oleh : sulaiman, s · ,adalahsuatu sistem hukum dengan ciri-ciri adanya berbagai...
TRANSCRIPT
OL
EH
:
SU
LA
IMA
N,
S.P
d
�P
enge
rtia
nS
iste
m
Kat
a“s
iste
m”
dal
amK
am
us
Um
um
Ba
ha
saIn
do
ne
sia
men
gan
du
ng
arti
susu
nan
kes
atu
an-k
esat
uan
yan
gm
asin
g-m
asin
gti
dak
ber
dir
ise
nd
iri-
sen
dir
i,te
tap
ib
erfu
ng
sim
emb
entu
kk
esat
uan
seca
rak
esel
uru
han
.
Pen
gert
ian
sist
emd
alam
pen
erap
ann
ya,
tid
akse
luru
hn
yab
eras
ald
ari
suat
ud
isip
lin
ilm
uya
ng
man
dir
i,k
aren
ad
apat
pu
lah
anya
ber
asal
dar
ip
enge
tah
uan
,se
ni
mau
pu
nk
ebia
saan
:se
per
tisi
stem
mat
ap
enca
har
ian
,si
stem
tari
an,
sist
emp
erk
awin
an,
sist
emp
emer
inta
han
,sis
tem
hu
ku
md
anse
bag
ain
ya.
�U
ntu
kd
apat
mem
per
jela
sd
anm
emp
erlu
asp
emah
aman
ten
tan
gsi
stem
,b
erik
ut
ini
terd
apat
beb
erap
asa
rjan
aya
ng
mem
ber
ikan
def
enis
inya
.
1. P
rof.
Pra
jud
i
Sis
tem
adal
ahsu
atu
jari
ng
and
arip
ada
pro
sed
ur-
pro
sed
ur
yan
gb
erh
ub
un
gan
satu
sam
ala
inm
enu
rut
skem
aat
aup
ola
yan
gb
ula
tu
ntu
km
eng
gera
kk
ansu
atu
fun
gsi
yan
gu
tam
ad
ari
suat
uu
sah
aat
auu
rusa
n.
2. W
. J.
S.
Po
erw
ad
arm
inta
Sis
tem
ad
alah
sek
elo
mp
ok
bag
ian
-bag
ian
(al
at
dan
seb
agai
nya
), y
ang
bek
erja
ber
sam
a-sa
ma
un
tuk
m
elak
uk
an s
esu
atu
mak
sud
.
3. P
rof.
Su
ma
ntr
i
Sis
tem
adal
ahse
kel
om
po
kb
agia
n-b
agia
nya
ng
bek
erja
ber
sam
a-sa
ma
un
tuk
mel
aku
kan
suat
um
aksu
d.
Ap
abil
asa
lah
satu
bag
ian
rusa
kat
auti
dak
dap
atm
enja
lan
kan
tug
asn
ya,
mak
am
aksu
dya
ng
hen
dak
dic
apai
tid
akak
ante
rpen
uh
i,at
ause
tid
ak-t
idak
nya
sist
emya
ng
tela
hte
rwu
jud
akan
men
dap
atg
ang
gu
an.
4.
Drs
. M
usa
ne
f
Sis
tem
ad
alah
su
atu
sar
ana
yan
g m
eng
uas
ai
kea
daa
n d
an p
eker
jaan
ag
ar d
alam
men
jala
nk
an t
ug
as
dap
at t
erat
ur,
ata
u S
uat
u t
atan
an d
ari
hal
-hal
yan
g
pal
ing
ber
kai
tan
dan
ber
hu
bu
ng
an s
ehin
gg
a m
emb
entu
k s
uat
u k
esat
uan
dan
sat
u k
esel
uru
han
.
�U
nsu
r-u
nsu
r d
alam
sis
tem
men
cak
up
an
tara
lai
n :
�S
eper
angk
at k
om
po
nen
, ele
men
, bag
ian
.
�S
alin
g b
erk
aita
n d
an t
erga
ntu
ng.
�K
esat
uan
yan
g te
rin
terg
rasi
.
�M
emil
iki p
eran
an d
an t
uju
an t
erte
ntu
.
�In
tera
ksi
an
tar
sist
em m
emb
entu
k s
iste
m
lain
yan
g le
bih
bes
ar.
�S
iste
m H
uk
um
sist
emh
uk
um
adal
ahsa
tuk
esat
uan
hu
ku
mya
ng
ber
lak
up
ada
suat
un
egar
ate
rten
tuya
ng
dip
atu
hi
dan
dia
taat
io
leh
seti
apw
arg
anya
.
Sis
tem
hu
ku
mya
ng
dia
nu
to
leh
neg
ara-
neg
ara
di
du
nia
pad
asa
atin
i,an
tara
lain
sist
emh
uk
um
Ero
pa
Ko
nti
nen
tal,
sist
emh
uk
um
An
glo
-Sax
on
,si
stem
hu
ku
mad
at,d
ansi
stem
hu
ku
mag
ama.
1.S
iste
mh
uk
um
Ero
pa
Ko
nti
ne
nta
l,ad
alah
suat
usi
stem
hu
ku
md
enga
nci
ri-c
iri
adan
yab
erb
agai
ket
entu
an-k
eten
tuan
hu
ku
md
iko
dif
ikas
i(d
ihim
pu
n)
seca
rasi
stem
atis
yan
gak
and
itaf
sirk
anle
bih
lan
jut
ole
hh
akim
dal
amp
ener
apan
nya
.H
amp
ir6
0%
dar
ip
op
ula
sid
un
iati
ngg
ald
in
egar
aya
ng
men
gan
ut
sist
emh
uk
um
ini.
2.S
iste
mh
uk
um
An
glo
Sa
xo
n,
adal
ahsu
atu
sist
emh
uk
um
yan
gd
idas
ark
anp
ada
yuri
spru
den
si,
yait
uk
epu
tusa
n-k
epu
tusa
nh
akim
terd
ahu
luya
ng
kem
ud
ian
men
jad
id
asar
pu
tusa
nh
akim
-hak
imse
lan
jutn
ya.
Sis
tem
hu
ku
min
id
iter
apk
and
iIr
lan
dia
,In
ggri
s,A
ust
rali
a,S
elan
dia
Bar
u,A
frik
aS
elat
an,K
anad
a.
3.S
iste
mh
uk
um
Ad
at/
Ke
bia
saa
n,
adal
ahse
per
angk
atn
orm
ad
anat
ura
nad
at/k
ebia
saan
yan
gb
erla
ku
di
suat
uw
ilay
ah,d
an
4.
Sis
tem
hu
ku
mA
ga
ma
,m
eru
pak
ansi
stem
hu
ku
mya
ng
ber
das
ark
ank
eten
tuan
agam
ate
rten
tu.
Sis
tem
hu
ku
mag
ama
bia
san
yate
rdap
atd
alam
Kit
abS
uci
.
�P
EN
GE
RT
IAN
HU
KU
M
�H
uk
um
suli
td
idef
inis
ikan
kar
ena
ko
mp
lek
sd
anb
erag
amn
yasu
du
tp
and
ang
yan
gm
aud
ikaj
i.P
rof.
Va
nA
pe
ldo
orn
men
gat
akan
bah
wa
“def
inis
ih
uk
um
san
gat
suli
td
ibu
atk
aren
ati
dak
mu
ngk
inm
eng
adak
ann
yaya
ng
sesu
aid
eng
ank
enya
taan
”.K
aren
ait
u,
seb
aik
nya
kit
ali
hat
du
lup
enge
rtia
nh
uk
um
men
uru
tp
ara
ahli
hu
ku
mte
rkem
uk
ab
erik
ut
ini.
1. P
rof.
Mr.
E.M
. M
eye
rs
�H
uk
um
ad
alah
sem
ua
atu
ran
yan
g m
eng
and
un
g
per
tim
ban
gan
kes
usi
laan
, dit
uju
kan
kep
ada
tin
gkah
la
ku
man
usi
a d
alam
mas
yara
kat
, dan
men
jad
i p
edo
man
bag
i p
eng
uas
a n
egar
a d
alam
mel
aksa
nak
an
tug
asn
ya.
2. L
eo
n D
ug
uit
�H
uk
um
ad
alah
atu
ran
tin
gkah
lak
u a
ng
gota
m
asya
rak
at, a
tura
n y
ang
day
a p
eng
gu
naa
nn
ya p
ada
saat
ter
ten
tu d
iin
dah
kan
ole
h s
uat
u m
asya
rak
at
seb
agai
jam
inan
dar
i k
epen
tin
gan
ber
sam
a d
an y
ang
p
elan
gg
aran
ter
had
apn
ya a
kan
men
imb
ulk
an r
eak
si
ber
sam
a te
rhad
ap p
elak
un
ya.
3. D
rs.
E.
Utr
ech
t, S
.H.
�H
uk
um
ad
alah
him
pu
nan
per
atu
ran
(p
erin
tah
dan
la
ran
gan
) ya
ng
men
gu
rus
tata
ter
tib
su
atu
mas
yara
kat
d
an k
aren
ait
u h
aru
s d
itaa
ti o
leh
mas
yara
kat
itu
.
4.
S.M
. A
min
, S
.H.
�H
uk
um
mer
up
akan
ku
mp
ula
n p
erat
ura
n y
ang
ter
dir
i d
ari
no
rma
dan
san
ksi
, den
gan
tu
juan
mew
uju
dk
an
ket
erti
ban
dan
per
gau
lan
man
usi
a.
5. J
.C.T
. S
imo
ran
gk
ir,
S.H
. d
an
Wo
erj
on
o
Sa
stro
pra
no
to,
S.H
.
�H
uk
um
adal
ahp
erat
ura
n-p
erat
ura
nya
ng
ber
sifa
tm
emak
sa,
yan
gm
enen
tuk
anti
ngk
ahla
ku
man
usi
ad
alam
lin
gku
ng
an,m
asya
rak
at,
yan
gd
ibu
ato
leh
bad
an-b
adan
resm
iya
ng
ber
waj
ib,
dan
yan
gp
elan
gg
raan
terh
adap
nya
men
gak
ibat
kan
dia
mb
iln
yati
nd
akan
,yai
tuh
uk
um
ante
rten
tu.
6.
Sa
mid
jo
�H
uk
um
adal
ahh
imp
un
anp
erat
ura
n-p
erat
ura
nya
ng
ber
sifa
tm
emak
sa,
ber
isik
anp
erin
tah
,la
ran
gan
,at
auiz
inu
ntu
kb
erb
uat
atau
tid
akb
erb
uat
sesu
atu
sert
ad
eng
anm
aksu
du
ntu
km
eng
atu
rta
tate
rtib
dal
amk
ehid
up
anm
asya
rak
at.
�D
ari
be
be
rap
a p
en
ge
rtia
n t
en
tan
gh
uk
um
, sec
ara
um
um
dap
at d
ikat
akan
bah
wa
hu
ku
m m
enca
ku
p
un
sur-
un
sur
ber
iku
t in
i :
1. P
erat
ura
n m
enge
nai
tin
gkah
lak
u m
anu
sia
dal
am
per
gau
lan
mas
yara
kat
;
2. P
erat
ura
n i
tu d
iad
akan
ole
h b
adan
-bad
an r
esm
i ya
ng
b
erw
enan
g;
3. P
erat
ura
n i
tu b
ersi
fat
mem
aksa
;dan
4. A
dan
ya s
ank
si y
ang
teg
as t
erh
adap
pel
ang
gar
an
per
atu
ran
ter
seb
ut.
�T
uju
an
Hu
ku
m
-H
uk
um
mem
pu
nya
isi
fat
men
gat
ur
dan
mem
aksa
.A
dap
un
tuju
and
ibu
atn
yah
uk
um
dap
atd
ilih
atp
ada
mat
rik
sd
ib
awah
ini.
�T
uju
an
Hu
ku
m N
asi
on
al
Ind
on
esi
a
-In
gin
men
gat
ur
seca
rap
asti
hak
-hak
dan
kew
ajib
anle
mb
aga
tert
ing
gi
neg
ara,
lem
bag
a-le
mb
aga
tin
gg
in
egar
a,se
mu
ap
ejab
atn
egar
a,se
tiap
war
ga
Ind
on
esia
agar
sem
uan
yad
apat
mel
aksa
nak
ank
ebij
aksa
naa
n-
keb
ijak
san
aan
dan
tin
dak
an-t
ind
akan
dem
ite
rwu
jud
nya
tuju
ann
asio
nal
ban
gsa
Ind
on
esia
,ya
itu
terc
ipta
nya
mas
yara
kat
yan
gte
rlin
du
ng
io
leh
hu
ku
m,
cerd
as,
tera
mp
il,
cin
tad
anb
ang
ga
ber
tan
ahai
rIn
do
nes
iad
alam
suas
ana
keh
idu
pan
mak
mu
rd
anad
ilb
erd
asar
kan
fals
afah
Pan
casi
la.
