opsta psihologija-prvi dio

Prof.dr. Jasna Bajraktarević

1

Osnovna pitanja na koje tražimo odgovore

Šta je psihologija i čime se bavi?

Kojim se metodama koristi psihologija pri proučavanju svog predmeta?

Kako se grana savremena psihologija?

3

Poreklo reči....

Psihologija: psyche – duša i logos – nauka = nauka o duši

Savremeno određenje:

- Psihologija je nauka koja se bavi proučavanjem čovekovog

PSIHIČKOG ŽIVOTA -

4

PREDMET I GRANE PSIHOLOGIJE

5

Psihologija se sredinom XIX veka izdvojila iz filozofije zahvaljujući Vuntu.

Vilhelm Vunt, nemački filozof i psiholog, je 1874, objavio svoju knjigu „Principi fiziološke psihologije”kojom je psihologija odvojena od medicine i filozofije.

Godine 1879. Vunt je osnovao prvu psihološku laboratoriju (u Lajpcigu). Tu je ispitivao osećaje i opažaje, a pre svega prag osetljivosti, vreme realcije i dr.

ISTORIJATVunt kao osnivač psihologije

Wilhelm Wundt(1832-1920)

Laboratorija u Lajpcigu

6

Reč PSIHOLOGIJA je grčka kovanica

„psiho”

”logos”

ZNAČENJE TERMINA

nauka o duši

duh

nauka

PSIHOLOGIJA

7

Svaka nauka je definisana predmetom i metodama. Predmet predstavljaju pojave kojima se ta nauka bavi, a metode su načini otkrivanja i proučavanja tih pojava.

PREDMET

Psihički život čine:• psihički procesi – opažanje, učenje, mišljenje, osećanja, motivacija...• psihičke osobine – navike, sposobnosti, interesovanja... • manifestacije u ponašanju – u postupcima i reagovanjima...

PSIHIČKI ŽIVOT

Psihički procesi Psihičke osobineManifestacije

u ponašanju

Psihologija se bavi proučavanjem psihičkog života.

8

To je nauka koja proučava psihički život ljudi i životinja, a na osnovu

proučavanja ponašanja i neposrednog iskustva.

METOD

PREDMET

DEFINICIJA

9

Razlikujemo:1.Teorijski zadatak –upoznavanje karakteristika i

zakonitosti psihičkog života.2.Praktični zadatak –primena rezultata psiholoških istraživanja u praksi.

Zadaci u psihologiji su povezani.

ZADACI PSIHOLOGIJE

10

I Teorijske discipline:• Opšta psihologija – proučava osnovne psihičke pojave (opažanje, učenje, mišljenje, emocije)

• Fiziološka psihologija – proučava organsku osnovu psihičkog života• Razvojna psihologija – proučava razvitak psihičkog života od rođenja do smrt. • Socijalna psihologija – proučava društveno ponašanje ljudi • Psihologija ličnosti – proučava psihološka obeležja pojedinca

II Praktične discipline• Pedagoška psihologija – proučava psihološku stranu vaspitanja i obrazovanja• Psihologija rada – proučava vezu između čoveka, posla kojim se bavi i uslova rada• Mentalna higijena – bavi se očuvanjem duševnog zdravlja• Klinička psihologija – bavi se razumevanjem i rešavanjem problema pojedinca

GRANE PSIHOLOGIJE

11

OPŠTA

FIZIOLOŠKA

RAZVOJNA

PSIH. LIČNOSTI

SOCIJALNA

PEDAGOŠKA

KLINIČKA

MENT. HIGIJENA

PSIH. RADA

PHIHO

LOGOS

PROCESI

OSOBINE

PONAŠANJENA SLEDEĆEM

ČASU

TEORIJSKEPRAKTIČNE

METOD

TERMINGRANE

PREDMET

PSIHOLOGIJA

12

Objektivne i subjektivne pojave

Objektivne ili fizičke pojave: postoje i dešavaju se nezavisno o nama kao osobama koje ih mogu ali i ne moraju primećivati tj. doživljavati

