πείτε,

Λοιπόν, δεν έχω άλλο χρόνο, Μην είστε και τόσο σίγουρος,

ποιος ξέρει τι θα συναντήσετε ακόμα μέχρι να φτάσετε στο τέ

λος της αποστολής σας, ή όπως τη λέτε, Οι απορίες που ήρθα

να διαλευκάνω είναι απορίες του Γενικού Ληξιαρχείου, δεν εί

ναι δικές μου, Και τι απορίες είναι αυτές, αν επιτρέπετε να ρω

τήσω, Με καλύπτει το επαγγελματικό απόρρητο, δεν μπορώ

να σας απαντήσω, Πολύ λίγο σας χρησιμεύει το απόρρητο, κ.Ζοζέ, σε λίγο θα χρειαστεί να φύγετε και θα το κάνετε γνωρί

ζοντας τα ίδια μ' αυτά που γνωρίζατε όταν ήρθατε, τίποτε,

Αυτό είναι αλήθεια. Κι ο κ. Ζοζέ κούνησε το κεφάλι του απο-

θαρρημένος.

Η γυναίκα τον κοίταξε σαν να τον μελετούσε, κατόπιν ρώ

τησε, Πόσος καιρός είναι που έχετε αναμιχθεί σ' αυτή την έ

ρευνα, Για να είμαι ακριβής, σήμερα άρχισα, αλλά ο ληξίαρ

χος θα μου θυμώσει όταν του παρουσιαστώ με τα χέρια αδεια

νά, είναι πολύ ανυπόμονος άνθρωπος, Θα ήταν μεγάλη αδι

κία για έναν υπάλληλο που, απ' ό,τι φαίνεται, δουλεύει ακόμα

και τα Σάββατα, Δεν είχα δικές μου δουλειές κι ήταν ένας τρό

πος να βοηθήσω την υπηρεσία, Να όμως που δεν βοηθήσατε

κανέναν απολύτως, κύριε, Πρέπει να σκεφτώ, Ζητήστε τη

συμβουλή του διευθυντή σας, γι' αυτό είναι διευθυντής, Δεν

τον ξέρετε καλά, δεν ανέχεται ερωτήσεις, μόνο διαταγές δίνει,

Και τώρα, Σας είπα, πρέπει να σκεφτώ, Τότε σκεφτείτε, Εσείς

όντως δεν ξέρετε τίποτα, ούτε πού πήγαν να ζήσουν όταν έ-

Μ

φυγαν από δω, το γράμμα που λάβατε θα πρέπει να είχε διεύ

θυνση του αποστολέα, Θα πρέπει, ναι, αλλά το γράμμα αυτό

δεν υπάρχει πια, Δεν της απαντήσατε, Όχι, Γιατί, Ανάμεσα

στο να σκοτώσω και ν' αφήσω να πεθάνει, προτίμησα να σκο

τώσω, φυσικά μιλάω μεταφορικά, Βρίσκομαι σε αδιέξοδο,Ίσως όχι, Τι θέλετε να πείτε, Δώστε μου ένα χαρτί και κάτι

που να γράφει. Με χέρια τρεμάμενα ο κ. Ζοζέ τής έδωσε ένα

μολύβι, Μπορείτε να γράψετε εδώ, στην πίσω πλευρά της καρ

τέλας, είναι αντίγραφο. Η γυναίκα έβαλε τα γυαλιά κι έγραψε

γρήγορα μερικές λέξεις, Ορίστε, προσέξτε όμως, δεν είναι η

διεύθυνση τους, είναι η οδός όπου βρισκόταν το σχολείο που

παρακολουθούσε η βαφτισιμιά μου όταν μετακόμισαν, ίσως α

πό κει να καταφέρετε να φτάσετε εκεί που θέλετε, αν βρίσκε

ται ακόμα εκεί το σχολείο. Τοπνεύμα του κ. Ζοζέ βρέθηκε μοιρασμένο ανάμεσα στην προσωπική ευγνωμοσύνη για τη χάρη

που του έκανε και στην υπηρεσιακή δυσφορία που την άργη

σε τόσο πολύ. Προσπέρασε τις ευχαριστίες μ' ένα Ευχαριστώ,

χωρίς τίποτε άλλο, και σε τόνο μετριοπαθή άφησε να φανεί η

δυσφορία, Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί σας πήρε τόση ώρα

για να μου δώσετε τη διεύθυνση του σχολείου αφού γνωρίζα

τε ότι οποιαδήποτε πληροφορία, όσο ασήμαντη κι αν μοιάζει,

θα ήταν ζωτικής σημασίας για μένα, Μη γίνεστε υπ ερβολικός,

Ι Ιαρ' όλα αυτά, σας είμαι ευγνώμων, και το λέω τόσο προσω

πικά για λογαριασμό μου όσο και εξ ονόματος του Γενικού

Ληξιαρχικού Μητρώου του Κράτους που εκπροσωπώ, επιμέ

νω όμως να μου εξηγήσετε γιατί καθυστερήσατε τόσο να μου

δ(ί>σετε αυτή τη διεύθυνση, Ο λόγος είναι πολύ απλός, δεν έ

χω με ποιον να μιλήσω. Ο κ. Ζοζέ κοίταξε τη γυναίκα, εκείνη

κοίταζε αυτόν, δεν αξίζει τον κόπο να ξοδέψουμε λέξεις για

να περιγράψουμε την έκφραση που είχαν τα μάτια του ενός

και του άλλου , το σημαντικό είναι ότι μετά από μια παύση αυ-

68 69



τός κατάφερε να πει, Κι εγώ το ίδιο. Τότε η γυναίκα σηκώθη

κε από την καρέκλα, τράβηξε ένα συρτάρι από το έπιπλο που

βρισκόταν πίσω της και έβγαλε από μέσα κάτι που έμοιαζε με

άλμπουμ, Είναι φωτογραφίες, σκέφτηκε ο κ. Ζοζέ ξεσηκωμέ

νος. Η γυναίκα το άνοιξε, το ξεφύλλισε και σε δευτερόλεπταβρήκε αυτό που ήθελε, η φωτογραφία δεν ήταν κολλημένη, τη

συγκρατούσαν μονάχα τέσσερις γωνίες από χαρτί πιασμένες

στο χαρτί, Ορίστε, πάρτε την, είπε, είναι η μοναδική που κρά

τησα από εκείνη, και τώρα ελπίζω να μη με ρωτήσετε αν έχω

φωτογραφίες και των γονιών της, Δεν θα σας ρωτήσω. Ο κ.

Ζοζέ άπλωσε το τρεμάμενο χέρι του, πήρε το ασπρόμαυρο

πορτρέτο ενός κοριτσιού οκτώ ως εννέα χρόνων, ένα προσω

πάκι που πρέπει να ήταν χλομό, με κάτι μάτια σοβαρά κάτω

από τη φράντζα που ακουμπούσε στα φρύδια, το στόμα θέλη

σε να χαμογελάσει, αλλά δεν μπόρεσε κι έμεινε έτσι. Ευαίσθη

τη καρδιά, ο κ. Ζοζέ ένιωσε τα δάκρυα να πλημμυρίζουν και

τα δικά του μάτια, Δεν μοιάζετε με υπάλληλο Λ ηξιαρχείου, εί

πε η γυναίκα, Αυτή είναι η μοναδική μου ιδιότητα, είπε εκεί

νος, Θέλετε ένα φλιτζάνι καφέ, Ωραία θα ήταν.

Μίλησαν λίγο όση ώρα έπιναν τον καφέ και ροκάνιζαν ένα

μπισκότο, λίγες κουβέντες μονάχα για το πόσο γρήγορα περνά

ο κακούργος ο χρόνος, Περνά κι ούτε που το καταλαβαίνου

με, πριν από λίγο ήταν πρωί κι έρχεται ήδη η νύχτα, πράγμα

τι το απόγευμα έφτανε φανερά στο τέλος του, ίσως όμως να μι

λούσαν για τη ζωή, τη ζωή τους ή τη ζωή γενικά, αυτό παθαί

νουμε πάντα όταν παρακολουθούμε μια συζήτηση και δεν δί

νουμε πρ οσοχή, το πιο σημαντικό πάντα μας διαφεύγει. Τελεί

ωσε ο καφές, οι κουβέντες είχαν τελειώσει κι αυτές, ο κ. Ζοζέ

σηκώθηκε και είπε, Πρέπει να πηγαίνω, σας ευχαριστώ για το

πορτρέτο και τη διεύθυνση του σχολείου, η γυναίκα είπε, Αν

τύχει και ξαναπεράσετε από δω, ύστερα τον σ υνόδεψε ως την

ηο

Ο Μ

πόρτα, εκείνος της άπλωσε το χέρι, ξανάπε, Ευχαριστώ πολύ,

σαν ιππότης μιας άλλης εποχής έφερε το χέρι της στα χείλη

του, και τότε ακριβώς η γυναίκα χαμογέλασε πονηρά και είπε,

Δεν θα ήταν άσχημη ιδέα να ψάχνατε στον τηλεφωνικό κατά

λογο.

7»



Τ Ο ΧΤΥΠΗΜΑ ΗΤΑΝ ΤΟΣΟ ΣΚΛΗΡΟ ΠΟΥ Ο Κ. ΖΟΖΕ, ΕΝΩ ΤΑ

πόδια του, παραπατώντας, βρίσκονταν ήδη στο δρόμο,

χρειάστηκε ώρα για να αντιληφθεί πως μια ψιλή βρο-

χούλα, διάφανη σχεδόν, απ' αυτές που μας μουσκεύουν ορι

ζοντίως, καθέτως και πλαγίως, έπεφτε από ψηλά. Δεν θα ήταν

άσχημη ιδέα να ψάχνατε στον τηλεφωνικό κατάλογο, είχε πει

μοχθηρά η γριά αποχαιρετώντας τον, κι η κάθε μία από τις λέ

ξεις της, αθώες αυτές καθαυτές, ανίκανες να προσβάλουν και

το πιο ευαίσθητο πλάσμα, είχαν μεταμορφωθεί στη στιγμή σε

βίαιη προσβολή, σε απόδειξη αβάσταχτης ηλιθιότητας, λες και

σ' όλη τη συζήτηση, τόσο πλούσια σε συναίσθημα από ένα ση

μείο κι ύστερα, εκείνη τον παρατηρούσε ψυ χρά, για να συμπε

ράνει πως ο ατζαμής υπάλληλος του Γενικού Ληξιαρχικού

Μητρώου του Κράτους, που είχε σταλεί ν' αναζητήσει το μα

κρινό κι απόκρυφο, ήταν ανίκανος να δει αυτό που βρισκότανμπροστά στα μάτια του και σε απόσταση αναπνοής. Χω ρίς κα

πέλο και ομπρέλα, ο κ. Ζοζέ δεχόταν κατευθείαν στο πρόσω

πο το ψιλόβροχο, περιδινούμενο και συγκεχυμένο όπως οι δυ

σάρεστες σκέψεις που πηγαινοέρχονταν μέσα στο κεφάλι του,

όλες τους όμως, το πρόσεξε αυτό αμέσως, γύρω από ένα κε

ντρικό σημείο, δυσδιάκριτο ακόμα, που όμως λίγο λίγο όλο

και ξεκαθάριζε. Ήταν αλήθεια ότι δεν είχε σκεφτεί να κάνει

72

Μ

κάτι τόσο α πλό και καθημερινό όπως είναι το να ψάξει κανείς

στον τηλεφωνικό κατάλογο όταν θέλει να μάθει τον αριθμό ε

νός τηλεφώνου καθώς και τη διεύθυνση του ατόμου στο οποίο

ανήκει το τηλέφωνο. Η πρώτη του ενέργεια, αν ήθελε να εντο

πίσει τα κατατόπια της άγνωστης γυναίκας, αυτή έπρεπε να είναι, σε λιγότερο από ένα λεπτό θα μάθαινε πού μπορούσε να

τη βρει, κατόπιν, με το πρόσχημα της διευκρίνισης κάποιων

φανταστικών αποριών στην εγγραφή της στο Ληξιαρχείο, θα

μπορούσε να κλείσει μια συνάντηση μαζί της εκτός Ληξιαρ

χείου, προφασιζόμενος ότι επιθυμούσε να την απαλλάξει από

την πληρωμή κάποιου φόρου, λόγου χάρη, κι αμέσως εκείνη

τη στιγμή, διακινδυνεύοντας τα πάντα με μια τρομακτική κί

νηση, ή λίγες μέρες αργότερα, όταν πια θα τον εμπιστευόταν,

να της ζητήσει, Διηγηθείτε μου τη ζωή σας. Δεν ενήργησε έτσι

και, παρόλο που ήταν αρκετά αδαής στην τέχνη της ψυχολο

γίας και τα μυστήρια του ασυνείδητου, άρχιζε τώρα με αξιο

σημείωτη ευστοχία να καταλαβαίνει το γιατί. Ας πάρουμε έ

ναν κυνηγό, έλεγε από μέσα του, ας πάρουμε έναν κυνηγό που

έχει προετοιμάσει με κάθε φροντίδα τον εξοπλισμό του, το

τουφέκι, τις μπαλάσκες, το δισάκι με τις προμήθειες, το πα

γούρι με το νερό, το διχτυωτό σάκο για να μαζεύει τα θηρά

ματα, τις μπότες εκστρατείας, ας τον φανταστούμε να ξεκινά

με τους σκύλους του, αποφασισμένος, γεμάτος ενθουσιασμό,

προετοιμασμένος για μια μεγάλη εκδρομή, όπως συμβαίνειστις κυνηγετικές περιπέτειες, και με το που στρίβει στην πρώ

τη γωνία, δίπλα στο σπίτι του, του βγαίνουν μπροστά του ένα

σμήνος πέρδικες διατεθειμένες να κάτσουν να τις σκοτώσει,

που πετούν αλλά δεν φεύγουν από κει όσες σφαίρες κι αν τις

χτυπήσουν, προς μεγάλη έκπληξη και δώρο στους σκύλους

που δεν έχουν δει ποτέ στη ζωή τους να πέφτει το μάννα σε τέ

τοιες ποσότητες από τον ουρανό. Ποιο θα ήταν για τον κυνη-

73



M M

γό το ενδιαφέρον ενός τόσο εύκολου κυνηγιού, με τις πέρδικες

να προσφέρονται στις κάνες των όπλων, ας πούμε, αναρωτή

θηκε ο κ. Ζοζέ κι έδωσε την απάντηση που είναι προφανής σε

όλους, Καμία. Το ίδιο συνέβη και σ' εμένα, πρόσθεσε, πρέπει

να υπάρχει στο κεφάλι μου, και σίγουρα στα κεφάλια όλωντων ανθρώπων, μια σκέψη αυτόνομη που σκέφτεται για λογα

ριασμό της, που αποφασίζει χωρίς τη συμμετοχή άλλης σκέ

ψης, αυτή που γνωρίζουμε από τότε που γνωρίσαμε τον εαυτό

μας και που τη λέμε εσύ, αυτή που αφήνεται να την καθοδη

γούμε για να μας πάει όπου νομίζουμε ότι συνειδητά θέλουμε

να πάμε, αλλά που εντέλει μπορεί και να οδηγείται σε άλλο

δρόμο, σε άλλη κατεύθυνση, και όχι στην πιο κοντινή γωνία,

όπου ένα σμήνος πέρδικες μας περιμένουν χωρίς να το ξέ

ρουν, το ξέρουμε όμως εμείς πως, σε τελευταία ανάλυση, αυτόπου δίνει πραγματικό νόημα στην εύρεση είναι η αναζήτηση

και πως χρειάζεται να περπατήσει κανείς πολύ για να φτάσει

αυτό που είναι δίπλα του. Η καθαρότητα της σκέψης, είτε της

μιας είτε της άλλης, κάποιας ιδιαίτερης ή μιας συνηθισμένης,

στην πραγματικότητα όταν έχει φτάσει κανείς κάπου έχει μι

κρότερη σημασία πώς έφτασε, ήταν τόσο εκτυφλωτική που ο

κ. Ζοζέ σταμάτησε παραζαλισμένος στο πεζοδρόμιο, τυλιγμέ

νος στην ομιχλώδη ψιχάλα και το φως μιας λάμπας του δρό

μου που συμπτωματικά είχε μόλις ανάψει. Τότε, από τα βάθη

μιας μεταμελημένης και ευγνωμονούσας ψυχής , μετάνιωσε γιατις κακές και ανάξιες σκέψ εις, κι αυτές ήταν συνειδητές και με

το παραπάνω, που είχε πετάξει πάνω στην ηλικιωμένη και κα

λοπροαίρετη κυρία του ισογείου, ενώ της χρωστούσε και χάρη,

όχι μόνο για τη διεύθυνση του σχολείου και το πορτρέτο, αλλά

και για την τελ ειότερη και πληρέστερη ερμηνεία μιας διαδικα

σίας που φαινομενικά δεν είχε τέτοια. Και καθώς η ίδια είχε α

φήσει να πλανιέται στον αέρα εκείνη η πρόσκληση να την επι-

74

ιτκεφθεί ξανά, Αν τύχει και ξαναπεράσετε από δω, αυτά ήταν

τα λόγια της, αρκετά σαφή ώστε να παραληφθεί το υπόλοιπο

της φράσης, υποσχέθηκε στον εαυτό του ότι θα πήγαινε κά

ποια απ' αυτές τις μέρες να της χτυπήσει την πόρτα, όχι μόνο

για να την ενημερώσει για την πρόοδο των ερευνών αλλά καιγια να την αιφνιδιάσει με την αποκάλυψη του πραγματικού

λύγου για τον οποίο δεν είχε ανατρέξει στον τηλεφωνικό κα

τάλογο. Φυσικά αυτό θα σήμαινε ότι έπρεπε να της ομολογή

σει ότι η εξουσιοδότηση ήταν πλαστή, ότι την αναζήτηση δεν

την είχε διατάξει το Γενικό Ληξιαρχείο, ήταν δική του ιδέα,

και αναπόφευκτα να μιλήσει και για τα υπόλοιπα. Τα υπόλοι

πα ήταν η συλλογή του από διάσημα πρόσωπα, η υψοφοβία,

τα μαυρισμένα χαρτιά, οι ιστοί απ' τις αράχνες, τα μονότονα

Ερμάρια των ζωντανών, το χά ος των νεκρών, η μπόχα, η σκό

νη, η αποθάρρυνση και, τέλος, η καρτέλα που για κάποιο λό

γο είχε πιαστεί στις άλλες, Για να μην την ξεχάσουν, και το ό

νομα, Το όνομα του κοριτσιού που έχω εδώ, θυμήθηκε, και ο

μόνος λόγος που δεν έβγαλε τη φωτογραφία απ' την τσέπη να

την κοιτάξει ήταν γιατί οι κρουνοί του ουρανού ήταν ακόμα α

νοιχτοί. Αν έφτανε ποτέ στο σημείο να πει σε κάποιον πώς εί

ναι το Γενικό Λη ξιαρχείο από μέσα, αυτός ο κάποιος θα ήταν

11 κυρία του ισογείου. Είναι ένα θέμα που θα λύσει ο χρόνος,

αποφάσισε ο κ. Ζοζέ. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή ο χρόν ος τού

έφερε το λεωφορείο που θα τον πήγαινε κοντά στο σπίτι του,με κάμποσους μουσκεμένους ανθρώπους μέσα, άντρες και γυ

ναίκες διαφόρων ηλικιών και παραστημάτων, άλλους νέους,

άλλους γέρους, άλλους πιο κοντά σ' αυτό κι άλλους πιο κοντά

στο άλλο. Το Γενικό Ληξιαρχικό Μητρώο του Κράτους τους

γνώριζε όλους, ήξερε πώς λέγονταν, πού είχαν γεννηθεί κι α

πό ποιον, μετρούσε προς τα πάνω και προς τα κάτω τις μέρες

τους μία μία, εκείνη η γυναίκα, λόγου χάρη, με τα μάτια κλει-

75



M

στα, εκείνη που έχει το κεφάλι της ακουμπισμένο στο παρά

θυρο, πρέπει να είναι κάπου τριάντα πέντε, τριάντα έξι χρό

νων. Κι αυτό ήταν αρκετό για να τινάξει ο κ. Ζοζέ τα φτερά

της φαντασίας του, Κι αν είναι αυτή η γυναίκα που ψάχνω, ό

ντως δεν μπορεί κανείς να το αποκλείσει, από αγνώστους άλλο τίποτα σ' αυτή τη ζωή, και δεν μπορεί παρά να παραιτηθεί

κανείς, δεν μπορούμε να γυρνάμε και να ρωτάμε όλο τον κό

σμο, Πώς σας λένε, κι ύστερα να βγάζουμε την καρτέλα από

την τσέπη για να δούμε αν είναι το πρόσωπο που θέλουμε.

Δυο στάσεις παρακάτω η γυναίκα κατέβηκε, ύστερα σταμάτη

σε στο πεζοδρόμιο περιμένοντας το λεωφορείο να συνεχίσει

τη διαδρομή του, ήθελε σίγουρα να περάσει απέναντι και, ό

πως δεν είχε ομπρέλα, ο κ. Ζοζέ μπόρεσε να τη δει καταπρό-

σωπο, και παρ' όλες τις στάλες που κρέμονταν στο τζάμι, γιαμια στιγμή, ίσως από την ανυπομονησία της γιατί το λεωφο

ρείο αργούσε να μαρσάρει, σήκωσε το κεφάλι της και τότε συ

νάντησε το βλέμμα του. Έμειναν έτσι μέχρι που το λεωφορείο

έβαλε μπρος, συνέχισαν έτσι μέχρι εκεί που μπορούσαν ακόμα

να δουν ο ένας τον άλλο, ο κ. Ζοζέ τεντώνοντας και στρέφο

ντας το λαιμό του, η γυναίκα ακολουθώντας από την πλευρά

της την κίνηση, εκείνη ν' αναρωτιέται ίσως, Ποιος να 'ναι αυ

τός, κι εκείνος ν' απαντά, Αυτή είναι.

Ανάμεσα στη στάση όπου έπρεπε να κατεβεί ο κ. Ζοζέ και

στο Γενικό Ληξιαρχείο, αξιέπαινη φροντίδα των υπηρεσιών

δημόσιας συγκοινωνίας για τους ανθρώπους που χρειάζονταν

να ρυθμίσουν τα χαρτιά τους στο Ληξιαρχείο, η απόσταση ή

ταν μικρή. Παρ' όλα αυτά ο κ. Ζοζέ μπήκε στο σπίτι μουσκε

μένος από την κορφή ως τα νύχια. Έβγαλε γρήγορα την γκα-

μπαρντίνα, άλλαξε παντελόνι, κάλτσες και παπούτσια, σκού

πισε με μια πετσέτα τα μαλλιά του που έσταζαν, και όση ώρα

τα έκανε όλα αυτά διαμειβόταν ένας εσωτερικός διάλογος,

76

Αυτή είναι, Δεν είναι αυτή, Θα μπορούσε, Θα μπορούσε αλλά

δεν ήταν, Κι αν ήταν, Θα το μάθεις όταν θα βρεις τη γυναίκα

της καρτέλας, Αν είναι αυτή, θα της πω ότι γνωριζόμαστε α

πό πριν, πως ειδωθήκαμε στο λεωφορείο, Δεν θα το θυμηθεί,

Αν δεν μου πάρει πολύ καιρό να τη βρω, θα το θυμηθεί σίγουρα, Εσύ όμως δεν θέλεις να τη βρεις σε λίγο καιρό, ίσως ούτε

και σε πολύ, αν πραγματικά το ήθελες θα πήγαινες να ψάξεις

το όνομα της στον τηλεφωνικό κατάλογο, από κει ξεκινά κα

νείς, Δεν το σκέφτηκα, Ο κατάλογος είναι μέσα, Δεν έχω όρε

ξη τώρα να μπω στο Ληξιαρχείο, Φοβάσαι το σκοτάδι, Δεν

φοβάμαι τίποτε, αυτό το σκοτάδι το ξέρω σαν την παλάμη

μου, Μήπως εννοείς ότι ούτε την παλάμη σου δεν ξέρεις, Α ν

(χυτό νομίζεις, άφησε με στην άγνοια μου, και τα πουλιά δεν

ξέρουν γιατί κελαηδούν, Είσαι λυρικός, Είμαι θλιμμένος, Με

τη ζωή που κάνεις φυσικό είναι, Φαντάσου η γυναίκα του λε-

ιοφορείου να ήταν όντως αυτή της καρτέλας, φαντάσου να μην

την ξανασυναντήσω, φαντάσου αυτή να ήταν η μοναδική ευ

καιρία, το πεπρωμένο να ήταν εκεί κι εγώ το άφησα να φύγει,

Ένας τρόπος υπάρχει να ξεκαθαρίσεις την κατάσταση, Ποιος,

Να κάνεις αυτό που σου είπε η ένοικος του ισογείου, η γριά,

Ι Ιρόσεχε τη γλώσσα σου, σε παρακαλώ, Γριά είναι, Είναι μια

κυρία κάποιας ηλικίας, Άσε τις υποκρισίες, κάποιας ηλικίας

είμαστε όλοι, το ζήτημα είναι πόσης, αν είναι λίγη είσαι νέος,

αν είναι πολλή είσαι γέρος, τα υπόλοιπα είναι λόγια του αέρα,Λ ς σταματήσουμε πια, Εντάξει, σταματάμε, Πάω να δω στον

κατάλογο, Αυτό σου λέω κι εγώ μισή ώρα τώρα. Με πιτζάμα

και πασούμια, τυλιγμένος σε μια κουβέρτα, ο κ. Ζοζέ μπήκε

στο Ληξιαρχείο. Αυτή η απίστευτη αμφίεση τον έκανε να νιώ

θει άβολα, σαν να έδειχνε ασέβεια στα αξιοσέβαστα αρχεία,

κάτω από το αιώνιο κιτρινωπό φως που, όμοιο με θνήσκοντα

ήλιο, πλανιόταν πάνω από το γραφείο του ληξίαρχου. Ο κα-

77



ο M M

τάλογος βρισκόταν εκεί, σε μια γωνιά του τραπεζιού, δεν επι

τρεπόταν να τον συμβουλευτούν χωρίς άδεια, ακόμα κι αν ε

πρόκειτο για υπηρεσιακό τηλεφώνημα, και τώρα ο κ. Ζοζέ, ό

πως είχε κάνει και άλλοτε, μπορούσε να καθίσει στο γραφείο

του, είχε συμβεί μόνο μία φορά είναι η αλήθεια, σε μια στιγμήανεπανάληπτη που σ' εκείνον φάνταξε θρίαμβος και δόξα,

τώρα όμως δεν τολμούσε, ίσως λόγω της παράταιρης ενδυμα

σίας, ίσως από τον παράλογο τρόμο πως κάποιος θα ερχόταν

να τον αιφνιδιάσει σ' αυτή την κατάσταση, και ποιος θα μπο

ρούσε να είναι, αφού κανένα ζωντανό ον εκτός από τον ίδιο

δεν τριγυρνά εκεί μέσα εκτός υπηρεσίας. Σκέφτηκε ότι θα τον

βόλευε να πάρει μαζί του τον τηλεφωνικό κατάλογο, στο σπί

τι θα ένιωθε πιο ήσυχος, χωρίς την απειλητική παρουσία των

πανύψηλων ερμαρίων που έμοιαζαν να θέλουν να φτάσουν τιςσκιές στο ταβάνι, εκεί που οι αράχνες υφαίνουν και κατασπα

ράζουν. Ρίγησε σαν να έπεφταν ήδη πάνω στο κεφάλι του οι

σκονισμένοι και κολλώδεις ιστοί και παραλίγο να διαπράξει

την απερισκεψία ν' απλώσει το χέρι του στον τηλεφωνικό κα

τάλογο προτού πάρει την προφύλαξη να μετρήσει επακριβώς

τις αποστάσεις που χώριζαν αυτόν, προς τα πάνω και προς τα

πλάγια, από τις άκρες του τραπεζιού, κι όταν λέμε αποστά

σεις, εννοούμε και γωνίες, αν η ευνοϊκή συγκυρία δεν προέ

βλεπε ώστε οι γεωμετρικές και τοπογραφικές κλίσεις να τεί

νουν καθαρά προς τα ορθογώνια και τις παραλλήλους. Μπήκε στο σπίτι σίγουρος πως σε λίγο, όταν θα πήγαινε πίσω τον

τηλεφωνικό κατάλογο, θα τον έβαζε ακριβώς στη θέση του,

χωρίς απόκλιση χιλιοστού, και πως ο ληξίαρχος δεν θα χρεια

ζόταν να δώσει εντολή στους υποδιευθυντές του να ερευνή

σουν ποιος τον είχε χρησιμοποιήσει και γιατί. Μέχρι την τε

λευταία στιγμή περίμενε πως όλο και κάτι θα συνέβαινε που

θα τον εμπόδιζε να πάρει τον κατάλογο, κάποιος ψίθυρος, έ

νας ύποπτος τριγμός, κάποια λάμψη κατευθείαν από τα νε

κρικά βάθη του Γενικού Ληξιαρχείου, υπήρχε όμως απόλυτη

γαλήνη, ούτε καν το μικροσκοπικό τρίξιμο των σιαγόνων των

λεπιδοπτέρων, των ξυλοφάγων εντόμων, δεν ακουγόταν.

Τώρα ο κ. Ζοζέ με την κουβέρτα στους ώμους κάθεται στοδικό του τραπέζι, έχει μπροστά του τον τηλεφωνικό κατάλογο,

τον ανοίγει στην αρχή, καθυστερεί λίγο για να δει τις οδηγίες

χρήσης, τους κωδικούς, τον τιμοκατάλογο, σαν να 'ταν αυτός

ο σκοπός του. Μετά από μερικά λεπτά μια αιφνίδια παρόρμη

ση, χωρίς να σκέφτεται, τον έκανε να τρέξει γρήγορα τις σελί

δες μπρος πίσω, μέχρι που σταμάτησε σ' αυτή που αντιστοι

χούσε στο όνομα της άγνωστης γυναίκας. Ή δεν είναι εκεί ή τα

μάτια του αρνούνται να το δουν. Όχι, δεν είναι εκεί. Έπ ρεπ ε

να ακολουθεί αυτό το όνομα και δεν ακολουθεί. Έπ ρεπ ε να εί

ναι μετά απ' αυτό το όνομα και δεν είναι. Καλά το 'λεγα εγώ,

σκέφτηκε ο κ. Ζοζέ, και δεν είναι αλήθεια ότι το είχε πει, αυ

τός είναι ένας τρόπος για να δώσουμε δίκιο στον εαυτό μας α

πέναντι στον υπόλοιπο κόσμο, για να ξεσκάσουμε, σ' αυτή την

περίπτωση, τη χαρά μας, οποιοσδήποτε αστυνομικός πράκτο

ρας θα είχε εκδηλώσει τη δυσαρέσκεια του με μια κλοτσιά στο

τραπέζι, ο κ. Ζοζέ όμως όχι, ο κ. Ζοζέ σκάει το ειρωνικό χα

μόγελο κάποιου που τον έστειλαν να βρει κάτι που ήξερε πως

δεν υπήρχε και επιστρέφει από την αναζήτηση με τη φράση,

Καλά το 'λεγα εγώ, ή δεν έχει τηλέφωνο ή δεν θέλει να μπει τ'όνομα της στον κατάλογο. Ήταν τόση η ικανοποίηση του ώστε

κατευθείαν, χωρίς να χάσει καιρό ζυγίζοντας τα υπέρ και τα

κατά, έψαξε το όνομα του πατέρα της άγνωστης γυναίκας, κι

αυτό πράγματι υπήρχε. Ούτε μία ίνα από το κορμί του δεν ρί

γησε. Αντίθετα, αποφασισμένος τώρα να κόψει όλες τις γέφυ

ρες πίσω του, παρασυρμένος από μια παρόρμηση που μόνο οι

αληθινοί ερευνητές μπορούν να νιώσουν, έψαξε το όνομα του

78 79



ο

άντρα απο τον οποίο είχε χωρίσει η άγνωστη γυναίκα και το

βρήκε κι αυτό. Αν είχε εκεί ένα χάρτη της πόλης, θα μπορού

σε να σημειώσει τα πέντε πρώτα περάσματα που είχαν δια

λευκανθεί, δύο στην οδό όπου έμενε το κορίτσι της φωτογρα

φίας, ένα στο λύκειο, και τώρα αυτά, η αρχή ενός σχεδίου όπως το σχέδιο κάθε ζωής, φτιαγμένο από διακεκομμένες

γραμμές, διασταυρώσεις, τομές, ποτέ όμως διακλαδώσεις, για

τί το πνεύμα δεν πάει πουθενά χωρίς τα πόδια του κορμιού,

και το κορμί θα ήταν ανίκανο να κουνηθεί χωρίς τα φτερά του

πνεύματος. Κατέγραψε τις διευθύνσεις, σημείωσε κατόπιν αυ

τά που έπρεπε να αγοράσει, ένα μεγάλο χάρτη της πόλης, ένα

χοντρό χαρτόνι για να τον στερεώσει, ένα κουτάκι καρφίτσες

με χρωματιστά κεφαλάκια, κόκκινα για να φαίνονται από μα

κριά, γιατί οι ζωές είναι σαν τους πίνακες, πάντα θα χρειάζεται να κάνουμε τέσσερα βήματα πίσω για να τις κοιτάξουμε,

ακόμα κι αν μια μέρα αγγίξουμε το δέρμα τους, μυρίσουμε την

οσμή τους και δοκιμάσουμε τη γεύση τους. Ο κ. Ζοζέ ήταν ή

ρεμος, δεν τον ενοχλούσε το γεγονός ότι είχε μάθει πού έμεναν

οι γονείς και ο πρώην σύζυγος της άγνωστης γυναίκας, ο τε

λευταίος, περιέργως, αρκετά κοντά στο Γενικό Ληξιαρχείο,

εννοείται βέβαια ότι αργά ή γρήγορα θα πήγαινε να τους χτυ

πήσει την πόρτα, μόνο όμως όταν θα ένιωθε πως είχε έρθει η

στιγμή, μόνο όταν θα πρόσταζε η στιγμή, Τώρα. Έκλεισε τον

τηλεφωνικό κατάλογο, πήγε να τον επιστρέψει στο γραφείο

του διευθυντή, στο σημείο ακριβώς απ' όπου τον είχε πάρει,

και γύρισε στο σπίτι του. Σύμφωνα με το ρολόι ήταν η ώρα του

δείπνου, οι συγκινήσεις όμως της μέρας είχαν περισπάσει το

στομάχι του, που δεν έδειχνε σημεία ανυπομονησίας. Ξανακά

θισε βολεύοντας την κουβέρτα γύρω απ' το σώμα του, τραβώ

ντας τις άκρες της για να σκεπάσει τα πόδια του, και τράβηξε

κοντά του το τετράδιο που είχε αγοράσει από το χαρτοπωλείο.

8ο

Μ

Ήταν καιρός ν' αρχίσει να κρατάει σημειώσεις σχετικά με την

πορεία της αναζήτησης, τις συναντήσεις, τις συζητήσεις, τις

σκέψεις, τα σχέδια και την τακτική μιας έρευνας που προμη

νυόταν περίπλοκη, Τα βήματα κάποιου που ψά χνει κάποιον, εί

χε σκεφτεί, και πράγματι, παρόλο που η πορεία ήταν ακόμαστην αρχή, είχε πολλά να διηγηθεί, Αν τούτο εδώ ήταν μυθι

στόρημα, μουρμούρισε καθώς άνοιγε το τετράδιο, μονάχα η

(τυζήτηση με την κυρία του ισογείου θα έπιανε ένα κεφάλαιο.

Έπιασε το στυλό να ξεκινήσει, αλλά στα μισά της κίνησης τα

μάτια του έπεσαν στο χαρτί όπου είχε γράψει τις διευθύνσεις,

υπήρχε κάτι που δεν το είχε σκεφτεί πιο πριν, η υπόθεση, α

πολύτως θεμιτή, ότι η άγνωστη γυναίκα μετά το διαζύγιο της

ιίχε πάει να ζήσει με τους γονείς της, η υπόθεση, εξίσου πιθα

νή, ότι ο σύζυγος ήταν αυτός που είχε φύγει απ' το σπίτι και το

τηλέφωνο παρέμενε στο όνομα του. Αν έτσι είχαν τα πράγμα

τα, και λαμβάνοντας υπόψη ότι ο περί ου ο λόγος δρόμος βρι

σκόταν κοντά στο Γενικό Ληξιαρχείο, ποιος μπορούσε να πει

ότι η γυναίκα στο λεωφορείο δεν ήταν όντως η ίδια. Ο εσωτε

ρικός διάλογος έμοιαζε έτοιμος να ξαναρχίσει, Ήταν, Δεν ή

ταν, Ήταν, Δεν ήταν, αλλά ο κ. Ζοζέ δεν έκατσε να τον ακού

σει αυτή τη φορά και, γερμένος πάνω στο χαρτί, άρχισε να

γράφει τις πρώτες λέξεις, ως εξής, Μπήκα στην πολυκατοικία,

ανέβηκα τα σκαλιά μέχρι το δεύτερο όροφο και κρυφάκουσα

απ' την πόρτα του σπιτιού όπου γεννήθηκε η άγνωστη γυναίκα, άκουσα τότε το κλάμα ενός βρέφους, σκέφτηκα ότι μπορεί

να ήταν το παιδί της, και την ίδια στιγμή ένα γυναικείο να

νούρισμα, Να 'ναι αυτή, κατόπιν έμαθα πως δεν ήταν.

8ι

II Όλ α τ



ο M

ΑΝΤΙΘΕΤΑ Μ' ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΟΛΟΙ ΠΙΣΤΕΥΟΥΝ ΠΑΡΑΤΗΡΩΝΤΑΣ

τα πράγματα απ' έξω, συνήθως δεν είναι εύκολη η ζωή

στις δημόσιες υπηρεσίες, κι ακόμα λιγότερο σ' αυτό το

Γενικό Ληξιαρχικό Μητρώο, όπου, από καιρούς που δεν θα ο

νομάσουμε αμνημόνευτους μόνο και μόνο επειδή όλα και όλοιείναι εγγεγραμμένοι εδώ μέσα, ως αποτέλεσμα της επίμονης

προσπάθειας μιας αδιάρρηκτης σειράς μεγάλων ληξιάρχων, έ

χουν συγκεντρωθεί ταυτόχρονα όλο το μεγαλείο και οι μικρό

τητες του δημοσίου, όλα αυτά που κάνουν τον δημόσιο υπάλ

ληλο ένα ξεχωριστό ον, που επωφελείται και ταυτόχρονα ε

ξαρτάται από τον φυσικό και πνευματικό χώρο που καθορίζε

ται από το βεληνεκές του κοντυλιού του. Με απλά λόγια, και

για να έχουμε μια ακριβέστερη κατανόηση των γενικών γεγο

νότων που διαπραγματεύτηκε αφηρημένα αυτός ο πρόλογος,

ο κ. Ζοζέ έχει ένα πρόβλημα και πρέπει να το λύσει. Γνωρίζοντας πόσο επίπονο στάθηκε γι' αυτόν να αποσπάσει από τους

καταστατικούς δισταγμούς των ιεραρχικά ανωτέρων εκείνο το

άθλιο μισάωρο άδειας από την υπηρεσία, χάρη στο οποίο γλί

τωσε από τον επ' αυτοφώρω αιφνιδιασμό του άντρα της νεα-

ρής κυρίας του δευτέρου ορόφου, μπορούμε να φανταστούμε

τι στενοχώρια περνά τώρα, μέρα και νύχτα, ψάχνοντας για

μια εύλογη δικαιολογία που θα του επιτρέψει να ζητήσει, ού- )

82

τε μία ώρα, ούτε δύο, αλλά τρεις, όσες δηλαδή θα χρειαστεί πι

θανότατα για να φέρει σε πέρας με σχετική αποτελεσματικό

τητα την επίσκεψη στο σχολείο και την απαραίτητη έρευνα

των αρχείων του. Το αποτέλεσμα αυτής της διαρκούς, έμμονης

ανησυχίας δεν άργησε να εκδηλωθεί με λάθη στην εργασίατου, με απροσεξίες, με ξαφνική υπνηλία λόγω της νυχτερινής

αϋπνίας, με λίγα λόγια ο κ. Ζοζέ, που ως τότε οι διάφοροι α

νώτεροι του εκτιμούσαν ως υπάλληλο ικανό, μεθοδικό και α

φοσιωμένο, άρχισε να γίνεται αντικείμενο αυστηρών παρατη

ρήσεων, επιπλήξεων, επαναφορών στην τάξη, που του έφερ

ναν απλώς μεγαλύτερη σύγχυση, χωρίς να υπολογίσουμε ότι

με το δρόμο που είχε πάρει μπορούσε να θεωρεί σίγουρη την

αρνητική απάντηση αν ποτέ κατάφερνε να ζητήσει την πο

θούμενη άδεια. Η κατάσταση έφτασε σε τέτοια άκρα ώστε, α

φού την ανέλυσαν χωρίς αποτέλεσμα διαδοχικά προϊστάμενοι

και υποδιευθυντές, δεν απέμενε άλλη λύση παρά να τη γνω

στοποιήσουν στο ληξίαρχο, ο οποίος την πρώτη στιγμή δεν

κατάφερε να καταλάβει τι συνέβαινε, τόσο πα ράλογο του φαι

νόταν. Ένας υπάλληλος που είχε παραμελήσει σε τέτοιο βαθ

μό τις υποχρεώσεις του ήταν κάτι που καθιστούσε α δύνατη τυ

χόν καλοπροαίρετη διάθεση για μια εφετική απόφαση, ήταν

κάτι που προσέβαλλε σοβαρά τις παραδόσεις της λειτουργίας

του Γενικού Ληξιαρχείου, κάτι που μόνο μια βαριά αρρώστια

θα μπορούσε να δικαιολογήσει. Όταν ο παραβάτης βρέ θηκε ενώπιον του, αυτό ακριβώς ρώτησε ο ληξίαρχος τον κ. Ζοζέ,

Είστε άρρωστος, Δεν νομίζω, κύριε, Αφού δεν είστε άρρω

στος, μπορείτε να μου εξηγήσετε το κακό έργο που έχετε επι

δείξει τις τελευταίες μέρες, Δεν ξέρω, κύριε, ίσως είναι επειδή

κοιμάμαι άσχημα, Σ' αυτή την περίπτωση είστε πράγματι άρ

ρωστος, Απλώς κοιμάμαι άσχημα, Αφού κοιμάστε άσχημα, θα

είστε άρρωστος, ένας άνθρωπος υγιής κοιμάται πάντα κα λά, ε-

8 3

M Ο M



κτός κι αν έχει βάρος στη συνείδηση του, κάποιο κατακριτέοσφάλμα απ' αυτά που η συνείδηση δεν συγχωρεί, η συνείδησηείναι πολύ σημαντική, Μάλιστα, κύριε, Αν τα λάθη σας στηνυπηρεσία προκαλούνται απ' την αϋπνία, και η αϋπνία προκα

λείται από τις επικρίσεις της συνείδησης, τότε πρέπει ν' ανακαλύψετε τι σφάλμα πράξατε, Δεν διέπραξα κανένα σφάλμα,κύριε, Αδύνατο, το μόνο άτομο εδώ μέσα που δεν διαπράττεισφάλματα είμαι εγώ, τι συμβαίνει τώρα, γιατί κοιτάτε τον τηλεφωνικό κατάλογο, Αφαιρέθηκα, κύριε, Κακό σημάδι, γνωρίζετε ότι οφείλετε να με κοιτάζετε όταν σας μιλώ, υπάρχειστον πειθαρχικό κώδικα, εγώ είμαι ο μόνος που έχει το δικαίωμα να αποστρέφει το βλέμμα του, Μάλιστα, κύριε, Ποιο είναιτο σφάλμα, Δεν ξέρω, κύριε, Τότε η κατάσταση είναι ακόμαπιο σοβαρή, τα σφάλματα που λ ησμονούνται είναι τα χειρότερα, Εκπλήρωνα πάντα τα καθήκοντα μου, Οι πληροφορίεςπου διαθέτω για λογαριασμό σας ήταν ικανοποιητικές, αυτό όμως χρησιμεύει ακριβώς για να αποδείξει πως η κακή επαγγελματική σας συμπεριφορά τις τελευταίες ημέρες δεν είναι αποτέλεσμα κάποιου λησμονημένου, αλλά κάποιου πρόσφατουσφάλματος, τωρινού, Η συνείδηση μου δεν με κατηγορεί γιατίποτα, Οι συνειδήσεις σωπαίνουν παραπάνω απ' όσο θα

'πρεπε, γι' αυτό και φτιάχτηκαν οι νόμοι, Μάλιστα, κύριε,Πρέπει να πάρω μια απόφαση, Μάλιστα, κύριε, Και την πήρα

ήδη, Μάλιστα, κύριε, Σας θέτω σε διαθεσιμότητα μίας ημέρας,Και η διαθεσιμότητα αυτή, κύριε, αφορά μόνο στο μισθό ή καιστην υπηρεσία, ρώτησε ο κ. Ζοζέ βλέποντας ν' ανάβει μια αχτίδα ελπ ίδας, Στο μισθό, στο μισθό, η υπηρεσία δεν πρέπει ναζημιωθεί περισσότερο, πριν από λίγο καιρό σάς είχα δώσ ει μισή ώρα άδεια, μη μου πείτε ότι περιμένατε να επιβραβευτείτεγια την κακή σας συμπεριφορά με μια ολόκληρη μέρα, Όχι,κύριε, Εύχομαι για το καλό σας να διορθωθείτε και να ξαναγί

νετε γρήγορα ο σωστός υπάλληλος που ήσασταν παλιά, για τοσυμφέρον του Γενικού Ληξιαρχείου, Μάλιστα, κύριε, Τίποτεάλλο, πηγαίνετε στη θέση σας.

Απελπισμένος, με νεύρα σπασμένα και σχεδόν κλαίγοντας,

ο κ. Ζοζέ πήγε εκεί που τον πρόσταξαν. Στη διάρκεια των λίγων λεπτών που είχε κρατήσει η δύσκολη συζήτηση με το διευθυντή η δουλειά είχε συσσωρευτεί στο γραφείο του, λες κι οιυπόλοιποι γραφείς, οι συνάδελφοι του, επωφελούμενοι απότην απειλή πειθαρχικής ποινής που τον έβλεπαν ν' αντιμετωπίζει, θέλησαν επιπλέον να τον τιμωρήσουν και για λογαριασμό τους. Εκτός αυτού, κάμποσα άτομα περίμεναν τη σειράτους για να εξυπηρετηθούν. Είχαν σταθεί όλοι μπροστά τουκαι δεν συνέβη τυχαία, ούτε γιατί είχαν σκεφτεί, μπαίνοντας(ττο Γενικό Ληξιαρχείο, ότι ο απών υπάλληλος θα ήταν ίσωςπιο συμπαθητικός και εξυπηρετικός από εκείνους που έβλεπαν στην κονσόλα, αλλά γιατί αυτοί οι ίδιοι τους είχαν υποδείξει ότι εκεί έπρεπε να απευθυνθούν. Καθώς ο εσωτερικόςκανονισμός όριζε πως η εξυπηρέτηση των πελατών είχε απόλυτη προτεραιότητα έναντι της γραφικής δουλειάς, ο κ. Ζοζέπήγε στην κονσόλα γνωρίζοντας πως πίσω του θα συνέχιζε ναβρέχει χαρτιά. Ήταν χαμένος. Τώρα, μετά από την ορ γίλη παρατήρηση του ληξίαρχου και την επακόλουθη τιμωρία, ακόμακι αν επινοούσε την απίθανη γέννηση ενός παιδιού ή τον αμ

φίβολο θάνατο ενός γονιού, μπορούσε να βγάλει απ' το μυαλότου κάθε ελπίδα ότι το επόμενο διάστημα θα του έδιναν άδειανα σχολάσει ή να πιάσει δουλειά μία ώρα, μισή, ένα λεπ τό έ στωαργότερα. Η μνήμη σε τούτο τον οίκο αρχείων είναι ακλόνητη,αργή στην απόσβεση, τόσο αργή που ποτέ δεν θα καταφέρει ναλησμονήσει κάτι εντελώς. Ας κάνει καμιά απροσεξία ο κ. Ζ οζέσε δέκα χρόνια και, όσο ασήμαντη κι αν είναι, θα δει πώς όλοκαι κάποιος θα του θυμίσει αμέσως όλες τις λεπτομέρειες των

«4 85

M ο Μ



τελευταίων ατυχών ημερών. Σ' αυτό αναφερόταν προφανώς ο

ληξίαρχος όταν είπε πως τα χειρότερα σφάλματα είναι αυτά

που ξεχνιούνται. Για τον κ. Ζοζέ, η υπόλοιπη μέρα έμοιαζε με

οδυνηρό γολγοθά, πιεσμένος όπως ένιωθε από τη δουλειά και

αγχωμένος από τις σκέψεις. Ενώ ένα μέρος της συνείδησης τουέδινε συνετά απαντήσεις στους πελάτες, συμπληρώνοντας και

σφραγίζοντας έγγραφ α, αρχειοθετώντας καρτέλες, το άλλο μέ

ρος αναθεμάτιζε μονότονα την τύχη και τη συγκυρία που είχαν

μεταμορφώσει σε νοσηρή περιέργεια κάτι που δεν θ' άγγιζε

ποτέ ούτε φευγαλέα τη φαντασία ενός ανθρώπου λογικού, με

μυαλό ισορροπημένο. Ο διευθυντής έχει δίκιο, σκεφτόταν ο κ.

Ζοζέ, το συμφέρον του Ληξιαρχείου έπρεπε να τεθεί υπεράνω

όλων, αν ζούσα κι εγώ με τρόπο μετρημένο, φυσιολογικό, σί

γουρα δεν θα καθόμουν σ' αυτή την ηλικία να κάνω συλλογή

από ηθοποιούς, χορεύτριες, επισκόπους και ποδοσφαιριστές,

είναι ανόητο, είναι άχρηστο, είναι γελοίο, ωραία κληρονομιά θ'

αφήσω όταν πεθάνω, ευτυχώς που δεν έχω απογόνους, για ό

λο αυτό το κακό ίσως να φταίει που ζω χωρίς συ ντροφιά, αν εί

χα μια γυναίκα. Φτάνοντας στο σημείο αυτό η σκέψη διακό

πηκε, ύστερα πήρε άλλη οδό, ένα δρόμο στενό, συγκεχυμένο,

στην αρχή του οποίου μπορεί να δει το πορτρέτο ενός μικρού

κοριτσιού, και στο τέλος του οποίου θα πρέπει να υπάρχει, αν

υπάρχει, το πραγματικό πρόσωπο μιας σωστής γυναίκας, ενή

λικης, τριάντα έξι χρόνω ν και χωρισμένης, Κα ι γιατί τη θέλω εγώ, γιατί, τι θα έκανα μαζί της αν τη συναντούσα. Η σ κέψη του

διακόπηκε ξανά και πήρε πίσω τα βήματα που είχε διανύσει,

Και πώς νομίζεις ότι θα τη συναντήσεις όταν δεν σ' αφήνουν

να την ψάξεις, τον ρώ τησε, κι εκείνος δεν απάντησε, τη στιγμή

εκείνη ήταν απασχο λημένος γιατί ενημέρ ωνε το τελευταίο άτο

μο στην ουρά πως το πιστοποιητικό θανάτου που είχε ζητήσει

θα ήταν έτοιμο την επομένη.

86

Ωστόσο υπάρχουν ερωτήσεις πεισματάρες, που δεν το βά

ζουν κάτω, και τούτη επιτέθηκε ξανά όταν εκείνος, κουρασμέ

νος σωματικά, εξαντλημένος ψυχικά, μπήκε επιτέλους στο

σπίτι του. Ρίχτηκε πάνω στο κρεβάτι σαν κουρέλι, ήθελε να

κοιμηθεί, να ξεχάσει το πρόσωπο του διευθυντή, την άδικη τιμωρία, η ερώτηση όμως πήγε και ξάπλωσε δίπλα του ψ ιθυρί

ζοντας, Δεν μπορείς να την ψάξεις, δεν σ' αφήνουν, αυτή τη

φορά ήταν αδύνατο να προσποιηθεί τον απασχολημένο, προ

σπάθησε βέβαια να κάνει ότι δεν καταλαβαίνει, είπε πως θα

κάποιος τρόπος θα βρισκόταν, και πως αν δεν βρισκόταν θα

τα παρατούσε όλα, όμως η ερώτηση ήταν πεισματάρα, Αφή

νεις να σε νικούν εύκολα, αν είναι έτσι δεν άξιζε να πλαστο

γραφήσεις μια εξουσιοδότηση και να υποχρεώσεις κι εκείνη τη

συμπαθητική κυρία του ισογείου να μιλήσει για το αμαρτωλό

της παρελθόν, είναι ασέβεια προς τους άλλους να μπαίνεις έ

τσι μέσα στο σπίτι τους και να εισβάλλεις στα προσω πικά τους.

Η νύξη στην εξουσιοδότηση τον έκανε ν' ανακαθίσει ξαφνικά

στο κρεβάτι τρομαγμένος. Ήταν στο σακάκι του, κυκλοφο

ρούσε μαζί του όλες αυτές τις μέρες, φανταστείτε να του είχε

πέσει για τον έναν ή τον άλλο λόγο, ή στην παράφορα των νεύ

ρων του να τον έπιανε μια συγκοπή, απ' αυτές που αφήνουν

τον άνθρωπο χωρίς επαφή με τον εαυτό του, και κάποιος συ

νάδελφος, χωρίς κακή πρόθεση, καθώς τον ξεκούμπωνε για

μπορέσει ν' ανασάνει, να έβλεπε το λευκό φάκελο με τη σφραγίδα του Γενικού Ληξιαρχείου και να έλεγε, Τι είναι αυτό, κι

ύστερα ένας προϊστάμενος, κι ύστερα ένας υποδιευθυντής, κι

ύστερα ο διευθυντής. Ο κ. Ζοζέ δεν ήθελε ούτε να σκεφτεί τι

θα γινόταν μετά, πετάχτηκε πάνω μεμιάς, πήγε μέχρι το σα

κάκι του που ήταν κρεμασμένο στην πλάτη μιας καρέκλας, έ

βγαλε την εξουσιοδότηση και ανήσυχος, κοιτάζοντας τριγύρω,

αναρωτήθηκε πού διάβολο θα μπορούσε να την κρύψει. Κα-

87

M Μ



νένα από τα έπιπλα δεν είχε κλειδί, όλα του τα πενιχρά υπάρχοντα βρίσκονταν στη διάθεση κάθε κουτσομπόλικου πνεύματος που έμπαινε μέσα. Τότε πρόσεξε τις τακτοποιημένες συλλογές στο συρτάρι, εκεί πρέπει να βρισκόταν η λύση στο πρό

βλημα του. Έψαξε το χάρτινο ντοσιέ του επισκόπου κι έχωσεμέσα το φάκελο, ένας επίσκοπος δεν κινεί την περιέργεια όσοφημισμένος και ελεήμων κι αν είναι, δεν είναι μοτοσικλετιστής, ούτε οδηγός της φόρμουλα ένα. Γύρισε στο κρεβάτι τουανακουφισμένος, η ερώτηση όμως ήταν εκεί και τον περίμενε,Δεν έλυσες τίποτα, το πρόβλημα δεν είναι η εξουσιοδότηση, τοίδιο κάνει είτε την κρύψεις είτε τη φανερώσεις, δεν θα σε οδηγήσει στη γυναίκα, Σου είπα ότι θα βρω τρόπο, Αμφιβάλλω, οδιευθυντής σ' έχει δεμένο για τα καλά, χεροπόδαρα, δεν σ' αφήνει να κάνεις βήμα, Θα περιμένω μέχρι να ηρεμήσουν ταπνεύματα, Κι ύστερα, Δεν ξέρω, κάποια ιδέα θα κατεβάσω,Θα μπορούσες να λύσεις το ζήτημα τώρα αμέσως, Πώς, Νατηλεφωνήσεις στους γονείς της και να πεις ότι τηλεφωνείς εκμέρους του Ληξιαρχείου, να ζητήσεις να σου δώσουν τη διεύθυνση της, Αυτό δεν το κάνω, Αύριο να πας στο σπίτι της γυναίκας, δεν μπορώ να φανταστώ τι είδους συζήτηση θα κάνετε, αλλά τουλάχιστον θα βγάλεις κάποια άκρη, Το πιο πιθανόείναι να μη θελήσω να της μιλήσω όταν θα την έχω μπροστάμου, Α ν είναι έτσι, τότε γιατί την ψάχνεις, γιατί κάνεις έρευνα

για τη ζωή της, Και για τον επίσκοπο μαζεύω εφημερίδες, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ενδιαφέρομαι να μιλήσω μαζί του κάποτε, Μου φαίνεται παράλογο, Είναι παράλογο, καιρός ήτανόμως να κάνω κάτι παράλογο στη ζωή μου, Θ έλεις να μου πειςδηλαδή ότι, αν καταφέρεις να συνα ντήσεις τη γυναίκα, εκείνηδεν θα μάθει ότι την έψαξες, Το πιο πιθανό, Γιατί, Δεν ξέρωπώς να το εξηγήσω, Όπως και να 'χει, ούτε στο σχολείο της μικρής δεν θα καταφέρεις να πας, τα σχολεία είναι όπως τα Λη-

88

ξιαρχεία, είναι κλειστά τα Σαββατοκύριακα, Στο Ληξιαρχείομπαίνω ό,τι ώρα θέλω, Δ εν είναι δα και κανένα εξα ιρετικό κατόρθωμα, εκεί βγάζει η πόρτα του σπιτιού σου, Πώς φαίνεταιότι εσύ δεν έχεις πάει ποτέ μόνη σου, Πάω όπου πας κι εσύ,

παρακολουθώ ό,τι κάνεις, Μπορείς να συνεχίσεις, Θα συνεχίσω, αλλά εσύ στο σχολείο δεν θα μπεις, Θα το δούμε. Ο κ. Ζο-ζέ σηκώθηκε, ήταν η ώρα του δείπνου, αν μπορεί κανείς να ονομάσει έτσι τα ελαφρά γεύματα που έτρωγε συνήθως το βράδυ. Όση ώρα έτρωγε σκεφτόταν, κατόπιν έπλυνε το πιάτο, τοποτήρι, τα μαχαιροπίρουνα, μάζεψε τα ψίχουλα που είχαν πέσει στην πετσέτα, σκεπτόμενος πάντα, και σαν να 'ταν η κίνηση του αυτή το αναπόφευκτο συμπέρασμα αυτού που σκέφτηκε, άνοιξε την πόρτα που έβγαζε στο δρόμο. Απέναντι, στηνάλλη πλευρά του πλακόστρωτου δρόμου, υπήρχε ένας τηλεφωνικός θάλαμος, μες στα πόδια του σαν να λέμε, με είκοσιβήματα θα έφτανε στην άκρη του καλωδίου που θα του έδινετην απάντηση, κι εκεί, είτε έτσι είτε αλλιώς, θα τελείωναν οι αναζητήσεις και θα μπορούσε πια να επιστρέψει στο σπίτι τουήσυχος, να ανακτήσει την εμπιστοσύνη του διευθυντή του, κιέπειτα ο κόσμος, γυρνώντας γύρω από το ίδιο του το αόρατοίχνος, θα ξανάπαιρνε τη συνηθισμένη του τροχιά, τη βαθιά ηρεμία κάποιου που απλώς περιμένει την ώρα που όλα ταπράγματα θα εκπληρωθούν, αν υποθέσουμε πως τέτοιες λέ

ξεις, που τόσες φορές έχουν ειπωθεί και επαναληφθεί, έχουνκάποια πραγματική σημασία. Ο κ. Ζοζέ δεν διέσχισε το δρόμο, φόρεσε το σακάκι και την γκαμπαρντίνα του και β γήκε.

Χρειάστηκε να πάρει δύο λεωφορεία για να φτάσει στονπροορισμό του. Το σχολείο ήταν ένα κτήριο μακρόστενο, διώροφο με ταράτσα, μ' έναν ψηλό τοίχο να το χωρίζει από τοδρόμο. Ο ενδιάμεσος χώρος, μια λωρίδα εδάφους όπου έβλεπε κανείς διάσπαρτα μερικά δέντρα μικρού εκτοπίσματος,

8 9

M Μ



πρέπει να ήταν το προαύλιο των μαθητών. Δεν υπήρχε κανέ

να φως. Ο κ. Ζοζέ κοίταξε τριγύρω, ο δρόμος ήταν έρημος πα

ρόλο που δεν ήταν αργά, αυτό το καλό έχουν οι απόκεντρες

συνοικίες, ειδικά όταν ο καιρός δεν επιτρέπει ανοιχτά παρά

θυρα, οι γείτονες μα ζεύονται στο εσωτερ ικό της εστίας τους, κιεξάλλου δεν υπάρχει τίποτα να δει κανείς έξω. Ο κ. Ζοζέ περ

πάτησε μέχρι το τέλος του δρόμου, άλλαξε πεζοδρόμιο, τώρα

προχωρά προς το σχολείο, αργά, όπως περπατά κάποιος που

του αρέσει να παίρνει φρέσκο νυχτερινό αέρα και δεν έχει κα

νέναν να τον περιμένει. Δίπλα στην πύλη έσκυψε διαγράφο

ντας την τροχιά κάποιου που μόλις πρόσεξε πως το κορδόνι

του παπουτσιού του έχει λυθεί, το κόλπο είναι παλιό και φθαρ

μένο, δεν ξεγελά κανέναν, αλλά χρησιμοποιείται ελλείψει κα

λύτερου, όταν η φαντασία δεν φτάνει πιο πέρα. Με τον αγκώ

να έσπρωξε την πύλη που μετακινήθηκε λίγο, δεν ήταν κλει

δωμένη. Μεθοδ ικά ο κ. Ζο ζέ έκανε ένα δεύτερο κόμπο πάνω

στον πρώτο, σηκώθηκε και χτύπησε με το πόδι το έδαφος για

να δοκιμάσει τη σταθερότητα των κορδονιών και συνέχισε το

δρόμο του, πιο γρήγορα τώρα, έμοιαζε σαν να 'χε ξαφνικά θυ

μηθεί πως τελικά κάποιος τον περίμενε.

Τις μέρες που απέμεναν μέχρι το Σαββατοκύριακο ο κ. Ζο

ζέ τις έζησε σαν να πα ρακολουθούσ ε τα ίδια του τα όνειρα. Στο

Ληξια ρχείο δεν τον είδαν να κάνει το παραμικρό λάθος, δεν α

φαιρέθηκε, δεν έμπλεξε κανένα χαρτί με άλλο, ξεπέταξε τεράστιες ποσότητες δουλειάς που σε άλλη περίπτωση θα τον έκα

ναν να διαμαρτυρηθεί, σιωπηλά φυσικά, για την απάνθρωπη

συμπεριφορά θύματα της οποίας υπήρξαν ανέκαθεν οι γρα

φείς, κι όλα αυτά τα έκανε και τα υπέμεινε χωρίς μια λέξη, χω

ρίς ένα μουρμουρητό. Ο ληξίαρχος τον κοίταξε δυο φορές από

μακριά, γνωρίζουμε ότι δεν τον συνηθίζει αυτό, να κοιτάζει

τους υφιστάμενους του, πολύ λιγότερο τους κατώτερους στην

9°

ιεραρχία, η πνευματική συγκέντρω ση του κ. Ζοζέ ά γγιζε τέτο ια

επίπεδα έντασης που ήταν αδύνατο να μην την αντιληφθεί κα

νείς στη μονίμως ρευστή ατμόσφαιρα του Γενικού Ληξιαρχεί

ου. Την Παρασκευή, την ώρα που η υπηρεσία έκλεινε και δί

χως να το προμηνύει τίποτα, ο ληξίαρχος παραβίασε όλουςτους κανονισμούς, παραμέρισε όλες τις παραδόσεις, εξέπληξε

όλους τους υπαλλήλους, όταν στο σχόλασμα, περνώντας δίπλα

(χπό τον κ. Ζοζέ, τον ρώτησε, Είστε καλύτερα. Ο κ. Ζο ζέ απά

ντησε πως μάλιστα, ήταν πολύ καλύτερα, πως δεν είχε πια αϋ

πνίες, κι ο ληξίαρχος είπε, Σας έκανε καλό η κουβέντα μας, φά

νηκε πως θα πρόσθετε κάτι ακόμα, κάποια ιδέα που του είχε

έρθει ξαφνικά, έκλεισε όμως το στόμα του και έφυγε, δεν μπο

ρούσε να γίνει αλλιώς, η ακύρωση τιμωρίας που έχει ήδη επι

βληθεί θα σήμαινε υπονόμευση της πειθαρχίας. Οι υπόλοιποι

γραφείς, οι προϊστάμενοι, ακόμα κι οι υποδιευθυντές, κοίταξαν

τον κ. Ζοζέ σαν να τον έβλεπαν για πρώτη φορά, οι λιγοστές

λέξεις του διευθυντή τον είχαν μεταμορφώσει σ' έναν άλλο άν

θρωπο, το ίδιο περίπου που συμβαίνει όταν φέρνουμε ένα παι

δί να βαφτιστεί, άλλο παιδί φέρνουμε κι άλλο παίρνουμε. Ο κ.

Ζοζέ τακτοποίησε το τραπέζι του, ύστερα περίμενε τη σειρά

του να σχολάσει, ήταν ρυθμισμένο ώστε πρώτος να σχολάει ο

αρχαιότερος υποδιευθυντής, κατόπιν οι προϊστάμενοι κι ύστε

ρα οι γραφείς, σύμφωνα πάντα με τη σειρά αρχαιότητας στην

υπηρεσία, ο άλλος υποδιευθυντής αναλάμβανε να κλειδώσειτην πόρτα. Αντίθετα με το συνήθειο, ο κ. Ζοζέ δεν έκανε το γύ

ρο του Γενικού Ληξιαρχείου για να μπει στο σπίτι του, χάθηκε

ιττους γύρω δρόμους, πήγε σε τρία διαφορετικά μαγαζιά και

ιττο καθένα έκανε από μία αγορά, μισό κιλό χοιρινό λαρδί στο

ένα, μια πετσέτα μπάνιου στο άλλο, κι ακόμα ένα μικρό αντι

κείμενο, ασήμαντο, που χωρούσε στην παλάμη του χεριού του

και που το έβαλε στην εξωτερική τσέπη του σακακιού του για-

9

1

M Ο Μ



τί δεν χρειαζόταν τύλιγμα. Μετά πήγε στο σπίτι του. Ήταν περασμένα μεσάνυχτα όταν ξαναβγήκε. Λίγα λεωφορεία κυκλοφορούσαν τέτοια ώρα, αραιά και πού εμφανιζόταν κανένα, γι'αυτό ο κ. Ζοζέ, για δεύτερη φορά από τότε που εμφανίστηκε

μπροστά του η καρτέλα της άγνωστης γυναίκας, αποφάσισε ναπάρει ταξί. Ένιωθε κάτι σαν δόνηση στον οισοφάγο, κάτι σανβούισμα, σαν φρενίτιδα, όμως το κεφάλι του παρέμενε ήρεμο,ή απλώς ήταν ανίκανος να σκεφτεί. Για μια στιγμή ο κ. Ζοζέ,ζαρωμένος στο κάθισμα του ταξί σαν να φοβόταν μήπως τονδουν, έκανε μια προσπάθεια να φανταστεί τι θα του συνέβαινε,τι επιπτώσεις θα σήμαινε για τη ζω ή του, αν η πράξη που ήτανέτοιμος να εκτελέσει είχε κακό τέλος, η σκέψη του όμως κρύφτηκε πίσω από έναν τοίχο, Δεν το κουνάω από δω, του είπε α

πό τη θέση της, κι εκείνος κατάλαβε, γιατί γνώρ ιζε καλά τον εαυτό του, ότι η σκέψη ήθελε να τον προστατέψει όχι από το φόβο, αλλά από τη δειλία. Κοντά πια στον προορισμό του, ζήτησε από το ταξί να σταματήσει, θα έκανε με τα πόδια τη μικρήδιαδρομή που απέμενε. Είχε τα χέρια του στις τσέπες κι έπιανε, κάτω απ' την κουμπωμένη γκαμπαρντίνα, τα πακέτα πουπεριείχαν το λαρδί και την πετσέτα. Τ η στιγμή που ετοιμαζόταννα στρίψει στη γωνία για να μπει στο δρόμο όπου βρισκόταν τοσχολείο, έπεσαν από ψηλά μερικές αδέσποτες σταγόνες βροχής που αμέσως αντικαταστάθηκαν, όταν πια πλησίαζε στην

πύλη, από μια δυνατή μπόρα που σάρωσε με κρότο το πλακόστρωτο. Από την αρχαιότητα ακόμα λένε ότι η τύχη βοηθάτους τολμηρούς, σ' αυτή την περίπτωση ο μεσολαβητής που ανέλαβε αυτή την προστασία ήταν η βροχή ή, με άλλα λόγια, οουρανός αυτοπροσώπως, αφού αν κάποιος περνούσε από κειτέτοια περασμένη ώρα, θα τον απασχολούσε ασφαλώς περισσότερο να φυλαχτεί από την ξαφνική κατεβασιά παρά να παρακολουθήσει τις μανούβρες ενός υποκειμένου με γκαμπαρντί-

92

να που, συγκριτικά με την ηλικία του, είχε γλιτώσει από το μου-σκίδι με απρόσμενη γρηγοράδα, πριν από λίγο ήταν εκεί καιτώρα δεν είναι. Στεγασμένος κάτω από ένα δέντρο του προαυ

λίου και με την καρδιά του να χτυπά σαν τρελή, ο κ. Ζοζέ α

νάσαινε με αγωνία, κατάπληκτος από την ευελιξία με την οποία είχε κινηθεί, εκείνος που από φυσική άσκηση το μόνο πουέκανε ήταν να σκαρφαλώνει στην κορυφή της σκάλας του Γενικού Ληξιαρχείου, μάρτυς του ο Θεός με πόση απροθυμία.Βρισκόταν μακριά από τα βλέμματα του δρόμου και πίστευεπως, αν περνούσε προσεκτικά από δέντρο σε δέντρο, θα έφτανε στην είσοδο του σχολείου χωρίς να γίνει αντιληπτός απ' έξω. Ήταν πεπεισμένος πως δεν υπήρχε φύλακας μέσα, πρώτααπ' όλα γιατί δεν είχε φως, ούτε την άλλη μέρα ούτε σήμερα,κι ύστερα γιατί τα σχολεία, εκτός κι αν υπάρχουν ειδικοί ή ε

ξαιρετικοί λόγοι, δεν αξίζει τον κόπο να τα διαρρήξει κανείς.Ειδικοί και εξαιρετικοί ήταν οι δικοί του λόγοι, γι' αυτό και βρισκόταν εκεί, εξοπλισμένος με μισό κιλό λαρδί, μια π ετσέτα κι ένα κοπίδι, αυτό ήταν το αντικείμενο που δεν χρειαζόταν τύ λιγμα. Έπρεπε ωστόσο να συλλογιστεί καλά αυτό που πήγαινε νακάνει. Απ ό την μπροστινή πλευρά θα ήταν παράτολμο να μπει,μπορεί κάποιος από τους γείτονες που ζούσαν στους επάνω ορόφους της απέναντι πλευράς του δρόμου να έβγαινε να κοιτάξει τη βροχή, που συνέχιζε να πέφτει δυνατή, και να έβλεπε

έναν άντρα να κάνει διάρρηξη στο παράθυρο του σχολείου, είναι πολλοί αυτοί που δεν θα κουνούσαν το δαχτυλάκι τους γιανα εμποδίσουν μια βίαιη ενέργεια, αντίθετα, θα κατέβαζαν τηνκουρτίνα και θα επέστρεφαν στα κρεβάτια τους λέγοντας,Πρόβλημα τους, υπάρχουν όμως και κάτι άλλοι που θέλουν νασώσουν τον κόσμο, κι αν δεν το κάνουν είναι γιατί ο κόσμοςδεν θέλει να σωθεί, αυτοί θα καλούσαν αμέσως την αστυνομίακαι θα έβγαιναν στο μπαλκόνι να φωνάξουν, Πιάστε τον, κλέ-

93

M Μ



φτης, σκληρή κουβέντα που ο κ. Ζοζέ δεν την αξίζει, κι ας εί

ναι πλαστογράφος, αυτό όμως μόνο εμείς το ξέρουμε. Θα κά

νω το γύρο του κτηρίου, ίσως από την άλλ η να 'ναι πιο εύκολο,

σκέφτηκε ο κ. Ζοζ έ και πιθανόν να έχει δίκιο, πόσες φ ορές δεν

συμβαίνει το πίσω μέρος των κ τηρίων να είναι αφρόντιστο, παλιά έπιπλα στοιβαγμένα, κούτες που περιμένουν να τις χρησι

μοποιήσουν ξανά, κουτιά από μπογιές, σπασμένα τούβλα από

κάποια επισκευή, ό,τι καλύτερο για κάποιον που θέλει να φτιά

ξει μια σκάλα, να φτάσει στο παράθυρο και να μπει μέσα.

Πράγματι συνάντησε μερικά απ' αυτά τα χρειώδη ο κ. Ζοζέ, ή

ταν όμως όλα τακτοποιημένα κάτω από ένα υπόστεγο του τοί

χου, σχολαστικά, όπως φαινόταν από το ψηλάφισμα εδώ κι ε

κεί, θα χρειαζόταν πολλή δουλειά και χρόνος για να ξεδιαλεξει

στα σκοτεινά και να τραβήξει τα πιο κατάλληλα για τις δομι

κές ανάγκες της πυραμίδας απ' όπου θα έπρεπε ν' ανέβει, Αν

τα κατάφερνα ν' ανέβω στη στέγη, μουρμούρισε, και η ιδέα

κατ' αρχάς ήταν άριστη, μιας και υπήρχε ένα παράθυρο δυο

παλάμες πάνω από την ένωση του πάνω μέρους του υπόστεγου

με τον τοίχο, Ακόμα κι έτσι δεν είναι εύκολο, η στέγη είναι πο

λύ επικλινής και με τη βροχή πρέπει να γίνεται ολισθηρή, γλι

στερή, σκέφτηκε. Ο κ. Ζοζέ ένιωσε να χάνει το κουράγιο του,

αυτό παθαίνει όποιος δεν έχει εμπειρία στη διάρρηξη, όποιος

δεν επωφελήθηκε από το μάθημα των μετρ της αναρρίχησης,

δεν είχε καν σκεφτεί να έρθει να επιθεωρήσει προ ηγουμένω ς τομέρος, θα μπορούσε να είχε επωφεληθεί τις προάλλες, όταν α

ντιλήφθηκε ότι η πύλη δεν ήταν κλειδωμένη, του φάνηκε όμως

τόσο μεγάλη η τύχη του τότε που προτίμησε να μην την κατα

χραστεί. Είχε στην τσέπη του τον μικρό ηλεκτρικό φακό που εί

χε χρησιμοποιήσει στο Ληξιαρχείο για να φωτίσει τις καρτέλες,

δεν ήθελε όμω ς να τον ανάψει εδώ, άλλο πράγμα είναι μια σκιά

μέσα στο σκοτάδι, που μπορεί να περάσει λίγο ως πολύ απα-

94

ρατήρητη, κι άλλο πράγμα, διαφορετικό και πολύ χειρότερο,

μια δέσμη φωτός που κόβει βόλτες και προδίνεται, Κοιτάξτε

πού είμαι. Είχε μαζευτεί κάτω από το υπόστεγο, άκουγε τη

βροχή να παίζει ακούραστα ταμπούρλο πάνω στον τσίγκο της

σκεπής και δεν ήξερε τι να κάνει. Κι από τούτη την πλευρά υπήρχαν δέντρα, πιο ψηλά και δασύφυλλα απ' ό,τι μπροστά, κι

(χν πίσω τους κρύβονταν κτήρια, από κει που ήταν δεν μπο

ρούσε να τα δει, Επομένως ούτε κι αυτά μπορούν να με δουν,

σκέφτηκε ο κ. Ζοζέ, και μετά από μονόλεπτο δισταγμό άναψε

το φακό και τον μετακίνησε από τη μια άκρη στην άλλη μ ' ένα

γρήγορο πέρασμα. Δεν είχε κάνει λάθος, η αποθήκη του πα

λιατζίδικου του σχολείου ήταν τακτοποιημένη και τα πράγμα

τα παραταγμένα με σειρά, σαν να 'ταν μηχανήματα β αλμένα το

ένα μέσα στ' άλλο. Άναψε ξανά το φακό, στρέφοντας τον αυτή

τη φορά προς τα πάνω. Πάνω στα παλιά έπιπλα κειτόταν ξέ

χωρα από τ' άλλα, σαν ένα κομμάτι που κατά καιρούς χρησι

μοποιούσαν, ένα σκαμνί. Είτε λόγω της απρόσμενης ανακάλυ

ψης, είτε από κάποια ξαφ νική και ξεστρατισμένη ανάμνηση α

πό τα ύψη του Γενικού Ληξιαρχείου, ο κ. Ζοζέ ένιωσε μεγάλη

αντράλα, εκφραστικός και τρέχων τρόπος του λέγειν με τον ο

ποίο αποφεύγεται, με το σχετικό επικοινωνιακό πλεονέκτημα,

η χρήση της λέξης ίλιγγος από λαϊκά στόματα που δεν κάνουν

γι' αυτήν. Το σκαμνί δεν ήταν τόσο ψηλό ώστε να φτάνει στο

παράθυρο, του έκανε όμως για ν' ανέβει στο υπόστεγο, κι απόκει και πέρα ο Θεός να βάλει το χέρι του.

Μιας και τον επικαλέστηκαν, ο Θεός αποφάσισε να βοη

θήσει τον κ. Ζοζέ στον κίνδυνο, πράγμα διόλου εξαιρετικό αν

συλλογιστεί κανείς πόσοι και πόσοι διαρρήκτες από τις απαρ

χές του κόσμου είχαν την τύχη να επιστρέψουν από τις διαρ

ρήξεις τους όχι μόνο εφοδιασμένοι με αγαθά, αλλά και σώοι

και αβλαβείς, δηλαδή χωρίς θεία δίκη. Θέλησε λοιπόν η Θεία

95

M Ο Ο M



Πρόνοια και οι αυλακωτοί τσίγκοι που σχημάτιζαν τη σκεπήτου υπόστεγου, εκτός από τις ρυτιδώσεις στα τελειώματα, ναέχουν στις κάτω ακμές τους μια προεξοχή που στη διακοσμητική της γοητεία δεν κατάφερε να αντισταθεί ο ασύνετος σχε

διαστής του εργοστάσιου. Χά ρη σ' αυτήν, και παρά τη μεγάληκλίση του υπόστεγου, με το πόδι εδώ, το χέρι εκεί, βογκώντας,ξεφυσώντας, ξύνοντας με τα νύχια και γδέρνοντας τις μύτεςτων παπουτσιών του, ο κ. Ζοζέ κατάφερε να συρθεί μέχρι πάνω. Τώρα έμενε μόνο να μπει μέσα. Είναι λοιπόν η στιγμή ναπούμε ότι, ως αναρριχητής και τοιχωρύχος, ο κ. Ζοζέ χρησιμοποιεί μεθόδους εντελώς ξεπερασμένες, για να μην πούμε απαρχαιωμένες ή και παλαιολιθικές. Κάποτε, ούτε κι εκείνοςξέρει πότε, ούτε σε ποιο βιβλίο ή ποιο χαρτί, διάβασε ότι τολαρδί και μια χνουδωτή πετσέτα είναι το απαραίτητο συμπλή

ρωμα ενός κοπιδιού όταν προτίθεται κανείς να μπει με κακέςπροθέσεις από το παράθυρο, και μ' αυτά τα ανεκδιήγητα βοηθήματα έχει, με πίστη τυφλή, εφοδιαστεί. Μπορούσε προφανώς, για να συντομέψει τη διαδικασία, να δώσει μια α πλή κλοτσιά στο τζάμι, είχε φοβηθεί όμως, όταν μαγείρευε τη διάρρηξη, πως το αναπόφευκτο θρυμμάτισμα μετά το χτύπημα, ακόμα κι αν η κακοκαιρία με τους φυσικούς της θορύβους κατόρθωνε τελικά να μειώσει τον κίνδυνο, θα ξεσήκωνε τη γειτονιάστο πόδι, το καλύτερο θα ήταν να συμμορφωθεί αυστηρά στη

μέθοδο του. Με τα πόδια στηριγμένα στη ρουστίκ προεξοχή,τα γόνατα ακουμπισμένα στους τραχείς τσίγκους, ο κ. Ζοζέβάλθηκε να κόβει το τζάμι με το διαμάντι κολλητά στην κάσα |του παραθύρου. Αμέσως μετά, με το μαντίλι του, ασθμαίνοντας απ' την προσπάθεια και την άβολη στάση, σκούπισε ό- Ιπως όπως το τζάμι ώστε να μην επηρεαστεί η πολυπόθητηκολλώδης ιδιότητα του λαρδιού, ή αυτού που είχε απομείνει |απ' το λαρδί, μιας και οι βίαιες προσπάθειες που είχε καταβά-

96

λει για ν' ανέβει στο κεκλιμένο επίπεδο είχαν μετατρέψει τοπακέτο του σε μια μάζα άμορφη και κολλώδη, με τις συνέπειες που μπορεί κανείς να φανταστεί για τα ρούχα που φορούσε. Παρ' όλα αυτά κατάφερε να απλώσει σ' ολόκληρο το τζά

μι μια ικανοποιητικά παχιά στρώση λίπους, πάνω από την οποία κατόπιν, με όση δεξιοτεχνία είχε, βάλθηκε να κολλά τηνπετσέτα που, με χίλια ζόρια, αξιώθηκε στο τέλος να βγάλει από την τσέπη της γκαμπαρντίνας. Τώρα έπρεπε να υπολογίσειμε ακρίβεια τη δύναμη του χτυπήματος, που δεν έπρεπε να είναι ούτε τόσο απαλό ώστε να χρειαστεί να το επαναλάβει, ούτε τόσο δυνατό ώστε να ξεκολλήσει το γυαλί από το ύφασμα.Πιέζοντας με το αριστερό χέρι το πάνω μέρος της πετσέταςπάνω στην κάσα για να μη γλιστρήσει, ο κ. Ζοζέ έκλεισε τη δεξιά γροθιά, έφερε το βραχίονα πίσω και κατάφερε ένα ξερόχτύπημα που ευτυχώς απ έδωσε, υπόκωφο, πνιχτό, σαν την εκπυρσοκρότηση ενός όπλου με σιγαστήρα. Τα είχε καταφέρειμε την πρώτη, αξιοσημείωτο κατόρθωμα για αρχάριο. Έναδυο μικρά κομμάτια γυαλιού έπεσαν μέσα, τίποτε άλλο, αυτόόμως δεν έχει σημασία, εκεί μέσα δεν υπήρχε κανείς. Για μερικά δευτερόλεπτα, παρά τη βροχή, ο κ. Ζοζέ έμεινε ξαπλωμένος πάνω στο υπ όστεγο, ανακτώντας δυνάμεις και απολαμβάνοντας το θρίαμβο. Ύστερα, ορθώνοντας το κορμί του, έχωσετο χέρι του στο άνοιγμα, έψαξε και βρήκε το χερούλι του πα

ραθύρου, Θεέ μου, τι ζωή κι αυτή του διαρρήκτη, το άνοιξεδιάπλατα και, πιασμένος απ' το περβάζι, με τη βοήθεια τωντρεμάμενων ποδιών του που είχαν βρει σημεία στήριξης, κατάφερε να ορθωθεί, να σηκώσει το ένα πόδι, μετά το άλλο καιεντέλει να πέσει από την άλλη πλευρά, απαλά, όπως πέφτει ένα φύλλο από το δέντρο.