�S
um
be
r H
uk
um
�S
um
be
r h
uk
um
adal
ah s
egal
a ya
ng
men
imb
ulk
an
atu
ran
yan
g m
emp
un
yai
kek
uat
an m
emak
sa, y
akn
i at
ura
n-a
tura
n y
ang
pel
ang
gar
ann
ya d
iken
ai s
ank
i ya
ng
te
gas
dan
nya
ta.
�S
um
ber
hu
ku
m d
ibed
akan
du
a ya
itu
:
1.su
mb
er h
uk
um
“m
ater
ial”
(w
elb
orn
) d
an
2.su
mb
er h
uk
um
“fo
rmal
” (k
enb
orn
).
�S
um
ber
hu
ku
mm
ate
ria
lad
alah
key
akin
and
anp
eras
aan
(kes
adar
an)
hu
ku
min
div
idu
dan
pen
dap
atu
mu
mya
ng
men
entu
kan
isi
atau
mat
eri
(jiw
a)h
uk
um
.
�S
um
ber
hu
ku
mfo
rma
lad
alah
per
wu
jud
anb
entu
kd
ari
isi
hu
ku
mm
ater
ial
yan
gm
enen
tuk
anb
erla
ku
nya
hu
ku
mit
use
nd
iri.
�M
acam
-mac
amsu
mb
erh
uk
um
form
al,
anta
rala
in:
Un
dan
g-u
nd
ang,
Tra
kta
t,K
ebia
saan
(Hu
ku
mti
dak
tert
uli
s),
Do
ktr
in,d
anY
uri
spru
den
si,
1.
Un
da
ng
-Un
da
ng
�P
enge
rtia
n u
nd
ang
-un
dan
g d
apat
dib
edak
an m
enja
di
2 m
acam
, ya
itu
un
dan
g-u
nd
ang
dal
am a
rti
mat
eria
l dan
un
dan
g-u
nd
ang
dal
am a
rti
form
al.
�U
nd
ang
-un
dan
gd
ala
ma
rti
ma
teri
al,
adal
ahse
tiap
per
atu
ran
yan
gd
ikel
uar
kan
ole
hp
emer
inta
hya
ng
isin
yam
eng
ikat
seca
rau
mu
m.
Di
dal
amU
UD
194
5,d
apat
kit
aju
mp
aib
eber
apa
con
toh
,se
per
ti:
Un
dan
g-U
nd
ang
Das
ar,
Ket
etap
anM
PR
,U
nd
ang
-Un
dan
g,P
erp
u,
Per
atu
ran
Pem
erin
tah
,K
epu
tusa
nP
resi
den
,dan
Per
atu
ran
Dae
rah
.�
Un
dan
g-u
nd
ang
dal
am
arti
form
al,
adal
ahse
tiap
per
atu
ran
yan
gk
aren
ab
entu
kn
yad
apat
dis
ebu
tu
nd
ang
-un
dan
g.M
isal
nya
,k
eten
tuan
pas
al5
ayat
(1)
UU
D19
45
(Am
and
emen
)ya
ng
ber
bu
nyi
“Pre
sid
enm
emeg
an
gke
ku
asa
an
mem
ben
tuk
un
da
ng
-un
da
ng
den
ga
np
erse
tuju
an
Dew
an
Per
wa
kil
an
Ra
kya
t”.
Jad
i,U
nd
ang-
un
dan
gya
ng
dib
entu
ko
leh
Pre
sid
enb
ersa
ma
DP
Rte
rseb
ut
dap
atd
iak
ui
seb
agai
sum
ber
hu
ku
mfo
rmal
,k
aren
ad
iben
tuk
ole
hya
ng
ber
wen
ang
seh
ingg
ad
eraj
atp
erat
ura
nit
usa
hse
bag
aiu
nd
ang
-un
dan
g.
2. K
eb
iasa
an
(H
uk
um
Tid
ak
Te
rtu
lis)
Keb
iasa
an,
mer
up
akan
per
bu
atan
yan
gd
iula
ng-
ula
ng
terh
adap
hal
yan
gsa
ma
dan
kem
ud
ian
dit
erim
ase
rta
dia
ku
io
leh
mas
yara
kat
.D
alam
pra
kti
kp
enye
len
ggar
aan
neg
ara,
hu
ku
mti
dak
tert
uli
sd
iseb
ut
Ko
nve
nsi
.D
ipat
uh
inya
hu
ku
mti
dak
tert
uli
s,k
aren
aad
anya
kek
oso
ng
anh
uk
um
tert
uli
sya
ng
san
gat
dib
utu
hk
anm
asya
rak
at/n
egar
a.O
leh
kar
ena
itu
,h
uk
um
tid
akte
rtu
lis
(keb
iasa
an)
seri
ng
dig
un
akan
ole
hp
ara
hak
imu
ntu
km
emu
tusk
anp
erk
ara
yan
gb
elu
mp
ern
ahd
iatu
rd
idal
amu
nd
ang-
un
dan
g.
�A
gar
suat
u k
ebia
saan
mem
pu
nya
i k
eku
atan
dan
d
apat
dij
adik
an s
ebag
ai s
um
ber
hu
ku
m, m
aka
dit
entu
kan
ole
h 2
(d
ua)
fak
tor
seb
agai
ber
iku
t :
�A
dan
yap
erb
uat
anya
ng
dil
aku
kan
ber
ula
ng
kal
id
alam
hal
yan
gsa
ma,
yan
gse
lalu
dii
ku
tid
and
iter
ima
ole
hya
ng
lain
nya
.
�A
dan
yak
eyak
inan
hu
ku
md
ari
ora
ng-
ora
ng
atau
golo
nga
n-g
olo
nga
nya
ng
ber
kep
enti
nga
n.
Mak
sud
nya
adan
yak
eyak
inan
bah
wa
keb
iasa
anit
um
emu
ath
al-h
alya
ng
bai
kd
anp
anta
sd
itaa
tise
rta
mem
pu
nya
ik
eku
atan
men
gik
at.
3. Y
uri
spru
de
nsi
�Y
uri
spru
den
siad
alah
kep
utu
san
hak
imte
rdah
ulu
terh
adap
suat
up
erk
ara
yan
gti
dak
dia
tur
ole
hu
nd
ang
-u
nd
ang
dan
dij
adik
anp
edo
man
ole
hh
akim
lain
nya
dal
amm
emu
tusk
anp
erk
ara
yan
gse
rup
a.T
imb
uln
yayu
risp
rud
ensi
,k
aren
aad
anya
per
atu
ran
per
un
dan
g-
un
dan
gan
yan
gk
ura
ng
atau
tid
akje
las
pen
gert
ian
nya
,se
hin
gg
am
enyu
litk
anh
akim
dal
amm
emu
tusk
ansu
atu
per
kar
a.U
ntu
kit
ula
hh
akim
mem
bu
atat
aum
emb
entu
kh
uk
um
bar
ud
eng
anca
ram
emp
elaj
ari
pu
tusa
n-p
utu
san
hak
imte
rdah
ulu
,k
hu
susn
yate
nta
ng
per
kar
a-p
erk
ara
yan
gya
ng
sed
ang
dih
adap
inya
.
�D
alam
mem
bu
atyu
risp
rud
ensi
,b
isan
yase
ora
ng
hak
imak
anm
elak
san
akan
ber
bag
aim
acam
pen
afsi
ran
seb
agai
ber
iku
t:
�P
enaf
sira
nse
cara
gra
ma
tika
l(t
ata
bah
asa)
,ya
itu
pen
afsi
ran
ber
das
ark
anar
tik
ata
;
�P
enaf
sira
nse
cara
his
tori
s,ya
itu
pen
afsi
ran
ber
das
ark
anse
jara
hte
rben
tuk
nya
un
dan
g-u
nd
ang
;
�P
enaf
sira
nsi
stem
ati
s,ya
itu
pen
afsi
ran
den
gan
cara
men
ghu
bu
ngk
anp
asal
-pas
alya
ng
terd
apat
dal
amu
nd
ang
-un
dan
g;
�P
enaf
sira
nte
leo
log
is,
yait
up
enaf
sira
nd
eng
anja
lan
mem
pel
ajar
ih
akek
attu
juan
un
dan
g-u
nd
ang
yan
gd
ises
uai
kan
den
gan
per
kem
ban
gan
zam
an,d
an
�P
enaf
sira
no
ten
tik
,ya
itu
pen
afsi
ran
yan
gd
ilak
uk
ano
leh
sip
emb
entu
ku
nd
ang
-un
dan
git
use
nd
iri.
4.T
rak
tat
�T
rak
tak
adal
ahp
erja
nji
anya
ng
dib
uat
ole
hd
ua
neg
ara
atau
leb
ihm
enge
nai
per
soal
an-p
erso
alan
tert
entu
yan
gm
enja
di
kep
enti
ng
ann
egar
aya
ng
ber
san
gk
uta
n.
Dal
amp
elak
san
aan
nya
,tr
akta
td
apat
dib
edak
anm
enja
di
du
a,ya
itu
:
�T
rak
tat
bil
ate
ral,
ad
alah
per
jan
jian
yan
g d
ibu
at o
leh
d
ua
neg
ara.
Tra
kta
t in
i b
ersi
fat
tert
utu
p,
kar
ena
han
ya
mel
ibat
kan
du
a n
egar
a ya
ng
ber
kep
enti
ng
an.
Mis
aln
ya,
mas
alah
Per
jan
jian
Dw
i-K
ewar
gan
egar
aan
an
tara
In
do
nes
ia d
an R
RC
.
�T
rak
tat
mu
ltil
ate
ral,
ad
alah
per
jan
jian
yan
g d
ibu
at
atau
dib
entu
k o
leh
leb
ih d
ari
du
a n
egar
a. T
rak
tat
ini
ber
sifa
t te
rbu
ka
bag
i n
egar
a-n
egar
a la
inn
ya u
ntu
k
men
gik
atk
an d
iri
(PB
B,
NA
TO
, dan
seb
agai
nya
).
�P
emb
uat
antr
akta
t,b
iasa
nya
mel
alu
ita
hap
-tah
apb
erik
ut
ini.
-P
enet
apan
isi
per
jan
jian
dal
amb
entu
kk
on
sep
yan
gd
ibu
at/d
isam
pai
kan
ole
hd
eleg
asi
neg
ara
yan
gb
ersa
ngk
uta
n.
-P
erse
tuju
anD
ewan
Per
wak
ilan
Rak
yat
mas
ing
-m
asin
g.
-R
atif
ikas
iat
aup
enge
sah
ano
leh
kep
ala
neg
ara
mas
ing
-m
asin
gse
hin
gg
ase
jak
saat
itu
trak
tat
din
yata
kan
ber
lak
ud
ise
luru
hw
ilay
ahn
egar
a.
-P
eng
um
um
an,y
aitu
pen
uk
aran
pia
gam
per
jan
jian
.
-S
etel
ahd
irat
ifik
asi
ole
hD
PR
dan
kep
ala
neg
ara,
trak
tat
ters
ebu
tm
enja
di
un
dan
g-u
nd
ang
dan
mer
up
akan
sum
ber
hu
ku
mfo
rmal
yan
gb
erla
ku
.
5.D
ok
trin
�D
ok
trin
adal
ahp
end
apat
par
aah
lih
uk
um
terk
emu
ka
yan
gd
ijad
ikan
das
arat
auas
as-a
sas
pen
tin
gd
alam
hu
ku
md
anp
ener
apan
nya
.D
ok
trin
seb
agai
sum
ber
hu
ku
mfo
rmal
ban
yak
dig
un
akan
par
ah
akim
dal
amm
emu
tusk
anp
erk
ara
mel
alu
iyu
risp
rud
ensi
,b
ahk
anp
un
yap
eng
aru
hya
ng
san
gat
bes
ard
alam
hu
bu
ng
anin
tern
asio
nal
.