Subjektivne ili psihičke pojave: neposredno zaviseod osobe koja ih doživljava; nastaju u čoveku i čine njegov psihički život;

13

StimulusReakcija

Slika:=≠~

Metode kojima se koristi savremena psihologija

Samoopažanje – introspekcija:

Nedostaci:

- postoje psihički doživljaji koje ne možemo u celini introspektivno zahvatiti

- Subjektivnost samoprocene

Metoda opažanja: značajno je jasno definisati cilj i plan sprovođenja:

- ŠTA će biti predmet opažanja; GDE će se opažanje sprovesti; KADA će se sprovesti; ČIME tj. kojim sredstvima će se opažati i KAKO će se beležiti podaci

14

VEŽBA Zadatak da u parovima osmislite šta bi i na koji način mogli

pratiti posmatranjem u okviru svog budućeg poziva. Pri tome se rukovodite pitanjima koja čine plan opažanja.

Za rad imate 5 minuta. Nakon toga ćemo vaše ideje razmotriti na nivou grupe, a beleške ćete predati nastavniku.

Budite što kreativniji u osmišljavanju situacija koje bi bile zanimljive za posmatranje u cilju upotrebe rezultata u unapređenju poslovanja.

Primer: posmatranje studenata dok zauzimaju mesta u učionici

15

Metoda eksperimenta Inicijalno stanje: način komunikacije osobe A i osobe

B

Eksperiment:

16

Prošao kroz kurs psihologije Nije prošao kroz kurs psihologije

Da li se osoba A i B razlikuju u odnosu na način komunikacije?

Primer Levinovog eksperimenta

Grane psihologije

17

Teorijska psihologija:-Opšta psihologija-Razvojna psihologija-Socijalna psihologija-Psihometrija itd.

Primenjena psihologija:-Pedagoška psihologija-Psihologija rada-Psihologija propagande-Savetodavna psihologija-Mentalna higijena-Sportska psihologija-Psihologija saobraćaja-Poslovna psihologija

Saznajni procesiOpažanje = percepcija

Proces kojim se čovek orijentiše među pojavama i stvarima spoljnjeg sveta naziva:

SPOZNAJNI PROCES

Spoznajni proces čine: oseti, percepcija, mišljenje, učenje, pamćenje

18

Kako da se orijentišem?

Šta su oseti? Šta je percepcija?

Oseti su odrazi pojedinih svojstava predmeta i pojava spoljnjeg sveta u našoj svesti

Percepcija je aktivan proces organizovanja, integrisanja i interpretiranja osetnih informacija koji nam omogućava upoznavanje i prepoznavanje značenja predmeta, pojava i događanja u našoj okolini

Primer način izgovora: .................

19

Od čega zavisi naše opažanje?

Fizikalni faktori: intenzitet, trajanje i struktura podražaja Fiziološki faktori: osobine osetnog analizatora i opšte stanje

organizma Psihološki faktori: osobine koje čine psihički život

pojedinca i u skladu sa kojima on tumači podražaje iz okolnog sveta, daje im značenje i interpretira ih. Faktori subjektivnih razlika u percepciji.

Primer individualnih razlika: percepcije psa na ulici; percepcija ljudi koji prelaze granicu; kako percipiraju granicu oni koji je stalno prelaze i oni sa iskustvom od pre 15 godina? Kako percipiraju carinike stanovnici EU, a kako naši građani?

20

Neki zakoni percipiranjaNemački naučnici “Geštaltisti”

/geštalt =celina, struktura/

Formirali zakone percepcije koje važe za sve ljude na zemlji bez obzira na razlike u kulturama

21

Šta vidite na slici?

22


23

Zakon lika i pozadine

Vidimo u zavisnosti od toga šta smatramo likom, a šta pozadinom!

24


25

Princip blizine

Slične strukture koje su međusobno blizu doživljavamo kao celinu!