97

'/ Ολα τα ονόματα

Μ



ΟΣΕΒΑΣΜΟΙ ΠΡΟΣ ΤΑ ΑΛΗΘΙΝΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΚΑΙ ΤΟ ΒΑΣΙΚΟ

ηθικό μας χρέος να μην προσβάλουμε την ευπιστία όσων έδειξαν τη διάθεση να δεχτούν ως εύλογες και συ

νεκτικές τις περιπέτειες μιας τόσο ανήκουστης αναζήτησης απαιτούν πάραυτα να διευκρινίσουμε ότι ο κ. Ζοζέ δεν έπεσε α

παλά από το περβάζι του παραθύρου, όπως πέφτει το φύλλοαπό το κλαδί. Το αντίθετο, στην πραγματικότητα πήγε καιγκρεμίστηκε όπως θα 'πέφτε το δέντρο ολόκληρο, ενώ θα ή-,

ταν τόσο εύκολο να γλιστρήσει σιγά σιγά από το μεταβατικότου κάθισμα μέχρι ν' ακουμπήσει με τα πόδια στο πάτωμα. Ηπτώση, από το βίαιο σοκ και τα διαδοχικά επώδυνα χτυπήματα, και προτού ακόμα τα μάτια μπορέσουν να το επιβεβαιώσουν, του έδειξε πως το μέρος όπου βρισκόταν ήταν ένα είδοςπροέκτασης του εξωτερικού υπόστεγου, ή μάλλον αντίστρο

φα, και οι δυο χώροι προορίζονταν για τη φύλαξη αντικειμένων που είχαν πέσει σε αχρηστία, πρώτα όμως τούτος, και μετά, όταν δεν υπήρχε άλλος χώρος εδώ, έξω. Ο κ. Ζοζέ έμεινεεκεί καθισμένος λίγα λεπτά, μέχρι να συνέλθει η αναπνοή τουκαι να πάψουν να τρέμουν τα χέρια και τα πόδια του. Ύστεραάναψε το φακό, προσέχοντας να φωτίζει μονάχα το πάτωμαμπροστά του, και είδε πως ανάμεσα στα στοιβαγμένα έπιπλα,από τη μια άκρη ως την άλλη, είχαν αφήσει ένα διάδρομο που

98

έφτανε μέχρι την πόρτα. Ανησύχησε όταν σκέφτηκε πως μπορεί να ήταν κλειδωμένη, και σ' αυτή την περίπτωση θα έπρεπενα τη διαρρήξει χωρίς τα κατάλληλα εργαλεία, με αποτέλεσματον αναπόφευκτο θόρυβο. Έξω η βροχή συνεχιζόταν, οι γεί

τονες έπρεπε όλοι να κοιμούνται, δεν μπορούμε όμως να βασιστούμε σ' αυτό, υπάρχουν άνθρωποι με ύπνο τόσο ελαφρύπου και το βούισμα ενός κουνουπιού αρκεί για να τους ξυπνήσει, κι ύστερα σηκώνονται, πηγαίνουν στην κουζίνα να πιουνένα ποτήρι νερό, κοιτάζουν τυχαία έξω και βλέπουν μια μαύρη ορθογώνια τρύπα στον τοίχο του λυκείου, ίσως σχολιάσουν,Τι απρόσεχτοι που είναι αυτοί στο σχολείο, με τέτοιο καιρό αφήνουν το παράθυρο ανοιχτό, ή αλλιώς, Αν θυμάμαι καλά,(χυτό το πα ράθυρο ήταν κλειστό, μάλλον α π' τον αέρα θα έγινε, κανείς δεν θα κάτσει να σκεφτεί πως μπορεί να βρίσκεται

κλέφτης μέσα, κι εξάλλου θα έσφαλλαν κατάφωρα, γιατί ο κ.Ζοζέ, το υπενθυμίζουμε ακόμα μια φορά, δεν ήρθε εδώ για νακλέψει. Τώρα μόλις του πέρασε απ' το μυαλό ότι θα 'πρεπε νακλείσει το παράθυρο για να μην καταλάβουν απ' έξω την παραβίαση, κατόπιν όμως έχει αμφιβολίες, αναρωτιέται μήπωςείναι καλύτερα να το αφήσει όπως είναι, Θα σκεφτούν ότι είναι απ' τον αέρα ή από αμέλεια κάποιου υπαλλήλου, αν τηνκλείσω θα φανεί αμέσως ότι λείπει το τζάμι, πολύ περισσότερο που το τζάμι του παραθύρου είναι φιμέ, λευκό σχεδόν. Ελ

πίζοντας ότι ο υπόλοιπος κόσμος χρησιμοποιεί το μυαλό τουμε τον ίδιο επαγωγικό τρόπο όπως ο ίδιος, ο κ. Ζοζέ αποφάσισε ν' αφήσει το παράθυρο ανοιχτό και βάλθηκε αμέσως ναμπούσουλα ανάμεσα στα έπιπλα μέχρι που έφτασε στην πόρτα. Που δεν ήταν κλειδωμένη. Αναστέναξε με ανακούφιση, από κει και πέρα δεν πρέπει να υπήρχαν άλλα εμπόδια. Τώραχρειαζόταν μια άνετη καρέκλα, ακόμα καλύτερα έναν κα ναπέ,για να περάσει ξεκούραστα την υπόλοιπη νύχτα, αν τα νεύρα

9 9

ο M Ο Μ



του το επέτρεπαν θα μπορούσε και να κοιμηθεί. Σαν πεπειραμένος σκακιστής είχε υπολογίσει όλες τις κινήσεις, στην πραγματικότητα, όταν κανείς είναι αρκετά σίγουρος για τα άμεσααντικειμενικά αίτια, είναι αρκετά εύκολο να προχωρήσει επα

γωγικά με βάση το πλέγμα των πιθανών και δυνατών αποτελεσμάτων και του μετασχηματισμού τους σε αιτίες, γεννώνταςδιαδοχικά αποτελέσματα αιτίες αποτελέσματα και αιτίες αποτελέσματα αιτίες, μέχρι το άπειρο, γνωρίζουμε όμως ήδη πωςη περίπτωση του κ. Ζοζέ δεν πάει τόσο μακριά. Στους φρόνιμους θα μοιάζει ανοησία να έρθει ένας γραφέας και να μπειστο στόμα του λύκου, και τώρα, σαν να μην έφτανε το θράσος

του, να θέλει να περάσει ήσυχα το υπόλοιπο της νύχτας και όλη την επόμενη μέρα, με κίνδυνο να τον πιάσει επ' αυτοφώρωνα παρανομεί κάποιος πιο επαγωγικός από τον ίδιο σε σχέση

με τα ανοιχτά παράθυρα. Θα πρέπει πάντως να αναγνωρίσουμε ότι πολύ μεγαλύτερη ανοησία θα ήταν αν κυκλοφορούσε από αίθουσα σε αίθουσα ανάβοντας τα φώτα. Αν βάλουμε μαζί ανοιχτό παράθυρο και φως αναμμένο, ενώ είναι γνωστό ότιαπουσιάζουν οι νόμιμοι χρήστες ενός σπιτιού ή ενός σχολείου,είναι στις δυνατότητες οποιουδήποτε ανθρώπου, ακόμα κι ανδεν είναι καχύποπτος, να κάνει τη λογική επεξεργασία και ναφωνάξει την αστυνομία.

Ο κ. Ζοζέ πονούσε σ' όλο του το κορμί, τα γόνατα του πρέ

πει να ήταν γδαρμένα, ίσως να μάτωσαν, η ενόχληση από τοάγγιγμα του παντελονιού τι άλλο μπορούσε να σημαίνει, κι εκτός αυτού ήταν μουσκεμένος και βρόμικος από την κορυφήως τα νύχια. Έβγαλε την γκαμπαρντίνα που έσταζε, σκέφτηκε, Αν υπήρχε ένα τυφλό δωμάτιο θα μπορούσα ν' ανάψω τοφως, και μια τουαλέτα, μια τουαλέτα για να πλυθώ, τουλάχιστον τα χέρια. Ψηλαφώντας το δρόμο, ανοίγοντας και κλείνοντας πόρτες, βρήκε αυτό που ζητούσε, στην αρχή ένα μικρό

δωμάτιο χωρίς παράθυρο, με ράφια όπου υπήρχαν είδη σχολείου και γραφείου, μολύβια, τετράδια, κόλλες χαρτιού, στυ λό,γομολάστιχες, βαζάκια με μπογιές, χάρακες, τρίγωνα, υποδεκάμετρα, μοιρογνωμόνια, κουτιά σχεδίου, σωληνάρια κό λλας,

κουτάκια με π ινέζες, και άλλα που δεν κατάφερε να δει. Με τοφως ανοιχτό μπόρεσε επιτέλους να εξετάσει τις καταστροφέςαπό την εξόρμηση. Οι πληγές στα γόνατα δεν έδειχναν τόσοάσχημα όσο είχε νομίσει, τα γδαρσίματα ήταν επιφανειακά, επώδυνα πάντως. Στο φως της μέρας, όταν δεν θα χρειαζότανπια ν' ανάψει φως, θα έψαχνε να βρει αυτό που υπάρχει σε όλα τα σχολεία, το λευκό ντουλάπι των πρώτων βοηθειών, το αντισηπτικό, το οινόπνευμα, το οξυζενέ, το βαμβάκι, τον επίδεσμο, την κομπρέσα, το τσιρότο, αν και δεν χρειάζονταν όλααυτά. Ε κεί που τα φάρμακα αυτά δεν βοηθούν είναι στην γκα

μπαρντίνα του, που είναι γεμάτη βρόμα από το λαρδί που πότισε το ύφασμα, Ίσως με το οινόπνευμα να φύγει το πιο πολύ,σκέφτηκε ο κ. Ζοζέ. Πήγε κατόπιν να ψάξει για τουαλέτα καιστάθηκε τυχερός, δεν χρειάστηκε να περπατήσει πολύ για ναβρει μία που, κρίνοντας από την τάξη και την καθαριότητα

της, πρέπει να ήταν για τη χρήση των καθηγητών. Το παράθυρο, που έβγαζε κι αυτό στο πίσω μέρος του σχολείου, εκτός από τα φιμέ τζάμια, που προφανώς ήταν πιο απαραίτητα εδώαπ' ό,τι στο κουβούκλιο απ' όπου είχε μπει, είχε και ξύλινα ε

σωτερικά παντζούρια, χάρη στα οποία μπόρεσε ε πιτέλους ο κ.Ζοζέ να ανάψει το φως και να πλυθεί βλέποντας τι έκανε.Ύστερα, αναζωογονημένος σε δυνάμεις και λίγο ως πολύ καθαρός, έψαξε να βρει μέρος να κοιμηθεί. Αν και στα μαθητικάτου χρόνια δεν πέρασε ποτέ από ένα τέτοιο λύκειο, με τέτοιεςδιαστάσεις και μεγαλεία, ήξερε πως όλα τα σχολεία έχουν τοδιευθυντή τους, όλοι οι διευθυντές έχουν το γραφ είο τους κι όλα τα γραφεία έχουν τον καναπέ τους, αυτό ακριβώς που ζη-

ο Ο Μ



τούσε τώρα το κορμί του. Συνέχισε λοιπόν ν' ανοιγοκλείνει

πόρτες, κοίταξε το εσωτερικό των αιθουσών που στο διάχυτο

εξωτερικό φως έδινε την αίσθηση του στοιχειωμένου, όπου οι

τσάντες των μαθητών έμοιαζαν με ευθυγραμμισμένους τάφους,

όπου η έδρα του καθηγητή έμοιαζε με σκιώδη χώρο θυσίας,και ο μαυροπίνακας με το μέρος όπου ήταν όλοι μετρημένοι.

Είδε να κρέμονται στους τοίχους, σαν αδιόρατοι λεκέδες που

αφήνει πίσω του ο χρόνος πάνω στο δέρμα όντων και πραγ

μάτων, οι χάρτες του ουρανού, του κόσμου και των χω ρών, οι

γεωφυσικοί χάρτες υδάτων και ορέων του ανθρώπινου σώμα

τος, το κυκλοφορικό σύστημα, η διαδρομή της πέψης, η διά

ταξη των μυών, η σύνδεση των νεύρων, οι κατασκευές των ο

στών, το φυσερό των πνευμόνων, ο λαβύρινθος του εγκεφά

λου, η τομή του ματιού, το αίνιγμα του φύλου. Α ίθουσ ες διδα

σκαλίας διαδέχονταν η μια την άλλη κατά μήκος των τοίχων

που περιέβαλλαν το λύκειο, από παντού αναδινόταν η μυρω

διά της κιμωλίας, αρχαία όσ ο σχεδόν κι η μυρωδιά των σωμά

των, υπάρχουν μάλιστα και κάποιοι που ισχυρίζονται πως ο

Θεός, προτού βαλθεί να πλάσει με πηλό αυτό που κατόπιν κα

τασκεύασε, πρώτα σχεδίασε μ' ένα κομμάτι κιμωλία τον άντρα

και τη γυναίκα στην επιφάνεια της πρώτης νύχτας, από κει

προέρχεται και η μοναδική βεβαιότητα που έχουμε, ότι ήμα

σταν, είμαστε και θα γίνουμε σκόνη, και πως μια νύχτα βαθιά

σαν εκείνη θα χαθούμε. Σε κάποια σημεία το σκοτάδι ήταν πηχτό, ολοκληρωτικό, σαν να το είχαν τυλίξει σε μαύρα πανιά,

αλλού όμως πλανιόταν μια πάλλουσα αντήχηση ενυδρείου,

μια φωσφορίζουσα αίσθηση, μια γαλαζωπή φωτεινότητα που

δεν μπορεί να ερχόταν από τις λάμπες του δρόμου, ή, αν ερ

χόταν απ' αυτές, όπως διαπερνούσε τα τζάμια μεταμορφωνό

ταν. Ενθυμ ούμενο ς το ωχρό φω ς που αιωρούνταν αιωνίως πά

νω απ ό το γραφείο του ληξίαρχου, που τα σκοτάδια κύκλω ναν

10 2

κι έμοιαζαν έτοιμα να το κατασπαράξουν, ο κ. Ζοζέ μουρμού

ρισε, Στο Γενικό Ληξιαρχείο είναι διαφορετικά, ύστερα πρό

σθεσε, σαν να 'πρεπε ν' απαντήσει στον εαυτό του, Πιθανώς,

όσο πιο μεγάλη είναι η διαφορά, τόσο μ εγαλύτερη και η ομ οι

ότητα, κι όσο μεγαλύτερη η ομοιότητα, τόσο μεγαλύτερη και ηδιαφορά, και τη στιγμή εκείνη δεν ήξερε πόσο δίκιο είχε.

Σ' αυτό τον όροφ ο υπήρχαν μ όνο αίθουσες διδασκαλίας, το

γραφείο του διευθυντή θα βρισκόταν σίγουρα στον επάνω, μα

κριά από τις φωνές, τους ενοχλητικούς θορύβους, την οχλο

βοή της έναρξης και της λήξης του μαθήματος. Η σκάλα είχε

ψηλά ένα φεγγίτη, καθώς την ανέβαινε το σκοτάδι προοδευτι

κά γινόταν φως, το οποίο, σ' αυτή την περίσταση, δεν έχει άλ

λη αξία από την κοινή, να βλέπουμε δηλαδή πού πατάμε. Θέ

λησε η τύχη της νέας αναζήτησης, προτού συναντήσει το γρα

φείο του διευθυντή, να χρειαστεί ο κ. Ζοζέ να μπει στη γραμ

ματεία του σχολείου, μια αίθουσα με τρία παράθυρα που έ

βλεπαν στο δρόμο. Η επίπλω ση ήταν αυτή που βρίσκουμε συ

νήθως σε τέτοιες υπηρεσίες, υπήρχαν κάμποσα γραφεία, οι α

ντίστοιχες καρέκλες, ντουλάπια, αρχεία, φάκελοι, η καρδιά

του κ. Ζοζέ πετάρισε μόλις τα είδε, αυτά είχε έρθει να ψάξει,

φακέλους, καρτέλες, μητρώα, αποδεικτικά, σημειώσεις, την ι

στορία της άγνωστης γυναίκας την εποχή που αυτή ήταν κο

ριτσάκι και έφηβος, αν υποθέσουμε ότι αυτό ήταν το μοναδι

κό σχολείο της ζωής της. Ο κ. Ζοζέ άνοιξε ένα συρτάρι τουαρχείου στην τύχη, αλλά το φως που ερχόταν απ' το δρόμο

δεν ήταν αρκετό για να καταλάβει τι ακριβώς ήταν εγγεγραμ

μένο στις καρτέλες. Εχω καιρό, σκέφτηκε ο κ. Ζοζέ, τώρα

χρειάζομαι ύπνο. Βγήκε από τη γραμματεία και δυο πόρτες

πιο κάτω συνάντησε επιτέλους το γραφείο του διευθυντή. Α ν

το συνέκρινε κανείς με τη λιτότητα του Γενικού Ληξια ρχείου,

δεν θα ήταν υπερ βολή να μιλήσει για πο λυτέλεια. Το πάτωμα

ιο3

ο Ο Ο Μ



είχε μοκέτα, το παράθυρο είχε κουρτίνα από χοντρό ύφασμαπου ήταν τώρα κλειστή, το γραφείο, σε παλιό ρυθμό, ήταν ευρύχωρο, η πολυθρόνα από μαύρο δέρμα, μοντέρνα, κι όλα αυ- |τά τα έμαθε ο κ. Ζοζέ γιατί, όταν άνοιξε την πόρτα και βρέθηκε σε απόλυτο σκοτάδι, δεν είχε κανέναν ενδοιασμό ν' ανάψει πρώτα το φακό και κατόπιν το φωτιστικό της οροφής. Αφού όντας μέσα δεν έβλεπε φως απ' έξω, κάποιος απ' έξω επίσης δεν θαέβλεπε φως μέσα. Η πολυθρόνα του διευθυντή ήταν άνετη, μπορούσε να κοιμηθεί εκεί, καλύτερα όμως θα ήτανστον τριθέσιο, βαθύ καναπέ που έμοιαζε να του ανοίγει σπλαχνικά την αγκαλιά για να κουρνιάσει μέσα της και να ξαποστάσει το καταπονημένο του κορμί. Ο κ. Ζοζέ κοίταξε το ρολόι, ήταν τρεις παρά. Βλέποντας πόσο αργά ήταν, δεν είχε καταλάβει πώς πέρασε η ώρα, αισθάνθηκε ξαφνικά πολύ κουρα

σμένος, Δεν αντέχω άλλο, σκέφτηκε, και μην μπορώντας νακρατηθεί, από καθαρή νευρική εξάντληση, ξέσπασε σε λυγμούς, ένα κλάμα ξέφρενο, σχεδόν σπασμωδικό, εκεί, όρθιος,σαν να 'χε ξαναγίνει, σε κάποιο άλλο σχολείο, το αγοράκι τωνπρώτων τάξεων που έκανε κάποια αταξία και το φώναξε ο διευθυντής για να εισπράξει την τιμωρία που του αξίζει. Παράτησε τη βρεγμένη γκαμπαρντίνα στο πάτωμα, έβγαλε το μαντίλι από την τσέπη του παντελονιού και το 'φέρε στα μάτια,όμως το μαντίλι ήταν τόσο μουσκεμένο όσο και όλα τα άλλα,

όσο ο ίδιος, από την κορυφή ως τα νύχια, τώρα το αντιλαμβανόταν, ήταν σαν να έσταζε νερό, σαν να 'ταν ολόκληρος ένα σφουγγάρι στυμμένο, βρόμικο το σώμα, πληγωμένο τοπνεύμα, και τα δυο δυστυχισμένα, Τι κάνω εγώ εδώ, αναρωτήθηκε, δεν θέλησε όμως ν' απαντήσει, φοβήθηκε πως ο λόγοςπου τον είχε οδηγήσει σ' αυτό το μέρος, αν αποκαλυπτόταν, θαέμοιαζε παράλογος, μια χαζομάρα, μια τρέλα. Ξαφνικά ρίγη ]τον συντάραξαν, Να δεις που την άρπαξα, είπε δυνατά, αμέ-

ι ο 4

σως μετά φταρνίστηκε δυο φορές, και μετά, καθώς έβηχε, βρέθηκε ν' αναπολεί, μέσ' από τους ιδιόρρυθμους δρόμους μιαςσκέψης που πάει όπου θέλει και δεν δίνει λογαριασμό, εκείνους τους ηθοποιούς του κινηματογράφου που στάζουν πάντανερό ντυμένοι, ή μοιάζουν μουσκεμένοι ως το κόκαλο από τονκατακλυσμό, και ποτέ δεν αρπάζουν μια πνευμονία, ούτε κανένα απλό συνάχι, όπως συμβαίνει καθημερινά στην πραγματική ζωή, αυτό που κάνουν το πολύ πολύ είναι να τυλιχτούν μεμια κουβέρτα πάνω από τα βρεγμένα ρούχα, ιδέα απ ολύτως ηλίθια αν δεν γνωρίζαμε ότι το γύρισμα θα διακοπεί για ν' αποσυρθεί ο ηθοποιός στο καμαρίνι του, να κάνει ένα ζεστόμπάνιο και να βάλει το μπουρνούζι με το μονόγραμμα του. Οκ. Ζοζέ άρχισε να ξεντύνεται από τα παπούτσια, κατόπιν έβγαλε το σακάκι και το πουκάμισο, πέταξε το παντελόνι του

και πήγε και το κρέμασε σ' έναν καλόγερο που βρισκόταν σεμια γωνιά, το μόνο που έλειπε τώρα ήταν να τυλιχτεί με τηνκουβέρτα της ταινίας, σύνεργο που δύσκολα συναντά κανείςστο γραφείο ενός διευθυντή λυκείου, εκτός κι αν ο διευθυντήςείναι ηλικιωμένος, απ' αυτούς που τα γόνατα τους κρυώνουνόταν κάθονται πολλή ώρα. Το επαγωγικό πνεύμα του κ. Ζοζέτον οδήγησε για άλλη μια φορά στο σωστό συμπέρασμα, ηκουβέρτα βρισκόταν προσεκτικά διπλωμένη πάνω στο μαξιλάρι της πολυθρόνας. Δεν ήταν μεγάλη, δεν έφτανε για να τον

σκεπάσει ολόκληρο, ήταν όμως καλύτερα από το να έμενε όληνύχτα ξεσκέπαστος. Ο κ. Ζοζέ έσβησε το φως της οροφής, καθοδηγήθηκε από το φακό και, αναστενάζοντας, ξάπλωσε στονκαναπέ, για να διπλωθεί αμέσως έτσι που να χωρά ολόκληροςκάτω από την κουβέρτα. Εξακολουθούσε να τρέμει, τα εσώρουχα που κρατούσε ακόμα πάνω του ήταν υγρά, πιθανότατααπό τον ιδρώτα, από την προσπάθεια, η βροχή δεν μπορεί ναείχε εισδύσει τόσο πολύ. Ανακάθισε στον καναπέ, έβγαλε τη

ι ο 5

M Μ



φανέλα και το σώβρακο, έβγαλε και τις κάλτσες, κι ύστερα τυ

λίχτηκε στην κουβέρτα σαν να 'θελε να την κάνει δεύτερο δέρ

μα του, κι έτσι τυλιγμένος σαν κρεμμύδι βούλιαξε στο σκοτάδι

του γραφείου, περιμένοντας λίγη φιλάνθρωπη θέρμη να τον

μεταφέρει στη φιλανθρωπία του ύπν ου. Άργ ησε το ένα, άργησε και το άλλο, τα απομάκρυνε μια σκέψη που δεν έλεγε να

βγει από το μυαλό του, Κι αν έρθει κανείς και με πιάσει σ' αυ

τή την κατάσταση, εννοούσε γυμνό, θα καλούσαν την αστυνο

μία, θα του περνούσαν χειροπέδες, θα ρωτούσαν το όνομα

του, την ηλικία και το επάγγελμα, πρώτα θα ερχόταν ο διευ

θυντής του σχολείου, ύστερα θα εμφανιζόταν ο διευθυντής

του Γενικού Ληξιαρχείου, αυτός ανάμεσα τους, και θα τον κοι

τούσαν με σφοδρή αποδοκιμασία, Τι κάνετε εδώ, θα τον ρω

τούσαν, κι εκείνος δεν θα είχε φωνή ν' απαντήσει, δεν θα μπο

ρούσε να τους εξηγήσει πως έψ αχνε μια άγνωστη γυναίκα, σί

γουρα θα ξεσπούσαν όλοι σε χαχανητά κι ύστερα θα τον ξα

ναρωτούσαν, Τι κάνετε εδώ, και δεν θα σταματούσαν να τον

ρωτούν μέχρι να τα ομολογήσει όλα, κι η απόδειξη είναι ότι

συνέχισαν να επαναλαμβάνουν την ερώτηση και στον ύπνο

του, όταν επιτέλους το πρωί ξημέρωσε στον κόσμο κι ο κ. Ζο-

ζέ μπόρεσε να εγκαταλείψει την εξουθενωτική αγρύπνια, ε

κτός κι αν τον εγκατέλειψε εκείνη.

Ξύπνησε αργά, βλέποντας στ' όνειρο του πως βρισκόταν

ξανά στο υπόστεγο, η βροχή να τον χτυπά από ψηλά με τοβουητό καταρράκτη, και πως η άγνωστη γυναίκα, με τη μορ

φή μιας ηθοποιού του κινηματογράφου από τη συλλογή του,

καθισμένη στο περβάζι του παραθύρου και με την κουβέρτα

του διευθυντή διπλωμ ένη στην ποδιά της, τον περίμενε ν' ανέ

βει και του έλεγε, Καλύτερα να χτυπούσες την κύρια είσοδο,

κι εκείνος, ασθμαίνοντας, απαντούσε, Δεν ήξερα ότι είσαι μέ

σα, κι εκείνη, Είμαι πάντα μέσα, δεν βγαίνω ποτέ, μετά φάνη-

ιο6

κε σαν να πήγαινε να σκύψει για να τον βοηθήσει ν' ανέβει,

ξαφνικά όμως εξαφανίστηκε, το υπόστεγο εξαφανίστηκε μαζί

της, κι έμεινε μόνο η βροχή, να πέφτει, να πέφτει ασταμάτητα

πάνω στην καρέκλα του διευθυντή του Γενικού Ληξιαρχείου,

όπου ο κ. Ζο ζέ είδε τον εαυτό του καθισμένο. Του πονούσε κάπως το κεφάλι, αλλά το κρύωμα δεν φαινόταν να έχει επιδει

νωθεί. Ανάμεσα απ' τα φύλλα της κουρτίνας έπηζε μια ισχνή

λεπίδα γκρίζου φω τός, πράγμα που σημαίνει πως, αντίθετα μ '

αυτό που είχε νομίσει, δεν ήταν ολότελα κλειστά. Κανείς δεν

θα το πρόσεξε, σκέφτηκε, κι ε ίχε δίκιο, αφού το πλέον εκτυ

φλωτικό φως, αυτό των αστεριών, όχι μόνο χάνεται κατά το

μεγαλύτερο μέρος του στο διάστημα, αλλά αρκεί μια ομίχλη

για να κλείσει τα μάτια μας στο φως που τους απέμεινε. Ένας

γείτονας από την απέναντι πλευρά του δρόμου, ακόμα κι αν έ

βγαινε να παραφ υλάξει στο παράθυρο για να δει τον καιρό, θα

σκεφτόταν πως ήταν το σπινθήρισμα της ίδιας της βροχής ε

κείνη η φωτεινή κλω στή που κυμάτιζε ανάμεσα στις σ ταγόν ες

που γλιστρούσαν στο τζάμι. Τυλιγμένος στην κουβέρτα, ο κ.

Ζοζέ άνοιξε λίγο τις κουρτίνες, ήταν η σειρά του να δει τι και

ρό έκανε. Δεν έβρεχε εκείνη τη στιγμή, ο ουρανός όμως φαι

νόταν σκεπασμένος από ένα και μοναδικό σκοτεινό σύννεφο,

τόσο χαμηλό που έμοιαζε ν' αγγίζει τις στέγες, σαν μια πελώ

ρια ταφόπλακα. Καλύτερα έτσι, σκέφτηκε, όσο λιγότερος κό

σμος κυκλοφορεί στο δρόμο τόσο το καλύτερο. Ψαχούλεψε ταρούχα που είχε βγάλει και βεβαιώθηκε ότι ήταν σε κατάσταση

να φορεθούν. Το πουκάμισο, η φανέλα, το σώβρακο και οι

κάλτσες ήταν σχετικά στεγνά, το παντελόνι κάπως λιγότερο,

αλλά το σακάκι και η γκαμπαρντίνα ήθελαν ακόμα ώρα. Φό

ρεσε τα υπόλοιπα εκτός από το παντελόνι, για ν' απ οφύγει το

άγγιγμα του σκληρού απ' την υγρασία υφάσματος πάνω στα

γδαρμένα γόνατα, κι άρχισε να ψάχ νει για το φαρμακείο. Λ ο-

ιθ7

M Ο M



γικά πρέπει να το είχαν εγκαταστήσει στο ισόγειο, κοντά στο

γυμναστήριο και στα ατυχήματα που κατά κόρον συμβαίνουν

εκεί, δίπλα στο προαύλιο, όπου στο διάλειμμα οι μαθητές ε

κτονώνουν σε παιχνίδια λιγότερο ή περισσότερο βίαια την ε

νέργεια τους, αλλά κυρίως την πλήξη και το άγχος της μελέτης. Πέτυχε διάνα. Αφού πρώτα έπλυνε τις πληγές με οξυζε-

νέ, τις πασάλειψε με αντισηπτικό που μύριζε ιώδιο και τις έ

δεσε προσεκτικά, με τέτοια υπερβολή επιδέσμων και τσιρότων

που έμοιαζε σαν να 'χε βάλει επιγονατίδες. Πάντως μπορούσε

να λυγίσει τις κλειδώσεις όσο χρειαζόταν για να περπατά. Φό

ρεσε το παντελόνι κι ένιωσε άλλος άνθρωπος, όχι όμ ως και τό

σο ώστε να ξεχάσει μια γενική αδιαθεσία που ένιωθε στο σώ-1

μα. Πρέπει να υπ άρχει κάτι για το συνάχι και τον π ονοκέφα

λο εδώ μέσα, σκέφτηκε, και σε λίγο βρήκε αυτό που χρειαζό

ταν κι είχε κιόλας δυο χαπάκια στο στομάχι. Δεν υπήρχε λό

γος να προ σέχει μήπως τον δουν απ' έξω, μιας και το δωμά τιο

του φαρμακείου, όπως θα περίμενε κανείς, είχε τζάμια φιμέ,

από δω και πέρα όμως έπρεπε να επιστήσει όλη του την προ

σοχή στις κινήσεις του, καμιά αφηρημάδα, να κινείται στο μέ

σον της αίθουσας, να προχωρά μπουσουλώντας όταν χρειάζε

ται να πλησιάσει κάποιο παράθυρο, να συμπεριφέρεται, εν ο-1

λίγοις, σαν να μην έκανε άλλο πράγμα στη ζωή του από διαρ- |

ρήξεις σπιτιών. Μια ξαφνική καούρα στο στομάχι τού θύμισε |

το σφάλμα του που πήρε δυο χάπια χωρίς τη συνοδεία λίγης ]τροφής, έστω ενός μπισκότου, Πολύ καλά, πού είναι τα μπι

σκότα εδώ μέσα, αναρωτήθηκε, αντιλαμβανόμενος ότι ε ίχε |

τώρα να λύσει ένα νέο π ρόβλημα, το πρόβλημα της σίτισης, α

φού δεν μπορούσε να βγει από το κτήριο προτού νυχτώσει,

Και μάλιστα για τα καλά, ακριβολόγησε. Έστω κι αν πρόκει

ται, όπω ς γνωρίζουμε, για άνθρωπ ο που ικανοποιείται εύκολα

στο ζήτημα της τροφής, έπρεπε με κάτι ν' αποκοιμίσει την πει- Ι

να του μέχρι να επιστρέψει στο σπίτι, ωστόσο ο κ. Ζοζέ απά

ντησε στην ανάγκη με τις εξής στωικές λέξεις, Εντάξει, μια μέ

ρα είναι, δεν πέθανε κανείς από ασιτία για μερικές ώρες. Βγή

κε από το φαρμακείο, και παρόλο που η γραμματεία, όπου ε

πρόκειτο να κάνει τις έρευνες του, βρισκόταν στο δεύτερο όροφο, αποφάσισε από καθαρή περιέργεια να κάνει μια βόλτα

στις εγκαταστάσεις του πρώτου ορόφου. Συνάντησε πρώτα το

γυμναστήριο, με τα αποδυτήρια, με τους βατήρες του και τα υ

πόλοιπα όργανα, τη δοκό, το εφαλτήριο, τους κρίκους, τον ίπ

πο, το τραμπολίνο, τα στρώματα, στην εποχή του δεν έβλεπε

κανείς τέτοιο αθλητικό εξοπλισμό στα σχολεία, ούτε και τον ε

πιθύμησε ποτέ για τον εαυτό του, όντας, όπως ήταν πάντα και

εξακολουθεί ως σήμερα να είναι, αυτό που λέμε καχεκτικός. Η

καούρα στο στομάχι εντάθηκε, ανέβηκε στο στόμα του μια ξι-

νίλα που του έτσουξε στο λαρύγγι, ας του ανακούφιζε τουλά

χιστον τον πονοκέφαλο, Και το κρύωμα, μάλλον έχω πυρετό,

σκέφτηκε τη στιγμή που άνοιγε άλλη μια πόρτα. Ήταν, ας εί

ναι ευλογημένο το πνεύμα της περιέργειας, η τραπεζαρία. Τό

τε η σκέψη του κ. Ζοζέ έβγαλε φτερά κι έτρεξε ταχύτατα πί

σω απ' το φαγητό, Αφο ύ υπάρχει τραπεζαρία, θα υπάρχει και

κουζίνα, κι αν υπάρχει κουζίνα, δεν χρειάστηκε να συνεχίσει

τη σκέψη του, ιδού η κουζίνα, με το φούρνο της, τα τηγάνια

και τις κατσαρόλες της, τα πιάτα και τα ποτήρια, τα ντουλά

πια, το τεράστιο ψυγείο της. Προς αυτό κατευθύνθηκε, το άνοιξε διάπλατα, τα τρόφιμα φάνταζαν στεφανωμένα από με

γαλείο, ας είναι ευλογημένος για άλλη μια φορά ο θεός τω ν

περίεργων, κι ακόμα ο θεός των διαρρηκτών, που σε κάποιες

περιπτώσεις είναι ισάξιος. Ένα τέταρτο αργότερα ο κ. Ζοζέ ή

ταν εντελώς άλλος ά νθρωπος, είχε συνέλθει στο σώμα και την

ψυχή, τα ρούχα ήταν σχεδόν στεγνά, τα γόνατα γιατρεμένα

και το στομάχι επεξεργαζόταν κάτι πιο θρεπτικό και περιεκτι-

ιο8îog

ο M



κό από δυο πικρά χάπια για το κρύωμα. Την ώρα του μεσημεριανού θα επέστρεφε στην κουζίνα, στο φιλάνθρωπο αυτό ψυγείο, τώρα είχε να ερευνήσει τους φακέλους της γραμματείας,να προχωρήσει ένα βήμα ακόμα, θα μάθαινε αμέσως πόσο μεγάλο ή μικρό, στη διαλεύκανση των γεγονότων της ζωής τηςάγνωστης γυναίκας που πριν τριάντα χρόνια, όταν ήταν ακόμα ένα κοριτσάκι με σοβαρά μάτια και μια φράντζα πάνω σταφρύδια, είχε καθίσει σ' εκείνο τον πάγκο για να φάει το κολατσιό της από ψωμί και μαρμελάδα, λυπημένη ίσως γιατί έκανεμουντζούρα στην αντιγραφή, ή ίσως χαρούμενη γιατί η νονάτης της είχε υποσχεθεί μια κούκλα.

Η ετικέτα του συρταριού ήταν σαφής, Μαθητές με Αλφαβητική Σειρά, άλλα συρτάρια επιγράφονταν αλλιώς, Μαθητές 1Πρώτης Τάξης, Μαθητές Δευτέρας Τάξης, Μαθητές Τρίτης

Τάξης, και ούτω καθεξής μέχρι το τελευταίο έτος σπουδών. Τοεπαγγελματικό πνεύμα του κ. Ζοζέ εκτίμησε με μεγάλη ικανοποίηση το σύστημα του αρχείου, που ήταν οργανωμένο ώστενα διευκολύνει την πρόσβαση στις καρτέλες των μαθητών μέσω δύο συμπληρωματικών οδών που συνέκλιναν, μιας γενικήςκαι μιας ειδικής. Ένα χωριστό συρτάρι περιείχε τους φακέλους των καθηγητών, όπως μπορούσε κανείς να διαβάσει στην Ιετικέτα που είχε πάνω, Καθηγητές. Καθώς το κοιτούσε, τέθηκαν αμέσως σε λειτουργία μέσα στο μυαλό του κ. Ζοζέ τα γρα

νάζια του αποδοτικού του επαγωγικού μηχανισμού, Αν, όπωςλογικά υποθέτω, σκέφτηκε, οι καθηγητές που βρίσκονται στοσυρτάρι είναι αυτοί που υπηρετούν τώ ρα στο σχολείο, τότε καιοι καρτέλες των μαθητών, από απλή αρχειοθετική συνοχή, θα Ιπρέπει να αναφέρονται στον σύγχρονο σχολικό πληθυσμό, εξάλλου ο καθένας αντιλαμβάνεται πως οι φάκελοι των μαθητών τριάντα σχολικών ετών, έστω με μετριοπαθείς υπολογισμούς, δεν θα μπορούσαν ποτέ να χωρέσουν σε μισή ντουζίνα

συρτάρια, όσο λεπτό κι αν ήταν το χαρτόνι που χρησιμοποιούσαν. Χωρίς καμιά ελπίδα, απλώς για να 'χει ήσυχη τη συνείδηση του, ο κ. Ζοζέ άνοιξε το συρτάρι όπου, σύμφωνα μετην αλφαβητική σειρά, έπρεπε να βρίσκεται η καρτέλα της άγνωστης γυναίκας. Δεν ήταν εκεί. Έκλεισε το συρτάρι και κοίταξε τριγύρω, Πρέπει να υπάρχει άλλο ένα αρχείο με τις καρτέλες των παλιών μαθητών, σκέφτηκε, αποκλείεται να τις καταστρέφουν στο τέλος των σπουδών τους, θα ισοδυναμούσε μεαπόπειρα εναντίον των θεμελιωδών κανόνων της αρχειοθέτησης. Αν όντως υπήρχε τέτοιο αρχείο, δεν βρισκόταν πάντως εκεί. Νευρικός, και μ' όλο που μάντευε πως η αναζήτηση θα ήταν ανώφελη, άν οιξε τα ντουλάπια και τα συρτάρια της γραμματείας. Τίποτα. Το κεφάλι του, σαν να μην άντεχε τη διάψευση, άρχισε να πονά περισσότερο. Και τώρα, αναρωτήθηκε

ο κ. Ζοζέ. Τώρα, ψάξε, απάντησε. Βγήκε από τη γραμματεία,κοίταξε από τη μια και την άλλη πλευρά του μεγάλου διαδρόμου, Εδώ δεν υπήρχαν αίθουσες διδασκαλίας, ωστόσο οι χώροι αυτού του ορόφου θα πρέπει, εκτός από το γραφείο του διευθυντή, να είχαν κι άλλες χρήσεις, ένας απ' αυτούς, όπω ς διαπίστωσε αμέσως, ήταν η αίθουσα των καθηγητών, ένας άλλοςχρησίμευε ως αποθηκούλα σχολικού υλικού που δεν χρησιμοποιούσαν πια, και οι υπόλοιποι δύο περιείχαν, τέλος, αυτό πουπροφανώς ήταν, τακτοποιημένο σε κούτες στα μεγάλα ερμά

ρια, το ιστορικό αρχείο του σχολείου. Πανηγύρισε ο κ. Ζοζέ,αυτό όμως είναι το πλεονέκτημα κάποιου που έχει εμπειρία(ττο επάγγελμα, ή αν το δούμε από την πλευρά της ελπίδαςπου μόλις χάθηκε, το επώδυνο μειονέκτημα, λίγα λεπτά ήταναρκετά για να διαπιστώσει ότι ούτε εκεί βρισκόταν αυτό πουέψαχνε, το αρχείο ήταν καθαρά γραφειοκρατικού χαρα κτήρα,ήταν επιστολές που είχαν λάβει, τα αντίγραφα των επιστολώνπου είχαν σ τείλει, στατιστικές, απουσιολόγια, γραφικές πάρα-

M Ο ο Μ



στάσεις προόδου, βιβλιαράκια με τη νομοθεσία. Σκάλισε μια

φορά, σκάλισε δύο, ανώφελο. Απελπισμένος βγήκε στο διά

δρομο, Τόση προσπάθεια για το τίποτα, είπε, κι ύστερα, για

άλλη μια φορά, υποχρεωμένος να υπακούσει στη λογική, Α

ποκλείεται, κάπου πρέπει να βρίσκονται οι αναθεματισμένεςοι καρτέλες, αφού δεν κατέστρεψαν την αλληλογραφία τόσων

ετών, μια αλληλογραφία που δεν εξυπηρετεί σε τίποτα, πολύ

λιγότερο θα το έκαναν στους φακέλους των μαθητών, αυτά εί

ναι έγγραφα εξαιρετικής σημασίας για τις βιογραφίες, δεν θα

μου έκανε καμία εντύπω ση αν κάπ οιος από τη συλλογή μου εί

χε φοιτήσει σ' αυτό το λύκειο. Κάτω από άλλες συνθήκες ίσως

ο κ. Ζοζέ να σκεφτόταν ότι, όπως του κατέβηκε η ιδέα να ε

μπλουτίσει τα αποκόμματα του με τα αντίγραφα των πιστο

ποιητικών γέννησης, θαήταν ενδιαφέρον επίσης αν μπορούσε

να προσθέσει σ' αυτά και τα έγγραφα που αναφέρονται στην

παρακολούθηση των μαθημάτων και τη σχολική επίδοση.

Όπως και να 'χει, αυτό θα παρέμενε πάντα ένα απραγματο

ποίητο όνειρο. Άλλο πράγμα να έχει κανείς τα πιστοποιητικά

γέννησης μέσα στα πόδια του, στο Γενικό Ληξιαρχείο, και άλ

λο να γυρνά στα σχολεία και να κάνει διαρρήξεις μόνο και μό

νο για να μάθει αν η τάδε είχε πάρει οκτώ ή δεκαπέντε στα μα

θηματικά της τετάρτης κι αν ο δείνα ήταν τόσο απείθαρχος ό

σο αρεσκόταν να δηλώνει στις συνεντεύξεις. Κι αν σε καθένα

από τα σχολεία που έπρεπε να μπει χρειαζόταν να υποφέρει όσο και σ' αυτό, τότε θαήταν καλύτερα να κάτσει σ τ' αυγά του,

συμβιβασμένος με την ιδέα να γνωρίσει από τον κόσμο μονά

χα αυτά που φτάνει το χέρι του χωρίς να βγει από το σπίτι, λέ

ξεις, εικόνες, ψευδαισθήσεις.

Αποφασισμένος να ξεκαθαρίσει την απόφαση οριστικά, ο

κ. Ζοζέ επέστρεψε στο αρχείο, Αν υπάρχει ακόμα λογική σ'

αυτό τον κόσμο, οι καρτέλες πρέπει να βρίσκονται εδώ, είπε.

Τα ράφια του πρώτου χώρου, τη μια κούτα μετά την άλλη, το

ένα πακέτο μετά το άλλο, τα χτένισε με ψιλό χτένι, τρόπος του

λέγειν που πρέπει να αντλεί την προέλευση του από την επο

χή που οι άνθρωποι το χρησιμοποιούσαν για να χτενιστούν, το

επονομαζόμενο και ψειρόχτενο, για να μπορούν να κυνηγούν

αυτό που η κανονική χτένα άφηνε να της ξεφύγει, η αναζήτη

ση κατέληξε πάλι σε αποτυχία, καρτέλες δεν υπήρχαν. Ή μάλ

λον υπήρχαν, βαλμένες μέσα σ' ένα μεγάλο κιβώτιο, αλλά ή

ταν μόνο των τελευταίων πέντε χρόνων. Πεπεισμένος τώρα ό

τι όλες οι άλλες καρτέλες τελικά είχαν καταστραφεί, είχαν σκι

στεί, τις είχαν πετάξει στα σκουπίδια, αν δεν τις είχαν κάψει,

χωρίς ελπίδα πια, με την αδιαφορία κάποιου που θα περιορι

στεί να εκτελέσει μια ανώφελη υποχρέωση, ο κ. Ζοζέ μπήκε

και στο δεύτερο χώρο. Ωστόσο τα μάτια του, αν το ρήμα δεν

είναι ολότελα παράταιρο σε τούτο το λόγο, τον λυπήθηκαν,γιατί πώς αλλιώς εξηγείται που του έβαλαν μπρος του αμέσως

εκείνη τη στενή πόρτα ανάμεσα σε δυο ράφια, σαν να 'ξεραν

από την αρχή πως εκείνη βρισκόταν εκεί. Πίστεψε ο κ. Ζοζέ

πως είχε φτάσει στο πέρας των εργασιών του, στην επιβρά

βευση των προσπαθειών του, θα πρέπει πραγματικά να ανα

γνωρίσει κανείς ότι, σε αντίθετη περίπτωση, θα επρόκειτο για

(χπαράδεκτη σκληρότητα του πεπρωμένου, έχει τους λόγους

του ο λαός που επιμένει να δηλώνει, παρ' όλες τις αντιξοότη

τες της ζωής, πως η κακή η τύχη δεν βρίσκεται πάντα πίσωαπ' την πόρτα, πίσω από τούτη τουλάχιστον, όπως στις παλιές

διηγήσεις, πρέπει να βρίσκεται ένας θησαυρός, έστω κι αν, για

να φτάσει σ' αυτόν, θα χρειαστεί ακόμα να αναμετρηθεί με το

δράκοντα. Μπορεί να μην αφρίζει το στόμα του από οργή, να

μην ξεπηδά καπνός και φωτιά απ' τα ρουθούνια του, να μην

αφήνει μουγκρητά που σείουν τη γη, είναι απλώς ένα σκοτάδι

(τταματημένο που περιμένει, πυκνό και σιωπηλό σαν τον πάτο

ιι 3

Η - Όλα τα ονόματα

M Ο Μ



της θάλασσας, κάποιοι απ' τους ανθρώπους που φημίζονταιως γενναίοι δεν θα είχαν το κουράγιο να περάσουν, μερικοίμάλιστα θα το έβαζαν αμέσως στα πόδια τρομοκρατημένοι, από φόβο μήπως το μιαρό θεριό τους πετάξει στα τάρταρα τουλαρυγγιού του. Ακόμα κι αν δεν ήταν ο άνθρωπος που μπορείκανείς να υποδείξει ως παράδειγμα ή πρότυπο ανδρείας, ο κ.Ζοζέ, μετά από τόσα χρόνια στο Γενικό Ληξιαρχείο, είχε αποκτήσει μια γνώση της νύχτας, της σκιάς, του σκοταδιού και τουερέβους που τελικά αναπλήρωσε τη φυσική του συστολή και |τώρα του επιτρέπει, χωρίς υπερβολικό τρόμο, ν' απλώνει τοχέρι μέσα στο σώμα του δράκου αναζητώντας το διακόπτητου φωτός. Τον βρήκε, τον έβαλε σε λειτουργία, αλλά δεν άναψε κανένα φως. Σέρνοντας τα πόδια για να μη σκοντάψει, «προχώρησε λίγο μέχρι που το καλάμι του δεξιού του ποδιού

χτύπησε σε μια σκληρή αιχμή. Ψηλάφησε το εμπόδιο και, τηστιγμή που καταλάβαινε ότι πρόκειται για ένα μεταλλικό σκαλοπάτι, αισθάνθηκε στην τσέπη του τον όγκο του φακού, πουμέσα σε τόσες και τόσο αντιφατικές συγκινήσεις τον είχε ξε-iχάσει. Είχε μπροστά του μια σκάλα σαλίγκαρο που ανέβαινεστην κατεύθυνση ενός σκοταδιού ακόμα πιο πυκνού απ' αυτού στο κατώφλι της πόρτας και κατάπινε τη δέσμη του φωτόςπροτού εκείνο μπορέσει να του δείξει το δρόμο προς τα πάνω.Η σκάλα δεν είχε κουπαστή, ό,τι χειρότερο δηλαδή μπορούσε

να συμβεί σε κάποιον που υπέφερε από ιλίγγους, στο πέμπτοσκαλοπάτι, αν τα καταφέρει να φτάσει ως εκεί, ο κ. Ζοζέ θαχάσει την αίσθηση του πραγματικού ύψους στο οποίο βρίσκεται, θα νιώσει ότι χωρίς στήριγμα πρόκειται να πέσει, και θαπέσει. Δεν έγινε έτσι. Ο κ. Ζοζέ γίνεται γελοίος, αλλά δεν έχεισημασία, μόνο εκείνος ξέρει πόσο παράλογο και ανόητο είναιαυτό που κάνει τώρα, κανείς δεν θα μπορέσει να τον δει νασέρνεται στη σκάλα σαν σαύρα μισοκοιμισμένη ακόμη από τη

ιΐ4

χειμέρια νάρκη, γραπωμένος με αγωνία απ' τα σκαλοπάτια,διαδοχικά, το σώμα προσπαθεί να ακολουθήσει την ελικοειδήστροφή που μοιάζει να μην τελειώνει πουθενά, τα γόνατα περνούν νέο μαρτύριο. Όταν τα χέρια του κ. Ζοζέ επιτέλους άγγιξαν το επίπεδο πάτωμα της σοφίτας, οι δυνάμεις του σώματος του είχαν προ πολλού χάσει τη μάχη με το τρομαγμένοπνεύμα, γι' αυτό και δεν μπόρεσε να σηκωθεί αμέσως, έμεινεέτσι μπρούμυτα, με το πουκάμισο και τα πρόσωπο βουτηγμένα στη σκόνη που κάλυπτε το πάτωμα, τα πόδια στα σκαλοπάτια, πόσες ταλαιπωρίες πρέπει να περάσουν οι άνθρωποιπου βγήκαν από την ηρεμία του σπιτιού τους για να μπλεχτο ύνσε τρελές περιπέτειες.

Μετά από μερικά λεπτά, ξαπλωμένος ακόμα μπρούμυτα,γιατί δεν ήταν τόσο ανόητος ώστε να κάνει την απερισκεψία

να σταθεί όρθιος μέσα σ ' εκείνο το σκοτάδι, με κίνδυνο να κάνει ένα λάθος βήμα και να πέσει μοιραία στην άβυσσο απ' όπου ήρθε, ο κ. Ζοζέ, καταβάλλοντος προσπάθεια, συστρέφο-ντας το κορμί, κατάφερε να τραβήξει για άλλη μια φορά τοφακό που είχε φυλάξει στην πίσω τσέπη του παντελονιού του.Τον άναψε και έριξε το φως στο έδαφος μπροστά του. Υπήρχαν σκόρπια χαρτιά, χάρτινα κιβώτια, μερικά απ ' αυτά ξεχαρ βαλωμένα, τα πάντα καλυμμένα με σκόνη. Μερικά μέτρα πιομπροστά διέκρινε κάτι που έμοιαζε με πόδια καρέκλας. Ανέ

βασε ελαφρά το φακό, ήταν όντως μια καρέκλα. Το κάθισμα,η ράχη, φαίνονταν σε καλή κατάσταση, και πάνω της, αιωρούμενη από το χαμηλό ταβάνι, ήταν μια λάμπα γυμνή, Όπως(ττο Γενικό Ληξιαρχείο, σκέφτηκε ο κ. Ζοζέ. Κατηύθυνε τοφακό στους τοίχους τριγύρω, φευγαλέες μορφές εμφανίστηκανστα ράφια που έμοιαζαν να κάνουν το γύρο του δωματίου. Δενήταν ψηλά ράφια, δεν θα μπορούσαν άλλωστε λόγω της κλίσης της στέγης, κι ήταν βαρυφορτωμένα με άμορφες κούτες

" 5

M M



και πακέτα χαρτιού. Π ού να είναι άραγε ο διακόπτης του φωτός, αναρωτήθηκε ο κ. Ζοζέ, και η απάντηση ήταν αυτή πουθα 'πρεπε να περιμένει, Είναι κάτω και δεν λειτουργεί, Μετούτο το φακό μόνο δεν νομίζω ότι θα καταφέρω να βρω τις

καρτέλες, εκτός αυτού έχω την εντύπωση ότι η μπαταρία είναιστα τελευταία της, Αυτό να το σκεφτόσουν νωρίτερα, Ίσως ναέχουν βάλει κι άλλο διακόπτη εδώ, Ακόμα κι έτσι να 'ναι, είδαμε ότι η λάμπα είναι καμένη, Δεν το ξέρουμε, Αν δεν ήτανκαμένη θα είχε ανάψει, Το μόνο που ξέρουμε είναι ότι πατήσαμε το διακόπτη και το φως δεν άναψε, Ορίστε λοιπόν, Μπορεί να σημαίνει άλλο πράγμα, Τι, Ότι κάτω δεν υπάρχει λάμπα, Επομένως και πάλι έχω δίκιο, αυτή εδώ είναι καμένη,Και ποιος μας λέει ότι δεν υπάρχουν δύο διακόπτες και δύολάμπες, μία της σκάλας και μία της σοφίτας, η κάτω πρέπει να

είναι καμένη, για την επάνω δεν ξέρουμε ακόμη, Αφ ού κατάφερες να κάνεις αυτή την επαγωγή, ανακάλυψε τώρα και τοδιακόπτη τούτης εδώ. Ο κ. Ζοζέ άφησε την άβολη στάση στηνοποία βρισκόταν ακόμα και ανακάθισε στο έδαφος, Τα ρούχαμου θα γίνουν άθλια εδώ μέσα, σκέφτηκε και σημάδεψε με τοφακό τον τοίχο που βρισκόταν πιο κοντά στην έξοδο της σκάλας, Αν υπάρχει, πρέπει να είναι εδώ. Τον ανακάλυψε τη στιγμή ακριβώς που προσέγγιζε το αποθαρρυντικό συμπέρασμαότι ο μοναδικός διακόπτης ήταν ο κάτω. Όπως έβαλε την ε

λεύθερη παλάμη του τυχαία στο πάτωμα για να στηριχτεί καλύτερα, το φως στο ταβάνι άναψε, ο διακόπτης, με τη μορφήκουμπιού, ήταν εγκατεστημένος στο πάτωμα ώστε να τον βρίσκει αμέσως όποιος ανέβαινε τη σκάλα. Τοκιτρινωπό φως τηςλάμπας μετά βίας έφτανε στον τοίχο του βάθους, στο δάπεδοδεν υπήρχαν ίχνη από πατημασιές. Ενθυμούμενος τις καρτέλες που είχε δει στον κάτω όροφο, ο κ. Ζ οζέ είπε δυνατά, Έχεινα μπει άνθρωπος εδώ μέσα τουλάχιστον έξι χρόνια. Όταν ο

ιι6

απόηχος των λέξεων έσβησε, ο κ. Ζοζέ παρατήρησε ότι είχεδημιουργηθεί στη σοφίτα μια μεγάλη σιωπή, λες κι η σιωπήπου υπήρχε προη γουμένως περιείχε μια μεγαλύτερη σιωπή, θαήταν τα μαμούνια του ξύλου που είχαν διακόψει τη σκαπτικήτους δραστηριότητα. Από το ταβάνι αιωρούνταν ιστοί αράχνης μαύροι από τη σκόνη, οι ιδιοκτήτριες τους πρέπει να είχαν πεθάνει πριν από πολύ καιρό από έλλειψη τροφής, εδώδεν υπήρχε τίποτα που θα μπορούσε να προσελκύσει μια παραστρατημένη μύγα, πολύ περισσότερο με την κάτω πόρτακλειστή, και ο σκώ ρος, η βώτριδα, όπως το σαράκι στα θεμέλια, δεν είχαν κανένα λόγο ν' αφήσουν τις στοές κυτταρίνηςγια να έρθουν να ζήσουν στον έξω κόσμο. Ο κ. Ζοζέ σηκώθηκε, προσπάθησε ανώφελα να τινάξει τη σκόνη από το παντελόνι και το πουκάμισο, το πρόσωπο του έμοιαζε ν' ανήκει σε

εκκεντρικό παλιάτσο, μ' ένα μεγάλο λεκέ απ' τη μια μόνο πλευρά. Πήγε και κάθισε στην καρέκλα, κάτω από τη λάμπα, κι άρχισε να μιλά μονάχος του, Ας κάνουμε την εικασία, είπε, αςκάνουμε την εικασία ότι αν ο ι παλιές καρτέλες βρίσκονται εδώ, όπως όλα μαρτυρούν, δεν είναι καθόλου πιθανό να βρεθούν συγκεντρωμένες κατά μαθητή, να βρίσκονται δηλαδή οικαρτέλες του κάθε μαθητή όλες μαζεμένες ώστε να μπορέσεικανείς να παρακολουθήσει με μια ματιά όλη τη σχολική τουπορεία, λογικότερο είναι η γραμματεία στο τέλος κάθε σχολι

κού έτους να κάνει ένα δέμα όλες τις καρτέλες που αντιστοιχούν σ' αυτό το έτος και να τις τακτοποιεί εδώ, δεν φαντάζομαι να μπήκαν καν στον κόπο να τις φυλάξουν σε κούτες, μπορεί όμως και να το έκαναν, αυτό θα το δούμε, ελπίζω, αν έχειγίνει έτσι, τουλάχιστον να τους πέρασε από το μυαλό να γράψουν απ' έξω τη χρονιά όπου αναφέρονται, πάντως με τον έναν ή τον άλλο τρόπο είναι πια ζήτημα χρόνου και υπομονής.Το συμπέρασμα δεν προσέθετε τίποτα το ιδιαίτερο στις αρχι-

ιΐ7

M Ο ο Μ



κές προτάσεις, κι από το ξεκίνημα της ζωής του γνωρίζει ο κ.Ζοζέ πως μόνο χρόνος χρειάζεται για να χρησιμοποιήσει τηνυπομονή, από το ξεκίνημα ελπίζει να μην ξεμείνει η υπομονήαπό χρόνο. Σηκώθηκε και, πιστός στον κανόνα πω ς σ' όλες τις

επιχειρήσεις το καλύτερο είναι ν' αρ χίζει κανείς από μια άκρηκαι να προχωρά με μέθοδο και πειθαρχία, έπιασε δουλειά από την άκρη μιας σειράς ραφιών, αποφασισμένος να μην αφήσει χαρτί για χαρτί μέχρι να διαπιστώσει ότι ανάμεσα στο πιοψηλό και στο πιο χαμηλό δεν κρύβεται άλλο χαρτί. Κάθε φορά που άνοιγε μια κούτα, που έλυνε ένα πακέτο, σε κάθε κίνηση που έκανε σήκωνε ένα σύννεφο σκόνης, τόσο που, για ναμην πάθει ασφυξία, χρειάστηκε να δέσει το μαντίλι πάνω στημύτη και το στόμα του, μια προληπτική διαδικασία που συμβούλευαν πάντα τους γραφείς να εφαρμόζουν κάθε φορά που

χρειαζόταν να μπουν στο αρχείο των νεκρών του Γενικού Ληξιαρχείου. Σε λίγα λεπτά τα χέρια του είχαν γίνει μαύρα, το μαντίλι έχασε τη λίγη λευκότητα που του απέμενε, ο κ. Ζο ζέ είχεμεταμορφωθεί σ ' έναν ανθρακωρύχο που ελπίζει να συναντήσει στον πάτο του ορυχείου τον καθαρό άνθρακα ενός διαμαντιού.

Η πρώτη καρτέλα φάνηκε μετά από μισή ώρα. Το κορίτσιδεν είχε πια φράντζα, αλλά τα μάτια, σ' αυτή τη φωτογραφίατων δεκαπέντε χρόνων της, διατηρούσαν το ίδιο ύφος πονεμέ

νης σοβαρότητας. Προσεκτικά ο κ. Ζοζέ την έβαλε πάνω στηνκαρέκλα και συνέχισε την αναζήτηση. Δ ούλευε σαν μέσα σε όνειρο, εξονυχιστικός, πυρετώδης, κάτω απ' τα δάχτυλα του ξεγλιστρούσαν σκώροι τρομοκρατημένοι από το φως, και σιγάσιγά, σαν να αναμόχλευε τα υπολείμματα σε τάφο, η σκόνηαρπάχτηκε πάνω στο δέρμα του, τόσο λεπτή ώστε διαπερνούσε τα ρούχα. Αρ χικά, όταν έβρισκε ένα δέμα με καρτέλες, πήγαινε απευθείας σ' αυτό που τον ενδιέφερε, ύστερα άρχισε να

ιι8

χασομερά σε ονόματα, εικόνες, χωρίς λόγο, μόνο και μόνο επειδή βρίσκονταν εκεί και δεν θα ξανάμπαινε κανείς σ' αυτήτη σοφίτα για να διώξει τη σκόνη που τα κάλυπτε, εκατοντάδες, χιλιάδες πρόσωπα αγοριών και κοριτσιών που κοιτούσαν

μπροστά στο στόχο, την άλλη πλευρά του κόσμου, περιμένοντας ποιος ξέρει τι. Στο Γενικό Ληξιαρχείο δεν ήταν έτσι, στοΓενικό Ληξιαρχείο υπήρχαν μόνο λέξεις, στο Γενικό Ληξιαρχείο δεν μπορούσε να δει κανείς πώς είχαν αλλάξει και συνέχιζαν ν' αλλάζουν τα πρόσωπα, ενώ το πιο σημαντικό ήταναυτό ακριβώς, ό,τι αλλάζει με το χρόνο, και όχι τα ονόματαπου δεν μεταβάλλονται ποτέ. Όταν το στομάχι του κ. Ζοζ έ έδωσε το παρόν, πάνω στην καρέκλα βρίσκονταν επτά καρτέλες, δύο απ' αυτές είχαν την ίδια φωτογραφία, η μητέρα τηςθα είχε πει, Πάρε την περσινή, δεν χρειάζεται να πας σε φω

τογράφο, κι εκείνη πήρε τη φωτογραφία με λύπη που δεν μπορούσε να βγάλει καινούρια αυτή τη χρονιά. Προτού κατέβειστην κουζίνα, ο κ. Ζοζέ μπήκε στην τουαλέτα του διευθυντήγια να πλύνει τα χέρια του κι έμεινε κατάπληκτος όταν είδετον εαυτό του στον καθρέφτη, δεν φανταζόταν ότι το πρόσωπο του θα βρισκόταν σε τέτοια κατάσταση, βρόμικο, χαραγμένο από τις γραμμές του ιδρώτα, Μοιάζω σαν να μην είμαι εγώ ,σκέφτηκε και ίσως να μην έμοιαζε ποτέ. Όταν τελείωσε το φαγητό, ανέβηκε στη σοφίτα όσο πιο γρήγορα του επέτρεπαν τα

γόνατα του, του πέρασε η σκέψη πως αν το φως κοβόταν, υπολογίσιμη πιθανότητα μ' αυτές τις βροχές, δεν θα μπορούσενα ολοκληρώσει την αναζήτηση. Α ν υποθέσουμε ότι δεν έμεινε σε καμία τάξη, του απέμεναν να βρει πέντε καρτέλες μόνο,κι αν τώρα έπεφτε σε σκοτάδι, η προσπάθεια του εν μέρει θαπήγαινε χαμένη, αφού δεν θα μπορούσε να επιστρέψει στοσχολείο. Απορροφημένος στην εργασία του, είχε ξεχάσει τονπονοκέφαλο, το κρύωμα και τώρα καταλάβαινε ότι ήταν χει-

ιΐ 9

M Ο



ρότερα. Κατέβηκε ξανά για να πάρει άλλα δύο χάπια, έκανετην ανάγκη φιλοτιμία, ανέβηκε και ξανάπιασε δουλειά. Ήταναργά το απόγευμα όταν βρήκε και την τελευταία καρτέλα.Έσβησε το φως της σοφίτας, έκλεισε την πόρτα και, σαν υπνοβάτης, φόρεσε το σακάκι και την γκαμπαρντίνα, καθάρισε

όσο καλύτερα μπορούσε τα ίχνη της παρουσίας του και κάθισε να περιμένει τη νύχτα.

Τ Ο ΕΠΟΜΕΝΟ ΠΡΩΙ ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΛΗΞΙΑΡΧΕΙΟ ΜΟΛΙΣ ΕΙΧΕ ΑΝΟΙ-

ξει, οι υπάλληλοι ήταν ήδη καθισμένοι στις θέσεις τους, οκ. Ζοζέ άνοιξε την ενδιάμεση πόρτα κι έκανε ψιτ-ψιτ για

να προσελκύσει την προσοχή του συναδέλφου γραφέα πουβρισκόταν πιο κοντά. Ο άνθρωπος γύρισε το κεφάλι του κι εί

δε ένα αναψοκοκκινισμένο πρόσωπο να του κλείνει το μάτι, Τιθέλετε, ρώτησε με χαμηλή φωνή για να μην ενοχλήσει την υπηρεσία, αφήνοντας στις λέξεις του να διαφανεί ένα ύφος επικριτικής ειρωνείας, λες και το σκάνδαλο της απουσίας ερχόταν να δικαιώσει όσους είχαν ήδη σκανδαλιστεί από την καθυστέρηση, Είμαι άρρωστος, είπε ο κ. Ζοζέ, δεν μπορώ να έρθω για δουλειά. Ο συνάδελφος σηκώθηκε ενοχλημένος, έκανετρία βήματα προς την κατεύθυνση του προϊσταμένου της πτέρυγας του και τον ενημέρωσε, Με συγχωρείτε, κύριε, είναι εδώ

ο κ. Ζοζέ και λέει ότι είναι ασθενής. Με τη σειρά του ο προϊστάμενος σηκώθηκε, έκανε τέσσερα βήματα προς την κατεύθυνση του α ντίστοιχου υποδιευθυντή και τον ενημέρωσε, Μεσυγχωρείτε, κύριε, είναι εδώ ο γραφέας κ. Ζοζέ και λέει ότι είναι ασθενής. Προτού διανύσει τα πέντε βήματα που τον χώριζαν από το γραφείο του ληξίαρχου, ο υποδιευθυντής θέλησενα διακριβώσει τη φύση της ασθένειας, Τι έχετε, ρώτησε, Είμαι κρυωμένος, απάντησε ο κ. Ζοζέ, Ένα κρύωμα δεν είναι

M

λόγος για να απουσιάσετε από την εργασία, Έχω πυρετό, Πώς

ο ο Μ

τι λέξεις που κανένας κατώτερος υπάλληλος του Γενικού Λη



ξέρετε ότι έχετε πυρετό, Έβαλα θερμόμετρο, Μερικά δέκαταπάνω απ' το κανονικό, Όχι, κύριε, έχω τριάντα εννιά, Ένα απλό κρύωμα δεν ανεβάζει ποτέ τέτοια θερμοκρασία, Τότεμπορεί να έχω γρίπη, Ή μια πνευμονία, Πάει μακριά ο οιωνός,Απλώς μια υπόθεση κάνω, δεν προοιωνίζω τίποτα, Με συγχωρείτε, τρόπος του λέγειν, Και πώς βρεθήκατε σ' αυτή τηνκατάσταση, Νομίζω από μια βροχή που μ' έπιασε, Οι απερισκεψίες πληρώνονται, Έχετε δίκιο, Ασθένειες που προκλήθηκαν από αίτια αλλότρια προς την υπηρεσία δεν θα έπρεπε ναυπολογίζονται, Ό ντως δεν ήμουν σε υπηρεσία, Θα το γνωστοποιήσω στο διευθυντή, Μάλιστα, κύριε, Μην κλείσετε τηνπόρτα, μπορεί να θελήσει να σας δώσει κάποιες οδηγίες, Μάλιστα, κύριε. Ο ληξίαρχος δεν έδωσε οδηγίες, αρκέστηκε να

κοιτάξει πάνω από τα σκυμμένα κεφάλια των υπαλλήλων καινα κάνει μια κίνηση με το χέρι, μια σύντομη χειρονομία, σαννα περιφρονούσε το ζήτημα ή σαν να ανέβαλλε για αργότερατην προσοχή που ήταν διατεθειμένος να του αφιερώσει, απόκείνη την απόσταση ο κ. Ζοζέ δεν θα ήταν σε θέση να διακρίνε ι τη διαφορά, ακόμα κι αν τα κλαμένα και ερεθισμένα μάτιατου έφταναν ως εκεί. Όπως και να 'χει, τρομοκρατημένος υποθέτουμε από το βλέμμα, ο κ. Ζοζέ, χωρίς να καταλαβαίνει τικάνει, άνοιξε λίγο ακόμα την πόρτα και εμφανίστηκε ολόκλη

ρος στο Γενικό Ληξιαρχείο, με μια παλιά ρόμπα πάνω απ' τηνπιτζάμα, τα πόδια χωμένα σε κάτι πατημένες παντόφλες, με τομαραμένο ύφος κάποιου που άρπαξε ένα βαρύ κρύωμα, ή μιαύπουλη γρίπη, ή μια θανατηφόρα βρογχοπνευμονία, ποτέ δενξέρει κανείς, πόσες και πόσες φορές στη ζωή μια απλή αύραδεν καταλήγει σε καταστροφικό τυφώνα. Ο υποδιευθυντήςερχόταν να του πει ότι σήμερα ή αύριο θα τον επισκεπτόταν ουπηρεσιακός γιατρός, αμ έσως μετά, μέγα θαύμα, πρόφερε κά-

ξιαρχείου, ο ίδιος ή οποιοσδήποτε άλλος, δεν είχε ποτέ την ευτυχία να ακούσει, Ο διευθυντής σάς εύχεται περαστικά, ο ίδιος ο υποδιευθυντής έμοιαζε να μην πιστεύει ότι έλεγε αυτόπου έλεγε. Αποσβολωμέν ος ο κ. Ζοζέ διατηρούσε πάντως αρκετά ίχνη διαύγειας ώστε να κοιτάξει προς το ληξίαρχο για νατον ευχαριστήσει για την απρόσμενη ευχή, εκείνος όμως είχετο κεφάλι σκυμμένο, σαν να είχε πέσει με τα μούτρα στη δουλειά, πράγμα που, απ' όσα γνωρίζουμε για τις εργασιακές σχέσεις αυτού του Γενικού Ληξιαρχείου, είναι κάτι παραπάνω από αμφίβολο. Αργά ο κ. Ζοζέ έκλεισε την πόρτα και, τρέμοντας από συγκίνηση και πυρετό, πήγε κι έπεσε στο κρεβάτιτου.