�D
alam
hu
ku
mk
etat
aneg
araa
n,
kit
am
enge
nal
do
ktr
in,
sep
erti
do
ktr
ind
ari
Mo
nte
squ
ieu
,ya
itu
Tri
as
Po
liti
caya
ng
mem
bag
ik
eku
asaa
nm
enja
di
tig
ab
agia
nya
ng
terp
isah
,yak
ni:
1. K
eku
asaa
n e
kse
ku
tif
(kek
uas
aan
un
tuk
mel
aksa
nak
an
un
dan
g-u
nd
ang
)
2. K
eku
asaa
n l
egis
lati
f (k
eku
asaa
n u
ntu
k m
emb
uat
u
nd
ang
-un
dan
g)
3. K
eku
asaa
n y
ud
ikat
if (
kek
uas
aan
un
tuk
men
gad
ili
pel
ang
gar
an u
nd
ang
-un
dan
g)
�T
ata
Uru
tan
Pe
ratu
ran
Pe
run
da
ng
-un
da
ng
an
(TA
P M
PR
No
. II
I/M
PR
/20
03)
�T
ata
Uru
tan
Per
atu
ran
Per
un
dan
g-U
nd
ang
an,
mer
up
akan
ped
om
an p
emb
uat
an a
tura
n h
uk
um
di
baw
ahn
ya. T
ata
uru
tan
per
atu
ran
per
un
dan
g-
un
dan
gan
In
do
nes
ia a
dal
ah s
ebag
ai b
erik
ut
:1.
Un
dan
g-u
nd
ang
Das
ar 1
94
5 ;
2. K
etet
apan
MP
R-R
I ;
3. U
nd
ang
-un
dan
g ;
4. P
erat
ura
n P
emer
inta
h P
eng
gan
ti U
nd
ang
-un
dan
g
(Per
pu
) ;
5. P
erat
ura
n P
emer
inta
h ;
6.
Kep
utu
san
Pre
sid
en ;
dan
7.
Per
atu
ran
Dae
rah
.
�P
EN
GG
OL
ON
GA
N H
UK
UM
1. B
erd
asa
rka
n W
uju
dn
ya
�H
uk
um
te
rtu
lis,
yai
tu h
uk
um
yan
g d
apat
kit
a te
mu
i dal
am b
entu
k t
uli
san
dan
dic
antu
mk
an
dal
am b
erb
egai
per
atu
ran
neg
ara.
Co
nto
h :
UU
D 1
945
, UU
, dan
lai
n-l
ain
.
�H
uk
um
tid
ak
te
rtu
lis,
yai
tu h
uk
um
yan
g m
asih
hid
up
dan
tu
mb
uh
dal
am k
eyak
inan
m
asya
rak
at t
erte
ntu
(h
uk
um
ad
at).
Dal
am
pra
kti
k k
etat
aneg
araa
n h
uk
um
tid
ak
key
akin
an d
iseb
ut
kon
ven
si(C
on
toh
: pid
ato
k
eneg
araa
n p
resi
den
set
iap
tan
ggal
16
A
gust
us)
.
2. B
erd
asa
rka
n R
ua
ng
ata
u W
ila
yah
Be
rla
ku
nya
�H
uk
um
lo
ka
l, y
aitu
hu
ku
m y
ang
han
ya b
erla
ku
di
dae
rah
ter
ten
tu s
aja
(hu
ku
m a
dat
Man
gg
arai
-Flo
res,
h
uk
um
ad
at B
atak
, Ja
wa,
Min
angk
abau
, dan
se
bag
ain
ya).
�H
uk
um
na
sio
na
l, y
aitu
hu
ku
m y
ang
ber
lak
u d
i n
egar
a te
rten
tu (
hu
ku
m I
nd
on
esia
, M
alay
sia,
Mes
ir,
dan
seb
agai
nya
).
�H
uk
um
In
tern
asi
on
al,
yai
tu h
uk
um
yan
g m
eng
atu
r h
ub
un
gan
an
tara
du
a n
egar
a at
au l
ebih
(h
uk
um
p
eran
g, h
uk
um
per
dat
a in
tern
asio
nal
, dan
se
bag
ain
ya).
3. B
erd
asa
rka
n W
ak
tu d
an
Dia
turn
ya
�H
uk
um
yan
g b
erl
ak
u s
aa
t in
i(i
us
con
stit
utu
m);
d
iseb
ut
jug
a h
uk
um
po
siti
f.
�H
uk
um
yan
g b
erl
ak
u p
ad
a w
ak
tu y
an
g a
ka
n d
ata
ng
(iu
s co
nst
itu
end
um
).
�H
uk
um
an
tarw
ak
tu, y
aitu
hu
ku
m y
ang
men
gat
ur
suat
u p
eris
tiw
a ya
ng
men
yan
gku
t h
uk
um
yan
g
ber
lak
u s
aat
ini
dan
hu
ku
m y
ang
ber
lak
u p
ada
mas
a la
lu.
4.
Be
rda
sark
an
Pri
ba
di
da
n D
iatu
rnya
�H
uk
um
sa
tu g
olo
ng
an
,yai
tu h
uk
um
yan
g m
enga
tur
dan
ber
lak
u h
anya
bag
i go
lon
gan
te
rten
tu s
aja.
�H
uk
um
se
mu
a g
olo
ng
an
,yai
tu h
uk
um
yan
g m
enga
tur
dan
ber
lak
u b
agi
sem
ua
golo
nga
n.
�H
uk
um
an
targ
olo
ng
an
,yai
tu h
uk
um
yan
g m
enga
tur
du
a o
ran
g at
au l
ebih
yan
g m
asin
g-m
asin
gnya
tu
nd
uk
pad
a h
uk
um
yan
g b
erb
eda.
5. B
erd
asa
rka
n I
si M
asa
lah
ya
ng
Dia
turn
ya
�B
erd
asar
kan
is
i m
asal
ah y
ang
dia
turn
ya,
hu
ku
m d
apat
d
ibed
akan
men
jad
i : h
uk
um
pu
bli
k d
an h
uk
um
pri
vat.
A.
Hu
ku
m P
ub
lik
, ya
itu
hu
ku
m y
ang
men
gat
ur
hu
bu
ng
an a
nta
ra w
arg
a n
egar
a d
an n
egar
a ya
ng
m
enya
ngk
ut
kep
enti
ng
an u
mu
m.
Dal
am a
rti
form
al,
hu
ku
m p
ub
lik
men
cak
up
Hu
ku
m T
ata
Neg
ara,
H
uk
um
Ad
min
istr
asi
Neg
ara,
Hu
ku
m P
idan
a, d
an
Hu
ku
m A
cara
.
�H
uk
um
Ta
ta N
eg
ara
, m
emp
elaj
ari
neg
ara
tert
entu
, sep
erti
ben
tuk
n
egar
a, b
entu
k p
emer
inta
han
, h
ak-h
ak a
sasi
war
ga
neg
ara,
ala
t-al
at
per
len
gkap
an n
egar
a, d
an.
Sin
gkat
nya
mem
pel
ajat
i h
al-h
al y
ang
ber
sifa
t m
end
asar
dar
i n
egar
a.
�H
uk
um
Ad
min
istr
asi
ne
ga
ra, a
dal
ah s
eper
angk
at p
erat
ura
n y
ang
m
eng
atu
r ca
ra b
eker
ja a
lat-
alat
per
len
gkap
an n
egar
a, t
erm
asu
k c
ara
mel
aksa
nak
an k
eku
asaa
n d
an w
ewen
ang
yan
g d
imil
iki
ole
h s
etia
p o
rgan
n
egar
a. S
ingk
atn
ya,
mem
pel
ajar
i h
al-h
al y
ang
ber
sifa
t te
kn
is d
ari
neg
ara.
�H
uk
um
Pid
an
a,
adal
ah h
uk
um
yan
g m
eng
atu
r p
elan
gg
aran
-pel
ang
gar
an
dan
kej
ahat
an-k
ejah
atan
ter
had
ap k
epen
tin
gan
um
um
yan
g d
ian
cam
d
eng
an s
ank
si p
idan
a te
rten
tu.
Dal
am K
UH
P (
Kit
ab U
nd
ang
-un
dan
g
Hu
ku
m P
idan
a), p
elan
gg
aran
(o
vert
red
ing
en)
adal
ah p
erb
uat
an y
ang
m
elan
gg
ar (
rin
gan
) d
eng
an a
nca
man
den
da.
Sed
angk
an k
ejah
atan
(m
isd
rijv
en)
adal
ah p
erb
uat
an y
ang
mel
ang
gar
(b
erat
) se
per
ti p
encu
rian
, p
eng
ania
yaan
, pem
bu
nu
han
, d
an s
ebag
ain
ya.
�H
uk
um
Aca
ra,
dis
ebu
t ju
ga
hu
ku
m f
orm
al (
Pid
ana
dan
Per
dat
a),
hu
ku
m
acar
a ad
alah
sep
eran
gkat
atu
ran
yan
g b
eris
i ta
ta c
ara
men
yele
saik
an,
mel
aksa
nak
an, a
tau
mem
per
tah
ank
an h
uk
um
mat
eria
l. D
i d
alam
Kit
ab
Un
dan
g-U
nd
ang
Hu
ku
m A
cara
Pid
ana
(KU
HA
P)
No
.8/1
98
1 d
iatu
r ta
ta c
ara
pen
angk
apan
, pen
ahan
an, p
enyi
taan
, dan
pen
un
tuta
n.
Sel
ain
itu
ju
ga
dia
tur
siap
a-si
apa
yan
g b
erh
ak m
elak
uk
an p
enyi
taan
, pen
yeli
dik
an,
pen
gad
ilan
yan
g b
erw
enan
g, d
an s
ebag
ain
ya.
B.
Hu
ku
m P
riva
t (h
uk
um
per
dat
a), a
dal
ah h
uk
um
yan
g
men
gat
ur
kep
enti
ng
an o
ran
g-p
ero
ran
gan
. P
erd
ata
, b
erar
ti w
arg
a n
egar
a, p
rib
adi
atau
sip
il.
Su
mb
er p
ok
ok
h
uk
um
per
dat
a ad
alah
Bu
erg
elij
ik W
etb
oek
(BW
). D
alam
ar
ti l
uas
hu
ku
m p
riva
t (p
erd
ata)
men
cak
up
ju
ga
Hu
ku
m
Dag
ang
dan
Hu
ku
m A
dat
. H
uk
um
Per
dat
a d
apat
di
bag
i se
bag
ai b
erik
ut:
�H
uk
um
Pe
rora
ng
an
, ad
alah
ham
pu
nan
per
atu
ran
yan
g
men
gat
ur
man
usi
a se
bag
ai s
ub
yek
hu
ku
m d
an t
enta
ng
k
ecak
apan
nya
mem
ilik
i h
ak-h
ak s
erta
ber
tin
dak
sen
dir
i d
alam
mel
aksa
nak
an h
ak-h
akn
ya i
tu.
Man
usi
a d
an B
adan
H
uk
um
(P
T,C
V<
Fir
ma,
dan
seb
agai
nya
) m
eru
pak
an
“pem
baw
a h
ak”
atau
seb
agai
“su
bye
k h
uk
um
”.
�H
uk
um
ke
lua
rga
, ad
alah
hu
ku
m y
ang
mem
uat
se
ran
gkai
an p
erat
ura
n y
ang
tim
bu
l dar
i p
erg
aula
n h
idu
p
dan
kel
uar
ga
(ter
jad
i k
aren
a p
erk
awin
an y
ang
mel
ahir
kan
an
ak).
Hu
ku
m k
elu
arg
a d
apat
dib
agi
seb
agai
ber
iku
t :
1.K
ek
ua
saa
n O
ran
gtu
a, y
aitu
kew
ajib
an m
emb
imb
ing
an
ak s
ebel
um
cu
ku
p u
mu
r. K
eku
asaa
n o
ran
gtu
a p
utu
s k
etik
a se
ora
ng
an
ak t
elah
dew
asa
(21
tah
un
), t
erla
lu
nak
al, p
utu
snya
per
kaw
inan
.
2.P
erw
ali
an
, yai
tu s
eseo
ran
g/p
erk
um
pu
lan
ter
ten
tu
yan
g b
erti
nd
ak s
ebag
ai w
ali
un
tuk
mem
elih
ara
anak
ya
tim
pia
tu s
amp
ai c
uk
up
um
ur.
Hal
in
i te
rjad
i,
mis
aln
ya k
aren
a p
erk
awin
an k
edu
aora
ng
tuan
y o
utu
s.