26


27

Rešite zadatak: Kroz 9 tačaka treba prodi s četiri ravne crte ne

dižudi olovku sa papira

28

Rešenje

29

1

2

34

Princip zatvorenosti Međusobno udaljene strukture doživljavamo kao

celine

Problem sa tačkama i linijama predstavlja poteškoću zbog principa zatvorenosti i dobre forme. Pogled na 9 tačaka nam odmah stvara sliku kvadrata i tražimo rešenje u okviru kvadrata što niko nije rekao pri postavci zadatka.

30


31

Princip istovrsnih znakova

Sklonost da istovrsne znakove doživljavamo kao strukturu za koju je nekako samo po sebi razumljivo da njezini elementi idu zajedno.

Zato vidimo redove, a ne kolone

32


33

Princip dobre forme

Svaka od krivulja pokazuje neku svoju pravilnost, “logičnost” ili “dobru formu”

Primena: ako se prvi grafik značajno je da svaka linija bude drugačija kako bi se mogla percipirati kao celina

34

Još neke zanimljive pojave vezane za percepciju Mehanizam perceptivne udešenosti – tendenicja da

potvrđujemo svoje hipoteze.

Kad čovek očekuje da će se nešto desiti, on zbivanja oko sebe percipira, tumači i ponaša se u skladu sa tim očekivanjima.

Na primer: ljubomoran momak ili devojka; carinik koji očekuje da su Romi šverceri........primeri studenata

Fenomen kontrasta: ako smo imali iskustva sa nekoliko loših studenata prosečan odgovor studenta ćemo doživeti kao odličan; odlazak iz siromašne i srednje razvijenu zemlju i slično.

35

Još neki fenomeni percepcije

Koja je linija duža?

36

Muller-Lyerova iluzija

Koja je linija duža?

37

Oppelova iluzija

Zadatak za vežbu percepcije

U parovima popričajte o mogućnostima šta bi to bili značajni predmeti vaše percepcije u budućem zanimanju.

Ideje /vizije/ zapišite pa ćemo ih prokomentarisati zajedno

38

Mišljenje i govor

Neposredno

doživljavanje

objektivnog

sveta

Počeci

apstrakcije i

generalizacije

Posredno i

uopšteno

doživljavanje

objektivnog

sveta

Oseti i

percepcija

Predstave Mišljenje

39

Šta su predstave?

Predtave nastaju apstrahovanjem (zanemarivanjem) nebitnih elemenata perceptivno osetnih slika, a ujedno su i rezultat određenih uopštavanja.

Vrste predstava:

- Predstave pamćenja – obnavljanje ranije opaženih pojava i predmeta

- Predstave mašte – oblikovanje predmeta i pojava u mislima koje se nikada nisu percipirale

- Bezpredstavne misli

40

Šta je mišljenje? Proces posebnog i uopštenog zahvaćanja veza i

odnosa među pojavama u objektivnoj stvarnosti

Primer: eksperiment sa majmunom u kavezu koji treba da dohvati bananu

Miso o celoj skupini sličnih predmeta i pojava, a koja odražava njihovo opšta i bitna svojstva zove se pojam

Pojmovi se označavaju rečima, te je reč materijalni oblik izražavanja misli

41

Vežba Razmislite o pojmovima /atributima/ koji bi bili

interesantni za ispitivanje mišljenja ljudi o:

- Policajcima

- Menadžerima /direktorima/

- Carinicima

Pri određenju atributa pođite od svog ličnog iskustva sa ovim profesijama.

42

PSIHOLOGIJA KAO NAUKA1. PREDMET I DEFINICIJA PSIHOLOGIJE

2. RAZVOJ PSIHOLOGIJE-ISTORIJSKI KORENI

3. OBLASTI I ZADACI PSIHOLOGIJE

4. SAVREMENE PERSPEKTIVE

5. OSNOVNA PITANJA I DILEME

6. POJAM I FUNKCIJA PSIHIČKOG ŽIVOTA

43

PSIHOLOGIJA KAO NAUKANauka

predmet, metod, pojmovni aparat

deskripcija, klasifikacija, eksplanacija, predikcija, kontrola

Šoter- da li je psihologija nauka?