Δεν ήταν μόνο η βροχή που έπεσε πάνω του όταν σκαρφά

λωνε στο υπόστεγο προσπαθώντας να μπει στο σχολείο. Όταν,νύχτα πια, βγήκε επιτέλους από το παράθυρο και βρέθηκε στοδρόμο, δεν μπορούσε να φανταστεί, ο ταλαίπωρος, τι τον περίμενε. Οι επώδυνες και με το παραπάνω συνθήκες της ανάβασης, κυρίως όμως η συσσωρευμένη σκόνη της σοφίτας, τονείχαν φέρει από την κορυφή ως τα νύχια σε μια απερίγραπτηκατάσταση βρόμας, με το πρ όσωπο και τα μαλλιά β ουτηγμέναστη μαυρίλα, τα χέρια σαν κούτσουρα καρβουνιασμένα, για ναμην πούμε για τα ρούχα, η γκαμπαρντίνα ποτισμένη στο λίπος

και κουρέλι, το παντελόνι λες και σερνόταν σε κατράμι και τοπουκάμισο σαν να είχε καθαρίσει μια καμινάδα από φούμο αι-ιόνων, ένας οποιοσδήποτε αλήτης, έστω κι αν ζούσε στο έσχατο όριο της ένδειας, θα έκανε αξιοπρεπέστερη εμφάνιση στοδρόμο. Όταν ο κ. Ζοζέ, δυο τετράγωνα μετά το σχολείο, ηβροχή είχε πια σταματήσει, κάλεσε ένα ταξί να σταματήσει γιανα επιστρέψει στο σπίτι του, συνέβη αυτό που θα συνέβαινε, οοδηγός του, βλέποντας εκείνη τη μαύρη φιγούρα να προβάλ-

123

M

λει ξαφνικά από τα έγκατα της νύχτας, φοβήθηκε και άνοιξε

Μ



ταχύτητα, και δεν ήταν ο μόνος, τα τρία ταξί στα οποία έκανενόημα ο κ. Ζοζέ να σταματήσουν εξαφανίστηκαν όλα στηστροφή σαν να τα κυνηγούσε ο διάολος. Ο κ. Ζοζέ συμβιβάστηκε και γύρισε στο σπίτι με τα πόδια, τώρα ούτε σε λεωφορείο δεν τολμούσε να μπει, τι να γίνει, άλλη μια κούραση για ναπροστεθεί σε τούτη που μόλις του επιτρέπει να σύρει τα πόδιατου, το χειρότερο όμω ς ήταν ότι μετά από λίγο η βροχή άρχισε ξανά να πέφτει και δεν σταμάτησε σε όλο τον ατελείωτοδρόμο, τόσες οδοί, πλακόστρωτα, πλατείες, λεωφόροι, διέσχιζαν μια πόλη που έμοιαζε έρημη, κι εκείνος ο μοναχός άνθρωπος να στάζει νερό, δίχως έστω μια ομπρέλα να τον προστατέψει από το πολύ νερό, είναι κατανοητό γιατί, κανείς δενπάει με την ομπρέλα του σε διάρρηξη, ούτε και στον πόλεμο,

θα μπορούσε να μαζευτεί στο κεφαλόσκαλο μιας πόρτας καινα περιμένει απ' τον ουρανό μια παύση, δεν αξίζει όμως τονκόπο, ο βρεγμένος τη βροχή δεν τη φοβάται. Όταν ο κ. Ζοζέέφτασε στο σπίτι, το μοναδικό σχετικά στεγνό κομμάτι τωνρούχων του ήταν μία τσέπη του σακακιού του, η εσωτερική στ'αριστερά, όπου είχε βάλει τις σχολικές καρτέλες του άγνωστουκοριτσιού, όλη αυτή την ώ ρα περπατούσε με το δεξί χέρι πάνω τους για να τις προστατέψει απ' τη βροχή, όποιος τον έβλεπε έτσι θα σκεφτόταν, ειδικά μ' εκείνη την ταλαίπωρη έκ

φραση στο πρόσωπο, πως είχε πρόβλημα με την καρδιά του.Τουρτουρίζοντας, γδύθηκε εντελώς κι αναρωτιόταν με σύγχυση πώς θα κατόρθωνε να καθαρίσει τα ρούχα που στοιβαζόταν στο πάτωμα, δεν είχε τόσο πολλά κοστούμια, παπούτσια,κάλτσες και πουκάμισα ώστε να μπορεί να στείλει στο καθαριστήριο όλα μαζί, λες κι ήταν κανένας οικονομημένος, μια ολόκληρη αλλαξιά, σίγουρα θα του έλειπε κάποιο ρούχο όταντην επομένη θα έπρεπε να ντυθεί με ό,τι του είχε απομείνει. Α-

124

ποφασισε ν' αφήσει την έγνοια του για αργότερα, τώρα το θέμα ήταν να βγάλει όλη αυτή τη βρόμα από το κορμί του, το χειρότερο ήταν ότι ο θερμοσίφωνας λειτουργούσε ελαττωματικά,το νερό βγαίνει πότε καυτό και πότε τόσο κρύο που κοκαλώ-

νει κανείς, μόνο που το σκέφτηκε ανατρίχιασε ολόκληρος, κιύστερα, σαν να 'θελε να πείσει τον εαυτό του, μουρμούρισε,Μπορεί και να μου κάνει καλό στο κρύωμα, μία ζεστό, μίακρύο ντους, έτσι έχω ακούσει. Μπήκε στο δωματιάκι που χρησίμευε για μπάνιο, κοίταξε στον καθρέφτη και δικαιολόγησετην τρομάρα των ταξιτζήδων, στη θέση τους κι αυτός το ίδιοθα έκανε, θα έφευγε απ' αυτό το φάντασμα με τις σκαμμένεςκόγχες και τις άκρες του στόματος που στάζουν μαύρο σάλιο.Ο θερμοσίφωνας δεν φέρθηκε άσχημα αυτή τη φορά, του πέταξε μονάχα δυο κρύες ριπές στην αρχή, το υπόλοιπο ήταν ευ

χάριστα χλιαρό, λίγο καυτό νερό πότε πότε για να βοηθήσει ναδιαλυθεί η βρομιά. Βγαίνοντας από το μπάνιο, ο κ. Ζοζέ ένιωθε ξανανιωμένος, σαν καινούριος, μόλις όμως χώθηκε στοκρεβάτι τού ξανάρθε η τρεμούλα, τότε ήταν που σκέφτηκε ν'ανοίξει το συρτάρι του κομοδίνου του, όπου φυλούσε τ ο θερμόμετρο, και σε λίγο έλεγε, Τριάντα εννιά, αν αύριο το π ρω ί είμαι ακόμα όπως είμαι τώρα, δεν θα μπορέσω να πάω για δουλειά. Είτε λόγω του πυρετού είτε λόγω της κούρασης, η σκ έψηαυτή δεν τον ανησύχησε, δεν του φάνηκε παράξενη η ασυνή

θιστη ιδέα να λείψει από την υπηρεσία, εκείνη τη στιγμή ο κ.Ζοζέ έμοιαζε να μην είναι ο κ. Ζοζέ, ή ήταν δύο κύριοι Ζοζέαυτοί που ήταν ξαπλω μένοι στο κρεβάτι, με την κουβέρτα τραβηγμένη μέχρι τη μύτη, ένας κ. Ζοζέ που είχε χάσει την αίσθηση της υπευθυνότητας, κι ο ά λλος κ. Ζοζέ που του ήταν εντελώς αδιάφορο. Με το φως αναμμένο βυθίστηκε για μερικάλεπτά, κι αμέσως πετάχτηκε από τον ύπνο όταν ονειρεύτηκεότι εγκατέλειπε τις καρτέλες πάνω στην καρέκλα της σοφ ίτας,

125

M

ότι ηθελημένα τις εγκατέλειπε, λες και σ' ολόκληρη την περι

Μ

ένα αόρατο ίχνος, αν ο διευθυντής του σχολείου δηλώσει τη



πέτεια του να μην είχε άλλη έγνοια από το να ψάξει και να τιςβρει. Κι επίσης ονειρευόταν πως κάποιος έμπαινε στη σοφίταμόλις εκείνος είχε βγει και έβλεπε το βουναλάκι με τις δεκατρείς καρτέλες και ρωτούσε, Τι μυστήριο είναι αυτό. Μισοζα-λισμένος σηκώθηκε και πήγε να τις βρει, τις είχε βάλει πάνωστο τραπέζι όταν άδειασε τις τσέπες του σακακιού, και επέστρεψε στο κρεβάτι. Οι καρτέλες ήταν βρόμικες από μαύρεςδαχτυλιές, μερικές έδειχναν με απόλυτη καθαρότητα μέχρι καιτα δακτυλικά του αποτυπώματα, την επομένη θα έπρεπε νατις καθαρίσει για να παραπλανήσει οποιαδήποτε απόπειρα αναγνώρισης, Τι ανοησία, σκέφτηκε, ό,τι αγγίζουμε παίρνει ταδακτυλικά μας αποτυπώματα, καθαρίζω τούτα κι αφήνω άλλα, η διαφορά είναι ότι τα μεν είναι ορατά, τα δε όχι. Έκλεισε

τα μάτια και σε λίγο έπεσε πάλι σε υπνηλία, το χέρι που μόλιςσυγκρατούσε τις καρτέλες έπεσε πάνω στο στρώμα, μερικέςσκόρπισαν στο πάτωμα, τα πορτρέτα ενός κοριτσιού σε διαφορετικές ηλικίες, από κορίτσι μέχρι έφηβη, που μεταφέρθηκαν καταχρηστικά εδώ, κανείς δεν έχει το δικαίωμα να ιδιοποιείται φωτογραφίες που δεν του ανήκουν, εκτός κι αν τουπροσφερθούν, όταν κουβαλάει κανείς τη φωτογραφία ενός ανθρώπου στην τσέπη είναι σαν να κουβαλάει λίγη απ' την ψυχή του. Άλλο ήταν τώρα το όνειρο του κ. Ζοζέ, κι απ' αυτό δεν

ξύπνησε, έβλεπε τον εαυτό του να καθαρίζει τα δακτυλικά αποτυπώματα που είχε αφήσει στο σχολείο, υπήρχαν παντού,στο παράθυρο απ' όπου είχε μπει, στο φαρμακείο, στη γραμματεία, στο γραφείο του διευθυντή, στην τραπεζαρία, στηνκουζίνα, στο αρχείο, για εκείνα της σοφίτας θεώρησε ότι δενχρειαζόταν να ανησυχήσει, εκεί δεν θα έμπαινε κανείς για ναρωτήσει κατόπιν, Τι μυστήριο είναι αυτό, το πρόβλημα ήταν ό- ϊτι τα χέρια που καθάριζαν το ορατό ίχνος άφηναν πίσω τους

12 6

διάρρηξη στην αστυνομία και γίνει πραγματική έρευνα, ο κ.Ζοζέ θα καταλήξει στη φ υλακή, κι αυτό είναι τόσο σίγουρο όσο ότι δύο και δύο κάνουν τέσσερα, και τότε μπορεί κανείς ναφανταστεί την ατίμωση και την ντροπή που θα λέκιαζαν για

πάντα τη φήμη του Γενικού Ληξιαρχικού Μητρώου. Όταν μέσα στη νύχτα ο κ. Ζοζέ ξύπνησε, ψηνόταν από τον πυρετό, έμοιαζε να παραληρεί και έλεγε, Δεν έκλεψα τίποτα, δεν έκλεψα τίποτα, κι ήταν αλήθεια ότι, αν θέλουμε να κυριολεκτήσουμε, δεν είχε κλέψει τίποτα, όσο κι αν ψάξει ο διευθυντήςκαι διερευνήσει, όσες επαληθεύσεις, καταμετρήσεις και συνεδριάσεις αν πραγματοποιήσει με το ερωτηματολόγιο στο χέρι,τσεκάροντας ένα ένα τα αντικείμενα, το συμπέρασμα του θαείναι πάντα το ίδιο, Κλοπή, αυτό που συνήθως ονομάζουμε

κλοπή, δεν υπάρχει, βέβαια η υπεύθυνη της κουζίνας θα εμφανιστεί και θα πει ότι λείπουν τρόφιμα από το ψυγείο, αλλά(χν υποθέσουμε ότι αυτό υπήρξε το μοναδικό παράπτωμα πουδιαπράχθηκε, όταν κλέβει κανείς για να φάει, σύμφωνα με μιαλίγο ως πολύ γενικευμένη άποψη, δεν είναι κλοπή, σ' αυτό θα(τυμφωνήσει μέχρι κι ο διευθυντής, η αστυνομία είναι αυτήπου κατεξοχήν καλλιεργεί μια διαφορετική άποψη, τώρα όμως η μόνη της επιλογή είναι να φύγει μουρμουρίζοντας, Εδώυπάρχει κάποιο μυστήριο, κανείς δεν κάνει διάρρηξη σ' ένα

(τπίτι για να φάει πρωινό. Όπως και να 'χει, αφού η υπεύθυνηδήλωση του διευθυντή, γραπτή, έλεγε πως δεν έλειπε από τοσχολείο τίποτε αξίας ή απαξίας, οι αστυνομικοί αποφάσισαννα μην πάρουν δακτυλικά αποτυπώματα, όπως πρόσταζε η υπηρεσιακή ρουτίνα, Δουλειά έχουμε και μας περισσεύει, είπεαυτός που ήταν υπεύθυνος της ερευνητικής ομάδας. Παρ' όλες αυτές τις καθησυχαστικές κουβέντες, ο κ. Ζοζέ δεν κατά-(|)ερε να κοιμηθεί για την υπόλοιπη νύχτα, από φόβο μήπως το

127

M Ο

όνειρο επαναληφθεί και η αστυνομία επιστρέψει με γάντια και

ο Μ

τι το κεφάλι του κ. Ζοζέ εξακολουθούσε να λειτουργεί άσχημα



ειδικές σκόνες.Δεν υπάρχει τίποτα στο σπίτι να ανακόψει αυτό τον πυρε

τό κι ο γιατρός δεν θα εμφανιστεί πριν το απόγευμα, ή ίσως ναμην έρθει καν σήμερα, ούτε θαφέρει φάρμακα μαζί του, θα περιοριστεί να γράψει τη συνηθισμένη συνταγή που δίνουν στιςπεριπτώσεις κρυώματος και γρίπης. Τα ρούχα του, βρόμικα,βρίσκονται ακόμα στοιβαγμένα μες στη μέση και ο κ. Ζοζέ τακοιτάζει απ' το κρεβάτι του με ύφος μπερδεμένο, σαν να μηντου ανήκουν, μονάχα ένα ίχνος κοινής λογικής τον εμποδίζεινα ρωτήσει, Ποιος είναι αυτός που ήρθε και γδύθηκε, κι ήτανη ίδια κοινή λογική που τον υποχρέωσε να σκεφτεί εντέλει τιςεπιπλοκές, τόσο προσωπικής όσο και επαγγελματικής φύσης,που θα προέκυπταν αν ερχόταν μέσα κάποιος συνάδελφος για

να ενημερωθεί για την κατάσταση του, με εντολή του διευθυντή ή με δική του πρωτοβουλία, και συναντούσε μπροστά τουόλη αυτή τη βρόμα. Όταν σηκώθηκε όρθιος, ένιωσε σαν νατον είχαν πετάξει ξαφνικά κάτω απ' τη σκάλα, τούτη η ζαλάδα όμως δεν έμοιαζε με τις άλλες, προερχόταν απ' τον πυρετό, ίσως λίγο και από την αδυναμία, μιας κι αυτά που είχε φάει στο σχολείο μπορεί να του φαίνονταν αρκετά εκείνη τηστιγμή, χρησίμευαν όμως περισσότερο για να ξεγελάσει τον εκνευρισμό του παρά για να θρέψει το σώμα του. Με δυσκολία,

τοίχο τοίχο, κατάφερε να φτάσει σε μια καρέκλα και να κάτσει.Περίμενε να συνέλθει το κεφάλι του για να σκεφτεί πού βόλευε να κρύψει τα βρόμικα ρούχα του, όχι στο μπάνιο, οι γιατροί πλένουν πάντα τα χέρια τους φεύγοντας, κάτω απ' τοκρεβάτι αδύνατον, ήταν από κείνες τις παλιές κατασκευές μετα ψηλά πόδια, οποιοσδήποτε, χωρίς καν να σκύψει, θα αντιλαμβανόταν τα κουρέλια, στο ντουλάπι με τους διάσημους ούτε χωρούσαν ούτε και ήταν σωστό, η θλιβερή αλήθεια είναι ό-

12 8

παρόλο που δεν γύριζε πια, το μοναδικό σημείο όπου προφανώς τα βρόμικα ρούχα θα ήταν προφυλαγμένα από αδιακρι-σίες ήταν εκεί που τα έβαζε κι όταν ήταν καθαρά, δηλαδή πίσω από την κουρτίνα που κάλυπτε την αποθηκούλα που χρη

σιμοποιούσε για ντουλάπα, θα πρέπει να ήταν πολύ κακοανα-θρεμμένος ο συνάδελφος ή ο γιατρός για να χώσει εκεί τη μύτη του. Ικανοποιημένος από τον εαυτό του έστω επειδή κατέληξε, μετά από τόσους υπολογισμούς, σ' αυτό που κάτω απόάλλες συνθήκες θα ήταν προφανέστατο, ο κ. Ζοζέ βάλθηκε νασπρώχνει τα ρούχα με το πόδι για να μη λερώσει την πιτζάμα,προς την πλευρά της κουρτίνας. Στο πάτωμα απέμεινε έναςμεγάλος λεκές υγρασίας που θα έπαιρνε ώρες για να εξατμιστεί εντελώς, αν ερχόταν νωρίτερα κάποιος κι άρχιζε τις ερω

τήσεις, θα εξηγούσε ότι του είχε χυθεί νερό κατά λάθος ή ότιυπήρχε ένας λ εκές στο πάτωμα κι είχε προσπαθήσει να τον καθαρίσει. Το στομάχι του κ. Ζοζέ από την ώρα που σηκώθηκετον ικέτευε για έλεος και μια κούπα καφέ με γάλα, ένα μπισκότο, μία φέτα ψ ωμί με βούτυρο, οτιδήποτε μπορούσε να κατευνάσει την όρεξη που ξύπνησε ξαφνικά, τώρα που οι ανησυχίες για το άμεσο μέλλον των ρούχων είχαν εξαφανιστεί. Τοψωμί ήταν σκληρό και ξερό, το βούτυρο ελάχιστο, το γάλα είχε τελειώσει, δεν υπήρχε παρά μόνο καφές, κι αυτός μέτριας

ποιότητας, αλλά βέβαια ένας άντρας που καμιά γυναίκα δεντον αγάπησε αρκετά ώστε να δεχτεί να έρθει να ζήσει σ' αυτότο καλύβι, ένας τέτοιος άντρας, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις που δεν έχουν θέση στην εξιστόρηση μας, θα είναι πάνταένας φτωχοδιάβολος, περίεργο που λέμε πάντα φτωχοδιάβο-λος και δεν λέμε ποτέ φτωχοθεός, πόσο μάλλον όταν έχει τηνκακή τύχη να βγει τόσο άχαρος όπως τούτος εδώ, προσοχή,για τον άντρα μιλάμε τώρα, όχι για κάποιο θεό. Παρόλο που

«g

ί) - Όλα τα ονόματα

M

η τροφή ήταν λίγη και δεν τον παρηγόρησε, ο κ. Ζοζέ βρήκε

Μ

σας πειράζει, για να μη σηκώνομαι τώρα, θα σας τις πληρ ώσω



κουράγιο να ξυριστεί, μια διαδικασία από την οποία πίστεψεότι βγήκε με καλύτερο πρόσωπο, τόσο που στο τέλος είπε στονκαθρέφτη, Μου φαίνεται πως έπεσε ο πυρετός. Η σκέψ η αυτήτον έκανε να αναλογιστεί μήπως θα ήταν καλή και συνετή πο

λιτική να εμφανιστεί εθελοντικά στη δουλειά, μισή ντουζίναβήματα και θα βρισκόταν εκεί, Η υπηρεσία του Ληξιαρχείουπάνω απ' όλα, θα έλεγε, αν σκεφτεί κανείς το κρύο που έκανεέξω, ο ληξίαρχος σίγουρα θα τον συγχωρούσε που δεν είχε κάνει το γύρο για να έρθει από το δρόμο, όπως ήταν υποχρέωσητου, κι ίσως να κατέγραφε στο φύλλο αξιολόγησης του κ. Ζοζέ μια τόσο έκδηλη απόδειξη ψυχή τε και σώματι αφοσίωσηςστην εργασία. Το σκέφτηκε αλλά δεν το έκανε. Πονούσε σ' όλο του το κορμί, σαν να τον είχαν κάνει ρολό, να τον χτύπησαν

και να τον ταρακούνησαν, πονούσαν οι μύες του, πονούσαν οιαρθρώσεις του, και δεν ήταν από την πολλή προσπάθεια πουείχε καταβάλει ως αναρριχητής και διαρρήκτης, ο καθένας θαήταν σε θέση να αντιληφθεί ότι πρόκειται για διαφορετικούςπόνους, Αυτό που έχω εγώ είναι γρίπη, κατέληξε.

Μόλις είχε πέσει στο κρεβάτι όταν άκουσε να χτυπά η πόρτα που έβγαζε στο Ληξιαρχείο, θα ήταν κανένας φιλεύσπλαχνος συνάδελφος που πήρε στα σοβαρά τη χριστιανική προτροπή να επισκεπτόμαστε τους ασθενείς και τους φυλακισμέ

νους, όχι, δεν μπορεί να ήταν συνά δελφος, το διάλειμμα για τομεσημεριανό ήθελε ώρα ακόμα, οι πράξεις ελεημοσύνης γίνονται μόνο εκτός υπηρεσίας, Περάστε, είπε, δεν είναι κλειδωμένα, η πόρτα άνοιξε και στο κατώφλι φάνηκε ο υποδιευθυντής στον οποίο είχε δηλώσει την ασθένεια του, Ο διευθυντήςμε στέλνει να μάθω αν παίρνετε κάποιο φάρμακο μέχρι να έρθει ο γιατρός, Όχι, κύριε, δεν διαθέτω τίποτα σχετικό στο σπίτι, Τότε πάρτε αυτές τις κάψουλες, Ευχαριστώ πολύ, αν δεν

ΐ 3 θ

αργότερα, τι οφείλω, Είναι εντολή του διευθυντή, το διευθυντή δεν τον ρωτούν ποτέ τι του οφείλουν, Ναι, βέβαια, συγγνώμη, Θα ήταν καλό να παίρνατε τώρα ένα χάπι, κι ο υποδιευθυντής πέρασε μέσα χωρίς να περιμένει απάντηση, Μάλιστα, ευχαριστώ πολύ, μεγάλη καλοσύνη από μέρους σας, ο κ.Ζοζέ δεν μπορούσε να τον σταματήσει, να του πει, Αλτ, εδώδεν μπορείτε να μπείτε, είναι σπίτι, πρώτον γιατί δεν μιλά κανείς με τέτοιον τρόπο σ' έναν ανώτερο, και δεύτερον γιατί δενυπήρχε ανάμνηση από την προφορική παράδοση ούτε καιγραπτή πηγή στα χρονικά του Ληξιαρχείου που να αναφέρειότι ενδιαφέρθηκε ποτέ διευθυντής για την υγεία ενός γραφέατόσο ώστε να στείλει απεσταλμένο με κάψουλες. Ο ίδιος ο υποδιευθυντής ήταν σαστισμένος με το νεωτερισμό, δεν θα έ

παιρνε ποτέ ο ίδιος την πρωτοβουλία να το κάνει, πάντως δενέχασε τον μπούσουλα, έμοιαζε να ξέρει απολύτως για τι ερχόταν και να γνωρίζει κάθε γωνιά του σπιτιού, πού είναι το παράξενο, πριν τις πολεοδομικές αλλαγές της συνοικίας ζούσε σ'ένα σπίτι σαν αυτό. Το πρώτο πράγμα που παρατήρησε ήτανο μεγάλος λεκές από την υγρασία στο πάτωμα, Τι είναι αυτό,διάβρωση, ρώτησε, ο κ. Ζοζέ ήταν έτοιμος ν' απαντήσει ναιπροκειμένου να μη δώσει άλλες εξηγήσεις, προτίμησε όμως ναμιλήσει για απροσεξία του, όπως είχε σκεφτεί εξαρχής, το μό

νο που του έλειπε τώρα ήταν να έρθει και ο υδραυλικός στοσπίτι και να φτιάξει κατόπιν αναφορά στο διευθυντή που ναδηλώνει ότι οι σωλήνες, αν και παλιοί, δεν ευθύνονταν κατάκανέναν τρόπο για την εμφάνιση του λεκέ υγρασίας. Ο υποδιευθυντής ερχόταν μ' ένα ποτήρι νερό και το χάπι, η αποστολήτου εντεταλμένου νοσοκόμου γλύκαινε κάπως τη συνηθισμένηαυταρχική έκφραση του προσώπου του, η οποία όμως επέστρεψε ξαφνικά, οξυμένη από κάτι που θα μπορούσε να αξιο-

»3»

MΝ M

λογηθεί ως πληγωμένη έκπληξη, όταν, πλησιάζοντας το κρε μια φωτογραφία το λεπτό, το δευτερόλεπτο, τι ποσότητες κόλ



βάτι, παρατήρησε τις σχολικές καρτέλες του άγνωστου κοριτσιού πάνω στο κομοδίνο. Ο κ. Ζοζέ πρόσεξε την έκπληξη τουάλλου τη στιγμή ακριβώς που αυτή γεννιόταν κι ήταν λες καιγκρεμίστηκε ο κόσμος όλος. Ο εγκέφαλος έστειλε στη στιγμήμια εντολή στους μυς του χεριού της ίδιας πλευράς, Πάρ' τα από κει, βρε βλάκα, αμέσως όμως, με την ίδια ταχύτητα, η μιαηλεκτρική παρόρμηση πίσω από την άλλη, διόρθωσε κάπωςτην κίνηση του χεριού του, σαν κάποιος που α ναγνωρίζει τηνίδια του τη βλακεία, Σε παρακαλώ, μην τ' αγγίξεις, κάνε ότι δενκαταλαβαίνεις. Γι' αυτό, με μια σβελτάδα απρόσμενη από κάποιον που βρίσκεται σε κατάσταση σωματικής και πνευματικής κατάπτωσης, που είναι και η γνωστότερη συνέπεια τηςγρίπης, ο κ. Ζοζέ ανακάθισε στο κρεβάτι προσποιούμενος ότι

ήθελε να διευκολύνει την ευγενή χειρονομία του υποδιευθυντή, άπλωσε το χέρι του να πάρει το χάπι, που έβαλε στο στόμα του, και το νερό για να καταφέρει να το περάσει από το τυ-ραννισμένο και αγχωμένο λαρύγγι του, ενώ ταυτόχρονα, επωφελούμενος από το γεγονός ότι το στρώμα όπου ήταν ξαπλωμένος βρισκόταν στο ίδιο ύψ ος με το κομοδίνο, σκέπαζε με τοναγκώνα του άλλου του χεριού τις καρτέλες, αφήνοντας κατόπιν να πέσει μπροστά ο πήχυς του, με την παλάμη ανοιχτή,προστακτική, σαν να διέταζε τον υποδιευθυντή Σταμάτα εκεί. 1

Τυχερός ήταν που υπήρχε η φωτογραφία κολλημένη στο φά- ικελο, αυτή είναι η πιο ευδιάκριτη διαφορά ανάμεσα στις σχο- 1λικές καρτέλες και στις καρτέλες γέννησης και ζωής, αυτό δα ]έλειπε, να λαμβάνει το Γενικό Ληξιαρ χείο κάθε χρόνο μια φω-τογραφία των ζωντανών εγγεγραμμένων, και γιατί κάθε χρόνο κι όχι κάθε μήνα, ή κάθε βδομάδα, ή κάθε μέρα, ή μια φωτογραφία την ώρα, Θ εέ μου, πώς περνά ο καιρός, και τι δουλειά θα έπεφτε, πόσοι γραφείς θα έπρεπε να προσληφθούν,

λας, πόση φθορά για τα ψαλίδια, πόση προσοχή στην επιλογήπροσωπικού, ούτως ώ στε να αποκλειστούν οι αιθεροβάμονεςπου ήταν ικανοί να κάθονται έναν αιώνα να κοιτάζουν μιαφωτογραφία, ονειροπολώντας σαν ηλίθιοι μπροστά σ' ένα πε

ραστικό σύννεφο. Το πρόσωπο του υποδιευθυντή είχε πάρειτην έκφραση που είχε στις κακές του μέρες, όταν συσσωρεύονταν χαρτιά σε όλα τα γραφεία και ο διευθυντής τον καλούσεγια να τον ρωτήσει αν ήταν απολύτως βέβαιος ότι εκτελούσετα καθήκοντα του. Χάρη στη φωτογραφία δεν σκέφτηκε πωςοι καρτέλες που βρίσκονταν πάνω στο κομοδίνο του υφισταμένου του ανήκαν στο Γενικό Ληξιαρχείο, όμως η βιασύνη μετην οποία τις σκέπασε ο κ. Ζοζέ, πολύ περισσότερο που έδρασε σαν να το έκανε τυχαία ή αφηρημένα, του φάνηκε ύπο

πτη. Ήδη ο λεκές της υγρασίας στο πάτωμα του είχε κινήσει υποψίες, τώρα είχε αυτές τις καρτέλες άγνωστης προέλευσης μεμια φωτογραφία κολλημένη, ενός παιδιού, απ' ό,τι είχε προλάβει να δει. Δεν μπορούσε να μετρήσει τους φακέλους έτσιπου ήταν τοποθετημένοι ο ένας πάνω στον άλλον, αλλά απότον όγκο τους δεν πρέπει να ήταν κάτω από δέκα, Δέκα φάκελοι με φωτογραφίες παιδιών, σπάνιο φαινόμενο, τι γυρεύουν εδώ, σκέφτηκε φιλύποπτα, και θα γινόταν ακόμα πιο φι-λύποπτος αν ήξερ ε ότι οι καρτέλες εντέλει ανήκαν όλες στο ίδιο πρόσωπο και ότι οι φωτογραφίες των δύο τελευταίων ανήκαν πια σε μια έφηβο, με πρόσωπο σοβαρό αλλά συμπαθητικό. Ο υποδιευθυντής άφησε το κουτί με τις κάψουλες πάνωστο κομοδίνο και αποσύρθηκε. Καθώς έβγαινε, κοίταξε πίσωτου και είδε τον υφιστάμενο του να σκεπάζει ακόμα με τον αγκώνα του τους φακέλους, Πρέπει να μιλήσω στο διευθυντή,μονολόγησε. Δεν είχε καλά καλά κλείσει η πόρτα κι ο κ. Ζοζέ,με μια κίνηση απότομη, σαν να φοβόταν μήπως τον πιάσουν,

132 133

έχωσε τις καρτέλες κάτω από το στρώμα. Δεν υπήρχε κανείς



για να του πει πως ήταν πολύ αργά, κι εκείνος δεν ήθελε να τοσκεφτεί.

•34

Γ ΡΙΠΗ ΕΙΝΑΙ, ΕΙΠΕ Ο ΓΙΑΤΡΟΣ, ΠΑΡΤΕ ΤΡΕΙΣ ΜΕΡΕΣ ΑΝΑΡΡΩ-

τική για αρχή. Το κεφάλι του στριφογύριζε, τα πόδια τουδεν τον κρατούσαν. Ο κ. Ζοζέ είχε σηκωθεί από το κρε

βάτι για ν' ανοίξει την πόρτα, Με συγχωρείτε που σας άφησανα περιμένετε έξω, γιατρέ, αυτά συμβαίνουν όταν ζει κανείς

μόνος του, ο γιατρός πέρασε μέσα γογγύζοντας, Έχει ένανκαιρό ελεεινό, έκλεισε την ομπρέλα που έσταζε, την άφησεστην είσοδο, Λοιπόν τι συμπτώματα έχετε, ρώτησε όταν ο κ.Ζοζέ, με τα δόντια του να τρίζουν, μπήκε πάλι ανάμεσα στασεντόνια, και χωρίς να περιμένει απάντηση του είπε, Γρίπη είναι. Του πήρε το σφυγμό, τον έβαλε ν' ανοίξει το στόμα, του έβαλε γρήγορα το στηθοσκόπιο στο στήθος και την πλάτη, Γρίπη είναι, ξαναείπε, τυχερός είστε, θα μπορούσε να είναι πνευμονία, αλλά είναι γρίπη, πάρτε τρεις μέρες αναρρωτική γιααρχή και μετά βλέπουμε. Είχε μόλις καθίσει στο τραπέζι γιανα γράψει μια συνταγή όταν άνοιξε η πόρτα επικοινωνίας μετο Ληξιαρχείο, δεν ήταν κλειδωμένη, κι εμφανίστηκε ο διευθυντής, Καλησπέρα, γιατρέ, Κακή εσπέρα να λέτε καλύτερα,κύριε ληξίαρχε, καλησπέρα θα ήταν αν βρισκόμουν τώρα στηζέστα του ιατρείου μου αντί να τριγυρνάω στους δρόμους μ'αυτό τον απαίσιο καιρό, Πώς πάει ο ασθενής μας, ρώτησε οληξίαρχος, κι ο γιατρός απάντησε, Του έδωσα τρεις μέρες α-

135

M

ναρρωτική, μια απλή γρίπη είναι. Εκείνη τη στιγμή δεν ήταν

ο Μ

Θα τα κανονίσω όλα εγώ, γιατρέ, είπε ο ληξίαρχος, θα τηλε



μια απλή γρίπη. Κουκουλωμένος μέχρι τη μύτη, ο κ. Ζοζέ έτρεμε σαν να είχε πάθει κρίση επιληψίας, τόσο πολύ ώστε τράνταζε το σιδερένιο κρεβάτι όπου κειτόταν, ωστόσο ο τρόμοςτου, ασυγκράτητος, δεν προερχόταν από τον πυρετό αλλά α

πό ένα είδος πανικού, έναν απόλυτο αποπροσανατολισμό τουμυαλού του, Ο διευθυντής εδώ, σκέφτηκε, ο διευθυντής στοσπίτι μου, ο διευθυντής που τον ρωτούσε τώρα, Πώς αισθάνεστε, Καλύτερα, κύριε, Πήρατε τα φάρμακα που σας έστειλα,Μάλιστα, κύριε, Είχαν α ποτέλεσμα, Μ άλιστα, κύριε, Τώρα θατα σταματήσετε αυτά και θα παίρνετε αυτά που σας έγραψε ογιατρός, Μάλιστα, κύριε, Εκτός κι αν είναι τα ίδια, για να δω ,όντως τα ίδια είναι, μόνο που έχει μερικές ενέ σεις επ ιπλέον, θατο τακτοποιήσω εγώ. Ο κ. Ζοζέ δεν μπορούσε να πιστέψει ό

τι ο άνθρωπος που μπροστά στα μάτια του δίπλωνε τη συνταγή και τη φύλαγε προσεκτικά στην τσέπη του ήταν πραγματικά ο διευθυντής του Γενικού Ληξιαρχείου. Ο σκληροτράχηλοςδιευθυντής που εκείνος γνώριζε δεν θα συμπεριφερόταν ποτέέτσι, δεν θα ερχόταν αυτοπροσώπως να ενδιαφερθεί για τηνκατάσταση της υγείας του, και η πιθανότητα να θελήσει ο ίδιοςν' αναλάβει την αγορά φαρμάκων για ένα γραφέα θα ήταν απλώς παράλογη. Αργότερα θα χρειαστεί ένα νοσοκόμο να τουκάνει τις ενέσεις, υπενθύμισε ο γιατρός αφήνοντας το πρόβλημα σ' όποιον ήταν διατεθειμένος και ικανός να το λύσει, όχι ο γριπιασμένος κακομοίρης, που είχε ρέψει απ' την αδυναμία, με κάτι γκρίζα γένια να ξεφυτρώνουν, σαν να μην του έφταναν τα εμφανή προβλήματα του σπιτιού, εκείνος ο λεκές υγρασίας στο πάτωμα που μαρτυρούσε προβληματικές σωληνώσεις, πόσα βάσανα ζωής δεν έχει να διηγηθεί ένας γιατρός,ας όψεται το επαγγελματικό απόρρητο, Πάντως σας απαγορεύω να βγείτε στο δρόμο σ' αυτή την κατάσταση, κατέληξε,

136

φωνήσω στο νοσοκόμο του Ληξιαρχείου, θ' αγοράσει εκείνοςτα φάρμακα και θα έρθει να κάνει τις ενέσεις, Δεν υπάρχουνπια διευθυντές σαν εσάς, είπε ο γιατρός. Ο κ. Ζοζέ κούνησε αδύναμα το κεφάλι του, ήταν το περισσότερο που κατάφερνε να

κάνει, υπάκουος και συνεπής, μάλιστα, αυτό ήταν πάντα, καιμε κάποια παράδοξη περηφάνια γι' αυτό, χαμερπής και δου-λοπρεπής όμως όχι, ποτέ δεν θα 'λέγε, λόγου χάρη, ανόητεςκολακείες όπως, Είναι ο καλύτερος διευθυντής του Ληξιαρχείου, Δεν υπάρχει άλλος καλύτερος στον κόσμο, Έσπασε τοκαλούπι μόλις βγήκε τούτος, Για χάρη του, παρ' όλες τις ζαλάδες μου, ανεβαίνω και την αναθεματισμένη σκάλα. Ο κ. Ζοζέ έχει τώρα άλλη έγνοια, άλλη ανησυχία, να φύγει αμέσως οδιευθυντής, να αποσυρθεί πριν από το γιατρό, τρέμει να φα

νταστεί τον εαυτό του μόνο μαζί του, στο έλεος των μοιραίωνερωτήσεων, Τι σημαίνει αυτός ο λεκές υγρασίας, Τι καρτέλεςήταν αυτές που βρίσκονταν πάνω στο κομοδίνο, Πού τις βρήκατε, Πού τις κρύψατε, Σε ποιον ανήκει η φωτογραφία.Έκλεισε τα μάτια, πήρε μια έκφραση ανυπόφορης ταλαιπωρίας, Αφήστε με ήσυχο στο κρεβάτι του πόνου, έμοιαζε να ικετεύει, τα άνοιξε όμως ξαφνικά, τρομοκρατημένος, ο γιατρόςέλεγε, Να πηγαίνω κι εγώ, καλέστε με αν χειροτερέψετε, πάντως μπορούμε να είμαστε σχετικά ήσυχοι, δεν είναι πνευμονία, Θα σας κρατώ ενήμερο, γιατρέ, είπε ο ληξίαρχος καθώςσυνόδευε το γιατρό. Ο κ. Ζοζέ έκλεισε ξανά τα μάτια, άκουσετην πόρτα να χτυπά, Ήρθε η ώρα, σκέφτηκε. Το σταθερό βήμα του ληξίαρχου πλησίαζε, κατευθυνόταν προς το κρεβάτι,σταμάτησε, Τώρα σίγουρα με κοιτάζει, ο κ. Ζοζέ δεν ήξερε τινα κάνει, θα μπορούσε να προσποιηθεί ότι αποκοιμήθηκε, αποκοιμήθηκε αργά όπως αποκοιμιέται ένας κουρασμένος άρρωστος, αλλά τα βλέφαρα του που έπαιζαν πρόδιδαν ήδη την

137

M

απάτη, ή θα μπορούσε, καλύτερα ή χειρότερα, να δημιουργή

Ο Λ Μ

σκεφτεί ο διευθυντής να έρθει ξανά, στην περίπτωση αυτή είναι πιο συνετό, για ν' αποφύγω τις υποψίες, ν' αφήσω ξεκλεί-



σει στο λαρύγγι του ένα πονεμένο βογκητό, απ' αυτά που σουμαχαιρώνουν την καρδιά, αλλά η κοινή γρίπη δεν προβλέπειτέτοιο πράγμα, μονάχα ένας βλάκας θα ξεγελιόταν. Κι όχι αυτός ο ληξίαρχος, που γνωρίζει το βασίλειο του ορατού και του

αόρατου απέξω κι ανακατωτά. Άνοιξε τα μάτια κι αυτός ήτανεκεί, δυο βήματα απ' το κρεβάτι, με πρόσωπο εντελώς ανέκφραστο, να τον παρατηρεί. Τότε ο κ. Ζοζέ νόμισε ότι είχε μιασωτήρια ιδέα, έπρεπε να ευχαριστήσει τη φροντίδα του Γενικού Ληξιαρχείου, να ευχαριστήσει με παρρησία, με διαχυτικότητα, ίσως μ' αυτό τον τρόπο να καταφέρει να αποφύγει τις ερωτήσεις, ακριβώς όμως τη στιγμή που πήγαινε ν' ανοίξει τοστόμα του για να αρθρώσει την πασίγνωστη φράση, Δεν ξέρωπώς να σας ευχαριστήσω, ο διευθυντής γύρισε την πλάτη του

ενώ ταυτόχρονα πρόφερε μια λέξη, μια απλή λέξ η, Περαστικά,είπε μ' ένα ύφος συγκαταβατικό μαζί και επιτακτικό, μόνο οι Ικαλύτεροι διευθυντές έχουν την ικανότητα να συνενώνουν αρμονικά τόσο αντιφατικά αισθήματα, γι' αυτό συγκεντρώνουντο θαυμασμό των κατωτέρων τους. Ο κ. Ζοζέ προσπάθησε ναπει τουλάχιστον, Ευχαριστώ πολύ, κύριε, αλλά ο διευθυντήςείχε ήδη βγει κλείνοντας απαλά την πόρτα πίσω του, όπως αρμόζει σε δωμάτιο ασθενούς. Ο κ. Ζοζέ βρισκόταν σε τέτοιακατάσταση σύγχυσης που η πρώτη του κίνηση, μόλις έφυγε ο S

ληξίαρχος, ήταν να βάλει το χέρι του κάτω από το στρώμα γιανα βεβαιωθεί ότι οι καρτέλες ήταν ακόμα εκεί. Ακόμα πιο ασύμβατη με την κοινή λογική ήταν η δεύτερη του κίνηση, πουτον έκανε να σηκωθεί από το κρεβάτι και να γυρίσει δυο φορές το κλειδί στην κλειδαριά της πόρτας επικοινωνίας με τοΛηξιαρχείο, όπως φυσάει κάποιος μάταια το γιαούρτι αφού έχει ήδη καεί απ' το χυλό. Στην τέταρτη κίνηση πήγε και ξάπλωσε, η τρίτη ήταν όταν γύρισε πίσω γιατί σκέφτηκε, Κι αν

ι38

δωτη την πόρτα. Κυριολεκτικά ο κ. Ζοζέ αλλού πατάει κι αλλού βρίσκεται.

Όταν φάνηκε ο νοσοκόμος ήταν πια νύχτα. Εκτελώντας

την εντολή που είχε λάβει από το ληξίαρχο, κουβαλούσε τα χάπια και τις αμπούλες που είχε συνταγογραφήσει ο γιατρός, αλλά, προς μεγάλη έκπληξη του κ. Ζοζέ, κουβαλούσε μαζί κι ένα πακέτο που πήγε και τοποθέτησε με πολλή προσοχή πάνωστο τραπέζι λέγοντας, Είναι ζεστό ακόμα, ελπίζω να μη χύθηκε τίποτα, πράγμα που σήμαινε ότι εκεί μέσα υπήρχε φαγητό,όπως επιβεβαίωναν και οι επόμενες κουβέντες του, Σερβιριστείτε πριν κρυώσει, πρώτα όμως να κάνουμε την ενεσούλαμας. Λοιπόν ο κ. Ζοζέ δεν συμπαθούσε τις ενέσεις, και πολύ

λιγότερο στη φλέβα του χεριού, απ' όπου πάντα απέστρεφε τοβλέμμα, γι' αυτό και πολύ ευχαριστήθηκε όταν ο νοσοκόμοςτού είπε ότι το τρύπημα θα γινόταν στο γλουτό, ο νοσοκόμοςείναι άνθρωπος ευάγωγος, από μια άλλη εποχή, έχει συνηθίσεινα χρησιμοποιεί τον όρο γλουτοί αντί για οπίσθια ώστε να μηνπροσβάλλει την αιδώ των κυριών, κι έφτασε να ξεχάσει σχε-οόν την τρέχουσα ονομασία, έλεγε γλουτός ακόμα κι ότανφρόντιζε αρρώστους που γ ι' αυτούς τα καπούλια δεν ήταν παρά μια γελοία γλωσσική επιτήδευση ενώ εκείνοι προτιμούσαντη χυδαία παραλλαγή κωλομέρια. Η απρόσμενη εμφάνιση τουφαγητού και η ανακούφιση που δεν θα τον τρυπούσαν στο χέρι αφόπλισαν τις αντιστάσεις του κ. Ζοζέ, ή πολύ απλά δεν θυμήθηκε, ή ακόμη απλούστερα δεν είχε ακόμα προσέξει, ότι τοπαντελόνι της πιτζάμας του ήταν λεκιασμένο με αίμα στο ύ-ψος του γόνατου, αποτέλεσμα των νυχτερινών κατορθωμάτωντου ως διαρρήκτη σχολείων. Ο νοσοκόμος, με τη σύριγγα έτοιμη στον αέρα, αντί να του πει Γυρίστε ρώτησε, Τι είναι αυ-

139

M

τό, και ο κ. Ζοζέ, που μετά α π' αυτό το μάθημα ζωής μεταπείστηκε οριστικά για την ωφέλεια των ενέσεων στο χέρι, απά

Μ

σει συμπληρωματική περίθαλψ η, Πράγμα που εγώ δεν σας ζήτησα, Μάλιστα, κύριε, πράγματι δεν μου τη ζητήσατε, αν ό



ντησε ενστικτωδώς, Έπεσα, Μα εσάς σας δέρνει η ατυχία,πρώτα πέφτετε, ύστερα αρπάζετε γρίπη, τυχερός είστε που έχετε αυτόν το διευθυντή, γυρίστε από δω, μετά θα ρίξω μια

ματιά και στα γόνατα. Αδύναμος στο κορμί, την ψυχή και τη Ιθέληση, τεντωμένος μέχρι το τελευταίο νεύρο, λίγο θέλησε ναβάλει ο κ. Ζοζέ τα κλάματα σαν παιδί όταν ένιωσε το τσίμπημα της βελόνας και την αργή επώδυνη εισαγωγή του υγρούστο μυ, Είμαι ένα κουρέλι, σκέφτηκε, κι ήταν αλήθεια, έναφτωχό ανθρώπινο ζώο με πυρετό, ξαπλωμένο στο φτωχό κρεβάτι ενός φτωχού σπιτιού, με τα βρόμικα ρούχα της παρανο-μίας κρυμμένα κι ένα λεκέ υγρασίας στο πάτωμα που δεν λέεινα στεγνώσει. Ξαπλώστε ανάσκελα, για να δούμε τις πληγές,

είπε ο νοσοκόμος, κι ο κ. Ζοζέ, αναστενάζοντας, βήχοντας, υπάκουσε, γύρισε με κόπο το κορμί του, και τώρα, γέρνοντας το jκεφάλι μπροστά, βλέπει το νοσοκόμο να του γυρίζει τα μπα-τζάκια μέχρι πάνω απ' το γόνατο, να του βγάζει τους βρόμι-jκους επιδέσμους ρίχνοντας επάνω τους οξυζενέ και ξεκολλώντας τους σε λίγο με εξαιρετική προσοχή, ευτυχώς που είναι ε- ιπαγγελματίας πρώτης κατηγορίας, το βαλιτσάκι χειρός που Ικουβαλά μαζί του είναι ένα τέλειο φαρμακείο, έχει γιατρικάσχεδόν για τα πάντα. Μόλις είδε τις πληγές, πήρε ένα ύφοςσαν να μην πίστευε στην εξήγηση που του είχε δώσει ο κ. Ζοζέ, ότι είχε πέσει δηλαδή, η εμπειρία του από γδαρσίματα καιμώλωπες τον έκανε να σχολιάσει με ασυνείδητη οξυδέρκεια,Μα εσείς, άνθρωπε μου, μοιάζετε να τρίψατε τοίχο με τα γό-]νατα, Σας είπα ότι έπεσα, Ενημερώσατε γι' αυτό το διευθυντή, jΔεν είναι υπηρεσιακό ζήτημα, ένας άνθρωπος μπορεί να πέσειχωρίς να χρειαστεί να δώσει λόγο στους ανωτέρους του, Εκτόςκι αν ο νοσοκόμος που έρχεται για τις ενέσεις χρειαστεί να δώ-

140

μως αύριο πάθετε μια μεγάλη μόλυνση εξαιτίας αυτών τωνπληγών, αυτός που φορτωθεί το φταίξιμο για αμελή συμπεριφορά και έλλειψη επαγγελματισμού θα είμαι εγώ, κι εξάλλου

ο διευθυντής θέλει να τα ξέρει όλα, αυτός είναι ο τρόπος τουγια να κάνει πως δεν δίνει σημασία σε τίποτα, Θα του το πωαύριο, Σας συνιστώ θερμά να το κάνετε, έτσι θα επιβεβαιωθείκαι η αναφορά, Ποια αναφορά, Η δική μου, Δεν καταλαβαίνω τι σημασία έχουν μερικές απλές πληγές ώστε να πρέπει ναπεριληφθούν στην αναφορά σας, Ακόμα κι η πιο απλή πληγήέχει σημασία, Οι δικές μου, όταν θρέψουν, θ' αφήσουν κάτι αδιόρατες ουλές που με τον καιρό θα εξαφανιστούν, Ναι, στοσώμα οι πληγές κλείνουν, αλλά στην αναφορά μένουν πάντα

ανοιχτές, ούτε κλείνουν ούτε εξαφανίζονται, Δεν καταλαβαίνω, Πόσο καιρό δουλεύετε στο Γενικό Ληξιαρχείο, Κλείνω είκοσι έξι χρόνια, Πόσους διευθυντές γνωρίσατε μέχρι τώρα,Μαζί μ' αυτόν τρεις, Απ' ό,τι φαίνεται δεν παρατηρήσατε τίποτα, Να παρατηρήσω τι πράγμα, Απ' ό,τι φαίνεται δεν πήρατε είδηση τίποτα, Δεν καταλαβαίνω πού το πάτε, Είναι ή όχι αλήθεια ότι οι διευθυντές έχουν λίγη δουλειά, Αλήθεια είναι,το ξέρει όλος ο κόσμος, Μάθετε λοιπόν ότι η βασική τους απασχόληση, στις τόσες αδειανές ώρες που απολαμβάνουν, ενώτο προσωπικό εργάζεται, είναι να συλλέγουν πληροφορίεςσχετικά με τους υφισταμένους τους, πληροφορίες κάθε είδους,το κάνουν αυτό από τότε που υπάρχει Γενικό Ληξιαρχείο, ο ένας μετά τον άλλον, ανέκαθεν. Η τρεμούλα του κ. Ζοζέ δεν πέρασε απαρατήρητη από το νοσοκόμο, Έχετε ρίγη, τον ρώτησε,Ναι, έχω ένα ρίγος, Για να πάρετε μια ιδέα γι' αυτό που σαςλέω, μέχρι κι αυτό το ρίγος πρέπει να καταγράφεται στη αναφορά μου, Δεν θα καταγραφεί όμως, Πράγματι, δεν θα κατα-

141

οM

γραφεί, Φαντάζομαι γιατί, Σας ακούω, Γιατί τότε θα έπρεπε σας παρακαλώ θερμά να πηγαίνετε, είμαι κουρασμένος, χρει

άζομαι ύπνο, Πρώτα πρέπει να φάτε, μην το ξεχνάτε, ελπίζω



τε ότι οι διευθυντές συλλέγουν πληροφορίες για τους υφιστά

μενους του Γενικού Ληξιαρχείου, κι ο διευθυντής θα ήθελε τό

τε να μάθει για ποιο λόγο είχατε αυτή τη συζήτηση μαζί μου,

κι ακόμα πώς γίνεται ένας νοσοκόμος να γνωρίζει ένα εμπι

στευτικό ζήτημα, τόσο εμπιστευτικό ώστε στα είκοσι πέντε

χρόνια υπηρεσίας μου στο Γενικό Ληξιαρχείο να μην έχω α

κούσει τίποτα σχετικά, Οι νοσοκόμοι ξέρουν πολλά απόρρη

τα, αν και όχι τόσα όσα οι γιατροί, Υπονοείτε ότι ο διευθυντής

συνηθίζει να σας εμπιστεύεται μυστικά, Ούτε εκείνος μου ε

μπιστεύεται, ούτε εγώ υπ ονοώ ότι κάνει τέτοιο πράγμα, απλώ ς

παίρνω εντολές, Επομένως δεν έχετε παρά να τις εκτελέσετε,

Γελιέστε, έχω να κάνω κάτι παραπάνω από το να τις εκτελέ

σω, έχω και να τις ερμηνεύσω, Γιατί, Γιατί ανάμεσα σ' αυτόπου προστάζει και σ' αυτό που θέλει υπάρχει συνήθως διαφο

ρά, Εδώ σας έστειλε για να μου κάνετε ένεση, Αυτό είναι αυ

τό που φαίνεται, Και τι είδατε στην περίπτωση μου πέρα απ'

αυτό που φαίνεται, Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσα πράγ

ματα ανακαλύπτει κανείς κοιτάζοντας μερικές πληγές, Ήταν

απλή σύμ πτωση π ου είδατε τις δικές μου, Πρέπ ει να υπολογί

ζει πάντα κανείς στις απλές συμπτώσεις, βοηθούν πολύ, Τι

πράγματα ανακαλύψατε λοιπόν στις δικές μου πληγές, Ότι

ξύσατε έναν τοίχο με τα γόνατα σας, Έπεσα, Αυτό μου το είπατε, Μια τέτοια πληροφ ορία, αν υποθέσουμε ότι είναι ακρι

βής, δεν θα είχε ιδιαίτερη χρησιμότητα για το διευθυντή, Αν έ

χει χρησιμότητα ή δεν έχει εμένα δεν με αφορά, εγώ περιορί-1

ζομαι να προμηθεύω αναφορές, Είναι ήδη ενήμερος για τη |

γρίπη που άρπαξα, Όχι όμως και για τις πληγές στα γόνατα, ;

Καθώς επίσης και για το λεκέ της υγρασίας στο πάτωμα, Όχι Ι

όμως και για τα ρίγη, Αν δεν έχετε να κάνετε κάτι άλλο εδώ,

142

το φαγητό σας μ' όλη αυτή την κουβέντα να μην έχει κρυώσει

τελείως, Ένα κορμί ξαπλωμένο αντέχει πολλή πείνα, Δεν την

αντέχει όμως κι όλη, Ο διευθυντής σάς έδωσε εντολή να μου

φέρετε φαγητό, Ξέρετε κανέναν άλλο που θα ήθελε να το κάνει, Ναι, αν ήξερε πού μένω, Ποιο είναι αυτό το άτομο, Μια η

λικιωμένη γυναίκα που μένει σ ' ένα ισόγειο, Πληγές στα γό να

τα, ξαφνική και ανεξήγητη τρεμούλα, μια γριά σ' ένα ισόγειο,

Διαμέρισμα δεξιά, Αυτή θα ήταν η πιο σημαντική αναφορά

της ζωής μου αν την έγραφα, Εντέλει δεν θα τη γράψετε, Ναι,

θα τη γράψω , αλλά μόνο για να ενημερώσω ότι σας έκανα μία

ένεση στον αριστερό γλουτό, Ευχαριστώ που μου περιποιηθή

κατε τις πληγές, Απ' τα πολλά που διδάχθηκα αυτό είναι που

έμαθα να κάνω καλύτερα. Μόλις έφυγε ο νοσοκό μος, ο κ. Ζο-ζέ έμεινε ξαπλωμένος μερικά λεπτά ακόμα, χωρίς να κουνιέ

ται, μέχρι να ξαναβρεί τη γαλήνη και τις δυνάμεις του. Η συ

νομιλία υπήρξε δύσκολη, με παγίδες και ψεύτικες πόρτες σε

κάθε βήμα, το παραμικρό γλίστρημα θα μπορούσε να τον είχε

σύρει σε μια πλήρη ομολογία αν το πνεύμα του δεν παρέμενε

ιγρήγορο στις πολλαπλές έννοιες των λέξεων που προσεκτικά

πρόφερε, ειδικότερα αυτών που έμοιαζαν να έχουν μόνο μία

έννοια, γιατί αυτές πρέπει να προσέχει κανείς πιο πολύ. Αντί

θετα μ' αυτό που γενικά πιστεύεται, έννοια και σημασία ποτέ

δεν είναι το ίδιο πράγμα, η σημασία βγαίνει αμέσως μπροστά,

είναι άμεση, κυριολεκτική, ρητή, κλεισμένη μέσα στον εαυτό

της, μονοσήμαντη, σαν να λέμε, ενώ η έννοια δεν μπορεί να

κάτσει στην ησυχία της, είναι γεμάτη από δευτερεύουσες, τρι-

τεύουσες και τεταρτεύουσες έννοιες προς αστραφτερές κα τευ

θύνσεις που διαιρούνται και υποδιαιρούνται σε κλάδους και

παρακλάδια, μέχρι που χάνονται από τα μάτια μας, η έννοια

143

ο

της κάθε λέξης μοιάζει μ' ένα αστέρι όταν αυτό προβάλλει έξω στο σύμπαν παλίρροιες, συμπαντικούς ανέμους, μαγνητι

ο Μ

πείσει τον εαυτό του γι' αυτό που είχε πει. Ανακουφισμένος,μετά από μια επίσκεψη και στο δωματιάκι που εξυπηρετούσε



κές διαταραχές, στενοχώριες.

Τελικά ο κ. Ζοζέ σηκώθηκε από το κρεβάτι, έχωσε τα πόδια του στις παντόφλες και φόρεσε τη ρόμπα που χρησιμοποι

ούσε και ως συμπληρωματικό κουβερτάκι τις κρύες νύχτες.Παρόλο που τον έζωνε η πείνα, άνοιξε την πόρτα και κοίταξετο Ληξιαρχείο. Αντιλαμβανόταν μέσα του ένα περίεργο σφίξιμο, μια αίσθηση απουσίας, σαν να 'χαν περάσει πολλές μέρεςαπό την τελευταία φορά που είχε βρεθεί εκεί. Τίποτα δεν είχεαλλάξει στο μεταξύ, στη θέση της η μακριά κονσόλα όπου εξυπηρετούσαν αιτούμενους και ικέτες, από κάτω της τα συρτάρια όπου φυλάσσονταν οι καρ τέλες των ζωντανών, κατόπιντα οκτώ γραφεία των γραφέων, τα τέσσερα των προϊσταμέ

νων, τα δύο των υποδιευθυντών, το μεγάλο γραφείο του διευθυντή με το φως αναμμένο να κρέμεται από ψηλά, τα θεόρατα ερμάρια ν' ανεβαίνουν ως την οροφή, το πετρωμένο σκοτάδι απ' την πλευρά των νεκρών. Αν και δεν υπήρχε κανείςστο Γενικό Ληξιαρχείο, ο κ. Ζοζέ γύρισε στην πόρτα το κλειδί, μπορεί να μην ήταν κανείς στο Γ ενικό Ληξιαρχείο, εκείνοςόμως γύρισε στην πόρτα το κλειδί. Χάρη στους καινούριους επιδέσμους που του είχε βάλει στα γόνατα ο νοσοκόμος, περπατούσε καλύτερα, δεν αισθανόταν τις πληγές να τραβάνε.Κάθισε στο τρα πέζι, ξετύλιξε το πακέτο, υπήρχαν δυο δοχείατο ένα πάνω στ' άλλο, το από πάνω είχε σούπα, το από κάτωπατάτες και κρέας, όλα χλιαρά ακόμη. Έφαγε τη σούπα λαίμαργα, κατόπιν χωρίς βιασύνη περιποιήθηκε το κρέας και τιςπατάτες. Πάλι καλά που έχω τέτοιο διευθυντή, μουρμούρισε !υπενθυμίζοντας τα λόγια του νοσοκόμου, αν δεν ήταν αυτός, ;θα πέθαινα από την πείνα και την εγκατάλειψη, σαν αδέσποτο σκυλί. Ναι, πάλι καλά, επανέλαβε, σαν να πρ οσπαθούσε να

144

ως μπάνιο, μαζεύτηκε στο κρεβάτι. Ήταν έτοιμος να παραδοθεί στον ύπνο όταν θυμήθηκε το τετράδιο σημειώσεων όπουείχε αφηγηθεί τα πρώτα βήματα της αναζήτησης του. Θα γρά

ψω αύριο, είπε, τούτη όμως η νέα επείγουσα ανάγκη ήταν σχεδόν τόσο επιτακτική όσο και το φαγητό, γι' αυτό σηκώθηκε ναβρει το τετράδιο. Ύστερα, καθισμένος στο κρεβάτι, φορώνταςτη ρόμπα, με το πουκάμισο της πιτζάμας κουμπωμένο ως τολαιμό, βολεμένος μέσα στις κουβέρτες, συνέχισε την αναφοράαπό το σημείο όπου την είχε αφήσει. Ο διευθυντής μού είπε,Αφού δεν είστε άρρωστος, μπορείτε να μου εξηγήσετε το κακό έργο που έχετε επιδείξει τις τελευταίες μέρες, Δεν ξέρω, κύριε, ίσως είναι επειδή κοιμάμαι άσχημα. Με τη βοήθεια του πυ

ρετού συνέχισε να γράφει όλη νύχτα.

145

ι Ο - Όλα τα ονόματα

ο ο Μ

λάξει τα σεντόνια που βρομούσαν ιδρώτα και πυρετό, Σε πέντε λεπτά θα σας έχω το κρεβάτι καινούριο, Καλά είμαι έτσι,



ΟΧΙ ΤΡΕΙΣ ΜΕΡΕΣ, ΑΛΛΑ ΜΙΑ ΒΔΟΜΑ ΔΑ ΧΡΕΙΑΣΤΗΚΕ Ο Κ. ΖΟ-

ζέ για να του πέσει ο πυρετός και να υποχωρήσει ο βήχας. Ο νοσοκόμος ερχόταν καθημερινά για να του κά

νει την ένεση και να του φέρει φαγητό, ο δε γιατρός μέρα παρά μέρα, αυτή η εξαιρετική επιμέλεια, αναφερόμαστε στο για

τρό, δεν θα πρέπει να μας οδηγήσει σε βιαστικές κρίσεις σχετικά με την υποτιθέμενη συνήθη αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών υγείας και της κατ' οίκον περίθαλψης του δημοσίου, jαφού αυτή ήταν απλούστατα συνέπεια της ξεκάθαρης εντολής jτου διευθυντή του Γενικού Ληξιαρχείου, Γιατρέ, να περιποιηθείτε αυτό τον άνθρωπο σαν να ήμουν εγώ , είναι σημαντικό. Ο j

γιατρός δεν μυρίστηκε τους λόγους της εμφανώς προνομιακήςμεταχείρισης που του συνιστούσαν αλλά ούτε και την ελάχιστα αντικειμενική αξιολογική κρίση που τη συνόδευε, γιατί α-|πό κάποια επαγγελματική επίσκεψη γνώριζε το σπίτι του λη-,ξίαρχου, τον άνετο και πολιτισμένο τρόπο ζωής του, έναν εσωτερικό κόσμο που δεν είχε καμία σχέση με την άξεστη πα-Ιράγκα αυτού του κ. Ζοζέ, που ήταν διαρκώς αξύριστος κι έ-Ιμοιάζε να μην έχει σεντόνια ν' αλλάξει. Σεντόνια, μάλιστα, εί-1χε ο κ. Ζοζέ, δεν ήταν τόσο φτωχός, αλλά, για λόγους που μό-1νο ο ίδιος γνώριζε, απέρριψε ξερά την πρόταση του νοσοκό- jμου όταν αυτός προσφέρθηκε να αερίσει το στρώμα και ν' αλ-|

146

μην ενοχλείστε, Αλίμονο, είναι μέρος της δουλειάς μου, Σας είπα, καλά είμαι κι έτσι. Ο κ. Ζοζέ δεν μπορούσε ν' αποκαλύψειμπροστά στα μάτια κανενός πως έκρυβε ανάμεσα στο στρώμα

και στο σομιέ τις σχολικές καρτέλες μιας άγνωστης γυναίκαςκι ένα τετράδιο σημειώσεων με την καταγραφή της διάρρηξηςστο σχολείο όπου εκείνη φοιτούσε όταν ήταν κοριτσάκι και έφηβη. Αν τις έκρυβε κάπου αλλού, ανάμεσα στους χαρτοφύλακες με τα αποκόμματα των διασήμων, λόγου χάρη, θα λυνόταν αμέσως το πρόβλημα του, αλλά η αίσθηση ότι υπερασπιζόταν ένα μυστικό με το ίδιο του το κορμί ήταν υπερβολικά δυνατή, αν όχι εκστατική, για να είναι διατεθειμένος ο κ.Ζοζέ να παραιτηθεί απ' αυτή. Για να μη χρειαστεί να συζητή

σει το ίδιο θέμα με το νοσοκόμο ή με το γιατρό που, παρόλοπου δεν έκανε κανένα σχόλιο, είχε ρίξει ήδημια επικριτική ματιά στα τσαλακωμένα σεντόνια ξινίζοντας επιδεικτικά τη μύτη στην μπόχα που ανέδιναν, ο κ. Ζοζέ έκανε την ανάγκη φιλοτιμία και άλλαξε μόνος του τα σεντόνια. Και για να μηβρουν, ούτε ο γιατρός ούτε ο νοσοκόμος, το παραμικρό πρόσχημα για να επανέλθουν στο θέμα και, ποιος ξέρει, να προφτάσουν στο ληξίαρχο το αδιόρθωτο κουσούρι του γραφέα,χώθηκε στο μπάνιο, ξυρίστηκε, πλύθηκε όσο καλύτερα μπορούσε, κατόπιν ξεκαταχώνιασε από ένα συρτάρι μια πιτζάμαπαλιά αλλά καθαρή και ξανάπεσε στο κρεβάτι. Ένιωθε τόσοευχαριστημένος και δυναμωμένος που, σαν να ήθελε να παίξειμε τον εαυτό του, αποφάσισε να περιγράψει στο τετράδιο των(τημειώσεων εκτενώς, με όλες τις λεπτομέρειες, τις φροντίδεςκαι τις διαδικασίες υγιεινής από τις οποίες μόλις πέρασε.Ήταν η υγεία που ήθελε πια να επιστρέψει, όπως σύντομα ανακοίνωσε ο γιατρός στο ληξίαρχο, Ο άνθρωπος θεραπεύτη-

147

M

κε, σε δυο μέρες θα μπορέσει να επιστρέψει στη δουλειά τουχωρίς κίνδυνο υποτροπής. Ο ληξίαρχος είπε, Πολύ καλά, αλ

ο Μ

ούσε ποτέ, είτε λόγω του βάρους και του πολύπλοκου διακόσμου που το καθιστούσαν άβολο στη μεταφορά, είτε γιατί,



λά μ' ένα ύφος αφηρημένο, σαν να σκεφτόταν κάτι άλλο.Πράγματι ήταν θεραπευμένος ο κ. Ζοζέ, αλλά είχε χάσει

πολύ βάρος, παρ' όλο το κολατσιό που του έφερνε ο νοσοκό

μος ανελλιπώς, μία φορά την ημέρα μόνο βέβαια, αλλά σε ποσότητα αρκετή και με το παραπάνω για να συντηρήσει ένα ενήλικο κορμί που δεν καταβάλλει σωματική προσπάθεια. Θαπρέπει να λάβει κανείς υπόψη ωστόσο το φθοροποιό αποτέλεσμα του πυρετού και του ιδρώτα πάνω στους λιπώδεις ιστούς, ειδικά μάλιστα αν δεν του περίσσευαν από πριν, όπωςσυνέβαινε στην περίπτωση του. Το Γενικό Ληξιαρχείο δεν έβλεπε με καλό μάτι τις παρατηρήσεις προσωπικού χαρακτήρα, ειδικά αυτές που είχαν σχέση με την κατάσταση υγείας, γι'

αυτό η αδυναμία και η κακή όψη του κ. Ζοζέ δεν έγιναν αντικείμενο σχολιασμού από μέρους των συναδέλφων και τωνπροϊσταμένων του, σχολιασμού προφορικού, θα πρέπει ναπούμε καλύτερα, μιας και τα βλέμματα όλων ήταν αρκετά εύγλωττα στην κοινή τους έκφραση περιφρονητικού οίκτου, πουάλλοι άνθρωποι, αγνοώντας τις συνήθειες του χώρου, θα είχανλανθασμένα ερμηνεύσει ως διακριτική και σιωπηλή επιφύλαξη. Για να φανεί πόσο μεγάλη σημασία έδινε στο γεγονός ότιαπουσίασε από την υπηρεσία τόσες μέρες, ο κ. Ζοζέ πήγεπρώτος πρώτος και στήθηκε το πρωί στην πόρτα του Ληξιαρχείου, περιμένοντας την άφιξη του νεότερου σε υπηρεσία υποδιευθυντή, που ήταν επιφορτισμένος να την ανοίγει, όπως ήταν επιφορτισμένος και να την κλείνει το απόγευμα. Το πρωτότυπο κλειδί, έργο τέχνης ενός παλαιού μπαρόκ χαράκτη καιυλικό σύμβολο εξουσίας, του οποίου ακριβές και υποτελές αντίγραφο αποτελούσε το κλειδί του υποδιευθυντή, βρισκότανστην κατοχή του ληξίαρχου, που προφανώς δεν χρησιμοποι-

148

σύμφωνα με το άγραφο και ισχύον από καιρούς αμνημόνευτους πρωτόκολλο της ιεραρχίας, ήταν υποχρεωτικά ο τελευταίος που έμπαινε στο κτήριο. Ένα από τα πολλά μυστήρια

της ζωής του Ληξιαρχείου, που θα άξιζε πραγματικά τον κόπο να διαλευκάνουμε αν δεν είχε απορροφήσει την προσοχήμας κατ' αποκλειστικότητα η περίπτωση του κ. Ζοζέ και τηςάγνωστης γυναίκας, είναι με ποιον τρόπο τα κατάφερναν οι υπάλληλοι ώστε, παρ' όλες τις κυκλοφοριακές δυσχέρειες πουτυραννούν την πόλη, να φτάνουν στη δουλειά τους πάντα μετην ίδια σειρά, πρώτα οι γραφείς, χωρίς σειρά αρχαιότητας,κατόπιν ο υποδιευθυντής που άνοιγε την πόρτα, ακολούθωςοι προϊστάμενοι, τηρώντας προτεραιότητα, μετά ο αρχαιότε

ρος υποδιευθυντής, και τέλος ο ληξίαρχος, που φτάνει όποτεθέλει και λογαριασμό δεν δίνει σε κανέναν. Όπως και να 'χει,αυτή είναι η σειρά.

Το συναίσθημα περιφρονητικού οίκτου που, όπως είπαμε,υποδέχτηκε την επιστροφή του κ. Ζοζέ στην εργασία του κράτησε μέχρι την είσοδο του ληξίαρχου, μισή ώρα μετά το άνοιγμα της υπηρεσίας, οπότε αμέσως αντικαταστάθηκε απ ό ένα συναίσθημα φθόνου, ευνόητο στο κάτω κάτω της γραφής,που ευτυχώς όμως δεν εκδηλώθηκε με λόγια ή έργα. Ξέρουμετι είναι η ανθρώπινη ψυχή, κι ας μην μπορούμε να καυχηθούμε ότι τα ξέρουμε όλα, γι' αυτό θα 'πρεπε να το περιμένουμε.Τις μέρες εκείνες είχε ήδη κυκλοφορήσει στο Ληξιαρχείο μιαείδηση που μπήκε από πλαϊνές πόρτες και διαδόθηκε στις γωνίες, ότι ο διευθυντής είχε ανησυχήσει κατά τρόπο ασυνήθιστομε τη γρίπη του κ. Ζοζέ, φτάνοντας μάλιστα να του στείλει φαγητό με το νοσοκόμο, πέρα απ' το ότι πήγε και τον είδε στοσπίτι τουλάχιστον μία φορά, κι αυτή σε ώρα υπηρεσίας, μπρο-

149

M

στά σ' όλο τον κόσμο, ποιος ξέρει αν επαναλήφθηκε αυτή η επίσκεψη. Εύκολα μπορούμε να φανταστούμε λοιπόν το βουβό

Μ

κυνηγώ ούτε αυτοί κυνηγούν εμένα, Και τα λάθη, Αναφέρεστεστα υπηρεσιακά λάθη, κύριε, Αναφέρομαι στα λάθη γενικότε



σκάνδαλο του προσωπικού, αδιακρίτως βαθμού, όταν ο ληξίαρχος, προτού καν κινηθεί προς τη θέση του, κατευθύνθηκεπρος τον κ. Ζοζέ και τον ρώτησε αν είχε αναλάβει απολύτως

από την ασθένεια. Το σκάνδαλο ήταν ακόμα μεγαλύτερο γιατί αυτή ήταν η δεύτερη φορά που συνέβαινε κάτι τέτοιο, κι όλοι είχαν στη μνήμη τους την άλλη περίσταση, δεν πέρασε πολύς καιρός, που ο διευθυντής είχε ρωτήσει τον κ. Ζ οζέ αν είχευποχωρήσει η αϋπνία του, σαν να ήταν οι αϋπνίες του κ. Ζο ζέζήτημα ζωής και θανάτου για την ομαλή λειτουργία του Γενικού Ληξιαρχείου. Μ ην πιστεύοντας στ ' αυτιά τους, οι υπάλληλοι παρακολούθησαν ένα διάλογο ίσου προς ίσον, παράλογοαπό κάθε άποψη, με τον κ. Ζοζέ να ευχαριστεί το διευθυντή

για την καλοσύνη του, φτάνοντας μάλιστα να αναφερθεί ανοιχτά στο φαγητό, πράγμα που, στα στενά πλαίσια του Ληξιαρχείου, ακουγόταν ως χοντροκοπιά, ω ς αισχρότητα, και το διευθυντή να εξηγεί ότι δεν μπορούσε να τον εγκαταλείψει στηδεινή μοίρα αυτών που ζουν μόνοι τους, χωρίς να έχουν κάποιον να τους δώσει ένα πιάτο ζωμό και να τους στρώσει τοκρεβάτι, Η μοναξιά, κ. Ζοζέ, δήλωσε με επισημότητα ο ληξίαρχος, δεν υπήρξε ποτέ καλή συντροφιά, οι μεγάλες λύπες,οι μεγάλοι πειρασμοί και τα μεγάλα σφάλματα προκύπτουνσχεδόν πάντα όταν είμαστε μόνοι στη ζωή, χωρίς ένα συνετόφίλο να του ζητήσουμε συμβουλή όταν μας απασχολεί κάτι περισσότερο από το καθημερινό και το συνηθισμένο, Εγώ λυπημένος, με την κυριολεκτική σημασία, κύριε, δεν νομίζω ότι είμαι, απάντησε ο κ. Ζοζέ, ίσως η φύση μου να είναι κάπως με-λαγχολική, αυτό όμως δεν είναι μειονέκτημα, κι όσο για τουςπειρασμούς, εντάξει, θα πρέπει να πω πως ούτε η ηλικία ούτεη θέση μου κλίνουν προς αυτούς, θέλω να πω, ούτε εγώ τους

ΐ5 θ

ρα, τα λάθη της υπηρεσίας αργά ή γρήγορα η υπηρεσία τα κάνει, η υπηρεσία τα διορθώνει, Δεν έκανα ποτέ κακό σε κανέναν, τουλάχιστον ενσυνείδητα, αυτό μπορώ μόνο να πω , Και

λάθη ενάντια στον εαυτό σας, Θα πρ έπει να έχω κάνει πολλά,ίσως γι' αυτό να είμαι μόνος, Για να κάνετε κι άλλα λάθη, Μόνο αυτά της μοναξιάς, κύριε. Ο κ. Ζοζέ, που, όπως ήταν χρέος του, είχε σηκωθεί όρθιος όταν τον πλησίασε ο διευθυντήςτου, αισθάνθηκε ξαφνικά τα πόδια του πλαδαρά κι ένα κύμαιδρώτα να πλημμυρίζει το κορμί του. Χλόμιασε, τα χέρια τουέψαξαν ανήσυχα να στηριχτούν στο τραπέζι, το στήριγμα όμως δεν ήταν αρκετό, ο κ. Ζοζέ χρειάστηκε να καθίσει στηνκαρέκλα ενώ μουρμούριζε, Με συγχωρείτε, κύριε, με συγχω

ρείτε. Ο ληξίαρχος τον κοίταξε με μια έκφραση ανεξιχνίαστηγια μερικά δευτερόλεπτα και κατευθύνθηκε προς τη θέση του.Κάλεσε τον υποδιευθυντή που ήταν υπεύθυνος στην πτέρυγατου κ. Ζοζέ, του έδωσε μια εντολή χαμηλόφωνα, προσθέτοντας έτσι που να ακούγεται, Χωρίς να περάσει από προϊστάμενο, πράγμα που σήμαινε πως οι οδηγίες που μόλις είχε λάβει ο υποδιευθυντής, και προορίζονταν για κάποιο γραφέα, όφειλαν, ενάντια στους κανόνες, τις συνήθειες και τις παραδόσεις, να εκτελεστούν από τον ίδιο. Πριν ακόμη απ' αυτό, ότανο ληξίαρχος είχε στείλει τον ίδιο υποδιευθυντή να πάει τα

φάρμακα στον κ. Ζοζέ, είχε ήδη ανατραπεί η ιεραρχική αλυσίδα, εκείνη όμως η παραβίαση μπορούσε ακόμα να δικαιολογηθεί από την επιφύλαξη ότι ο αντίστοιχος προϊστάμενος θαήταν ανίκανος να φέρει σε πέρας την αποστολή, η ουσία της οποίας δεν ήταν τόσο να πάει σ' έναν άρρωστο κάψου λες για τηγρίπη όσο να ρίξει μια ματιά στο σπίτι και να 'ρθει μετά να πειτι είδε. Ένας προϊστάμενος θα θεωρούσε απολύτως ευνόητο,

ΐ5ΐ

ο

δηλαδή κατανοητό από μόνο του και λόγω του χειμωνιάτικουκαιρού που έκανε τότε, το λεκέ υγρασίας στο πάτωμα και, μη

ο ο Μ

θα είμαι όπως πρώτα, Ο διευθυντής θεωρεί ότι θα ήταν καλύτερο για σας να ζητήσετε μια ολιγοήμερη άδεια, όχι είκοσι μέ



δίνοντας πιθανότατα σημασία στις καρτέλες που βρίσκοντανπάνω στο κομοδίνο, θα επέστρεφε στο Ληξιαρχείο με την ικανοποίηση ότι εκτέλεσε το καθήκον του για να δηλώσει στο δι

ευθυντή, Όλα εντάξει. Θα πρέπει να ευτωθεί ωστόσο ότι οιδύο υποδιευθυντές, και τούτος ειδικά, επειδή βρισκόταν άμεσα αναμιγμένος στην υπόθεση λόγω της ενεργής του συμμετοχής όπου αυτή είχε ζητηθεί, αντιλαμβάνονταν ότι η προσέγγιση του ληξίαρχου καθοριζόταν από κάποιο σκοπό, από κάποια στρατηγική, από κάποια κεντρική ιδέα. Δεν μπορούσαννα φανταστούν ποια ήταν η ουσία αυτής της ιδέας ούτε τοσκοπό της, αλλά η εμπειρία και η γνώση του χαρακτήρα τουδιευθυντή τους δήλωναν πως όλες οι λέξεις και όλες οι πρά

ξεις του τούτη τη φορά πρέπ ει να σκόπευαν μοιραία σε κάποιοστόχο, και ότι ο κ. Ζοζέ, τοποθετημένος, από μόνος του ή απότο τυχαίο της περίστασης, στο δρόμο για να φτάσει εκεί, είτεαποτελούσε χρήσιμο εργαλείο χωρίς συναίσθηση, είτε ήταν οίδιος η απρόσμενη και από κάθε άποψη εκπληκτική αιτία του.Τόσο αντίθετες συλλογιστικές, τόσο αντιφατικά συναισθήματα, είχαν ω ς αποτέλεσμα η εντολή, από το ύφος με το οποίο ανακοινώθηκε κατόπιν στον κ. Ζοζέ, να μοιάζει πιο πολύ με χάρη που τον είχε στείλει ο ληξίαρχος να ζητήσει παρά με τις σαφείς και αμετάκλητες οδηγίες που είχε πράγματι δώσει, Κ. Ζο

ζέ, είπε ο υποδιευθυντής, ο διευθυντής είναι της άποψης ότι ηυγεία σας δεν είναι ακόμη αρκετά ασφαλής για να έρθετε ναδουλέψετε, όπως φάνηκε με τη λιποθυμία πριν από λίγο, Δενήταν λιποθυμία, δεν έχασα τις α ισθήσεις μου, μια στιγμιαία αδυναμία ήταν μόνο, Αδυναμία ή λιποθυμία, στιγμιαία ή διαρκείας, αυτό που θέλει το Γενικό Ληξιαρχείο είναι να συνέλθετε εντελώς, Θα εργάζομαι καθιστός όσο γίνεται, σε λίγες μέρες

152

ρες μια κι έξω, βέβαια, ίσως όμως δέκα, δέκα μέρες ανάπαυλας, με καλή διατροφή, ανάπαυση, με μικρούς περιπάτουςστην πόλη, τόσοι κήποι υπάρχουν, τόσα πάρκα, κι ο καιρός

αρχίζει να φ τιάχνει, για μια πραγματική ανάρρωση, κι όταν εντέλει επιστρέψετε δεν θα σας αναγνωρίζουμε. Ο κ. Ζοζέ κοίταξε κατάπληκτος τον υποδιευθυντή, δεν ήταν συζήτηση αυτή μ' ένα γραφέα, στο λόγο του υπήρχε κάποια απρέπεια.Προφανώς ο διευθυντής ήθελε εκείνος να πάρει την άδεια,πράγμα που από μόνο του ήταν ύποπτο, και σαν να μην έφτανε αυτό, επιδείκνυε μια πρωτοφανή και δυσανάλογη έγνοιαγια την υγεία του. Τίποτε απ' όλα αυτά δεν ανταποκρινότανστα πρότυπα συμπεριφοράς του Γενικού Ληξιαρχείου, όπου

το πρόγραμμα αδειών ήταν πάντα υπολογισμένο μέχρι χιλιοστού, ώστε να επιτυγχάνει, μέσω της στάθμισης πολλαπλώνπαραγόντων, κάποιων μάλιστα γνωστών μόνο στο διευθυντή,μια δίκαιη κατανομή του χρόνου που διατίθεται ετησίως στηναεργία. Το γεγονός ότι ο διευθυντής, υπερπηδώντας το πρόγραμμα που είχε ήδη εκπονηθεί για το τρέχον έτος, έστελνε ούτε λίγο ούτε πολύ ένα γραφέα στο σπίτι του ήταν πράγμα πρωτάκουστο. Ο κ. Ζοζέ βρισκόταν σε σύγχυση, όπως πρόδιδε τοπρόσωπο του. Αισθανόταν στην πλάτη του τα σαστισμέναβλέμματα των συναδέλφων του, διέκρινε την αυξανόμενη α

νυπομονησία του υποδιευθυντή μπροστά στην αστήριχτη, όπως θα φαινόταν σ' εκείνον, αναποφασιστικότητα του, κι ήτανίτοιμος να πει Μάλιστα κύριε όπως όταν υπακούει κανείς σεμια διαταγή, όταν ξαφνικά το πρόσωπο του φωτίστηκε ολόκληρο, μόλις καταλάβαινε τι θα μπορούσαν να σημαίνουν γι'αυτόν δέκα μέρες ελευθερίας, δέκα μέρες έρευνας χωρίς να είναι δεσμευμένος στη δουλεία της υπηρεσίας, στο ωράριο της

153

M Ο M

δουλειάς, ποια πάρκα, ποιοι κήποι, ποια ανάπαυλα, απ' τονουρανό είναι σταλμένες οι γρίπες, χαμογελώντας έτσι ο κ. Ζο-

ντίνα που εκείνη τη στιγμή έσταζε νερό, πώς να 'ναι άραγε όλα αυτά μια βδομάδα αργότερα. Έβαλε τα ρούχα όπως όπως



ζέ είπε, Μάλιστα, κύριε, η έκφραση του όφειλε να είναι πιοδιακριτική, κανείς δεν ξέρει ποτέ τι είναι ικανός να πάει να πειένας υποδιευθυντής στο διευθυντή του, Κατά την άποψη μου,

αντέδρασε περίεργα, πρώτα μου έδωσε την εντύπωση ότι δυσαρεστήθηκε, ή ότι δεν καταλάβαινε πολύ καλά τι του έλεγα,κατόπιν έκανε σαν να του έπεσε ο πρώτος αριθμός του λαχείου, έμοιαζε άλλος άνθρωπος, Έχε ι καταλάβει με τι έχει να κάνει, Δεν νομίζω , μεταφορικά το είπα, Τότε θα είναι άλλος ο λόγος. Ο κ. Ζοζέ έλεγε ήδη στον υποδιευθυντή, Πραγματικά αυτές οι μέρες θα μου έκαναν καλό, πρέπει να ευχαριστήσω τονκύριο ληξίαρχο, Θα του μεταφέρω εγώ τις ευχαριστίες, Ίσωςθα έπρεπε να το κάνω προσωπικά, Γνωρίζετε πολύ καλά ότι

αυτό δεν συνηθίζεται, Παρ' όλα αυτά, και δεδομένου του έκτακτου χαρακτήρα της περίστασης, με τα λόγια αυτά, από ταπλέον συνήθη στη γραφειοκρατία, ο κ. Ζοζέ γύρισε το κεφάλιτου προς το μέρος του ληξίαρχου, δεν περίμενε να κοιτάζει εκείνος προς το μέρος του, κι ακόμα λιγότερο να έχει αντιληφθεί ολόκληρη τη συζήτηση, πράγμα που αναμφισβήτητα ήθελε να δείξει μ' εκείνη την ξερή κίνηση του χεριού, που ήτανταυτόχρονα αποδοκιμαστική και προστακτική, Αφήστε τις γελοίες ευχαριστίες, κάντε αυτή την αίτηση και πηγαίνετε.