Di
Ind
on
esia
, wal
i p
eng
awas
dij
alan
kan
ole
h p
ejab
at
Bal
ai H
arta
Pen
ing
gal
an.
3.P
en
ga
mp
un
an
, yai
tu s
eseo
ran
g/p
erk
um
pu
lan
te
rten
tu y
ang
dit
un
juk
hak
im u
ntu
k m
enja
di
ku
rato
r (p
eng
amp
un
) b
agi
ora
ng
dew
asa
yan
g d
iam
pu
nin
ya
(ku
ran
du
s) k
aren
a ad
anya
kel
ain
an; s
akit
in
gat
an,
bo
ros,
lem
ah d
aya,
tid
ak s
ang
gu
p m
eng
uru
s d
iri,
dan
b
erk
elak
uan
bu
ruk
.
4.
Pe
rka
win
an
, yai
tu m
eng
atu
r p
erb
uat
an-p
erb
uat
an
hu
ku
m s
erta
ak
ibat
-ak
ibat
nya
an
tara
du
a p
ihak
(l
aki-
lak
i, d
an p
erem
pu
an)
den
gan
mak
sud
hid
up
b
ersa
ma
un
tuk
jan
gka
wak
tu y
ang
lam
a m
enu
rut
Un
dan
g-u
nd
ang.
Di
Ind
on
esia
, dia
tur
den
gan
UU
N
o.1/
1974
.
�H
uk
um
Ke
ka
yaa
n�
Ad
alah
per
atu
ran
-per
atu
ran
hu
ku
m y
ang
men
gat
ur
hak
d
an k
ewaj
iban
man
usi
a ya
ng
dap
at d
inil
ai d
eng
an u
ang.
H
uk
um
kek
ayaa
n m
eng
atu
r b
end
a (s
egal
a b
aran
g d
an h
ak
yan
g d
apat
men
jad
i m
ilik
ora
ng
ata
u o
bje
k h
ak m
ilik
) d
an
hak
-hak
yan
g d
apat
dim
ilik
i at
as b
end
a. H
uk
um
kek
ayaa
n
men
cak
up
:a
. H
uk
um
be
nd
a, m
eng
atu
r h
ak-h
ak k
eben
daa
n y
ang
b
ersi
fat
mu
tlak
9d
iak
ui
dan
dih
orm
ati
seti
ap o
ran
g).
H
uk
um
ben
da
terd
iri
dar
i :
a.1
Hu
ku
m B
en
da
Be
rge
rak
:k
aren
a si
fatn
ya (
ken
dar
aan
b
erm
oto
r) d
an k
aren
a p
enet
apan
un
dan
g-u
nd
ang
(su
rat-
sura
t b
erh
arg
a);
a.2
. H
uk
um
Be
nd
a T
ida
k B
erg
era
k:
kar
ena
sifa
tnya
(t
anah
dan
ban
gu
nan
), k
aten
a tu
juan
nya
(m
esin
-mes
in
pab
rik
), d
an k
aren
a p
enet
apan
un
dan
g-u
nd
ang
(h
ak o
pst
al
dan
hip
oti
k).
b.
Hu
ku
mP
eri
ka
tan
,m
eng
atu
rh
ub
un
gan
yan
gb
ersi
fat
keh
arta
anan
tara
du
ao
ran
gat
aule
bih
.P
ihak
per
tam
a(k
red
itu
r)b
erh
akat
ausu
atu
pre
stas
i(p
emen
uh
anse
suat
u).
Pih
akla
in(d
ebit
ur)
waj
ibm
emb
erik
anse
suat
u.
Bil
ad
ebit
ur
tid
akm
enet
api
per
ikat
ann
ya,
hal
itu
din
amak
anw
an
pre
sta
si.
Ob
yek
nya
adal
ahp
rest
asi,
yait
uh
alp
emen
uh
anp
erik
atan
yan
gte
rdir
id
ari
:
�M
emb
erik
an s
sesu
atu
; yai
tu m
emb
ayar
har
ga,
men
yera
hk
an b
aran
g, d
an s
ebag
ain
ya�
Ber
bu
at s
esu
atu
; yai
tu m
emp
erb
aik
i b
aran
g
yan
g ru
sak
, mem
bo
ngk
ar b
angu
nan
, kar
ena
pu
tusa
n p
enga
dil
an ,
dan
seb
agai
nya
.�
Tid
ak b
erb
uat
ses
uat
u; y
aitu
tid
ak m
end
irik
an
ban
gun
an,
tid
ak m
emak
ai m
erk
ter
ten
tu
kar
ena
pu
tusa
n p
eng
adil
an.
�H
uk
um
Wa
ris
�H
uk
um
yan
g m
eng
atu
r k
edu
du
kan
hu
ku
m h
arta
kek
ayaa
n
sese
ora
ng
set
elah
ia
men
ing
gal
, ter
uta
ma
ber
pin
dah
nya
h
arta
kek
ayaa
n i
tu k
epad
a o
ran
g l
ain
. H
uk
um
war
is
men
gat
ur
pem
bag
ian
har
ta p
enin
gg
alan
, ah
li w
aris
, u
ruta
n
pen
erim
a w
aris
, ser
ta h
ibah
ser
ta w
asia
t. P
emb
agia
n w
aris
d
apat
dil
aku
kan
den
gan
car
a :
�M
en
uru
t U
nd
an
g-U
nd
an
g, y
aitu
pem
bag
ian
kep
ada
si
war
is y
ang
mem
ilik
i h
ub
un
gan
dar
ah t
erd
ekat
. Co
nto
h: j
ika
seo
ran
g a
yah
men
ing
gal
, har
tan
ya a
kan
di
war
isk
an k
epad
a an
ak d
an i
stri
nya
, tet
api a
pab
ila
ia t
idak
mem
pu
nya
i k
etu
run
an p
emb
agia
n w
aris
ann
ya d
iatu
r m
enu
rut
un
dan
g-
un
dan
g.�
Me
nu
rut
Wa
sia
t, y
aitu
pem
bag
ian
war
is b
erd
asar
kan
pes
an
atau
keh
end
ak t
erak
hir
(w
asia
t) d
ari
si p
ewar
is y
ang
har
us
din
yata
kan
sec
ara
tert
uli
s d
alam
ak
te n
ota
ris.
Pen
erim
a w
aris
an d
iseb
ut
leg
ata
ris,
dan
bag
ian
war
isan
yan
g
dit
erim
anya
dis
ebu
t le
ga
at.
�H
uk
um
Wa
ris
�H
uk
um
yan
g m
eng
atu
r k
edu
du
kan
hu
ku
m h
arta
kek
ayaa
n s
eseo
ran
g
sete
lah
ia
men
ing
gal
, te
ruta
ma
ber
pin
dah
nya
har
ta k
ekay
aan
itu
k
epad
a o
ran
g l
ain
. H
uk
um
war
is m
eng
atu
r p
emb
agia
n h
arta
p
enin
gg
alan
, ah
li w
aris
, uru
tan
pen
erim
a w
aris
, ser
ta h
ibah
ser
ta
was
iat.
Pem
bag
ian
war
is d
apat
dil
aku
kan
den
gan
car
a :
�M
en
uru
t U
nd
an
g-U
nd
an
g, y
aitu
pem
bag
ian
kep
ada
si
war
is y
ang
mem
ilik
i h
ub
un
gan
dar
ah t
erd
ekat
. C
on
toh
: ji
ka
seo
ran
g a
yah
men
ing
gal
, h
arta
nya
ak
an d
i war
isk
an
kep
ada
anak
dan
ist
rin
ya,
teta
pi
apab
ila
ia t
idak
m
emp
un
yai k
etu
run
an p
emb
agia
n w
aris
ann
ya d
iatu
r m
enu
rut
un
dan
g-u
nd
ang.
�M
en
uru
t W
asi
at,
yai
tu p
emb
agia
n w
aris
ber
das
ark
an
pes
an a
tau
keh
end
ak t
erak
hir
(w
asia
t) d
ari
si p
ewar
is
yan
g h
aru
s d
inya
tak
an s
ecar
a te
rtu
lis
dal
am a
kte
n
ota
ris.
Pen
erim
a w
aris
an d
iseb
ut
leg
ata
ris,
dan
bag
ian
w
aris
an y
ang
dit
erim
anya
dis
ebu
t le
ga
at.
�D
alam
art
i lu
as,
hu
ku
m p
erd
ata
men
cak
up
pu
la H
uk
um
Dag
ang
dan
H
uk
um
Ad
at.
�H
uk
um
Da
ga
ng
(B
ers
um
be
r d
ari
We
tbo
ek
Va
n
Ko
op
ha
nd
el)
, ad
alah
hu
ku
m y
ang
men
gat
ur
soal
-so
al p
erd
agan
gan
/per
nia
gaa
n y
ang
tim
bu
l k
aren
a ti
ngk
ah l
aku
man
usi
a (p
erso
n)
dal
am p
erd
agan
gan
at
au p
ern
iag
aan
. H
al-h
al y
ang
dia
tur
men
cak
up
:
Bu
ku
I (
per
nia
gaa
n p
ada
um
um
nya
) d
an B
uk
u I
I (h
ak d
an k
ewaj
iban
yan
g t
imb
ul
dal
am d
un
ia
per
nia
gaa
n).
�H
uk
um
Ad
at,
hu
ku
m a
dat
ad
alah
hu
ku
m y
ang
tu
mb
uh
dan
ber
kem
ban
g d
i d
alam
mas
yara
kat
te
rten
tu s
erta
han
ya d
ipat
uh
i d
an d
itaa
ti o
leh
m
asya
rak
at y
ang
ber
san
gku
tan
. C
on
toh
: p
ern
ikah
an m
enu
rut
adat
man
gg
arai
-Flo
res,
p
ern
ikah
an d
aera
h B
ug
is, p
emb
agia
n w
aris
di
Bat
ak, d
an s
ebag
ain
ya.
�S
AN
KS
I H
UK
UM
�m
acam
-mac
am s
ank
si P
idan
a se
suai
den
gan
Pas
al 1
0
KU
HP
:
a.
Hu
ku
ma
n P
ok
ok
, yan
g t
erd
iri
dar
i :
�H
uk
um
an M
ati
�H
uk
um
an P
enja
ra, y
ang
ter
dir
i d
ari
:
�H
uk
um
an s
eum
ur
hid
up
�H
uk
um
an s
emen
tara
wak
tu (
seti
ng
gi-
tin
ggi
nya
20
tah
un
dan
se
ku
ran
g-k
ura
ng
nya
1 t
ahu
n)
-H
uk
um
an K
uru
ng
an (
seti
ng
gi-
tin
gg
inya
1
tah
un
dan
sek
ura
ng
-ku
ran
gn
ya 1
har
i)
b.
Hu
ku
ma
n T
am
ba
ha
n, y
ang
ter
dir
i d
ari
:
oP
enca
bu
tan
hak
-hak
ter
ten
tu.
oP
eram
pas
an (
pen
yita
an)
bar
ang
-bar
ang
ter
ten
tu.
oP
eng
um
um
an k
epu
tusa
n h
akim
.
�P
erb
ed
aa
n H
uk
um
Pid
an
a d
an
Hu
ku
m P
erd
ata
Dal
am m
emp
elaj
ari
hu
ku
m p
idan
a d
an h
uk
um
per
dat
a,
per
lu d
iber
ikan
pem
aham
an p
erb
edaa
n y
ang
san
gat
m
end
asar
dar
i k
edu
anya
seb
agai
ber
iku
t :
1. H
uk
um
Pid
an
a
�P
elan
gg
aran
ter
had
ap n
orm
a h
uk
um
pid
ana
pad
a u
mu
mn
ya s
eger
a d
isik
api
ole
h p
eng
adil
an s
etel
ah
men
erim
a b
erk
as p
oli
si y
ang
men
gad
akan
pen
yeli
dik
an
dan
pen
yid
ikan
. Tin
dak
an P
idan
a (d
elik
) ya
ng
dis
eng
aa
dis
ebu
t d
elik
do
loes
, sed
angk
an t
ind
ak p
idan
a ya
ng
tid
ak
sen
gaj
a d
i se
bu
t d
elik
co
elp
a.