Pitanje subjekta i objekta proučavanja

44

1. PREDMET I DEFINICIJA PSIHOLOGIJE

Predmet

Svest (elementi i procesi)

Nesvesno

PonašanjeBujas- skup naučnih disciplina koje proučavaju psihičke

procese (subjektivne doživljaje), uslove njihovog nastanka (bio-socijalne), načine njihovog ispoljavanja (objektivno ponašanje)

Rot- sistematsko izučavanje psihičkog života ljudi i životinja na osnovu naučnog proučavanja objektivnog ponašanja i neposrednog iskustva

45

1. PREDMET I DEFINICIJA PSIHOLOGIJE

NAUKA O PONAŠANJU I

MENTALNIM PROCESIMA

ponašanje- sve aktivnosti koje se mogu opaziti i registrovati

mentalni procesi- unutrašnja subjektivna iskustva

nauka- naučni metod- pretpostavke- dokazi –teorije (potvrda ili promena)

46

2. ISTORIJSKI KORENI PSIHOLOGIJEFilozofski koreni- antičko doba

Ontologija i epistemologija

-Priroda duše (odnos duša-telo)

-Poreklo saznanja

Dualizam, idealizam - Platon, Dekart

Monizam, empirizam- Aristotel, Lok

47

2. ISTORIJSKI KORENI PSIHOLOGIJE

Fiziologija- razvoj nauke u 19. veku

Odnos draži i doživljaja- fizičkog i psihičkog

Veber -fiziologija čula- doživljaj toplote, diferencijalni prag draži -odnos je konstantan, a ne apsolutna vrednost -čula su varljiva!

Fehner- matematički odnos fizičkih i mentalnih procesa, donji prag draži

Helmholc-vreme reakcije- brzina sprovođenja nervnih vlakana,

48

Osnivači psihologijeV.Vunt, (Nemačka)- 1879. laboratorija u Lajpcigu

svaka reakcija ima fiziološki i psihološki aspekt

empirijska nauka

predmet- neposredno iskustvo

elementi iskustva: oseti, predstave, osećanja prijatnosti i neprijatnosti + stvaralačka sinteza;

analiza elemenata= strukturalizam

49

Osnivači psihologijeF.Golton (Engleska), 1884. laboratorija u Londonu istraživanja sposobnosti, uticaj sredine i nasleđa

(hereditarni genije)metode za ispitivanje sposobnosti- matematički

modeli za istraživanje varijacija V.Džejms (Amerika), Harvard dinamički procesi-promenljiv, kontinuiran,

selektivan tok svesti- tranzitivna stanja svesti teorija emocija, popis instikataBorislav Stevanović, 1927- studije psihologije na

Filozofskom fakultetu u Beogradu

50

3. OBLASTI I ZADACI PSIHOLOGIJE

Zadaci

Teorijski -opis karakteristika i pravilnosti i uslove javljanja psihičkih procesa i osobina

Praktični -primena nalaza u unapređenju različitih ljudskih aktivnosti

51

Teorijske oblasti Opšta psihologija- osnovne pshičke funkcije

odraslih, normalnih ljudi –kognitivna psihologija Psihologija ličnosti - intergrator- struktura,

dinamika i razvoj ličnosti Razvojna psihologija.- razvoj psihičkih funkcija-

filogenetski i ontogenetski razvoj- stadijumi Psihopatologija- abnormalne manifestacije

funkcija, oblike poremećaja i uzroke nastanka Psihometrija- istražuje metode merenja

individualnih varijacija osobina, sposobnosti, Socijalna psihologija- socijalni uticaji na razvoj