Στο σπίτι η πρώτη φροντίδα του κ. Ζοζέ δεν μπορούσε παρά να είναι τα ρούχα που είχε φυλαγμένα στην αποθηκούλαπου χρησιμοποιούσε για ντουλάπα. Αν πριν ήταν βρόμικα, τώρα πια είχαν μεταμορφωθεί σε απόλυτο μίασμα, απ' όπου ξεπηδούσε μια στυφή μυρωδιά ανακατεμένη με την αύρα δυσω-δίας, μέχρι πράσινοι λεκέδες μούχλας φάνηκαν στις τσακίσεις,φαντάζεστε, ένα υγρό κουβάρι, σακάκι, πουκάμισο, παντελόνι, κάλτσες, εσώρουχα, όλα τυλιγμένα μέσα σε μια γκαμπαρ-

»54

σε μια μεγάλη πλαστική σακούλα, βεβαιώθηκε ότι οι καρτέλεςκαι το τετράδιο σημειώσεων εξακολουθούσαν να βρίσκονταιχωμένα ανάμεσα στο στρώμα και το σομιέ, στο προσκέφαλο

το τετράδιο, στα πόδια οι καρτέλες, έλεγξε αν η πόρτα επικοινωνίας με το Ληξιαρχείο ήταν κλειδωμένη, και εντέλει, κουρασμένος αλλά με το κεφάλι του ήσυχο, βγήκε για να πάει σ'ένα καθαριστήριο όπου ήταν πελάτης, αν και όχι ιδιαίτερα τακτικός. Η υπάλληλος δεν μπόρεσε ή δεν θέλησε ν' αποφύγειμια έκφραση αποδοκιμασίας όταν άδειασε και άπλωσε το περιεχόμενο της τσάντας πάνω στον πάγκο, Με συγχωρείτε, αλλά τούτα εδώ μοιάζουν να 'χουν μουλιάσει στη λάσπη, Το βρήκατε, ο κ. Ζοζέ, μιας κι ήταν αναγκασμένος να πει ψ έματα, α

ποφάσισε να το κάνει σεβόμενος τη λογική των πιθανοτήτων,Πριν από δυο βδομάδες, έφερνα τα ρούχα για καθάρισμα, σκίστηκε η τσάντα ξαφνικά και έπεσαν όλα στο έδαφος, ακριβώςστο σημείο όπου υπήρ χε μια λακκούβα με λάσπες από κά τι έργα στο δρόμο, θυμάστε που είχε βρέξει πολύ εκείνες τις μέρες,Και γιατί δεν μου φέρατε τα ρούχα μετά, Μετά έπεσα στο κρεβάτι με γρίπη, ήταν παρακινδυνευμένο να βγω απ' το σπίτι, θαμπορούσα ν' αρπάξω πνευμονία, Θα σας στοιχίσει αρκετά πιοακριβά, πρέπει να μπει δυο φορές στο πλυντήριο, κι ίσως ούτε τότε, Τι να κάνουμε, Και το παντελόνι, πώς έγινε έτσι το παντελόνι, είστε σίγουρος ότι θέλετε να το καθαρίσουμε, κοιτάξτε τα γόνατα, λες και σκαρφάλωσε σε τοίχο κανείς μ' αυτό. Οκ. Ζοζέ δεν είχε παρατηρήσει σε πόσο άθλια κατάσταση είχεκαταντήσει η αναρρίχηση το φτωχό του παντελόνι, μισολειω-μένο στο ύψος του γόνατου. Είχε ένα μικρό σκίσιμο στο έναμπατζάκι, ζημιά πολύ σοβαρή για έναν άνθρωπο σαν αυτόν,με μικρό ενδυματολογικό εξοπλισμό. Δεν διορθώνεται, ρώτη-

155

M

σε, Διορθώνεται, απλά θα χρειαστεί να το δώσετε σε μανταρί-στρα, Δεν ξέρω καμία, Μπορούμε να το αναλάβουμε εμείς, αλ

Μ

πολύτως τίποτα, τώρα του κατέβηκε η ιδέα, η ιδέα να ψάξεικαι να βρει την άγνωστη γυναίκα χωρίς ν' αντιληφθεί κανείς



λά μη νομίζετε ότι θα σας έρθει φ τηνά, οι μανταρίστρες παίρνουν πολλά λεφτά, Από το να μείνω χω ρίς παντελόνι καλύτερα θα είναι, Εκτός αν του βάλετε μπάλωμα, Μπαλωμένο μόνο

για το σπίτι, δεν θα μπορώ να το βάλω στη δουλειά, Ναι, βέβαια, Είμαι υπάλληλος στο Γενικό Ληξιαρχικό Μητρώο τουΚράτους, Α είστε υπάλληλος στο Ληξιαρχείο, είπε η υπάλληλος του καθαριστήριου με μια νέα χροιά σεβασμού στη φωνήπου ο κ. Ζοζέ αποφάσισε να πάρει σοβαρά υπόψη του, μετανιωμένος που για πρώτη φορά έπεσε στο σφάλμα να πει πούδούλευε, ένας σοβαρός επαγγελματίας νυχτερινών διαρρήξεων δεν τριγυρνά εδώ κι εκεί μοιράζοντας στοιχεία, ας φανταστούμε ότι η υπάλληλος του καθαριστήριου είναι παντρεμένη

με τον υπάλληλο του σιδηροπωλείου όπου ο κ. Ζοζέ αγόρασετο κοπίδι ή του κρεοπωλείου όπου αγόρασε το λαρδί, κι ότι τοίδιο βράδυ, σε μια απ' αυτές τις τετριμμένες κουβέντες που κάνουν οι άντρες με τις γυναίκες τους για να περάσει η ώρα, έρχονται στο προσκήνιο αυτά τα μικρά καθημερινά επεισόδιατης δουλειάς, για λιγότερο από τόσο άλλοι εγκληματίες έχουνβρεθεί στη φυλακή την ώρα που νόμιζαν ότι δεν τους υποψιαζόταν κανείς. Όπως και να 'χει, δεν φαινόταν να υπάρχει κίνδυνος εδώ, εκτός αν η υπάλληλος έκρυβε κάποια πρόθεση επαίσχυντης προδοσίας, λέγοντας του με χαμόγελο συμπάθειαςπως αυτή τη φορά θα του κάνει ειδική τιμή και ότι θ' αναλάβει το καθαριστήριο να πληρώσει τη δουλειά της μανταρί-στρας, Ειδική περιποίηση επειδή είστε υπάλληλος του Ληξιαρχείου, διευκρίνισε. Ο κ. Ζοζέ ευχαρίστησε ευγενικά αλλάχωρίς διαχυτικότητες κι έφυγε. Είχε αρχίσει ν' αφήνει πολλάίχνη, να μιλάει με πολύ κόσμο, δεν ήταν έτσι η έρευνα που είχε φανταστεί, για να πούμε την αλήθεια δεν είχε φανταστεί α-

156

τις δραστηριότητες του, σαν να επρόκειτο για έναν αόρατοπου αναζητούσε άλλον αόρατο. Κι αντί για σφραγισμένο μυστικό, αντί για απόλυτο μυστήριο, δύο άτομα ήδη, η γυναίκα

του ζηλιάρη συζύγου και η ηλικιωμένη κυρία του ισόγειου διαμερίσματος, είχαν λάβει γνώση τού τι έκανε κι αυτό από μόνοτου ήταν ήδη επικίνδυνο, ας υποθέσουμε λόγου χάρη ότι κάποια από τις δυο τους, με την αξιέπαινη πρόθεση να βοηθήσειστις έρευνες, όπως συμβαίνει με τους ενάρετους πολίτες, εμφανιζόταν στο ληξιαρχείο στη διάρκεια της απουσίας του, Θαήθελα να μιλήσω με τον κ. Ζοζέ, Ο κ. Ζοζέ δεν βρίσκεται στηνυπηρεσία, είναι σε άδεια, Α, τι κρίμα, του φέρνω μια σημαντική πληροφορία για το άτομο που ψάχνει, Τι πληροφορία,

ποιο άτομο, ο κ. Ζοζέ δεν ήθελε να βάλει με το νου του τι θαγινόταν κατόπιν, την υπόλοιπη συζήτηση ανάμεσα στη γυναίκα του ζηλιάρη συζύγου και τον προϊστάμενο, Βρήκα κάτω από μια σανίδα που είχε ξεχαρβαλωθεί στο δωμάτιο μου ένα ημερολόγιο, Ημερολόγιο τοίχου, Όχι, κύριε, ημερολόγιο, απ'αυτά που γράφουν, κι εγώ είχα ένα ημερολόγιο πριν παντρευτώ, Και τι σχέση έχουμε εμείς με το θέμα, εδώ στο Ληξιαρχείομάς ενδιαφέρει να ξέρουμε μόνο ποιοι γεννιούνται και πεθαίνουν, Ίσως το ημερολόγιο ν' ανήκει σε κάποιον συγγενή του ατόμου που ψάχνει ο κ. Ζοζέ, Δεν έχω ενημέρωση ότι ο κ. Ζοζέ ψάχνει κάποιον, όπως και να 'χει το ζήτημα δεν αφορά τοΓενικό Ληξιαρχείο, το Γενικό Ληξιαρχείο δεν ανακατεύεταιστην ιδιωτική ζωή των υπαλλήλων του, Δεν είναι ιδιωτικό ζήτημα, εμένα ο κ. Ζοζέ μού είπε ότι εκπροσωπούσε το Ληξιαρχείο, Περιμένετε ένα λεπτό να φωνάξω τον υποδιευθυντή, όταν όμως ο υποδιευθυντής πλησίασε την κονσόλα η ηλικιωμένη κυρία του ισογείου έκανε ήδη μια κίνηση αποχώρησης, η

157

M Ο

ζωή τής είχε διδάξει ότι ο καλύτερος τρόπος για να διαφυλάξει κανείς τα μυστικά του είναι να σέβεται τα μυστικά των άλ

ο Μ

χε συμβεί στα σπίτια των υπόλοιπων υπαλλήλων, που τα καταβρόχθισε όλα το Ληξιαρχείο για να χοντραίνουν οι τοίχοιτου. Ο κ. Ζοζέ επιτάχυνε το βήμα του, κι αν όταν έφτανε εκεί



λων, Όταν επιστρέψει από την άδεια ο κ. Ζοζέ, αν έχετε τηνκαλοσύνη πείτε του ότι πέρασε η γριά από το ισόγειο διαμέρισμα δεξιά, Δεν θέλετε ν' αφήσετε όνομα, Δεν χρειάζεται, ξέρει

περί τίνος πρόκειται. Ο κ. Ζοζέ μπορούσε πια να ανασάνει ανακουφισμένος, η κυρία του ισογείου δ εξιά ήταν η διακριτικότητα προσωποποιημένη, ποτέ δεν θαέλεγε στον υποδιευθυντήότι μόλις είχε λάβει ένα γράμμα από τη βαφτισιμιά της, Η γρίπη με πείραξε στο κεφάλι, σκέφτηκε, αυτές είναι φαντασιώσεις που δεν συμβαίνουν στ' αλήθεια, δεν υπάρχουν ημερολό- Ιγια κρυμμένα κάτω από το πάτωμα, κι ούτε θα συνέβαινε τώ- Ιρα, μετά από τόσα χρόνια σιωπής, να σκεφτεί εκείνη να γρά- ]ψει γράμμα στη νονά της, πάλι καλά που της έκοψε της γριάς ;

και δεν είπε όνομα, θα ήταν αρκετό να πιαστεί το Ληξιαρχείοαπό αυτή την άκρη του νήματος για να τ' ανακαλύψει σε λίγο |όλα, την αντιγραφή των καρτελών, την πλαστογραφία της ε-ξουσιοδότησης, θαήταν τόσο εύκολο γι' αυτούς όσο το να μα- ιζέψουν τα κομμάτια μιας εικόνας που έχουν μπροστά τους. Ο !κ. Ζοζέ πήγε κατευθείαν στο σπίτι, την πρώτη αυτή μέρα δεν !θέλησε ν' ακολουθήσει τις συμβουλές που του είχε δώσει ο υποδιευθυντής, να κάνει βόλτες, να πάει στο άλσος, να μαζέψει ιήλιο στο χλομό του πρόσωπο που βρισκόταν σε ανάρρωση, μεμια λέξη, να ανακτήσει τις δυνάμεις που του είχε στερήσει ο Ιπυρετός. Έπρεπε να αποφασίσει ποια βήματα τον συνέφερενα κάνει από τώρα και στο εξής, χρειαζόταν όμως πρώτα να jκαθησυχάσει μια ανησυχία του. Είχε αφήσει το μικρό του σπίτι εκεί στο έλεος του Ληξιαρχείου, κολλημένο στον κυκλώπειοτοίχο σαν να επρόκειτο αυτός να το καταβροχθίσει. Κάποιο ί- :χνος πυρετού θα πρέπει να παρέμενε ακόμη στο παραζαλι-σμένο του κεφά λι για να σκεφτεί ξαφνικά ότι αυτό ακριβώς εί-

ι58

το σπίτι είχε εξαφανιστεί, αν είχαν εξαφανιστεί μαζί του οικαρτέλες και το τετράδιο με τις σημειώσεις, ούτε γι' αστείο δεν

ήθελε να σκέφτεται τέτοια καταστροφή, θα πήγαιναν στα χαμένα οι προσπάθειες εβδομάδων, θα γίνονταν ανώφελοι οικίνδυνοι που είχε διατρέξει. Θα μαζευόταν κόσμος περίεργοςκαι θα τον ρωτούσαν αν έχασε τίποτε αξίας στην καταστροφή,κι εκείνος θα απαντούσε ναι, Κάτι χαρτιά, κι εκείνοι θα ξα ναρωτούσαν, Πράξεις Μετοχών, Ομολογίες, Ονομαστικούς Τίτλους, μόνο κάτι τέτοια σκέφτεται ο κοινός άνθρωπος χωρίςπνευματικούς ορίζοντες, οι σκέψεις του περιστρέφονται όλεςγύρω από υλικά συμφέροντα και κέρδη, κι εκείνος θα ξανάλε

γε ναι, δίνοντας όμως νοητικά διαφορετική σημασία σ' εκείνεςτις λέξεις, θα ήταν οι πράξεις που είχε διαπράξει, οι ομολογίεςπου είχε δώσει, οι τίτλοι που είχε κερδίσει.

Το σπίτι ήταν εκεί, έμοιαζε όμως πολύ πιο μικρό, εκτός κιαν ήταν το Ληξιαρχείο αυτό που είχε μεγαλώσει σε όγκο μέσασε λίγες ώρες. Ο κ. Ζοζέ μπήκε μέσα με το κεφάλι κατεβασμένο κι ωστόσο δεν χρειαζόταν να σκύψει, το υπέρθυρο τηςπόρτας που έβλεπε στο δρόμο βρισκόταν στο ίδιο ύψος όπωςπάντα κι εκείνος δεν είχε ψηλώσει, σωματικά, ούτε από τιςπράξεις, ούτε από τις ομολογίες, ούτε από τους τίτλους. Πήγεκαι κρυφάκουσε απ' την ενδιάμεση πόρτα, όχι γιατί ήλπιζε ότι θ' άκουγε από την άλλη πλευρά φωνές, η συνήθεια ήθελε ναεργάζονται σιωπηλά στο Ληξιαρχείο, αλλά για να καθησυχάσει το αίσθημα συγκεχυμένης καχυποψίας που τον είχε καταλάβει από την ώρα που ο διευθυντής τού παρήγγειλε να ζητήσει άδεια. Κατόπιν πήγε και σήκωσε το στρώμα του κρεβατιού,πήρε τις καρτέλες και τις έβαλε με χρονολογική σειρά πάνω στο

159

M

τραπέζι, από την παλαιότερη προς την πιο πρόσφατη, δεκατρία μικρά ορθογώνια από χαρτόνι, μια σειρά προσώπων πουξεκινούσε από μικρό κορίτσι, γινόταν μεγάλο κορίτσι, περνού



σε στην αρχή της εφηβείας κι έφτανε σε μια σωστή σχεδόν γυναίκα. Στη διάρκεια όλων αυτών των χρόνων η οικογένεια εί

χε αλλάξει τρία σπίτια, ποτέ όμως δεν μετακόμισε τόσο μακριά ώστε να χρειαστεί ν' αλλάξει σχολείο. Δεν είχε νόημα ναεκπονήσει περίπλοκα σχέδια δράσης, το μόνο πράγμα πουμπορούσε τώρα να κάνει ο κ. Ζοζέ ήταν να πάει στη διεύθυνση που δήλωνε η τελευταία καρτέλα.

ι6ο

ΠΗΓΕ ΩΣ ΕΚΕΙ ΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΤΟ ΠΡΩΙ, ΑΠΟΦΑΣΙΣΕ ΟΜΩΣ

να μην ανέβει να ρωτήσει τους τωρινούς κατοίκους τουδιαμερίσματος και τους υπόλοιπους ενοίκους της πολυ

κατοικίας αν είχαν γνωρίσει το κορίτσι στη φωτογραφία. Τοπιο πιθανό είναι ότι θα της απαντούσαν πως δεν την γνώρι

ζαν, πως έμεναν λίγο καιρό εκεί ή πως δεν θυμούνταν, Καταλαβαίνετε, κόσμος πάει κι έρχεται, πραγματικά δεν τη θυμάμαι καθόλου αυτή την οικογένεια, δεν αξίζει καν να σκαλίσωτη μνήμη μου, κι αν κάποιος έλεγε μάλιστα, πως νόμιζε ότι έχει μια ιδέα, θα ήταν για να προσθέσει αμέσως πως οι σχέσειςτους ήταν αυτές που υπάρχουν συνήθως μεταξύ ανθρώπων μεκαλή ανατροφή, Δεν τους ξαναείδατε, θα ρωτούσε ξανά ο κ.Ζοζέ, Πο τέ πια, αφού μετακόμισαν δεν τους ξαναείδα, Τι κρίμα, Σας είπα ό,τι ήξερα, λυπάμαι που δεν μπόρεσα να φανώπιο χρήσιμος στο Γενικό Ληξιαρχείο. Μια τέτοια τύχη, να συναντήσει εξαρχής την κυρία του ισογείου που ήταν τόσο καλάενημερωμένη και τόσο κοντά στις άμεσες πηγές της υπόθεσης,δεν θα μπορούσε να συμβεί δυο φορές, μόνο όμως πολύ αργότερα, όταν τίποτε απ' αυτά που καταγράφονται εδώ δεν θαχει πια σημασία, τότε ο κ. Ζοζέ θ' ανακαλύψει πως η ίδια ευ

νοϊκή τύχη και σε τούτη την περίσταση στάθηκε κατά τρόποθαυματουργό και πάλι στο πλευρό του, γλιτώνοντας τον από

ι6ι

- Όλα τα ονόματα

m

οM

τις πιο καταστροφικές συνέπειες. Δεν γνώριζε πως ένας απότους ενοίκους του κτηρίου ήταν ακριβώς, και κατά διαβολικήσύμπτωση, ο ένας υποδιευθυντής του Ληξιαρχείου, μπορεί κα

ο Μ

σιωπηλού διακανονισμού ανάμεσα τους για να μην καταλάβουν οι γείτονες την αμοιβαία αδιαφορία. Τώρα το μόνο πουαπομένει είναι να δείξει λίγη υπομονή ο κ. Ζοζέ και να περι



νείς να φανταστεί την τρομερή σκηνή, τον αμέριμνο κ. Ζοζέμας να χτυπάει την πόρτα, να δείχνει την καρτέλα, ίσως ακό

μα και την πλαστή εξουσιοδότηση, κι η γυναίκα που θα του είχε ανοίξει να του λέει ύπουλα, Περάστε αργότερα, που θα εί- jναι ο άντρας μου εδώ, αυτά είναι δική του δουλειά, κι ο κ. Ζοζέ θα επέστρεφε, με την καρδιά γεμάτη ελπίδα και θα ερχότανπρόσωπο με πρόσωπο μ' έναν έξαλλο υποδιευθυντή που θατον έστελνε κατευθείαν στη φυλακή, κυριολεκτικά, οι κανονισμοί του Γενικού Ληξιαρχικού Μητρώου του Κράτους δεν ανέχονται επ ιπολαιότητες και αυτοσχεδιασμούς, και το χειρότερο είναι ότι δεν τους γνωρίζουμε όλους αυτούς τους κανονι

σμούς. Αποφασίζοντας αυτή τη φορά, σαν να του το υπέβαλλε επίμονα στ' αυτί κάποιος φύλακας άγγελος, να κατευθύνειτις εξερευνήσεις του στα τριγύρω εμπορικά, ο κ. Ζοζέ είχε σω- jθεί, χωρίς να το ξέρει, από τη μεγαλύτερη κακοτοπιά στη μακρά πορεία του ως υπαλλήλου. Αρκέστηκε λοιπόν να κοιτάξειτα παράθυρα του σπιτιού όπου είχε ζήσει η άγνωστη γυναίκαόταν ήταν νέα και, για να μπει στο πετσί ενός αυθεντικού ερευνητή, τη φαντάστηκε να βγαίνει με τη σχολική τσάντα γιατο λύκειο, να περπατά μέχρι τη στάση του λεωφορείου και να]περιμένει εκεί, ποιος ο λόγος να την πάρει από πίσω, ο κ. Ζοζέ ήξερε πολύ καλά πού πήγαινε, είχε τις αδιάσειστες αποδείξεις φυλαγμένες ανάμεσα στο στρώμα και το σομιέ του. Ένατέταρτο αργότερα βγήκε κι ο πατέρας της, ακολουθεί την αντίθετη κατεύθυνση, γι' αυτό και δεν συνοδεύει την κόρη τουστο σχολείο, εκτός κι αν απλώς πατέρας και κόρη δεν θέλουννα περπατούν μαζί και χρησιμοποιούν αυτό το πρόσχημα, ή ίσως και να μην το έχουν αντιληφθεί, ίσως να είναι ένα είδος

162

μένει τη μητέρα να βγει για ψώνια, όπως συνηθίζεται στις οικογένειες, έτσι θα μάθει προς τα πού είναι καλύτερο να κα

τευθύνει τις έρευνες του, το κοντινότερο εμπορικό κατάστημα,τρία κτήρια πιο κάτω, είναι ένα φαρμακείο, αλλά ο κ. Ζοζέαμφιβάλλει ήδη από την είσοδο του πως θα μπορέσει να βγάλει κάποια χρήσιμη πληροφορία από δω, ο υπάλληλος είναι ένας νεαρός άντρας, νέος στην ηλικία και στο μαγαζί, ο ίδιοςλέει, Δεν ξέρω, μόνο δυο χρόνια είμαι εδώ. Δεν πρόκειται νααποθαρρυνθεί τόσο σύντομα ο κ. Ζοζέ, έχει διαβάσει αρκετάσε εφημερίδες και περιοδικά, εκτός από την εμπειρία που τουχάρισε η ζωή, ώστε να αντιλαμβάνεται ότι μια τέτοιου είδους

έρευνα, με παλιομοδίτικες μεθόδους, σημαίνει πολλή δουλειά,θα πρέπει να περπατήσει πολύ, να δρασκελίσει δρόμους καισοκάκια, ν' ανέβει σκάλες, να κάνει χίλιες φορές τις ίδιες ερωτήσεις για να πάρει απαντήσεις παρόμοιες, σχεδόν πάντα μεύφος μετρημένο, Δεν ξέρω, δεν έχω υπόψη μου αυτό το άτομο, σπάνιο πράγμα να πεταχτεί από μέσα ένας γηραιότεροςφαρμακοποιός που άκουσε την κουβέντα και να είναι άνθρωπος με μεγάλη περιέργεια, Τι θα θέλατε, ρώτησε, Ψάχν ω κάποιο πρόσωπο, απάντησε ο κ. Ζοζέ, ενώ την ίδια στιγμή έβαζε το χέρι του στην εσωτερική τσέπη του σακακιού του για να

δείξει την εξουσιοδότηση. Δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει τηνκίνηση, τον συγκράτησε μια ξαφνική ανησυχία, αυτή τη φοράδεν επρόκειτο για έργο φύλακα αγγέλου, αυτό που τον έκανενα τραβήξει αργά το χέρι του ήταν το βλέμμα του φαρμακοποιού, ένα βλέμμα που έμοιαζε με στιλέτο, με τρυπάνι, δεν γεμίζει το μάτι, μ' εκ είνο το ρυτιδιασμένο πρόσωπο και τα λευκάμαλλιά, αυτά τα μάτια κάνουν και την πιο αφελή ύπαρξη να

163

MΟ M

κρατά πισινή, ίσως γι' αυτόν ακριβώς το λόγο δεν είναι ποτέ ικανοποιημένη η περιέργεια του φαρμακοποιού, όσο πιο πολλά θέλει να μάθει τόσο λιγότερα του λένε. Έτσι έγινε και με τον

χε τη λεπτότητα και το τακτ να πηγαίνει σε άλλη γειτονιά γ ιανα τα αγοράσει, τα έκανε η γυναίκα του, γι' αυτό και δύσκο λαθα φανταζόμασταν μια συζήτηση ανάμεσα σ' αυτόν και το



κ. Ζοζέ. Δεν παρουσίασε την πλαστή εξουσιοδότηση, ούτε είπε ότι έρχεται εκ μέρους του Γενικού Λ ηξιαρχείου, αρκέστηκε

να βγάλει από την άλλη τσέπη την τελευταία σχολική καρτέλα του κοριτσιού, που κατά ευτυχή σύμπτωση είχε σκεφτεί ναφέρει, Το λύκειο μας πρέπει να επικοινωνήσει με αυτή την κυρία σχετικά μ' ένα δίπλωμα που δεν εμφανίστηκε για να πάρειαπό τη γραμματεία μας, ο κ. Ζοζέ παρακολουθούσε με ευχαρίστηση, με ενθουσιασμό σχεδόν, την επίδειξη ικανοτήτων επινόησης που δεν φανταζόταν ποτέ ότι διέθετε, τόσο σίγουροςγια τον εαυτό του ώστε δεν τον έφερε σε αμηχανία η ερώτησητου φαρμακοποιού, Και την ψάχνετε τόσα χρόνια μετά, Μπο

ρεί να μην την ενδιαφέρει, απάντησε, αλλά το σχολείο είναι υποχρεωμένο να κάνει παν δυνατόν ώστε να της επιδοθεί το δίπλωμα, Κα ι όλο αυτό τον καιρό περιμένατε να εμφανιστεί, Γιανα πούμε την αλήθεια, οι υπηρεσίες μας δεν είχαν αντιληφθείτο γεγονό ς, ήταν μια ατυχής παράλειψη δική μας, ένα γραφειοκρατικό λάθος, ας πούμε, ποτέ όμως δεν είναι αργά για ναδιορθωθεί ένα σφάλμα, Αν η κυρία έχει πεθάνει, τότε θα είναιαργά, Έχουμε λόγους να πιστεύουμε πως είναι ζωντανή, Γιατί, Ενημερωθήκαμε αρχικά από το μητρώο, ο κ. Ζο ζέ φρόντισε να μην προφέρει τις λέξεις Γενικό Ληξιαρχείο, φτηνά τη

γλίτωσε, γιατί απέφυγε, τουλάχιστον προς στιγμήν, να θυμίσειστο φαρμακοποιό ότι ένας υποδιευθυντής του ίδιου αυτού Γενικού Ληξιαρχείου ήταν πελάτης του κι έμενε τρία κτήρια παρακάτω. Για δεύτερη φορά ο κ. Ζοζέ είχε γλιτώσει την καρατόμηση. Η αλήθεια είναι ότι ο υποδιευθυντής πολύ σπάνια ερχόταν στο φαρμακείο, τα ψώνια αυτά, όπως εξάλλου κι όλα τ'άλλα, με εξαίρεση τα προφυλακτικά, που ο υποδιευθυντής εί-

φαρμακοποιό, αν και δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την πιθανότητα ενός άλλου διαλόγου, το φαρμακοποιό να λέει στη

γυναίκα του υποδιευθυντή, Ήταν εδώ ένας υπάλληλος από ένα σχολείο κι έψαχνε κάποιον που ζούσε κάποτε στην πολυκατοικία σας, μου είπε κάποια στιγμή ότι ενημερώθηκε καιστο μητρώο, μόνο όταν έφυγε παραξενεύτηκα που είχε πει μητρώο αντί για Γενικό Ληξιαρχείο, έμοιαζε να κρύβει, κάποιαστιγμή μάλιστα έφερε το χέρι του στην εσωτερική τσέπη τουσακακιού του σαν να είχε κάτι να μου δείξει, το μετάνιωσε όμως και το πήρε πίσω, τράβηξε από την άλλη τσέπη μια σχολική καρτέλα εγγραφής, σπάω το κεφάλι μου να βρω τι θαμπορούσαν να σημαίνουν όλα αυτά, νομίζω ότι θα έπρεπε ναμιλήσετε στο σύζυγο σας, δεν ξέρει κανείς καμιά φορά, με τόση κακία που υπάρχει στον κόσμο, Ίσως να ήταν ο ίδιος άντρας που είχε σταθεί προχτές στο πεζοδρόμιο και κοίταζε ταπαράθυρα μας, Ένας μεσήλικας, λίγο νεότερος από μένα καιμε όψη σαν να είχε αρρωστήσει πρόσφατα, Έτσι ακριβώς, Καλά το είπα εγώ, δεν με γελά εμένα η μύτη μου, δεν γεννήθηκεακόμη αυτός που θα με πιάσει κορόιδο, Κρίμα που δεν ήρθενα χτυπήσει την πόρτα μου, θα του έλεγα να περάσει το απόγευμα, όταν θα ήταν στο σπίτι ο σύζυγος μου, και τώρα θα ξέ

ραμε ποιος ήταν και τι ήθελε, Θα 'χω το νου μου μην τυχόν ξα-ναφανεί από δω, Κι εγώ δεν θα παραλείψω να πω τα καθέκαστα στο σύζυγο μου. Πράγματι δεν παρέλειψε, δεν τα είπε όμως όλα, άθελα της ξέχασε στην αναφορά της μια σημαντικήλεπτομέρεια, ίσως την πιο σημαντική απ' όλες, δεν είπε ότι οάντρας που περιτριγύριζε το σπίτι τους είχε την όψη κάποιουπου αρρώστησε πρόσφατα. Μαθημένος στη συσχέτιση αιτίων

164 16 5

M

και αποτελεσμάτων, γιατί σ' αυτό συνίσταται ουσιαστικά τοσύστημα των δυνάμεων που διοικεί από αμνημονεύτων χρόνων το Γενικό Ληξιαρχείο, εκεί που όλα πάντα υπήρξαν, είναι

ο Μ

Πώς, είχε ρωτήσει ο κ. Ζοζέ, Ψάχνοντας στον τηλεφωνικό κατάλογο, στην εποχή μας αυτός είναι ο πιο εύκολος τρόπος ναβρει κανείς κάποιον, Ευχαριστώ για την υπόδειξη αλλά αυτό



και θα συνεχίσουν να είναι συνδεδεμένα με τα πάντα, το ζωντανό μ' αυτό που είναι πια νεκρό, αυτό που πεθαίνει μ' αυτό

που γεννιέται, όλα τα πλάσματα με όλα τα πλάσματα, όλα ταπράγματα με όλα τα πράγματα, ακόμα κι όταν φαίνονται να ενώνονται, και τα μεν και τα δε, μονάχα μ' αυτό που εκ πρώτηςόψεως τα χωρίζει, ο οξυδερκής υποδιευθυντής θα είχε θυμηθεί οπωσδήποτε τον κ. Ζοζέ, εκείνο το γραφέα που τον τελευταίο καιρό, μπροστά στην ανεξήγητη μεγαλοθυμία του διευθυντή, συμπεριφερόταν με τρόπο περίεργο. Από κει ένα βήματον χώριζε από την άκρη του νήματος και το ξετύλιγμα τουκουβαριού ολόκληρου. Τέτοιο πράγμα δεν πρόκειται να συμβεί ωστόσο, και τον κ. Ζοζέ δεν θα τον ξαναδούν σ' αυτά ταμέρη. Από τα δέκα διαφορετικά μαγαζιά όπου μπήκε και ρώτησε, μονάχα στα τρία συνάντησε κάποιον που είπε πως θυμόταν το κορίτσι και τους γονείς του, η φωτογραφία της καρτέλας βοήθησε πολύ τη μνήμη τους, φυσικά, ή ίσως απλώς τηναντικατέστησε, είναι πολύ πιθανό τα άτομα που ερωτήθηκαννα θέλησαν να δείξουν συμπάθεια, να μην απογοητεύσουν έναν άνθρωπο με όψη γριπιασμένου που δεν είχε καλογιατρευ-τεί και τους μιλούσε για ένα σχολικό δίπλωμα που δεν επιδόθηκε πριν από μια εικοσαετία. Όταν ο κ. Ζοζέ έφτασε στο σπί

τι, εξαντλημένος και αποθαρρημένος, η πρώτη απόπειρα τηςνέας φάσης της έρευνας του δεν του υπεδείκνυε ποιο δρόμο ν'ακολουθήσει, το αντίθετο μάλιστα, ήταν σαν να είχαν τοποθετήσει μπροστά του τοίχο απροσπέλαστο. Ρίχτηκε πάνω στοκρεβάτι ο ταλαίπωρος κι αναρωτιόταν γιατί δεν έκανε αυτόπου του είχε πει ο φαρμακοποιός με απροσποίητο σαρκασμό,Εγώ, αν ήμουν στη θέση σας, θα το είχα λύσει το πρόβλημα,

ι6 6

το κάναμε ήδη, το όνομα της κυρίας δεν υπάρχει, απάντησε οκ. Ζοζέ πιστεύοντας ότι έκλεινε το στόμα του φαρμακοποιού,

εκείνος όμως επέστρεψε δριμύτερος, Αφού είναι έτσι, πηγαίνετε στην εφορία, στην εφορία ξέρουν τα πάντα για τους πάντες. Ο κ. Ζοζέ απέμεινε να κοιτάζει αυτό το στραβόξυλο,προσπάθησε να κρύψει τη δυσθυμία του, αυτό δεν το είχε σκεφτεί η κυρία του ισογείου, εντέλει κατάφερε να μουρμουρίσει,Καλή ιδέα, θα το πω στο διευθυντή μου. Βγήκε από το φαρμακείο οργισμένος με τον εαυτό του, σαν να τον είχε εγκαταλείψει την τελευταία στιγμή η ευφυΐα να απαντήσει σε μιαπροσβολή, και αποφασισμένος να επιστρέψει στο σπίτι χωρίςάλλες ερωτήσεις, μετά όμως σκέφτηκε μεταμελημένα, Το πο

τήρι γέμισε, πρέπει να το πιω, δεν είπε όπως κάποιος άλλος,Πάρτε από μένα αυτό το ποτήρι, μη θέλετε να με σκοτώσετε.Το δεύτερο κατάστημα έτυχε να είναι ένα παντοπωλείο, το τρίτο ένα κρεοπωλείο, το τέταρτο ένα χαρτοπωλείο, το πέμπτο ένα μαγαζί με ηλεκτρικές συσκευές, το έκτο ένα μπακάλικο, ηγνωστή συνοικιακή ρουτίνα, μέχρι το δέκατο κατάστημα, ευτυχώς στάθηκε τυχερός, μετά το φαρμακοποιό κανείς δεν τουξαναμίλησε για εφορίες και τηλεφωνικούς καταλόγους. Τώρα,ξαπλωμένος ανάσκελα, με τα χέρια σταυρωμένα πίσω από το

κεφάλι, ο κ. Ζ οζέ κοιτάζει το ταβάνι και το ρωτά, Τι θα κάνωαπό δω και πέρα, και το ταβάνι τού απαντά, Τίποτα, βρή κεςτην τελευταία της διεύθυνση, δηλαδή την τελευταία διεύθυνση την εποχή που φοιτούσε στο σχολείο, δεν σου έδωσε κανένα στοιχείο για να συνεχίσεις την αναζήτηση, φυσικά μπορείςνα ανατρέξεις σε παλιότερες διευθύνσεις, αλλά θα ήταν χάσιμο χρόνου, αφού οι καταστηματάρχες αυτού του δρόμου, που

167

M M

είναι πιο πρόσφατος, δεν σε βοήθησαν, πώς θα σε βοηθήσουνοι άλλοι, Επομένως πιστεύεις ότι πρέπει να τα παρατήσω, Κατά πάσα πιθανότατα δεν έχεις άλλη επιλογή, εκτός κι αν απο

λύτερο θα ήταν να τα παρατήσω μια και καλή, Μπορεί, μπορεί, όπως και να 'χει το θέμα, να θυμάσαι ότι δεν είναι μόνο ησοφία των ταβανιών άπειρη αλλά και οι εκπλήξεις της ζωής,



φασίσεις να ρωτήσεις στην εφορία, δεν θα είναι δύσκολο μετην εξουσιοδότηση που έχεις, Η εξουσιοδότηση είναι πλαστή,

Πράγματι, καλύτερα να μην τη χρησιμοποιήσεις, δεν θα ήθελανα βρεθώ στο πετσί σου αν καμιά μέρα σ' έπιαναν επ' αυτοφώρω, Δεν μπορείς να έρθεις στη θέση μου, εσύ είσαι μόνο ένα ταβάνι με σοβά, Ναι, αλλά κι αυτό που εσύ βλέπεις από μένα ένα πετσί είναι, εξάλλου το πετσί είναι το μόνο που θέλουμε να βλέπουν οι άλλοι από μας, από κάτω του ούτε οι ίδιοιδεν καταφέρνουμε να μάθουμε ποιοι είμαστε, Θα κρύψω τηνεξουσιοδότηση, Στη θέση σου θα την έσκιζα ή θα την έκαιγα,Θα τη φυλάξω μαζί με τα έγγραφα του επισκόπου, εκεί πουτην είχα, Εσύ ξέρεις, Δεν μ ' άρεσε το ύφος σου, ακούγεται σαν

κακός οιωνός, Άπειρη είναι η σοφία των ταβανιών, Αφού είσαι ένα σοφό ταβάνι, δώσε μου καμιά ιδέα, Συνέχισε να μεκοιτάζεις, μερικές φορές έχει αποτέλεσμα.

Η ιδέα που έδωσε το ταβάνι στον κ. Ζοζέ ήταν να διακόψειτην άδεια και να γυρ ίσει στη δουλειά του, Θα πεις στο δΐ£υθυ-ντή ότι νιώθεις αρκετά δυνατός και θα του ζητήσεις να σουφυλάξει τις υπόλοιπες μέρες για άλλη στιγμή, αν δεν βρεις κάποιον τρόπο να βγεις από το λάκκο όπου πήγες κι έπεσες, μ'όλες τις πόρτες κλειστές και χωρίς ένα στοιχείο για να προσα

νατολιστείς, Ο διευθυντής θα θεωρήσει περίεργο ένας υπάλληλος να εμφανιστεί στην υπηρεσία χωρίς να είναι υποχρεωμένος να το κάνει και χωρίς να τον έχουν καλέσει, Έχεις κάνειπολύ πιο περίεργα πράγματα τον τελευταίο καιρό, Ζούσα ήσυχος πριν απ' αυτή την παράλογη μανία, τώρα τρέχω ψάχνοντας μια γυναίκα που δεν γνωρίζει την ύπαρξη μου, Γνωρίζεις εσύ τη δική της ύπαρξη, αυτό είναι το πρόβλημα, Το κα

Τι θέλεις να πεις μ' αυτό το διφορούμενο απόφθεγμα, Ότι οιμέρες διαδέχονται και δεν επαναλαμβάνουν η μία την άλλη,

Τούτο είναι ακόμα πιο διφορούμενο, μη μου πεις ότι η σοφίατων ταβανιών είναι όλη κι όλη κάτι τέτοιες κοινοτοπίες, σχολίασε περιφρονητικά ο κ. Ζοζέ, Δεν ξέρεις τίποτα για τη ζωήαν νομίζεις ότ ι υπάρχει κάτι ακόμα να μάθεις, απάντησε το ταβάνι και σώπασε. Ο κ. Ζοζέ σηκώθηκε από το κρεβάτι, έκρυψε την εξουσιοδότηση στο ντουλάπι, ανάμεσα στα έγγραφατου επισκόπου, κι ύστερα βρήκε το τετράδιο των σημειώσεωνκαι βάλθηκε να εξιστορεί τα απογοητευτικά συμβάντα τουπρωινού, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στους αντιπαθητικούςτρόπους του φαρμακοποιού και σ' εκείνο το βλέμμα ξυράφι.Στο τέλος της αναφοράς του έγραψε, σαν να 'ταν δική του η ιδέα, Νομίζω ότι είναι καλύτερα να γυρίσω στη δουλειά. Τηνώρα που έκρυβε το τετράδιο κάτω από το στρώμα θυμήθηκεότι δεν είχε φάει μεσημεριανό, του το είπε το κεφάλι του, όχιτο στομάχι, με τον καιρό και την αμέλεια στο φαγητό οι άνθρωποι παύουν ν' ακούν το ρολόι της όρεξης. Μπορούσε νασυνεχίσει τις διακοπές ο κ. Ζοζέ, δεν θα τον πείραζε να περάσει στο κρεβάτι την υπόλοιπη μέρα, να μείνει νηστικός, να μηφάει βραδινό, ίσως ακόμα και να κοιμηθεί όλη τη νύχτα ή να

καταφύγει στην εθελούσια χαύνωση αυτών που αποφάσισαννα γυρίσουν την πλάτη τους στα δυσάρεστα γεγονότα της ζω ής. Έπρεπε όμως να θρέψει το σώμα του για να δουλέψει τηνεπομένη, δεν ήθελε επ' ουδενί η αδυναμία να τον λούσει πάλιμε κρύο ιδρώτα και γελοίες ζαλάδες μπροστά στον προσποιητό οίκτο των συναδέλφων και τη δυσανασχέτηση των ανωτέρων του. Χτύπησε δυο αυγά, έριξε μέσα και λίγες φέτες λου-

ι68 169

M Ο M

κάνικο, μια πρέζα χοντρό αλάτι, έριξε λάδι σ' ένα τηγάνι, περίμενε μέχρι να κάψει όσο πρέπει, αυτό είναι και το μοναδικόμαγειρικό του ταλέντο, το υπόλοιπο το ξόδευε ανοίγοντας

γνώριζε, κι ίσως στο τέλος να τον ρωτούσε ποιος δαίμονας έπιασε το Γενικό Ληξιαρχ είο και μπαίνει σε τόσο κόπο για έναναπλό άνθρωπο, για μια γυναίκα άνευ σημασίας, θα ήταν ανέ



κονσέρβες. Έφαγε την ομελέτα αργά, σε κομματάκια γεωμετρικά τεμαχισμένα, προσπαθώντας να την κάνει να φτουρήσει

όσο γίνεται περισσότερο, μόνο και μόνο για να περάσει η ώρακαι όχι από γαστρονομική απόλαυση. Πάνω απ' όλα δεν ήθελε να σκέφτεται. Ο φανταστικός και μεταφυσικός διάλογος μετο ταβάνι τον είχε διευκολύνει να συγκαλύψει την ολοκληρωτική παραπλάνηση του μυαλού του, το συναίσθημα πανικούπου πήγαζε από την ιδέα ότι δεν είχε πια τίποτε άλλο να κάνει στη ζωή του αν, όπως είχε λόγους να φοβάται, η αναζήτηση της άγνωστης γυναίκας είχε φτάσει στο τέλος της. Αισθανόταν ένα σκληρό κόμπο στο λαιμό, όπως όταν τον κατσάδια-ζαν μικρό κι ήθελαν να τον κάνουν να κλάψ ει, κι εκείνος αντι

στεκόταν, αντιστεκόταν μέχρι που στο τέλος ξεπηδούσαν ταδάκρυα, όπως και τώρα άρχιζαν εντέλει να ξεπηδούν. Παραμέρισε το πιάτο του, άφησε το κεφάλι του να κρεμάσει πάνωστα σταυρωμένα χέρια του κι έκλαψε χωρίς ντροπή, τουλάχιστον αυτή τη φορά δεν υπήρχε κανείς εκεί για να τον κοροϊδέψει. Αυτή είναι μία από τις περιπτώσεις που τα ταβάνια δενμπορούν να κάνουν τίποτα για να βοηθήσουν έναν άνθρωποστενοχωρημένο, αρκούνται να περιμένουν από κει πάνω ναπεράσουν τα βάσανα, να ξεθυμάνει η ψυχή, να κουραστεί το

σώμα. Έτσι έγινε και με τον κ. Ζοζέ. Μετά από μερικά λεπτάαισθανόταν πια καλύτερα, σφούγγισε απότομα τα δάκρυα μετο μανίκι του πουκαμίσου του και πήγε να πλύνει το πιάτο καιτο μαχαιροπίρουνο. Είχε όλο το απόγευμα στη διάθεση τουκαι δεν είχε τι να το κάνει. Σκέφτηκε να πάει επίσκεψη στηνκυρία του ισογείου, να της διηγηθεί μέσες άκρες τι είχε συμβεί,ύστερα όμως σκέφτηκε πως δεν είχε νόημα, εκείνη είχε πει ό,τι

ντιμο ψέμα αλλά και ύψιστη ηλιθιότητα να της απαντήσει ότιγια το Γενικό Ληξιαρχικό Μητρώο του Κράτους είμαστε όλοι

ίσοι, ακριβώς όπως ο ήλιος που ανατέλλει για όλους, υπάρχουν κάποια πράγματα που είναι καλύτερο να μην τα λέμεμπροστά σ' ένα γέρο άνθρωπο αν δεν θέλουμε να γελάσει μέσα στα μούτρα μας. Ο κ. Ζοζέ πήγε σε μια γωνιά του σπιτιούνα ψάξε ι μια στοίβα παλιά περιοδικά και εφημερίδες απ' όπουείχε ήδη κόψει ειδήσεις και φωτογραφίες, ίσως κάτι ενδιαφέρον να του είχε ξεφύγει, ή να μιλούσαν πρώτη φορά για κάποιον που φαινόταν αρκετά υποσχόμενος για τους δύσκολουςδρόμους της δόξας. Ο κ. Ζοζέ επέστρεφε στη συλλογή του.

^^Μ Απ ' όλους αυτός που εξεπλάγη λιγότερο ήταν ο ληξίαρχος.

Όταν μπήκε, όπως συνήθιζε, όταν όλο το προσωπικό βρισκόταν πια στις θέσεις του και δούλευε, σταμάτησε για τρία δευτερόλεπτα δίπλα στο γραφείο του κ. Ζοζέ αλλά δεν είπε λέξη.Ο κ. Ζοζέ περίμενε να υποβληθεί σε μια ανοιχτή ανάκρισησχετικά με τους λόγους της εσπευσμένης επιστροφής του στηνυπηρεσία, αλλά ο διευθυντής περιορίστηκε ν' ακούσει τις εξηγήσεις που παρουσίασε αμέσως ο υποδιευθυντής της πτέρυγας, τον οποίο κατόπιν σταμάτησε με μια ξερή κίνηση του δεξιού χεριού, ενωμένοι και τεντωμένοι ο δείκτης και ο μέσος,

μισόκλειστα τα υπόλοιπα δάχτυλα, πράγμα που, σύμφωνα μετον κώδικα χειρονομιών του Ληξιαρχείου, σήμαινε ότι δεν ήταν διατεθειμένος ν' ακούσει λέξη πάνω στο ζήτημα. Μέσα(ττη σύγχυση, ανάμεσα στην αρχική προσδοκία να τον ανακρίνουν και στην ανακούφιση που τον άφησαν στην ησυχίατου, ο κ. Ζοζέ προσπαθούσε να ξεκαθαρίσει τις σκέψεις του,να συγκεντρώσει τις αισθήσεις του στη δουλειά που είχε φέρει

170 ΐ7ΐ

M

μπροστά του ο προϊστάμενος, δύο ντουζίνες πιστοποιητικάγέννησης που τα στοιχεία τους έπρεπε να αντιγραφούν κατόπιν στις καρτέλες κι εκείνες να αρχειοθετηθούν στα ντοσιέ της

Μ

ποιητικά γέννησης, τώρα φέρνει προς το μέρος του το δέκατοέβδομο, ετοιμάζει την καρτέλα και το χέρι του ξαφνικά τρέμει,τα μάτια του τρεμοπαίζουν, το μέτωπο του γεμίζει ιδρώτα. Το



κονσόλας με την αρμόζουσα αλφαβητική σειρά. Ήταν μιαδουλειά απλή αλλά υπεύθυνη, που για τον κ. Ζοζέ, με τα πό

δια και το κεφάλι αδύναμα ακόμα, είχε τουλάχιστο το πλεονέ- 9κτήμα ότι μπορούσε να την κάνει καθιστός. Τα λάθη των αντιγραφέων δεν έχουν δικαιολογία, δεν βοηθά σε τίποτα να έρθουν και να μας πουν, Αφαιρέθηκα, το αντίθετο, όταν αναγνωρίζουν την αφηρημάδα τους είναι σαν να ομολογούν ότισκέφτονταν κάτι άλλο, αντί να δώσουν την προσοχή τους σταονόματα και τις ημερομηνίες, η ύψιστη σημασία των οποίωνπροέρχεται από το γεγονός ότι αυτά δίνουν νόμιμη ύπαρξηστην πραγματικότητα της ύπαρξης. Προπάντων το όνομα τουανθρώπου που γεννήθηκε. Ένα απλό λάθος στη μεταγραφή, ηαλλαγή του αρχικού γράμματος του επωνύμου, λόγου χάρη,θα είχε ως αποτέλεσμα η καρτέλα να απομακρυνθεί από τηνκανονική της θέση και να βρεθεί μάλιστα πολύ μακριά από κειπου θα 'πρεπε να είναι, όπως αναπόφευκτα θα συνέβαινε σετούτο το Γενικό Ληξιαρχικό Μητρώο του Κράτους, όπου ονόματα υπάρχουν πολλά, για να μην πούμε πως υπάρχουν όλα.Αν ο γραφέας που σε καιρούς περασμένους αντέγραψε σε μιακαρτέλα το όνομα του κ. Ζοζέ, είχε γράψει Ζωζέ, μπερδεμένος από μια ομοιότητα στην προφορά που αγγίζει τα όρια της

σύμπτωσης, θα ήταν μεγάλος μπελάς να βρει κανείς την παραστρατημένη εγγραφή και να σημειώσει επάνω οποιαδήποτεαπό τις τρεις τρέχουσες και συνηθισμένες πράξεις, του γάμου,του διαζυγίου, του θανάτου, οι δυο λίγο πολύ φευκτές, η τρίτηποτέ. Γι' αυτό ο κ. Ζοζέ αντιγράφει με ακρίβεια και προσοχή,γράμμα το γράμμα, τις βεβαιώσεις ζωής των νέων υπάρξεωνπου του εμπιστεύτηκαν, έχει ήδη αντιγράψει δεκαέξι πιστό

172

όνομα που έχει μπροστά του, και ανήκει σε άτομο θηλυκού γένους, είναι σχεδόν σε όλα ίδιο μ' αυτό της άγνωστης γυναίκας,

μονάχα στο δεύτερο επώνυμο υπάρχει μια διαφορά, κι εκεί όμως το πρώτο γράμμα είναι το ίδιο. Επομένως είναι πολύ πιθανό αυτή η καρτέλα, με το όνομα που φέρει πάνω της, ναπρέπει να αρχειοθετηθεί μετά ακριβώς από την άλλη, γι' αυτόο κ. Ζοζέ, σαν να μην μπορεί πια να δαμάσει την ανυπομονησία του καθώς πλησιάζει η πολυαναμενόμενη συνάντηση, σηκώθηκε από την καρέκλα αμέσως μόλις τελείωσε την αντιγραφή, έτρεξε στο αντίστοιχο συρτάρι του αρχείου, φυλλομέτρησε με τα νευρικά του δάχτυλα τους φακέλους, έψαξε, βρήκε τη θέση. Η καρτέλα της άγνωστης γυναίκας δεν ήταν εκεί.Μια λέξη μοιραία άστραψε αμέσως μέσα στο κεφάλι του κ.Ζοζέ, η καταιγιστική λέξη Πέθανε. Γιατί ο κ. Ζοζέ είναι υποχρεωμένος να ξέρει ότι η απουσία μιας καρτέλας από το αρχείο σημαίνει αμετάκλητα το θάνατο του κατόχου της, αμέτρητοι είναι οι φάκελοι που ο ίδιος, στα είκοσι πέντε χρόνιατης υπηρεσίας του, πήρε από δω και τους μετέφερε στο αρχείοτων νεκρών, τώρα όμως αρνείται να δεχτεί το αυταπόδεικτο,πως αυτός είναι ο λόγος της εξαφάνισης, κάποιος απρόσεκτοςκι ανίκανος συνάδελφος άλλαξε θέση στην καρτέλα, ίσως να

ίίναι λίγο πιο μπροστά, ίσως λίγο πιο πίσω, ο κ. Ζοζέ στην απελπισία του θέλει να ξεγελά σει τον εαυτό του, ποτέ, στους αιώνες αιώνων του Γενικού Ληξιαρχείου, ο φάκελος ενός αρχείου δεν τοποθετήθηκε σε λάθος μέρος, υπάρχει μία πιθανότητα, και μόνο μία, να είναι η γυναίκα ακόμα ζωντανή, αν ηκαρτέλα της βρίσκεται προσωρινά στη δικαιοδοσία κάποιουάλλου γραφέα για μια καινούρια ληξιαρχική πράξη. Μπορεί

173

M

να ξαναπαντρεύτηκε, σκέφτηκε ο κ. Ζοζέ και, για μια στιγμή,η απρόσμενη δυσαρέσκεια που του προκάλεσε αυτή η ιδέα μετρίασε τον εκνευρισμό του. Κατόπιν, χωρίς να καταλαβαίνει



καλά καλά τι έκανε, έβαλε την καρτέλα όπου είχε αντιγράψειτο πιστοποιητικό γέννησης στη θέση αυτού που είχε εξαφανι

στεί, και με πόδια τρεμάμενα, γύρισε στο γραφείο του. Δενμπορούσε να ρωτήσει τους συναδέλφους του μήπως κατά τύχη είχαν πάρει την καρτέλα της κυρίας, δεν μπορούσε να κάνει ένα γύρο απ' όλα τα γραφεία για να κοιτάξει κλεφτά ταχαρτιά που εκείνοι δούλευαν, δεν μπορούσε να κάνει τίποτεάλλο από το να παρακολουθεί το συρτάρι του αρχείου για ναδει αν κάποιος θα πήγαινε να ξαναβάλει στη θέση του το μικρό ορθογώνιο χαρτόνι που είχε ξεστρατίσει από κει από παρεξήγηση ή από κάποια αιτία λιγότερο τετριμμένη από το θά

νατο. Οι ώρες περνούσαν, το πρωί έγινε απόγευμα, ο κ. Ζοζέκατάφερε να κατεβάσει ελάχιστο από το γεύμα του, κάτι πρέπει να έχει στο λαρύγγι για να νιώθει τόσο συχνά κόμπους,σφίξιμο, αγωνία. Ολόκληρη τη μέρα κανένας συνάδελφος δενπήγε ν' ανοίξει το συρτάρι του αρχείου, καμία παραστρατημένη καρτέλα δεν βρήκε το δρόμο της επιστροφής, η άγνωστηγυναίκα ήταν νεκρή.

174

ΕΚΕΙΝΗ ΤΗ ΝΥΧΤΑ Ο Κ. ΖΟΖΕ ΕΠΕΣΤΡΕΨΕ ΣΤΟ ΛΗΞΙΑΡΧΕΙΟ.

Κουβαλούσε μαζί του ένα φακό τσέπης κι ένα ρολό εκατό μέτρων σκληρό κορδόνι. Ο φακός είχε καινούρια

μπαταρία, με διάρκεια αρκετών ωρών σε συνεχή χρήση, αλλάο κ. Ζοζέ, που το πάθημα των δυσκολιών που είχε αναγκαστείνα αντιμετωπίσει στη διάρκεια της επικίνδυνης περιπέτειας ανάβασης και κλοπής στο σχολείο τού είχε γίνει μάθημα, ήξερεότι στη ζωή ό σο και να π ροσέχει κανείς δεν είναι αρκετό, ειδικά όταν εγκαταλείπει την ευθεία οδ ό της τιμιότητας για να βαδίσει στις λοξές ατραπούς του εγκλήματος. Ας υποθέσουμε ότι το μικροσκοπικό λαμπάκι καίγεται, ας υποθέσουμε ότι ο μεγεθυντικός φακός που προστατεύει και εντείνει το φως ξεκολλάει από τη θέση του, ας υποθέσουμε ότι ο φακός, με την μπαταρία, το μεγεθυντικό φακό και το λαμπάκι άθικτα, πάει καιπέφτει μέσα σε μια τρύπα και δεν μπορεί να τον φτάσει ούτε

με το χέρι ούτε με γάντζο, τότε, χωρίς τον αυθεντικό μίτο τηςΑριάδνης, που δεν θα τολμήσει ποτέ να χρησιμοποιήσει παρόλο που δεν κλειδώνει ποτέ το συρτάρι του γραφείου όπουφυλάσσεται, μαζί μ' έναν ισχυρό φακό για κάθε ενδεχόμενο, οκ. Ζοζέ θα χρησιμοποιήσει ένα χοντροκομμένο και κοινό ρολό κορδόνι, που αγόρασε στο παντοπωλείο και το οποίο κάνειτη δουλειά του, για να τον οδηγήσει ξανά στον κόσμο των ζω-

«75

M

ντανών, εκείνον που εκείνη τη στιγμή ετοιμάζεται να εισέλθειστο βασίλειο των νεκρών. Ως υπάλληλος του Γενικού Ληξιαρχείου, ο κ. Ζοζέ διαθέτει κάθε νόμιμο δικαίωμα να ανατρέξει

Μ

ζεται να βλέπουμε στο δρόμο τους νεκρούς ανάκατα με τουςζωντανούς. Ε λοιπόν, για λόγους δομικούς, και όχι μόνο, αυτόστο Γενικό Ληξιαρχείο μπορεί να συμβεί. Μπορεί να συμβείκαι συμβαίνει. Ήδη έχουμε εξηγήσει αλλού πως από καιρό σε



σε οποιαδήποτε έγγραφα του μητρώου, πράγμα που συνιστά,δεν χρειάζεται να το επαναλάβουμε, την ίδια την ουσία της ερ

γασίας του, επομένως μπορεί κάποιος να παραξενευτεί από τογεγονός ότι τη στιγμή που εντόπισε την απουσία της καρτέλαςδεν είπε απλώς στον προϊστάμενο στον οποίο αναφέρεται,Πάω μέσα να ψάξω για το φ άκελο μιας γυναίκας που πέθανε.Το ζήτημα είναι ότι δεν αρκούσε να το ανακοινώσει, θα έπρεπε να δώσει και κάποιο λόγο που να ευσταθεί υπηρεσιακά καινα διέπεται από τη γραφειοκρατική λογική, ο προϊστάμενοςδεν θα παρέλειπε να ρωτήσει, Τι τον θέλετε, κι ο κ. Ζοζέ δενθα μπορούσε να του απα ντήσει, Για να σιγουρευτώ ότι είναι όντως νεκρή, πού θα κατέληγε το Γενικό Ληξιαρχείο αν άρχιζενα ικανοποιεί τέτοιου είδους περιέργειες, που είναι όχι μόνονοσηρές αλλά και αντιπαραγωγικές. Το χειρότερο που μπορείνα προκύψει από τη νυχτερινή εκστρατεία του κ. Ζοζέ είναινα μην καταφέρει να βρει τα χαρτιά της άγνωστης γυναίκαςστο χάος που λέγεται αρχείο των νεκρών. Είναι αναμενόμενοκατ' αρχάς, μιας και πρόκειται για πρόσφατο θάνατο, τα χαρτιά να βρίσκονται σ' αυτό που κοινώς περιγράφεται ως είσοδος, το πρόβλημα όμως εδώ ξεκινά ίσα ίσα από το γεγονός ότι κανείς δεν ξέρει ακριβώς πού βρίσκεται η είσοδος του αρ

χείου των νεκρών. Θα ήταν υπερβολικά απλοϊκό να πει κανείς, όπως επιμένουν οι πείσμονες αισιόδοξοι, ότι ο χώρος τωννεκρών ξεκινά αναγκαστικά εκεί που τελειώνει ο χώρος τωνζωντανών και τανάπαλιν, ίσως τα πράγματα κάπως έτσι να έχουν στον έξω κόσμο, δεδομένου ότι, εκτός από εξαιρετικά περιστατικά, αν και όχι τόσο εξαιρετικά είναι η αλήθεια, όπως οιφυσικές καταστροφές και οι πολεμικές διαμάχες, δεν συνηθί-

176

καιρό, όταν η συμφόρηση που προκαλείται από τη διαρκή και

ακαταμάχητη συσσώρευση των νεκρών αρχίζει να κλείνει τοπέρασμα των υπαλλήλω ν στους διαδρόμους, και επομένως δυσχεραίνει οποιαδήποτε έρευνα εγγράφων, δεν υπάρχει άλληλύση από την κατεδάφιση του τοίχου του βάθους και την ανοικοδόμηση του μερικά μέτρα πιο κάτω. Ωστόσο, από αθέλητη παράλειψη δική μας, δεν αναφέραμε τα δύο παράδοξααποτελέσματα αυτής της συμφόρησης. Πρώτα απ' όλα, όσοκαιρό ο τοίχος χτίζεται, οι καρτέλες και οι φάκελοι των πρόσφατα αποθανόντων αναπόφευκτα, λόγω έλλειψης δικού τουςχώρου στο βάθος του κτηρίου, πλησιάζουν όλ ο και πιο επικίν

δυνα και αγγίζουν, στην από δω πλευρά, τους φακέλους τωνζωντανών που έχουν τακτοποιηθεί στο άκρο της εσωτερικήςπλευράς των αντίστοιχων ερμαρίων, δίνοντας το έναυσμα σεπλήθος καταστάσεις σύγχυσης ανάμεσα σ' αυτούς που είναι ακόμα ζωντανοί και σ' αυτούς που είναι ήδη νεκροί. Κατά δεύτερο λόγο, όταν ο τοίχος έχει υψωθεί και έχει προεκταθεί η οροφή, όταν η αρχειοθέτηση των νεκρών μπορεί επιτέλους να επιστρέψει στην ομαλότητα, η ίδια αυτή σύγχυση, η μετωπική,ας πούμε, θακάνει αδύνατη, ή τουλάχιστον θα ζημιώσει σε με

γάλο βαθμό, τη μεταφορά προς τα σκότη στο βάθος του συνόλου των σφετεριστών νεκρών, ας συγχωρεθεί η ανάρμοστη λέξη. Ας προστεθεί σ' αυτά τα διόλου ευκαταφρόνητα εμπόδιατο γεγονός ότι οι δύο νεότεροι γραφείς, χωρίς να υποπτεύονται τίποτα ο διευθυντής και οι συνάδελφοι τους, από καιρό σεκαιρό δεν έχουν κανέναν ενδοιασμό, είτε λόγω κενών στην επαγγελματική τους κατάρτιση είτε λόγω σοβαρής προσωπικής

177

ι ί - Όλα τοΌνόματα

M

τους αδυναμίας σε δεοντολογικά ζητήματα, να παρατήσουν έναν νεκρό όπου βρουν, χωρίς να μπουν στον κόπο να πάνε μέσα και να δουν αν υπήρχε ή όχι χώρος γι' αυτόν. Αν αυτή τηφορά η τύχη δεν σταθεί στο πλευρό του κ. Ζοζέ, αν δεν τον ευ

ο Μ

σε προς έναν από τους κεντρικούς διαδρόμους του αρχείουτων ζωντανών. Το σχέδιο του ήταν ν' αρχίσει την αναζήτηση(χπό το χώρο στο βάθος, εκεί όπου θα πρέπει να βρίσκονται οφάκελος και η καρτέλα της άγνωστης γυναίκας, παρόλο που,



νοήσει η συγκυρία, τότε η περιπέτεια της διάρρηξης του σχο

λείου, σε σύγκριση μ' αυτό που τον περιμένει εδώ, ήταν περίπατος.

Θα μπορούσε κανείς να ρωτήσει σε τι θα χρησιμεύσει του κ.Ζοζέ ένα τόσο μακρύ σκοινί, εκατό μέτρα, αφού το μήκος τουΓενικού Ληξιαρχείου, παρά τις διαδοχικές επεκτάσεις, δεν ξεπερνά τα ογδόντα. Α υτή είναι μια χαρακτηριστική απορία κάποιου που φαντάζεται πως όλα σ' αυτή τη ζωή μπορούν να γίνουν ακολουθώντας προσεκτικά την ευθεία οδό, πως είναι πάντα δυνατό να πάει κανείς από το ένα μέρος στο άλλο από τοσυντομότερο δρόμο, ίσως κάποιοι άνθρωποι στον έξω κόσμονα νομίζουν πως τα έχουν καταφέρει, όμως εδώ, όπου ζωντανοί και νεκροί μοιράζονται τον ίδιο χώρο, υπάρχουν φορέςπου πρέπει κανείς να περιφερθεί πολύ για να συναντήσει κάποιον απ' αυτούς, θα πρέπει να φέρει βόλτα βουνά ολόκληραπακέτων, κολόνες φακέλων, στοίβες καρτελών, όγκους απόπαλιά υπολείμματα, να βαδίσει σε ερεβώδη φαράγγια, ανάμεσα σε τοίχους από βρόμικο χαρτί που ενώνονται σχεδόν στηνκορυφή, πολλά μέτρα κορδονιού θα πρέπει να απλωθούν καινα ξεμείνουν πίσω, σαν ένα φιδωτό και περίπλοκο ίχνος στη

σκόνη, είναι ο μοναδικός τρόπος για να ξέρει από πού του μένει ακόμα να περάσει, ο μοναδικός τρόπος να βρει το δρόμοτης επιστροφής. Ο κ. Ζοζέ πήγε και στερέωσε τη μια άκρη στοένα πόδι του γραφείου του διευθυντή, δεν το έκανε από έλλειψη σεβασμού αλλά για να εξοικονομήσει μερικά μέτρα, έδεσετην άλλη στον αστράγαλο του και, αμολώντας πίσω του στοπάτωμα το ρολό που σε κάθε βήμα του ξετυλίγεται, προχώρη

για τους λόγους που εκθέσαμε, δεν είναι πολύ πιθανό να έχει

γίνει η αρχειοθέτηση με το σωστό τρόπο. Ως υπάλληλος μιαςάλλης εποχής, εκπαιδευμένος σύμφωνα με τις μεθόδους και τησπουδή του πάλαι ποτέ, ο αυστηρός χαρακτήρας του κ. Ζοζέαρνιόταν να συμφιλιωθεί με την ανευθυνότητα των νεότερωνγενεών, αρχίζοντας την αναζήτηση στο σημείο όπου μόνο από μια ηθελημένη και σκανδαλώδη παραβίαση των βασικώναρχειοθετικών κανόνων θα μπορούσε να είχε τοποθετηθεί ένας νεκρός. Ξέρει ότι η μεγαλύτερη δυσκολία που έχει να αντιμετωπίσει είναι η έλλειψη φωτισμού. Αν εξαιρέσει κανείς τογραφείο του διευθυντή, πάνω στο οποίο εξακολουθεί να λάμπει μουντά η γνωστή λάμπα, το Ληξιαρχείο βρίσκεται ολόκληρο μέσα στη μαυρίλα, βυθισμένο στα πιο πυκνά σκοτάδια,θα ήταν πολύ παρακινδυνευμένο ν' ανάψει κι άλλες λάμπεςστο κτήριο, έστω κι έτσι αχνές που είναι, ένας προσεχτικός αστυνομικός κάνοντας το γύρο της γειτονιάς ή ένας καλός πολίτης απ' αυτούς που ανησυχούν για την ασφάλεια της κοινότητας θα μπορούσαν να αντιληφθούν μέσ' από τα ψηλά παράθυρα τη διάχυτη φωτεινότητα και θα σήμαιναν αμέσως συναγερμό. Ο κ. Ζοζέ δεν πρόκειται λοιπόν να έχει βοήθεια από

άλλο φως πέρα απ' τον αδύναμο φωτεινό κύκλο που, στο ρυθμό των βημάτων του αλλά και εξαιτίας του τρέμουλου του χεριού που κρατά το φακό, τρεμοπαίζει μπροστά του. Άλλοπράγμα είναι να μπει στο αρχείο των νεκρών μέσα στο κανονικό ωράριο της υπηρεσίας, με την παρουσία, εκεί πίσω, τωνσυναδέλφων του, που, παρότι δεν είναι ιδιαίτερα αλληλέγγυοι, όπως είδαμε, όλο και θα τον συνέτρεχαν σε περίπτωση

178 179

M

πραγματικού κινδύνου ή σε μια αναπόφευκτη νευρική κρίση,ειδικά αν έχουν το διευθυντή να προστάζει, Πηγαίνετε να δείτε τι έπαθε αυτός, κι άλλο πράγμα να βολοδέρνει μόνος, μέσαστη μαύρη νύχτα, σ' αυτές τις κατακόμβες της ανθρωπότητας,

Ο Μ

τον απασχολεί ιδιαίτερα, τον καθησυχάζει ως ένα βαθμό τοδιαρκές τέντωμα του σκοινιού που είναι δεμένο στον αστράγαλο, αλλά, αν αρχίσει και κάνει γύρους εδώ, να κόβει βόλτεςκαι να τυλίγεται σαν σε κουκούλι, στο τέλος δεν θα μπορεί να



περιτριγυρισμένος από ονόματα, ακούγοντας το σούσουρο

των χαρτιών ή το μουρμουρητό φω νών, ποιος μπορεί να τα ξεχωρίσει.

Ο κ. Ζοζέ έφτασε στην τελευταία αρχειοθήκη των ζωντανών, τώρα αναζητά ένα πέρασμα για να φτάσει στο βάθος τουΓενικού Ληξιαρχείου, κατ' αρχάς, και σύμφωνα με τον τρόποσχεδιασμού της οργάνωσης του χώρου, το πέρασμα πρέπει ναβρίσκεται στην επιμήκη διχοτόμηση του σχεδίου, εκείνη πουδιαιρεί νοητά το ορθογώνιο σχήμα του κτηρίου σε δύο όμοιαμέρη, αλλά οι κατεδαφίσεις των φακέλων, που διαρκώς συμ

βαίνουν όσο στοιβάζονται όγκοι από χαρτιά, μετέτρεψαν αυτό που προοριζόταν για άμεση και γρήγορη πρόσβαση σ' έναπολύπλοκο δίχτυ από μονοπάτια και σοκάκια, όπου ανά πάσα στιγμή προβάλλουν εμπόδια και αδιέξοδα. Στη διάρκειατης μέρας και με όλα τα φώτα αναμμένα είναι σχετικά εύκολονα κρατηθεί ο ερευνητής στη σωστή κατεύθυνση, αρκεί να είναι προσεκτικός, σε εγρήγορση, να φροντίζει να παίρνει τοδρόμο με τη λιγότερη σκόνη, είναι το σημάδι ότι από κει περνά κόσμος συχνά, μέχρι σήμερα, παρ' όλες τις τρομάρες καικάποιες ανησυχητικές καθυστερήσεις, δεν αναφέρθηκε ούτε,

μία περίπτωση όπου δεν επέστρεψε υπάλληλος από την εκστρατεία. Όμως το φως του φακού τσέπης δεν είναι αξιόπιστο, μοιάζει σαν να φτιάχνει σκιές από μόνο του, ο κ. Ζο ζέ έπρεπε, αφού δεν τολμούσε να χρησιμοποιήσει το φακό του ληξίαρχου, να είχε αγοράσει έναν απ' αυτούς τους σύγχρονους,τους πολύ δυνατούς, που είναι ικανοί να φωτίσουν μέχρι το τέλος του κόσμου. Η αλήθεια είναι ότι ο φόβος μήπως χαθεί δεν

ι8ο

κάνει ούτε βήμα, θα πρέπει να γυρίσει πίσω και ν' αρχίσει α π'

την αρχή. Και ήδη κάποιες φορές χρειάστηκε να το κάνει γιαάλλους λόγους, όταν το σκοινί, υπερβολικά λεπτό, χώθηκε σταπακέτα των χαρ τιών και κόλλησε στις γωνίες, κι από κει δεν έκανε ούτε μπρος ούτε πίσω. Με όλα αυτά τα προβλήματα καιτα μπλεξίματα, όπω ς καταλαβαίνει κανείς, η προώ θηση πρέπει να είναι αργή, γιατί ελάχιστα ω φελούν τον κ. Ζοζέ οι γνώσεις που έχει για την τοπογραφία του μέρους, πόσο μάλλονπου μόλις γκρεμίστηκε ένας θεόρατος σωρός φακέλων που έφραζε μέχρι το ύψος ενός ανθρώπου κάτι που θα μπορούσε ναείναι ο σωστός δρόμος, σηκώνοντας ένα πυκνό σύννεφ ο σκό

νης μέσ' από το οποίο φτεροκόπησαν τρομοκρατημένοι σκώροι, μεταμορφωμένοι σε διαφάνειες σχεδόν από το φως τουφακού. Ο κ. Ζοζέ απεχθάνεται όλα αυτά τα ζωύφια, που μεμια πρώτη ματιά θα έλεγε κανείς ότι ήρθαν στον κόσμο για νατον διακοσμήσουν, ακριβώς όπως απεχθάνεται και τις βώτρι-δες που επίσης αυξάνονται και πληθύνονται εδώ, γιατί αυτάόλα είναι οι αδηφάγοι φταίχτες τόσης κατεστραμμένης μνήμης, τόσων γιων δίχως πατέρες, τόσης κληρονομιάς που έπεσειττα άπληστα χέρια του Κράτους λόγω έλλειψης νομικής επι

κύρωσης, όσο κι αν ορκίζεται κάποιος ότι το α ποδεικτικό έγγραφο φαγώθηκε, λεκιάστηκε, ροκανίστηκε, κατασπαράχθηκε από τα ζωύφια που μολύνουν το Γενικό Ληξιαρχείο, καιπως από ανθρωπιά και μόνο αυτό θα έπρεπε να ληφθεί υπόψη, ατυχώς κανείς δεν μπορεί να πείσει το νομικό σύμβουλοχηρών και ορφανών, που θα έπρεπε να πάρει το μέρος τουςκαι δεν το κάνει, Ή θα βρεθεί το χαρτί ή δεν έχει κληρονομιά.

ι8ι

M Ο M

Κι όσο για τα ποντίκια, δεν χρειάζεται να πει κανείς πόσο καταστροφικά είναι. Όπως και να 'χει, παρά τις ανυπολόγιστεςφθορές που προκαλούν, τούτα τα τρωκτικά έχουν και τα θετικά τους, αν δεν υπήρχαν αυτά, το Γενικό Ληξιαρχείο θα είχε

στεροι, δεν φτάνει ως εδώ εξαιτίας του κάθετου στοιβάγματοςπακέτων εγγράφων που σχεδόν αγγίζουν το ταβάνι. Όσο γιατον τοίχο του βάθους, αυτός, ολόκληρος, είναι για ανεξήγητολόγο τυφλός, δεν υπάρχει δηλαδή ούτε ένα φινιστρίνι να έρθει



σκάσει ή θα είχε το διπλάσιο μήκος. Ένας ανυποψίαστος παρατηρητής πιθανόν να εκπλήσσεται που δεν πολλαπλασιάζονται οι αποικίες των ποντικών μέχρι την ολοκληρωτική καταβρόχθιση των αρχείων, ειδικά αν λάβει κανείς υπόψη την προφανή αδυναμία μιας εκατό τοις εκατό αποτελεσματικής απολύμανσης. Η εξήγηση, κι ας τρέφει πάντα κά ποιος αμφ ιβολίεςγια την καταλληλότητα της, πρέπει να βρίσκεται στην έλλειψηνερού ή της αναγκαίας υγρασίας της ατμόσφαιρας, βρίσκεταιστην ξηρή διατροφή στην οποία υπόκεινται τα ζωντανά στοπεριβάλλον όπου επέλεξαν να ζουν ή τα έφερε η κακή τους τύχη, πράγμα που θα έχει ως αποτέλεσμα τη γνωστή ατροφία

του γεννητικού μυϊκού συστήματος με συνέπειες ιδιαίτερα αρνητικές στην άσκηση της συνουσίας. Σε διάσταση μ' αυτή τηναπόπειρα ερμηνείας, άλλοι υποστηρίζουν ότι οι μύες δεν έχουν καμία σχέση με το ζήτημα, πράγμα που σημαίνει ότι ηπολεμική παραμένει ανοιχτή.

Στο μεταξύ, καλυμμένος από σκόνη, με βαριά κουρέλια ιστών αρά χνης κολλημένα στα μαλλιά και τους ώμους, ο κ. Ζο-ζέ έφτασε επιτέλους στον ανοιχτό χώρο που υπάρχει ανάμεσαστα τελευταία χαρτιά που αρχειοθετήθηκαν και στον τοίχο του

βάθους, μεταξύ τους απέχουν τρία μέτρα περίπου και σχηματίζουν έναν ακανόνιστο διάδρομο, όλο πιο στενό κάθε μέραπου περνά, που ενώνει τους δυο πλαϊνούς τοίχους. Το σκοτάδιστο σημείο αυτό είναι απόλυτο. Το αδύναμο εξωτερικό φωςπου κατόρθωνε μέχρι τώρα να διασχίσει το στρώμα βρομιάςπου καλύπτει μέσα κι έξω τους πλαϊνούς φεγγίτες, και ειδικάτους τελευταίους της κάθε πλευράς, που είναι και οι πλησιέ-

ΐ82

Ιτώρα να βοηθήσει το λιγοστό φως του φακού. Κανείς ποτέ δενκατάλαβε την ξεροκεφαλιά της συντεχνίας των αρχιτεκτόνωνπου, με την κάλυψη μιας ελάχιστα πειστικής αισθητικής δικαιολογίας, αρνούνται να τροποποιήσουν το ιστορικό σχέδιοκαι να επιτρέψουν το άνοιγμα παραθύρων στον τοίχο κάθεφορά που χρειάζεται να τον μετακινήσουν πιο πέρα, παρόλοπου κι ένας ανίδεος στο θέμα αντιλαμβάνεται ότι πρ όκειται απλώς για την ικανοποίηση μιας λειτουργικής ανάγκης. Αυ τού ςέπρεπε να είχα εδώ τώρα, γκρίνιαξε ο κ. Ζοζέ, να δουν τι σημαίνει. Οι σωροί χαρτιού που έχουν παραταχθεί στις δυο πλευρές του κεντρικού περάσματος έχουν διαφορετικά ύ ψη, η καρ

τέλα και ο φάκελος της άγνωστης γυναίκας μπορεί να βρίσκονται σε οποιονδήποτε απ' αυτούς, το πιο πιθανό πάντως είναινα τα απαντήσει σ' έναν από τους χαμηλούς σωρούς, αν ο υπεύθυνος γραφέας διάλεξε για την τακτοποίηση τους το νόμοτης ελάχιστης προσπάθειας. Ατυχώ ς δεν λείπουν από την αποπροσανατολισμένη μας ανθρωπότητα τα διεστραμμένα πνεύματα, γι' αυτό και δεν πρέπει να παραξενευτούμε αν ο υπάλληλος που ήρθε να αρχειοθετήσει το φάκελο και την καρτέλατης άγνωστης γυναίκας, αν όντως κατέληξαν εδώ, είχε την πο

νηρή ιδέα, από καθαρή λόξα και μόνο, να στήσει στον πιο ψηλό και τεράστιο σωρό χαρτιών τη φορητή σκάλα που χρησιμοποιούν στην υπηρεσία και να πάει να τα τοποθετήσει ψηλ ά,στην κορυφή όλων. Έτσι είναι ο κόσμος μας.

Με μεθοδικότητα, δίχως βιασύνες, δείχνοντας μάλιστα ναανακαλεί τις χειρονομίες και τις κινήσεις της νύχτας που πέρασε στο πατάρι του σχολείου, όταν ακόμα η άγνωστη γυναί-

ι83

M Κ Ο

κα ήταν κατά πάσα πιθανότητα ζωντανή, ο κ. Ζοζε άρχισε τηναναζήτηση. Εδώ η σκόνη που κάλυπτε τα χαρτιά ήταν πολύλιγότερη, κι αυτό είναι εύκολο να το καταλάβουμε αν λάβουμε υπόψη ότι δεν περνά ούτε μία μέρα που να μη φέρουν φα

Μ

κάτω από έναν υπερβολικό αριθμό άλλων φακέλων. Η επανειλημμένη αυτή εξέταση των καταστάσεων που προκύπτουν,αυτοί οι επίμονοι συλλογισμοί, αυτές οι εξονυχιστικές γνωμοδοτήσεις σχετικά με το φ ωτεινό και το σκοτεινό, σχετικά με το



κέλους και καρτέλες εκλιπόντων, κι αυτό, σε γλώσσα ευφάνταστη, αν και ολοφάνερα κακόγουστη, είναι σαν να λέμε ότιστο βάθος του Γενικού Ληξιαρχικού Μητρώου του Κράτους οινεκροί είναι πάντα καθαροί. Μονάχα ψηλά στην κορυφή, όπου τα χαρτιά, όπως ειπώθηκε, αγγίζουν σχεδόν το ταβάνι, ησκόνη που ο χρόνος κοσκίνισε κατακάθεται ήσυχα πάνω στηνκοσκινισμένη από το χρόνο σκόνη, τόσο που θα χρειαστεί ναξεσκονίσουμε, να τινάξουμε με δύναμη τα εξώφυλλα των φακέλων που βρίσκονται στην κορυφή αν θέλουμε να μάθουμεγια ποιους πρόκειται. Στην περίπτωση που δεν καταφέρει ναανακαλύψει στα κατώτερα στρώματα αυτό που αναζητά, ο κ.