2. H
uk
um
Pe
rda
ta
�P
elan
gg
aran
ter
had
ap n
orm
a h
uk
um
per
dat
a b
aru
dap
at
dis
ikap
i o
leh
pen
gad
ilan
set
elah
ad
a p
eng
adu
an d
ari
pih
ak
yan
g m
eras
a in
gin
dir
ug
ikan
. D
i si
ni,
ad
a p
ihak
yan
g
men
gad
u (
pen
gg
ug
at)
dan
pih
ak y
ang
dia
du
kan
(te
rgu
ga
t).
�P
erb
edaa
n a
nta
ra h
uk
um
aca
ra p
idan
a d
an h
uk
um
ac
ara
per
dat
a, d
apat
dil
ihat
pad
a m
atri
k b
erik
ut
ini
:
TIT
IKP
ER
HA
TIA
NP
ER
BE
DA
AN
HU
KU
M A
CA
RA
Pel
aksa
naa
nIn
isia
tif
dat
ang
dar
i p
ihak
yan
g d
iru
gik
an
(pen
gg
ug
at)
Inis
iati
fd
atan
gd
ari
pih
akp
enu
ntu
tu
mu
m(J
aksa
)
Pen
un
tuta
nP
enu
ntu
t ad
alah
pih
ak
yan
g d
iru
gik
an
(pen
gg
ug
at),
dan
b
erh
adap
an d
eng
an
terg
ug
at.
Jak
sa s
ebag
ai p
enu
ntu
t u
mu
m, y
ang
mem
ilik
i w
ewen
ang
ata
s n
ama
neg
ara
dan
ber
had
apan
d
eng
an p
ihak
ter
dak
wa.
Ala
t-al
at B
uk
ti-
tuli
san
-sa
ksi
-p
ersa
ngk
aan
-
pen
gak
uan
-
Su
mp
ah
-tu
lisa
n-
sak
si-
per
san
gkaa
n-
Pen
gak
uan
KE
DU
DU
KA
N P
AR
A
PIH
AK
Se
mu
a p
iha
k
me
mp
un
yai
ke
du
du
ka
n y
an
g s
am
a,
da
n h
ak
im b
ert
ind
ak
se
ba
ga
i w
asi
t d
an
b
ers
ifa
t p
asi
f.
Jak
sa m
em
pu
nya
i k
ed
ud
uk
an
ya
ng
le
bih
ti
ng
gi
da
ri p
ad
a te
rda
kw
a. H
ak
im a
kti
f.
MA
CA
MH
UK
UM
AN
Hu
ku
m d
apat
ber
up
a d
end
a, a
tau
hu
ku
man
k
uru
ng
an s
eba-
gai
p
eng
gan
ti h
uk
um
an
den
da.
Hu
ku
m b
eru
pa
hu
ku
man
m
ati,
pen
jara
, ku
run
gan
, d
end
a d
an h
uk
um
an
tam
bah
an.
�S
um
be
r-su
mb
er
yan
g d
ijad
ikan
ped
om
an d
alam
p
elak
san
aan
Hu
ku
m A
cara
Per
dat
a d
an H
uk
um
Aca
ra
Pid
ana
anta
ra l
ain
:1.
UU
Dar
ura
t N
o.1
Tah
un
19
51 (
Het
Her
zien
e In
do
nes
isch
e R
egle
men
t, d
isin
gkat
HIR
, ata
u R
egle
men
t In
do
nes
iaya
ng
su
dah
dip
erb
ahar
ui)
.2.
UU
No
.14
Tah
un
19
70 y
ang
su
dah
dir
ub
ah d
eng
an U
U.
No
. 35
Tah
un
19
99
ten
tan
g k
eten
tuan
-ket
entu
an P
ok
ok
K
eku
asaa
n K
ehak
iman
, dan
dir
ub
ah d
eng
an U
U N
o. 4
T
ahu
n 2
00
4 t
enta
ng
Kek
uas
aan
Keh
akim
an.
3.U
U N
o.1
4 t
ahu
n 1
98
5 te
nta
ng
Mah
kam
a A
gu
ng
dan
d
iru
bah
den
gan
UU
No
.5 T
ahu
n 2
00
4.
4.
UU
No
. 2 t
ahu
n 1
98
6 t
enta
ng
Per
adil
an U
mu
m, d
an
dir
ub
ah d
eng
an U
U N
o.8
Tah
un
20
04
.5.
UU
No
. 5 T
ahu
n 1
99
1 te
nta
ng
Kej
aksa
an R
epu
bli
k
Ind
on
esia
, dan
dir
ub
ah d
eng
an U
U N
o. 1
6 T
ahu
n 2
00
4.
�P
ER
AD
ILA
N N
AS
ION
AL
�S
esu
aid
eng
anK
eten
tuan
Um
um
Un
dan
g-U
nd
ang
No
mo
r4
Tah
un
200
4te
nta
ng
Kek
uas
aan
Keh
akim
an,
bah
wa
kek
uas
aan
keh
akim
anad
alah
kek
uas
aan
neg
ara
yan
gm
erd
eka
un
tuk
men
yele
ng
gar
akan
per
adil
ang
un
am
eneg
akk
anh
uk
um
dan
kea
dil
anb
erd
asar
kan
Pan
casi
la,
dem
ite
rsel
eng
gar
anya
Neg
ara
Hu
ku
mR
epu
bli
kIn
do
nes
ia.
�B
erd
asar
kan
pas
al 1
Un
dan
g-U
nd
ang
No
mo
r 4
Tah
un
20
04
, b
ahw
a k
eku
asaa
n k
ehak
iman
dil
aku
kan
ole
h
Mah
kam
ah A
gu
ng
dan
bad
an p
erad
ilan
di
baw
ahn
ya
dal
am l
ingk
un
gan
seb
agai
ber
iku
t :
�P
erad
ilan
Um
um
,
�P
erad
ilan
Ag
ama,
�P
erad
ilan
Mil
iter
,
�P
erad
ilan
Tat
a U
sah
a N
egar
a, d
an
�O
leh
seb
uah
Mah
kam
ah K
on
stit
usi
.
MA
HK
AM
AH
AG
UN
G
PE
NG
AD
ILA
N
TIN
GG
I/U
MU
M/S
IPIL
PE
NG
AD
ILA
N N
EG
ER
I U
MU
M
PE
NG
AD
ILA
N T
ING
GI
AG
UN
G
PE
NG
ASI
LA
N N
EG
ER
I A
GU
NG
PE
NG
AD
ILA
N T
ING
GI
MIL
ITE
R
PE
NG
AD
ILA
N
MIL
ITE
R
PE
NG
AD
ILA
N T
ING
GI
TA
TA
USA
HA
NE
GA
RA
PE
NG
AD
ILA
N T
AT
A
USA
HA
NE
GA
RA
SU
SU
NA
N B
AD
AN
LE
MB
AG
A P
ER
AD
ILA
N D
I IN
DO
NE
SIA
�D
ari
bag
an t
erse
bu
t, b
adan
per
adil
an d
apat
d
ikla
sifi
kas
ikan
ber
das
ark
an t
ingk
atan
nya
seb
agai
b
erik
ut.
A.
Pe
ng
ad
ila
n S
ipil
, te
rdir
i d
ari
:
1. P
eng
adil
an U
mu
m
�P
eng
adil
an N
eger
i
�P
eng
adil
an T
ing
gi
�M
ahk
amah
Ag
un
g
2. P
eng
adil
an K
hu
sus
�P
eng
adil
an A
gam
a
�P
eng
adil
an A
dat
�P
eng
adil
an T
ata
Usa
ha
Neg
ara
(Ad
min
istr
asi
Neg
ara)
B.
Pe
ng
ad
ila
n M
ilit
er,
te
rdir
i d
ari
:
�P
eng
adil
an T
enta
ra
�P
eng
adil
an T
enta
ra T
ing
gi
�M
ahk
amah
Ten
tara
Ag
un
g
A.
Pe
ng
ad
ila
n N
eg
eri
�P
en
ga
dil
an
Ne
ge
riad
alah
suat
up
eng
adil
anu
mu
mya
ng
seh
ari-
har
im
emer
iksa
dan
mem
utu
skan
per
kar
ad
alam
tin
gkat
per
tam
ad
ari
seg
ala
per
kar
ap
erd
ata
dan
pid
ana
sip
ilu
ntu
kse
mu
ago
lon
gan
pen
du
du
k(w
arg
an
egar
ad
ano
ran
gas
ing
).D
alam
Un
dan
g-U
nd
ang
No
mo
r8
Tah
un
200
4te
nta
ng
Per
ub
ahan
atas
Un
dan
g-U
nd
ang
No
mo
r2
Tah
un
198
6te
nta
ng
Per
adil
anU
mu
m,
bah
wa
yan
gd
imak
sud
Pe
rad
ila
nU
mu
mad
alah
sala
hsa
tup
elak
uk
eku
asaa
nk
ehak
iman
bag
ira
kya
tp
enca
rik
ead
ilan
pad
au
mu
mn
ya.
B.
Pe
ng
ad
ila
n A
ga
ma
�A
dal
ahp
eng
adil
anya
ng
mem
erik
sad
anm
emu
tusk
anp
erk
ara-
per
kar
aya
ng
tim
bu
lan
tara
ora
ng
-ora
ng
Isla
m,
yan
gb
erk
aita
nd
eng
ann
ikah
,ru
juk
,ta
lak
(per
cera
ian
),n
afk
ah,
war
is,
dan
lain
-lai
n.
Dal
amh
alya
ng
dia
ng
gap
per
lu,
kep
utu
san
Pen
gad
ilan
Ag
ama
dap
atd
inya
tak
anb
erla
ku
ole
hP
eng
adil
anN
eger
i.
C.
Pe
ng
ad
ila
n M
ilit
er
�A
dal
ah p
eng
adil
an y
ang
men
gad
ili
han
ya d
alam
la
pan
gan
pid
ana,
kh
usu
snya
bag
i :
oA
ng
gota
TN
I d
an P
olr
i,
oS
eseo
ran
g y
ang
men
uru
t U
nd
ang
-Un
dan
g d
apat
d
iper
sam
akan
den
gan
an
ggo
ta T
NI
dan
Po
lri,
oA
ng
gota
jaw
atan
ata
u g
olo
ng
an y
ang
dap
at
dip
ersa
mak
an d
eng
an T
NI
dan
Po
lri
men
uru
t U
nd
ang
-Un
dan
g,
oT
idak
ter
mas
uk
asa
mp
ai d
eng
an c
tet
api
men
uru
t k
epu
tusa
n M
ente
ri P
erta
han
an y
ang
dit
etap
kan
d
eng
an p
erse
tuju
an M
ente
ri K
ehak
iman
har
us
dia
dil
i o
leh
Pen
gad
ilan
Mil
iter
.
D.
Pe
ng
ad
ila
n T
ata
Usa
ha
Ne
ga
ra
�P
eng
adil
an T
ata
Usa
ha
Neg
ara
adal
ah b
adan
yan
g
ber
wen
ang
mem
erik
sa d
an m
emu
tus
sem
ua
sen
gket
a ta
ta u
sah
a n
egar
a d
alam
tin
gkat
per
tam
a. S
engk
eta
dal
am t
ata
usa
ha
neg
ara
adal
ah s
engk
eta
yan
g t
imb
ul
dal
am b
idan
g t
ata
usa
ha
neg
ara
seb
agai
ak
ibat
d
ikel
uar
kan
nya
kep
utu
san
tat
a u
sah
a n
egar
a.
�K
epu
tusa
n t
ata
usa
ha
neg
ara
adal
ah s
uat
u k
etet
apan
te
rtu
lis
yan
g d
ikel
uar
kan
ole
h b
adan
tat
a u
sah
a n
egar
a ya
ng
ber
isi
tin
dak
an h
uk
um
bad
an t
ata
usa
ha
neg
ara
ber
das
ark
an p
erat
ura
n p
eru
nd
ang
-un
dan
gan
yan
g
ber
lak
u y
ang
men
erb
itk
an a
kib
at h
uk
um
bag
i se
seo
ran
g a
tau
bad
an h
uk
um
.
�M
asa
lah
-ma
sala
hya
ng
men
jad
i ja
ngk
auan
Pen
gad
ilan
Tat
a U
sah
a N
egar
a, a
nta
ra l
ain
seb
agai
ber
iku
t.�
Bid
ang
So
sial
, yai
tu g
ug
atan
ata
u p
erm
oh
on
an t
erh
adap
kep
utu
san
ad
min
istr
asi
ten
tan
g p
eno
lak
an p
erm
oh
on
an s
uat
u i
zin
.