52

Primenjene oblastiKlinička- procena i pomoć osobama sa psihičkim

problemima, prevencijaPedagoška- psihološke aspekte vaspitno-

obrazovnog rada- faktori učenja, metode nastavePsihologija rada- psih.aspekti odnosa čoveka i

rada- faktori uspeha u radu, organizacija, rukovođenje, profesionalna orjentacija, selekcija, uslovi rada, međuljudski odnosiSpecijalna- pomoć osobama sa invaliditetom-

senzorna i fizička oštećenja, mentalna retardacija,Zdravstvena- psihološki faktori u nastanku,

lečenju i ishodu somatskih bolesti

53

4. SAVREMENE PERSPEKTIVE

Neuronauke- neuralne osnove psihičkih funkcije i njihova lokalizacija

Evoluciona- adaptivna funkcija osobina Bihevioralna genetika- uticaj nasleđa i iskustva u

formiranju individualnih razlika Psihodinamska- uloga nesvesnih motiva,

potisnutih konflikata u objašnjenju ponašanja Bihevioralna- ekspresija doživljaja kroz ponašanje,

determinisanje spoljnih stimlusa koji proizvode reakcije

Kognitivna- uticaj interpretacije događaja na ponašanje, faktori koji utiču na kognitivne funkcije

Socio-kulturna- razlike u mišljenju i ponašanju u različitim situacijama i kulturama

54

5. OSNOVNA PITANJA I DILEME

Stabilnost - promena-promena u vremenu- koliko smo isti-promena u situaciji -u sličnim situacijama različito se

ponašamo Racionalno - iracionalno-voljne odluke, izbori, racionalno ponašanje i rešavanje

problema-pogrešne procene, precenjivanje značaja, generalizacije,

destruktivno ponašanje i izbori Nasleđe - sredina-geni - iskustvo- individualne, polne i rasne razlike;

sredina deluje na ono što geni određuju

55

6. FUNKCIJA PSIHIČKOG ŽIVOTA

Najviši oblik adaptacije organizma na promene u sredini

reagovanje na sve veći broj draži

sve raznolikijim repertoarom ponašanja

na direkno i indirekno prisutne pojave- znakove i signale

anticipacija

aktivan, dvosmeran odnos prilagođavanja

56

AdaptacijaRavnoteža između jedinke i sredine

ASIMILACIJA –novo iskustvo se uklapa u postojeće strukture

AKOMODACIJA- novo iskustvo menja postojeće strukture

57

Psihičke osobine relativno trajne odlike koje se manifestuju u

ponašanju neurološki zasnovana struktura nastala

uzajamnim delovanjem naslednih osnova i adaptivnih oblika ponašanja formiranih pod dejstvom sredine koje omogućavaju da se u sličnim situacijama ispolji slična tendencija u ponašanju-Olport

kompetencijske (sposobnosti, znanja, veštine) evaluativne (vrednosti, interesovanja, stavovi) dinamičke (instikti, potrebe, motivi)

58

Psihički procesi dinamička osnova psihičkog života

aktiviranje dispozicija omogućava specifičan odgovor organizma na podsticaj (spoljni i unutrašnji)

Senzorni- prijem spoljnih draži

Intelektualni- obrada informacija

Bihevioralni -emocionalne, motorne, socijalne

59

Procesi i osobineprocesi/funkcije dispozicije/osobine

Kognitivni - Sposobnosti

Afektivni - Temperament

Konativni - Karakter

60

Psihička stanja Stepen uspešnosti funkcionisanja mentalnog

aparata u celini ili podsistema

Stepen komunikacije sa spoljnom realnošću-spavanje, san, budnost

61

METODE I TEHNIKE ISTRAŽIVANJA

62

Izraz metoda ima više značenja.

Među dijalektičko-materijalističkim principima od značaja za psihologiju su:princip materijalnosti (naglašava da je materija primarna),princip razvojnosti (svaka pojava se treba razmatrati i proučavati kao pojavu koja je nastala i koja se mijenja) i princip mnogostruke povezanosti (ukazuje da pojave treba proučavati u svestranoj povezanosti sa drugim pojavama).