Ζοζέ θα αναγκαστεί ξανά να κάνει τη θυσία και ν' ανέβει στηφορητή σκάλα, αυτή τη φορά όμως δεν θα χρειαστεί να σκονιστεί για παραπάνω από ένα λεπτό, ούτε και θα προλάβει νανιώσει ζαλάδα, μόλις ρίξει τη δέσμη του φακού του θα φανείαν άφησαν εκεί κάποιο φάκελο αυτές τις τελευταίες μέρες. Αντοποθετήσουμε την αποβίωση της άγνωστης γυναίκας, όπωςείναι πολύ πιθανό, σ' ένα σχετικά σύντομο διάστημα χρόνου,που αντιστοιχεί, πάνω κάτω, όπως πιστεύει ο κ. Ζοζέ, σε μίααπό τις δύο περιόδους κατά τις οποίες απουσίασε από την υ

πηρεσία του, πρώτα η εβδομάδα της γρίπης και κατόπιν η σύντομη άδεια, τότε ο εντοπισμός των εγγράφων σε κάθε μία από τις στοίβες μπορεί να πραγματοποιηθεί σχετικά γρήγορα, κιαν ακόμα ο θάνατος της γυναίκας είχε επέλθει νωρίτερα, αμέσως μετά την αξιομνημόνευτη μέρα που έπεσε η καρτέλα σταχέρια του κ. Ζοζέ, έστω και τότε ο χρόνος που έχει μεσολαβήσει δεν είναι τέτοιος ώστε να έχουν αρχειοθετηθεί τα έγγραφα

184

ευθύ και το λαβυρινθώδες, σχετικά με το καθαρό και το βρόμικο, λαμβάνουν χώρα, έτσι ακριβώς όπως καταγράφονται,μέσα στο κεφάλι του κ. Ζοζέ. Ο χρόνος που καταναλώσαμεγια να τις εξηγήσουμε ή, για να είμαστε ακριβείς, για να τις αναπαραγάγουμε, προφανώς υπερβολικός, είναι η αναπόφευκτη συνέπεια όχι μόνο της πολυπλοκότητας του βάθους, τηςμορφής και των παραγόντων που αναφέρθηκαν, αλλά και τηςιδιαίτερης φύσης των διανοητικών κυκλωμάτων του γραφέαμας. Που τώρα έχει μπροστά του μια σκληρή δοκιμασία. Βήματο βήμα, βαδίζοντας κατά μήκος του στενού διαδρόμου πουσχηματίζουν, όπως είπαμε, οι σωροί των εγγράφων και ο τοί

χος του βάθους, ο κ. Ζοζέ όλο και πλησιάζει τον έναν πλαϊνότοίχο. Κατ' αρχάς, έτσι αφηρημένα, κανείς δεν θα σκεφτόταννα θεωρήσει στενό ένα διάδρομο σαν αυτόν, με πλάτος άνετατριών μέτρων, αν όμως αναλογιστούμε το πλάτος του σε σχέση με το μήκος του διαδρόμου, το οποίο, ας το επαναλάβ ουμεακόμα μια φορά, πάει από επέκταση σε επέκταση, τότε θαπρέπει να αναρωτηθούμε πώς έγινε και ο κ. Ζοζέ, πού ξέρουμε πόσο επιρρεπής είναι σε διαταραχές ψυχολογικής υφής, όπως λόγου χάρη σε ιλίγγους και αϋπνίες, δεν έπαθε τώρα σ'

αυτό τον κλειστό και αποπνικτικό χώρο μια βίαιη κρίση κλει-στοφοβίας. Η εξήγηση βρίσκεται ίσως στο γεγονός ακριβώς ότι, το σκοτάδι δεν τον αφήνει να αντιληφθεί τα όρια του χώρου,που θα μπορούσαν να είναι εδώ ή παραπέρα, και ότι το μόνοορατό μπροστά του είναι η οικεία και καθησυχαστική μάζαχαρτιού. Ο κ. Ζοζέ δεν έχει μείνει ποτέ τόση ώρα εδώ, συνήθως έρχεται, τακτοποιεί τα έγγραφα μιας ζωής που έληξε κι α-

«85

M Ο Y '

μέσως επιστρέφει στην ασφάλεια του γραφείου του, και παρόλο που αυτή την φορά, ήδη από την ώρα που μπήκε στο αρχείο των νεκρών, δεν μπορεί να απαλλαγεί από μια αίσθηση ανησυχίας, σαν να τον τριγυρίζει μια παρουσία, την απέδωσε σ'

Μ

ο κ. Ζοζέ, ο ταλαίπωρος, δεν μπορεί να ξυπνήσει από ένα όνειρο που δεν είναι πια δικό του. Διπλωμένος πάνω στον τοίχο σαν τρομαγμένος σκύλος, σημαδεύει με το φακό στο τρεμάμενο χέρι του την άλλη άκρη του διαδρόμου, το φως όμως



εκείνο το συγκεχυμένο τρόμο του απόκρυφου και αγνώστου

στον οποίο έχει ανθρώπινο δικαίωμα και ο πιο γενναίος άνθρωπος. Φόβο με όλη τη σημασία της λέξης ο κ. Ζοζέ δεν ένιωσε μέχρι τη στιγμή που έφτασε στο τέλος του διαδρόμου κιέπεσε πάνω στον τοίχο. Έσκυψ ε για να εξετάσει τα χαρτιά πουήταν πεσμένα στο πάτωμα, που θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι της άγνωστης γυναίκας και να τα είχε αφήσει εκεί τυχαίακάποιος αδιάφορος υπάλληλος, και ξαφνικά, προτού καλάκαλά προλάβει να τα εξετάσει, έπαψε να είναι ο κ. Ζοζέ, ογραφέας του Γενικού Ληξιαρχικού Μητρώου του Κράτους, έπαψε να είναι πενήντα χρόνων, τώρα είναι ένας μικρός Ζοζέ

που ξεκίνησε το σχολείο, είναι το παιδί που δεν ήθελε να κοι-μηθεί γιατί κάθε βράδυ έβ λεπε έναν εφιάλτη, επίμονα τον ίδιο,αυτή τη γωνιά του τοίχου, αυτό το κλειστό τείχος, αυτή τη φυλακή, κι από την άλλη πλευρά, στην άλλη άκρη του διαδρόμου, κρυμμένη μέσα στο σκοτάδι, τίποτε άλλο από μια απλήμικρή πέτρα. Μια μικρή πέτρα που μεγάλωνε αργά, που δενμπορούσε τώρα να τη δει με τα μάτια του, αλλά η μνήμη τωνονείρων που ονειρεύτηκε του έλεγε πως βρισκόταν εκεί, μιαπέτρα που μεγάλωνε και μετακινιόταν σαν να 'τον ζωντανή,

μια πέτρα που επεκτεινόταν προς όλες τις κατευθύνσεις καιπρος τα πάνω, που ανέβαινε σε τοίχους και που προχωρούσεπρος το μέρος του έρποντας, περιστρεφόμενη γύρω από τον εαυτό της, σαν να μην ήταν πέτρα αλλά λάσπη, σαν μην ήτανλάσπη αλλά πυκνό αίμα. Το παιδί ξύπνησε από τον εφιάλτηουρλιάζοντας όταν η μιαρή μάζα τού άγγιζε τα πόδια, όταν οβρόγχος της ταραχής ήταν έτοιμος να τον στραγγαλίσει, αλλά

ι86

δεν φτάνει τόσο μακριά, ξεμένει στα μισά, περίπου στο ση μείο

που βρίσκεται το πέρασμα για το αρχείο των ζωντανών. Σκέφτεται ότι αν βάλει μια γρήγορη τρεχάλα θα μπορέσει να ξεφύγει από την πέτρα που προχωρά, αλλά ο φόβος τού λέει,Πρόσεχε, πού ξέρεις ότι δεν είναι εκεί σταματημένη και σε περιμένει, θα πέσεις στο στόμα του λύκου. Στο όνειρο η προώθηση της πέτρας συνοδευόταν από μια παράξενη μουσική,που μοιάζει να γεννιέται απ' τον αέρα, όμως η σιωπή εδώ είναι απόλυτη, ολοκληρωτική, τόσο πυκνή που καταπίνει την ανάσα του κ. Ζοζέ όπως ακριβώς η σκοτεινιά καταπίνει το φωςτου φακού. Που τώρα μόλις κατάπιε εντελώ ς. Ήταν λες και το

(τκοτάδι ξαφνικά είχε προχωρήσει για να έρθει να κολλήσεισαν βεντούζα στο πρόσωπο του κ. Ζοζέ. Ο εφιάλτης του παιδιού πάντως είχε τελειώσει. Για εκείνο, άβυσσος η ψυχή τουανθρώπου, το γεγονός ότι δεν έβλεπε τους τοίχους του κάτεργου, κοντινούς και μακρινούς, ήταν το ίδιο σαν να μη βρίσκονταν πια εκεί, ήταν σαν ο χώρος να είχε ανοίξει, ελευθερωθείμέχρι το άπειρο, σαν να ήταν οι πέτρες το αδρανές υλικό απότο οποίο είναι φτιαγμένες, σαν να ήταν το νερό απλώς η αιτίατης λάσπης, σαν να έτρεχε το αίμα μονάχα μέσα στις φλέβες

του κι όχι έξω απ' αυτές. Τώρα δεν είναι πια ένας παιδικός εφιάλτης που τρομάζει τον κ. Ζοζέ, αυτό που τον παραλύει από φόβο είναι και πάλι η σκέψη ότι θα μπορούσε να πεθάνει«'αυτή τη γωνιά, όπως όταν πριν από καιρό είχε φανταστεί ότι θα μπορούσε να πέσει από τη σκάλα, νεκρός εδώ χωρίς χαρτιά ανάμεσα στα χαρτιά των νεκρών, συνθλιμμένος από το έρεβος, από τη χιονοστιβάδα που δεν θ' αργήσει να κυλήσει α-

187

M Y

πό την κορυφή, και ότι την επομένη θα τον ανακαλύψουν, Οκ. Ζοζέ απουσιάζει απ' την υπηρεσία, πού να βρίσκεται, Θαφανεί, και όταν κάποιος συνάδελφ ος θα ερχόταν να μεταφέρειάλλους φακέλους και καρτέλες, θα τον έβρισκε εκεί, εκτεθει

Μ

φωσε σε απλά χαρτιά τη ζωή και το θάνατο, ήθελες βέβαια νασυναντήσεις αυτή τη γυναίκα, αλλά δεν πρόλαβες, ούτε καναυτό δεν στάθηκες ικανός να καταφέρεις, ή μπορεί να ήθελεςκαι να μην ήθελες, δίσταζες ανάμεσα στην επιθυμία και στον



μένο στο φως ενός φακού καλύτερου από τούτον, που τόσο λί

γο του χρησίμεψε τη στιγμή που τον είχε περισσότερο ανάγκη.Πέρασαν κάμποσα λεπτά, όσα χρειάζονταν ώστε ο κ. Ζοζέ σιγά σιγά ν' αρχίσει ν' αντιλαμβάνεται μέσα του μια φωνή πουέλεγε, Άνθρωπε μου, μέχρι τώρα, αν εξαιρέσεις το φόβο, δενέπαθες κανένα κακό, είσαι εδώ και κάθεσαι, σώος, μπορεί νασου έσβησε ο φακός, αλλά έχεις το σκοινί δεμένο στον αστράγαλο και πιασμένο στην άλλη άκρη από το πόδι του γραφείουτου διευθυντή, είσαι ασφαλής, όμοια με νεογέννητο συνδεδεμένο με ομφάλιο λώρο στη μήτρα της μητέρας του, όχι πως οδιευθυντής είναι η μητέρα σου, ούτε κι ο πατέρας σου, τέλος

πάντων οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων εδώ είναι περίπλο- Jκες, εσύ πρέπει να σκέφτεσαι ότι οι εφιάλτες της παιδικής ηλικίας δεν βγαίνουν ποτέ αληθινοί, κι ακόμα λιγότερο τα όνειρα, αυτό με την πέτρα ήταν πραγματικά φρικτό, αλλά σ ίγουραέχει κάποια επιστημονική εξήγηση, όπως τότε που ονειρευόσουν ότι πετούσες πάνω από τους κήπους, ανέβαινες, κατέβαινες, αιωρούσουν με τα χέρια ανοιχτά, το θυμάσαι, ήταν σημάδι ότι μεγάλωνες, ίσως κι η πέτρα να έχει την ίδια λειτουργία, αφού θα πρέπει να ζήσεις την εμπειρία του τρόμου, όσο

γρηγορότερα τόσο το καλύτερο, εξάλλου εσύ οφείλεις περισσότερο απ' τον καθένα να γνωρίζεις ότι αυτοί οι νεκροί δεν εί-ναι αληθινοί, είναι μακάβρια υπερβολή ν' αποκαλούμε έτσι τοαρχείο τους, αν τα χαρτιά που κρατάς στο χέρι σου ανήκουνστην άγνωστη γυναίκα, είναι ακριβώς χαρτιά, δεν είναι κόκαλα, είναι χαρτιά, δεν είναι σαπισμένη σάρκα, αυτό είναι το |θαύμα που διενήργησε το Γενικό Ληξιαρχείο σου, μεταμόρ-

ι88

τρόμο όπως συμβαίνει σε τόσο κόσμο, στο κάτω κάτω θα μπο

ρούσες όντως να είχες πάει στην εφορία, όπως σε συμβούλεψεκάποιος, τελείωσε, καλύτερα να την αφήσεις ήσυχη, δεν υπάρχει άλλος χρόνος γι' αυτήν και το τέλος του δικού σου πλησιάζει.

Κολλητά στον ασταθή τοίχο που σχημάτιζαν οι φάκελοι, μεμεγάλη προσοχή για να μην πέσουν πάνω του, ο κ. Ζοζέ άρχισε αργά να σηκώνεται. Η φωνή που του είχε κάνει τη διάλεξητώρα του έλεγε άλλα πράγματα, Άνθρωπε μου, μη φοβάσαι,το σκοτάδι όπου έχεις χωθεί εδώ δεν είναι μεγαλύτερο απ' αυτό που υπάρχει μέσα στο σώμα σου, είναι δυο σκοτάδια που ταχ<ορίζει ένα δέρμα, πάω στοίχημα πως αυτό δεν το 'χεις σκεφτεί ποτέ, μεταφέρεις διαρκώς από τη μια πλευρά στην άλληένα σκοτάδι, κι αυτό δεν σε τρομάζει, ενώ προηγουμένως λίγοέλειψε να μπήξεις τις φωνές μόνο και μόνο επειδή φαντάστηκες κάποιους κινδύνους, μόνο και μόνο επειδή θυμήθηκες έναν εφιάλτη απ' όταν ήσουν παιδί, αγαπητέ μου, πρέπει ναμάθεις να ζεις με το έξω σκοτάδι όπως έμαθες να ζεις με το μέσα σκοτάδι, τώρα σήκω πάνω, σε παρακαλώ, βάλε το φακόστην τσέπη σου, δεν σου χρησιμεύει πουθενά, φύλαξε τα χαρ

τιά, μιας και θέλεις να τα πάρεις μαζί σου, ανάμεσα στο σακάκι και το πουκάμισο, ή ανάμεσα στο πουκάμισο και το σώμα,που είναι και το πιο ασφαλές, πιάσε το σκοινί δυνατά, τύλιξετο καθώς προχωράς για να μην μπερδευτεί στα πόδια σου, καιτώρα εμπρός, μη γίνεσαι δειλός, αυτό είναι το χειρότερο α π' όλα. Αγγίζοντας το χάρτινο τοίχο απαλά με τον ώμο, ο κ. Ζ οζέδιακινδύνευσε δυο δειλά βήματα. Τα σκοτάδια άνοιξαν σαν

ι 8 9

ο

μαύρο νερό, έκλεισαν πίσω του, άλλο ένα βήμα, κι ένα ακόμα,πέντε μέτρα σκοινί είχαν ήδη σηκωθεί από το έδαφος και τυλιχτεί, πολύ θα τον βόλευε τον κ. Ζοζέ να είχε τώρα κι ένα τρίτο χέρι για να ψηλαφεί τον αέρα μπροστά του, αλλά η λύση εί



ναι απλή, αρκεί ν' ανεβάσει στο ύψος του προσώπου τα δύο

χέρια που διαθέτει, το ένα που τυλίγει μπρος και τ' άλλο πίσω,αυτή είναι η αρχή του τυλίγματος. Ο κ. Ζοζέ ήταν έτοιμος ναβγει στο διάδρομο, λίγα βήματα ακόμα και θα σωζόταν απόμια νέα επίθεση της πέτρας του εφιάλτη, το σκοινί τώρα αντιστάθηκε λίγο, αυτό όμως είναι καλό σημάδι, σημαίνει ότι έχειπιαστεί, κοντά στο έδαφος, στη γωνία του περάσματος πουβγάζει στο αρχείο των ζωντανώ ν. Σε όλη τη διαδρομή μέχρι ναφτάσει, κατά περίεργο τρόπο, σαν να τα πετούσε κάποιος απόψηλά, έπεφταν διαρκώς χαρτιά πάνω στο κεφάλι του κ. Ζοζέ,αργά, ένα εδώ, άλλο ένα, κι ύστερα ά λλο ένα, σαν αποχαιρετισμός. Κι όταν τελικά έφτασε στο γραφείο του διευθυντή, όταν,προτού ακόμα λύσει το σκοινί, έβγαλε από κάτω απ' το πουκάμισο του το φάκελο που είχε μαζέψει απ' το πάτωμα, όταντον άνοιξε και είδε ότι ανήκε στην άγνωστη γυναίκα, η συγκίνηση του ήταν τόσο δυνατή που δεν τον άφησε ν' ακούσει τηνπόρτα του Ληξιαρχείου να χτυπά σαν να έφευγε μόλις κάποιος,

îgo

ΟΤΙ Ο ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΣ ΔΕΝ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΕΙ ΣΤΟΝ ΜΑΘΗ-

ματικό το είχε μάθει ο κ. Ζοζέ με τον ίδιο τρόπο με τονοποίο είχε αποκτήσει στη ζωή του κάποιες άλλες γνώ

σεις διαφορετικών χρήσεων, κατ' αρχάς, με το φυσικό τρόπο,χάρη στα δικά του βιώματα, γιατί δεν είναι απ' τους ανθρώπους, παρόλο που έμεινε γραφέας μια ζωή, που ζουν για να

παρακολουθούν τους άλλους να ζουν, καθώς επίσης από τηνιπιμορφωτική εισροή κάμποσων εκλαϊκευτικών επιστημονικώνβιβλίων και περιοδικών άξιων εμπιστοσύνης ή πίστης, αναλόγως με το συναίσθημα της περίστασης, κι ακόμα, στο ένα ή τοάλλο έργο λαϊκής φιλολογίας περί ενδοσκόπησης που, με διαφορετική μέθοδο και πληθωρική φαντασία, πραγματεύονταντο ίδιο θέμα. Σε καμία από τις προηγούμενες περιστάσεις ω-οτόσο δεν είχε βιώσει την πραγματική, αντικειμενική εντύπωση, τόσο σωματική όσο και μια ξαφνική μυϊκή σύσπαση, της

αδυναμίας να μετρήσει πραγματικά το χρόνο αυτόν που ονομάζουμε της ψυχής, όπως τη στιγμή που, στο σπίτι του πια,κοιτάζοντας για άλλη μια φορά την ημερομηνία θανάτου της(«γνωστής γυναίκας, θέλησε αόριστα να την τοποθετήσει στοχρόνο που είχε κυλήσει από τότε που ξεκίνησε να την αναζητά Στην ερώτηση, Τι κάνατε εσείς εκείνη την ημέρα, εκείνοςθα μπορούσε να δώσει μια αυτόματη σχεδόν απάντηση, αρκεί

191

M

να ανέτρεχε στο ημερολόγιο του, να σκεφτόταν τον εαυτό τουμόνο ως κ. Ζοζέ, ως τον υπάλληλο του Ληξιαρχείου που απουσίαζε από την υπηρεσία λόγω ασθένειας, Εκείνη την ημέρα ήμουν στο κρεβάτι με γρίπη, δεν πήγα στη δουλειά, θα έ

ο Μ

νιι πίσω ή μπροστά δεν φταίει ο χρόνος, φταίει ο μηχανισμός,Επομένως μάλλον έχει χαλάσει το κουρδιστήρι. Η ιδέα αυτήτον έκανε να χαμογελάσει αμυδρά, Μιας και η απορρύθμιση,απ' όσο ξέρω, δεν είναι στο μηχανισμό του πραγματικού χρό



λεγε, αν όμως κατόπιν τον ρωτούσαν, Συνδέστε το τώρα με

την ερευνητική σας δραστηριότητα και πείτε μου πότε συνέβηαυτό, τότε θαέπρεπε πλέον να ανατρέξει στο τετράδιο των σημειώσεων που φυλούσε κάτω από το στρώμα, Συνέβη δυο μέρες μετά από τη διάρρηξη μου στο σχολείο, θα απαντούσε.Πράγματι, αν θεωρήσουμε σωστή την ημερομηνία θανάτουπου αναγράφεται στην καρτέλα με το όνομα της, η άγνωστηγυναίκα είχε πεθάνει δυο μέρες μετά από το οικτρό επεισόδιοπου μεταμόρφωσε σε παραβάτη τον τίμιο μέχρι τούδε κ. Ζοζέ,αυτές όμως οι διασταυρωμένες δηλώσεις, αυτή του γραφέα από τον ερευνητή και αυτή του ερευνητή από το γραφέα, που

φαινομενικά αρκούσαν και με το παραπάνω για να κάνουν νασυμπέσει ο ψυχολογικός χρόνος του ενός με το μαθηματικόχρόνο του άλλου, δεν τους ανακούφιζε, ούτε τον έναν ή τονάλλο, από μια αίσθηση ιλιγγιώδους αποπροσανατολισμού. Oj

κ. Ζοζέ δεν βρίσκεται στα τελευταία σκαλοπάτια μια πανύψηλης σκάλας, ώστε να κοιτάζει κάτω και να τα παρακολουθεί να στενεύουν όλο και περισσότερο μέχρι να καταλήξουν σεκουκίδα εκεί που ακουμπούν στο πάτωμα, το σώμα του όμως,αντί να το αισθάνεται ενιαίο και αδιαίρετο στις διαδοχικές

στιγμές, ήταν κατακερματισμένο στη διάρκεια των τελευταίωναυτών ημερών, στην ψυχολ ογική ή υποκειμενική διάσταση, όχι στη μαθηματική ή πραγματική, και μ' αυτή συστελλόταν καιδιαστελλόταν. Είμαι εντελώς παράλογος, μεμφόταν τον εαυτότου ο κ. Ζοζέ, η μέρα είχε είκοσι τέσσερις ώρες ανέκαθεν, η ώρα έχει και πάντα είχε εξήντα λεπτά, τα εξήντα δευτερόλεπτατου λεπτού είναι προαιώνια, όταν ένα ρολόι αρ χίζει να πηγαί•

192

νου αλλά στον ψυχολογικό μηχανισμό που τον μετρά, θα έ

πρεπε να βρω έναν ψυχολόγο να μου διορθώσει το γρανάζιπου χαλάρωσε. Χαμογέλασε ξανά, ύστερα σοβάρεψε, Η περίπτωση μου είναι πολύ πιο απλή, εξάλλου τακτοποιήθηκε απόμόνη της, η γυναίκα είναι νεκρή, δεν υπάρχει τίποτε άλλο γιανα κάνω, θα φυλάξω το φάκελο και την καρτέλα αν θέλω νακρατήσω μια απτή ανάμνηση απ' αυτή την περιπέτεια, για τοΓΥνικό Ληξιαρχείο θα είναι σαν να μη γεννήθηκε ποτέ το άτομο αυτό, το πιθανότερο είναι κανείς να μη χρειαστεί αυτά ταχαρτιά, μπορώ ακόμα να τ' αφήσω οπουδήποτε στο αρχείοτων νεκρών, στην είσοδο ακριβώς, μαζί με τα παλαιότερα, ε

ι δώ ή εκεί το ίδιο κάνει, η ιστορία είναι η ίδια για όλους, γεννήθηκε, πέθανε, και ποιος θα ενδιαφερθεί τώρα να μάθει ποιαήταν, οι γονείς, αν την αγαπούσαν, θα την κλάψουν για έναδιάστημα, κατόπιν θα την κλάψουν λιγότερο κι ύστερα θαοταματήσουν να την κλαίνε, έτσι συνηθίζεται, όσο για τον άντρα από τον οποίο χ ώρισε του κάνει το ίδιο, φυσικά θα μπορούσε εκείνη να είχε κάποιο πρόσφατο δεσμό, να ζει με κάποιον ή να ετοιμάζεται να ξαναπαντρευτεί, αυτό όμως θα ήταν1 ιστορία ενός μέλλοντος που δεν θα μπορέσει να ζήσει, δεν υ

πάρχει κανείς στον κόσμο που να ενδιαφέρεται για την πε-ρίιργη περίπτωση της άγνωστης γυναίκας. Είχε μπροστά τουτο φάκελο και την καρτέλα, είχε επίσης τις δεκατρείς καρτέλ εςτου σχολείου, το ίδιο όνομα επαναλαμβανόμενο δεκατρείς φο-ηι'ς, δώδεκα διαφορετικές εικόνες του ίδιου προσώπου, η μίαοι επανάληψη, το καθένα όμως απ' αυτά πεθαμένο στο πα-or λθόν, πεθαμένα ήδη προτού πεθάνει η γυναίκα στην οποία

193

Ι ;| Όλα τα ονόματα

ο M

εξελίχθηκαν αργότερα, οι παλιές φωτογραφίες ξεγελούν, μαςδίνουν την εντύπωση ότι είμαστε ζω ντανοί μέσα τους, και δενείναι αλήθεια, το πρόσωπο που κοιτάζουμε δεν υπάρχει πια, κιεκείνο, αν μπορούσε να μας δει, δεν θ' αναγνώριζε τον εαυτότου σ' εμάς, Ποιος να 'ναι αυτός που με κοιτάζει μ' αυτό το λυ

Μ

να χτυπάει το κουδούνι, μία φορά, άλλη μία φορά, και μετά από πολλή επιμονή ν' ακούει ν' ανοίγει η πόρτα του ισογείουδιαμερίσματος αριστερά, να εμφανίζεται μια γυναίκα και νατου λέει, απηυδισμένη από το θόρυβο, Μην κουράζεστε, δενείναι κανείς μέσα, Βγήκε, Πέθανε, Πέθανε, Ακριβώ ς, Π ότε έ



πημένο ύφος, θα έλεγε. Τότε ξαφνικά ο κ. Ζοζέ θυμήθηκε ότιυπήρχε ακόμα μια φω τογραφία, αυτή που του είχε δώσει η κυρία του ισογείου. Δίχως να το περιμένει, μόλις είχε βρει απάντηση στην ερώτηση ποιος μπορούσε να ενδιαφέρεται για τηνπερίεργη περίπτωση της άγνωστης γυναίκας.

Ο κ. Ζοζέ δεν περίμενε να έρθει το Σάββατο. Την επόμενημέρα, μόλις τελείωσε τη βάρδια στο Γενικό Ληξιαρχείο, πήγεστο καθαριστήριο να πάρει τα ρούχα που είχε αφήσει για κα-θάρισμα. Άκουσε αφηρημένα την ευσυνείδητη υπάλληλο πουτου έλεγε, Κοιτάξτε εδώ λεπτοδουλειά, κοιτάξτε, περάστε το

χέρι σας από πάνω και πείτε μου αν αισθάνεστε τη διαφορά, Ισαν να μην έγινε τίποτα, έτσι συνηθίζουν να μιλούν οι άνθρω- !ποι που αρκούνται στα φαινόμενα. Ο κ. Ζοζέ πλήρωσε, πέρα-1σε το πακέτο κάτω απ' τη μασχάλη και πήγε στο σπίτι του νΊαλλάξει ρούχα. Επρόκειτο να επισκεφθεί την κυρία του ισο-1γείου και ήθελε να είναι καθαρός και ευπαρουσίαστος, επωφελούμενος όχι μόνο από την τέλεια δουλειά της μανταρίστρας,που πραγματικά άξιζε επαίνους, αλλά και την ολόισια τσάκι- iση του παντελονιού, το αστραφτερό κολλάρισμα του πουκαμί- !

σου, τη θαυματουργή επαναφορά της γραβάτας. Ετοιμαζόταννα βγει όταν μια νοσηρή σκέψη τού πέρασε απ' το μυαλό, που ]

είναι, απ' όσο ξέρουμε, το μόνο σκεπτόμενο όργανο του σώ-1ματος, Κι αν η κυρία του ισογείου διαμερίσματος δεξιά πέθανε κι αυτή, αληθινά δεν έσφυζε από υγεία, κι εξάλλου για να |πεθάνει κανείς το μόνο που χρειάζεται είναι να είναι ζωντα*|νός, και μάλιστα σ ' αυτή την ηλικία, φαντάστηκε τον εαυτό του Ι

194

γινε αυτό, Πριν από δεκαπέντε μέρες, εσείς ποιος είστε, Είμαι(χπό το Γενικό Ληξιαρχικό Μητρώο του Κράτους, Απ' ό,τιφαίνεται η υπηρεσία σας δεν λειτουργεί πολύ καλά, είστε α π'το Ληξιαρχείο και δεν γνωρίζετε ότι πέθανε. Ο κ. Ζοζέ αποκάλεσε τον εαυτό του καταναγκαστικό, αλλά προτίμησε να ξεκαθαρίσει το ζήτημα επιτόπου αντί να βρεθεί να ανέχεται την(χγένεια της γυναίκας του ισογείου διαμερίσματος αριστερά.Θα έμπαινε στο Ληξιαρχείο και σε λιγότερο από ένα λεπτό θαέλεγχε το φάκελο της, αυτή την ώρα οι δύο καθαρίστριες πρέπει να είχαν τελειώσει τη δουλειά τους, εξάλλου δεν τους παίρ

νει ώρα, σκουπίζουν και σφουγγαρίζουν ελαφρά το πάτωμαμέχρι την αρχειοθήκη πίσω απ' το γραφείο του διευθυντή, είναι αδύνατο να τις πείσει κανείς, με το καλό ή με το κακό, ναπάνε παραπέρα, φοβούνται, λένε πως ούτε πεθαμένες δεν τοκάνουν, είναι κι αυτές από εκείνους που αρκούνται στα φαινόμενα, τι να τις κάνουμε. Αφού έψαξε στην καρτέλα της άγνωστης γυναίκας να θυμηθεί το όνομα της κυρίας του ισογείου, της νονάς δηλαδή, ο κ. Ζοζέ άνοιξε την ενδιάμεση πόρταμε μεγάλη προσοχή και παραφύλαξε. Όπως το είχε προβλέ

ψει, οι καθαρίστριες δεν βρίσκονταν πια εκεί. Μπήκε μέσα,πήγε γρήγορα στο αρχείο, έψαξε το όνομα, Να τη, είπε κι αναστέναξε ανακουφισμένος. Επέστρεψε στο σπίτι, ετοιμάστηκε και βγήκε. Για να πάρει το λεωφορείο που θα τον έβγαζεκοντά στο σπίτι της κυρίας του ισογείου, έπρεπε να πά ει στηνπλατεία απέναντι από το Λη ξιαρχείο, εκεί ήταν η στάση. Μόλο που ήταν προχωρημένο σούρουπο, πάνω απ' την πό λη πλα-

195

M

νιόταν ακόμη αρκετό φως από τη μέρα που περίσσευε στονουρανό, πριν περάσουν τουλάχιστον είκοσι λεπτά δεν θ' άρχιζαν ν' ανάβουν τα φώτα του δρόμου. Ο κ. Ζοζέ περίμενε τολεωφορείο μαζί με μερικούς ακόμη ανθρώπους, ήταν πολύ πιθανό να μην μπορούσε ν' ανεβεί στο πρώτο που θα περνούσε,

Μ

τα σκαλιά του Ληξιαρχείου, άνοιξε την πόρτα και μπήκε μέσα .Ο διευθυντής, μουρμούρισε ο κ. Ζοζέ, τι να γυρεύει άραγε στοΛηξιαρχείο τέτοια ώρα. Παρασυρμένος από έναν αιφνίδιο καιανεξήγητο πανικό, σηκώθηκε απότομα απ' το κάθισμα του, έκανε μια κίνηση για να κατέβει, προκαλώντας μια χειρονομία



Πραγματικά, έτσι κι έγινε. Ένα δεύτερο λεωφορείο όμως φάνηκε κατόπιν κι αυτό δεν ήταν γεμάτο. Ο κ. Ζοζέ ανέβηκε εγκαίρως ώστε να προλάβει μια θέση δίπλα στο παράθυρο.Κοίταξε έξω και πρόσεξε πως η διάχυση του φωτός στην ατμόσφαιρα, μ' ένα ασυνήθιστο οπτικό φαινόμενο, φώτιζε σετόνο κοκκινωπό τις προσόψεις των κτηρίων, λες και για το καθένα απ' αυτά ο ήλιος γεννιόταν μόλις εκείνη τη στιγμή. Νακαι το Ληξιαρχείο, με την παμπάλαια πόρτα του και τα τρίασκαλοπάτια από μαύρη πέτρα που έβγαζαν εκεί, τα πέντε μακρόστενα παράθυρα, το κτήριο ολόκληρο που μοιάζει με ερεί

πια ακινητοποιημένα στο χρόνο, σαν να το είχαν ταριχεύσει αντί να το ανοικοδομήσουν όταν η φθορά των υλικών του το απαιτούσε. Κάποιο πρόβλημα στην κυκλοφορία δεν άφηνε τολεωφορείο να προχωρήσει. Ο κ. Ζοζέ αισθανόταν νευρικός,δεν ήθελε να φτάσει πολύ αργά στο σπίτι της κυρίας του ισογείου δεξιά. Παρ' όλη τη συζήτηση που είχαν, ευρεία, ειλικρινή, παρ' όλες τις εκμυστηρεύσεις που είχαν ανταλλάξει, κάποιες μάλιστα απρόσμενες ανάμεσα σ' ανθρώπους που είχανμόλις γνωριστεί, δεν είχαν εξοικειωθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε

να πάει να της χτυπήσει την πόρτα σε ακατάλληλη ώρα. Ο κ.Ζοζέ κοίταξε άλλη μια φορά την πλατεία. Το φως είχε αλλάξει, η πρόσοψη του Γενικού Ληξιαρχείου είχε γίνει ξαφνικάγκρίζα, ένα γκρι όμως φωτεινό ακόμα που έμοιαζε να πάλλεται, να δονείται, κι ήταν τότε που, τη στιγμή ακριβώς που το:λεωφορείο έβαζε μπρος και κινούνταν αργά πάνω στη λωρίδατης κυκλοφορίας, ένας άντρας ψηλός, σωματώδης, ανέβηκε

ig6

έκπληξης και εκνευρισμού στο διπλανό επιβάτη, κατόπιν ξανακάθισε, σαστισμένος με τον εαυτό του. Αντιλαμβανόταν ότιη παρόρμηση του ήταν να τρέξει στο σπίτι, σαν να έπρεπε νατο προστατέψει από κάποιον κίνδυνο, πράγμα που προφανώςήταν εντελώς παράλογο. Ένας κλέφτης, αν φανταστούμε ωςτέτοιον, παράλογα και πάλι, το διευθυντή, δεν θαέμπαινε απότην πόρτα του Ληξιαρχείου για να βγει στη δική του πόρτα. Από την άλλη όμως άγγιζε τα όρια του παράλογου το γε γονόςότι ο διευθυντής, μετά τη λήξη της βάρδιας, είχε θελήσει να επιστρέψει στο Ληξιαρχείο, όπου, όπως έγινε ξεκάθαρο στην ε

ξιστόρηση μας σε μια επίκαιρη στιγμή, δεν είχε καμία δου λειάνα τον περιμένει, γι' αυτό ο κ. Ζοζέ βάζει το χέρι του στη φωτιά. Το να υποθέσει κανείς ότι ο διευθυντής του Ληξιαρχείουέκανε υπερωρίες θα ήταν περίπου σαν να προσπαθεί κανείς ναφανταστεί έναν τετράγωνο κύκλο. Το λεωφορείο είχε φύγει από την πλατεία και ο κ. Ζοζέ εξακολουθούσε να αναζητά ταβαθύτερα κίνητρα που τον είχαν ωθήσει να φερθεί μ' αυτό τονπαράταιρο τρόπο. Στο τέλος αποφάσισε ότι ο λόγος π ρέπε ι ναβρίσκεται στο γεγονός ότι είχε συνηθίσει εδώ και κάμποσα

χρόνια να είναι αυτός ο μοναδικός νυχτερινός ένοικος του οικοδομικού συγκροτήματος που σχημάτιζε το Γενικό Ληξιαρ-χιίο και το σπίτι του, αν υποθέσουμε ότι αυτό άξιζε να αποκαλείται οικοδόμημα, κατάλληλο αναμφίβολα από αυστηράγλωσσολογική άποψη, αφού οικοδόμημα είναι οτιδήποτε οικοδομείται, αλλά προφανώς ακατάλληλο σε σύγκριση με τηναίσθηση αρχιτεκτονικής αξιοπρέπειας που μοιάζει να εκλύε-

197

M

ται από τη λέξη, ειδικά όταν την προφέρουμε. Το θέαμα το υ

διευθυντή στο Ληξιαρχείο τον είχε εντυπωσιάσει τόσο όσο θα

τον εντυπωσίαζε, σκέφτηκε, αν επέστρεφε στο σπίτι του και

τον έβρισκε καθισμένο στην καρέκλα του. Η σχετική ηρεμία

που έδωσε η ιδέα αυτή στον κ. Ζοζέ, δηλαδή, χωρίς να υπο

Μ

τις ντροπές μας κάτω απ' το στρώμα εξακολουθεί να είναι η

πιο ασφαλής πράξη απόκρυψης, ειδικά αν λάβουμε υπόψη

την όλο και μεγαλύτερη δυσκολία που συναντούν οι ση μερινές

ί συνήθειες όταν προσπα θούν να κατανοήσουν τις συν ήθειες

του χθες. Όσο ξύπνια κι αν είναι αυτά τα αναγνωστικά και



λογίσει κανείς τους συναφείς και ηθικά ανασταλτικούς συλλο

γισμούς, το πόσο απίθανο ήταν από σωματική και υλική άπο

ψη να παρεισφρήσει ο διευθυντής του Γενικού Ληξιαρχείου

στα ιδιαίτερα διαμερίσματα του υφισταμένου του σε σημείο ώ

στε να κάνει χρήση της καρέκλας του, διαλύθηκε αμέσως όταν

θυμήθηκε τις σχολικές καρτέλες της άγνωστης γυναίκας και α

ναρωτήθηκε αν τις είχε φυλάξει κάτω από το στρώμα ή αν, α

πό απροσεξία, τις είχε αφήσει εκτεθειμένες πάνω στο τραπέζι.

Ακόμα κι αν το σπίτι του ήταν τόσο ασφαλές όσο και το χρη

ματοκιβώτιο της τράπεζας, με κλειδαριές με μυστικό συνδυα-

σμό κι ενισχυμένη θωράκιση στο δάπεδο, την οροφή και τουςτοίχους, οι καρτέλες δεν έπρεπε ποτέ και για κανένα λόγο να

βρεθούν σε κοινή θέα. Το γεγονός ότι δεν υπήρχε κανείς εκεί

για τις δει δεν ήταν δικαιολογία για τη σοβαρή απερισκεψία

που είχε διαπράξει, γιατί πού ξέρουμε εμείς, οι αδαείς, μέχρι

πού μ πορεί να έχει φτάσει η πρόοδο ς της επιστήμης, με τον ί

διο τρόπο που τα κύματα του ραδιοφώνου, που κανείς δεν

βλέπει, μπόρεσαν να μεταφέρουν τους ήχους και τις εικόνες

μέσ' από τον αέρα και τον άνεμο, πηδώντας πάνω από βουνά

και ποτάμια, διασχίζοντας ωκ εανούς και έρημους, δε ν θα ήτανδιόλου παράξενο να έχουν ήδη ανακαλυφθεί ή επινοηθεί, σή

μερα ή αύριο, κύματα αναγνωστικά και κύματα φωτογραφικά

ικανά να διαπεράσουν τοίχους και να καταγρά ψουν και να με

ταδώσουν προς τα έξω περιστατικά, μυστήρια και ντροπές α

πό τη ζωή μας που θεωρούσαμε προστατευμένα από την α-

διακρισία. Το να κρύβουμε τα περιστατικά, τα μυστήρια και

ι98

ι φωτογραφικά κύματα, ποτέ δεν θα τους περάσει απ' το νου να

χώσουν τη μ ύτη τους ανάμεσα σ' ένα στρώμα κι ένα σομιέ.

Είναι γνωστό ότι οι σκέψεις μας, τόσο οι ανήσυχες όσο κι

loi ευχάριστες, κι άλλες ακόμα που δεν ανήκουν ούτε στις μεν

[ούτε στις δε, καταλήγουν αργά ή γρήγορα να κουραστούν και

να βαρεθούν τους εαυτούς τους, είναι ζήτημα χρόνου, αρκεί να

τις αφήσουμε να παραδοθούν στο τεμπέλικο ονειροπόλημα

που φέρουν από τη φύση τους, να μη ρίξουμε στη φωτιά κα

νέναν καινούριο συλλογισμό, εκνευριστικό ή αμφιλεγόμενο,

να δίνουμε πάνω απ' όλα ύψιστη προσοχή κάθε φορά για να

μην παρεμβαίνουμε μπροστά σε μια σκέψη που είναι από μό-| νι| της διατεθειμένη να αφαιρεθεί όταν βρεθεί μια ελκυστική

οιχάλα, ένα παρακλάδι, μια γραμμή παρέκκλισης. Ή να πα

ρέμβουμε, έστω, αλλά για να την ταρακουνήσουμε απαλά

οτην πλάτη, ειδικά αν είναι απ' αυτές που φέρνουν ανησυχία,

! σαν να τη συμβουλεύουμε, Κάτσε εκεί, καλά τα πας. Αυ τό α

κριβώς έκανε ο κ. Ζοζέ όταν πρόβαλε μπροστά του η απόκο-

ΤΙ και επίκαιρη ονειροπόληση για το φωτογραφικό και το α-

t ναγνωστικό κύμα, αμέσως μετά εγκαταλείφθηκε στη φαντα

σία του, την έβαλε να του δείξει τα καταδρομικά κύματα ν' ανακατεύουν ολόκληρο το δωμάτιο ψάχνοντας για τις καρτέ-

λις, που τελικά είχαν ξεμείνει πάνω στο τραπέζι, σαστισμένα

και ντροπιασμένα που δεν μπόρεσαν να εκτελέσουν την εντο

λή που είχαν λάβει, Να ξέρετε, ή θα βρείτε τις καρτέλες, θα τι ς

διαβάσετε και θα τις φωτογραφίσετε, ή επιστρέφουμε στην

κλασική κατασκοπεία. Ο κ. Ζοζέ σκέφτηκε ξανά το διευθυ-

199

M

ντή, αλλά ήταν το υπόλειμμα μιας σκέψης, ό,τι απλώς του ήταν χρήσιμο ώστε να βρει μια αποδεκτή εξήγηση για το γεγονός ότι εκείνος είχε επιστρέψει στο Ληξιαρχείο εκτός ωρών εργασίας, Κάτι ξέχασε και θα το χρειάζεται, δεν μπορεί να είναιάλλος ο λόγος. Χωρίς να το καταλάβει, επανέλαβε με δυνατή

ο Μ

ποτά δεν είχε αλλάξει στο μικρό σαλόνι, η καρέκλα όπου είχεκαθίσει ο κ. Ζοζέ την πρώτη φορά βρισκόταν στην ίδια θέση,η απόσταση ανάμεσα σ' αυτή και το τραπέζι ήταν η ίδια, οικουρτίνες κρέμονταν με τον ίδιο τρόπο, έκαναν τις ίδιες πιέτες,11 ίδια ήταν ακόμα η κίνηση της γυναίκας που ξαπόσταινε τα



φωνή το τελευταίο κομμάτι της φράσης, Δεν μπορεί να είναι

άλλος ο λόγος, προκαλώντας για δεύτερη φορά την καχυποψία του επιβάτη που καθόταν δίπλα του, του οποίου η σκέψη,από την κίνηση που έκανε για ν' αλλάξει θέση, έγινε ξαφνικάρητή και ξεκάθαρη, Τούτος ο τύπος είναι μουρλός, βάζουμεστοίχημα πως σκέφτηκε με τούτες ή άλλες λέξεις. Ο κ. Ζοζέδεν αντιλήφθηκε την αποχώρηση του διπλανού επιβάτη, απασχολήθηκε ακάθεκτος με την κυρία του ισογείου διαμερίσματος δεξιά, την είχε μπροστά του, στο κατώφλι της πόρτας, Μεθυμάστε, είμαι από το Γενικό Ληξιαρχείο, Σας θυμάμαι πολύ

καλά, Έρχομαι για το ίδιο ζήτημα με τις προάλλες, Βρήκατετη βαφτισιμιά μου, Όχι, όχι, δεν τη βρήκα, ή μάλλον ναι, θέλωνα πω όχι, θα ήθελα να έχω δυο λόγια μαζί σας, αν δεν είναιπρόβλημα και αν έχετε ένα λεπτό καιρό, Περάστε, κι εγώ έχωκάτι να σας πω. Με απόκλιση μιας δυο λέξεων, αυτές ήταν οικουβέντες που αντάλλαξαν ο κ. Ζοζέ και η κυρία του ισογεί- ''

ου τη στιγμή που εκείνη άνοιξε την πόρτα και είδε τον άντρα,Α, εσείς είστε, αναφώνησε, επομένως εκείνος δεν χρειαζόταννα ρωτήσει, Με θυμάστε, είμαι ο κ. Ζοζέ από το Γενικό Ληξιαρχείο, ωστόσο δεν αντιστάθηκε και έκανε την ερώτηση, τόσο σταθερή, τόσο επιτακτική, τόσο απαιτητική φαίνεται πωςείναι η ανάγκη μας να βγούμε στον κόσμο και να πούμε ποιοιείμαστε, ακόμα κι όταν μόλις μας έχουν πει, Α, εσείς είστε, λεςκι επειδή μας αναγνώρισαν μας γνωρίζουν κιόλας και δεν υπάρχει τίποτε άλλο να μάθουν για μας, ή αυτό το λίγο που απομένει δεν αξίζει τον κόπο για μια καινούρια ερώτηση. Τί-

χέρια στην ποδιά της, το δεξί πάνω απ' το αριστερό, μονάχα

το φως της οροφής έμοιαζε λίγο πιο αχνό, σαν να έφτανε η λάμπα στο τέλος της. Ο κ. Ζοζέ ρώτησε, Λοιπόν πώς π εράσατεαπό τότε που σας επισκέφθηκα, κι αμέσως επέκρινε τον εαυ-

Ιτό του για την έλλειψη ευαισθησίας ή, ακόμα χειρότερα, γιατην πλήρη ανοησία που έδειχνε, είχε την υποχρέωση να γνωρίζει ότι οι κανόνες καλής συμπεριφοράς δεν είναι για να τουςπαίρνουμε πάντα κατά γράμμα, πρέπει να παίρνουμε υπόψημας τις περιστάσεις, πρέπει να σταθμίζουμε κάθε περίπτωση,ας φανταστούμε τώρα ότι η γυναίκα απαντά μ' ένα πλατύ χα

μόγελο, Ευτυχώς πολύ καλά, από υγεία καλύτερα δεν γίνεται,από διάθεση άριστα, καιρό είχα να νιώσω τόσο δυνατή, κι εκείνος της πετά χωρίς δισταγμό, Μάθετε τότε ότι η βαφτισιμιάσας πέθανε και ζωή σ' εσάς. Η γυναίκα όμως δεν απάντησεοτην ερώτηση, περιορίστηκε ν' ανασηκώσει τους ώμους με αδιαφορία, ύστερα είπε, Ξέρετε, κάμποσες μέρες τώρα σκεφτόμουν να σας τηλεφωνήσω στο Γενικό Ληξιαρχείο, ύστερα παράτησα την ιδέα μου, υπολόγισα πως αργά ή γρήγορα θα ερχόσασταν να μ' επισκεφθείτε, Πάλι καλά που δεν τηλεφωνή

σατε, δεν του αρέσει του ληξίαρχου να δεχόμαστε τηλεφωνήματα, λέει ότι βλάπτουν την υπηρεσία, Καταλαβαίνω, αλλάαυτό θα λυνόταν εύκολα, αρκεί να του ανακοίνωνα, απευθεί-

1ας στον ίδιο, την πληροφορία που έχω, δεν χρειαζόταν να τουζητήσω να σας καλέσει. Το μέτωπο του κ. Ζοζέ γέμισε ξαφνικά κρύο ιδρώτα. Μόλις τώρα μάθαινε ότι για βδομάδες ολόκληρες, αγνοώντας τον κίνδυνο, μη συνειδητοποιώντας την α-

M M

πειλή, βρισκόταν στο έλεος της απόλυτης καταστροφής πουθα συνεπαγόταν η δημόσια αποκάλυψη της ιδιόρρυθμης επαγγελματικής του συμπεριφοράς, των συνεχών και ηθελημένων αποπειρών που διέπραττε ενάντια στους αξιοσέβαστουςδεοντολογικούς κανόνες του Γενικού Ληξιαρχικού Μητρώου

ι γχειρίδια, της ανατολής και της δύσης. Η οικοδέσποινα εμφανίστηκε μ ' ένα δίσκο, έφερνε ακόμα ένα πιατάκι με μπισκότα, εκτός από την τσαγιέρα, τα φλιτζάνια και τη ζαχαριέρα,Λιν σας ρώτησα αν σας αρέσει το τσάι, σκέφτηκα όμως ότι

! αιιτή την ώρα θα ήταν προτιμότερο από τον καφέ, είπε, Μ' α-



του Κράτους, του οποίου τα κεφάλαια, άρθρα, παράγραφοικαι εδάφια, με όλη τους την πολυπλοκότητα, κυρίως εξαιτίαςτης αρχαϊκού ιδιώματος της γλώσσας, η εμπειρία αιώνων είχετελικά συμπυκνώσει σε επτά πρακτικές λέξεις, Μη φυτρώνειςεκεί που δεν σε σπέρνουν. Για μια στιγμή ο κ. Ζοζέ μίσησε παράφορα τη γυναίκα που είχε μπροστά του, την πρόσβαλε νοερά, την αποκάλεσε καχεκτική γριά, ηλίθια, σκιάχτρο και, σαννα μην έβρισκε τίποτα καλύτερο για να πάρει το αίμα του πίσω για τη βίαιη και απρόσμενη τρομάρα, έφτασε στο παραπέ- Ιντε να της πει, Ώστε έτσι ε, άκου τώρα τα χαμπάρια, εκείνη η

βαφτιστήρα σου, αυτή στη φωτογραφία, τα κακάρωσε. Η γυναίκα ρώτησε, Έχετε τίποτα κ. Ζοζέ, θέλετε ένα ποτήρι νερό,Καλά είμαι, μην ανησυχείτε, απάντησε εκείνος, ντροπιασμένος για την κακοήθη παρόρμηση, Θα σας φτιάξω ένα τσάι,Δεν χρειάζεται, σας ευχα ριστώ, μην ενοχλείστε, εκείνη τη στιγμή ο κ. Ζοζέ ένιωθε πιο χαμερπής και ταπεινωμένος κι από τησκόνη του δρόμου, η κυρία του ισογείου είχε βγει απ' το σαλόνι, την άκουγε να ανακατεύει κατσαρολικά στην κουζίνα,πέρασαν λίγα λεπτά, πρώτα απ' όλα πρέπει να βράσει το νερό,

ο κ. Ζοζέ θυμάται ότι το διάβασε αυτό κάπου, πιθανότατα σεκάποιο απ' τα περιοδικά απ' όπου κρατά αποκόμματα διασήμων προσώπω ν, ότι το τσάι γίνεται από νερό που κόχλασε αλλά δεν βράζει πια, εκείνος θα ήταν ευχαριστημένος και μ' έναποτήρι νερό, αλλά το αφέψημα θα του πέσει πολύ καλύτερα,οι πάντες γνωρίζουν ότι δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο για τηνανόρθωση του ηθικού από ένα φλιτζάνι τσάι, το λένε όλα τα

Ιρέσει το τσάι, μου αρέσει πολύ, Θέλετε ζάχαρη, Δεν βάζω πο-

κέ, ξαφνικά χλόμιασε, ίδρωσε, θεώρησε ότι έπρεπε να δικαιολογηθεί, Πρέπει να είναι ο απόηχος μιας γρίπης που άρπαξα,Ετην περίπτωση αυτή, αν τελικά σας τηλεφωνούσα, το πιθανότερο θα ήταν να μη σας βρω στο Γενικό Ληξιαρχείο και τό-• θα έπρεπε πράγματι να διηγηθώ στο διευθυντή σας αυτόίϊου μου συνέβη. Αυτή τη φορά ο ιδρώτας ύγρανε απλώς τιςπαλάμες του κ. Ζοζέ, και πάλι όμως τυχερός ήταν που το φλιτζάνι βρισκόταν πάνω στο τραπέζι, αν το κρατούσε εκείνη τηοτιγμή, η πορσελάνη θα κατέληγε στο πάτωμα ή θα χυνόταν

Β καυτό τσάι στα πόδια του αλαφιασμένου γραφέα, με τις•ροφανείς συνέπειες, άμεσα το έγκαυμα, κατόπιν την επι-[στροφή του παντελονιού στο καθαριστήριο. Ο κ. Ζοζέ πήρε έ-ku μπισκότο από το πιάτο, έκοψε μια αργή δαγκωνιά, χω ρίς ό-Β«••ξη, και, κρύβοντας πίσω απ' το μασούλημα τη δυσκολία μεki|v οποία του έβγαιναν οι λέξε ις, κατάφερε να σχηματίσει τηνΙΐρώτηση που όλο καθυστερούσε, Και ποια πληροφορία είχα-|Τΐ• να μου δώσετε. Η γυναίκα ήπιε λίγο τσάι, άπλωσε το χέριρης διστακτικά στο πιάτο με τα μπισκότα, αλλά δεν αποτελεί-

οε την κίνηση. Είπε, Θυμάστε που σας είχα υποδείξει, στο|ρλος της επίσκεψης σας, όταν φεύγατε, να αναζητήσετε στον[τηλεφωνικό κατάλογο το όνομα της βαφτισιμιάς μου, Το θυμάμαι, αλλά προτίμησα να μην ακολουθήσω τη συμβουλή σας,Γιατί, Είναι δύσκολο να σας εξηγήσω, Σίγουρα θα είχατε τουςλόγους σας, Το να βρίσκει κανείς λόγους γι' αυτά που κάνεικαι γι' αυτά που επιτρέπει να γίνουν είναι το πιο εύκολο, όταν

203

ο M

αντιληφθούμε ότι δεν έχουμε ή ότι δεν έχουμε αρκετούς φροντίζουμε να τους επινοήσουμε, στην περίπτωση της βαφτισι-μιάς σας, για παράδειγμα, θα μπορούσα να δηλώσω τώρα πωςθεώρησα προτιμότερο ν' ακολουθήσω τον πιο μακρύ και περίπλοκο δρόμο, Κι ο λόγος, σας ρωτώ κι εγώ, είναι από τους

Κης, Ποιος, Εκείνη, σ' εσάς, Τίποτα σχεδόν, πως είχε πα-; ντριυτεί αλλά τώρα ήταν χωρισμένη, Αυτά τα ξέραμε, τα λέειm καρτέλα, Κανονίσαμε λοιπόν ότι θα ερχόταν να μ' επισκε-ΙφΟιί μόλις μπορούσε, Και ήρθε, Μέχρι τώρα όχι, Τι θέλετε ναΙΐΐπ'τε, Απλώς ότι δεν ήρθε, Ούτε τηλεφώνησε, Ούτε τηλεφώ



αληθινούς ή απ' αυτούς που επινοούμε, Ας συμφωνήσουμε ό

τι είναι τόσο αληθινός όσο και ψεύτικος, Και ποιο είναι τοψεύτικο κομμάτι, Το γεγονός ότι εγώ ενεργώ με τρόπο ώστε <λόγος που σας έδωσα να θεωρηθεί εξ ολοκλήρου αληθινός, '.

νώ δεν είναι, Όχι, γιατί παραλείπω το λόγο για τον οποίο προτίμησα αυτό το δρόμο και όχι τον άλλο, τον ευθύ, Βαρεθήκατε τη ρουτίνα του επαγγέλματος, Αυτός θα μπορούσε να είναιένας άλλος λόγος, Πού βρίσκονται τώρα οι έρευνες σας, Μιλήστε μου πρώτα γ ι' αυτό που σας συνέβη, ας υποθέσουμε ότιεγώ βρισκόμουν στο Γενικό Ληξιαρχείο όταν σκεφτήκατε να]

μου τηλεφωνήσετε και ότι ο διευθυντής δεν έχει πρόβλημα νοφωνάζει τους υπαλλήλους του στο τηλέφωνο. Η γυναίκα έφερε ξανά το φλιτζάνι στα χείλη, το τοποθέτησε στο πιατάκι χωρίς να κάνει τον παραμικρό θόρυβο και είπε, καθώς τα χέρια!της επέστρεφαν στην ποδιά για ν' αναπαυτούν, ξανά με το δε- ]ξι χέρι πάνω από το αριστερό, Έκανα εγώ αυτό που είπα σ' ε-1σάς να κάνετε, Της τηλεφωνήσατε, Ναι, Μιλήσατε μαζί της, |Ναι, Πότε έγινε αυτό, Λίγες μέρες μετά τον ερχομό σας εδώ, |δεν μπόρεσα ν' αντισταθώ στις αναμνήσεις, δεν μπορούσα να|

κοιμηθώ, Και τι συνέβη, Συζητήσαμε, Εκείνη θα πρέπει ναξεπλάγη, Δεν κατάλαβα κάτι τέτοιο, Αυ τό θα ήταν το φυσι*μετά από τόσα χρόνια χωρισμού και σιωπής, Πώς φαίνεται ό-Ιτι δεν ξέρετε καλά τις γυναίκες, ειδικά τις δυστυχισμένες, E-s

κείνη ήταν δυστυχισμένη, Μετά α πό λίγο βάλαμε τα κλάματα jκι οι δυο, σαν να 'μασταν δεμένες η μία με την άλλη από μια |κλωστή δακρύων, Κι ύστερα, σας διηγήθηκε κάτι απ' τη ζωή]

νησε, Πριν πόσες μέρες έγινε αυτό, Πάνε κάπου δυο βδομά-|6ι ς. Πάνω από δυο βδομάδες ή κάτω, Κάτω από δυο βδομά-^ ς , νομίζω, ναι, κάτω, Κι εσείς τι κάνατε, Αρχικά σκέφτηκα

Π άλλαξε γνώμη, πως τελικά δεν ήθελε να συσφίξει παλιούςΙΐσμούς, δεν ήθελε πολλές οικειότητες μεταξύ μας, πως εκεί-ψ. τα δάκρυα ήταν μονάχα μια στιγμή αδυναμίας και τίποτε^λο, συμβαίνει συχνά, υπάρχουν φορές στη ζωή μας που α-ρηνόμαστε, που είμαστε ικανοί να διηγηθούμε τα βάσανα μαςtov πρώτο άγνωστο που θα παρουσιαστεί μπροστά μας, θυ-ϊατε, όταν είχατε έρθει, Θυμάμαι και σας είμαι πάντα υπό-

•εος για την εμπιστοσύνη σας, Μη νομίζετε ότι επρόκειτο γιαεμπιστοσύνη,ήταν απλώς απελπισία, Όπως και να 'χει, σας υ-ΐόοχομαι ότι δεν θα το μετανιώσετε, μπορείτε να είστε ήσ υχηΙΚίζί μου, είμαι διακριτικός άνθρωπος, Ναι, είμαι σίγουρη ότι

•ρν θα το μετανιώσω, Ευχαριστώ, Είναι όμως γιατί, κατά βάρο ς, όλα είναι αδιάφορα πια για μένα κι είμαι σίγουρη ότι δεν; (Ιιι το μετανιώσω, Α. Το να περάσει από αυτό το απαρηγόρητο ι πιφώνημα σε μια ευθεία επερώτηση του είδους, Κι ύστεραΒ κάνατε, δεν ήταν εύκολο πράγμα, απαιτούσε χρόνο και τακτ,

γι ' αυτό ο κ. Ζοζέ έμεινε σιωπηλός και περίμενε να δει τι θα γί-νι ι Σαν να το 'ξέρε κι εκείνη, η γυναίκα ρώτησε, Θέλετε κι άλ-λι> τσάι, εκείνος δέχτηκε, Ναι παρακαλώ, και έτεινε το φλι-

Βζάνι. Ύστερα η γυναίκα είπε, Πριν από λίγες μέρες τηλεφώ-Ιτησα στο σπίτι της, Λοιπόν, Δεν απάντησε κανείς, μου απά-|ντΐ|(τε ο τηλεφωνητής, Μια φορά τηλεφωνήσατε μόνο, ΤηνΙΐϊϋώτη μέρα ναι, τις επόμενες μέρες όμως το επανέλαβα κά-

204 20 5

οM

μποσες φορές και σε διαφορετικές ώρες, τηλεφώνησα πρωί,τηλεφώνησα απόγευμα, τηλεφώνησα βράδυ, μέχρι και τα μεσάνυχτα πήρα, Και τίποτα, Τίποτα, σκέφτηκα πως θα είχεβγει έξω, Σας είχε πει πού δούλευε, Όχι. Η συζήτηση δεν μπορούσε να συνεχίσει να τριγυρίζει γύρω από τη μαύρη τρύπα

Μ

ο κ. Ζοζέ κατάλαβε ότι θα τον ρωτούσε επιτέλους ποια ζητήματα σχετικά με το θέμα τον είχαν φέρει σήμερα στο σπίτι της,αν είχαν φτάσει να μιλήσουν και πότε, κι αν το πρόβλημα μετο Γενικό Ληξιαρχείο είχε λυθεί και πώς, Κυρία μου, λυπάμαιπολύ αλλά πρέπει να σας ενημερώσω ότι η βαφτισιμιά σας πέ



που έκρυβε την αλήθεια, πλησιάζει η στιγμή για να πει ο κ. Ζο-ζέ Η βαφτισιμιά σας πέθανε, μάλλον έπρεπε να το είχε πει αμέσως μόλις μπήκε μέσα, γι' αυτό ακριβώς τον κατηγορεί σελίγο η γυναίκα, Γιατί δεν μου το είπατε αμέσως, γιατί μου κάνατε όλες αυτές τις ερωτήσεις αφού ξέρατε ότι είναι νεκρή, κιεκείνος δεν μπορεί να πει ψέματα υπαινισσόμενος ότι σώπαι-1νε για να μην της δώσει ξαφνικά, χωρίς προετοιμασία, χωρίςσεβασμό, την επώδυνη είδηση, στην πραγματικότητα η μονά-δική αιτία αυτού του παρατεταμένου και αργού διαλόγου ήταν οι κουβέντες που είχε πει εκείνη στην είσοδο, Κι εγώ έχω;

κάτι να σας πω, τη στιγμή εκείνη δεν βρήκε ο κ. Ζοζέ την υποχωρητική ηρεμία που θα τον έκανε να αντισταθεί στον πει-*ρασμό να προσπαθήσει να μάθει κάτι μικρό κι ασήμαντο, ό,τι]κι αν ήταν αυτό, δεν βρήκε την ήρεμη υποχωρητικότητα να πεύ

Μην κάνετε τον κόπο, πέθανε. Ήταν λες κι αυτό που είχε νο«του ανακοινώσει η κυρία του ισογείου μπορούσε, ένας ΘεόςΙξέρει πώς, να κάνει τον χρόνο να γυρίσει πίσω και την τελευ^ταία απ' όλες τις στιγμές να κλέψει από το θάνατο την άγναΜστη γυναίκα. Κουρασμένος, χωρίς άλλη επιθυμία τώρα am

την καθυστέρηση για μερικά δευτερόλεπτα ακόμα του αναπό•φευκτου, ο κ. Ζοζέ ρώτησε, Δεν σκεφτήκατε να πάτε στο σπί•τι της, να ρωτήσετε τους γείτονες αν την είχαν δει, Φυσικά καίτο σκέφτηκα, αλλά δεν το έκανα, Γιατί, Γιατί θα ήταν σαν vd

παρεμβαίνω κι αυτή μπορεί να μην ήθελε, Τηλεφωνήσατε όμως, Αυτό είναι άλλο. Έπεσε σιωπή, κατόπιν η έκφραση στ<πρόσωπο της γυναίκας άρχισε ν' αλλάζει, έγινε ερωτηματικ'

2θ6

θανε, είπε ο κ. Ζοζέ γρήγορα. Η γυναίκα άνοιξε διάπλατα τα

μάτια της, σήκωσε τα χέρια από την ποδιά της και τα έφερεΙστό στόμα, Τι πράγμα, Η βαφτισιμιά σας, είπα ότι η βαφτισιμιά σας αποδήμησε, Πού το ξέρετε, ρώτησε η γυναίκα δίχως

ψ/α σκεφτεί, Γι' αυτό υπάρχουν τα Ληξιαρχεία, είπε ο κ. Ζοζέκαι σήκωσε ελαφρά τους ώμους, σαν να πρόσθετε Δεν φταίωΙΐγώ, Πότε πέθανε, Έχω εδώ την καρτέλα της αν θέλετε να τηψύχε. Η γυναίκα άπλωσε το χέρι, πλησίασε το βλέμμα τηςΒτην καρτέλα, μετά το απομάκρυνε μουρμουρίζοντας, Ταγυαλιά μου, αλλά δεν τα βρήκε, ήξερε ότι δεν θα τη βοηθού-

bav σε τίποτα, ακόμα και να 'θελε δεν θα μπορούσε να διαβά-biîi αυτό που ήταν γραμμένο, τα δάκρυα έκαναν τις λέξεις ναμοιάζουν μουντζούρες. Ο κ. Ζοζέ είπε, Λυπάμαι πολύ. Η γυναίκα βγήκε από το σαλόνι, έλειψε λίγες στιγμές, κι όταν επέστρεψε σφούγγιζε τα μάτια της μ' ένα μαντίλι. Κάθισε, σερβίρισε ξανά τσάι, ύστερα ρώτησε, Ήρθατε εδώ μόνο και μόνογια να με ενημερώσετε για το θάνατο της βαφτισιμιάς μου,Ναι, Μεγάλη καλοσύνη από μέρους σας, Σκέφτηκα απλώς ότι ήταν υποχρέωση μου, Γιατί, Γιατί αισθανόμουν ένα χρέος α

πέναντι σας, Γιατί, Λόγω της συμπάθειας με την οποία με υποδεχτήκατε και με αντιμετωπίσατε, με βοηθήσατε, απαντή-Ιοατε στις ερωτήσεις μου, Τώρα που η εργασία με την οποίαΟας επιφόρτισαν έφτασε στο τέλος της λόγω της πορείας τωνπραγμάτων, δεν θαχρειαστεί να κουραστείτε άλλο ψάχνοντα ςτη δύστυχη τη βαφτισιμιά μου, Πράγματι, έτσι είναι, Ίσως μάλιστα να σας έδωσαν ήδηεντολή από το Γενικό Ληξιαρχείο να

20 7

ο M

αρχίσετε ν' αναζητάτε άλλο πρόσωπο, Όχι, όχι, είναι σπάνιεςαυτές οι περιπτώσεις, Αυτό είναι το καλό με το θάνατο, μ' αυτόν τελειώνουν όλα, Δεν είναι πάντα έτσι, αρχίζουν αμέσως οιέριδες ανάμεσα στους κληρονόμους, η αγριότητα της μοιρασιάς, ο φόρος κληρονομιάς που πρέπει να καταβληθεί, Εγώ α

ναι (χυτή, φύγετε απ ' το σπίτι μου τώρα αμέσως, τώρα αμέσως,Κΐ,ς δύο τελευταίες λέξεις η γυναίκα τις είπε ξεφω νίζοντας σχε-Κόν, και μετά έβαλε τα κλάματα. Ο κ. Ζο ζέ σηκώ θηκε, έκανε•να βήμα προς την πόρτα, κατόπιν γύρισε πίσω και κάθισε,Ευγχωρήστε με, είπε, μην κλαίτε, θα σας τα διηγηθώ όλα .



ναφερόμουν στον άνθρωπο που πεθαίνει, Όσο γι' αυτόν, ναι,έχετε δίκιο, τελείωσαν όλα, Περίεργο, ποτέ δεν μου εξηγήσατε τελικά για ποιο λόγο το Γενικό Ληξιαρχείο έψαχνε τη βα-φτιστικιά μου, την αιτία ενός τόσο μεγάλου ενδιαφέροντος,Όπως μόλις είπατε, ο θάνατος λύνει όλα τα προβλήματα, Επομένως υπήρχε κάποιο πρόβλημα, Ναι, Ποιο, Δεν αξίζει το\κόπο να μιλάμε πια γ ι' αυτό, το ζήτημα έπαψε να έχει ενδιαφέρον, Ποιο ζήτημα, Σας παρακαλώ να μην επιμείνετε, είναιεμπιστευτικό, την έκοψε ο κ. Ζοζέ απελπισμένος. Η γυναίκεακούμπησε ξερά το φλιτζάνι στο πιατάκι και είπε, κοιτάζο

ντας κατάματα τον επισκέπτη της, Εδώ που καθόμαστε σήμερα, όπως και τις προάλλες, εσείς κι εγώ, υπάρχει ανάμεσα μαςένας που από την αρχή έλεγε συνεχώς την αλήθεια κι ένας ποσυνεχώς έλεγε ψέματα, Ούτε είπα, ούτε λέω ψέματα, Παραδέχεστε ότι όσες φορές σας μίλησα, το έκανα καθαρά και ειλικρινά, ανοιχτά, και ότι δεν σας πέρασε ούτε για μια στιγμή απ'το μυαλό ότι σας έλεγα ψέματα, Το αναγνωρίζω, το αναγνωρίζω, Τότε, αν εδώ μέσα υπάρχει ένας ψεύτης, κι είμαι σίγουρη ότι υπάρχει, αυτός δεν είμαι εγώ, Δεν είμαι ψεύτης, Το πι

στεύω πως δεν είστε εκ φύσεως, αλλά λέγατε ψέματα ότανμπήκατε εδώ μέσα για πρώτη φορά, κι από τότε εξακολουθείτε να ψ εύδεστε, Δεν μπορείτε να καταλάβετε, κυρία, Καταλα^βαίνω όσο χρειάζεται για να μην πιστέψω ότι είναι δυνατό vc

σας έστειλε το Ληξιαρχείο εδώ να βρείτε τη βαφτιστικά μου,•Κάνετε λάθος, σας διαβεβαιώ ότι με έστειλε, Τότε, αν δεν έχετε τίποτε ά λλο να μου πείτε, αν η τελευταία σας κουβέντα εί4

2 θ 820 9

14ί

'^" τα ονόματα

ο ο Μ

μερικά ονόματα και ημερομηνίες, Όπως η καρτέλα της βαφτι-

στικιάς μου, Ή η δική σας, Ή η δική μου, Τι θα κάνατε αν κα

ταφέρνατε να τη συναντήσετε, Δεν ξέρω, ίσως να της μιλούσα,

ίσως όχι, δεν το σκέφτηκα ποτέ, Και σκεφτήκατε πως εκείνη

τη στιγμή, όταν θα την είχατε επιτέλους μπροστά σας, θα ξέ



ΟΤΑΝ ΣΤΑΜΑΤΗΣΑ ΝΑ ΜΙΛΑΩ, ΕΚΕΙΝΗ ΜΕ ΡΩΤΗΣΕ, ΚΑΙ ΤΩΡΑ

τι σκέφτεστε να κάνετε, Τίποτα, είπα εγώ, Θ α γυρίσετε

στις συλλογές διασήμων ανθρώπων, Δεν ξέρω, ίσως,

κάτι πρέπει να βρω ν' απασχολήσω το χρόνο μου, σώπασα λί

γο, σκέφτηκα και απάντησα, Όχι, δεν νομίζω, Γιατί, Αν το κα-

λοσκεφτεί κανείς, η ζωή τους είναι πάντα η ίδια, δεν έχει ποι

κιλία, εμφανίζονται, μιλούν, επιδεικνύονται, χαμογελούν στουςφωτογράφους, διαρκώς αφικνούνται ή αναχωρούν, Όπως ό

λοι μας, Εγώ όχι, Εσείς, κι εγώ, και όλοι μας επιδεικνυόμαστε,

μιλάμε επίσης, βγαίνουμε από το σπίτι και επιστρέφουμε επί

σης, μερικές φορές χαμογελάμε κιόλας, η διαφορά είναι ότι

κανείς δεν το κάνει ζήτημα για μας, Δεν μπορούμε να είμαστε

όλοι διάσημοι, Τόσο το καλύτερο για σας, φαντάζεστε τη συλ

λογή σας με την έκταση του Γενικού Ληξιαρχείου, Έ πρεπε να

είναι ακόμα μεγαλύτερο, το Ληξιαρχείο το ενδιαφέρει μονάχα

να μάθει πότε γεννιόμαστε, πότε πεθαίνουμε και πολύ λίγα ακόμη, Αν παντρευτήκαμε, αν χωρίσαμε, αν χηρέψαμε, αν ξα-

ναπαντρευτήκαμε, για το Ληξιαρχείο είναι αδιάφορο αν μέσα

σ' όλα αυτά υπήρξαμε ευτυχισμένοι ή δυστυχισμένοι, Η ευτυ

χία και η δυστυχία είναι σαν τους διάσημους ανθρώπους, έρ

χονται και πάνε, το κακό με το Ληξιαρχείο είναι ότι δεν θέλει

να μάθει ποιοι είμαστε, γι' αυτό δεν είμαστε παρά ένα χαρτί με

ρατε γι' αυτήν όσα και τη μέρα που πήρατε την απόφαση να

την αναζητήσετε, δηλαδή τίποτα, ότι αν είχατε την πρόθεση

να μάθετε ποια πραγματικά ήταν, θα έπρεπε να ξεκινήσετε

την αναζήτηση ξανά κι ότι από κει κι ύστερα θα μπορούσε να

είναι πολύ πιο δύσκολο αν, αντίθετα με τους διάσημους αν

θρώπους, που τους αρέσει να δείχνονται, εκείνη δεν ήθελε να

τη βρουν, Έτσι είναι, Αλλά αφού είναι νεκρή, μπορείτε να συ

νεχίσετε να την αναζητάτε, εκείνη πια δεν θα την πειράζει,

Δεν καταλαβαίνω, Μέχρι τώρα, παρά τις τόσες π ροσπάθειες,

είχατε καταφέρει μόνο να εντοπίσετε ότι φοίτησε σ' εκείνο το

σχολείο, εξάλλου εγώ η ίδια σας το υπέδειξα, Έχω φω τογραφίες, Κι οι φωτογραφίες χαρτιά είναι, Μπορούμε να τις μοιρα

στούμε, Και θα νομίζαμε ότι μοιραζόμαστε εκείνη, ένα κομμά

τι για σας, ένα κομμάτι για μένα, Δεν μπορεί να γίνει τίποτε

άλλο, έτσι είπα εγώ στο σημείο αυτό θεωρώντας το ζήτημα λή

ξαν, αλλά εκείνη με ρώτησε, Γιατί δεν πηγαίνετε να μιλήσετε

με τους γονείς της, με τον πρώην σύζυγο, Για ποιο λόγο, Για

να μάθετε κάτι ακόμα για κείνη, πώς ζούσε, τι έκανε, Ο σύζυ

γος δεν θα έχει όρεξη για κουβέντες, νερό που κύλησε δεν γυ

ρίζει μύλο. Οι γονείς όμως σίγουρα ναι, οι γονείς ποτέ δεν αρνούνται να μιλήσουν για τα παιδιά τους, ακόμα κι αν είναι νε

κρά, αυτό έχω παρατηρήσει, Αφού δεν πήγα πρωτύτερα, ού

τε και τώρα θα πάω, προηγουμένως θα μπορούσα να τους πω

ότι μ' έστελνε το Γενικό Ληξιαρχείο, Από τι πέθανε η βαφτι-

στικιά μου, Δεν ξέρω, Πώς γίνεται αυτό, ο θάνατος της θα

πρέπει να είναι καταγραμμένος στο Ληξιαρχείο σας, Στην

ο M Κ Ο

καρτέλα σημειώνουμε μόνο την ημερομηνία θανάτου, όχι την

αιτία, Θα υπάρχει όμως σίγουρα κάποιο πιστοποιητικό, οι για

τροί υποχρεούνται από το νόμο να διακριβώσουν το θάνατο,

δεν μπορεί να περιορίστηκαν να γράψουν Είναι νεκρή όταν

πέθανε, Στα χαρτιά που βρήκα στο αρχείο δεν υπήρχε πιστο

Μ

χοντροκοπια, μια αγένεια που η καημένη η κυρία δεν την άξι

ζε, αυτή η συμπεριφορά δεν είναι του χαρακτήρα μου, έτσι εί

μαι εγώ, η αλήθεια είναι ότι δεν θυμάμαι να ήπια ποτέ τσάι μι

κρός, αλλά το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Καθόμουν και σκε

φτόμουν ότι καλύτερα θα ήταν να αποδεχόμουν την ιδέα, να

εγκαινιάσω μια νέα αναζήτηση σε αντίθετη κατεύθυνση από



ποιητικό θανάτου, Γιατί, Δεν ξέρω, θα πρέπει να έπεσε στο

δρόμο όταν πήγαν να αρχειοθετήσουν το φάκελο, ή μου έπεσε

έμενα, πάντως χάθηκε, θα ήταν σαν να ψάχναμε ψύλλους στ'

άχυρα, εσείς δεν φαντάζεστε πώς είναι εκεί μέσα, Απ' αυτά

που μου διηγηθήκατε φαντάζομαι, Δεν μπορείτε να φαντα

στείτε, είναι αδύνατο, μονάχα αν βρεθείτε εκεί, Αν είναι έτσι,

έχετε έναν πολύ καλό λόγο για να πάτε να μιλήσετε με τους

γονείς, πείτε τους ότι το πιστοποιητικό θανάτου ατυχώς κάπου

παράπεσε στο Ληξιαρχείο, πως πρέπει να ξαναφτιάξετε το

φάκελο αλλιώς ο διευθυντής θα σας τιμωρήσει, φανείτε ταπει

νός κι ανήσυχος, ρωτήστε ποιος ήταν ο γιατρός που την παρακολούθησε, πού πέθανε, από τι αρρώστια, αν πέθανε στο

σπίτι ή στο νοσοκομείο, ρωτήστε τα πάντα, έχετε ακόμα μαζί

σας την εξουσιοδότηση φαντάζομαι, Ναι, αλλά είναι πλαστή,

μην το ξεχνάτε, Αφού ξεγέλασε εμένα, θα ξεγελά σει κι αυτούς,

αν είναι αλήθεια πως δεν υπάρχει ζωή δίχως ψέμα, ίσως κάτι

να μας ξεγελά σ' αυτό το θάνατο, Αν ήσασταν υπάλληλος του

Γενικού Ληξιαρχείου, θα ξέρατε ότι είναι αδύνατο να ξεγελά

σει κανείς το θάνατο. Εκείνη θα πρέπει να θεώρησε πως δεν ά

ξιζε τον κόπο να μου απαντήσει κι είχε κάθε δίκιο, γιατί αυτόπου είχα πει ήταν μια φράση εντυπωσιασμού, κενή, απ' αυτές

που μοιάζουν βαθιές αλλά δεν έχουν τίποτε από μέσα. Μείνα

με σιωπηλοί καναδυό λεπτά, εκείνη με κοιτούσε με ύφος επι

κριτικό, σαν να είχα πάρει ιερό όρκο και τελευταία στιγμή τον

είχα πατήσει. Δεν ήξερα πού να κρυφτώ, μου ερχόταν να πω

καληνύχτα και να φύγω από κει μέσα, αλλά θα ήταν ηλίθια

την πρώτη, δηλαδή από το θάνατο προς τη ζωή, όταν εκείνη

είπε, Μη δίνετε σημασία, αυτές είναι ανοησίες δικές μου, όταν

γερνάμε και αντιλαμβανόμαστε ότι μας τελειώνει ο χρόνος,

καθόμαστε και φανταζόμαστε πως έχουμε στο χέρι το φάρμα

κο για όλα τα κακά του κόσμου και απελπιζόμαστε που δεν

μας δίνουν προσοχή, Ποτέ δεν σκέφτηκα τέτοιο πράγμα, Θα

έρθει κι η σειρά σας, ακόμα είστε πολύ νέος, Νέος εγώ, κλείνω

τα πενήντα δύο, Είστε στο άνθος της ηλικίας σας, Μην παίζε

τε μαζί μου, Μετά τα εβδομήντα γίνεται κανείς σοφός, τότε ό

μως δεν του χρησιμεύει σε τίποτα, ούτε στον ίδιο ούτε σε κανέναν. Μιας και μου υπολείπεται πολύ μέχρι να φτάσω σ' αυ

τή την ηλικία, δεν ήξερα αν έπρεπε να συμφωνήσω ή όχι, γι'

αυτό θεώρησα καλύτερο να σωπάσω. Ίσως είναι ώρα να σας

αποχαιρετήσω, είπα, να μη σας ενοχλήσω περισσότερο, σας

ευχαριστώ για την υπομονή και την ευγένεια σας, σας ζητώ να

με συγχωρέσετε, η αιτία όλων αυτών ήταν εκείνη η τρέλα μου,

εκείνη η ανήκουστη ιδέα μου, εσείς καθόσασταν ήσυχη στο

σπίτι σας κι ήρθα εγώ εδώ με μεταμφίεση, με παραπλανητικές

ιστορίες, νιώθω να κοκκινίζω από ντροπή όταν θυμάμαι κάποιες ερωτήσεις που σας έκανα, Αντίθετα μ' αυτό που μόλις εί

πατε, δεν ήμουν ήσυχη, ήμουν μόνη, όταν σας διηγήθηκα με-:

ρικά θλιβερά πράγματα από τη ζωή μου ήταν σαν να έβγαζα

ένα βάρος από πάνω μου, Αν το βλέπετε έτσι, πάλι καλά, Έτσι

το βλέπω, και δεν θα ήθελα να φύγετε προτού σας ζητήσω μια

χάρη, Ό,τι θέλετε, εκτός αν δεν περνάει απ' το χέρι μου, Μό-

213

ο

νο απ' το δικό σας χέρι περνάει, αυτό που θέλω να σας ζητή

σω είναι απλό, να έρχεστε να με επισκέπτεστε πότε πότε, ό

ποτε το θυμάστε κι έχετε όρεξη, ακόμα κι αν δεν είναι για να

μιλήσουμε για τη βαφτιστικά μου, Θα έρχομαι να σας βλέπω

με μεγάλη ευχαρίστηση, Θα υπάρχει πάντα ένα φ λιτζάνι τσάι

να σας περιμένει, Αυτό από μόνο του είναι ένας καλός λόγος,

ο Μ

έκπληξη όταν είδε το διευθυντή να μπαίνει στο Ληξιαρχείο σε

ώρες ασυνήθιστες, τη θυελλώδη συζήτηση με την κυρία του ι

σογείου, της οποίας τη μαρτυρία είχε γράψει στο τετράδιο, πι

στός στο νόημα όχι όμως και στη μορφή, πράγμα που μπορεί

να καταλάβει κανείς και να συγχωρήσει, μιας και η μνήμη, που

είναι εύθικτη και δεν της αρέσει να την πιάνουν αδιάβαστη,



έχω όμως κι άλλους. Ευχαριστώ, και κοιτάξτε, σας το ξαναλέω, μη δίνετε σημασία σ' εκείνη την ιδέα μου, κατά βάθος εί

ναι τόσο τρελή όσο κι εκείνη η δική σας, Θα το σκεφτώ. Της

φίλησα το χέρι όπως την πρώτη φορά, αλλά τώρα συνέβη κά

τι που δεν το περίμενα, εκείνη κράτησε το χέρι μου σφιχτά και

το έφερε στα χείλη. Ποτέ στη ζωή μου δεν μου είχε κάνει τέ

τοιο πράγμα γυναίκα, ένιωσα σοκ στην ψυχή, τρεμούλα στην

καρδιά, και τώρα ακόμα, που είναι ξημέρωμα κι έχουν περά

σει τόσες ώρες, καθώς τελειώνω τις σημειώσεις μου στο τετρά

διο από τα γεγονότα της ημέρας, κοιτάζω το δεξί μου χέρι καιμου φαίνεται διαφορετικό, παρόλο που δεν μπορώ να πω σε τι

συνίσταται η διαφορά, πρέπει να έχει σχέση με το από μέσα,

όχι με το απ' έξω . Ο κ. Ζοζέ σταμάτησε το γράψιμο, άφησε το

μολύβι, φύλαξε προσεκτικά στο τετράδιο τις σχολικές καρτέ

λες της άγνωστης γυναίκας, που εντέλει είχαν όντως ξεμείνει

πάνω στο τραπέζι, και πήγε και τις έβαλε ανάμεσα στο στρώ

μα και το σομιε, στο βάθος βάθος. Κατόπιν ζέστανε το κοκκι

νιστό που είχε περισσέψει απ' το μεσημεριανό και κάθισε να

φάει. Η σιγή ήταν απόλυτη σχεδόν, μόλις που ακουγόταν ο

θόρυβος των λιγοστών αυτοκινήτων που κυκλοφορούσαν α

κόμα στην πόλη. Αυτό που ακουγόταν καλύτερα ήταν ένας

πνιχτός ήχος που ανέβαινε και κατέβαινε, σαν μακρινή ανάσα,

αυτόν όμως ο κ. Ζοζέ τον είχε συνηθίσει, ήταν το Ληξιαρχείο

που ανέπνεε. Ο κ. Ζοζέ έπεσε να κοιμηθεί αλλά δεν είχε ύπνο.