�B
idan
g E
ko
no
mi,
yai
tu g
ug
atan
ata
u p
erm
oh
on
an y
ang
ber
kai
tan
den
gan
p
erp
ajak
an,
mer
k, a
gra
ria,
dan
seb
agai
nya
.
�B
idan
g F
un
ctio
n P
ub
liq
ue,
yai
tu g
ug
atan
ata
u p
erm
oh
on
an y
ang
b
erh
ub
un
gan
den
gan
sta
tus
atau
ked
ud
uk
an s
eseo
ran
g. M
isal
nya
, b
idan
g
kep
egaw
aian
, p
emec
atan
, p
emb
erh
enti
an h
ub
un
gan
ker
ja, d
an s
ebag
ain
ya.
�B
idan
g H
ak A
sasi
Man
usi
a, y
aitu
gu
gat
an a
tau
per
mo
ho
nan
yan
g b
erk
aita
n
den
gan
pen
cab
uta
n h
ak m
ilik
ses
eora
ng
ser
ta p
enan
gkap
an d
an
pen
ahan
an y
ang
tid
ak s
esu
ai d
eng
an p
rose
du
r h
uk
um
(se
per
ti y
ang
dia
tur
di d
alam
KU
HP
) m
enge
nai
pra
per
adil
an, d
an s
ebag
ain
ya.
�P
eng
adil
an T
ata
Usa
ha
Neg
ara
dil
aksa
nak
an o
leh
bad
an
pen
gad
ilan
ber
iku
t :
�P
eng
adil
an T
ata
Usa
ha
Neg
ara
seb
agai
pen
gad
ilan
n t
ingk
at p
erta
ma
di
kab
up
aten
/ko
ta.
�P
eng
adil
an T
ata
Usa
ha
Neg
ara
seb
agai
pen
gad
ilan
tin
gkat
ban
din
g d
i p
rovi
nsi
.
�P
era
na
n L
em
ba
ga
-Le
mb
ag
a P
era
dil
an
A.
PE
RA
DIL
AN
TIN
GK
AT
PE
RT
AM
A
Fu
ng
si p
eng
adil
an t
ingk
at p
erta
ma
adal
ah m
emer
iksa
te
nta
ng
sah
ata
u t
idak
nya
su
atu
pen
angk
apan
ata
u
pen
ahan
an y
ang
dia
juk
an o
leh
ter
san
gka,
kel
uar
ga
atau
ku
asan
ya k
epad
a K
etu
a P
eng
adil
an d
eng
an
men
yeb
utk
an a
lasa
n-a
lasa
nn
ya. T
ug
as d
an w
ewen
ang
p
eng
adil
an n
eger
i ad
alah
mem
erik
sa, m
emu
tus,
dan
m
enye
lesa
ikan
per
kar
a p
idan
a d
an p
erd
ata
di
tin
gkat
p
erta
ma.
�H
al l
ain
yan
g m
enja
di t
ug
as d
an k
ewen
ang
ann
ya, a
nta
ra l
ain
:
1.M
enya
tak
an s
ah a
tau
tid
akn
ya p
enan
gkap
an, p
enah
anan
, p
engh
enti
an p
enye
lid
ikan
, ata
u p
engh
enti
an t
un
tuta
n.
2.T
enta
ng
gan
ti k
eru
gia
n d
an/a
tau
reh
abil
itas
i b
agi
sese
ora
ng
yan
g
per
kar
anya
dih
enti
kan
pad
a ti
ngk
at p
enyi
dik
an a
tau
pen
un
tuta
n.
3.M
emb
erik
an k
eter
ng
an, p
erti
mb
ang
an, d
an n
asih
at t
enta
ng
h
uk
um
kep
ada
inst
ansi
Pem
erin
tah
di
dae
rah
nya
, ap
abil
a d
imin
ta.
4.
Men
gad
akan
pen
gaw
asan
ata
s p
elak
san
aan
tu
gas
dan
tin
gkah
lak
u
Hak
im, P
anit
era,
Sek
reta
ris,
dan
Ju
ru S
ita
di d
aera
h h
uk
um
nya
.
5.M
elak
uk
an p
eng
awas
an t
erh
adap
jala
nn
ya p
erad
ilan
dan
men
jag
a ag
ar p
erad
ilan
dis
elen
gg
arak
an d
eng
an s
eksa
ma
dan
sew
ajar
nya
.
6.
Mem
ber
ikan
pet
un
juk
, teg
ura
n d
an p
erin
gat
an y
ang
dip
and
ang
p
erlu
den
gan
tid
ak m
eng
ura
ng
i keb
ebas
an H
akim
dal
am
mem
erik
sa d
an m
emu
tus
per
kar
a.
7.M
elak
uk
an p
eng
awas
an a
tas
pek
erja
an n
ota
ris
di
dae
rah
h
uk
um
nya
, dan
mel
apo
rkan
has
il p
eng
awas
ann
ya k
epad
a K
etu
a P
eng
adil
an T
ing
gi,
Ket
ua
Mah
kam
ah A
gu
ng,
dan
Men
teri
yan
g
tug
as d
an t
ang
gu
ng
jaw
abn
ya m
elip
uti
jab
atan
no
tari
s.
�K
etu
a P
eng
adil
an N
eger
i d
apat
men
etap
kan
per
kar
a ya
ng
har
us
dia
dil
i b
erd
asar
kan
no
mo
r u
rut,
kec
ual
i te
rhad
ap t
ind
ak p
idan
a ya
ng
pem
erik
saan
nya
har
us
did
ahu
luk
an, y
aitu
:
1.K
oru
psi
,
2.T
ero
rism
e.
3.N
ark
oti
ka/
psi
ko
tro
pik
a,
4.
Pen
cuci
an u
ang,
ata
u,
5.P
erk
ara
tid
ak p
idan
a la
inn
ya y
ang
dit
entu
kan
ole
h
un
dan
g-u
nd
ang
dan
per
kar
a ya
ng
ter
dak
wan
ya
ber
ada
di
dal
am R
um
ah T
ahan
an N
egar
a.
B.
PE
NG
AD
ILA
N T
ING
KA
T K
ED
UA
�P
eng
adil
an T
ingk
at K
edu
a d
iseb
ut
jug
a P
eng
adil
an T
ing
gi
yan
g d
iben
tuk
d
eng
an u
nd
ang
-un
dan
g. D
aera
h
hu
ku
m P
eng
adil
an T
ing
gi
ber
ked
ud
uk
an d
i ib
uk
ota
Pro
vin
si, d
an
dae
rah
hu
ku
mn
ya m
elip
uti
wil
ayah
P
rovi
nsi
. P
eng
adil
an T
ing
gi,
dis
ebu
t ju
ga
seb
agai
Pen
gad
ilan
Tin
gkat
B
and
ing.
�F
un
gsi
Pen
ga
dil
an
Tin
gka
t K
edu
a a
dal
ah.
1.M
enja
di
pem
imp
in b
agi
pen
gad
ilan
-pen
gad
ilan
N
eger
i d
i d
alam
dae
rah
hu
ku
mn
ya.
2.M
elak
uk
an p
eng
awas
an t
erh
adap
jal
ann
ya p
erad
ilan
d
i d
alam
dae
rah
hu
ku
mn
ya d
an m
enja
ga
sup
aya
per
adil
an i
tu d
isel
esai
kan
den
gan
sek
sam
a d
an
sew
ajar
nya
.
3.M
eng
awas
i dan
men
elit
i p
erb
uat
an p
ara
hak
im
pen
gad
ilan
neg
eri
di
dae
rah
hu
ku
mn
ya.
4.
Un
tuk
kep
enti
ng
an n
egar
a d
an k
ead
ilan
, P
eng
adil
an
Tin
gg
i d
apat
mem
ber
i p
erin
gat
an,
teg
ura
n,
dan
p
etu
nju
k y
ang
dip
and
ang
per
lu k
epad
a P
eng
adil
an
Neg
eri
dal
am d
aera
h h
uk
um
nya
.
�W
ewen
an
g P
eng
ad
ila
n T
ingk
at
Ked
ua
ad
alah
.
1.M
eng
adil
i p
erk
ara
yan
g d
ipu
tus
ole
h p
eng
adil
an
neg
eri
dal
am d
aera
h h
uk
um
nya
yan
g d
imin
tak
an
ban
din
g.
2.B
erw
enan
g u
ntu
k m
emer
inta
hk
an p
eng
irim
an
ber
kas
-ber
kas
per
kar
a d
an s
ura
t-su
rat
un
tuk
dit
elit
i d
an m
emb
eri
pen
ilai
an t
enta
ng
kec
akap
an d
an
ker
ajin
an p
ara
hak
im.
C. K
AS
AS
I O
LE
H M
AH
KA
MA
H A
GU
NG
�M
ahk
amah
Ag
un
g, s
ebag
aim
ana
dia
tur
di d
alam
Un
dan
g-
Un
dan
g N
om
or
5 T
ahu
n 2
00
4 s
ebag
ai p
eru
bah
an a
tas
Un
dan
g-U
nd
ang
No
mo
r 14
Tah
un
19
85,
ad
alah
pem
egan
g
Pen
gad
ilan
Neg
ara
Ter
tin
gg
i d
ari
sem
ua
Lin
gku
ng
an
Per
adil
an, y
ang
dal
am m
elak
san
akan
tu
gas
nya
ter
lep
as
dar
i p
eng
aru
h P
emer
inta
h d
an p
eng
aru
h-p
eng
aru
h l
ain
. M
ahk
amah
Ag
un
g b
erk
edu
du
kan
di
Ibu
Ko
ta N
egar
a R
epu
bli
k I
nd
on
esia
ata
u d
ilai
n t
emp
at y
ang
dit
etap
kan
o
leh
Pre
sid
en.
�P
imp
inan
Mah
kam
ah A
gu
ng
ter
dir
i d
ari
seo
ran
g K
etu
a,
seo
ran
g W
akil
Ket
ua,
dan
beb
erap
a o
ran
g K
etu
a M
ud
a.
Tia
p-t
iap
bid
ang
dip
imp
in o
leh
seo
ran
g K
etu
a M
ud
a ya
ng
d
iban
tu o
leh
beb
erap
a H
akim
An
ggo
ta M
ahk
amah
Ag
un
g,
yait
u H
akim
Ag
un
g.
�T
ug
as
ata
u F
un
gsi
Ma
hka
ma
h A
gu
ng
ad
alah
seb
agai
b
erik
ut.
1.M
elak
uk
an p
eng
awas
an t
erti
ng
gi
terh
adap
p
enye
len
gg
araa
n p
erad
ilan
di
sem
ua
lin
gku
ng
an
per
adil
an d
alam
men
jala
nk
an k
eku
asaa
n k
ehak
iman
.
2.M
eng
awas
i ti
ngk
ah l
aku
dan
per
bu
atan
par
a H
akim
d
isem
ua
lin
gku
ng
an p
erad
ilan
dal
am m
enja
lan
kan
tu
gas
nya
.
3.M
eng
awas
i d
eng
an c
erm
at s
emu
a p
erb
uat
an-p
erb
uat
an
par
a h
akim
di
sem
ua
lin
gku
ng
an p
erad
ilan
.
4.
Un
tuk
kep
enti
ng
an n
egar
a d
an k
ead
ilan
Mah
kam
ah
Ag
un
g m
emb
eri
per
ing
atan
, te
gu
ran
, dan
pet
un
juk
yan
g
dip
and
ang
per
lu b
aik
den
gan
su
rat
ters
end
iri,
mau
pu
n
den
gan
su
rat
edar
an.
�W
ewen
an
g M
ah
kam
ah
Ag
un
g (
dal
am l
ingk
un
gan
per
adil
ah)
adal
ah s
ebag
ai
ber
iku
t.1.
Mem
erik
sa d
an m
emu
tus
per
mo
ho
nan
kas
asi,
(te
rhad
ap p
utu
san
Pen
gad
ilan
T
ingk
at B
and
ing
ata
u T
ingk
at T
erak
hir
dar
i se
mu
a L
ingk
un
gan
Per
adil
an),
2.M
emer
iksa
dan
mem
utu
s se
ngk
eta
ten
tan
g k
ewen
ang
an m
eng
adil
i,3.
Mem
erik
sa d
an m
emu
tus
per
mo
ho
nan
pen
inja
uan
kem
bal
i p
utu
san
Pen
gad
ilan
ya
ng
tel
ah m
emp
ero
leh
kek
uat
an h
uk
um
tet
ap,
4.