Razlikujemo dvije osnovne tehnike :eksperimentalno istraživanje i sistematsko neeksperimentalno istraživanje

63

• Suštinska odlika eksperimentalnog istraživanja jeste sistematsko i namjerno mijenjanje uslova u kojima se neka pojava javlja.

• Uslovi koji se namjerno mijenjaju u eksperimentalnom istraživanju nazivaju se eksperimentom ili nezavisnom promjenljivom,a pojava koja se pod dijelovanjem mijenjanja uslova također mijenja naziva se zavisno promjenljivom.

• Uvođenjem eksperimenta u psihološko istraživanje psiholgija kao nauka se naglo razvija.

• Danas se različiti problemi iz svih oblasti psihologije sa uspjehom eksperimentalno ispituju.

64

Psiholozi Đenkins (J. Jenkins) i Dalenbah (K. Dahlenbach) postavili hipotezu da je zaboravljanje u toku spavanja sporije nego u budnom stanju.

65

•Postoje različite vrste eksperimenta u psihologiji.

•Prije svega imamo objektivni i introspektivni eksperimenat.

•Zatim imamo eksperimenat jednostavne sukcesije i eksperimenat sa kontrolnom grupom.

•Također postoji laboratorijski i prirodni eksperimenat.

66

•Esperimentalnim istraživanjem najpouzdanije možemo otkriti uzroke javljanja određene pojave.

•Nije ga moguće uvijek primijeniti (recimo kod ispitivanja kako oštećenje moždane kore utiče na ponašanje ili eksperimentalnim putem ne možemo ispitivati koje psihičke osobine bračnih drugova najviše doprinose sreći u braku).

67

•Ovo je druga osnovna metoda psihološkog istraživanja.

•Počiva na posmatranju koje se vrši sa ciljem,sa planom, sistematski i koje je kontrolisano pa se samim tim razlikuje od svakodnevnog posmatranja koje svi mi vršimo.

•Vršilo se prije eksperimenta,ali i danas se jako često koristi.

68

•Postoji i veći broj sistematskog neeksperimentalnog istraživanja.

•Imamo objektivno i introspektivno sistematsko neeksperimentalno istraživanje.

•Zatim imamo struktuirano i nestruktuirano posmatranje

•Također postoji i ispitivanje na osnovu uzorka koje se vrši na većem broju ispitanika.

69

•Često se spominje da je ovo osnovna metoda u psihologiji.

•Pod introspekcijom podrazumijevamo posmatranje sopstvenih doživljaja.

•Introspekcija je prije svega način dobijanja podataka.

•Ranije je smatrana ne samo glavnim,nego i jedinim načinom dobijanja podataka.

•Kasnije se uvidjelo da je često nepotpun i nedovoljno siguran izvor podataka.

•Podaci dobiveni introspekcijom su često neophodni.

70

•Pod tehnikama podrazumijevamo posebne postupke koji se koriste u pojedinim fazama istraživanja za prikupljanje podataka i za njihovu obradu.•Između ostalih imamo: upitnik,intervju,skale procjene,sociometrijski postupak,projektivni postupak i testovi,a za sređivanje i obradu podataka se koristi statistički postupak.

71

•Upitnikom se naziva prema određenim principima satavljen sistem pitanja,čija je podnesnost za ispitivanje određenih psihičkih pojava utvrđena prethodnim provjeravanjem.

•Postoje dvije vrste upitnika i to: sa pitanjima otvorenog i sa pitanjima zatvorenog tipa.

•Usmeno postavljanje pitanja u vidu razgovora naziva se intervju ili eksploracija.

•Postoje dvije glavne forme intrvjua i to:standardizovani i nestandardizovani intervju.

72

•Kada jedan ili više procjenjivača treba da ocjene neki psihički proces na taj način što će označiti neko mjesto koje im po njihovom mišljenju pripada u nekoj ljestvici ili skali govorimo o skalama procjene.

•Postoje numeričke ili brojne skale,grafičke,skale kategorije i skale za mjerenje stavova.