Ανακαλούσε τα συμβάντα της ημέρας, τον εκνευρισμό και την

214

τείνει να συμπληρώσει όσα ξεχνά με δικά της δημιουργήματααλήθειας, κίβδηλα προφανώς, λίγο ως πολύ όμως παρακείμε

να στα γεγονότα από τα οποία έχει απομείνει μόνο μια αφη

ρημένη ανάμνηση, σαν αυτό που απομένει από το πέρασμα

μιας σκιάς. Ο κ. Ζοζέ αισθανόταν πως δεν είχε ακόμα κατα

λήξει σε κάποιο λογικό συμπέρασμα για όσα είχαν συμβεί,

πώς έμενε ακόμη να πάρει μια απόφαση, αλλιώς οι κουβέντες

που είχε πει στην κυρία του ισογείου, Θα τό σκεφτώ, δεν ήταν

άλλο από μια μάταιη υπόσχεση, απ' αυτές που προκύπτουν

πάντα στις συζητήσεις και που κανείς δεν περιμένει να πραγματοποιηθούν. Αγωνιούσε ο κ. Ζοζέ να αποκοιμηθεί όταν

ξαφνικά του ήρθε, ποιος ξέρει από τι βάθη, σαν την άκρη ενός

νέου μίτου της Αριάδνη ς, η πολυπόθητη λύση, Το Σάββατο θα

πάω στο νεκροταφείο, είπε με δυνατή φωνή. Ανα στατωμένος

ανακάθισε απότομα στο κρεβάτι, αλλά η ήρεμη φωνή της λο

γικής συνέδραμε και τον συμβούλεψε, Αφού αποφάσισες τι θα

κάνεις, πέσε και κοιμήσου, μην κάνεις σαν παιδί, μήπως θέλεις

τέτοια ώρα να πηγα ίνεις και να πηδάς τον τοίχο του νεκροτα

φείου, τρόπος του λέγειν φυσικά. Υπάκουος ο κ. Ζοζέ αφέθη

κε να γλιστρήσει στα σεντόνια, σκεπάστηκε μέχρι τη μύτη, έ

μεινε όμως για ένα ακόμα λεπτό με τα μάτια ανοιχτά και σκέ

φτηκε, Δεν θα μπορέσω να κοιμηθώ, Το επόμενο λεπτό κοιμό

ταν.

Ξύπνησε αργά, την ώρα σχεδόν που άνοιγε το Ληξια ρχείο,

δεν είχε καν χρόνο να ξυριστεί, ντύθηκε σαν σίφουνας και

215

M Κ Ο

βγήκε απ' το σπίτι μ' ένα ξέφρενο τρεχαλητο, αταίριαστο με

την ηλικία και την κατάσταση του. Όλοι οι υπάλληλοι, από

τους οκτώ γραφείς ως τους δύο υποδιευθυντές, ήταν καθισμέ

νοι με τα μάτια στυλωμένα στο ρολόι του τοίχου, περιμένοντας

το λεπτοδείκτη να σκεπάσει τον αριθμό δώδεκα. Ο κ. Ζοζέ

κατευθύνθηκε στον προϊστάμενο της πλευράς του, στον οποίο

Μ

ρα θα πέσει η μομφή, σκέφτηκαν όλοι. Ο ληξίαρχος κατευ

θύνθηκε προς το γραφείο του, κάθισε και φώναξε τους δύο υ

ποδιευθυντές. Η γ ενική εντύπωση ήταν ότι την είχε άσχημα ο

κ. Ζοζέ, γιατί αλλιώς δεν θα καλούσε και τους δυο υφισταμέ

νους του μαζί ο διευθυντής, θα ήθελε φαίνεται ν' ακούσει τη

γνώμη τους για τις αυστηρές κυρώσεις που σκόπευε να επιβά



έπρεπε να δώσει τις πρώτες εξηγήσεις, και ζήτησε συγγνώμηγια την καθυστέρηση, Κοιμήθηκα άσχημα, δικαιολογήθηκε,

γνωρίζοντας ωστόσο από πολυετή εμπειρία πως μια τέτοια δι

καιολογία δεν χρησίμευε σε τίποτα, Καθίστε, ήταν η ξερή α

πάντηση που πήρε. Όταν α μέσως μετά το τελευταίο γλίστρη-

μα του λεπτοδείκτη σημείωσε τη μετάβαση από το χρόνο ανα

μονής στο χρόνο εργασίας, ο κ. Ζοζέ μπλέχτηκε στα κορδόνια

των παπουτσιών του, που είχε ξεχάσει να δέσει, και δεν είχε

καταφέρει να φτάσει ακόμα στο τραπέζι του, περιστατικό που

παρατηρήθηκε με παγω μένο ύφος από τον προϊστάμενο, ο οποίος σημείωσε το απαράδεκτο συμβάν στην ατζέντα της ημέ

ρας. Πέρασε άλλη μια ώρα για να έρθει και ο ληξίαρχος. Μπή

κε μέσα μ' ένα ύφος μαζεμένο, σκυθρωπό σχεδόν, που έκανε

τους υπαλλήλους να λιγοψυχήσουν, με μια πρώτη ματιά θα

μπορούσε να πει κανείς ότι κι αυτός είχε κοιμηθεί άσχημα, εί

ναι όμως αλήθεια ότι ήταν περιποιημένος ως συνήθως, ξυρι

σμένος στην τρίχα, χωρίς ούτε μια ζάρα στο κουστούμι ή μια

τρίχα ξεχτένιστη. Σταμάτησε για μια στιγμή δίπλα στο τραπέ

ζι του κ. Ζοζέ και τον κοίταξε με αυστηρότητα, χωρίς μια λέ

ξη. Αμήχανος, ο κ. Ζοζέ πή γε να κάνει μια κίνηση που φαίνε

ται πως είναι ενστικτώδης στους άντρες, να φέρει το χέρι του

στο πρόσωπο και να τρίψει τα γένια του για να δει αν μεγά

λωσαν, η κίνηση του όμως έμεινε στη μέση, σαν να προσπα

θούσε μ' αυτό τον τρόπο να κρύψει αυτό που ήταν σ' όλους

φανερό, την ασυγχώρητη ατημελησία της εμφάνισης του. Τώ-

2ΐ 6

λει, Η υπομονή του εξαντλήθηκε, σκέφτηκαν με χαρά οι γραφείς, που τελευταία είχαν σκανδαλιστεί με τη συμπεριφορά α

δικαιολόγητης εύνοιας της οποίας αντικείμενο υπήρξε ο κ.

Ζοζέ από μέρους του διευθυντή, Καιρός του ήταν, τον κατα

δίκαζαν νοερά. Π ολύ γρήγορα όμως κατάλαβαν ότι τα σκάγια

δεν ήταν γι' αυτόν. Καθώς ο ένας υποδιευθυντής έδινε εντολή

να παρουσιαστούν όλοι, προϊστάμενοι και γραφείς, μπροστά

στο ληξίαρχο, ο ά λλος έκανε το γύρο της κονσόλας και πήγαι

νε να κλείσει την πόρτα της εισόδου, τοποθετώντας προηγου

μένως στην εξωτερική της πλευρά μια επιγραφή που έλεγεΠροσωρινά κλειστόν ένεκα υπηρεσιακών λόγων. Τι συμβαί

νει, τι γίνεται εδώ πέρα, αναρωτιούνταν οι υπάλληλοι, συμπε

ριλαμβανομένων και των υποδιευθυντών, που ήξεραν όσα και

οι υπόλοιπο ι, και μόνο ένα επιπλέον, ότι ο διευθυντής τους εί

χε ανακοινώσει ότι θα μιλούσε. Η πρώτη κουβέντα που τους

είπε ήταν Κ αθίστε. Η διαταγή πέρασε από τους υποδιευθυντές

στους προϊστάμενους και από τους προϊστάμενους στους γρα

φείς, υπή ρξε ο αναπόφευκτος θόρυβος που δημιουργείται α πό

τη μετακίνηση των καθισμάτων, που είχαν τοποθετηθεί με την

πλάτη στα αντίστοιχα γραφεία, όλα τούτα όμως έγιναν πολύ

γρήγορα, σε λιγότερο από ένα λεπτό η σιωπή στο Γενικό Λη

ξιαρχείο ήταν απόλυτη. Δεν ακουγόταν ούτε μύγα, ενώ απ' ό

σο ξέρουμε υπάρχουν, κάποιες αραγμένες σε ασφαλή σημεία

κι άλλες που χαροπαλεύουν στους μιαρούς ιστούς αράχνης

στο ταβάνι. Ο ληξίαρχος σηκώθηκε αργά, με την ίδια βραδύ-

217

τητα πέρασε με το βλέμμα του έναν έναν τους υπαλλήλους,

σαν να τους έβλεπε για πρώτη φορά ή σαν να προσπαθούσε

να τους αναγνωρίσει μετά από μια μακρά απουσία, παραδό

ξω ς η έκφραση του δεν ήταν πλέον σκυθρωπή, ή ήταν αλλά με

άλλη έννοια, σαν να τον βασάνιζε ένα ηθικός πόνος. Ύστερα

μίλησε, Κύριοι, με την ιδιότητα του διευθυντή του Γενικού αυ

Μ

πένες σε μελανοδοχεια και να χρησιμοποιούν στυπόχαρτο, θα

υπάρξουν κάποιοι που θα μας θεωρήσουν γελοία προσκολλη

μένους στο παρελθόν, που θα απαιτήσουν από την κυβέρνηση

την άμεση εισαγωγή προηγμένης τεχνολογίας στις υπηρεσίες

μας, αν όμως οι νόμοι και οι κανονισμοί μπορούν π ράγματι να

αλλάξουν ή να αντικατασταθούν ανά πάσα στιγμή, δεν μπο ρεί



τού Ληξιαρχικού Μητρώου του Κράτους, ως ο τελευταίος ενενεργεία μιας μακράς σειράς ληξίαρχων που εγκαινιάστηκε ι

στορικά με την περισυλλογή του αρχαιότερου εγγράφου που

βρίσκεται στα αρχεία μας, καθώς επίσης σύμφωνα με την ά

σκηση των δικαιοδοσιών που μου ανατέθηκαν και πιστός στο

παράδειγμα των προκατόχων μου, εκπλήρωνα και φρόντιζα

να εκπληρώ νονται με κάθε αυστηρότητα οι γραπτοί νόμοι που

ρυθμίζουν τη λειτουργία των υπηρεσιών, χωρίς να παραβλέ

πω, αντιθέτως, λαμβάνοντας υπό ψη ανά πάσα στιγμή, την πα

ράδοση. Έχω συνείδηση των αλλαγών του χρόνου, της αναγκαιότητας για διαρκή εκσυγχρονισμό των μέσων και των δια

δικασιών στο κοινωνικό γίγνεσθαι, κατανοώ όμω ς, όπως το εί

χαν κατανοήσει όσοι διηύθυναν το Ληξιαρχείο αυτό πριν από

εμένα, πω ς η συντήρηση του πνεύματος που θα ονόμαζα πνεύ

μα οργανικής συνέχειας και αυτοαναγνώρισης οφείλει να επι

κρατεί πάνω σε οποιαδήποτε άλλη μέριμνα, υπό την απειλή,

αν δεν ενεργήσουμε κατ' αυτό τον τρόπο, να βρεθούμε αντιμέ

τωποι με την κατεδάφιση του ηθικού οικοδομήματος το οποίο,

ως πρώτοι και τελευταίοι θεματοφύλακες της ζωής και του θα

νάτου, εξακολουθούμε να εκπροσωπούμε εδώ. Θα υπάρξει

βεβαίως κάποιος που θα διαμαρτυρηθεί, γιατί δεν μπορεί να

δει το Γενικό Ληξιαρχείο ως κάτι άλλο από μια γραφομηχανή,

για να μην αναφερθούμε στα πλέον σύγχρονα εργαλεία, που

τα ντουλάπια και οι αρχειοθήκες εξακολουθούν να είναι από

φυσικό ξύλο, που οι υπάλληλοι οφείλουν ακόμα να βουτούν

2ΐ 8

να συμβεί το ίδιο με την παράδοση, η οποία, ως τέτοια, τόσοστην ουσία όσο και στην σημασία της, παραμένει αναλλοίωτη.

Κανείς δεν μπορεί να ταξιδέψει στο παρελθόν για να αλλ άξει

μια παράδοση που γεννήθηκε στο χρόνο και από το χρόνο

τράφηκε και συντηρήθηκε. Κανείς δεν μπορεί να έρθει να μας

πει ότι το υπάρχον δεν υπήρξε, κανείς δεν θα τολμήσει να θε

λήσει, όπως τα παιδιά, να μην είχε συμβεί αυτό που συνέβη. Κι

αν κάποιος το έκανε θα έχανε απλώς το χρόνο του, Αυτά είναι

τα θεμέλια του νου και της δύναμης μας, αυτό είναι το τείχος

πίσω απ' το οποίο καταφέραμε να υπερασπιστούμε μέχρι σήμερα τόσο την ταυτότητα όσο και την αυτονομία μας. Έτσι έ

χουμε ενεργήσει. Και έτσι θα συνεχίζαμε να ενεργούμε αν νέ-

OL σ υλλογισμοί δ εν έρχονταν να μας υποδείξουν την ανά γκη

νέων δρόμων.

Μέχρι εδώ κανένας νεωτερισμός δεν προέκυψε από την ο

μιλία του διευθυντή, εκτός ίσως από το γεγονός ότι είναι η

πρώτη φορά που ακούστηκε στο Γενικό Ληξιαρχείο κάτι που

να μοιάζει με επίσημη διακήρυξη αρχών. Η ομοιογενής νοο

τροπία των υπαλλήλων διαμορφωνόταν κυρίως μέσα από τηνπρακτική της υπηρεσίας, που ρυθμιζόταν τους πρώτους και

ρούς με αυστηρότητα και ακρίβεια, ενώ επέτρεψε στις νεότε

ρες γενεές, ίσως από μια ιστορική κόπωση του θεσμού, τα σο

βαρά και συνεχή παραπτώματα που γνωρίζουμε και είναι α-

ξιοκατάκριτα ακόμα και από τη σκοπιά της αγαθότερης κρί

σης. Με τη χαλαρή τους συνείδηση θιγμένη, οι υπάλληλοι σκέ-

219

M

φτηκαν πως αυτό θα ήταν το κεντρικό θέμα της απρόσμενης

διάλεξης, αλλά δεν άργησαν να βγουν από την πλάνη τους. Ε

ξάλλου, αν είχαν δώσει μεγαλύτερη προσοχή στη φυσιογνωμι-

κή έκφραση του ληξίαρχου, θα είχαν καταλάβει αμέσως ότι ο

στόχος του δεν ήταν πειθαρχικού χαρακτήρα, δεν προσέβλεπε

σε μια γενική μομφή, περίπτωση στην οποία τα λόγια του θα

Μ

περιοχές του κτηρίου. Ακούστηκε ένα ελαφρύ σούσουρο, λες

κι η κοινή σκέψη των κατάπληκτων υπαλλήλων αποκτούσε ή

χο, δεν μπορούσε να είναι τίποτε άλλο αφού κανείς τους δεν

είχε τολμήσει να πει λέξη. Κατανοώ ότι τούτο σας ταράζει, συ

νέχισε ο ληξίαρχος, διότι κι εγώ ο ίδιος αισθάνθηκα ως υπό

λογος αίρεσης όταν το σκέφτηκα, χειρότερα ακόμα, ένοχος



ηχούσαν σαν ξερές γροθιές και το πρόσωπο του ολόκληρο θαείχε καλυφθεί από μια περιφρονητική αδιαφορία. Ε λοιπόν,

τέτοιου είδους σημάδι δεν φαινόταν στη στάση του διευθυντή,

μονάχα μια διάθεση όμοια με κάποιου που, ενώ έχει συνηθίσει

πάντα να νικά, βρίσκεται για πρώτη φορά στη ζωή του μπρο

στά σε μια δύναμη μεγαλύτερη από τη δική του. Και κάτι λί

γοι, κυρίως οι υποδιευθυντές ή κάποιος προϊστάμενος, που νό

μισαν ότι από την τελευταία φράση που ακούστηκε μπορού

σαν να συμπεράνουν την είδηση της άμεσης εισαγωγής νεωτε

ρισμών που ήταν ήδη διαδεδομένης χρήσης έξω από τα τείχητου Γενικού Ληξιαρχείου, κι αυτοί επίσης πολύ σύντομα ανα

γνώρισαν, αμήχανοι, ότι είχαν παρανοήσει. Ο ληξίαρχος συ

νέχιζε να μιλά, Μην απατάστε ωστόσο και φα ντάζεστε ότι οι

συλλογισμοί στους οποίους αναφέρομαι είναι απλώς εκείνοι

που θα μας οδηγήσουν να ανοίξουμε τις πόρτες μας σε νέες ε

φευρέσεις, για τούτο δεν υπή ρχε ανάγκη περισυλλογής, θαή

ταν αρκετό να καλέσουμε έναν ειδικό σ' αυτά τα θέματα και

μέσα σ' ένα εικοσιτετράωρο θα γέμιζε η υπηρεσία από μηχα

νήματα κάθε είδους. Όσο κι αν μου στοιχίζει που σας το δη

λώνω, και όσο σκανδαλώδες κι αν σας φαίνεται, το ζήτημα

που έρχονται να θέσουν οι συλλογισμοί μου, ποιος να μου το

'λέγε, είναι ακριβώς μία από τις θεμελιώδεις πλευρές της πα

ράδοσης του Γενικού Ληξιαρχείου, δηλαδή η χω ροταξική δια

νομή ζωντανών και νεκρών, ο υποχρεωτικός διαχωρισμός

τους, όχι μόνο σε ξεχωριστά αρχεία αλλά και σε διαφορετικές

2 2 0

προσβολής προς τη μνήμη όλων όσοι, πριν από εμένα, κατέ

λαβαν την αρχηγική θέση αυτή, και όσοι επίσης εργάστηκαν

στις θέσεις που τώρα καταλαμβάνετε εσείς, όμως μια δύναμη

ακαταμάχητα αυταπόδεικτη με υποχρέωσε να αντιμετωπίσω

το βάρος της παράδοσης, μιας παράδοσης που σε όλη τη διάρ

κεια της ζωής μου θεωρούσα πάντα αμετακίνητη. Η συνειδη

τοποίηση αυτών των γεγονότων δεν ήταν έργο της τύχης ούτε

μιας ξαφνικής επιφοίτησης. Δύο φορές από τότε που είμαι δι

ευθυντής του Ληξιαρχείου έλαβα προειδοποιητικά σημεία,

στα οποία προς στιγμήν δεν έδωσα ιδιαίτερη σημασία, πέρα από το γεγονός ότι αντέδρασα σ ' αυτά κατά τρόπο που δεν φ ο

βάμαι να αξιολογήσω ως πρωτογενή, τα οποία όμως, σήμερα

το κατανοώ, προετοίμασαν το δρόμο για να γίνει δεκτή με ευ

ρύτητα πνεύματος η τρίτη και πιο πρόσφατη ειδοποίηση για

την οποία, για λόγους που κρίνω σκόπιμο να κρατήσω μυστι

κούς, δεν θα σας μιλήσω σήμερα. Τοπρώτο περιστατικό, το ο

ποίο ασφαλώς όλοι θυμάστε, ήταν όταν ένας υποδιευθυντής

μου, που είναι σήμερα παρών, πρότεινε να γίνει η διευθέτηση

των αρχείων των νεκρών αντίστροφα, δηλαδή οι παλαιότεροιπιο μακριά, οι πρόσφατοι πιο κοντά. Λόγω του όγκου εργα

σίας που θααπαιτούσε μια τέτοια αλλαγή, και λαμβάνοντας υ

πόψη τις ελλείψεις στον αριθμό του προσωπικού που διαθέ

ταμε, η πρόταση ήταν καταφανώς απραγμα τοποίητη, και αυτό

ακριβώς έκανα σαφές στον παραινέτη, με τρόπο ωστόσο που

θα επιθυμούσα να λησμονήσω και κυρίως να μπορέσει και ο ί-

ο M

διος να λησμονήσει. Ο υποδιευθυντής τον οποίο υπαινισσόταν

κόρωσε από ικανοποίηση, κοίταξε πίσω για να τον δουν και,

γυρνώντας πρόσωπο με πρόσωπο με τον προϊστάμενο του, έ

γνεψε ελαφρά το κεφάλι σαν να σκεφτόταν, Άλλη φορά ν' α

κούς τι σου λένε. Ο ληξίαρχος συνέχισε, Δεν κατάλαβα τότε

πως, πίσω από αυτή την ιδέα που μου φαινόταν παράλογη και

λο τέτοιο ή έστω παρόμοιο περιστατικό. Θα ρωτήσετε ίσως

ποια συμπεράσματα, στα πλαίσια αυτής μου της ανακοίνωσης,

θα έπρεπε εγώ να εξαγάγω από το περιστατικό του χαμένου

οικοσημολόγου, κι εγώ θα σας απαντήσω με πραγματική τα

πεινοφροσύνη ότι, αν δεν είχαν συμβεί πρόσφατα κάποια άλ

λα περιστατικά και αν δεν είχαν υποκινήσει μέσα μου κάποιους



που, ιδωμένη από λειτουργική σκοπιά, ήταν πράγματι τέτοια,υπήρχε η διαίσθηση μιας επαναστατικής ιδέας, μια διαίσθηση

ακούσια, ασυνείδητη βέβαια, αλλά το δίχως άλλο αποτελε

σματική. Φυσικά από το μυαλό ενός υποδιευθυντή δεν θα

μπορούσε κανείς να έχει μεγαλύτερη απαίτηση, εγώ όμως που

είμαι ληξίαρχος είχα χρέος, με τα καθήκοντα με τα οποία έχω

επιφορτιστεί και τη γνώση της εμπειρίας μου, να αντιληφθώ

αμέσως αυτό που έκρυβε το φαινομενικό παιδαριώδες της ι

δέας. Αυτή τη φορά ο υποδιευθυντής δεν κοίταξε πίσω, κι αν

κόρωσε από δυσαρέσκεια κανείς δεν το πρόσεξε, γιατί είχε τοκεφάλι κατεβασμένο. Ο ληξίαρχος έκανε μια παύση, αναστέ

ναξε βαθιά και συνέχισε, Το δεύτερο περιστατικό ήταν μ' ε

κείνον τον ερευνητή της εραλδικής που εξαφανίστηκε στα αρ

χεία των νεκρών και καταφέραμε να τον βρούμε μόλις μία

βδομάδα αργότερα, στα τελευταία του σχεδόν, όταν πια είχα

με χάσει κάθε ελπίδα να τον συναντήσουμε ζωντανό. Μ ιας και

επρόκειτο για ένα επεισόδιο με τόσο συνηθισμένα χαρακτηρι

στικά, πραγματικά δεν π ιστεύω ότι υπάρχει κανείς που τουλά

χιστον μια φορά στη ζωή του να μην έχει χαθεί εκεί πέρα, περιορίστηκα να λάβω τα μέτρα που επιβάλλονται, κοινοποιώ

ντας μια υπηρεσιακή εντολή που όριζε ως υποχρεωτική τη

χρήση του μίτου της Αριάδνης, ορισμός κλασικός και, ας μου

επιτραπεί να πω, ειρωνικός του σκοινιού που κρατώ φυλαγμέ

νο στο συρτάρι. Το μέτρο υπήρξε επιτυχές και αυτό αποδει

κνύεται από το γεγονός ότι δεν έχει διαπιστωθεί από τότε άλ

άλλους συλλογισμούς, δεν είχα φτάσει ποτέ στο σημείο να καταλάβω το διπλό παραλογισμό της διάκρισης των νεκρών από

τους ζωντανούς. Εν πρώτοις, είναι παραλογισμός από αρχειο-

θετική άποψη, αν σκεφτούμε ότι ο πιο απλός τρόπος να βρού

με τους νεκρούς θα ήταν να τους αναζητήσουμε εκεί όπου βρί

σκονται οι ζωντανοί, δεδομένου ότι τούτους, λόγω του ότι εί

ναι ζωντανοί, τους έχουμε διαρκώς μπροστά μας, και κατά

δεύτερο λόγο, είναι επίσης παραλογισμός από μνημονική ά

ποψη, διότι αν οι νεκροί δεν βρίσκονται ανάμεσα στους ζω

ντανούς θακαταλήξουν αργά ή γρήγορα στη λησμονιά και τότε, επιτρέψτε μου τη λαϊκή έκφραση, θα είναι μεγάλο μανίκι

να τους βρούμε όταν τους χρειαζόμαστε, όπως επίσης αργά ή

γρήγορα θα συμβεί. Σε όλους όσοι με ακούν εκεί, χωρίς διά

κριση θέσης ή προσωπικής κατάστασης, θα πρέπει να γίνει

σαφές ότι αναφέρομαι σε ζητήματα του Γενικού Ληξιαρχείου,

και όχι του έξω κόσμου, όπου, για λόγους που αφορούν στη

σωματική υγιεινή και την ψυχική υγεία των ζωντανών, είθι

σται οι νεκροί να θάβονται. Τολμώ όμως να πω ότι η ίδια α

κριβώς αναγκαιότητα για σωματική υγιεινή και ψυχική υγείαπροτάσσει ώστε εμείς εδώ στο Γενικό Ληξιαρχικό Μητρώο

του Κράτους, εμείς που γράφουμε και μεταφέρουμε τα χαρτιά

της ζωής και του θανάτου, να ενοποιήσουμε σε ένα μόνο αρ

χείο, που θα ονομάζεται απλώς ιστορικό, τους νεκρούς και

τους ζωντανούς, καθιστώντας τους αχώριστους σ' αυτό εδώ το

μέρος, μιας και έξω, ο νόμος, τα ήθη και ο φόβος δεν το επι-

223

Ι

1

ο ο ΜΜ Ο

τρέπουν. Θα εκδώσω λοιπόν μια υπηρεσιακή εντολή όπου θα

επισημαίνεται, πρώτον, ότι από σήμερα και στο εξής οι νεκροί

θα παραμένουν στην ίδια θέση του αρχείου που καταλάμβα

ναν εν ζωή, δεύτερον, ότι προοδευτικά, φάκελο το φάκελο, έγ

γραφο το έγγραφο, από τους πλέον πρόσφατους προς τους αρ

χι για το δικό μου, έχω ακόμα να σας πω ότι το χειρότερο

σφάλμα στη ζωή σας θα ήταν να θεωρήσετε ως σημείο προ

σωπικής αδυναμίας ή έκπτωση της διοικητικής μου εξουσίας

το γεγονός ότι σας μίλησα με ανοιχτό μυαλό και καρδιά. Δεν

αρκέστηκα να διατάξω απλώς, χωρίς εξηγήσεις, όπως είναι

δικαίωμα μου, την επανένταξη ή ενοποίηση των αρχείων, κι



χαιότερους, θα προωθηθεί η επανένταξη των νεκρών του πα

ρελθόντος στο αρχείο που θα καταστεί το παρόν όλων. Γνω

ρίζω ότι το δεύτερο σημείο θα χρειαστεί δεκαετίες για να

πραγματοποιηθεί, πως δεν θα είμαστε πλέον ζωντανοί, ίσως

ούτε καν η επόμενη γενιά, όταν τα χαρτιά του τελευταίου νε

κρού, κουρελιασμένα, φαγωμένα από το σκώρο, μαυρισμένα

από τη σκόνη αιώνων, θα επιστρέψουν στον κόσμο απ' όπου,

με ακραία και ανώφελη βία είχαν απομακρυνθεί. Όπως ο ορι

στικός θάνατος είναι ο τελευταίος καρπός της επιθυμίας για

λήθη, έτσι και η επιθυμία για θύμηση θα μπορέσει να παρατείνει τη ζωή μας. Θα ισχυριζόσασταν, ίσως, με υποτιθέμενη

οξύνοια, αν εγώ σας έδινα το λόγο, ότι μια τέτοια παράταση

δεν πρόκειται να ωφελήσει σε τίποτε αυτούς που πέθαναν.

Αυτό θα ήταν ένα χαρακτηριστικό επιχείρημα ανθρώπων που

δεν βλέπουν πέρα από τη μύτη τους. Σε μια τέτοια περίπτωση,

αν και εφόσον θεωρούσα εγώ σκόπιμο να σας απαντήσω, θα

σας εξηγούσα ότι μόνο για τη ζωή σάς μιλώ όλη αυτή την ώ

ρα, και όχι για το θάνατο, και ότι εάν δεν το έχετε κατανοήσει

αυτό μέχρι τώρα, είναι γιατί είστε ανίκανοι να κατανοήσετε οτιδήποτε.

Η κατανυκτική στάση με την οποία έγινε δεκτή το τελικό

μέρος της ομιλίας ταρακουνήθηκε άγρια από το σαρκασμό

των ύστατων λέξεων. Ο ληξίαρχος είχε ξαναγίνει ο διευθυντής

που γνώριζαν πάντα, υπερόπτης και είρωνας, αδυσώπητος

στην κρίση του, αυστηρός στην πειθαρχία, όπως έγινε ξεκά

θαρο αμέσως στη συνέχεια, Για το δικό σας συμφέρον, και ό

αυτό γιατί θέλησα να σας κάνω να καταλάβετε τους βαθύτερους λόγους της απόφασης που έλαβα, κι αυτό γιατί επιθυμώ

να εκτελέσετε το έργο που σας περιμένει με το πνεύμα κάποιου

που αισθάνεται ότι συμμετέχει σε μια οικοδόμηση, και όχι με

τη γραφειοκρατική αποξένωση κάποιου που τον διέταξαν να

προσθέσει χαρτιά σ' άλλα χαρτιά. Η πειθαρχία στο Γενικό Λη

ξιαρχείο θα συνεχίσει να είναι αυτή που ήταν πάντα, ούτε α-

φηρημάδες, ούτε ονειροπολήματα, ούτε λέξη που να μη συν

δέεται άμεσα με την υπηρεσία, ούτε αργοπορίες, ούτε επίδει

ξη αμέλειας στη συμπεριφορά, στους τρόπους ή την εμφάνιση.Ο κ. Ζοζέ σκέφτηκε, Αυτό το είπε για μένα, σίγουρα, επειδή

δεν ξυρίστηκα, αλλά δεν ανησύχησε, το πιθανότερο ήταν να έ

μενε εκεί ο υπαινιγμός, για κάθε περίπτωση χαμήλωσε το κε

φάλι πολύ αργά, σαν ένας μαθητής που δεν διάβασε το μάθη

μα του και θέλει ν' αποφύγει να τον σηκώσουν στον πίνακα. Η

ομιλία έμοιαζε να έχει φτάσει στο τέλος της, κανείς όμως δεν

κουνιόταν, περίμεναν την εντολή να επιστρέψουν στη δουλειά

τους, γι' αυτό αιφνιδιάστηκαν όλοι όταν ο ληξίαρχος φώναξε

με δυνατή και ξερή φωνή, Κ. Ζοζέ. Ο εγκαλούμενος σηκώθη

κε γρήγορα, Τι να με θέλει άραγε, δεν πίστευε πια ότι η αιτία

της απότομης κλήσης του ήταν τα γένια, επρόκειτο να συμβεί

κάτι πολύ πιο σοβαρό από μια απλή επίπληξη, αυτό του α

νήγγελλε η αυστηρή έκφραση του διευθυντή, αυτό άρχιζε να

του φωνάζει μέσα στο κεφάλι του μια τρομερή αγωνία όταν

τον είδε να κατευθύνεται προς το μέρος του, να σταματά

225

224 15 - Όλα τα ονόματα

M

μπροστά του, ο κ. Ζοζέ μετά βίας αναπνέει, περιμένει τηνπρώ-βη λέξη όμως περιμένει ο μελλοθάνατος να πέσει ο πέλε-κυς, να τεντώσει το σκοινί ή να πυροβολήσουν οι σκοπευτές, οδιευθυντής τότε είπε, Τα γένια. Ύστερα γύρισε την πλάτη τουκαι έκανε νόημα στους υποδιευθυντές να ξαναπιάσουν δουλειά. Τώρα διακρινόταν στο πρόσωπο του κάποια πραότητα,



ένας ύφος περίεργης ησυχίας, σαν να είχε φτάσει στο τέλος ενός ταξιδιού. Κανείς δεν θα βρεθεί να σχολιάσει με τον κ. Ζοζέ αυτές του τις εντυπώσεις, πρώτον για να μην του γεμίσει περισσότερο το κεφάλι με ονειροφαντασίες, και δεύτερον γιατί ηδιαταγή είναι ξεκάθαρη, Ούτε λέξη που να μη συνδέεται άμεσα με την υπηρεσία.

226

ΣΤΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΜΠΑΙΝΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΑΠΟ ΕΝΑ ΠΑΛΙΟ ΚΤΗΡΙΟ

του οποίου η πρόσ οψη είναι η δίδυμη αδερφή της πρόσοψης του Γενικού Ληξιαρχικού Μητρώου του Κράτους.

Έχει να επιδείξει ομοίως τρία σκαλοπάτια από μαύρη πέτρα,μια παλιά πόρτα στη μέση και αντίστοιχα πέντε μακρόστεναπαράθυρα ψηλά. Αν δεν ήταν η μεγάλη πύλη με τα δυο θυρό-

φυλλα κολλητά στην πρόσοψη, η μοναδική ορατή διαφορά θαήταν η επιγραφή πάνω από την είσοδο, επίσης με γράμματα από σμάλτο, που γράφει Γενικό Ν εκροταφείο. Η πύ λη έχε ι κλείσει εδώ και πολλά χρόνια, όταν έγινε φανερό ότι η πρόσβασηαπό κει ήταν αδύνατη, ότι είχε πάψει να ικανοποιεί επαρκώςτο σκοπό για τον οποίο προοριζόταν, να ανοίγει δηλαδή άνετο πέρασμα όχι μό νο στους μακαρίτες και τους συνοδούς τους,αλλά επίσης στους επισκέπτες που θα δέχονταν αυτοί αργότερα. Όπως ακριβώς συνέβη με τα νεκροταφεία τούτου ή οποιουδήποτε άλλου κόσμου, ξεκίνησε σαν ένα μικροσκοπικόπραγματάκι, ένα στενό κομμάτι γης στην περιφέρεια μιας πόλης που βρισκόταν σε εμβρυακή ακόμα κατάσταση, ανοιχτόστην ύπαιθρο και τα χωράφια, αργότερα όμως, με το πέρασματου χρόνου, όπω ς δυστυχώς θασυνέβαινε αναγκαστικά, μεγάλωνε, μεγάλωνε, μεγάλωνε, μέχρι να μεταμορφωθεί στη θεόρατη νεκρόπολη που είναι σήμερα. Αρχικά ήταν περιτειχισμέ-

227

ο M M

vo γύρω γύρω, και για γενιές ολόκληρες κάθε φορά που τοστριμωξίδι εκεί μέσα άρχιζε να παρεμποδίζει τόσο την ευταξία της εγκατάστασης των νεκρών όσο και την κυκλοφορίατων ζωντανών, γινόταν το ίδιο όπως και στο Γενικό Ληξιαρχείο, γκρέμιζαν τους τοίχους και τους ξανάχτιζαν λίγο πιο πέρα. Μια μέρα, πάνε κάπου τέσσερις αιώνες από τότε που συ

πλέον , κι αυτό το καταθέτουμε με λύπη, δεν έχει στον τάφο τουμια ταφόπλακα της προκοπής για να σηματοδοτεί το γεγονόςστις μελλούμενες γενιές. Αντίθετα, εδώ και τέσσερις αιώνεςμόνο αναθέματα, προσβολές, συκοφαντίες και ταπεινώσειςπέφτουν στη μνήμη του δύστυχου νεωτεριστή, που θεωρείταιιστορικά υπεύθυνος για την παρούσα κατάσταση της νεκρό



νέβη αυτό, ο τότε έφορος του Νεκροταφείου είχε την ιδέα νατο ανοίξει προς όλες τις κατευθύνσεις, εκτός από την πλευράπου έβλεπε στο δρόμο, υπαινισσόμενος ότι αυτός ήταν ο μοναδικός τρόπος να αναζωογονηθεί η συναισθηματική σχέσηανάμεσα στους μέσα και τους έξω, που είχε πολύ α τονήσει τονκαιρό εκείνο, όπως θα μπορούσε ο καθένας να διαπιστώσειπαρατηρώντας την εγκατάλειψη στην οποία είχαν παραδοθείοι τάφοι, κυρίως οι αρχαιότεροι. Θεωρούσε εκείνος ότι τα τείχη, παρόλο που είχαν θετική συνεισφορά στην υγιεινή και τη

διακόσμηση, κατέληγαν στο αντίξοο αποτέλεσμα να δίνουνφτερά στη λησμονιά, πράγμα που κατά τα άλλα δεν θα 'πρε-πε να προκαλεί έκπληξη σε κανέναν, μιας και η λαϊκή σοφίατο λέει από τις απαρχές του κόσμου, πως μάτια που δεν βλέπονται γρήγορα λησμονιούνται. Έχουμε πολλούς λόγους ναπιστεύουμε ότι είχαν μόνο εσωτερική προέλευση τα κίνητραπου οδήγησαν το διευθυντή να λάβει την απόφαση να ενοποιήσει, ενάντια στην παράδοση και τη ρουτίνα, τα αρχεία τωννεκρών και των ζωντανών, επανεντάσσοντας με τον τρόπο αυτόν στη συγκεκριμένη περιοχή των εγγράφων, διευρυμένη απότη δικαιοδοσία του, την ανθρώπινη κοινωνία. Γι' αυτό δυσκολευόμαστε να αντιληφθούμε γιατί δεν εφαρμόστηκε αμέσως 1το προαναγγελτικό παράδειγμα ενός ταπεινού και πρωτόγονου εφόρου νεκροταφείου, με φώτα λιγοστά, το δίχως άλλο, όπως ήταν φυσικό σ' αυτό το επάγγελμα και αναμενόμενο γιατην εποχή του, αλλά με επαναστατική ενόραση, ο οποίος επι

πολης, που χαρακτηρίζεται ολέθρια και χαοτική, κυρίως διότιτο Γενικό Νεκροταφείο όχι μόνο εξακολουθεί να μην έχει τείχος τριγύρω, αλλά και είναι αδύνατο να αποκτήσει ξανά κάτιτέτοιο. Ας εξηγηθούμε καλύτερα. Ειπώθηκε παραπάνω ότι τοΝεκροταφείο μεγάλωσε, όχι βέβαια ως αποτέλεσμα ή προνόμιο δικής του ενδογενούς αναπαραγωγικής ικανότητας, όπως,ας επιτραπεί το μακάβριο παράδειγμα, θα συνέβαινε αν οι νεκροί γεννούσαν ασυλλόγιστα νεκρούς, αλλά γιατί η πόλη αυξανόταν διαρκώς σε πληθυσμό και επομένως και σε επιφά

νεια. Όταν ακόμα το Γενικό Νεκροταφείο ήταν περικυκλωμένο από τείχος, συνέβη περισσότερες από μία φορές και σε διαφορετικές εποχές αυτό που αργότερα, στη γλώσσα της γραφειοκρατίας των δήμων, θα ονομαζόταν δημογραφική και πολεοδομική έξαρση. Σιγά σιγά οι εκτενείς αγροί πίσω από τοΝεκροταφείο άρχισαν να εποικίζονται, ξεφύτρωσαν μικροίκαταυλισμοί, χωριά, συνοικισμοί, εξοχικές κατοικίες, που μετη σειρά τους μεγάλωσαν, εδώ κι εκεί άρχισαν ν' αγγίζουν τοένα το άλλο, αφήνοντας όμως ακόμα ανάμεσα ευρύχωρα κενά, που ήταν χώροι καλλιέργεια της γης, ή δάση, ή βοσκοτόπια ή βαλτώδεις περιοχές. Προς τα εκεί προχώρησε το Γ ενικόΝεκροταφείο όταν γκρεμίστηκαν τα τείχη του. Σαν την μπόραπου πλημμυρίζει πρώτα τα χαμηλότερα στρώματα εδάφους,γλιστρώντας σαν φίδι στις πεδιάδες, κι ύστερα ανεπαίσθηταανεβαίνει στις πλαγιές, έτσι και οι τάφοι άρχισαν να κερδίζουνέδαφος, συχνά με σοβαρές επιπτώσεις στη γεωργία, όταν οι

22 8 22g

M

γαιοκτήμονες εξαναγκάζονταν από την πολιορκία, αφού δενείχαν άλλη λύση, να πουλήσουν την αρόσιμη γη, κι άλλες φορές να κόβουν δρόμο από περιβόλια, χωράφια, σιτοβολώνεςκαι μαντριά, σε οπτική επαφή πάντα με τους οικισμούς και, μερικές φορές, πόρτα με πόρτα. Αν το παρατηρήσει κανείς απόπάνω, το Γενικό Νεκροταφείο μοιάζει με τεράστιο ξαπλωμένο

ο Μ

τούς που επαγρυπνούν και προσέχουν, επιμένοντας δογματικά στους κανόνες, κληροδότημα των νοητικών διεργασιώνπου καθορίζονται προπάντων από τη λογική της πρόσ ληψηςτων γνώσεων, είναι πολύ πιθανό ένας τέτοιος ακροατής να δηλώσει ακραία αντίθετος στην ύπαρξη και πολύ περισσότεροστη γενίκευση τόσο ακυβέρνητων και παραληρηματικών νε



δέντρο, με κορμό κοντό και χοντρό, που αποτελείται από τοναρχικό πυρήνα τάφων, απ' όπου φύονται τέσσερα κραταιάκλαριά, που γεννήθηκαν όμορα, αλλά κατόπιν, με διαδοχικέςδιακλαδώσεις, εκτείνονται πέρα από κει που φτάνει το μάτι,σχηματίζοντας, όπως θα έλεγε ένας ποιητής με έμπνευση, μιαθαλερή φυλλωσιά όπου μπλέκονται η ζωή και ο θάνατος, όπως μπλέκονται στα πραγματικά δέντρα τα πουλάκια και ταφυλλώματα. Αυτός είναι ο λόγος που η πύλη του Γενικού Νεκροταφείου έχει πάψει να εξυπηρετεί τη διέλευση των νεκρι

κών πομπών. Ανοίγει μόνο μια φορά στο τόσο, όταν κάποιοςερευνητής παλιών λίθων, αφού έχει ερευνήσει στο ίδιο αυτόμέρος κάποια επιτύμβια στήλη του παλιού καιρού, ζητά την άδεια να φτιάξει μερικά καλούπια α π' αυτήν, χρησιμοποιώνταςτις σχετικές ακατέργαστες ύλες, όπως είναι ο γύψος, το στου-πί και τα σύρματα, και συχνά, συμπληρωματικά, λεπτές και ακριβείς φωτογραφίες, απ' αυτές που θέλουν φακούς, σκόπευ-τρα, μπαταρίες, φωτόμετρα, σκιάδια κι άλλα σύνεργα, τα οποία, για να μην παρενοχλείται η διοικητική υπηρεσία, δεν επιτρέπεται να περάσουν από τη μικρή πόρτα που ενώνει απόμέσα το κτήριο με το Νεκροταφείο.

Παρ' όλη αυτή την εξαντλητική συσσώρευση λεπτομερειών, που πιθανόν να θεωρούνται ασήμαντες, περίπτωση στηνοποία, αν θέλουμε να επιστρέψουμε στις βοτανικές συγκρίσεις, το δάσος δεν πρέπει να κρύβει το δέντρο, είναι πολύ πιθανό κάποιος ακροατής αυτής της εξιστόρησης, ένας απ' αυ-

23Q

κροταφείων όπως τούτο δω, που φτάνει στο σημείο να κόβειβόλτες, σχεδόν ξυστά, από τα μέρη που οι ζωντανοί προορίζουν για αποκλειστική τους χρήση, δηλαδή τα σπίτια, τουςδρόμους, τις πλατείες, τους κήπους και άλλους κοινόχρηστουςχώρους, τα θέατρα και τους κινηματογράφους, τα καφενείακαι τα εστιατόρια, τα νοσοκομεία, τα τρελοκομεία, τα ασ τυνομικά τμήματα, τις παιδικές χαρές, τα γήπεδα, τις αγορές καιτις εκθέσεις, τους χώρους στάθμευσης, τις μεγάλες αποθήκες,τα μικρά μαγαζιά, τις παρόδους, τα αδιέξοδα, τις λεωφόρους.

Να πει πως, παρόλο που κατανοεί πόσο ακαταμάχητη είναι ηανάγκη ανάπτυξης του Γενικού Νεκροταφείου, σε αρμονικήσυμβίωση με την επέκταση της πόλης και την αύξηση του πληθυσμού, θεωρεί ότι ο χώρος που προορίζεται για τελευταίακατοικία θα έπρεπε να συνεχίσει να περιορίζεται σε στενάπλαίσια και ναυπακούει σε αυστηρούς κανόνες. Ένα κο ινό τετράπλευρο με ψηλά τείχη, δίχως στολίδια ή αποκυήματα αρχιτεκτονικής φ αντασίας, θα ήταν υπεραρκετό, αντί γι' αυτό τοέξαλλο χταπόδι, πραγματικά μοιάζει περισσότερο με χταπόδιπαρά με δέντρο, όσο κι αν θα πικραθούν οι ποιητικές κα ρδιές,όπως απλώνει πέρα τα οκτώ του, δεκάξι, τριάντα δύο, εξήντατέσσερα πλοκάμια, σαν να θέλει να περικλείσει τον κόσμο.Πως στα πολιτισμένα κράτη η ορθή χρήση, με πλεονεκτήματαεμπειρικά επιβεβαιωμένα, είναι να διατηρούν τις σορούς κάτωαπό τη γη για μερικά χρόνια, πέντε συνήθως, μετά το πέραςτων οποίων, με εξαίρεση κάποια θαυματουργή αφθαρσία, α-

231

M Ο

νασύρονται τα λιγοστά που έχουν απομείνει από το διαβρωτικό έργο του ασβέστη και την πέψη των σκουληκιών για να δώσουν τη θέση τους σε νέους ενοίκους. Στα πολιτισμένα κράτηδεν υπάρχει αυτή η παράλογη πρακτική των αιχμάλωτων τοποθεσιών, η ιδέα αυτή που θεωρεί για πάντα άφθαρτο οποιονδήποτε τάφο, λες και, αφού δεν μπόρεσε η ζωή να είναι ο

Ο Μ

προσβολή να το αποκαλέσουν παραπόταμο. Παρ' όλες τις έριδες και την επαγγελματική άμιλλα, οι σχέσεις μεταξύ των υπαλλήλων του Ληξιαρχείου και του Νεκροταφείου είναι σχέσεις απολύτως φιλικές και αμοιβαίου σεβασμού, γιατί κατάβάθος, πέρα από τη θεσμική συνεργασία στην οποία υποχρεούνται από τυπική ομοιότητα και την αντικειμενική γειτνίαση



ριστική, θα μπορούσε να γίνει ο θάνατος. Τα αποτελέσματα είναι αυτά που βλέπουμε, αυτή η καταδικασμένη πύλη, η αναρχία στην εσωτερική κυκλοφορία, ο ολοένα και μεγαλύτεροςκύκλος που πρέπει να κάνουν οι κηδείες έξω από το ΓενικόΝεκροταφείο μέχρι να φτάσουν στον προορισμό τους, σε μιακάποια άκρη ενός από τα εξήντα τέσσερα πλοκάμια του χταποδιού, όπου δεν θα κατόρθωναν ποτέ να φτάσουν αν δεν είχαν μπροστά τους έναν οδηγό. Κατά τον ίδιο τρόπο με το Ληξιαρχικό Μητρώο, παρόλο που η αντίστοιχη πληροφορία, από

αξιοθρήνητη παράλειψη, δεν δόθηκε στην ώρα της, το άγραφο έμβλημα του Γενικού Νεκροταφείου είναι Όλα τα Ονόματα, αν και θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι, στην πραγματικότητα, αυτές οι τρεις λέξεις πηγαίνουν γάντι στο Ληξιαρχείο,γιατί σ' αυτό απαντώνται όλα τα ονόματα όν τως, αυτά των νεκρών και αυτά των ζωντανών, σε σύγκριση με το Νεκροταφείοπου, από την ίδια του τη φύση ως τελευταίου προορισμού καιτελευταίας εναπόθεσης, θα πρέπει να αρκείται στα ονόματατων θανόντων. Αυτή η μαθηματική απόδειξη ωστόσο δεν είναι αρκετή για να υποχρεώσει σε σιωπή τους εφόρους του Γε

νικού Νεκροταφείου, οι οποίοι, μπροστά σ' αυτό που αποκαλούν φαινομενική αριθμητική κατωτερότητα δική τους, συνήθως σηκώνουν τους ώμους και επιχειρηματολογούν, Με τονκαιρό και με υπομονή εδώ θα καταλήξουν όλοι, το Ληξιαρχικό Μητρώο δεν είναι παρά ένας παραπόταμος του ΓενικούΝεκροταφείου. Περιττό να πούμε ότι για το Ληξιαρχείο είναι

23 2

των αντίστοιχων κανονισμών, ξέρουν ότι σκάβουν κι οι δυο τιςάκρες της ίδιας κληματαριάς, αυτής που τη λένε ζω ή και είναιβαλμένη ανάμεσα στο τίποτα και στο τίποτα.

Δεν ήταν η πρώτη φορά που ο κ. Ζοζέ εμφανιζόταν στο Γενικό Νεκροταφείο. Η γραφειοκρατική ανάγκη να διενεργήσουνορισμένες επαληθεύσεις, τη διαλεύκανση κάποιας ασυμφωνίας, την αντιπαράθεση στοιχείων, το ξεκαθάρισμα διαφορώ ν,υποχρεώνουν αρκετά συχνά σε μετακινήσεις τους υπαλλήλουςτου Ληξιαρχείου και του Νεκροταφείου, που είναι σχεδόν πά

ντα οι γραφείς, λίγο οι προϊστάμενοι και ποτέ, δεν χρειάζεταινα το πούμε, οι υποδιευθυντές και ο ληξίαρχος. Παρομοίως οιγραφείς και αραιά και πότε οι προϊστάμενοι του Γενικού Νεκροταφείου, για παρόμοιους λόγους, πηγαίνουν στο Ληξιαρχείο, και παρομοίως τους υποδέχονται εκεί με εγκαρδιότητα αντίστοιχη μ' αυτήν που θα συναντήσει εδώ ο κ. Ζοζέ. Όπω ς ηπρόσοψη, έτσι και το εσωτερικό του κτηρίου είναι μια πιστή αντιγραφή του Ληξιαρχείου, αν και θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι οι υπάλληλοι του Γενικού Νεκροταφείου συνηθίζουν ναλένε ότι το Ληξιαρχικό Μητρώο είναι αντίγραφο του Νεκροταφείου, και ότι επιπλέον, αν υπολογίσουμε ότι από κείνο λείπει η πύλη, είναι ατελές, πράγμα στο οποίο οι άλλοι από τοΛηξιαρχείο απαντούν ότι ωραία πύλη είναι αυτή, εντέλει, πουείναι πάντα κλειστή. Όπ ως και να 'χουν τα πράγματα, βρίσκεται κι εδώ η ίδια μακριά κονσόλα, σε όλο το πλάτος της θεόρατης αίθουσας, οι ίδιες πανύψηλες αρχειοθήκες, η ίδια διά-

233

M

τάξη του προσωπικού, σε τρίγωνο, οι οκτώ γραφείς στην πρώτη σειρά, οι τέσσερις προϊστάμενοι κατόπιν, ύστερα οι δύοδιαχειριστές, γιατί έτσι τους ονομάζουν εδώ και όχι υποδιευθυντές, όπως ακριβώς και ο έφορος, στην κορυφή του τριγώνου, δεν είναι ληξίαρχος, αλλά έφορος. Ωστόσο το διοικητικόπροσωπικό δεν είναι το σύνολο του προσωπικού του Νεκρο

Μ

λανοδοχείο. Πραγματικά, όταν βλέπει κανείς τη νεκροφόρακαι τη συνοδεία της να ακολουθεί υπάκουα τους οδηγούςστους φροντισμένους δρόμους της πόλης και τους κακοτράχαλους δρόμους των περιχώρων, με το φως ν' αναβοσβήνει μέχριτο σημείο όπου θα γίνει η ταφή, Ακολουθήστε με, Ακολουθήστε με, είναι αδύνατο να διαφωνήσει ότι οι αλλαγές σ' αυτό



ταφείου. Καθισμένοι σε δυο μακρόστενους πάγκους, από τημια και την άλλη πλευρά της εισόδου, απέναντι από την κονσόλα, βρίσκονται οι οδηγοί. Υπάρχουν κάποιοι που άσπλαχναεξακολουθούν να τους αποκαλούν νεκροθάφτες, όπως τονπαλιό καιρό, αλλά η ονομασία της επαγγελματικής τους κατηγορίας, στον επίσημο οδηγό της πόλης, είναι οδηγός νεκροταφείου, πράγμα που, αν το καλοσκεφ τεί κανείς, και αντίθετα μ 'αυτό που θα φανταζόταν, δεν αντιστοιχεί σ' έναν καλοπροαίρετο ευφημισμό που προτίθεται να καλύψει την επώδυνη

σκληράδα ενός φτυαριού που κάνει μια τετράγωνη τρύπα στοχώμα, είναι μάλλον η ακριβής έκφραση ενός λειτουργήματοςπου δεν περιορίζεται στο να κατεβάσει τον νεκρό στο βάθος,αλλά επίσης τον καθοδηγεί και στην επιφάνεια. Αυτοί οι άντρες που δουλεύουν σε ζεύγη, περιμένουν εκεί καθισμένοι,σιωπηλά, να έρθουν οι επικήδειες πομπές, κι ύστερα, εφοδιασμένοι με τον αντίστοιχο οδηγό πορείας που συμπληρώνεταιαπό το γραφέα στον οποίο έλαχε ο μακαρίτης, μπαίνουν σ' ένα από τα αυτοκίνητα της υπηρεσίας που περιμένουν στο χώρο στάθμευσης, αυτά που έχουν στο πίσω μέρος μια φωτεινήεπιγραφή που ανάβει, σβήνει και λέει Ακολουθήστε με, όπωςσυνηθίζεται στα αεροπλάνα, τουλάχιστο απ' αυτή την άποψηέχει κάθε δίκιο ο έφορος του Γενικού Νεκροταφείου όταν ισχυρίζεται ότι είναι περισσότερο προηγμένοι στη σύγχρονητεχνολογία από ό,τι το Ληξιαρχικό Μητρώο, όπου η παράδοση προστάζει ακόμα να γράφουν με πένα βουτηγμένη στο με-

234

τον κόσμο δεν είναι πάντα προς το χειρότερο. Και παρόλο πουαυτή η λεπτομέρεια δεν έχει ιδιαίτερη σημασία στην σφαιρικήκατανόηση της ιστορίας, μας έρχεται λουκούμι για να εξηγήσουμε ότι ένα από τα πιο έντονα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας αυτών των οδηγών είναι ότι πιστεύουν πως το σύμπαν διέπεται τελικά από μια ανώτερη σκέψη που είναι διαρκώς σε εγρήγορση απέναντι στις ανθρώπινες ανάγκες, γιατί ανδεν ήταν έτσι, επιχειρηματολογούν οι ίδιοι, τα αυτοκίνητα δενθα είχαν εφευρεθεί ακριβώς τη στιγμή που άρχισαν να γίνο

νται απαραίτητα, δηλαδή όταν το Γενικό Ν εκροταφείο είχε επεκταθεί τόσο πολύ που ήταν πραγματικός Γολγοθάς να μεταφέρει κανείς το μακαρίτη σ' αυτό τον κρανίου τόπο με ταπαραδοσιακά μέσα, είτε αυτά είναι ξύλο και σκοινί, είτε είναιδίτροχη άμαξα. Ό ταν με ευθυκρισία τους επισημαίνεται ότι θαέπρεπε να είναι πιο προσεκτικοί με τις λέξεις, μιας και Γολγοθάς και κρανίου τόπος είναι ένα και το αυτό, και ότι δεν βγαίνει νόημα όταν χρησιμοποιούμε όρους που δηλώνουν πόνοσχετικά με τη μεταφορά κάποιου που δεν πρόκειται πια να υποφέρει, είναι βέβαιο και εγγυημένο ότι θα μας απαντήσουνκακότροπα πως ο καθένας ξέρει τον εαυτό του και μονάχα οΘεός μάς ξέρει όλους.

Πέρασε μέσα λοιπόν ο κ. Ζοζέ και προχώρησε κατευθείανστην κονσόλα, ρίχνοντας στο πέρασμα του ένα παγωμένοβλέμμα στους καθισμένους οδηγούς, τους οποίους δεν συμπαθούσε γιατί η ύπαρξη τους διατάρασσε την αριθμητική ισορ-

235

M Ο M

ροπία του υπαλληλικού προσωπικού υπέρ του Νεκροταφείου.Μιας κι ήταν γνωστός στην υπηρεσία, δεν ήταν απαραίτητο ναδείξει την ταυτότητα που τον διαπίστευε ως υπάλληλο του Ληξιαρχικού Μητρώου, κι όσο για την περίφημη εξουσιοδότηση,ούτε καν του είχε περάσει από το νου να τη φέρει, αφού κι οπιο άπειρος γραφέας με μια ματιά και μόνο θα ήταν σε θέση

να καταλάβει ότι ήταν πλαστή από την πρώτη ως την τελευ

απολάμβανε το ρεπό της εβδομάδας με την οικογένεια, με μιαβόλτα στην εξοχή, ή απασχολημένος με ετοιμασίες στο σπίτιπου αναβάλλονται για αργότερα, ή απλώς τεμπελιάζοντας, ήέστω αναρωτώμενος σε τι χρησιμεύει η ξεκούραση όταν δενξέρουμε τι να την κάνουμε. Με σκοπό να αποφύγει τα άκαιραξαφνιάσματα που εύκολα φέρνουν σε αμηχανία, ο κ. Ζοζέ

φρόντισε να προσπεράσει την περιέργεια του συνομιλητή του



ταία σειρά. Από τους οκτώ υπαλλήλους που βρίσκονταν ευθυγραμμισμένοι πίσω από την κονσόλα, ο κ. Ζοζέ διάλεξε έναναπ' αυτούς που θεωρούσε πιο βολικό, έναν άντρα λίγο μεγαλύτερο από τον ίδιο, με το αποξενωμένο ύφος κάποιου πουδεν καρτερεί άλλη ζωή. Κι αυτόν, όπως και τους άλλους, όποια μέρα κι αν ερχόταν, θα τον συναντούσε εκεί. Αρχικά είχεκαταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι υπάλληλοι του Νεκροταφείου δεν απολάμβαναν το εβδομαδιαίο τους ρεπό ούτε και δια

κοπές, ότι δούλευαν όλες τις μέρες του χρόνου, μέχρι που κάποιος του είπε πως δεν ήταν έτσι, πως υπήρχε μια ομάδα ωρομίσθιων που δούλευαν μόνο τις Κυριακές, δεν είμαστε πιαστην εποχή της δουλείας, κ. Ζοζέ. Δεν χρειάζεται βέβαια ναπούμε ότι επιθυμία των υπα λλήλων του Γ ενικού Νεκροταφείου εδώ και πολύ καιρό είναι αυτοί οι ωρομίσθιοι να επιφορτιστούν κάποτε και με τα απογεύματα του Σαββάτου, αλλά γιαλόγους προϋπολογισμού και οικονομικών πόρων η διεκδίκη- {ση δεν έχει ακόμα ικανοποιηθεί, και δεν κερδίζει τίποτα τοπροσωπικό του Νεκροταφείου που επικαλείται το παράδειγματου Ληξιαρχικού Μητρώου, που τα Σάββατα δουλεύει μόνο τοπρωί, γιατί, σύμφωνα με τ η σιβυλλική δικαιολογία του ανωτέρου που απέρριψε το αίτημα, Οι ζωντανοί μπορούν να περιμένουν, οι πεθαμένοι όχι. Όπω ς και να 'χει, ήταν πρωτοφανέςγια έναν υπάλληλο του Λ ηξιαρχείου να εμφανίζεται εκεί υπηρεσιακώς ακριβώς απόγευμα Σαββάτου, όταν υποτίθεται ότι

δίνοντας τη δικαιολογία που είχε ετοιμάσει, Είναι ένα έκτακτοπεριστατικό, άμεση ανάγκη, ο υποδιευθυντής μου χρειάζεταιαυτή την πληροφορία τη Δευτέρα πρωί πρωί, γι' αυτό μου ζήτησε να έρθω σήμερα στο Γενικό Νεκροταφείο, εκτός ωραρίου, Α, καλά, τότε πείτε μου περί τίνος πρόκειται, Είναι πολύαπλό, θα θέλαμε να μάθουμε μονάχα πότε ενταφιάστηκε αυτήη γυναίκα. Ο άντρας πήρε την καρτέλα που του έδειχνε ο κ.Ζοζέ, αντέγραψε σ' ένα χαρτί το όνομα και την ημερομηνία

θανάτου και πήγε να συσκεφθεί με τον αντίστοιχο προϊστάμενο. Ο κ. Ζοζέ δεν κατάλαβε τι έλεγαν, εδώ, όπως και στο Λη ξιαρχείο, επιτρέπεται να μιλά κανείς μόνο χαμηλόφωνα, και ο'αυτή την περίπτωση πρέπει να συνυπολογιστεί και η απόσταση, τον είδε όμως να κουνάει το κεφάλι του συναινετικά και από την κίνηση των χειλιών δεν είχε αμφιβολία τι είχε πει, Μπορείτε να ενημερώσετε. Ο άντρας πήγε να ψάξει στο αρχείοπου υπήρχε κάτω από την κονσόλα, εκεί που βρίσκονται αρχειοθετημένες οι καρτέλες των πεθαμένων τα τελευταία πενήντα χρόνια, οι άλλοι γεμίζουν τα ψηλά ερμάρια που εκτείνο

νται προς το εσωτερικό του κτηρίου, άνοιξε ένα συρτάρι, βρήκε την καρτέλα της γυναίκας, αντέγραψε στο χαρτί την απαραίτητη ημερομηνία και επέστρεψε εκεί που βρισκόταν ο κΖοζέ, Ορ ίστε, είπε, και πρόσθεσε, σαν να θεωρούσε ότι η πληροφορία του θα μπορούσε να φανεί χρήσιμη, Βρίσκεται στουςαυτόχειρες. Ο κ. Ζοζέ ένιωσε μια απότομη συστολή στον οι-

23 6 237

σοφάγο, που είναι λίγο ως πολύ το σημείο όπου, σύμφωνα μ'ένα άρθρο που είχε διαβάσει κάποτε σ' ένα επιστημονικό εκλαϊκευτικό περιοδικό, υπάρχει ένα είδος άστρου νεύρων μεπολλές αιχμές, ένα ιριδίζον σύμπλεγμα που ονομάζεται ηλιακό πλέγμα, ωστόσο κατάφερε να αποκρύψει την έκπληξη πίσω από μια αυτόματη προσποίηση αδιαφορίας, η αιτία θανά

του θα βρισκόταν αναγκαστικά στη χαμένη πράξη θανάτου,

ο Μ

θόρυβος ενός μηχανισμού, άναψαν άλλα φώτα και αμέσωςβγήκε ένα μικρότερο φύλλο χαρτί από μια πλαϊνή σχισμή. Ογραφέας ξανάβαλε το χαρτόνι στο συρτάρι και εντέλει επέστρεψε στην κονσόλα, Είναι καλύτερα να πάρετε ένα χάρτημαζί σας, είχαμε ήδη περιπτώσεις ανθρώπων που χάθηκαν κιύστερα είναι πολύ μεγάλο μπλέξιμο να τους βρούμε, βάζουμε

τους οδηγούς να τους ψάχνουν με τα αυτοκίνητα κι αυτό φέρ



που εκείνος δεν είδε ποτέ, αλλά ως υπάλληλος του Ληξιαρχείου, πολύ περισσότερο ερχόμενος στο Νεκροταφείο σε αποστολή της υπηρεσίας του, δεν μπορούσε να δείξει ότι αγνοούσε. Με κάθε προσοχή δίπλωσε το χαρτί και το φύλαξε στοπορτοφόλι του, ευχαρίστησε τον πληροφοριοδότη του, μηνπαραλείποντας να προσθέσει, μεταξύ στελεχών του ίδιου επαγγέλματος, τρόπος του λέγειν βέβαια, μιας και οι δυο τουςείναι απλοί γραφείς, ότι ήταν στη διάθεση του για οτιδήποτε

χρειαζόταν από το Ληξιαρχείο και ήταν μέσα στις δυνατότητες του. Είχε κάνει δυο βήματα με κατεύθυνση την πόρτα ότανγύρισε πίσω, Μου ήρθε τώρα μια ιδέα, λέω να εκμεταλλευτώαυτό το απόγευμα και να κάνω μια βολτίτσα στο Νεκροταφείο,αν μου επιτρέπετε να μπω από δω, θα με γλιτώνατε από τονκύκλο, Περιμένετε να ρωτήσω, είπε ο γραφέας. Πήγε το αίτημα στον προϊστάμενο με τον οποίο είχε μιλήσει προηγουμένως,αυτός όμως, αντί ν' απαντήσει, σηκώθηκε και κατευθύνθηκεπρος το διαχειριστή της πλευράς του. Παρόλο που η απόσταση ήταν μεγαλύτερη, ο κ. Ζοζέ μπόρεσε και κατάλαβε από το

νεύμα της κεφαλής και την κίνηση των χειλιών πως θα του επιτρεπόταν να χρησιμοποιήσει την εσωτερική πόρτα. Ο γραφέας δεν επέστρεψε αμέσως στην κονσόλα, άνοιξε πρώτα ένασυρτάρι απ' όπου έβγαλε ένα μεγάλο χαρτόνι που πήγε κατόπιν και τοποθέτησε κάτω από το σκέπασμα ενός μηχανήματοςμε κάτι χρωματιστά φωτάκια. Πάτησε το κουμπί, ακούστηκε ο

238

νει σύγχυση στην υπηρεσία, μαζεύονται κηδείες που περιμένουν, Οι άνθρ ωποι πανικοβάλλονται εύκολα, ενώ θαήταν αρκετό να ακολουθούν πάντα σε μια ευθεία την ίδια κατεύθυνση, και κάπου θα βγουν, στο αρχείο των νεκρών του ΓενικούΛηξιαρχείου είναι δύσκολο γιατί εκεί δεν υπάρχουν ευθείες οδοί, Στη θεωρία έχετε δίκιο, αλλά οι ευθείες εδώ είναι σαν τιςευθείες των διαδρόμων λαβυρίνθων, διαρκώς διακόπτονται,αλλάζουν κατεύθυνση, κάνουν το γύρο ενός τάφου και ξαφνικά δεν ξέρουμε πια πού βρισκόμαστε, Εκεί στο δικό μου τοΛηξιαρχείο χρησιμοποιούμε συνήθως το μίτο της Αριάδνης,είναι αλάνθαστος, Υπήρχε μια εποχή που τον χρησιμοποιούσαμε κι εμείς, αλλά δεν κράτησε πολύ, ο μίτος βρέθηκε κομμένος σε διάφορες περιπτώσεις και κανείς ποτέ δεν έμαθε ποιοςήταν ο αυτουργός αυτής της κατεργαριάς, ούτε για ποιο λόγοτην έκανε, Οι νεκροί δεν ήταν, σίγουρα, Ποιος ξέρει, Αυτοί οιάνθρωποι που χάθηκαν πρέπει να μην είχαν καθόλου πρωτοβουλία, θα μπορούσαν να προσανατολιστούν με τον ήλιο, Κάποιος το έκανε, η ατυχία του ήταν ότι εκείνη τη μέρα ο ουρα

νός ήταν συννεφιασμένος, Στο Ληξιαρχείο δεν έχουμε από εκείνα τα μηχανήματα, Ε λοιπόν, σας λέω ότι βάζουν τάξη στηνυπηρεσία. Η συζήτηση δεν μπορούσε να προχωρήσει πολύ ακόμα, ο προϊστάμενος είχε ήδη κοιτάξει δυο φορές, με τη δεύτερη είχε σουφρώσει το φρύδι, μάλιστα ήταν ο κ. Ζοζέ που τοπρόσεξε, Ο προϊστάμενος σας έριξε το βλέμμα του προς τα ε-

239

M M

δώ δυο φορές ήδη, δεν θέλω να έχετε προβλήματα εξαιτίαςμου, Θα σας δείξω μόνο πού βρίσκεται το μέρος όπου είναιθαμμένη η γυναίκα, κοιτάξτε την άκρη αυτής της διακλάδωσης, η καμπύλη γραμμή που βλέπετε εδώ είναι ένα ποταμάκιπου προς το παρόν παίζει ρόλο συνόρου, ο τάφος βρίσκεται σ'αυτή την εσοχή, θα τον αναγνωρίσετε από τον αριθμό, Κι από

το όνομα, Ναι, αν του έχουν βάλει ήδη, τα νούμερα είναι όμως

μπορούσαν κάλλιστα να είναι υπολείμματα γραμμάτων αλλάκαι αποτέλεσμα κάποιας αδέξιας σμίλης που παραστράτησε,εξακολουθούσαν να είναι αντικείμενο έντονων αντιρρήσεωνκαι διχογνωμιών όπου, όταν χανόταν, οριστικά στις περισσότερες περιπτώσεις, η ελπίδα να μαθευτεί ποιος βρισκόταν απόκάτω τους, το μόνο που συζητιόταν, σαν να επρόκειτο για ζω

τικό ζήτημα, ήταν η πιθανή χρονολόγηση των τάφων. Κάτι α



που έχουν σημασία, τα ονόματα δεν θα μπορούσαν να χωρέσουν στο χάρτη, θα χρειαζόταν ένας χάρτης στο μέγεθος τουκόσμου, Σε κλίμακα ένα προς ένα, Ναι, κλίμακα ένα προς ένα,ακόμα κι έτσι πολλά θα αλληλοκαλύπτονταν, Ο χάρτης είναιενημερωμένος, Τον ενημερώνουμε κάθε μέρα, Για πείτε μου όμως, τι σας έκανε να φανταστείτε ότι σκοπεύω να δω τον τάφο αυτής της γυναίκας, Τίποτα, ίσως επειδή το ίδιο θα έκαναεγώ στη θέση σας, Γιατί, Για να βεβαιωθώ, Ότι είναι νεκρή,

Όχι, για να βεβαιωθώ ότι υπήρξε ζωντανή. Ο προϊστάμενοςκοίταξε για τρίτη φορά, έκανε μια κίνηση σαν να ήθελε να σηκωθεί, αλλά δεν την ολοκλήρωσε, ο κ. Ζοζέ αποχαιρέτησε εσπευσμένα το γραφέα, Ευχαριστώ, ευχαριστώ, είπε, ενώ ταυτόχρονα έσκυβε ελαφρά το κεφάλι στραμμένος προς τον έφορο, οντότητα στην οποία πρέπει να απευθύνονται πάντα οι υποκλίσεις όπως απευθύνει κανείς ευχαριστίες στον ουρανό, ακόμα κι όταν αυτός είναι συννεφιασμένος, με τη σημαντικήδιαφορά ότι σ' εκείνη την περίπτωση το κεφάλι δεν χαμηλώνει, σηκώνεται.

Η αρχαιότερη πλευρά του Γενικού Νεκροταφείου, αυτήπου εκτεινόταν κάμποσες δεκάδες μέτρα στο πίσω μέρος τουκτηρίου των υπηρεσιών, ήταν αυτή που προτιμούσαν οι αρχαιολόγοι για τις έρευνες τους. Οι πολυκαιρινές πέτρες, κάποιες τόσο φθαρμένες απ' το χρόνο ώστε το μόνο που διέκρινε κανείς πάνω τους ήταν μισοσβησμένες χαρακιές που θα

σήμαντες διαφορές της τάξης των εκατό χρόνων μπροστά ήπίσω ήταν αιτία μακρών αντιπαραθέσεων, άλλοτε δημόσιωνκι άλλοτε ακαδημαϊκών, απ' όπου προέκυπταν σχεδόν πάνταόχι μόνο βίαιες ρήξεις προσωπικών σχέσεων αλλά και κάποιεςθανάσιμες έχθρες. Τα πράγματα πήγαιναν από το κακό στοχειρότερο όταν οι ιστορικοί και οι κριτικοί τέχνης εμφανίζονταν κι έβαζαν κι αυτοί το χεράκι τους, γιατί αν είναι σχετικάεύκολο το σώμα των αρχαιολόγων να καταλήξει σε συμφωνία

πάνω σε μια ευρεία αντίληψη του αρχαίου που να είναι αποδεκτή απ' όλους, αφήνοντας τις ημερομηνίες για αρ γότερα, τοζήτημα του ω ραίου και του αληθινού βάζει τους άντρες και τιςγυναίκες της αισθητικής και της ιστορίας να σηκώνουν ό καθένας μπαϊράκι, και δεν είναι σπάνιο να δει κανείς έναν κριτικό ν' αλλάζει ξαφνικά άποψη απλώς και μόνο επειδή η αλλαγή της άποψης ενός άλλου κριτικού έκανε τις δύο να συμπίπτουν. Στη διάρκεια αιώνων η ανείπωτη γαλήνη του ΓενικούΝεκροταφείου, με τις δυο πτέρυγες με αυτοφυή χλωρίδα, ταλουλούδια τους, τα αναρριχητικά τους, τις πυκνές συστάδεςθάμνων, τις γιρλάντες και τα στεφάνια τους, τις τσουκνίδεςκαι τα γαϊδουράγκαθα, τα κραταιά δέντρα μ' εκείνες τις ρίζεςπου συχνά αναποδογύριζαν τις επιτύμβιες πέτρες και ανέβαζαν στο φως του ήλιου κάτι έκπληκτα κόκαλα, είχε γίνει στόχος και μάρτυρας άγριων λεκτικών πολέμων που καμιά φοράπερνούσαν και στα έργα. Κάθε φορά που συνέβαιναν περι-

2 4 0 241

16 - Όλα τα ονόματα

M Ο M

στατικά τέτοιας φύσης, το πρώτο που έκανε ο έφορος ήταν ναδιατάξει τους διαθέσιμους οδηγούς να χωρίσουν τους δύστρο- |πους φωστήρες και έφτανε στο σημείο, όταν κάποια περίσταση επιτακτικής ανάγκης το απαιτούσε, να παρουσιαστεί ο ίδιος αυτοπροσώπως για να υπενθυμίσει ειρωνικά στους δια- ]πληκτιζόμενους ότι δεν αξίζει τον κόπο να ξεμαλλιάζονται για j

τόσο μικρά πράγματα στη ζωή τους, αφού εκεί θα συναντιού-

πίπεδες και δουλεμένες πλάκες, οι δωρικοί, ιωνικοί, κορινθιακοί και σύνθετοι κίονες, οι καρυάτιδες, οι ζωφόροι, οι άκανθοι, οι θόλοι και τα φατνώματα, οι θριγκοί, τα αετώματα κι ακόμα οι τοιχογραφίες οι χτισμένες με επάλληλες στρώσεις τούβλων, τα κουφιστικά τρίγωνα στα κυκλώπεια τείχη, οι φεγγίτες, οι ρόδακες, τα αρχιτεκτονικά τύμπανα, οι μονόλιθοι, τα

πλακόστρωτα, οι αντηρίδες, οι στύλοι, οι παραστάδες, τα α



νταν όλοι τους στο τέλος φαλακροί. Όπως ακριβώς ο διευθυντής του Ληξιαρχικού Μητρώου, έτσι και ο έφορος του Γενικού Νεκροταφείου καλλιεργεί λαμπρά το σαρκασμό, πράγμαπου επιβεβαιώνει την υπόθεση ότι αυτό το χαρακτηριστικότης προσωπικότητας είναι απαραίτητο για να μπορούν να ανταποκρίνονται στα υψηλά καθήκοντα τους, πέρα προφανώςαπό τις αντίστοιχες πρακτικές και θεωρητικές γνώσεις της αρ-χειοθετικής τεχνικής. Υπάρχει κάτι πάντως στο οποίο ιστορι

κοί, κριτικοί τέχνης και αρχαιολόγοι αναγνωρίζουν ότι συμφωνούν, το προφανές γεγονός ότι το Γενικό Νεκροταφείο είναι ένας τέλειος κατάλογος, ένα δειγματολόγιο, μια σύνοψη όλων των στυλ, κυρίως της αρχιτεκτονικής, της γλυπτικής καιτης διακόσμησης, και επομένως ένα είδος απογραφής όλωντων τρόπων τού οράν, είναι και κατοικείν που υπήρξαν μέχρισήμερα, από το πρώτο στοιχειώδες σχέδιο του περιγράμματος |του ανθρώπινου σώματος, κατόπιν στο ελεύθερο και σκαλισμένο με την αξίνα στη ζωντανή πέτρα, μέχρι το ατσάλι μεκράμα χρωμίου, τα πάνελ, τις συ νθετικές ίνες και τα θραύσματα γυαλιού, που χρησιμοποιούνταν δεξιά κι αριστερά την εποχή για την οποία μιλάμε.