Men
gu
ji s
ecar
a m
ater
iil
han
ya t
erh
adap
per
atu
ran
per
un
dan
g-u
nd
ang
an d
i b
awah
un
dan
g-u
nd
ang,
5.M
emin
ta k
eter
ang
an t
enta
ng
hal
-hal
yan
g b
ersa
ngk
uta
n d
eng
an t
ekn
is p
erad
ilan
d
ari s
emu
a L
ingk
un
gan
Per
adil
an,
6.
Mem
ber
i pet
un
juk
, teg
ura
n, a
tau
per
ing
atan
yan
g d
ipan
dan
g p
erlu
kep
ada
Pen
gad
ilan
di
sem
ua
Lin
gku
ng
an P
erad
ilan
, den
gan
tid
ak m
eng
ura
ng
i k
ebeb
asan
Hak
im d
alam
mem
erik
sa d
an m
emu
tus
per
kar
a.7.
Mem
erik
sa d
an m
emu
tus
per
mo
ho
nan
pen
inja
uan
kem
bal
i p
ada
tin
gkat
p
erta
ma
dan
ter
akh
ir a
tas
pu
tusa
n P
eng
adil
an y
ang
tel
ah m
emp
ero
leh
kek
uat
an
hu
ku
m t
etap
.
�T
ug
as d
an k
ewen
ang
an l
ain
(d
i lu
ar l
ingk
un
gan
per
adil
an)
dar
i M
ahk
amah
Ag
un
g, a
dal
ah s
ebag
ai b
erik
ut
:1.
Men
yata
kan
tid
ak s
ah s
emu
a p
erat
ura
n p
eru
nd
ang
-un
dan
gan
dar
i ti
ngk
at y
ang
leb
ih r
end
ah d
arip
ada
un
dan
g-u
nd
ang
ata
s al
asan
b
erte
nta
ng
an d
eng
an p
erat
ura
n p
eru
nd
ang
-un
dan
gan
yan
g l
ebih
ti
ng
gi,
2.M
emu
tus
dal
am t
ingk
at p
erta
ma
dan
ter
akh
ir, s
emu
a se
ngk
eta
yan
g
tim
bu
l k
aren
a p
eram
pas
an k
apal
asi
ng
dan
mu
atan
nya
ole
h k
apal
p
eran
g R
epu
bli
k I
nd
on
esia
ber
das
ark
an p
erat
ura
n y
ang
ber
lak
u,
3.M
emb
erik
an n
asih
at h
uk
um
kep
ada
Pre
sid
en s
elak
u K
epal
a N
egar
a d
alam
ran
gka
pem
ber
ian
ata
u p
eno
lak
an g
rasi
,4
.B
ersa
ma
Pem
erin
tah
, m
elak
uk
an p
eng
awas
an a
tas
Pen
asih
at
Hu
ku
m d
an N
ota
ris,
5.
Mem
ber
ikan
per
tim
ban
gan
-per
tim
ban
gan
dal
am b
idan
g h
uk
um
b
aik
dim
inta
mau
pu
n t
idak
kep
ada
Lem
bag
a T
ing
gi
Neg
ara
yan
g
lain
.
�D
alam
hal
kas
asi,
yan
g m
enja
di w
ewen
ang
Mah
kam
ah
Ag
un
g a
dal
ah m
emb
atal
kan
pu
tusa
n a
tau
pen
etap
an
pen
gad
ilan
-pen
gad
ilan
dar
i se
mu
a L
ingk
un
gan
Per
adil
an
kar
ena
:
1.T
idak
ber
wen
ang
ata
u m
elam
pau
i b
atas
wew
enan
g,
2.S
alah
men
erap
kan
ata
u k
aren
a m
elan
gg
ar h
uk
um
yan
g
ber
lak
u,
3.L
alai
mem
enu
hi s
yara
t-sy
arat
yan
g d
iwaj
ibk
an o
leh
p
erat
ura
n p
eru
nd
ang
-un
dan
gan
yan
g m
eng
anca
m
kel
alai
an i
tu d
eng
an b
atal
nya
pu
tusa
n y
ang
b
ersa
ngk
uta
n.
�P
erm
oh
on
an s
uat
u k
asas
i d
apat
dil
aku
kan
ole
h o
ran
g-
ora
ng
dal
am p
erk
ara
ber
iku
t in
i.
1.D
alam
hal
per
kar
a p
erd
ata,
yai
tu o
leh
pih
ak-p
ihak
ya
ng
ber
per
kar
a. P
erm
oh
on
an d
emik
ian
han
ya d
apat
d
iter
ima
apab
ila
up
aya-
up
aya
hu
ku
m b
iasa
yan
g
dap
at d
igu
nak
an t
elah
dim
anfa
atk
an.
2.D
alam
per
kar
a p
idan
a, d
apat
dil
aku
kan
ole
h
terp
idan
a at
au j
aksa
yan
g b
ersa
ngk
uta
n s
ebag
ai
pih
ak a
tau
pih
ak k
etig
a ya
ng
dir
ug
ikan
.
D.
Ma
hk
am
ah
Ko
nst
itu
si
�M
ahk
amah
Ko
nst
itu
si s
esu
ai d
eng
an U
nd
ang
-Un
dan
g
Das
ar 1
94
5 ya
ng
sel
anju
tnya
dis
yah
kan
men
uru
t U
nd
ang
-U
nd
ang
No
mo
r 24
Tah
un
20
03,
mem
ilik
i w
ewen
ang
dan
k
ewaj
iban
seb
agai
ber
iku
t :
�W
ewen
an
g, y
aitu
men
gad
ili
pad
a ti
ngk
at p
erta
ma
dan
te
rak
hir
yan
g p
utu
san
nya
ber
sifa
t fi
nal
un
tuk
men
gu
ji
Un
dan
g-U
nd
ang
ter
had
ap U
nd
ang
-Un
dan
g D
asar
, m
emu
tus
sen
gket
a k
ewen
ang
an l
emb
aga
neg
ara
yan
g
kew
enan
gan
nya
dib
erik
an o
leh
Un
dan
g-U
nd
ang
Das
ar
194
5, m
emu
tus
pem
bu
bar
an p
arta
i p
oli
tik
, dan
m
emu
tus
per
seli
sih
an P
emil
ihan
Um
um
.
�K
ewa
jib
an
, yai
tu m
emb
eri p
utu
san
ata
s p
end
apat
D
ewan
Per
wak
ilan
Rak
yat
men
gen
ai d
ug
aan
p
elan
gg
aran
ole
h P
resi
den
dan
/ata
u W
akil
Pre
sid
en
men
uru
t U
nd
ang
-Un
dan
g D
asar
19
45.
�K
etu
aM
ahk
amah
Ko
nst
itu
sid
ipil
ihd
ari
dan
ole
hH
akim
Ko
nst
itu
siu
ntu
km
asa
jab
atan
3(t
iga)
tah
un
.M
ahk
amah
Ko
nst
itu
sim
emp
un
yai
9(s
emb
ilan
)H
akim
Ko
nst
itu
siya
ng
dit
etap
kan
ole
hP
resi
den
.H
akim
Ko
nst
itu
sid
iaju
kan
mas
ing
-mas
ing
3(t
iga)
ora
ng
ole
hM
ahk
amah
Ag
un
g,3
(tig
a)o
ran
go
leh
Dew
anP
erw
akil
anR
akya
t,d
an3
(tig
a)o
ran
go
leh
Pre
sid
en.
Mas
aja
bat
anH
akim
Ko
nst
itu
siad
alah
5(l
ima)
tah
un
,d
and
apat
dip
ilih
kem
bal
iu
ntu
k1
kal
im
asa
jab
atan
ber
iku
tnya
.
�M
EN
UN
JUK
KA
N S
IKA
P Y
AN
G S
ES
UA
I D
EN
GA
N K
ET
EN
TU
AN
H
UK
UM
YA
NG
BE
RL
AK
U
�D
ian
tara
sik
ap y
ang
men
du
ku
ng
ket
entu
an h
uk
um
an
tara
lai
n :
1. S
ika
p T
erb
uk
a
�S
ikap
ter
bu
ka,
mer
up
akan
sik
ap y
ang
sec
ara
inte
rnal
ad
anya
k
ein
gin
an b
agi s
etia
p w
arg
a n
egar
a u
ntu
k m
emb
uk
a d
iri
dal
am
mem
aham
i hu
ku
m y
ang
ber
lak
u d
i dal
am m
asya
rak
at. S
ikap
in
i sa
ng
at p
enti
ng
dal
am r
angk
a m
engh
ilan
gkan
ras
a cu
rig
a d
an
sala
h f
aham
seh
ing
ga
dap
at m
emu
pu
k s
alin
g r
asa
per
caya
dal
am
mem
ban
gun
per
satu
an d
an k
esat
uan
. Sik
ap t
erb
uk
a d
alam
m
emah
ami k
eten
tuan
hu
ku
m y
ang
ber
lak
u, d
apat
men
cak
up
h
al-h
al b
erik
ut
:
�sa
ng
gu
p m
enya
tak
an s
uat
u k
eten
tuan
hu
ku
m a
dal
ah b
enar
at
au s
alah
,
�m
au m
eng
atak
an a
pa
adan
ya b
enar
ata
u s
alah
,
�b
eru
pay
a se
lalu
juju
r d
alam
mem
aham
i ket
entu
an h
uk
um
,
�b
eru
pay
a u
ntu
k t
idak
men
utu
p-n
utu
pi
kes
alah
an.
2. S
ika
p O
by
ek
tif/
Ra
sio
na
l
�B
ersi
kap
ob
yek
tif
atau
rasi
on
al,
mer
up
akan
sik
apya
ng
dit
un
juk
kan
ole
hse
seo
ran
gd
alam
mem
aham
ik
eten
tuan
-ket
entu
anh
uk
um
dik
emb
alik
anp
ada
dat
a,fa
kta
dan
dap
atd
iter
ima
ole
hak
alse
hat
.S
eseo
ran
gya
ng
men
ged
epan
kan
ob
yek
tivi
tas
atau
rasi
on
alit
as,
akan
mem
ilik
ip
end
iria
nk
uat
dan
mam
pu
ber
fik
irje
rnih
dal
amm
engh
adap
ib
erb
agai
per
soal
anse
hin
gg
ati
dak
mu
dah
dif
itn
ahat
aute
rom
ban
g-a
mb
ing
ole
hk
ead
aan
.
�B
eber
apa
con
toh
sik
ap o
bye
kti
f ya
ng
dap
at d
itu
nju
kk
an a
nta
ra
lain
:1.
mam
pu
men
yata
kan
/men
un
juk
kan
bah
wa
suat
u k
eten
tuan
h
uk
um
ben
ar a
tau
sal
ah d
eng
an a
rgu
men
tasi
yan
g b
aik
,2.
san
gg
up
men
yata
kan
ya
atau
tid
ak u
ntu
k s
uat
u p
elak
san
aan
k
eten
tuan
hu
ku
m d
eng
an s
egal
a k
on
sek
uen
sin
ya,
3.m
amp
u m
emb
eri p
enje
lasa
n y
ang
net
ral d
an d
apat
dit
erim
a ak
al s
ehat
bah
wa
suat
u p
elak
san
aan
ket
entu
an h
uk
um
ben
ar
atau
sal
ah,
4.
san
gg
up
men
yata
kan
kek
ura
ng
an a
tau
kel
emah
ann
ya ji
ka
ora
ng
lain
leb
ih b
aik
,5.
men
ghar
gai o
ran
g l
ain
ses
uai
den
gan
kem
amp
uan
, kea
hli
an
atau
pro
fesi
nya
.
3. S
ika
p M
en
gu
tam
ak
an
Ke
pe
nti
ng
an
Um
um
�K
epen
tin
gan
um
um
ata
u k
epen
tin
gan
ora
ng
lai
n,
dim
anap
un
ber
ada
agar
did
ahu
luk
an.
Sik
ap
men
gu
tam
akan
kep
enti
ng
an u
mu
m,
mer
up
akan
sik
ap
sese
ora
ng
un
tuk
men
ghar
gai
ata
u m
engh
orm
ati
ora
ng
la
in y
ang
dir
asak
an l
ebih
mem
bu
tuh
kan
/pen
tin
g
dal
am s
uat
u k
uru
n w
aktu
ter
ten
tu u
ntu
k s
esu
atu
yan
g
leb
ih b
esar
man
faat
nya
.