Τα πρώτα επιτάφια μνημεία κατασκευάστηκαν από δολομίτες και ασβεστομαγνησίτες, κατόπιν εμφανίστηκαν, σαν μιαμεγάλη κόλλα χαρτί, σε ανάγλυφο οι κόγχες, οι βωμοί, τα σκη- ]

νώματα, οι λάρνακες από γρανίτη, οι μαρμάρινοι κύβοι, οι ε

γάλματα κοιμωμένων που παριστάνουν άντρες με κράνος,σπαθί και πανοπλία, τα κιονόκρανα, με ιστορίες ή χωρίς ιστορίες, τα ρόδια, τα κρίνα, οι αμάραντοι, τα καμπαναριά, οιτρούλοι, τα αγάλματα κοιμωμένων που παριστάνουν γυναίκεςμε σφιγμένα στήθη, οι ζωγραφιές, οι αψίδες, οι πιστοί σκύλοιξαπλωμένοι, τα φασκιωμένα παιδιά, οι κομιστές προσφορών,οι μοιρολογίστρες με μαντίλι στο κεφάλι, οι μονόλιθοι, τα βι-τρό, τα βάθρα, οι άμβωνες, οι εξώστες, κι άλλα α ρχιτεκτονικά

τύμπανα, κι άλλα κιονόκρανα, κι άλλες α ψίδες, κάποιοι άγγελοι με ανοιχτά φτερά, κάποιοι άγγελοι με πεσμένα φτερά,στρογγυλά ανάγλυφα, άδειες υδρίες, που παριστάνουν φλόγεςστην πέτρα, ή αφήνουν να βγει άτονα ένα κρεπ, μελαγχολία,δάκρυα, μεγαλοπρεπείς άντρες, επιβλητικές γυναίκες, αξιαγάπητα παιδιά που θερίστηκαν στον ανθό τους, πρεσβύτεροι καιγερόντισσες που δεν μπορούσαν να περιμένουν πια, σταυροίολόκληροι και σταυροί σπασμένοι, σκάλες, καρφιά, ακάνθιναστεφάνια, λόγχες, αινιγματικά τρίγωνα, κάποιο αναληθοφα-νές μαρμάρινο περιστέρι, σμήνη αληθινών περιστεριών πουπετούν σε κύκλο πάνω από το κοιμητήριο. Και σιωπή. Μιασιωπή που διακόπτεται σπανίως μόνο από τα βήματα κάποιουπεριστασιακού και στενάζοντα εραστή της μοναξιάς που κάποια ξαφνική θλίψη τον έφερε από τα θορυβώδη περίχωρα, όπου ακόμη ακούγονται κραυγές, στην άκρη του τάφου πουπάνω του έχουν αποθέσει φρέσκα μπουκέτα λουλουδιών, υ-

242 24 3

ο M M

γρά προς το παρόν απ' το χυμό τους, να διασχίζουν, ας πούμε,την ίδια την καρδιά του χρόν ου, αυτά τα τρεις χιλιάδες χρόνιαμνημάτων όλων των ειδών, πνευμάτων και διαθέσεων, ενωμένα από την ίδια εγκατάλειψη, από την ίδια μοναξιά, αφού οιπόνοι που τα γέννησαν κάποτε είναι πολύ παλιοί για να έχουνκληρονόμους. Με οδηγό το χάρτη, αλλά μετανιωμένος που

δεν είχε μια πυξίδα, ο κ. Ζοζέ προχωρά με κατεύθυνση την

κεφάλι, όπου θα αναγράφονταν, στις πέντε ορατές πλευρέςτου, τα βασικά γεγονότα της ζωής του θανόντα, πέντε πέτρινατετράγωνα όμοια με πέντε σελίδες, περίληψη ολόκληρου τουβιβλίου που δεν στάθηκε δυνατό να γράψει. Σαν ν' αγγίζουντον ορίζοντα, πέρα μακριά, ο κ. Ζοζέ βλέπει κάτι φώτα πουμετακινούνται αργά, σαν κίτρινοι κεραυνοί που ανάβουν και

σβήνουν σε τακτά διαστήματα, είναι τα αυτοκίνητα των οδη



περιοχή των αυτοχείρων όπου βρίσκεται θαμμένη η γυναίκατης καρτέλας, το βήμα του όμως τώ ρα είναι λιγότερο βιαστικό,λιγότερο αποφασιστικό, πότε πότε κοντοστέκεται και ατενίζειμια λεπτομέρεια γλυπτού λεκιασμένη απ' τις λειχήνες ή τιςβροχοπτώσεις, κάτι μοιρολογίστρες σιωπηλές ανάμεσα σε δυοκραυγές, κάποιους επίσημους επικήδειους, κάποια ιερατικάκηρύγματα, ή συλλαβίζει με δυσκολία μια επιγραφή που ηγραφή της τον προσέλκυσε, όπως περνούσε, φαίνεται από την

πρώτη σειρά ότι του παίρνει πολλή ώρα να την αποκρυπτογραφήσει, είναι που ο υπάλληλος αυτός, παρόλο που κάμποσες φορές χρειάστηκε να εξετάσει πέρα στο Ληξιαρχείο περγαμηνές πάνω κάτω σύγχρονες αυτής της εποχής, δεν έχει κλίση στις παλιές γραφές, γι' αυτό και παρέμεινε γραφέας. Στηνκορυφή ενός στρογγυλού λόφου, στη σκιά ενός οβελίσκου πουυπήρξε παλιά γεωδαιτικό σημάδι, ο κ. Ζοζέ κάθεται και κοιτάτριγύρω, μέχρι εκεί που φτάνει η όραση του, και δεν βλέπει άλλο από τάφους που ανεβαίνουν και κατεβαίνουν τις διακυμάνσεις του εδάφους, κατηφορίζοντας κάποια απότομη πλα

γιά, σκορπώντας τριγύρω στις πεδιάδες, Είναι εκατομμύρια,μουρμούρισε, και τότε σκέφτεται τις τεράστιες εκτάσεις χώρουπου θα είχαν εξοικονομηθεί αν οι νεκροί είχαν θαφτεί όρθιοι,πλάι πλάι, σε παράταξη, σαν ένας στρατός σε στάση προσοχής, έχοντας ο καθένας τους μοναδικό σημάδι της παρουσίαςτου εκεί έναν πέτρινο κύβο τοποθετημένο κάθετα πάνω απ' το

γών που καλούν τον κόσμο που τους ακολουθεί, Ακολουθήστεμε, Ακολουθήστε με, ένα απ' όλα σταματά απότομα, το φως εξαφανίζεται, θα πει πως έφτασε στον προορισμό του. Ο κ. Ζοζέ κοίταξε πού βρίσκεται ο ήλιος, κατόπιν το ρολόι του, σου-ρουπώνει, θα πρέπει να περπατήσει με βήμα ταχύ αν θέλει ναφτάσει στη γυναίκα της καρτέλας πριν το δειλινό. Συμβουλεύτηκε το χάρτη, γλίστρησε πάνω του το δείκτη για να αναπαραστήσει, κατά π ροσέγγιση, τη διαδρομή που είχε διατρέξει από το κτήριο της διοίκησης μέχρι το σημείο όπου βρισκόταντώρα, τη συνέκρινε μ' αυτήν που του απέμενε να διανύσει καισχεδόν αποκαρδιώθηκε. Σε ευθεία, σύμφωνα με την κλίμακατου χάρτη, είναι κάπου πέντε χιλιόμετρα, όμως η συνεχής ευθεία στο Γενικό Νεκροταφείο, όπως ήδη ειπώθηκε, δεν είναικάτι που διαρκεί πολύ, σ' αυτά τα πέντε χιλιόμετρα αν πήγαινε πετώντας, θα πρέπει να προστεθούν άλλα δύο, ή και τρία,όταν περπατά κανείς στη γη. Ο κ. Ζοζέ μέτρησε το χρόνο καιτην αντοχή στα πόδια που του έμενε, άκουσε τη φω νή της σύνεσης να του λέει ν' αφήσει για άλλη μέρα, με μεγαλύτερη ά

νεση, την επίσκεψη στον τάφο της άγνωστης γυναίκας, μιαςκαι, τώρα που ήξερε πού βρίσκεται, ένα ταξί ή ένα λεωφορείοθα μπορούσαν να τον φέρουν, κάνοντας τον κύκλο του Νεκροταφείου απ' έξω, κοντά στο μέρος, όπως κάνουν οι οικογένειες όταν είναι να πάνε να κλάψουν τα αγαπημένα τουςπρόσωπα και να βάλουν καινούρια λουλούδια στα βάζα ή να

244 245

M

ανανεώσουν το νερό, ειδικά το καλοκαίρι. Ο κ. Ζοζε ταλαντευόταν σ' αυτή την πε ρίπλοκη κατάσταση όταν του ήρθε στηθύμηση η περιπέτεια του στο σχολείο, εκείνη η άφεγγη βροχερή νύχτα, εκείνη η ψηλή και γλιστερή πλαγιά βουνού στην οποία είχε μεταμορφωθεί το σκέπαστρο του υπόστεγου, κι ύστερα η αγωνιώδης αναζήτηση στο εσωτερικό του κτηρίου,

μούσκεμα απ' την κορυφή ως τα νύχια, με τα γόνατα γδαρμένα να αγγίζουν επώδυνα το παντελόνι, και πώς με επιμονή και

Μ

μια βιβλιοθήκη, μόνο που τη θέση των βιβλίων καταλαμβάνουν άνθρωποι θαμμένοι, στην πραγματικότητα είναι αδιάφορο, μπορεί κανείς να μάθει κι από τα μεν κι από τους δε. Ο κ.Ζοζέ κοίταξε πίσω, από κει που βρισκόταν το μάτι έφτανε μόνο, πάνω από τις ψη λές κατασκευές των μνημείων, στη μακρινή κορφή της στέγης του κτηρίου της διαχείρισης, Δεν φαντα

ζόμουν ότι έφτασα τόσο μακριά, μουρμούρισε, και κάνονταςαυτή την παρατήρηση, λες και περίμενε ν' ακούσει πρώτα τον



ευφυΐα κατόρθωσε να νικήσει τους ίδιους του τους φόβους καινα επιβληθεί στις χίλιες δυο δυσκολίες που φρέναραν το βήματου, μέχρι τελικά να ανακαλύψει και να εισδύσει στη μυστηριώδη σοφίτα, αντιμέτωπος μ' ένα σκοτάδι πιο τρομακτικό κιαπό το σκοτάδι του αρχείου των νεκρών. Αφού έφτασε καιτόλμησε τόσα, δεν έχει τώρα το δικαίωμα να λιγσψυχεί μπρο-.στά στη δυσκολία μιας πορείας, όσο μεγάλη κι αν είναι, ειδικάόταν αυτή γίνεται στο ελεύθερο φως του καθαρού ήλιου που,ως γνωστόν, αγαπά τους ήρωες. Αν οι σκιές του δειλινού τονπρολάβουν προτού καταφέρει να φτάσει στον τάφο της άγνωστης γυναίκας, αν έρθει η νύχτα και του κόψει το δρόμο, σπέρνοντας τον με τις αόρατες σκιές της και εμποδίζοντας τον κ.Ζοζε να προχωρή σει παρακάτω, τότε αυτός μπορεί να περιμένει τη γέννηση της καινούριας μέρας ξαπλωμένος σε μια απ'αυτές τις χορταριασμένες πλάκες, μ' ένα θλιμμένο άγγελο νατον ξενυχτά στον ύπνο του. Ή υπό την προστασία μερικών α-ντηρίδων. Χάρη στις γενιές που είναι να 'ρθουν και στην ανα

μενόμενη α νάπτυξη της πολεοδομ ίας, δεν είναι μακριά η μέραπου θ' αρχίσουν να επινοούνται τρόποι λιγότερο πολυέξοδοιγια να στηρίζεται μια πέτρα όρθια, πράγματι, σ' ένα ΓενικόΝεκροταφείο συναντούν μπροστά τους τα αποτελέσματα τηςπροόδου οι φιλομαθείς ή οι απλοί περίεργοι, υπάρχουν μάλιστα κάποιοι που ισχυρίζονται ότι ένα Νεκροταφείο είναι σαν

24 6

ήχο της δικής του φωνής για να πάρει την απόφαση, έκοψεξανά δρόμο.

Όταν έφτασε επιτέλους στον τομέα των αυτοχείρων, ο ουρανός κοσκίνιζε τις στάχτες λευκές ακόμη απ' το σούρουπο, οκ. Ζοζέ σκέφτηκε πως είχε χάσει τον προσανατολισμό του ή οχάρτης έκανε λάθος. Είχε μπροστά του μια μεγάλη πεδινή έκταση, με πολυάριθμα δέντρα, δάσος σχεδόν, όπου τα μνήματα, αν δεν υπήρχαν οι επιτύμβιοι λίθοι που μετά βίας φαίνονταν, θα έμοιαζαν περισσότερο με θυσάνους φυσικής χλωρίδας. Από κει δεν φαινόταν το ρυάκι, ακουγόταν όμως το ελαφρύ του θρόισμα που γλιστρούσε πάνω στις πέτρες, και στηνατμόσφαιρα, που έμοιαζε με πράσινο κρύσταλλο, πλανιότανμια δροσιά που έμελλε να κρατήσει πολύ μετά από τούτη τηνπρώτη βραδινή ώρα. Μιας κι ήταν τόσο πρόσφατο, λίγων μόλις ημερών, το μνήμα της άγνωστης γυναίκας θα πρέπει ναβρισκόταν αναγκαστικά στο εξωτερικό όριο της περιοχής, τοζήτημα τώρα ήταν να μάθει προς ποια κατεύθυνση. Ο κ. Ζ οζέ

σκέφτηκε ότι το καλύτερο για να μη χαθεί θα ήταν να παρεκκλίνει προς την πλευρά του νερού και κατόπιν κατά μήκος τηςόχθης μέχρι να βρει τα τελευταία μνήματα. Η σκιά των δέντρων τον σκέπασε αμέσως ολόκληρο, λες κι είχε πέσει άξαφνα η νύχτα. Εγώ τώρα έπρεπε να φοβάμαι, μουρμούρισε ο κ.Ζοζέ, μέσα σε τούτη τη σιωπή, ανάμεσα στους τάφους, μ' όλα

247

αυτά τα δέντρα να με κυκλώνουν, και παρ' όλα αυτά αισθάνομαι ήρεμος σαν να βρίσκομαι στο σπίτι μου, μόνο που με πονούν τα πόδια απ' το πολύ περπάτημα, να το ρυάκι, αν φοβόμουν θα μπορούσα να φύγω από δω αυτή τη στιγμή, αρκεί νατο διασχίσω, πρώτα όμως θα έπρεπε να βγάλω τα παπούτσιακαι να μαζέψω τα μπατζάκια, να κρεμάσω τα παπούτσια στο

λαιμό και να το διασχίσω, το νερό δεν πρέπει να μου φτάνειούτε ως το γόνατο, και σε λίγο θα βρισκόμουν με τους ζωντα



νούς, στα φώτα απέναντι που σταμάτησαν ν' ανάβουν. Μισήώρα αργότερα ο κ. Ζοζέ έφτασε στην άκρη του χωραφιού, όταν η σελήνη, στη φέξη της σχεδόν, στρογγυλή σχεδόν, άρχισε να βγαίνει στον ορίζοντα. Εκεί τα μνήματα δεν είχαν ακόμα πέτρες σκαλισμένες με ονόματα να τις καλύπτουν γλυπτάστολίδια, αναγνωρίζονταν μονάχα α πό τους λευκούς αριθμούςπου ήταν ζωγραφισμένοι σε μαύρες πλάκες, μπηγμένες στοπροσκέφαλο, σαν πεταλούδες που πεταρίζουν. Το φεγγαρό

φωτο πλημμύρισε σε λίγο το χωράφι, σύρθηκε αργά ανάμεσαστα δέντρα σαν γνώριμο και καλόβολο φάντασμα. Σε μιαλάμψη ο κ. Ζοζέ βρήκε αυτό που έψα χνε. Δεν έβγαλε από τηντσέπη του το χαρτί που του είχε δώσει ο γραφέας του Νεκροταφείου, δεν έκανε καμία προσπάθεια για να απομνημονεύσειτον αριθμό, τον ήξερε όμως όταν τον χρειάστηκε και τώρα τονείχε μπροστά του, ολόφωτο, σαν να τον είχαν ζωγραφίσει μεφωσφορούχο μπογιά. Εδώ είναι, είπε.

248

ΟΚ. ΖΟΖΕ ΠΕΡΑΣΕ ΜΕΓΑΛΟ ΚΡΥΟ ΕΚΕΙΝΗ ΤΗ ΝΥΧΤΑ. ΜΟΛΙΣ

πρόφερε εκείνες τις περιττές κι αχρείαστες λέξεις, Εδώείναι, βρέθηκε να μην ξέρει τι άλλο έπρεπε να κάνει.

Ήταν βέβαιο ότι μετά από πολλές και επίπονες προσπάθειεςείχε κατορθώσει επιτέλους να συναντήσει την άγνωστη γυναίκα, ή για να το πούμε καλύτερα, το σημείο όπου αυτή κειτόταν, επτά παλάμες κάτω από το έδαφος που κρατούσε επάνω

του εκείνον ακόμη, αλλά ο ίδιος μέσα του σκεφτόταν ότι τοπιο φυσικό θα ήταν να είναι φοβισμένος, τρομοκρατημένος από το μέρος, από την ώρα, από το θρόισμα των δέντρων, απότο μυστηριώδες φεγγαρόφωτο, ειδικά στο ιδιόρρυθμο κομμάτι του νεκροταφείου που τον έζωνε, μια συνέλευση αυτοχεί-ρων, μια συνάθροιση σιωπών που από στιγμή σε στιγμή θαμπορούσε να ξεσπάσει σε φωνές, Ήρθαμε πριν την ώρα μας,ήρθαμε με τη θέληση μας, αλλά αυτό που αντιλαμβανόταν μέσα του έμοιαζε περισσότερο με αναποφασιστικότητα, με αμ

φιβολία, λες και, ενώ πίστευε πως είχε φτάσει στο τέλος όλων,η αναζήτηση του δεν είχε λήξει ακόμα, λες και το γεγονός ότιείχε έρθει εκεί δεν αντιπροσώπευε παρά ένα μεταβατικό σημείο, χωρίς μεγαλύτερη σημασία από το σπίτι της ηλικιωμέν ηςκυρίας του ισογείου, ή το σχολείο, ή το φαρμακείο όπου είχεμπει για ερωτήσεις, ή το αρχείο όπου πέρα στο Ληξιαρχείο

249

M Ο Λ Α Τ A Ο Ν Ο Μ Α T A

φυλούσαν τα χαρτιά των νεκρών. Η εντύπωση ήταν τόσο ισχυρή που τον οδήγησε στο ακραίο σημείο να μουρμουρίσει,σαν να προσπαθούσε να πείσει τον ίδιο του τον εαυτό, Είναινεκρή, δεν μπορώ να κάνω τίποτα πια, απέναντι στο θάνατοκανείς δεν μπορεί να κάνει τίποτα πια. Όλες αυτές τις ατέλειωτες ώρες είχε περπατήσει μέσ' από το Γενικό Νεκροταφείο, εί

χε περάσει από χρόνους, εποχές και δυναστείες, από βασίλεια,αυτοκρατορίες και δημοκρατίες, από πολέμους και επιδημίες,

και να ανεβάσει τα μπατζάκια όταν θελήσει να περάσει απέναντι. Υπό κανονικές συνθήκες θα το είχε κάνει εδώ και ώρα,μιας και δεν είναι γνωστός για το εξαιρετικό του θάρρος, πουθα του χρειαστεί για να παραμείνει απαθής σ' ένα νεκροταφείο τη νύχτα, μ' έναν νεκρό κάτω από τα πόδια κι ένα φεγγαρόφωτο ικανό να βάλει τις σκιές να περπατήσουν. Οι συν

θήκες ωστόσο είναι αυτές και όχι άλλες, εδώ δεν είναι ζήτημαθάρρους και δειλίας, εδώ είναι ζήτημα ζωής και θανάτου, γι '



από άπειρους μεμονωμένους θανάτους, ξεκινώντας από ταβρεφικά πονάκια της ανθρωπότητας και τελειώνοντας σε τούτη τη γυναίκα που αυτοκτόνησε πριν από λίγες μέρες, γι' αυτόο κ. Ζοζέ έχει την υποχρέωση να ξέρει ότι απέναντι στο θάνατο δεν μπορεί κανείς να κάνει τίποτα. Σ' ένα δρόμο καμωμένοαπό τόσους νεκρούς κανείς τους δεν σηκώθηκε όταν τον άκουσαν να περνά, κανείς τους δεν τον ικέτεψε να τον βοηθήσει να ξαναενώσει τη σκορπισμένη σκόνη της σάρκας με ταξεκάρφωτα κόκαλα στα φέρετρα, κανείς δεν του ζήτησε, Έλανα εμφυσήσεις στα μάτια μου την ανάσα της ζωής, αυτοί το ξέρουν καλά πως απέναντι στο θάνατο δεν μπορεί να κάνει κανείς τίποτα, το ξέρουν αυτοί, το ξέρου με όλοι, αλλά αν είναι έτσι, από πού προέρχεται αυτή η αγωνία που σφίγγει το λαιμότου κ. Ζοζέ, από πού αυτή η ανησυχία πνεύματος, σαν να 'χειεγκαταλείψει δειλά μια δουλειά στη μέση και τώρα δεν ξέρειπώς να την ξαναπιάσει χωρίς να ντροπιαστεί. Από την άλληπλευρά του ρυακιού, όχι μακριά, προβάλλουν κάποια σπίτια

με τα παράθυρα φωτισμένα, οι ξεψυχισμένες ακτίνες του δημόσιου φωτισμού των περιχώρων, μια φευγαλέα λάμψη αυτοκινήτου που τρέχει στον αυτοκινητόδρομο. Και αμέσως μπροστά, μόλις τριάντα βήματα, όπως θα συνέβαινε αργά ή γρήγορα, ένα γεφυράκι ενώνει τις δυο όχθες του μικρού ποταμού, επομένως ο κ. Ζοζέ δεν θα χρειαστεί να βγάλει τα παπούτσια

αυτό ο κ. Ζοζέ, παρόλο που γνωρίζει πως θα φοβηθεί πολ λέςφορές μέσα στη νύχτα, παρόλο που γνωρίζει ότι θα τον τρομοκρατήσουν οι ψίθυροι του ανέμου, ότι κατά το χάραμα τοκρύο που κατεβαίνει από τον ουρανό θα ενωθεί με το κρύοπου ανεβαίνει από τη γη, ο κ. Ζοζέ πηγαίνει να καθίσει κάτωαπό ένα δέντρο και κουρνιάζει στο κατάλυμα μιας θεόσταλτηςκουφάλας ενός κορμού. Ανεβάζει το πέτο στο σακάκι του, μαζεύεται όσο περισσότερο μπορεί για να κρατήσει τη θέρμη τουσώματος του, σταυρώνει τα χέρια σφίγγοντας τις παλάμες κάτω απ' τις μασχάλες, στρώνεται και περιμένει τη μέρα. Αισθά νεται το στομάχι του να του ζητάει τροφή αλλά δεν τον νοιάζει, κανείς δεν πέθανε ποτέ επειδή μεσολάβησε μεγάλο διάστημα ανάμεσα σε δύο γεύματα, εκτός κι αν το δεύτερο άργησε τόσο να προσφερθεί που δεν πρόλαβε να προσφέρει τίποτα. Ο κ. Ζοζέ θέλει να ξέρει αν στ' αλήθεια έχουν τελειώσει όλα ή αν, αντίθετα, απομένει κάτι ακόμα που ξέχασε να κάνει,ή, ακόμα πιο σημαντικό κι απ' αυτό, κάτι που δεν του πέρασε

ποτέ από το νου και που κατέληγε, στο τέλος τέλος, να είναιαυτό το ουσιώδες της περίεργης περιπέτειας στην οποία τον έμπλεξε η τύχη. Είχε αναζητήσει την άγνωστη γυναίκα παντούκι ήρθε να τη συναντήσει εδώ, κάτω από κείνο το λοφάκι γηςπου τα άγρια βλαστάρια γρήγορα θα σκεπάσουν, αν δεν προλάβει πρώτα ο λιθοδόμος να το ισιώσει για να τοποθετήσει τη

2 5 0 251

M M

μαρμάρινη πλάκα με τη συνηθισμένη επιγραφή ημερομηνιών,της πρώτης και της τελευταίας, και το όνομα, ή μπορεί επίσηςη οικογένεια της να είναι από κείνες που προτιμούν για τουςπεθαμένους τους ένα απλό ορθογώνιο πλαίσιο στο εσωτερικότου οποίου θα σπείρουν κατόπιν ένα διακοσμητικό χορτάρι,λύση που προσφέρει το διπλό πλεονέκτημα να κοστίζει λιγό

τερο και να χρησιμεύει ως κατάλυμα των ζω υφίων της επιφάνειας. Η γυναίκα βρίσκεται λοιπόν εκεί, έκλεισαν γι' αυτήν ό

τον χτύπησε στο πρόσωπο, ή όταν η σιγή και η ακινησία του αέρα έγιναν τόσο βαθιές ώστε το πνεύμα του, που μόλις είχε αποκοιμηθεί, άρχισε να ονειρεύεται τις κραυγές ενός κόσμουπου ολισθαίνει προς το κενό. Κάποια στιγμή, αποφασισμένοςνα γιατρέψει το φόβο με φόβο, ο κ. Ζοζέ άρχισε να χρησιμοποιεί τη φαντασία του για να αναπαραστήσει νοητικά όλες τις

κλασικές σκηνές τρόμου που χαρακτηρίζουν το μέρος όπου



λοι οι δρόμοι στον κόσμο, περπάτησε όσο ήταν να περπατήσει, σταμάτησε όπου ήθελε, τελεία, ωστόσο ο κ. Ζο ζέ δεν καταφέρνει να ελευθερωθεί από μια έμμονη ιδέα, ότι κανείς άλλος εκτός από τον ίδιο δεν μπορεί να κουνήσει το έσχατο πιόνι που έμεινε στη σκακιέρα, το καθοριστικό πιόνι, εκείνο που,αν μετακινηθεί προς τη σωστή κατεύθυνση, θα δώσει πραγματικό νόημα στο παιχνίδι, και η τιμωρία, αν δεν το κάνει, είναινα τον αφήσει αιώνιο ηττημένο. Δεν ξέρει ποια θα είναι αυτήη μαγική κίνηση, όταν αποφάσισε να περάσει εδώ τη νύχτατου δεν το έκανε επειδή ήλπιζε ότι η σιωπή θα ερχόταν να τουτο ψιθυρίσει στ' αυτί, ούτε ότι το φως της σελήνης θα ερχόταννα του το σχεδιάσει ανάμεσα στις σκιές των δέντρων, μοιάζειμε κάποιον που, αφού ανέβηκε ένα βουνό για να φτάσει στοτοπίο της άλλης πλευράς, αποφασίζει να επιστρέψει στην κοιλάδα μέχρι να αισθανθεί ότι τα θαμπωμένα μάτια του αντέχουν κι άλλη απεραντοσύνη.

Το δέντρο που βρήκε για κατάλυμα ο κ. Ζοζέ είναι μια πα

λιά ελιά, που τους καρπούς της έρχεται και μαζεύει ο κόσμοςαπό τα περίχωρα, παρόλο που ο ελαιώνας έχει γίνει νεκροταφείο. Με τα χρόνια ο κορμός της άνοιξε εντελώς από τη μια μεριά, από πάνω ω ς κάτω, σαν ένα λίκνο που το έστησαν όρθιογια να πιάνει λιγότερο χώρο, κι εκεί ο κ. Ζοζέ λαγοκοιμάται, εκεί ξυπνά αλαφιασμένος ξαφνικά από μια ριπή ανέμου που

βρισκόταν, τις λιτανείες κριματισμένων ψυχών τυλιγμένων σελευκά σεντόνια, τους μακάβριους χορούς σκελετών με τα κόκαλα να τρίζουν ρυθμικά, τη δυσοίωνη μορφή του θανάτουπου σαρώνει το έδαφος μ' ένα ματωμένο δρεπάνι για ν' αναγκαστούν οι νεκροί να παραμείνουν νεκροί, αλλά επειδή τίποτε απ' αυτά δεν συνέβαινε στην πραγματικότητα, γιατί ήταν όλα έργα της φαντασίας του, ο κ. Ζοζέ σιγά σιγά γλιστρούσε σεμια απέραντη εσωτερική γαλήνη, που την ενοχλούσαν κάποιες

φορές οι ανεύθυνες χορευτικές φιγούρες του φωσφορούχου υδρογόνου,* ικανές να φέρουν στα πρόθυρα νευρικής κρίσηςτον καθένα, όσο γενναία ψυχή κι αν έχει και όσο καλά κι ανγνωρίζει τα στοιχειώδη της οργανικής χημείας. Εντέλει ο δειλός κ. Ζοζέ επιδεικνύει εδώ ένα κουράγιο που όλες οι στενοχώριες και ταλαιπωρίες που τον είδαμε να περνά δεν θα μας επέτρεπαν να περιμένουμε απ' αυτόν, πράγμα που για μια ακόμα φορά έρχεται να αποδείξει ότι σε συνθήκες ακραίου μπλεξίματος το πνεύμα δίνει το πραγματικό μέτρο του μεγαλείουτου. Κοντά στο ξημέρωμα, μισοξεχασμένος από τις τρομάρες,ανακουφισμένος α πό την απαλή ζέστη του δέντρου που τον αγκάλιαζε, ο κ. Ζοζέ αποκοιμήθηκε με αξιοπρόσεχτη ηρεμία, ε-

* Εννοεί τη λάμψη που βγαίνει στους τάφους και προέρχεται από τηνκαύση του φωσφορούχου υδρογόνου που απελευθερώνουν τασώματα σε αποσύνθεση. (Σ.τ.Μ.)

252 25 3

M

νόσω ο κόσμος γύρω του πρόβαλλε ξανά αργά από τις κακό

βουλες σκιές της νύχτας και το αμφίσημο φεγγοβόλημα ενός

σεληνόφωτος που αποχαιρετούσε. Όταν ο κ. Ζοζέ άνοιξε τα

μάτια του, ήταν μέρα ξημερωμ ένη. Ήταν ξυλιασμένος, το φιλι

κό φυτικό αγκάλιασμα πρέπει να ήταν κάποιο άλλο απατηλό

όνειρο, εκτός αν το δέντρο, θεωρώντας ότι εκπλήρωσε το χρέ

ος της φιλοξενίας που οφ είλουν ό λες οι ελιές από την ίδια τουςτη φύση, τον είχε διώξει από πάνω της πριν την ώρα του και

τριγυρνούν ανάμεσα στα μνήματα ή ν' αφήνουν τις κακαρά-

ντζες τους την ώρα που έρχονται άνθρωποι για να θυμηθούν

τα αγαπημένα τους πρόσωπα που βρίσκονται εδώ, να προσευ

χηθούν και να κλάψουν, εξάλλου οι οδηγοί δεν θέλουν να τους

ενοχλούν όταν ανοίγουν τους λάκκους, γι' αυτό δεν μου μένει

άλλη λύση παρά να τους φέρνω κανένα τυρί πότε πότε για να

μην πάνε να παραπονεθούν στον έφορο, Αφού το Νεκροταφείο είναι απ' όλες τις πλευρές ανοιχτός χώρος, ο καθένας



τον είχε εγκαταλείψει αβοήθητο στην παγωνιά της λεπτής κα

ταχνιάς που πλανιόταν αναρριχώμενη πάνω από το κοιμητή

ριο. Ο κ. Ζοζέ σηκώθηκε με δυσκολία, νιώθοντας όλες τις αρ

θρώσεις του να τρίζουν, και προχώρησε σκοντάφτοντας προς

τον ήλιο, ενώ ταυτόχρονα τίναζε με δύναμη τα χέρια του για να

ζεσταθεί. Δίπλα στο μνήμα της άγνωστης γυναίκας, μασουλώ-

ντας το υγρό χορτάρι, ήταν ένα άσπρο πρόβατο. Τριγύρω εδώ

κι εκεί έβοσκαν άλλα πρόβατα. Κι ένας ηλικιωμένος άντρας με

την γκλίτσα στο χέρι ερχόταν προς την κατεύθυνση του κ. Ζο

ζέ. Τον συνόδευε ένας κοινός σκύλος, ούτε μικρός ούτε μεγά

λος, που δεν έδειχνε επιθετικός, έμοιαζε όμως να περιμένει κά

ποια εντολή του αφεντικού του για να εκδηλωθεί. Ο άντρας

σταμάτησε στην άλλη πλευρά του τάφου με την ερευνητική

στάση κάποιου που, χωρίς να ζητά εξηγήσεις, πιστεύει ότι του

τις οφείλουν, κι ο κ. Ζοζέ είπε, Καλημέρα, στο οποίο ο άλλος

απάντησε, Καλημέρα, Ωραίο πρωινό, Καλό είναι, Αποκοιμή

θηκα, είπε μετά ο κ. Ζοζέ, Α, αποκοιμηθήκατε, επανέλαβε ο ά

ντρας μ' έναν τόνο αμφισβήτησης, Ήρθα να δω τον τάφο ενόςφιλικού μου προσώπου, έκατσα να ξεκουραστώ κάτω από μια

ελιά κι αποκοιμήθηκα, Εδώ περάσατε τη νύχτα, Ναι, Πρώτη

φορά συνα ντώ άνθρ ωπο τέτοια ώρα, είναι η ώρα που φέρνω τα

πρόβατα να βοσκήσουν, Τις άλλες ώρες όχι, ρώτησε ο κ. Ζοζέ,

Θα έκανε κακή εντύπωση, θα ήταν ασέβεια, τα πρόβατα να

μπορεί να μπει μέσα, κι όχι μόνο οι άνθρωποι αλλά και τα ζω

ντανά, εντύπωση μου κάνει που δεν είδα ούτε ένα σκύλο ή μια

γάτα από το κτήριο της διοίκησης ως εδώ, Από σκύλους και

γάτες αδέσποτους άλλο τίποτα, Ναι, αλλά εγώ δεν συνάντησα

κανένα, Κάνατε όλα αυτά τα χιλιόμετρα με τα πόδια, Ναι,

Μπορούσατε να είχατε πάρει το λεωφορείο της γραμμής, ή ένα

ταξί, ή το αυτοκίνητο σας, αν έχετε, Δεν ήξερα πού είναι το

μνήμα, γι' αυτό χρειάστηκε να ζητήσω ενημέρωση πρώτα στη

διοίκηση κι ύστερα, έτσι όπως ήταν όμορφη η μέρα, αποφάσι

σα να έρθω με τα πόδια, Περίερ γο που δεν σ ας έστειλαν να κά

νετε το γύρο, όπως κάνουν πάντα, Τους ζήτησα να μ' αφήσουν

να περάσω και μου έδωσαν την άδεια, Είστε αρχαιολόγος,

Όχι, Ιστορικός, Ούτε, Κριτικός τέχνης, Όχι δα, Οικοσημολό-

γος ερευνητής, Ού τε κατά διάνοια, Τότε δεν καταλαβαίνω για

τί θελήσατε να κάνετε όλο αυτό το περπάτημα, ούτε πώς κα

ταφέρατε και κοιμηθήκατε ανάμεσα στα μνήματα, εγώ που εί

μαι μαθημένος στο μέρος δεν θα στεκόμουν λεπτό μετά το η

λιοβασίλεμα, Συνέβη απλά, κάθισα κι αποκοιμήθηκα, Είστεγενναίος άνθρωπος, Ούτε γενναίος άνθρωπος είμαι, Βρήκατε

το άτομο που ψάχνατε, Είναι αυτό εδώ, ακριβώς δίπλα σας,

Είναι άντρας ή γυναίκα, Είναι γυναίκα, Δεν έχει όνομα ακόμα,

Υποθέτω ότι η οικογένεια θα έχει φροντίσει για την ταφόπλα

κα, Έχω παρατηρήσει ότι οι οικογένειες των αυτοχείρων πα-

254 255

M Ο M

ραμελούν περισσότερο απ' τις άλλες αυτή τη βασική τους υποχρέωση, μάλλον έχουν ενοχές, νομίζουν ότι αυτοί φταίνε, Πολύ πιθανό, Αφο ύ δεν γνωριζόμαστε από κάπου, γιατί απαντάτε σ' όλες τις ερωτήσεις που σας κάνω, το φυ σιολογικό θα ήταννα μου λέγατε να μην ανακατεύομαι στη ζωή σας, Έτσι είμαι εγώ, πάντα απαντώ όταν με ρωτούν, Είστε υποτελής, υποτακτι

κός, εξαρτημένος, υπηρέτης στις διαταγές των άλλων, παιδίγια τα θελήματα, Είμαι γραφέας στο Γενικό Ληξιαρχικό Μη

η τελευταία θεμέλια λίθος, η έσχατη βεβαιότητα του, η άγνωστη γυναίκα που επιτέλους είχε συναντήσει, μόλις εξαφανίστηκε, Θέλετε να πείτε ότι ο αριθμός κάνει λάθος, ρώτησε τρέμοντας, Ο αριθμός είναι αριθμός, δεν κάνει ποτέ λάθος, απάντησε ο βοσκός, αν τον πάρουν από δω και τον τοποθετήσουν αλλού, ακόμα και στην άλλη άκρη του κόσμου, εξακολουθεί να εί

ναι ο ίδιος αριθμός, Δεν καταλαβαίνω, Θα καταλάβετε, Σαςπαρακαλώ, το μυαλό μου είναι σε σύγχυση, Κανένα από τα σώ



τρώο του Κράτους, Τότε είστε ο κατάλληλος για να μάθετε τηναλήθεια για τα μνήματα των αυτοχείρων, πρώτα όμως πρέπεινα πάρετε επίσημο όρκο πως δεν θ' αποκαλύψετε το μυστικόσε κανέναν, Ορκίζομαι σε ό,τι έχω ιερό στη ζωή μου, Και ποιο |είναι, για να 'χουμε καλό ρώτημα, το πιο ιερό πράγμα στη ζωήσας, Δεν ξέρω, Όλα, Ή τίποτα, Πρέπει να αναγνωρίσετε ότι θαήταν κάπως αφηρημένος ένας τέτοιος όρκος, Δεν μπορώ νασκεφτώ κάτι που ν' αξίζει περισσότερο, Επιτέλους, ορκιστείτεστην τιμή σας, παλιότερα αυτός ήταν ο σιγουρότερος όρκος, Εντάξει λοιπόν, θα ορκιστώ στην τιμή μου, να ξέρετε πάντως ότι ο διευθυντής του Ληξιαρχείου θα έσκαγε στα γέλια αν άκουγε ένα γραφέα του να ορκίζεται στην τιμή του, Ανάμεσα σ'έναν τσομπάνη με πρόβατα κι ένα γραφέα είναι ένας όρκος αρκετά σοβαρός, ένας όρκος που δεν φ έρνει γέλιο, γι' αυτό ας αρκεστούμε σ' αυτόν, Ποια είναι λοιπόν η αλήθεια για τα μνήματα των αυτοχείρων, ρώτησε ο κ. Ζοζέ, Ότι σ' αυτό το μέρος δενείναι όλα αυτό που φ αίνονται, Είναι ένα νεκροταφείο, είναι το

Γενικό Νεκροταφείο, Είναι ένας λαβύρινθος, Λαβύρινθουςβλέπει κανείς και έξω, Όχι όλους, τούτος εδώ ανήκει στους αόρατους, Δεν καταλαβαίνω, Για παράδειγμα, το άτομο πουβρίσκεται εδώ, είπε ο βοσκός αγγίζοντας με την άκρη της γκλί-τσας του ένα λοφάκι από χώμα, δεν είναι αυτό που νομίζετε.Ξαφνικά το έδαφος δονήθηκε κάτω απ' τα πόδια του κ. Ζοζέ,

ματα που είναι θαμμένα εδώ δεν αντιστοιχεί στα ονόματα πουυπάρχουν στις ταφόπλακες, Δεν το πιστεύω, Σας το λέω εγώ,Και οι αριθμοί, Είναι όλοι ανακατωμένοι, Γιατί, Γιατί κάπ οιοςτους αλλάζει προτού τοποθετηθούν οι πλάκες με τα ονόματα,Ποιος το κάνει αυτό, Εγώ, Αυτό όμως είναι έγκλημα, διαμαρτυρήθηκε αγανακτισμένος ο κ. Ζοζέ, Δεν υπάρχει κανένας νόμος που το λέει αυτό, Θα πάω τώρα αμέσως να σας καταγγείλω στη διοίκηση του Ν εκροταφείου, Μην ξεχνάτε ότι έχ ετε ορκιστεί, Παίρνω πίσω τον όρκο, σ' αυτή την περίπτωση δεν ισχύει, Μπορούμε πάντα να προσθέσουμε έναν καλό λόγο πάνω σ' έναν κακό, αλλά δεν μπορούμε να αποσύρουμε ούτε τονέναν ούτε τον άλλο, ο λόγος είναι λόγος και ο όρκος όρκος, Οθάνατος είναι ιερός, Η ζωή είναι ιερή, κύριε γραφέα, τουλάχιστον έτσι λένε, Πρέπει όμως να υπάρχει, στο όνομα της ευπρέπειας, λίγος σεβασμός σ' αυτόν που πέθανε, έρχονται εδώ άνθρωποι να θυμηθούν συγγενείς και φίλους, να διαλογιστούνκαι να προσευχηθούν, να βάλουν λουλούδια ή να κλάψουν

μπροστά σ ' ένα αγαπημένο όνομα, και τελικά αποδεικνύεται ότι εξαιτίας της μοχθηρίας ενός τσομπάνη με πρόβατα το πραγματικό όνομα αυτού που βρίσκεται εδώ είναι άλλο, τα νεκρικάαπομεινάρια που λατρεύουν δεν είναι αυτού που νομίζουν, οθάνατος έτσι γίνεται φάρσα, Δεν νομίζω ότι υπάρχει μεγαλύτερος σεβασμός από το να κλαίει κανείς για κάποιον που δεν

256 257

ι 7 - Όλα τα ονόματα

M

γνώριζε, Όμως το θάνατο, Τι, Το θάνατο πρέπει να τον σεβόμαστε, Θα 'θελα πολύ να μου λέγατε σε τι συνίσταται κατά τηγνώμη σας ο σεβασμός προς το θάνατο, Πάνω απ' όλα, στο ναμην τον βεβηλώνουμε, Ο θάνατος, ως τέτοιος, δεν βεβηλώνεται, Ξέρετε πολύ καλά ότι μιλώ για τους νεκρούς, όχι για το θάνατο καθεαυτό, Πείτε μου πού βλέπετε εδώ το παραμικρό ίχνος

βεβήλωσης, Δεν είναι μικρή βεβήλωση που τους αλλάξατε ταονόματα, Καταλαβαίνω ότι ένας γραφέας του Ληξιαρχικού

ζέ, Σκέφτεστε αληθινά να με καταδώσετε, ρώτησε ο βοσκός,Είμαι άνθρωπος που κρατά το λόγο του, αυτό που ορκίστηκαισχύει, Αφού μάλιστα θα σας συμβούλευαν σίγουρα να σωπάσετε, Γιατί, Φαντάζεστε πόση δουλειά θέλει να ξεθάψουν όλοαυτό τον κόσμο, να τους αναγνωρίσουν, πολλοί απ' αυτούς έχουν γίνει χους εις χουν. Τα πρόβατα είχαν πια συγκεντρωθεί,

κάποιο αργοπορημένο πηδούσε επιδέξια πάνω από τους τάφους για να ξεφύγει από το σκύλο και να ενωθεί με τ' αδέρφια



Μητρώου του Κράτους έχει τέτοιου είδους απόψεις για τα ονόματα. Ο τσομπάνης σταμάτησε, έκανε σινιάλο στο σκύλο ναπάει να φέρει ένα πρόβατο που είχε ξεστρατίσει κι ύστερα συνέχισε, Δεν σας είπα ακόμα για ποιο λόγο άρχισα ν' αλλάζω τιςεπιγραφές όπου είναι γραμμένοι οι αριθμοί των μνημάτων, Αμφιβάλλω αν μ' ενδιαφέρει να το μάθω, Αμφιβάλλω ότι δεν σαςενδιαφέρει, Πείτε μου, Αν είναι αλήθεια, όπως πιστεύω εγώ, ότι οι άνθρωποι αυτοκτονούν επειδή δεν θέλουν να τους βρουν,τούτοι εδώ, χάρη σ' αυτό που ονομάσατε μοχθηρία ενός τσο-μπάνη, απαλλάχθηκαν για πάντα από τις ενοχλήσεις, στηνπραγματικότητα ούτε εγώ ο ίδιος, και να ήθελα, δεν θα μπορούσα να θυμηθώ τις σωστές θέσεις, το μοναδικό πράγμα πουξέρω είναι αυτό που σκέφτομαι όταν περνώ μπροστά από ένατέτοιο μάρμαρο με πλήρες ονοματεπώνυμο και τις αντίστοιχεςημερομηνίες γέννησης και θανάτου, Τι σκέφτεστε, Ότι είναιδυνατό να μη βλέπουμε το ψέμα ακόμα κι αν το έχουμε μπροστά στα μάτια μας. Ήδη εδώ και ώρα η καταχνιά είχε διαλυθεί,

τώρα φαινόταν πόσο μεγάλο ήταν το κοπάδι, ο βοσκός έκανεμε την γκλίτσα μια κίνηση πάνω απ' το κεφάλι του, ήταν η διαταγή στο σκύλο να μαζέψει το κοπάδι. Είπε ο βοσκός, Είναι ώρα να πηγαίνω με τα πρόβατα, όπου να 'ναι θ' αρχίσουν να έρχονται οι οδηγοί, βλέπω ήδη τα φώτα δυο αυτοκινήτων, αλλάδεν έρχονται προς τα εδώ, Εγ ώ θα κάτσω ακόμα, είπε ο κ. Ζο-

του. Ο βοσκός ρώτησε, Ήσασταν φίλος ή συγγενής του ατόμουπου ήρθατε να επισκεφθείτε, Ούτε που την ήξερα, Και παρ' όλα αυτά ήρθατε και την αναζητήσατε, Επειδή δεν την ήξερατην αναζητούσα, Βλέπε τε λοιπόν που είχα δίκιο όταν σας είπαότι δεν υπάρχει μεγαλύτερος σεβασμός απ' το να κλάψει κανείς για έναν άνθρωπο που δεν γνώρισε, Χαίρετε, Μπορεί καινα ξανασυναντηθούμε κάποια φορά, Δεν νομίζω, Κανείς δενξέρει, Ποιος είστε, Είμαι ο βοσκός αυτού του κοπαδιού, Τίποτε άλλο, Τίποτε άλλο. Ένα φως σπινθήρισε από μακριά, Εκείνο εκεί έρχεται προς τα εδώ, είπε ο κ. Ζοζέ, Έτσι φαίνεται, είπε ο β οσκός. Με το σκύλο μπροστά το κοπάδι άρχισε να κινείται με κατεύθυνση τη γέφυρα. Προτού εξαφανιστεί πίσω απότα δέντρα της απέναντι όχθης, ο βοσκός γύρισε κι έκανε μιαχειρονομία αποχαιρετισμού. Ο κ. Ζοζέ σήκωσε κι αυτός το χέρι του. Τώρα φαινόταν πιο καθαρά το διακεκομμένο φως τουαυτοκινήτου των οδηγών. Πού και πού εξαφανιζόταν, κρυβόταν στα σκαμπανεβάσματα του εδάφους ή στις ανώμαλες κα

τασκευές του Νεκροταφείου, στους πύργους, τους οβελίσκους,τις πυραμίδες, κι ύστερα ξαναφαινόταν π ιο δυνατό και κοντινό, κι ερχόταν βιαστικά, σημάδι προφανές ότι η συνοδεία δενήταν μεγάλη. Η πρόθεση του κ. Ζοζέ, όταν είχε πει στο βοσκόΕγ ώ θα κάτσω ακόμα, ήταν απλώς να μείνει λίγες παραπάνωστιγμές μονάχος προτού κινήσει για το δρόμο του. Το μόνο που

258

259

ο

ήθελε ήταν να σκεφτεί λιγάκι για τον εαυτό του, να βρει τοπραγματικό μέτρο της πλάνης του, να τη δεχτεί, να γαληνέψειτο πνεύμα του, να πει μεμιάς, Τελείωσε, τώρα όμως μια άλλη ιδέα τού είχε κατέβει. Πλησίασε το μνήμα και πήρε μια στάσησαν να διαλογιζόταν βαθιά την αναπότρεπτη προσωρινότητατης ύπαρξης, τη ματαιότητα όλων των ονείρων και των ελπί

δων, την απόλυτη ευθραυστότητα κάθε εγκόσμιας και θεϊκήςδόξας. Ονειροπολούσε τόσο συγκεντρωμένα ώστε δεν έδειξε

ο Μ

έργα της τύχης. Ο κ. Ζοζέ γύρισε στο σπίτι του. Στο δρόμομπήκε σ' ένα ζαχαροπλαστείο. Πήρε έναν καφέ με γάλα καιφρυγανισμένο ψωμί. Δεν άντεχε άλλο την πείνα.



να αντιλαμβάνεται την άφιξη των οδηγών και μισής ντουζίναςανθρώπων, ή κάτι παραπάνω, που παρακολουθούσαν την κηδεία. Δεν κουνήθηκε όση ώρα κράτησε το άνοιγμα του λάκκου,η κάθοδος του φέρετρου, το ξαναγέμισμα της τρύπας, ο σχηματισμός του συνηθισμένου λοφίσκου από το χώμα που είχεπερισσέψει. Δεν κουνήθηκε όταν ένας από τους οδηγούς κάρφωσε στο προσκέφαλο τη μαύρη μεταλλική επιγραφή με τον αριθμό του μνήματος σε λευκό. Δεν κουνήθηκε όταν το αυτοκίνητο των οδηγών και η νεκροφόρα απομακρύνθηκαν, δεν κουνήθηκε εκείνα τα πενιχρά δύο λεπτά που οι συνοδοί παρέμειναν στον τάφο λέγοντας κουβέντες ανώφελες και σφουγγίζο-ντας κάποιο δάκρυ, δεν κουνήθηκε όταν τα δυο αυτοκίνητα μετα οποία είχαν έρθει έβαλαν μπρος και πέρασαν τη γέφυρα.Δεν κουνήθηκε μέχρι που έμεινε πάλι μόνος. Τότε πήγε κι έβγαλε τον αριθμό που αντιστοιχούσε στην άγνωστη γυναίκακαι τον τοποθέτησε στον καινούριο τάφο. Κατόπιν ο αριθμόςτούτου πήγε και πήρε τη θέση του άλλου. Η ανταλλαγή είχε γί

νει, η αλήθεια είχε γίνει ψέμα. Σε κάθε περίπτωση μπορούσεκάλλιστα την επομένη ο βοσκός, βρίσκοντας εδώ έναν καινούριο τάφο, να πάρει, χωρίς να το ξέρει, τον ψεύτικο α ριθμό πουυπήρχε πάνω του και να τον πάει στον τάφο της άγνωστης γυναίκας, ειρωνική περίπτωση στην οποία ένα ψ έμα, που μοιάζεινα επαναλαμβάνεται, θα κατέληγε να είναι αλήθεια. Άπειρα τα

26θ 26ΐ

Μ

λος πήγε και κύκλωσε τα πρόβατα αναγκάζοντας τα να κινη

θούν προς την κατεύθυνση μιας γέφυρας απ' όπου περνούσαν

σιωπηλά αυτοκίνητα με φωτεινές πινακίδες που αναβόσβηναν

και έλεγαν Α κολουθήστε με, Α κολουθήστε με, Α κολουθήστε

με, σε μια στιγμή το κοπάδι εξαφανίστηκε, εξαφανίστηκε ο

σκύλος, εξαφανίστηκε ο βοσκός, έμεινε μονάχα το χώμα του

νεκροταφείου καλυμμένο από αριθμούς, οι ίδιοι που βρίσκονταν προηγουμένως στα κεφάλια των προβάτων, αλλά, επειδή



Απο φα σ ι σ μ έ ν ο ς ν α αναπληρώσει το χαμένο ύπνο, ο κ .

Ζοζέ έπεσε στο κρεβάτι μόλις μπήκε στο σπίτι, δεν εί

χαν περάσει όμως καλά καλά δυο ώρες κι ήταν ξανά

ξύπνιος. Είχε δει ένα όνειρο περίεργο, αινιγματικό, είχε δει

τον εαυτό του στη μέση του νεκροταφείου, ανάμεσα σ' ένα

πλήθος πρόβατα τόσο μεγάλο που με το ζόρι άφηναν να φα

νούν τα λοφάκια των τάφων, και το καθένα τους είχε στο κε

φάλι έναν αριθμό που άλλαζε διαρκώς, αλλά καθώς ήταν όλαίδια, δεν μπορούσε να καταλάβει κανείς αν ήταν τα πρόβατα

που άλλαζαν αριθμό ή οι αριθμοί που άλλαζαν πρόβατα. Α

κουγόταν μια φωνή που φώναζε, Είμαι εδώ, είμαι εδώ, δεν

μπορούσε να έρχεται απ' τα πρόβατα γιατί αυτά πάει καιρός

που σταμάτησαν να μιλούν, επίσης δεν μπορούσε να είναι από

τα μνήματα γιατί δεν θυμάται ποτέ κανείς να έχουν μιλήσει, κι

ωστόσο επίμονη η φωνή εξακολουθούσε να καλεί, Είμαι εδώ,

είμαι εδώ, κι εκείνος έστρεφε το κεφάλι του γρήγορα, αλλά δεν

μπορούσε να βρει από πού ερχόταν. Ο κ. Ζοζέ συγχιζόταν, ήθελε να ξυπνήσει και δεν μπορούσε, το όνειρο συνεχιζόταν,

τώρα εμφανιζόταν ο βοσκός με το σκύλο, τότε ο κ. Ζο ζέ σκέ

φτηκε, Α υτός ο βοσκός τα ξέρει όλα, αυτός θα μου πει σε ποιον

ανήκει αυτή η φωνή, αλλά ο βοσκός δεν μίλησε, έκανε μόνο

μια χειρονομία με την γκλίτσα πάνω απ' το κεφάλι του, ο σκύ-

26 2

τώρα ήταν όλα μαζεμένα, όλα πιασμένα στη σειρά, σε μια α

διάρρηκτη σπείρα με κέντρο της τον ίδιο, δεν μπορούσε να κα

ταλάβει πού άρχιζε ο ένας και πού τελείωνε ο άλλος. Γεμάτος

αγωνία και ιδρώτα, ο κ. Ζοζέ ξύπνησε λέγοντας, Είμαι εδώ.

Είχε τα βλέφαρα κλειστά κι ήταν μισοξύπνιος, αλλά επανέλα

βε δυο φορές δυνατά, Είμαι εδώ, είμαι εδώ, κατόπιν άνοιξε τα

μάτια στο μίζερο μέρος όπου ζούσε εδώ και τόσα χρόνια, είδε

το χαμηλό ταβάνι με το σκασμένο σοβά, το πάτωμα με τις σκε-

βρωμένες σανίδες, το τραπέζι και τις δυο καρέκλες στη μέσητου σαλονιού, αν μπορεί να ονομαστεί έτσι ένας τέτοιος χώ

ρος, το ντουλάπι όπου φύλαγε τις ειδήσεις και τις εικόνες των

διασημοτήτων, τη γωνιά που έβγαζε στην κουζίνα, την απο-

θηκούλα που χρησίμευε για μπάνιο, και τότε είπε, Πρέπει να

βρω έναν τρόπο να απελευθερωθώ απ' αυτή την τρέλα, ανα

φερόταν προφανώς στη γυναίκα που τώρα θα έμενε για πάντα

άγνωστη, το σπίτι, το ταλαίπωρο, δεν έφταιγε σε τίποτα, ήταν

απλώς ένα θλιβερό σπίτι. Α πό φ όβο μήπως τυχόν επιστρέψει

το όνειρο, ο κ. Ζοζέ δεν επιχείρησε να ξανακοιμηθεί. Ήταν ξαπλωμένος ανάσκελα, κοιτάζοντας το ταβάνι, περιμένοντας να

τον ρωτήσει, Γιατί κάθεσαι και με κοιτάς, αλλά το ταβάνι δεν

έκανε σχόλιο, αρκέστηκε να τον παρατηρεί χωρίς ν' αλλάζει

έκφραση. Ο κ. Ζοζέ παραιτήθηκε απ' την ελπίδα να βρει βοή

θεια από κει, έπρεπε να λύσει μόνος του το πρόβλημα του, κι

2 63

M M

ο καλύτερος τρόπος μάλιστα θα ήταν να πείσει τον εαυτό του

ότι δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα, Α ν ψοφήσει το ζώο, ψοφά

ει κι η ψώρα του, ήταν η ελάχιστα ευσεβής παροιμία που του

ξέφυγε, κι αποκάλεσε ψωριάρικο ζώο την άγνωστη γυναίκα,

λησμονώντας για μια στιγμή ότι υπάρχουν δηλητήρια που ε

νεργούν τόσο αργά ώστε δεν θυμόμαστε πια την προέλευση

τους. Μετά, όταν ήρθε στα συγκαλά του, μουρμούρισε, Προσοχή, ο θάνατος πολλές φορές είναι αργό δηλητήριο, ύστερα

χουν άλλο ι που λένε, αντίθετα, ότι όσο πιο πολύ κοιτά κανείς

τόσο πιο λίγα βλέπει, όπως και να 'χει δεν νομίζω ότι αξίζει

τον κόπο να πάω να μιλήσω σ' αυτό τον άνθρωπο, Φοβάσαι

μην αρχίσει να μιλάει για την αιτία του διαζυγίου, δεν θέλεις

ν' ακούσεις τίποτα που να τη δυσφημίζει, Συνήθως οι άνθρω

ποι δεν καταφέρνουν να φανούν δίκαιοι, ούτε με τους εαυτούς

τους ούτε με τους άλλους, επομένως το πιο πιθανό είναι να μουτα διηγηθεί έτσι που να έχει αυτός όλο το δίκιο, Πολύ έξυπνη



αναρωτήθηκε, Πότε και γιατί άρχισε άραγε εκείνη να πεθαί

νει. Ήταν εκείνη τη στιγμή που το ταβάνι, χωρίς να μοιάζει να

έχει κάποια σχέση, άμεση ή έμμεση, μ' αυτό που είχε μόλις α

κούσει, βγήκε από την αδιαφορία του για να θυμηθεί, Υπάρ

χουν τουλάχιστον άλλα τρία άτομα με τα οποία δεν έχεις μι

λήσει, Ποια είναι αυτά, ρώτησε ο κ. Ζοζέ, Οι γονείς και ο

πρώην σύζυγος, Πραγματικά, δεν θα ήταν άσχημη ιδέα να μι

λήσω με τους γονείς της, στην αρχή το σκέφτηκα κι εγώ, αλλά 1

αποφάσισα να τ' αφήσω για μια άλλη φορά, Ή θα το κάνειςτώρα ή ποτέ, για πολύ λίγο ακόμα μπορείς να το διασκεδάζεις

και να περιφέρεσαι προτού χτυπήσεις οριστικά τη μύτη σου

στον τοίχο, Α ν δεν ήσουν συνέχεια κολλημένο εκεί που είσαι,

μιας κι είσαι ταβάνι, θα γνώριζες καλά ότι δεν ήταν καθόλου

διασκεδαστικό, Διασκέδασε την προσοχή σου όμως, Ποια εί

ναι η διαφορά, Πήγαινε και βρες τη στο λεξικό, γι' αυτό τα έ

χουμε, Έτσι ρώτησα, όλοι ξέρουμε ότι άλλη διασκέδαση η μία

κι άλλη η άλλη, Για τον άλλο τι λες, Ποιον άλλο, Τον πρώην

σύζυγο, κατά πάσα πιθανότητα αυτός είναι ο άνθρωπος πουθα μπορέσει να σου πει περισσότερα γι' αυτή την άγνωστη γυ

ναίκα, υποθέτω ότι ο έγγαμος βίος, η κοινή ζωή τους, θαήταν

ένα είδος μεγεθυντικού φακού, φαντάζομαι ότι δεν υπάρχει ε

πιφύλαξη ή μυστικό που να μπορούν ν' αντισταθούν για πολύ

καιρό στο μικροσκόπιο μιας διαρκούς παρατήρησης, Υπάρ

ανάλυση, μπράβο, Δ εν είμαι ηλίθιος, Πράγματι, ηλίθιος δεν εί

σαι, απλώς αργείς πολύ να αντιληφθείς τα πράγματα, ειδικά

τα πιο απλά, Λόγου χάρη, Ότι δεν είχες κανένα κίνητρο να

πας να ψάξεις αυτή τη γυναίκα, εκτός, Εκτός από τι, Εκτός

απ' τον έρωτα, Πρέπει να είναι κανείς ταβάνι για να σκεφτεί

τέτοια παράλογη ιδέα, Σου έχω πει φαντάζομαι ότι τα ταβάνια

των σπιτιών είναι το πολλαπλό μάτι του Θεού, Δεν το θυμά

μαι, Α ν δεν σ ' το είπα μ' αυτά τα λόγια, σ' το λέω τώρα, Τότε

πες μου πώς γίνεται να μου άρεσε μια γυναίκα που δεν γνώριζα, που δεν είδα ποτέ μου, Η ερώτηση είναι εύλογη, δεν υ

πάρχει αμφιβολία, αλλά μόνο εσύ μπορείς να δώσεις την απά

ντηση, Η ιδέα αυτή δεν έχει ούτε κεφάλι ούτε πόδια, Είναι α

διάφορο αν έχει πόδια ή κεφάλι, εγώ για άλλο μέρος του σώ

ματος μιλάω, για την καρδιά, αυτή που εσείς λέτε πως είναι ο

κινητήρας και η έδρα των συναισθημάτων, Επαναλαμβάνω ό

τι δεν είναι δυνατόν να μου άρεσε μια γυναίκα που δεν γνωρί

ζω, που δεν είδα ποτέ μου, εκτός από μερικές παλιές φωτο

γραφίες, Ήθελες να τη δεις, ήθελες να τη γνωρίσεις, κι αυτό,είτε συμφωνείς είτε όχι, σήμαινε ότι σου άρεσε, Φαντασίες ε

νός ταβανιού, Φαντασίες δικές σου, ανθρώπινες, όχι δικές

μου, Είσαι αύθαδες, νομίζεις ότι ξέρεις τα πάντα για μένα, Τα

πάντα όχι, αλλά όλο και κάτι πρέπει να έχω μάθει μετά α πό τό

σα χρόνια κοινής ζωής, πάω στοίχημα ότι δεν το 'χες σκεφτεί

26 4 265

M M

ποτέ ότι εσύ κι εγώ ζούμε από κοινού, η μεγάλη μιας διαφορά

είναι ότι εσύ μου δίνεις σημασία μόνο όταν χρειάζεσαι συμ

βουλές και σηκώνεις τα μάτια σου ψηλά, ενώ εγώ περνώ όλο

μου τον καιρό κοιτάζοντας εσένα, Το μάτι του Θεού, Μπορείς

να πάρεις τη μεταφορά μου στα σοβαρά, αν θέλεις, αλλά μην

την επαναλαμβάνεις σαν να 'ταν δικιά σου. Μετά απ' αυτό το

ταβάνι αποφάσισε να σωπάσει, είχε αντιληφθεί ότι οι σκέψειςτου κ. Ζοζέ είχαν συγκεντρωθεί στην επίσκεψη που επρόκειτο

να κάνει στους γονείς της άγνωστης γυναίκας, το τελευταίο

σει το τηλέφωνο πάνω στο γραφείο του διευθυντή, αλλά ο κίν

δυνος αυτής της ενέργειας δεν ήταν μικρότερος, αφού στην α

ναφορά των τηλεφωνικών συνδιαλέξεων που αποστελλόταν

από το κέντρο κάθε μήνα και επαληθευόταν, αριθμό τον αριθ

μό, από το ληξίαρχο αναγκαστικά θα αναφερόταν και η μυ

στική επικοινωνία, Τι τηλεφώνημα είναι αυτό που έγινε από

δω Κυριακή, θα ρωτούσε ο ληξίαρχος τους υποδιευθυντές, κιαμέσως, δίχως να περιμένει απάντηση θα διέταζε, Να διενερ

γηθεί έρευνα αμέσως. Η επίλυση του μυστηρίου της μυστικής



βήμα προτού χτυπήσει τη μύτη του στον τοίχο, έκφραση εξί

σου μεταφορική που σημαίνει Έφτασες στο τέλος.

Ο κ. Ζοζέ σηκώθηκε απ' το κρεβάτι, έκανε την τουαλέτα

του, ετοίμασε κάτι για φαγητό και, ανακτώντας έτσι τη φυσική

του ρώμη, επικαλέστηκε την ηθική του ρώμη για να τηλεφω

νήσει, με την απαραίτητη γραφειοκρατική ψυχρότητα, στους

γονείς της άγνωστης γυναίκας, πρώτα απ' όλα για να δει αν ή

ταν στο σπίτι, κι ύστερα για να τους ρωτήσει αν θα μπορού

σαν, σήμερα κιόλας, να δεχτούν την επίσκεψη ενός υπαλλή

λου του Γενικού Ληξιαρχικού Μητρώου του Κράτους που εί

χε κάποιο ζήτημα να λύσει μαζί τους σχετικό με τη μακαρίτισ-

σα την κόρη τους. Α ν επρόκειτο για ένα άλλο τηλεφώνημα, ο

κ. Ζοζέ θα είχε πάει να μιλήσει από τον τηλεφωνικό θάλαμο

που βρίσκεται απέναντι ακριβώς, ωστόσο στην περίπτωση αυ

τήν υπήρχε ο κίνδυνος, μόλις του απαντούσαν, να αντιλαμβά

νονταν το θόρυβο του νομίσματος που πέφτει στο εσωτερικό

του τηλεφώνου, και ο λιγότερο καχύποπτος άνθρωπος στονκόσμο θα ήθελε εξηγήσεις για ποιο λόγο ένας υπάλληλος του

Γενικού Ληξιαρχείου τηλεφωνεί από θάλαμο, και μάλιστα την

Κυριακή, για υπηρεσιακό ζήτημα. Φαινομενικά η λύση στο

πρόβλημα βρισκόταν κοντά στον κ. Ζοζέ, αρκούσε να μπει γι'

άλλη μια φορά λαθραία στο Ληξιαρχείο και να χρησιμοποιή

κλήσης θα ήταν το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο, ήταν αρ

κετό να σχηματίσουν τον ύποπτο αριθμό και ν' ακούσουν από

κει την πληροφορία, Μάλιστα, την ημέρα εκείνη μας τηλεφώ

νησε ένας υπάλληλος του Γενικού Ληξιαρχικού Μητρώου του

Κράτους, κι όχι μόνο τηλεφώνησε, πέρασε κι από δω, ήθελε να

μάθει για ποιο λόγο αυτοκτόνησε η κόρη μας, ανέφερε ότι ή

ταν για μια στατιστική, Για μια στατιστική, Μάλιστα, κύριε,

για μια στατιστική, τουλάχιστον έτσι μας είπε, Πολύ καλά, α

κούστε με τώρα με προσοχή, Παρακαλώ, Για να υπάρξει πλή

ρης διαλεύκανση της υπόθεσης είναι απαραίτητο εσείς και ο

σύζυγος σας να συνεργαστείτε με τις ληξιαρχικές αρχές, Τι

πρέπει να κάνουμε, Ελάτε αύριο στο Ληξιαρχείο να αναγνω

ρίσετε τον υπάλληλο που σας επισκέφθηκε, Θα είμαστε εκεί,

Θα έρθει να σας πάρει αυτοκίνητο. Η φαντασία του κ. Ζοζέ

δεν περιορίστηκε στη δημιουργία αυτού του ανησυχητικού

διαλόγου, μόλις τον τελείωσε πέρασε στη νοητική αναπαρά

σταση αυτού που θα συνέβαινε μετά, όταν οι γονείς της άγνωστης γυναίκας θα έμπαιναν μέσα στο Ληξιαρχείο και θα έδει

χναν ξαφνικά, Α υτός ήταν. Ο κ. Ζοζέ μουρμούρισε, Πάω χα

μένος, δεν έχω καμία διέξοδο. Και βέβαια είχε, κι ήταν βολική

και οριστική, να παραιτηθεί από την επίσκεψη στο σπίτι των

γονιών της άγνωστης γυναίκας, ή να πάει χωρίς να ειδοποιή-

26 6 267

M

σει προηγουμένως, να χτυπήσει απλώ ς την πόρτα και να πει,

Καλησπέρα, είμαι υπάλληλος του Γενικού Ληξιαρχικού Μη

τρώου του Κράτους, με συγχωρείτε που σας ενοχλώ σε αργία,

αλλά οι υποθέσεις του Ληξιαρχείου έχουν συσσωρευτεί σε τέ

τοιο βαθμό, μ' όλο αυτό τον κόσμο που γεννιέται και πεθαίνει,

που χρειάστηκε να περάσουμε σ' ένα εργασιακό καθεστώς

διαρκών υπερωριών. Α υτός ήταν αναμφισβήτητα ο π ιο έξυπνος τρόπος να κινηθεί, αυτός που έδινε στον κ. Ζοζέ τις πε

ρισσότερες δυνατές εγγυήσεις σχετικά με τη μελλοντική του α

ο Μ

Ζοζέ τη σκέψη ότι μόλις έδεσε τον κόμπο στο σκοινί που θα

τον κρεμάσει, αλλά η τρέλα τον καθησύχασε, του είπε πως η α

ναφορά των συνδιαλέξεων θα καθυστερούσε μερικές βδομά

δες να έρθει από τα κεντρικά και ότι, ποιος ξέρει, μπορεί ο λη

ξίαρχος να βρίσκεται σε διακοπές τότε ή να είναι άρρωστος

στο σπίτι του, ή απλούστατα να διατάξει έναν υποδιευθυντή

να επαληθεύσει εκείνος τους αριθμούς, δεν θα ήταν η πρώτηφορά, πράγμα που θα σήμαινε ότι κατά πάσα πιθανότητα το

παράπτωμα του δεν θα αποκαλυπτόταν, μιας και σε κανέναν



σφάλεια, ήταν όμως λες κι οι τελευταίες αυτές ώρες που είχε

βιώσει, εκείνο το τεράστιο νεκροταφείο με τα πλοκάμια του α

πλωμένα, η νύχτα με το θαμπό φεγγάρι και τις σκιές που περ

πατούν, ο σπασμωδικός χορός των σπινθήρων απ' τους τά

φους, ο γερο-βοσκός με τα πρόβατα, ο σκύλος, σιωπηλός σαν

να του είχαν βγάλει τις φωνητικές χορδές, οι τάφοι με τους

μπερδεμένους αριθμούς, όλα τούτα έμοιαζαν να του συσκοτί

ζουν τις σκέψεις, που συνήθως ήταν αρκετά καθαρές και ξάστερες στην πορεία της ζωής του, αλλιώς πώς να καταλάβει

κανείς γιατί εκείνος επιμένει πεισματικά στην ιδέα να τηλε

φωνήσει, κι ακόμα περισσότερο, προσπαθεί να τη δικαιολογή

σει στον εαυτό του με το παιδιάστικο επιχείρημα ότι ένα τηλε

φώνημα θα του άνοιγε το δρόμο για να συγκεντρώσει πληρο

φορίες. Πιστεύει στ' αλήθεια ότι βρήκε μια διατύπωση ικανή

να διαλύσει εξαρχής κάθε δυσπιστία, θα πει, και το λέει ήδη,

καθισμένος στην καρέκλα του ληξίαρχου, Σας τηλεφωνούμε

από το ειδικό παράρτημα του Γενικού Ληξιαρχικού Μητρώουτου Κράτους, η λέξη ειδικό παράρτημα, πιστεύει, είναι το α

ντικλείδι που θατου ανοίξει όλες τις πόρτες, κι απ' ό,τι φαίνε

ται δεν είναι παράλογος, από την άλλη πλευρά τού απαντούν,

Μάλιστα, κύριε, περάστε όποτε θέλετε, σήμερα θα είμαστε στο

σπίτι. Ένα τελευταίο ίχνος λογικής έφερε στο κεφάλι του κ.

2 6 8

απ' τους υποδιευθυντές δεν αρέσει η αγγαρεία, Λοιπόν, ανά

μεσα σε δυο ξυλιές ξεκουράζεται η πλάτη, μουρμούρισε ο κ.

Ζοζέ καταλήγοντας και εγκαταλείφθηκε σ' αυτό που προστά

ζει το πεπρωμένο. Τακτοποίησε τον τηλεφωνικό κατάλογο

στην ακριβή θέση πάνω στο γραφείο, ευθυγραμμίζοντας τον

ακριβώς με την ορθή γωνία της επιφάνειας, καθάρισε το α

κουστικό με το μαντίλι για να φύγουν τα δακτυλικά του απο

τυπώματα και μπήκε στο σπίτι του. Άρχισε να γυαλίζει τα παπούτσια του, κατόπιν βούρτσισε το κουστούμι του, έβαλε ένα

πλυμένο πουκάμισο, την καλύτερη του γραβάτα, κι ήταν πια

με το χέρι στο πόμολο όταν θυμήθηκε την εξουσιοδότηση. Α ν

παρουσιαστεί στο σπίτι των γονιών της άγνωστης γυναίκας

και πει απλώς, Εγώ είμαι που σας τηλεφώνησα από το Λη

ξιαρχείο, δεν θα έχει ασφαλώς από άποψη πειθούς και εξου

σίας το ίδιο αποτέλεσμα όπως αν τους βάλει μπροστά στη μύ

τη τους ένα χαρτί υπογεγραμμένο, σφραγισμένο και χαρτοση

μασμένο που αναγνωρίζει στον φέροντα κάθε δικαίωμα και εξουσία να ασκήσει τα καθήκοντα του για την ακέραια εκτέλε

ση της αποστολής που του έχει ανατεθεί. Άνοιξε το ντουλάπι,

αναζήτησε το φάκελο του επισκόπου και έβγαλε την εξουσιο

δότηση, ωστόσο ρίχνοντας μια ματιά κατάλαβε ότι δεν έκανε.

Πρώτα απ' όλα λόγω ημερομηνίας, που ήταν προγενέστερη

26 9

της αυτοκτονίας, και κατά δεύτερο λόγο για την ορολογία με

την οποία είχε συνταχθεί, λόγου χάρη εκείνα τα εντολή και κα

θήκον να διαλευκάνει και να εξακριβώσει όλα όσα αφορούν

την παρελθούσα, παρούσα και μελλοντική ζωή της άγνωστης

γυναίκας, Δεν ξέρω καν πού βρίσκεται τώρα, σκέφτηκε ο κ.

Ζοζέ, κι όσ ο για τη μελλοντική της ζωή, εκείνη τη στιγμή θυ

μήθηκε το λαϊκό τετράστιχο που λέει, Τι είναι μετά το θάνατοποτέ κανείς δεν είδε, τόσοι πέρασαν προς τα εκεί, πίσω κανείς

δεν ήρθε. Ετοιμαζόταν να βάλει την εξουσιοδότηση στη θέση

ο Μ

κρό αποτύπωμα που θα μπορούσε να τον προδώσει, πήρε το

κλειδί και ξεκλείδωσε το ντουλάπι με τα έντυπα. Έβγαλε ένα

φύλλο χαρτί με το έμβλημα του Ληξιαρχείου, κλείδωσε το

ντουλάπι, κατόπιν ξανάβαλε το κλειδί στο συρτάρι του υποδι

ευθυντή, και τη στιγμή εκείνη άκουσε την κλειδαριά της εξω

τερικής πόρτας του κτηρίου να τρίζει, άκουσε το γλωσσίδι της

κλειδαριάς να γλιστρά μια φορά, για μια στιγμή ο κ. Ζοζέ πα-

ρέλυσε, αλλά αμέσως, όπως σ' εκείνα τα παλιά όνειρα των

παιδικών χρόνων όπου πετούσε αβαρής πάνω από κήπους και



της, αλλά την τελευταία στιγμή αναγκάστηκε να υποταχθεί

και πάλι σ' εκείνη την πνευματική κατάσταση που τον υπο

χρεώνει να συγκεντρώνεται καταναγκαστικά σε μια ιδέα και

να εμμένει σ' αυτήν μέχρι να την πραγματοποιήσει. Α πό τη

στιγμή που σκέφτηκε την εξουσιοδότηση, έπρεπε οπωσδήπο

τε να έχει μαζί του εξουσιοδότηση. Ξαναμπήκε στο Ληξιαρ

χείο, πήγε στο ντουλάπι με τα έντυπα, είχε όμως ξεχάσει ότι

μετά την έρευνα ήταν πάντα κλειδωμένο. Για πρώτη φοράστην ειρηνική ζωή του αισθάνθηκε έξαλλος από θυμό, σε τέ

τοιο σημείο που του πέρασε απ' το νου να δώσει μια γροθιά

στο τζάμι κι ας πάνε στο διάολο οι συνέπειες. Ευτυχώς θυμή

θηκε εγκαίρως ότι ο υποδιευθυντής που είναι επιφορτισμένος

να επιβλέπει την κατανάλωση εντύπων φυλούσε το κλειδί του

αντίστοιχου ντουλαπιού σ' ένα συρτάρι του γραφείου του, και

ότι τα συρτάρια των υποδιευθυντών, όπως ήταν αυστηρός κα

νόνας στο Γενικό Ληξιαρχείο, δεν έπρεπε να κλειδώνουν, Ο

μοναδικός εδώ που έχει το δικαίωμα να διατηρεί μυστικά είμαιεγώ, είχε πει ο διευθυντής, κι ο λόγος του ήταν νόμος, που του

λάχιστον αυτή τη φορά δεν εφαρμοζόταν σε προϊστάμενους

και γραφείς για τον απλούστατο λόγο ότι αυτοί, όπως είδαμε,

εργάζονται σε απλά τραπέζια χωρίς συρτάρια. Ο κ. Ζοζέ τύ

λιξε το δεξί του χέρ ι στο μαντίλι για να μην αφήσει το παραμι-

27 0

στέγες, κινήθηκε απαλότατα στις μύτες των ποδιών του, όταν

το γλωσσίδι της κλειδαριάς άνοιξε εντελώς ο κ. Ζοζέ βρισκό

ταν πια στο σπίτι του, ασθμαίνοντας, με την ψυχή στο στόμα.

Πέρασε ένα ατελείωτο λεπτό μέχρι που από την άλλη πλευρά

της πόρτας ακούστηκε κάποιος να βήχει, Ο διευθυντής, σκέ

φτηκε ο κ. Ζοζέ νιώθοντας τα πόδια του να λυγίζουν, φτηνά

τη γλίτωσα, παρά τρίχα. Α κούστηκε ξανά ο βήχας, πιο δυνα

τός, ίσως πιο κοντινός, με τη διαφορά τώρα ότι έμοιαζε επιτηδευμένος, ηθελημένος, σαν κάποιος που μπήκε μέσα και θέλει

να γνωστοποιήσει την παρουσία του. Ο κ. Ζοζέ κοιτούσε τρο

μοκρατημένος την κλειδαριά της λεπτής πόρτας που τον χώ

ριζε από το Ληξιαρχείο. Δεν είχε προλάβει να γυρίσει το κλει

δί, η πόρτα έκλ εινε μονάχα από το σύρτη, Α ν έρθει, αν κατε

βάσει το χερούλι, αν μπει εδώ μέσα, φώναζε μια φωνή μέσα

στο κεφάλι του κ. Ζοζέ, θα σε πιάσει επ' αυτοφώρω, μ' αυτό

το χαρτί στο χέρι, την εξουσιοδότηση πάνω στο τραπέζι, η φω

νή δεν είπε τίποτε άλλο, λυπήθηκε το γραφέα, δεν του μίλησεγια τις συνέπειες. Ο κ. Ζοζέ πισωπάτησε αργά μέχρι το τρα

πέζι, πήρε την εξουσιοδότηση και πήγε να την κρύψει, μαζί με

το χαρτί που είχε πάρει από το ντουλάπι, ανάμεσα στα σεντό

νια, ξέστρωτα ακόμα. Ύστερα κάθισε και περίμενε. Α ν τον

ρωτούσαν τι περιμένει, δεν θαήξερε ν' απαντήσει. Πέρασε μια

271

M

ώρα κι ο κ. Ζοζε άρχισε να ανυπομονεί. Α πό την άλλη πλευ

ρά της πόρτας δεν ερχόταν κανένας θόρυβος. Οι γονείς της ά

γνωστης γυναίκας θα είχαν ήδη απορήσει με την αργοπορία

του υπαλλήλου του Ληξιαρχείου, αν θεωρήσει κανείς αρχή ό

τι η επείγουσα ανάγκη είναι το βασικό χαρακτηριστικό των υ

ποθέσεων που ανατίθενται σ ' ένα ειδικό παράρτημα, όποια κι

αν είναι η φύση τους, νερό, αέριο, ηλεκτρικό ρεύμα ή αυτοχει

ρία. Ο κ. Ζοζέ περίμενε ακόμα ένα τέταρτο χωρίς να κουνηθεί

από την καρέκλα του. Στο τέλος κατάλαβε ότι είχε πάρει την

Ο Μ

πη του σακακιού του αυτή που είχε μόλις γράψει και κοίταξε

με προκλητικό ύφος την ενδιάμεση πόρτα. Η σιωπή στην άλ

λη πλευρά συνεχιζόταν. Τότε ο κ. Ζοζέ μουρμούρισε, Το ίδιο

μου κάνει κι αν είσαι κι αν δεν είσαι. Προχώρησε προς την

πόρτα και την κλείδωσε απότομα, με δυο γρήγορες κινήσεις

του καρπού, ζαπ, ζαπ.

Ένα ταξί τον πήγε στο σπίτι των γονιών της άγνωστης γυναίκας. Χτύπησε το κουδούνι, εμφανίστηκε μια κυρία που έ

μοιαζε κάπου εξήντα και κάτι, επομένως νεότερη από την κυ



απόφαση του, δεν επρόκειτο απλώς για την παρακολούθηση

μιας έμμονης ιδέας όπως συνήθως, επρόκειτο πραγματικά για

μια απόφαση, παρόλο που δεν ήταν σε θέση να εξηγήσει πώς

την πήρε. Είπε σχεδόν φωναχτά, Ό,τι είναι να γίνει ας γίνει, με

το φόβο δεν λύνεται τίποτα. Με μια ηρεμία που πια δεν τον ε-

ξέπληττε, πήγε και έφερε την εξουσιοδότηση και το φύλλο

χαρτί, κάθισε στο τραπέζι, έβαλε μπροστά του το μελανοδο-

χείο και με αντιγραφές, περικοπές και προσαρμ ογές συνέταξετο νέο έγγραφο, Γνωστοποιώ, ως Ληξίαρχος του Γενικού Λη

ξιαρχικού Μ ητρώου του Κράτους, προς όλους όσοι, πολίτες ή

ένστολοι, ιδιώτες ή δημόσιοι φορείς, δουν, διαβάσουν ή συμ

βουλευτούν την εξουσιοδότηση, ότι ο Τάδε Δείνα έλαβε από

εμένα τον ίδιο την άμεση εντολή και το καθήκον να διαλευκά

νει και να εξακριβώσει όλα όσα αφορούν τις συνθήκες αυτο

χειρίας της Τάδε Δείνα, και ειδικότερα τα αίτια της, άμεσα και

απώτερα, μετά απ' αυτό το κείμενο έμεινε περίπου ως είχε μέ

χρι την τελική προστακτική αποστροφή, Προς συμμόρφωση.Δυστυχώς το χαρτί δεν μπορούσε να φέρει τη λευκή σφραγίδα,

που είχε γίνει απρόσιτη από την είσοδο του διευθυντή στο Λη

ξιαρχείο, αυτό που βάραινε όμω ς ήταν η ρητή εξουσία της κά

θε λέξης. Ο κ. Ζοζέ φύλαξε την πρώτη εξουσιοδότηση ανάμε

σα στ' αποκόμματα του επισκόπου, έβαλε στην εσωτερική τσέ-

272

'!

ρία του ισογείου, με την οποία την είχε απατήσει ο σύζυγος

της τριάντα χρόνια πριν, Είμαι εγώ που σας τηλεφώνησα από

το Γενικό Ληξιαρχείο, είπε ο κ. Ζοζέ, Παρακαλώ περάστε,

σας περιμέναμε, Με συγχωρείτε που δεν ήρθα αμέσως, αλλά

είχα να τακτοποιήσω ένα άλλο θέμα πολύ επείγον, Δεν πειρά

ζει, περάστε, περάστε, από δω. Το σπίτι είχε μια ατμόσφαιρα

σκυθρωπή, χοντρές κουρτίνες κάλυπταν όλα τα παράθυρα και

τις πόρτες, τους τοίχους σκούραιναν πίνακες με τοπία που δεν

πρέπει να υπήρξαν ποτέ. Η οικοδέσποινα κάλεσε τον κ. Ζο ζέ

να περάσει σ' ένα δωμάτιο που έμοιαζε με γραφείο, όπου πε

ρίμενε ένας άντρας αρκετά πιο ηλικιωμένος από την ίδια, Εί

ναι ο κύριος από το Ληξιαρχείο, είπε η γυναίκα, Καθίστε, τον

κάλεσε ο άντρας δείχνοντας μια καρέκλα. Ο κ. Ζοζέ έβγαλε

την εξουσιοδότηση από την τσέπη και είπε κρατώντας τη στο

χέρι, Λυπάμαι που έρχομαι να σας ενοχλήσω στο πένθος σας,

αλλά η υπηρεσία το απαιτεί, αυτό το έγγραφο θα σας εξηγή

σει επακριβώς σε τι συνίσταται η αποστολή μου εδώ. Έδωσετο χαρτί στον άντρα, που το διάβασε φέρνοντας το πολύ κο

ντά στα μάτια του και στο τέλος είπε, Θα πρέπει να είναι πο

λύ σημαντική η αποστολή σας για να δικαιολογεί τέτοια ορο

λογία στη σύνταξη του κειμένου, Είναι το ύφος του Γενικού

Ληξιαρχείου, ακόμα κι όταν πρόκειται για μια απλή αποστο-

2

73

18 - Όλα τα ονόματα

λή όπως αυτή, την έρευνα των αιτίων μιας αυτοχειρίας, Σας

φαίνεται μικρό πράγμα, Μη με παρεξηγείτε, αυτό που εννοού

σα είναι ότι σε οποιαδήποτε από τις αποστολές που επωμιζό

μαστε θεωρηθεί απαραίτητο να φέρουμε εξουσιοδότηση, αυτό

είναι το ύφος της, Η ρητορική της εξουσίας, Μπορείτε να το

πείτε κι έτσι. Η γυναίκα παρενέβη και ρώτησε, Και τι επιθυμεί

το ληξιαρχείο να μάθει από εμάς, Την άμεση αιτία της αυτοχειρίας, κατά πρώτο λόγο, Και κατά δεύτερο λόγο, ρώτησε ο

άντρας, Τα προηγηθέντα, τις περιστάσεις, τις ενδείξεις, ο τιδή

Μ

εγκαίρως, να ανακόψουν αυτό που προηγουμένως όρισα ως

διαδικασία της αυτοχειρίας, Είναι αυτό που ονομάσατε παρά

μετροι παρέμβασης, ρώτησε ο άντρας, Α κριβώς, είπε ο κ. Ζο

ζέ, και χωρίς ν' αφήσει χρόνο για άλλο σχόλιο έκανε την πρώ

τη κρούση, Α φού δεν μπορέσαμε να αποτρέψουμε την κόρη

σας από την αυτοκτονία, θα μπορούσαμε ίσως, με τη δική σας

συνεργασία και την συνεργασία άλλων ατόμων που βρίσκονται σε ανάλογη θέση, να αποφύγουμε πολλές στενοχώριες

και πολλά δάκρυα. Η γυναίκα έκλαιγε μουρμουρίζοντας, Κο



ποτε μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα το

συμβάν, Δεν είναι αρκετό για το Ληξιαρχείο να γνωρίζει ότι η

κόρη μου αυτοκτόνησε, Όταν σας έλεγα ότι ήταν ανάγκη να

μιλήσω μαζί σας για ζητήματα στατιστικής, απλοποιούσα κά

πως το θέμα, Μπορείτε να μας το εξηγήσετε τώρα, Πέρασε ο

καιρός που αρκούμασταν στους αριθμούς, σήμερα αυτό που α

ναζητούμε είναι να γνωρίσουμε, όσο πιο ολοκληρωμένα γίνε

ται, το ψυχολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εξελίσσεται η δια- jδικασία της αυτοχειρίας, Για ποιο λ όγο, ρώτησε η γυναίκα, αυ

τό δεν ξαναφέρνει στη ζωή την κόρη μου, Σκοπός μας είναι να

εντοπίσουμε τις παραμέτρους μιας παρέμβασης, Δεν καταλα

βαίνω, είπε ο άντρας. Ο κ. Ζοζέ ίδρωνε, η υπόθεση είχε πε

ρισσότερο πολύπλοκη εξέλιξη απ' όσο είχε προβλέψει, Τι ζέ

στη, αναφώνησε, Θέλετε ένα ποτήρι νερό, ρώτησε η γυναίκα,

Α ν δεν σας είναι κόπος, Τι λέτε, η γυναίκα σηκώθηκε και βγή

κε έξω, σ ' ένα λεπτό ήταν πίσω. Ο κ. Ζοζέ, καθώς έπινε, απο

φάσισε ότι έπρεπε ν' αλλάξει τακτική. Άφησε το ποτήρι στο δίσκο που κρατούσε η γυναίκα και είπε, Α ς υποθέσουμε ότι η

κόρη σας δεν έχει αυτοκτονήσει ακόμη, ας υποθέσουμε ότι η

έρευνα στην οποία έχει εμπλακεί το Γενικό Ληξιαρχικό Μη

τρώο έχει επιτρέψει ήδη τον καθορισμό ορισμένων συμβου

λών και προτροπών που είναι ικανές τελικά, αν εφαρμοστούν Ι

274

ρούλα μου, ενώ ο άντρας στέγνωνε τα μάτια του περνώντας

από πάνω τους με συγκρατημένη βία την ανάστροφη του χεριού

του. Ο κ. Ζοζέ έλπιζε ότι δεν θα υποχρεωνόταν να προσφ ύγει

στην τελευταία του λύση, που ήταν, σκέφτηκε, η ανάγνωση της

εξουσιοδότησης με φωνή δυνατή κι άτεγκτη, λέξη λέξη, σαν

πόρτες που κλείνουν διαδοχικά, μέχρι ν' αφήσουν μία μόνο

διέξοδο σ' αυτόν που ακούει, να εκτελέσει αμέσως το καθήκον

του να μιλήσει. Α ν αποτύγχανε κι αυτή η δυνατότητα, δεν θα

του έμενε άλλη λύση παρά να σκαρώσει στα γρήγορα μια δι

καιολογία και να αποσυρθεί όσο πιο φυσικά γίνεται. Και να

προσευχηθεί ώστε ο άκαμπτος τούτος πατέρας της άγνωστης

γυναίκας να μη σκεφτεί να τηλεφωνήσει στο Ληξιαρχείο για

να ζητήσει διευκρινίσεις σχετικά με την επίσκεψη ενός υπαλ

λήλου ονόματι κ. Ζοζέ, δεν θυμάμαι το άλλο. Δεν χρειάστηκε.

Ο άντρας δίπλωσε την εξουσιοδότηση και την έδωσε πίσω.

Κατόπιν είπε, Είμαστε στη διάθεση σας. Ο κ. Ζοζέ αναστένα

ξε με ανακούφιση, ο δρόμος επιτέλους είχε ανοίξει για να μπειστο θέμα, Η κόρη σας άφησε κάποιο γράμμα, Ούτε γράμμα,

ούτε λέξη, Θέλετε να πείτε ότι αυτοκτόνησε χωρίς πολλή σκέ

ψη, Δεν μπορεί να ήταν χωρίς πολλή σκέψη, σίγουρα είχε τους

λόγους της, εμείς όμως δεν τους γνωρίζουμε, Η κόρη μας ήταν

δυστυχισμένη, είπε η γυναίκα, Κανείς δεν αυτοκτονεί αν είναι

275

ο

ευτυχισμένος, την έκοψε ανυπόμονα ο άντρας της, Και γιατί

ήταν δυστυχισμένη, ρώτησε ο κ. Ζο ζέ, Δεν ξέρω, από κορίτσι

ήταν θλιμμένη, εγώ της ζητούσα να μου πει τι είχε κι εκείνη

μου απαντούσε πάντα με την ίδια κουβέντα, δεν έχω τίποτα,

μαμά, Τότε μήπως η αιτία της αυτοκτονίας ήταν το διαζύγιο,

Α ντίθετα, η μοναδική φορά που είδα την κόρη μου ευχαρι

στημένη ήταν όταν χώρισε, Δεν τα πήγαινε καλά με το σύζυ

γο, Ούτε καλά ούτε κακά, ήταν ένας γάμος όπως τόσοι άλλοι,

Ποιος ζήτησε το διαζύγιο, Εκείνη, Υπήρχε κάποιος συγκεκρι

Μ

συγχωρείτε, και ξαφνικά η φωνή του έσβησε, ο άντρας τον

κοιτούσε με μια έκφραση περιφρονητικής περιέργειας καθώς

εκείνος έπινε, απ' ό,τι φαινόταν, το Γενικό Ληξιαρχικό Μη

τρώο του Κράτους δεν είχε μεγάλη τύχη στους υπαλλήλους

του, τι νόημα είχε να εμφανίζεται εξοπλισμένος με μια τέτοια

εξουσιοδότηση και μετά να φέρεται σαν ηλίθιος. Η γυναίκα

ήρθε τη στιγμή που ο άντρας της ρωτούσε ειρωνικά, Μήπως

θέλετε και το όνομα του σχολείου, μπορεί να βοηθήσει στην αί

σια έκβαση της αποστολής σας, Ευχαριστώ πολύ. Ο άντρας έ



μένος λόγος, Α π' όσο γνωρίζουμε όχι, έφτασαν κι οι δυο τους

στο τέλος του δρόμου, Εκείνος πώς είναι, Κανονικός, είναι έ

νας αρκετά συνηθισμένος άνθρωπος, με καλό χαρακτήρα, δεν

μας έδωσε ποτέ αφορμή για παράπονα, Και την αγαπούσε,

Νομίζω πως ναι, Κι εκείνη τον αγαπούσε, Πιστεύω πως ναι,

Και παρ' όλα αυτά δεν ήταν ευτυχισμένοι, Δεν υπήρξαν ποτέ

ευτυχισμένοι, Τι περίεργη κατάσταση, Η ζωή είναι περίεργη,

είπε ο άντρας. Έπεσε σιωπή, η γυναίκα σηκώθηκε και βγήκεέξω. Ο κ. Ζοζέ έμεινε μετέωρος, δεν ήξερε αν ήταν καλύτερα

να την περιμένει να επιστρέψει ή να συνεχίσει τη συζήτηση.

Έτρεμε μήπως η διακοπή ξεστράτιζε την ανάκριση του, η έ

νταση στην ατμόσφαιρα ήταν σχεδόν απτή. Ο κ. Ζο ζέ αναρω

τιόταν αν εκείνες οι κουβέντες του άντρα, Η ζωή είναι περίερ

γη, ήταν ο απόηχος της παλιάς του σχέσης με την κυρία του ι

σογείου, κι αν η απότομη φυγή της γυναίκας του δεν ήταν η α

πάντηση κάποιου που δεν είχε άλλη απάντηση να δώσει. Ο κ.

Ζοζέ πήρε το ποτήρι, ήπιε λίγο νερό για να κερδίσει χρόνο, ύστερα έκανε μια ερώτηση στην τύχη, Η κόρη σας εργαζόταν,

Ναι, ήταν καθηγήτρια μαθηματικών, Πού, Στο ίδιο σχολείο

που είχε μαθητεύσει κι εκείνη πριν περάσει στο πανεπιστήμιο.

Ο κ. Ζοζέ άπλωσε πάλι το χέρι του στο νερό, παρά λίγο να του

πέσει από τη βιασύνη, τραύλισε γελοία, Με συγχωρείτε, με

276

γειρε προς το γραφείο, έγραψε σ' ένα χαρτί το όνομα του σχο

λείου και τη διεύθυνση και το έδωσε με μια ξερή κίνηση στον

κ. Ζοζέ, όμως ο άνθρωπος που είχε τώρα μπροστά του δεν ή

ταν ο ίδιος με προηγουμένως, ο κ. Ζοζέ είχε ανακτήσει την

ψυχραιμία του καθώς θυμήθηκε ότι γνώριζε το μυστικό αυτής

της οικογένειας, ένα παλιό μυστικό που αυτοί οι δυο δεν φα

ντάζονταν καν ότι αυτός το γνώριζε. Α π' αυτή τη σκέψη γεν

νήθηκε η ερώτηση που έκανε αμέσως μετά, Γνωρίζετε αν η κόρη σας κρατούσε ημερολόγιο, Δεν νομίζω, εγώ τουλάχιστον

δεν βρήκα τέτοιο πράγμα, είπε η μητέρα, Θα πρέπει να είχε ό

μως κάποια χαρτιά, σημειώσεις, πάντα υπάρχουν τέτοια, αν

μου επιτρέπετε να ρίξω μια ματιά ίσως να έβρισκα κάτι ενδια

φέρον, Δεν έχουμε πειράξει τίποτε απ' το σπίτι της ακόμη, ού

τε και ξέρω πότε θα γίνει αυτό, Το σπίτι της κόρης σας ήταν

νοικιασμένο, Όχι, ήταν δικό της, Καταλαβαίνω. Έγινε μία

παύση, ο κ. Ζοζέ ξεδίπλωσε την εξουσιοδότηση, την κοίταξε

από πάνω ως κάτω σαν να βεβαιωνόταν για τις εξουσίες πουείχε ακόμα στα χέρια του, κατόπιν είπε, Μου επιτρέπετε να

πάω εκεί, με την παρουσία σας φυσικά, Όχι, η απάντηση ήταν

ξερή, κοφτή, Η εξουσιοδότηση μου, υπενθύμισε ο κ. Ζοζέ, Η

εξουσιοδότηση σας θα πρέπει να αρκεστεί προς το παρόν στις

πληροφορίες που πήρατε ήδη, είπε ο άντρας και πρόσθεσε,

277

M

Μπορούμε αν θέλετε να συνεχίσουμε την κουβέντα μας αύριο,

στο Ληξιαρχείο, τώρα να με συγχωρ είτε, με απασχολούν κι άλ

λα ζητήματα, Δεν χρειάζεται να έρθετε στο Ληξιαρχείο, αυτά

που άκουσα σχετικά με τα προηγηθέντα της αυτοκτονίας νο

μίζω ότι είναι αρκετά, απάντησε ο κ. Ζοζέ, έχω όμως να σας

κάνω ακόμα τρεις ερωτήσεις, Ορίστε, Α πό τι πέθανε η κόρη

σας, Πήρε υπερβολική ποσότητα υπνωτικών, Ήταν μόνη στο

σπίτι, Ναι, Και το μάρμαρο του τάφου της έχει ήδη τοποθετηθεί, Τώρα το φ ροντίζουμε, προς τι αυτή η ερώτηση, Τίποτε, α



πλή περιέργεια. Ο κ. Ζοζέ σηκώθηκε. Να σας συνοδεύσω, εί

πε η γυναίκα. Όταν έφτασαν στο διάδρομο, εκείνη έφερε ένα

δάχτυλο στα χείλη της και του έκανε νόημα να περιμένει. Α πό

το συρτάρι ενός μικρού τραπεζιού που υπήρχε εκεί, κολλημέ

νο στον τοίχο, έβγαλε αθόρυβα ένα μάτσο κλειδιά. Κατόπιν,

καθώς άνοιγε την πόρτα, τα έβαλε στο χέρι του κ. Ζοζέ, Είναι

δικά της, ψιθύρισε, θα περάσω μια απ' αυτές τις μέρες από το

Ληξιαρχείο να τα πάρω. Και πλησιάζοντας ακόμα περισσότερο, σαν αναστεναγμό σχεδόν, είπε τη διεύθυνση.

278

ΟΚ. ΖΟΖΕ ΚΟΙΜΗΘΗΚΕ ΣΑΝ ΠΕΤΡΑ. ΟΤΑΝ ΕΠΕΣΤΡΕΨΕ ΑΠ Ο

την παρακινδυνευμένη αλλά επιτυχή επίσκεψη στους

γονείς της άγνωστης γυναίκας, θέλησε να γράψει στο

τετράδιο τα εξαιρετικά συμβάντα του Σαββατοκύριακου, η νύ

στα του όμως ήταν τόση που δεν κατάφερε να προχωρήσει πέ

ρα από τη συζήτηση με το γραφέα του Γενικού Νεκροταφείου.

Έπεσε στο κρεβάτι χωρίς να δειπνήσει, αποκοιμήθηκε σε λι

γότερο από δύο λεπτά, κι όταν άνοιξε τα μάτια του, στο πρώτο χάραμα της αυγής, ανακάλυψε ότι, χωρίς να ξέρει πώς και

πότε, είχε πάρει την απόφαση να μην πάει για δουλειά. Ήταν

Δευτέρα, η χειρότερη μέρα ακριβώς για να λείψει κανείς απ'

τη δουλειά, ιδιαίτερα αν πρόκειται για γραφέα. Όποιο λόγο κι

αν επικαλούνταν, κι όσο πειστικός θα μπορούσε να ήταν σε

άλλη περίσταση, θα τον υποπτεύονταν σαν ένα ψευδές πρό

σχημα, προοριζόμενο να δικαιολογήσει την προέκταση την

κυριακάτικης νωθρότητας σε μια μέρα από το νόμο και την

παράδοση αφιερωμένη στην εργασία. Μετά από τις-διαδοχι

κές και ολοένα σοβαρότερες ιδιορρυθμίες της συμπεριφοράς

που παρουσίασε από τότε που είχε αρχίσει να ψάχνει την ά

γνωστη γυναίκα, ο κ. Ζοζέ έχει συνείδηση ότι η απουσία από

την υπηρεσία μπορεί να γίνει η σταγόνα που θα κάνει να ξε

χειλίσει μεμιάς το ποτήρι της υπομονής του διευθυντή. Α υτ ή η

279

M

απειλητική προοπτική ωστόσο δεν στάθηκε αρκετή για να μει

ώσει τη σταθερότητα της απόφασης. Για δύο ισχυρούς λόγους,

αυτό που έχει να κάνει ο κ. Ζοζέ δεν μπορεί να περιμένει ένα

ελεύθερο απόγευμα. Ο πρώτος λόγος είναι ότι μια απ' αυτές

τις μέρες θα έρθει η μητέρα της άγνωστης γυναίκας στο Λη

ξιαρχείο για να πάρει πίσω τα κλειδιά, ο δεύτερος είναι ότι το

σχολείο, όπως γνωρίζει πολύ καλά ο κ. Ζοζέ, και με γνώση

που απέκτησε από σκληρή εμπειρία, είναι κλειστό τα Σαββα

τοκύριακα.

ο Μ

πήρξε καθηγήτρια μαθηματικών σ' εκείνο το σχολείο μια γυ

ναίκα που αυτοκτόνησε. Ήταν ακόμα πολύ νωρίς όταν βγήκε

από το σπίτι, τα μαγαζιά ήταν κλειστά, χωρίς φώτα, με τα ρο

λά κατεβασμένα, η κίνηση στο δρόμο ήταν αραιή, το πιο πι

θανό είναι ότι μόλις τώρα σηκωνόταν από το κρεβάτι του ο

πρώτος αγουροξυπνημένος υπάλληλος του Ληξιαρχείου. Για

να μην τον δουν κάπου τριγύρω, ο κ. Ζοζέ πήγε και κρύφτηκε

σ' έναν κήπο που υπήρχε δυο τετράγωνα πιο πάνω στην κεντρική λεωφόρο, την ίδια όπου είχε πάρει το λεωφορείο που

τον πήγε στο σπίτι της κυρίας του ισογείου εκείνο το απόγευ



Παρόλο που είχε αποφασίσει ότι δεν θα πήγαινε για δου

λειά, ο κ. Ζοζέ σηκώθηκε πολύ νωρίς. Ήθελε να βρίσκεται ή

δη μακριά όταν θα άνοιγε το Ληξιαρχείο, μην τύχει κι ο υπο

διευθυντής του σκεφτεί να στείλει κάποιον στην πόρτα να τον

φωνάξει ρωτώντας αν είναι πάλι άρρωστος. Όση ώρα ξυριζό

ταν, ζύγιασε αν ήταν προτιμότερο να ξεκινήσει από το σπίτι

της άγνωστης γυναίκας ή από το σχολείο, αυτός ο άντρας α

νήκει στο πλήθος εκείνων που αφήνουν πάντα τα πιο σημαντικά για αργότερα. Α ναρωτήθηκε επίσης αν έπρεπε να πάρει

μαζί του την εξουσιοδότηση ή μήπως, αντίθετα, ήταν επικίν

δυνο να τη δείξει, λαμβάνοντας υπόψη ότι ένας διευθυντής

σχολείου, λόγω καθηκόντων, οφείλει να είναι άτομο με αγωγή

και μόρφωση, πολυδιαβασμένο, ας υποθέσουμε ότι η ορολο

γία στην οποία έχει συνταχθεί το έγγραφο του φαίνεται απί

στευτη, εξωφρενική, υπερβολική, ας υποθέσουμε ότι απαιτεί

να μάθει το λόγο για τον οποίο απουσιάζει η ανάγλυφη σφρα

γίδα, η σύνεση ορίζει ν' αφήσει τούτη την εξουσιοδότηση δίπλα στην ά λλη, ανάμεσα στην ανώδυνη χαρτούρα του επισκό

που, Η ταυτότητα που πιστοποιεί ότι είμαι υπάλληλος του Γε

νικού Ληξιαρχείου πρέπει να είναι αρκετή και με το παραπά

νω, κατέληξε ο κ. Ζοζέ, θα ζητήσω να επιβεβαιώσω μόνο ένα

στοιχείο, συγκεκριμένο, αντικειμενικό, τεκμηριωμένο, ότι υ-

2 8 θ

μα που είδε το διευθυντή να μπαίνει στο Ληξιαρχείο. Α ν δεν

ήξερε κα νείς εκ των προτέρων ότι βρισκόταν εκεί, δεν θα μπο

ρούσε να τον διακρίνει ανάμεσα στους θάμνους, ανάμεσα στα

χαμηλά κλαδιά του σύδεντρου. Εξαιτίας της νυχτερινής υγρα

σίας ο κ. Ζοζέ δεν κάθισε σε παγκάκι, πέρασε την ώρα του κό

βοντας βόλτες στις αλέες του κήπου, ξεχάστηκε κοιτάζοντας

τα λουλούδια, ρωτώντας τον εαυτό του πώς άραγε τα λένε, δενείναι περίεργο που ξέρει τόσο λίγα από βοτανική ένας άνθρω

πος που πέρασε όλη του τη ζωή κλεισμένος σε τέσσερις τοί

χους, αναπνέοντας τη διαπεραστική μυρωδιά παλιού χαρτιού,

πιο διαπεραστική ακόμα όταν πλανιέται στον αέρα εκείνη η ο

σμή χρυσάνθεμου και ρόδου που αναφέραμε στην πρώτη σε

λίδα της εξιστόρησης μας. Όταν το ρολόι σήμανε την ώρα που

ανοίγει το Γενικό Λ ηξιαρχείο για το κοινό, ο κ. Ζοζέ, έχοντας

γλιτώσει πια από τα κακά συναπαντήματα, ξεκίνησε για το

σχολείο. Δεν βιαζόταν, σήμερα είχε όλη τη μέρα μπροστά του,

γι' αυτό αποφάσισε να πάει με τα πόδια. Καθώς έφευγε από

τον κήπο είχε αμφιβολία ποιο δρόμο να πάρει, σκέφτηκε ότι έ

πρεπε να είχε αγοράσει ένα χάρτη της πόλης, όπως το είχε

σκοπό, δεν θα χρειαζόταν τώρα να ζητήσει από έναν αστυνο

μικό να τον προσανατολίσει, η αλήθεια όμως είναι ότι αυτή η

28 ΐ

M

κατάσταση, ο νόμος να συμβουλεύει το έγκλημα, του έδωσε

κάποια ανατρεπτική χαρά. Η υπόθεση της άγνωστης γυναίκας

είχε φτάσει στο τέλος, έλειπε μονάχα αυτή η ερευνητική απο

στολή στο σχολείο, κατόπιν η επιθεώρηση του σπιτιού, αν είχε

χρόνο θα μπορούσε να κάνει ακόμα μια γρήγορη επίσκεψη

στην κυρία του ισογείου για να της διηγηθεί τα τελευταία γε

γονότα, κι ύστερα τίποτε άλλο. Α ναρωτήθηκε πώς θα ζούσε

τη ζωή του από κει και πέρα, αν θα επέστρεφε στη συλλογήδιασήμων ατόμων, για μερικές σύντομες στιγμές απόλαυσε τη

φαντασίωση του εαυτού του, καθισμένου στο τραπέζι το βρά

ο ο Μ

ανακοίνωσε σε κάποιον την άφιξη του επισκέπτη, ύστερα είπε,

Παρακαλώ ανεβείτε, ο κύριος διευθυντής είναι στη γραμμα

τεία, στο δεύτερο όροφο, Ευχαριστώ πολύ, είπε ο κ. Ζοζέ, α

νεβαίνοντας τη σκάλα ήρεμα, ότι η γραμματεία βρισκόταν

στον δεύτερο το ήξερε ήδη. Ο διευθυντής μιλούσε με μια γυ

ναίκα που πρέπει να ήταν η υπεύθυνη σπουδών, της έλεγε,

Χρειάζομα ι τα διαγράμματα αύριο κιόλας, κι εκείνη απαντού

σε, Μείνετε ήσυχος, κύριε διευθυντά, ο κ. Ζοζέ είχε σταματήσει στην είσοδο περιμένοντας να αντιληφθούν την παρουσία

του. Ο διευθυντής τελείωσε τη συνομιλία, τον κοίταξε, και τό



δυ, να κόβει ειδήσεις και φωτογραφίες με μια στοίβα εφημερί

δες και περιοδικά δίπλα του, να διαισθάνεται μια διασημότη

τα που ξεφύτρωνε ή, αντιθέτως, μαραινόταν, μιας και στο πα

ρελθόν, σε διάφορες περιπτώσεις, είχε εκ των προτέρων την

εικόνα του πεπρωμένου κάποιων ατόμων που κατόπιν έγιναν

σημαντικά, σε κάποιες άλλες περιπτώσεις ήταν ο πρώτος που

υποψιάστηκε ότι οι δάφνες αυτού του άντρα ή εκείνης της γυναίκας άρχιζαν να μαραίνονται, να ζαρώνουν, να πέφτουν σε

αχρηστία, Όλα καταλήγουν στα σκουπίδια, είπε ο κ. Ζοζέ, χω

ρίς να αντιλαμβάνεται αν εκείνη τη στιγμή σκεφτόταν τις χα

μένες δόξες ή τη συλλογή του.

Με τον ήλιο να χτυπάει κατά μέτωπο την πρόσοψ η, τα δέ

ντρα τριγύρω πρασινωπά, τις ανθοστήλες να ανθίζουν, τίποτα

στην όψη του σχολείου δεν θύμιζε το ερεβώδες κτήριο όπου

είχε εισχωρήσει ο κ. Ζοζέ μια νύχτα βροχερή, με αναρρίχηση

και διάρρηξη. Τώρα έμπαινε από την κύρια είσοδο, έλεγε σεμια υπάλληλο, Είναι ανάγκη να μιλήσω με το διευθυντή, όχι,

όχι, δεν είμαι επιθεωρητής εκπαίδευσης, ούτε και προμηθευ

τής σχολικού υλικού, είμαι υπάλληλος του Γενικού Ληξιαρχι

κού Μ ητρώου του Κράτους, πρόκειται για ένα υπηρεσιακό ζή

τημα. Η υπάλληλος επικοινώνησε με το εσωτερικό τηλέφωνο,

τε ο κ. Ζοζέ είπε, Καλημέρα, κύριε διευθυντά, ύστερα με την

ταυτότητα στο χέρι έκανε τρία βήματα μπροστά, όπως μπο

ρείτε να διαπιστώσετε, είμαι υπάλληλος του Γενικού Ληξιαρ

χικού Μητρώου του Κράτους, έχω έρθει για ένα υπηρεσιακό

ζήτημα. Ο διευθυντής αρνήθηκε με μια χειρονομία την ταυτό

τητα, κατόπιν ρώτησε, Περί τίνος πρόκειται, Πρόκειται για

μια καθηγήτρια, Και τι σχέση έχει το Γενικό Ληξιαρχείο μετους καθηγητές αυτού του σχολείου, Ως καθηγητές καμία, ως

άτομα όμως που ζουν ή έζησαν, Εξηγήστε μου, σας παρακα

λώ, Εργαζόμαστε σε μια έρευνα πάνω στο φαινόμενο της αυ

τοχειρίας, τόσο σε σχέση με τις ψυχολογικές της εκφάνσεις ό

σο και με τα κοινωνιολογικά συμφραζόμενα, κι εγώ είμαι επι

φορτισμένος με την περίπτωση μιας κυρίας που υπήρξε καθη

γήτρια μαθηματικών στο σχολείο αυτό και αυτοκτόνησε. Ο δι

ευθυντής πήρε μια έκφραση λύπησης, Η καημένη η κυρία, εί

πε, αυτή είναι μια θλιβερή ιστορία την οποία κανείς μας μέχρισήμερα δεν κατάφερε να κατανοήσει, Η πρώτη πράξη που

πρέπει να διενεργήσω, είπε ο κ. Ζοζέ, χρησιμοποιώντας την

πιο διοικητική γλώσσα που ήξερε, είναι να αντιπαραθέσω τα

στοιχεία ταυτότητας που απαντώνται στα αρχεία του Γενικού

Ληξιαρχείου με την επαγγελματική ταυτότητα της καθηγή-

282 283

M

τριας, Υποθέτω ότι αναφέρεστε στο μητρώο της ως μέλους του

εκπαιδευτικού μας προσωπικού, Μάλιστα. Ο διευθυντής

στράφηκε προς την υπεύθυνη της γραμματείας, Ψάξτε αυτή

την καρτέλα, Δεν την έχουμε βγάλει ακόμη από το συρτάρι, εί

πε με απολογητικό ύφος η γυναίκα, φυλλομετρώντας ταυτό

χρονα τους φακέλους σ' ένα συρτάρι, Να τη, είπε. Ο κ. Ζοζέ

αισθάνθηκε μια απότομη σύσπαση στον οισοφάγο, το κεφάλι

του σάρωσαν τα προεόρτια μιας ζαλάδας που ευτυχώς δεν

πήγε παραπέρα, πράγματι το νευρικό σύστημα αυτού του αν

θρώπου βρίσκεται σε αξιολύπητη κατάσταση, αλλά πρέπει να

Μ

λαγή στη συνήθη της πνευματική διάθεση τις ημέρες που

προηγήθηκαν της αυτοκτονίας, Καμία, ήταν πάντα άνθρωπος

διακριτικός και πολύ σιωπηλός, Ήταν καλή καθηγήτρια, Α π '

τις καλύτερες του σχολείου μας, Είχε φιλίες με κάποιο συνά

δελφο, Φιλίες, με ποια έννοια, Φιλίες, τίποτε άλλο, Ήταν α

ξιαγάπητη, ευγενική με όλους, αλλά δεν νομίζω ότι μπορεί κα

νείς εδώ να πει ότι είχε φιλικές σχέσεις μαζί της, Και οι μαθη

τές την εκτιμούσαν, Πολύ, Ήταν υγιής, Α π' όσο μπορώ να

γνωρίζω, ναι, Είναι περίεργο, Ποιο πράγμα είναι περίεργο,

Μίλησα ήδη με τους γονείς της κι όλα όσα άκουσα από το στό



αναγνωρίσουμε ότι το σηκώνει η υπόθεση, αρκεί να θυμηθεί

κανείς ότι την καρτέλα που του δείχνουν αυτή τη στιγμή την

είχε του χεριού του, αρκεί να άνοιγε αυτό το συρτάρι, αυτό που

έχει την ετικέτα που λέει Καθηγητές, ωστόσο πώς θα μπορού

σε να είχε φανταστεί τότε ότι το κοριτσάκι που έψαχνε θακα

τέληγε να διδάσκει μαθηματικά στο ίδιο ακριβώς σχολείο ό

που είχε σπουδάσει. Καλύπτοντας την ενόχληση του, όχι όμωςκαι το τρέμουλο των χεριών του, ο κ. Ζο ζέ προσποιήθηκε ότι

συνέκρινε την καρτέλα του σχολείου με το αντίγραφο της καρ

τέλας του Ληξιαρχείου, κατόπιν είπε, Είναι το ίδιο πρόσωπο.

Ο διευθυντής τον κοιτούσε με ενδιαφέρον, Δεν αισθάνεστε κα

λά, ρώτησε κι εκείνος απάντησε απλά, Είναι φυσικό, δεν είμαι

πια νέος, Υποθέτω πω ς θα θέλετε να μου κάνετε κάποιες ερω

τήσεις, Έτσι είναι, Ελάτε στο γραφείο μου. Ο κ. Ζοζέ χαμογέ

λασε από μέσα του καθώς ακολουθούσε από πίσω τον διευθυ

ντή, Δεν το ήξερα ότι η καρτέλα της ήταν ακόμα εκεί, κι εσύδεν ξέρεις ότι πέρασα μια νύχτα στον καναπέ σου. Μπήκαν

στο γραφείο, ο διευθυντής προειδοποίησε, Δεν έχω πολύ χρό

νο αλλά είμαι στη διάθεση σας, καθίστε, κι έδειξε τον καναπέ

που είχε χρησιμέψει για κρεβάτι στον επισκέπτη, Θα επιθυ

μούσα να μάθω, είπε ο κ. Ζοζέ, αν παρατηρήσατε κάποια αλ-

284

μα τους, μαζί μ' αυτά που ακούω τώρα, υποδεικνύουν μια α

νεξήγητη αυτοκτονία, Α ναρωτιέμαι, είπε ο διευθυντής, αν η

αυτοκτονία μπορεί να εξηγηθεί, Α ναφέρεστε στη συγκεκριμέ

νη, Α ναφέρομαι στην αυτοκτονία γενικά, Κάποιες φ ορές αφή

νουν γράμματα, Πράγματι, αυτό που δεν ξέρω είναι αν μπορεί

να θεωρηθεί εξήγηση αυτό που λένε μέσα, στη ζωή είναι πολ

λά τα ανεξήγητα πράγματα, Α υτό είναι αλήθεια, Τι εξήγηση έχει, λόγου χάρη, αυτό που συνέβη εδώ λίγες μέρες πριν την αυ

τοκτονία, Τι συνέβη, Διέρρηξαν το σχολείο, Α ναι, Πού το ξέ

ρετε, Με συγχω ρείτε, το ναι ήταν ερωτηματικό, ίσως να μην το

είπα με το σωστό τονισμό, όπως και να 'χει οι διαρρήξεις εύ

κολα εξηγούνται, Εκτός από την περίπτωση που ο διαρρήκτης

ανεβαίνει σε μια στέγη, μπαίνει από ένα παράθυρο αφού σπά

σει το τζάμι, κυκλοφορεί σε όλο το χώρο, κοιμάται στον κανα

πέ μου, τρώει ό,τι βρίσκει στο ψυγείο, χρησιμοποιεί υλικό από

το φαρμακείο κι ύστερα φεύγει χωρίς να πάρει τίποτα μαζίτου, Γιατί λέτε ότι κοιμήθηκε στον καναπέ σας, Γιατί στο πά

τωμα βρέθηκε το κουβερτάκι που έχω για να σκεπάζω τα γό

νατα μου όταν κρυώνουν, ούτε κι εγώ είμαι νέος, όπως είπατε

κι εσείς, Το αναφέρατε στην αστυνομία, Για ποιο λόγο, από τη

στιγμή που δεν εκλάπη τίποτα δεν είχε νόημα, η αστυνομία θα

285

μου έλεγε ότι έχει πολλά εγκλήματα να ερευνήσει και δεν μπο

ρεί να ξεδιαλύνει μυστήρια, Είναι περίεργο, δεν χωράει αμφι

βολία, Ελέγξαμε παντού, όλες τις εγκαταστάσεις, το χρηματο

κιβώτιο ήταν άθικτο, όλα ήταν στη θέση τους, Εκτός από το

κουβερτάκι, Πείτε μου τώρα εσείς τι εξήγηση δίνετε, Θα πρέ

πει να ρωτήσετε το διαρρήκτη, εκείνος θα ξέρει, και λέγοντας

αυτά τα λόγια ο κ. Ζοζέ σηκώθηκε, Κύριε διευθυντά, να μηνκλέβω άλλο από το χρόνο σας, σας ευχαριστώ για την προσο

χή που είχατε την καλοσύνη να δώσετε στο ατυχές περιστατι

κό που μ' έφερε εδώ, Δεν νομίζω ότι σας βοήθησα πολύ, Πι

ο Μ

χε τους λόγους του. Το ανθρώπινο πνεύμα ωστόσο, πόσες φο

ρές θα χρειαστεί να το πούμε ακόμα, είναι ο επίλεκτος χώρος

των αντιφάσεων, αφού δεν έχει παρατηρηθεί τελευταία αυτές

να ευδοκιμούν ή απλώ ς να βρίσκουν εφικτές συνθήκες ύπαρ

ξης έξω από αυτό, και τούτος πρέπει να είναι ο λόγος που ο κ.

Ζοζέ κόβει βόλτες στην πόλη, από τη μια άκρη στην άλλη, πά

νω κάτω, σαν χαμένος χωρίς χάρτη και μπούσουλα, ενώ γνω

ρίζει πολύ καλά τι έχει να κάνει αυτή την τελευταία μέρα, αύ

ριο αρχίζει άλλη εποχή, ή θα είναι εκείνος διαφορετικός στην

ίδια εποχή, και απόδειξη ότι το γνωρίζει είναι το γεγο νός ότι



θανότατα είχατε δίκιο όταν λέγατε ότι καμία αυτοκτονία δεν

έχει εξήγηση, Λογική εξήγηση, εννοείται, Όλα έγιναν σαν ν' ά

νοιξε την πόρτα και να βγήκε, Ή να μπήκε, Ναι, ή να μπήκε,

ανάλογα με την οπτική γωνία, Ιδού λοιπόν μια θαυμάσια εξή

γηση, Ήταν μια μεταφορά, Η μεταφορά ήταν πάντα ο καλύ

τερος τρόπος να εξηγούμε τα πράγματα, Καλημέρα, κύριε δι

ευθυντά, σας ευχαριστώ εκ βάθους καρδίας, Καλημέρα, χαράμου που συζητήσαμε, προφανώς δεν αναφέρομαι στο θλιβερό

ζήτημα αλλά στο πρόσωπο σας, Φυσικά, τρόπος του λέγειν,

Θα σας συνοδεύσω μέχρι τη σκάλα. Όταν ο κ. Ζοζέ κατέβαι

νε τη δεύτερη σκάλα πια, ο διευθυντής θυμήθηκε ότι δεν τον

είχε ρωτήσει το όνομα του, Δεν έχει σημασία, ξανασκέφτηκε

αμέσως, αυτή η ιστορία έληξε.

Δεν μπορούσε να πει το ίδιο και ο κ. Ζοζέ, κι εκείνος είχε

να κάνει ακόμα το τελευταίο βήμα, να ψάξει και να βρει στο

σπίτι της άγνωστης γυναίκας ένα γράμμα, ένα ημερολόγιο, ένα απλό χαρτί που χώρεσε το ξέσπασμα, την κραυγή, το δεν-

αντέχω-άλλο που κάθε αυτόχειρας οφείλει ν' αφήνει πίσω του

προτού χρησιμοποιήσει αυτή την έξοδο, ούτως ώστε αυτοί που

συνεχίζουν στην από δω πλευρά να μπορούν να κατευνάσουν

το συναγερμό της συνείδησης τους λέγοντας, Τον καημένο, εί-

286

σκέφτηκε, Μετά απ' αυτό ποιος θα είμαι αύριο, τι είδους γρα

φέα θα έχει το Γενικό Λ ηξιαρχικό Μητρώο του Κράτους. Δυο

φορές πέρασε μπροστά από το σπίτι της άγνωστης γυναίκας,

δυο φορές δεν σταμάτησε, φοβόταν, δεν θα τον ρωτήσουμε τι,

αυτή η αντίφαση είναι από τις πιο φανερές, ο κ. Ζοζέ θ έλει και

δεν θέλει να μπει, επιθυμεί και τρέμει αυτό που επιθυμεί, όλη

του τη ζωή ήταν έτσι. Τώρα, για να κερδίσει χρόνο, για να αναβάλει αυτό που ξέρει πως είναι αναπόφευκτο, σκέφτηκε

πρώτα να γευματίσει σ' ένα φτηνό εστιατόριο, όπως επιβάλλει

η μικρή του τσέπη, αλλά κυρίως κάπου μακριά από τούτο το

μέρος, μην τύχει και κάποιος περίεργος γείτονας αρχίσει να υ

ποπτεύεται τις προθέσεις του ανθρώπου που πέρασε ήδη δυο

φορές από κει. Παρόλο που το πρόσωπο του δεν διαφέρει απ'

αυτά που έχουν συνήθως οι έντιμοι άνθρωποι, είναι βέβαιο ό

τι κανείς δεν μπορεί ποτέ να είναι σίγουρος γι' αυτό που φαί

νεται, τα φαινόμενα απατούν, γι' αυτό ακριβώς τα λέμε φαινόμενα, μολονότι στην περίπτωση που εξετάζουμε, αν προσέ

ξει κανείς το βάρος της ηλικίας του και την εύθραυστη σωμα

τική κατασκευή του, δεν θα σκεφτεί να πει, λόγου χάρη, ότι ο

κ. Ζοζέ ζει σκαρφαλώνοντας σε σπίτια νυχτιάτικα. Έφαγε με

το πάσο του το λιτό του γεύμα, όταν σηκώθηκε από το τραπέ-

287

M

ζι ήταν περασμένες τρεις, και, χωρίς βιασύνη, σαν να έσερνε

τα πόδια του, προχώρησε προς το δρόμο όπου είχε ζήσει η ά

γνωστη γυναίκα. Προτού στρίψει στην πρώτη στροφή σταμά

τησε, ανέπνευσε βαθιά, Δεν είμαι φοβητσιάρης, σκέφτηκε για

να πάρει κουράγιο, ήταν όμως όπως συμβαίνει σε τόσους γεν

ναίους ανθρώπους, ατρόμητος σε κάποια πράγματα, δειλός σε

άλλα, το γεγονός ότι πέρασε μια νύχτα στο νεκροταφείο δεν

μπορεί να διώξει το τρέμουλο από τα πόδια του τώρα. Έχωσ ε

το χέρι του στην εξωτερική τσέπη του σακακιού του, ψηλάφη-

σε τα κλειδιά, το ένα, του γραμματοκιβωτίου, μικρό, στενό, α

ο ο Μ

καιολογίας που είχε σκεφτεί να δώσει στη θυρωρό στην περί

πτωση που έπεφτε πάνω της. Γλίστρησε αργά στο εσωτερικό

του σπιτιού, έκλεισε την πόρτα με μεγάλη προσοχή και βρέθη

κε μέσα σ' ένα πυκνό ημίφως που λίγο απείχε από το σκοτάδι.

Ψηλάφησε τον τοίχο απ' την πλευρά της κάσας της πόρτας,

συνάντησε ένα διακόπτη, αλλά πολύ συνετά δεν τον πάτησε,

μπορεί να ήταν επικίνδυνο ν' ανάψει φώτα. Λίγο λίγο τα μά

τια του κ. Ζοζέ συνήθιζαν στο ημίφως, μπορεί να πει κανείς ότι το ίδιο συμβαίνει σε ανάλογες συνθήκες με οποιονδήποτε

άνθρωπο, αυτό όμως που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι ότι οι



ποκλειόταν εξαρχής, τα δύο υπόλοιπα ήταν όμοια σχεδόν, το

ένα όμως ήταν της εξώπορτας και το άλλο της πόρτας του δια

μερίσματος, μακάρι να το βρει με την πρώτη, αν το κτήριο έχει

θυρωρό απ' αυτές που χώνουν τη μύτη τους μόλις ακούσουν

τον παραμικρό θόρυβο, τι εξήγηση θα δώσει, μπορεί να πει ό

τι βρίσκεται εκεί με την άδεια των γονιών της γυναίκας που

αυτοκτόνησε, ότι έχει έρθει για να κά νει απογραφή περιουσιακών στοιχείων, είμαι υπάλληλος του Γενικού Ληξιαρχικού

Μητρώου του Κράτους, κυρία μου, ορίστε η ταυτότητα, και ό

πως βλέπετε, μου εμπιστεύτηκαν τα κλειδιά του σπιτιού. Ο κ.

Ζοζέ πέτυχε το κλειδί με την πρώτη προσπάθεια, φύλακας της

πόρτας, αν η πολυκατοικία διαθέτει τέτοια, δεν εμφανίστηκε

για να τον ρωτήσει, Πού πάτε, κύριε, καλά το λένε, ο φόβος

φυλάει τα έρημα, επομένως η καλύτερη συμβουλή είναι να ξε

κινήσει κατανικώντας το φόβο του, κι ύστερα βλέπουμε αν θα

χρειαστεί ν' αντιμετωπίσει άλλο φύλακα. Η πολυκατοικία, παρότι παλιά, έχει ασανσέρ, χωρίς το οποίο ο κ. Ζοζέ, έτσι όπως

βαραίνουν τα πόδια του, δεν θα κατάφερνε ποτέ να φτάσει

στον έκτο όροφο όπου ζούσε η καθηγήτρια μαθηματικών. Η

πόρτα έτριξε καθώς άνοιξε, αιφνιδιάζοντας τον επισκέπτη,

που ξαφνικά αμφέβαλλε για την αποτελεσματικότητα της δι-

28 8

γραφείς του Γενικού Ληξιαρχείου, δεδομένου ότι είναι υπο

χρεωμένοι να επισκέπτονται τακτικά το αρχείο των νεκρών, α

ποκτούν τελικά, μετά από κάποιο διάστημα, ικανότητες οπτι

κής δεξιότητας εντελώς έξω από τα συνηθισμένα. Θα έφταναν

να έχουν μάτια γάτας αν δεν τους πρόφταινε νωρίτερα η ηλι

κία για σύνταξη.

Α ν και το πάτωμα είχε μοκέτα, ο κ. Ζοζέ θεώρησε καλύτερο να βγάλει τα παπούτσια για να αποφύγει οποιονδήποτε

χτύπο ή δόνηση που θα πρόδιδε την παρουσία του στους ε

νοίκους τού από κάτω ορόφου. Με χίλιες προφυλάξεις ά νοιξε

τα παντζούρια ενός παράθυρου που έβλεπε στο δρόμο, τόσο

όμως όσο χρειαζόταν για να μπει λίγο φως. Βρισκόταν σε μια

κρεβατοκάμαρα. Υπήρχαν μια συρταριέρα, μια ντουλάπα κι έ

να κομοδίνο. Το κρεβάτι ήταν στενό, μονό όπως λένε. Τα έπι

πλα ήταν σε γραμμή απλή και καθαρή. Το αντίθετο από το

σκοτεινό και βαρύ στυλ της επίπλωσης του σπιτιού των γο

νιών της. Ο κ. Ζοζέ έκανε ένα γύρο στο υπόλοιπο διαμέρισμα,

που περιοριζόταν σ' ένα σαλόνι επιπλωμένο με τους συνηθι

σμένους καναπέδες και μια βιβλιοθήκη που έπιανε τον τοίχο

από το ένα άκρο στο άλλο, ένα μικρότερο ακόμα δωμάτιο που

χρησίμευε για γραφείο, μια μικροσκοπική κουζίνα, το μπάνιο

289

ι g - Όλα τα ονόματα

M Y Ο M

περιορισμένο στα απολύτως απαραίτητα. Εδώ έζησε η άγνω

στη γυναίκα, μια γυναίκα που αυτοκτόνησε για άγνωστους λό

γους, που υπήρξε παντρεμένη και διαζευγμένη, που θα μπο

ρούσε να είχε πάει να ζήσει με τους γονείς της μετά από το δια

ζύγιο, αλλά προτίμησε να μείνει μόνη της, μια γυναίκα που, ό

πως όλες, υπήρξε κορίτσι και κοπέλα, ήδη όμως από εκείνη

την εποχή, κατά κάποιον αδιευκρίνιστο τρόπο, ήταν η γυναί

κα στην οποία εξελίχθηκε αργότερα, μια καθηγήτρια μαθηματικών που είχε το όνομα της ως ζωντανή στο Ληξιαρχικό Μη

τρώο δίπλα στα ονόματα των ζωντανών ανθρώπων αυτής της

των ελατηρίων του καναπέ που ένα άλλο σώμα είχε αφήσει,

Ποτέ ξανά δεν θα καθίσει εδώ, μουρμούρισε. Η σιωπή, που

του είχε φανεί απόλυτη, τώρα κοβόταν από τους θορύβους του

δρόμου, κυρίως από κάποιο περαστικό αυτοκίνητο πότε πότε,

στον αέρα όμως υπήρχε μια στατική αναπνοή, ένας αργός

παλμός, ίσως ήταν η ανάσα των σπιτιών όταν τα αφήνουν μό

να τους, τούτο δω φαίνεται δεν κατάλαβε ακόμα πως έχει κά

ποιον μέσα του. Ο κ. Ζοζέ λέει στον εαυτό του ότι έχει κι άλλα συρτάρια να ερευνήσει, αυτά της συρταριέρας, όπου συνη

θίζουμε να φυλάμε τον πιο προσωπικό μας ρουχισμό, τα συρ



πόλης, μια γυναίκα που με όνομα νεκρής γύρισε στο ζωντανό

κόσμο, το όνομα μονάχα, όχι εκείνη, δεν φτάνει μέχρι εκεί η

δύναμη ενός γραφέα. Με όλες τις εσωτερικές πόρτες ανοιχτές

το φως του ήλιου φωτίζει αρκετά το σπίτι, αλλά ο κ. Ζοζέ πρέ

πει να επισπεύσει την έρευνα του αν δεν θέλει να την αφήσει

στη μέση. Άνοιξε ένα συρτάρι του γραφείου, έριξε μια αφηρη

μένη ματιά σε ό,τι υπήρχε μέσα, του φάνηκαν σχολικές ασκήσεις μαθηματικών, υπολογισμοί, εξισώσεις, τίποτα που θα

μπορούσε να εξηγήσει τους λόγους της ζωής και του θανάτου

μιας γυναίκας που καθόταν σ' αυτή την καρέκλα, που άναβε

αυτό το φωτιστικό, που κρατούσε αυτό το μολύβι και έγραφε

μ' αυτό. Ο κ. Ζοζέ έκλεισε αργά το συρτάρι, πήγε μάλιστα ν'

ανοίξει ένα άλλο, δεν ολοκλήρωσε την κίνηση του, σταμάτησε

και σκέφτηκε για ένα ατελείωτο λεπτό, ή ίσως να ήταν μονά

χα μερικά δευτερόλεπτα που έμοιαζαν ώρες, ύστερα έσπρωξε

το συρτάρι σταθερά, κατόπιν βγήκε από το γραφείο, πήγε και

κάθισε σ' ένα μικρό καναπέ του σαλονιού, κι έτσι απόμεινε.

Κοιτούσε τις παλιές μπαλωμένες κάλτσες που φορούσε, το

παντελόνι χωρίς τσάκιση κάπως ανασηκωμένο, τις γάμπες του

λευκές κι αδύνατες, με αραιό τρίχωμα. Α ισθανόταν ότι όλο

του το σώμα βολευόταν στο απαλό κοίλωμα της στόφας και

τάρια του κομοδίνου, όπου βρίσκουν συνήθως καταφύγιο άλ

λου είδους προσωπικά αντικείμενα, της ντουλάπας, σκέφτεται

πως αν ανοίξει την ντουλάπα δεν θ' αντισταθεί στην επιθυμία

να περάσει τα δάχτυλα του απ' τα κρεμασμένα φορέματα, έ

τσι, σαν να χαϊδεύει τα πλήκτρα ενός βωβού πιάνου, σκέφτε

ται πως θα σηκώσει κάποια φούστα για να εισπνεύσει την ευ

ωδιά, το άρωμα, την απ λή μυρωδιά. Κι είναι ακόμα τα συρτάρια του γραφείου που δεν ερεύνησε, και τα ντουλαπάκια της

βιβλιοθήκης, κάπου θα βρίσκεται αυτό που ψάχνει, το γράμ

μα, το ημερολόγιο, η λέξη του αποχωρισμού, το σημάδι από το

τελευταίο δάκρυ. Για ποιο λόγο, ρώτησε, αν υποθέσουμε ότι υ

πάρχει ένα τέτοιο χαρτί, εγώ να το διαβάσω, μήπως αν το δια

βάσω θα πάψουν τα φορέματα της να 'ναι αδειανά, από τώρα

και στο εξής οι ασκήσεις μαθηματικών δεν θα έχουν λύση, δεν

θα ανακαλυφθούν άλλοι άγνωστοι στις εξισώσεις, το στρώμα

του κρεβατιού δεν θα τραβηχτεί, η άκρη του σεντονιού δεν θα

διπλώσει πάνω στο στήθος, το πορτατίφ του κομοδίνου δεν θα

φωτίσει τη σελίδα του βιβλίου, ό,τι τελείωσε τελείωσε. Ο κ.

Ζοζέ έγειρε μπροστά, άφησε το μέτωπο να ακουμπήσει πάνω

στα χέρια του σαν να ήθελε να συνεχίσει να σκέφτεται, αλλά

δεν ήταν έτσι, οι σκέψεις τού είχαν τελειώσει. Το φως χάθηκε

2 9 ° 291

M

ξαφνικά, κάποιο σύννεφο περνά απ' τον ουρανό. Εκείνη τη

στιγμή χτύπησε το τηλέφωνο. Δεν το είχε προσέξει προηγου

μένως, ήταν όμως εκεί, σ' ένα τραπεζάκι, σε μια γωνιά, σαν α

ντικείμενο που δεν πολυχρησιμοποιείται. Ο μηχανισμός του

τηλεφωνητή ενεργοποιήθηκε, μια γυναικεία φωνή είπε τον α

ριθμό του τηλεφώνου, κατόπιν πρόσθεσε, Δεν είμαι στο σπίτι,

αφήστε μήνυμα μετά τον ήχο. Όποιος κι αν ήταν αυτός που τη

λεφώνησε το έκλεισε, υπάρχουν άνθρωποι που απεχθάνονταινα μιλούν σε μηχανήματα, ή σ' αυτή την περίπτωση επρόκειτο

για λάθος, πραγματικά, αν δεν γνωρίζουμε τη φωνή που βγαί

Μ

πουσίας, ή ίσως να ήταν εκείνο το άρωμα από ρόδο και χρυ

σάνθεμο ανάκατα που διαπερνά πότε πότε το Γενικό Ληξιαρ

χείο.

Η θυρωρός δεν εμφανίστηκε να τον ρωτήσει από πού ερ

χόταν, το κτήριο είναι σιωπηλό, μοιάζει ακατοίκητο. Α υτ ή η

σιωπή ήταν που γέννησε στο κεφάλι του κ. Ζοζέ μια ιδέα, την

πιο τολμηρή ιδέα της ζωής του, Α ν έμενα εκεί απόψε, αν κοι

μόμουν στο κρεβάτι της, κανείς δεν θα το μάθαινε. Πρέπει να

πούμε στον κ. Ζοζέ ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο εύκολο, πως

χρειάζεται απλώς να ανέβει ξανά με το ασανσέρ, να μπει στο



νει από την κασέτα δεν έχει νόημα να συνεχίσουμε. Α υτό έ

πρεπε να το εξηγήσει κάποιος στον κ. Ζοζέ, που ποτέ στη ζωή

του δεν είχε δει τέτοια συσκευή από κοντά, το πιο πιθανό ό

μως είναι ότι δεν θα έδινε σημασία στις εξηγήσεις, τόσο τον

τάραξαν οι λίγες λέξεις που άκουσε, Δεν είμαι στο σπίτι, αφή

στε μήνυμα μετά τον ήχο, μάλιστα, δεν είναι στο σπίτι, ποτέ

ξανά δεν θα είναι στο σπίτι, έμεινε μονάχα η φωνή της, σοβαρή, βραχνή, κάπως αφηρημένη, σαν να σκεφτόταν κάτι άλλο

όταν έκανε την εγγραφή. Ο κ. Ζοζέ είπε, Μπορεί να ξαναπά

ρουν, και μ' αυτή την ελπίδα δεν κουνήθηκε από τον καναπέ

για μια ώρα ακόμα, το ημίφως πύκνωνε διαρκώς στο σπίτι και

το τηλέφωνο δεν ξαναχτύπησε. Τότε ο κ. Ζοζέ σηκώθηκε,

Πρέπει να φύγω, μουρμούρισε, πριν φύγει όμως έκανε έναν τε

λευταίο γύρο του σπιτιού, μπήκε στην κρεβατοκάμαρα, όπου

υπήρχε περισσότερο φως, κάθισε για μια στιγμή στην άκρη

του κρεβατιού, μια δυο φορές άφησε το χέρι του να γλιστρήσει

αργά στο κέντημα του σεντονιού, ύστερα άνοιξε την ντουλά

πα, ήταν εκεί τα φορέματα της γυναίκας που είχε πει τις ορι

στικές κουβέντες, Δεν είμαι στο σπίτι. Έγειρε προς το μέρος

τους μέχρι που τα άγγιξε με το πρόσωπο, τη μυρωδιά που α-

νέδιναν θα μπορούσε να την ονομάσει κανείς μυρωδιά της α-

292

διαμέρισμα, να βγάλει τα παπούτσια, ίσως κάποιος να κάνει

ξανά λάθος στο νούμερο, Α ν γίνει αυτό θα έχεις την ευχαρί

στηση ν' ακούσεις ακόμα μια φορά τη βραχνή και σοβαρή φω

νή της καθηγήτριας των μαθηματικών, Δεν είμαι στο σπίτι, θα

πει εκείνη, κι αν τη νύχτα, ξαπλωμένος στο κρεβάτι της, κά

ποιο ευχάριστο όνειρο ξυπνήσει το γέρικο κορμί σου, ξέρεις

δα, η λύση είναι στο χέρι σου, να προσέξεις μόνο τα σεντόνια.Τόσο σαρκασμό και χοντράδα ο κ. Ζοζέ δεν τ' αξίζει, η δική

του τολμηρή ιδέα, περισσότερο ρομαντική παρά τολμηρή, ό

πως ήρθε έτσι έφυγε, κι αυτός δεν βρίσκεται πια μέσα στην πο

λυκατοικία αλλά έξω, φαίνεται πως τον βοήθησε να βγει η ε

πώδυνη ανάμνηση της εικόνας με τα παλιά μπαλωμένα του

σοσόνια και τις λευκές και αδύνατες γάμπες με το αραιό τρί

χωμα. Τίποτα στον κόσμο δεν έχει νόημα, μουρμούρισε ο κ.

Ζοζέ και κίνησε για την οδό όπου μένει η κυρία του ισογείου.

Βραδιάζει, το Γενικό Ληξιαρχείο έκλεισε πια, δεν απομένουνπολλές ώρες στο γραφέα για να επινοήσει την ιστορία που θα

δικαιολογήσει την απουσία του από την υπηρεσία για μια ο

λόκληρη ημέρα. Όλοι ξέρουν ότι δεν έχει συγγενείς που χρει

άζεται να προστρέξει σε μια ανάγκη, κι ακόμα κι αν είχε, δεν

υπάρχει δικαιολογία στην περίπτωση του, αφού μένει μεσο-

293

M

τοιχία με το Ληξιαρχείο, ήταν αρκετό να μπει μέσα και να πει

από την πόρτα, Γεια σας, θα τα πούμε αύριο, πεθαίνει μια ξα

δέρφη μου. Ο κ. Ζοζέ είναι αποφασισμένος για όλα, μπορούν

και να τον απολύσουν αν το θέλουν, να τον διώξουν από το υ

παλληλικό σώμα, ίσως ο βοσκός με τα πρόβατα να χρειάζεται

βοηθό για να μπερδεύει τους αριθμούς των τάφων, κυρίως αν

διευρύνει το πεδίο δράσης του, πραγματικά δεν υπάρχει λόγος

να περιορίζεται στους αυτόχειρες, σε τελευταία ανάλυση όλοι

οι νεκρο ί είναι ίδιοι, ό,τι μπορεί να κάνει με τους μεν μπορεί να

το κάνει με όλους, να τους μπερδέψει, να τους ανακατέψει, το

Μ

της μάνας με το παιδί και το ζηλιάρη σύζυγο, αυτή την ώρα

πρέπει να έχει γυρίσει από τη δουλειά, αυτό όμως δεν έχει ση

μασία, ο κ. Ζοζέ πάει μόνο για να ρωτήσει αν ξέρουν κάτι για

τη γειτόνισσα του ισογείου. Το φως της σκάλας είναι αναμμέ

νο. Η πόρτα άνοιξε, η γυναίκα δεν έχει το παιδί στην αγκαλιά

και δεν αναγνωρίζει τον κ. Ζοζέ, Τι θέλετε, ρώτησε, Με συγ

χωρείτε για την ενόχληση, ήρθα για επίσκεψη στην κυρία που

μένει στο ισόγειο διαμέρισμα δεξιά, αλλά δεν είναι εκεί και η

ένοικος του άλλου διαμερίσματος του ορόφου μού είπε ότι την

πήρε ένα ασθενοφόρο πριν από τρεις μέρες, Ναι, έτσι είναι,



ίδιο κάνει, ο κόσμος δεν έχει νόημα.

Όταν ο κ. Ζοζέ χτύπησε την πόρτα της κυρίας του ισογεί

ου, το μόνο που σκεφτόταν ήταν το φλιτζάνι τσάι που θα έπι

νε. Χτύπησε μια φορά, δύο φορές, κανείς δεν ήρθε να του α

νοίξει. Σαστισμένος, ανήσυχος, χτύπησε το κουδούνι του ισο

γείου διαμερίσματος α ριστερά. Φάνηκε στην πόρτα μια γυναί

κα που τον ρώτησε στεγνά, Τι θα θέλατε, Δεν απαντούν απέναντι, Και λοιπόν, Μήπως ξέρετε αν συνέβη κάτι, Τι πράγμα,

Κάποιο ατύχημα, κάποια αρρώστια, λόγου χάρη, Πιθανόν,

ήρθε ένα ασθενοφόρο και την πήρε, Πότε έγινε αυτό, Πριν α

πό τρεις μέρες, Και δεν είχατε νέα της, μήπως ξέρετε πού βρί

σκεται, Όχι, κύριε, με συγχωρείτε τώρα. Η γυναίκα έκλεισε

την πόρτα αφήνοντας τον κ. Ζοζέ στο σκοτάδι. Α ύριο πρέπει

να πάω στα νοσοκομεία, σκέφτηκε. Α ισθανόταν εξαντλημέ

νος, όλη μέρα να τρέχει πέρα δώθε, όλη μέρα συγκινήσεις, και

τώρα αυτό το σοκ για αποκορύφωμα. Βγήκε από την πολυκατοικία κι έμεινε ακίνητος στο πεζοδρόμιο ν' αναρωτιέται αν υ

πήρχε τίποτε άλλο που μπορούσε να κάνει, να πάει να ρωτή

σει τους άλλους ενοίκους, δεν μπορεί να είναι όλοι τόσο απρό

θυμοι όσο η γυναίκα του ισογείου διαμερίσματος αριστερά, ο

κ. Ζοζέ ξαναμπήκε στην πολυκατοικία, χτύπησε την πόρτα

294

Μήπως τυχόν γνωρίζετε πού βρίσκεται, σε ποιο νοσοκομείο, ή

αν είναι στο σπίτι κάποιου συγγενούς. Προτού προλάβει η μά

να του παιδιού να απαντήσει, μια αντρική φωνή ρώτησε από

μέσα, Ποιος είναι, εκείνη έστρεψε το κεφάλι, Είναι κάποιος

και ρωτάει για την κυρία στο ισόγειο, ύστερα κοίταξε τον κ.

Ζοζέ και είπε, Όχι, δεν ξέρουμε τίποτα. Ο κ. Ζοζέ χαμήλωσε

τη φωνή του και ρώτησε, Δεν με αναγνωρίζετε, εκείνη δίστασε, Α ναι, σε θυμάμαι, είπε ψιθυριστά και έκλεισε αργά την

πόρτα.

Στο δρόμο ο κ. Ζοζέ έκανε νόημα σ' ένα ταξί, Πηγαίνουμε

στο Ληξιαρχείο, είπε αφηρημένα στον οδηγό. Θα προτιμούσε

να είχε περπατήσει για να κάνει οικονομία στα λιγοστά λεφτά

του και για να τελειώσει τη μέρα όπως την είχε ξεκινήσει, αλ

λά ο κάματος δεν τον άφηνε να κάνει βήμα. Έτσι νόμιζε. Όταν

ο οδηγός του ανακοίνωσε, Φτάσαμε, ο κ. Ζοζέ είδε ότι δεν

βρισκόταν μπροστά στο σπίτι του, αλλά στην είσοδο του Ληξιαρχείου. Δεν άξιζε τον κόπο να εξηγήσει στον άνθρωπο ότι

έπρεπε να κάνει το γύρο της πλατείας και να συνεχίσει στον

πλαϊνό δρόμο, στο τέλος τέλος είχε να περπατήσει κάπου πε

νήντα μέτρα μόνο, ίσως και λιγότερο. Πλήρωσε με τα τελευ

ταία του κέρματα, βγήκε, κι όταν ακούμπησε τα πόδ ια του στο

295

πλακόστρωτο και σήκωσε το κεφάλι του, είδε τα παράθυρα

του Ληξιαρχείου φωτισμένα, Πάλι το ίδιο, σκέφτηκε, ξαφνικά

εξανεμίστηκε η έγνοια του για την τύχη της κυρίας του ισογεί

ου και η ανάμνηση της μητέρας με το παιδί, το πρόβλημα τώ

ρα είναι να βρει μια δικαιολογία για την επόμενη μέρα. Έστρι

ψε στη γωνία, να το σπίτι του, χαμηλό, ερείπιο σχεδόν, ακου

μπισμένο στον ψηλ ό τοίχο του κτηρίου που έμοιαζε έτοιμο να

το συνθλίψει. Τότε κάτι άγρια δάχτυλα έσφιξαν την καρδιά

του κ. Ζοζέ. Το σπίτι είχε φως. Ήταν σίγουρος ότι το είχε σβή

σει όταν βγήκε έξω, αλλά, αναλογιζόμενος τη σύγχυση που ε

ο Μ

κλειδιά για την εσωτερική πόρτα, το ένα προφανώς ήταν για

χρήση των ιδίων, το άλλο έμενε στην κατοχή του ληξιαρχείου,

κι έτσι όλα έχουν τη θέση τους, όπως βλέπετε, Εκτός από το

γεγονός ότι μπήκατε εδώ μέσα χωρίς την άδεια μου, κατάφε

ρε να πει ο κ. Ζοζέ, Δεν την χρειαζόμουν, ο ιδιοκτήτης του

κλειδιού είναι ιδιοκτήτης του σπιτιού, ας πούμε ότι είμαστε κι

οι δυο ιδιοκτήτες αυτού του σπιτιού, όπως απ' ό,τι φαίνεται κι

εσείς νιώσατε αρκετά ιδιοκτήτης του Ληξιαρχείου ώστε να α

φαιρείτε επίσημα έγγραφα από το αρχείο, Να σας εξηγήσω,

Δεν χρειάζεται, έχω παρακολουθήσει ανελλιπώς τις δραστη



πικρατεί εδώ και μέρες στο κεφάλι του, παραδεχόταν ότι θα

μπορούσε να το είχε ξεχάσει, αν δεν υπήρχε και το άλλο φως,

αυτό του ληξιαρχείου, τα πέντε ολόφωτα παράθυρα. Έβαλε

το κλειδί στην πόρτα, ήξερε ποιον θα έβλεπε μπροστά του, αλ

λά σταμάτησε στο κατώφλι λες κι οι κοινωνικές συμβάσεις τον

εμπόδιζαν να δείξει την έκπληξη του. Ο διευθυντής ήταν κα

θισμένος στο τραπέζι, μπροστά του υπήρχαν χαρτιά προσεκτικά ξεδιπλωμένα. Ο κ. Ζοζέ δεν χρειαζόταν να πλησιάσει για

να μάθει περί τίνος επρόκειτο, ήταν οι δυο πλαστές εξουσιο

δοτήσεις, οι καρτέλες της άγνωστης γυναίκας, το τετράδιο με

τις σημειώσεις, το εξώφυλλο του φακέλου του Ληξιαρχείου με

τα επίσημα έγγραφα. Περάστε, είπε ο διευθυντής, είστε στο

σπίτι σας. Ο γραφέας έκλεισε την πόρτα, προχώρησε προς την

κατεύθυνση του τραπεζιού και σταμάτησε. Δεν μίλησε, ένιωθε

το μυαλό του να κατακλύζεται από έναν υγρό στρόβιλο μέσα

στον οποίο διαλύονταν όλες οι σκέψεις του. Καθίστε, σας είπαήδη πως βρίσκεστε στο σπίτι σας. Ο κ. Ζοζέ παρατήρησε πως

πάνω στις σχολικές καρτέλες υπήρχε ένα κλειδί ίδιο με το δι

κό του. Το κλειδί κοιτάτε, ρώτησε ο ληξίαρχος και ήρεμα συ

νέχισε, Μη νομίσετε ότι πρόκειται για πλαστό αντίγραφο, τα

σπίτια των υπαλλήλων, όταν αυτά υπήρχαν, είχαν πάντα δύο

296

ριότητες σας, εξάλλου το σημειωματάριο σας με βοήθησε πο

λύ, παρεμπιπτόντως ήθελα να σας συγχαρώ για την ωραία

γλώσσα και τη σύνταξη, Α ύριο θα υποβάλω την παραίτηση

μου, Κι εγώ δεν θα τη δεχτώ. Ο κ. Ζοζέ τον κοίταξε έκπλη

κτος, Δεν θα τη δεχτείτε, Όχι, δεν θα τη δεχτώ, Γιατί, αν επι

τρέπεται, Επιτρέπεται, δεν θα τη δεχτώ γιατί είμαι έτοιμος να

γίνω συνένοχος στις αφύσικες πράξεις σας, Δεν καταλαβαίνω.Ο ληξίαρχος πήρε το φάκελο της άγνωστης γυναίκας, ύστερα

είπε, Τώρα θα καταλάβετε, πρώτα όμως διηγηθείτε μου τι συ

νέβη στο νεκροταφείο, η εξιστόρηση σας σταματά στο διάλο

γο που είχατε με το γραφέα εκεί, Θα μου πάρει πολλή ώρα να

σας τα πω, Με λίγες λέξεις, για να έχω μια συνολική εικόνα,

Διέσχισα με τα πόδια το Γενικό Νεκροταφείο μέχρι την περιο

χή των αυτοχείρων, κοιμήθηκα κάτω από μια ελιά, το επόμενο

πρωί, όταν ξύπνησα, βρέθηκα μέσα σ' ένα κοπάδι με πρόβα

τα, κατόπιν έμαθα ότι ο βοσκός διασκεδάζει μπερδεύονταςτους αριθμούς των τάφων προτού τοποθετηθούν οι επιτύμβιες

πλάκες, Γιατί, Είναι δύσκολο να σας το εξηγήσω, έχει να κά

νει με το αν ξέρουμε πού πραγματικά βρίσκονται οι άνθρωποι

που ψάχνουμε, εκείνος πιστεύει ότι δεν θα το μάθουμε ποτέ,

Όπως εκείνη που ονομάσατε άγνωστη γυναίκα, Μάλιστα, Τι

297

ο M

κάνατε σήμερα, Πήγα στο σχολείο όπου εκείνη εργάστηκε ως

καθηγήτρια, πήγα στο σπίτι όπου έζησε, Α νακα λύψατε τίπο

τα, Όχι, και ένιωσα ότι δεν ήθελα να ανακαλύψω. Ο ληξίαρ

χος άνοιξε το φάκελο, έβγαλε την καρτέλα που είχε κολλήσει

στις καρτέλες των πέντε τελευταίων διάσημων προσώπων με

τα οποία είχε ασχοληθεί ο κ. Ζοζέ, Ξέρετε τι θα έκανα στη θέ

ση σας, ρώτησε, Όχι, κύριε, Ξέρετε ποιο είναι το μοναδικό λογικό συμπέρασμα όλων όσα συνέβησαν μέχρι τώρα, Όχι, κύ

ριε, Να φτιάξετε μια καινούρια καρτέλα γι' αυτή τη γυναίκα,

όμοια με την παλιά, με όλα τα στοιχεία ακριβή αλλά χωρίς την

Μ

ψετε, είπε ο ληξίαρχος. Ο κ. Ζοζέ απόμεινε ακίνητος στη μέ

ση του δωματίου. Δεν ήταν ανάγκη να συμπληρώσει καινού

ρια καρτέλα γιατί είχε ήδη αντίγραφο του φακέλου της. Α υτό

που χρειαζόταν όντως ήταν να σκίσει ή να κάψει το πρωτότυ

πο, όπου ήταν αναγραμμένη η ημερομηνία θανάτου. Κι υπήρ

χε ακόμα το πιστοποιητικό θανάτου. Ο κ. Ζοζέ μπήκε στο Λη

ξιαρχείο, πήγε στο γραφείο του διευθυντή, άνοιξε το συρτάριόπου τον περίμενε ο φακός και ο μίτος της Α ριάδνης. Έ δεσε

τη μια άκρη του σκοινιού στον αστράγαλο και προχώρησε στο

σκοτάδι.



ημερομηνία θανάτου, Κι ύστερα, Ύστερα να την τοποθετήσε

τε στο αρχείο των ζωντανών, σαν μην πέθανε, Θα ήταν απά

τη, Ναι, θα ήταν απάτη, αλλά όλα όσα κάναμε, κι εσείς κι εγώ,

δεν θα είχαν κανένα νόημα αν δεν τη διαπράξουμε, Δεν κατα

λαβαίνω τίποτα. Ο ληξίαρχος τεντώθηκε στην καρέκλα, πέ

ρασε αργά τα χέρια από το πρόσωπο του, ύστερα ρώτησε, Θυ

μάστε αυτά που είπα εκεί μέσα την Παρασκευή, όταν εμφανιστήκατε στην υπηρεσία αξύριστος, Μάλιστα, Όλα, Όλα, Θυ

μάστε επομένως ότι αναφέρθηκα σε κάποια γεγονότα χωρίς

τα οποία δεν θα έφτανα ποτέ να κατανοήσω πόσο παράλογο

είναι να διαχωρίζουμε τους νεκρούς από τους ζωντανούς, Μά

λιστα, Χρειάζεται τώρα να σας πω σε ποια γεγονότα αναφε

ρόμουν, Όχι, κύριε.

Ο ληξίαρχος σηκώθηκε, Σας αφήνω εδώ το κλειδί, δεν σκο

πεύω να το ξαναχρησιμοποιήσω, και πρόσθεσε χωρίς ν' αφή

σει χρόνο στον κ. Ζοζέ να μιλήσει, Υπάρχει ένα τελευταίο ζήτημα να λύσουμε, Ποιο, κύριε, Α πό το φάκελο της άγνωστης

γυναίκας λείπει το πιστοποιητικό θανάτου, Δεν κατάφερα να

το βρω, θα πρέπει να έμεινε στο βάθος του αρχείου ή θα μου

έπεσε στο δρόμο, Όσο είναι χαμένο η γυναίκα θα είναι νεκρή,

Νεκρή θα είναι ακόμα κι αν το βρω, Εκτός κι αν το καταστρέ-

298299

T O Β Ι Β ΛΙ Ο T O Y Z O Z E ΣΑΡΑΜΑΓΚΟΥ

ΟΛΑ ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ

Σ Ε Μ Ε Τ Α Φ Ρ Α Σ Η ΑΘΗΝΑΣ Ψ Υ Λ Λ Ι Α

Κ Α Ι Ε Π ΙΜ Ε Λ Ε Ι Α Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Υ Π Α Ν Ο Υ ΣΗ

Σ Τ Ο Ι Χ Ε Ι Ο Θ Ε Τ Η Θ Η Κ Ε M E T I M E S, D I D O T 6f A R T E M I

S I A Κ Α Ι Σ Ε Λ Ι Δ Ο Π Ο Ι Η Θ Η Κ Ε Σ Τ Ο Ε Π Ι Τ Ρ Α Π Ε Ζ Ι Ο Ε Κ

Δ Ο Τ Ι Κ Ο Σ Υ Σ ΤΗ Μ Α Τ Ω Ν Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ω Ν Κ Α Σ Τ Α Ν Ι Ω Τ Η .



11

Τ Η Μ Α Κ Ε Τ Α ΤΟΥ Ε Ξ Ω Φ Υ Λ Λ Ο Υ Σ Χ Ε Δ Ι Α Σ Ε Ο Α Ν Τ Ω

ΝΗ Σ ΑΓΓΕΛΑΚΗΣ, ΤΑ Φ Ι Λ Μ Ε Κ Α Ν Ε Η «Α. ΜΠΑΣΤΑΣ -

Δ . Π Λ Ε Σ Σ Α Σ Α . Β . Ε . Ε .» Κ Α Ι ΤΟ Μ Ο Ν Τ Α Ζ Η Ο Υ Ρ Α Ν Ι Α

ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΥ Η Π Ρ Ω Τ Η Ε Κ Δ Ο Σ Η Τ Υ Π Ω Θ Η Κ Ε

ΣΕ 2.000 Α Ν Τ Ι Τ Υ ΠΑ Α Π Ο ΤΟΝ Χ Α Ρ Α Λ Α Μ Π Ο Κ Λ Α Δ Η

Κ Α Ι Β Ι Β Λ Ι Ο Δ Ε Τ Η Θ Η Κ Ε Α Π Ο Τ Η «Θ . Η Λ Ι Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ -

Π . Ρ Ο ΔΟ Π Ο Υ ΛΟ Σ Ο . Ε. » ΤΟ Φ Ε Β Ρ Ο Υ Α Ρ Ι Ο ΤΟΥ 1999 ΓΙΑ

Λ Ο Γ Α Ρ Ι Α Σ Μ Ο Τ Ω Ν Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ω Ν Κ Α Σ Τ Α Ν Ι Ω Τ Η

ola ta onomata - jose saramago

Documents