�D
alam
pel
aksa
naa
n k
eten
tuan
hu
ku
m, s
ikap
men
gu
tam
akan
k
epen
tin
gan
um
um
dap
at d
ilih
at p
ada
beb
erap
a co
nto
h b
erik
ut
ini
:1.
mer
elak
an t
anah
ata
u b
ang
un
an d
iam
bil
ole
h p
emer
inta
h
un
tuk
kep
enti
ng
an s
aran
a ja
lan
ata
u j
emb
atan
,2.
mem
ber
ikan
jala
n k
epad
a o
ran
g l
ain
un
tuk
leb
ih d
ahu
lu
men
yeb
eran
g at
au m
elew
atin
ya,
3.m
emb
eri t
emp
at/p
erto
lon
gan
kep
ada
ora
ng
lai
n y
ang
san
gat
m
emb
utu
hk
an,
4.
mem
enu
hi t
ug
as y
ang
dib
erik
an o
leh
ata
san
ata
u g
uru
di
sek
ola
h s
esu
ai d
eng
an k
esep
akat
an,
5.m
emb
ayar
paj
ak (
bu
mi d
an b
ang
un
an, k
end
araa
n,
per
usa
haa
n, d
an l
ain
-lai
n)
ber
usa
ha
tep
at w
aktu
.
�U
PA
YA
PE
MB
ER
AN
TA
SA
N K
OR
UP
SI
DI
IND
ON
ES
IA�
Pe
ng
ert
ian
Ko
rup
si
�K
ata
“ko
rup
si”
dal
am K
am
us
Bes
ar
Ba
ha
sa I
nd
on
esia
, m
eru
pak
an p
enye
lew
eng
an a
tau
pen
gge
lap
an (
uan
g n
egar
a at
au
per
usa
haa
n)
dan
seb
agai
nya
un
tuk
keu
ntu
ng
an p
rib
adi
atau
o
ran
g la
in. O
leh
seb
ab i
tu, p
erb
uat
an k
oru
psi
ses
un
gg
uh
nya
se
lalu
men
gan
du
ng
un
sur
“pen
yele
wen
gan
” at
au d
ish
on
est
(ket
idak
juju
ran
). S
edan
gkan
ses
uai
den
gan
Un
dan
g-U
nd
ang
N
om
or
28 T
ahu
n 1
99
9 t
enta
ng
Pen
yele
ngg
araa
n N
egar
a ya
ng
b
ersi
h d
an b
ebas
dar
i K
oru
psi
, Ko
lusi
dan
Nep
oti
sme,
d
iseb
utk
an b
ahw
a “K
oru
psi
” ad
alah
tin
dak
pid
ana
seb
agai
man
a d
imak
sud
dal
am k
eten
tuan
per
atu
ran
per
un
dan
g-u
nd
anga
n
yan
g m
eng
atu
r te
nta
ng
tin
dak
pid
ana
ko
rup
si.
�Is
tila
h k
oru
psi
yan
g s
eban
gu
n d
eng
an k
ata
“ko
lusi
” d
an
“nep
oti
sme”
, n
amp
akn
ya p
erlu
ju
ga
dis
ebu
tkan
seb
agai
b
erik
ut
:
1.K
olu
si, a
da
lah
per
mu
faka
tan
ata
u k
erja
sa
ma
sec
ara
m
ela
wa
n h
uk
um
an
tar
pen
yele
ng
ga
raa
n n
ega
ra a
tau
a
nta
ra p
enye
len
gg
ara
neg
ara
da
n l
ain
ya
ng
mer
ug
ika
n
ora
ng
lain
, ma
sya
raka
t d
an
ata
u n
ega
ra.
2.N
ep
oti
sme
, ad
ala
h s
etia
p p
erb
ua
tan
pen
yele
ng
ga
ra
neg
ara
sec
ara
mel
aw
an
hu
ku
m y
an
g m
eng
un
tun
gka
n
kep
enti
ng
an
kel
ua
rga
da
n a
tau
kro
nin
ya d
i a
tas
kep
enti
ng
an
ma
sya
raka
t b
an
gsa
da
n n
ega
ra.
�P
ER
AN
SE
RT
A D
AL
AM
UP
AY
A P
EM
BE
RA
NT
AS
AN
KO
RU
PS
I D
I IN
DO
NE
SIA
�B
eber
apa
hal
yan
g d
apat
dil
aku
kan
seb
agai
up
aya
un
tuk
pem
ber
anta
san
ti
nd
ak p
idan
a k
oru
psi
, k
olu
si d
an n
epo
tism
e d
i In
do
nes
ia a
nta
ra l
ain
:
�U
pay
a P
en
ceg
ah
an
(P
reve
nti
f) :
1.M
enan
amk
an a
spir
asi,
sem
ang
at d
an s
pir
it n
asio
nal
yan
g p
osi
tif
den
gan
men
gu
tam
akan
kep
enti
ng
an n
asio
nal
, k
eju
jura
n s
erta
p
eng
abd
ian
pad
a b
ang
sa d
an n
egar
a m
elal
ui
sist
em p
end
idik
an
form
al,
no
n f
orm
al d
an p
end
idik
an a
gam
a.
2.M
elak
uk
an s
iste
m p
ener
imaa
n p
egaw
ai b
erd
asar
kan
pri
nsi
p
ach
ieve
men
t at
au k
eter
amp
ilan
tek
nis
dan
tid
ak l
agi
ber
das
ark
an
no
rma
asc
rip
tio
n y
ang
dap
at m
emb
uk
a p
elu
ang
ber
kem
ban
gn
ya
nep
oti
sme.
3.P
ara
pem
imp
in d
an p
ejab
at s
elal
u d
ihim
bau
un
tuk
mem
ber
ikan
k
etel
adan
an,
den
gan
mem
atu
hi
po
la h
idu
p s
eder
han
a, d
an m
emil
iki
rasa
tan
gg
un
gja
wab
so
sial
yan
g t
ing
gi.
4.
Dem
i k
elan
cara
n l
ayan
an a
dm
inis
tras
i p
emer
inta
h,
un
tuk
par
a p
egaw
ai s
elal
u d
iusa
hak
an k
esej
ahte
raan
yan
g m
emad
ai d
an a
da
jam
inan
mas
a tu
a.
5.M
enci
pta
kan
ap
arat
ur
pem
erin
tah
an y
ang
ju
jur
dan
dis
ipli
n k
erja
ya
ng
tin
gg
i. J
abat
an d
an k
eku
asaa
n,
akan
did
istr
ibu
sik
an m
elal
ui
6.
Sis
tem
bu
dge
t d
ikel
ola
ole
h p
ejab
at-p
ejab
at y
ang
mem
pu
nya
i ta
ng
gu
ng
jaw
ab e
tis
tin
gg
i; d
ibar
eng
i sis
tem
ko
ntr
ol y
ang
ef
isie
n. M
enye
len
gg
arak
an s
iste
m p
emu
ng
uta
n p
ajak
dan
bea
cu
kai
yan
g e
fek
tif
dan
ad
a su
per
visi
yan
g k
etat
, b
aik
di
pu
sat
mau
pu
n d
i dae
rah
.
7.M
elak
uk
an h
erre
gis
tras
i (p
enca
tata
n u
lan
g)
terh
adap
k
ekay
aan
per
ora
ng
an “
pej
abat
” ya
ng
men
colo
k. K
ekay
aan
ya
ng
sta
tusn
ya t
idak
jel
as d
an d
idu
ga
men
jad
i h
asil
ko
rup
si,
akan
dis
ita
ole
h n
egar
a.
8.
Ber
usa
ha
un
tuk
mel
aku
kan
reo
rgan
isas
i dan
ras
ion
alis
asi d
ari
org
anis
asi p
emer
inta
han
, mel
alu
i pen
yed
erh
anaa
n ju
mla
h
dep
arte
men
bes
erta
jaw
atan
-jaw
atan
baw
ahn
ya. A
kan
sel
alu
ad
a k
oo
rdin
asi a
nta
r d
epar
tem
en y
ang
leb
ih b
aik
, dis
erta
i si
stem
ko
ntr
ol y
ang
ter
atu
r te
rhad
ap a
dm
inis
tras
i p
emer
inta
h, b
aik
di
pu
sat
mau
pu
n d
i d
aera
h.
�U
pa
ya P
en
ind
ak
an
(K
ura
tif)
:
�U
pay
a p
enin
dak
an, y
aitu
dil
aku
kan
kep
ada
mer
eka
yan
g
terb
uk
ti m
elan
gg
ar d
eng
an d
iber
ikan
per
ing
atan
, d
ilak
uk
an p
emec
atan
tid
ak h
orm
at d
an d
ihu
ku
m p
idan
a.
Beb
erap
a co
nto
h p
enan
gan
an k
asu
s d
an p
enin
dak
an y
ang
su
dah
dil
aku
kan
ole
h p
emer
inta
h m
elal
ui
KP
K y
aitu
:1.
Du
gaa
n k
oru
psi
dal
am p
eng
adaa
n H
elik
op
ter
jen
is M
I-2
Mer
k P
le R
ost
ov
Ru
sia
mil
ik P
emd
a N
AD
(20
04
).
2.D
ug
aan
ko
rup
si d
alam
pen
gad
aan
Bu
ku
dan
Bac
aan
SD
, S
LTP,
yan
g d
ibia
yai
ole
h B
ank
Du
nia
(20
04
),
3.D
ug
aan
ko
rup
si d
alam
Pro
yek
Pro
gra
m P
eng
adaa
n B
usw
ayp
ada
Pem
da
DK
I Ja
kar
ta (
200
4),
�U
pa
ya E
du
ka
si M
asy
ara
ka
t/M
ah
asi
swa
.
1.M
emil
iki
rasa
tan
gg
un
g j
awab
gu
na
mel
aku
kan
p
arti
sip
asi
po
liti
k d
an k
on
tro
l so
sial
, te
rkai
t d
eng
an
kep
enti
ng
an-k
epen
tin
gan
pu
bli
k (
mas
yara
kat
lu
as),
2.T
idak
ber
sik
ap a
pat
is d
an a
cuh
tak
acu
h,
kar
ena
hal
in
i ju
stru
ak
an m
eru
gik
an m
asya
rak
at
itu
sen
dir
i,
3.M
elak
uk
an k
on
tro
l so
sial
pad
a se
tiap
keb
ijak
an,
teru
tam
a ya
ng
dil
aksa
nak
an o
leh
pem
erin
tah
an d
esa,
k
ecam
atan
dan
set
eru
snya
sam
pai
tin
gkat
p
usa
t/n
asio
nal
,
4.
Mem
bu
ka
waw
asan
sel
uas
-lu
asn
ya p
emah
aman
te
nta
ng
pen
yele
ng
gar
aan
pem
erin
tah
an n
egar
a d
an
asp
ek-a
spek
hu
ku
mn
ya.
5.M
amp
u m
emp
osi
sik
an d
iri
seb
agai
su
bye
k
pem
ban
gu
nan
dan
ber
per
an a
kti
f d
alam
set
iap
p
eng
amb
ilan
kep
utu
san
un
tuk
kep
enti
ng
an
mas
yara
kat
lu
as.
�U
pa
ya E
du
ka
si L
SM
(L
em
ba
ga
Sw
ad
aya
Ma
sya
rak
at)
1.In
do
ne
sia
Co
rru
pti
on
Wa
tch
atau
dis
ingk
at I
CW
adal
ah s
ebu
ah o
rgan
isas
i n
on
-pem
erin
tah
(NG
O)
yan
g
mem
pu
nya
i mis
i u
ntu
k m
eng
awas
i d
an m
elap
ork
an
kep
ada
pu
bli
k m
enge
nai
ak
si k
oru
psi
yan
g t
erja
di
di
Ind
on
esia
.
2.T
ran
spa
ren
cy I
nte
rna
tio
na
l(T
I), a
dal
ah s
ebu
ah
org
anis
asi
inte
rnas
ion
alya
ng
ber
tuju
an m
emer
ang
i k
oru
psi
po
liti
k.
Org
anis
asi
yan
g d
idir
ikan
di
Jerm
anse
bag
ai o
rgan
isas
i n
irla
ba
sek
aran
g m
enja
di o
rgan
isas
in
on
-pem
erin
tah
yan
g b
erge
rak
men
uju
org
anis
asi
yan
g
ber
stru
ktu
r d
emo
kra
tik
.