•Kada koristimo upitnik ili intervju ili skale procjene na izabranom uzorku stanovništva,radi toga da bismo saznali o određenim stavovima,motivima ili ubjeđenjima govorimo o anketiranju.

73

•Sociometrijski postupak ili sociometrijski test se koristi za ispitivanje odnosa u malim grupama ljudi.

•Sociogramom možemo grafički predstaviti ovakve odnose.

•Kada se ispitaniku pokaže neki nedovoljno određen i nedovoljno jasan materijal da ga tumači riječ je o projektivnim tehnikama.

•Imamo veliki broj projektivnih postupaka: dopunjavanje nedovršenih crteža i rečenica,tumačenje višesmislenih slika i figura i slično.

74

•Test se može odrediti kao niz zadataka,izabranih prema određenim principima koji omogućavaju da se na objektivan način ispituju određene osobine ili neki psihički proces.

•Karakteristike koje test mora imati su: valjanost,pouzdanost,

osjetljivost i objektivnost.

• Izrada testa je obiman posao i za to je potrebno stručno znanje i samo kad imamo prema određenim principima konstruisane serije zadataka možemo govoriti o ispravnom psihološkom testu.

75

•Koju vrstu osobina ispitujemo tako možemo podijeliti i testove.

•Pa tako imamo:testove sposobnosti,testove ličnosti i testove znanja.

•Testovi su također niz zadataka.

•Zadaci u testovima znanja mogu biti tipa višestrukog izbora ili da se određeni podaci u zadatku na određen način srede ili da ispitanika sam daje odgovor na postavljeni zadatak.

76

•Testovima je moguće relativno objektivno i brzo utvrditi osobine koje ispitujemo.

•Testovi nekad nemaju apsolutnu vrijednost i rezultati koje dobijemo nisu stopostotno tačni i sigurni.

•Njihova vrijednost je samo relativna.

77

•Za napredak psihologije od velikog je značaja mjernje i kvantitativno izražavanje,iako je dugo smatrano da je mjerenje u psihologiji nemoguće.

•Mnoge pojave je teško mjeriti ali nije nemoguće.

•Recimo pamćenje ne možemo neposredno mjeriti,ali ga možemo mjeriti brojeći ponavljanja potrebna da se nauči tekst određene težine i veličine ili računajući vrijeme koje je potrebno da se vrijeme nauči.

78

•Mjerenjem dolazimo do kvantitativno izraženih veličina.

•Statistički možemo obraditi takve podatke.

•Korištenje statistike postalo je neophodno u psihologiji.

•Koristi se u obradi dobivenih podataka.

•Statistika nije samostalna metoda nego je tehnika ili sredstvo za prikazivanje dobivenih podataka.

•Statistički postupci u psihologiji imaju dvojaku namjeru i to: a)za opisivanje pojava koje ispitujemo pa govorimo o statičkom opisivanju i b)za zaključivanje na osnovu prikupljenih podataka pa govorimo o statičkom zaključivanju.

79

•Određeni statički procesi služe prije svega za opis ili diskripciju.

•Podatke koje dobijemo treba srediti i učiniti preglednim.

•Glavne vrste takvih mjera su: mjere centralne tenencije i mjere varijabilnosti.

•Mjere centralne tendencije pokazuju nam koji su prosječni ili najčešći rezultati neke veće grupe ispitanika.

•Mjere koje pokazuju kako su pojedini rezultati raspoređeni oko srednjih vrijednosti i koliko se od njih razlikuju nazivaju se mjerne razlike ili mjerama varijabilnosti.

80

•Druga vrsta statističkih mjera služi nam za uopštavanje iz dobivenih rezultata.

Cilj naučnog istraživanja je da se na osnovu dobivenih podataka donese neki zaključak koji ima opštu vrijednost.

•Statističkim zaključcima možemo doznati da li između dvije posmatrane pojave postoji povezanost i zavisnost,a to utvrđujemo koeficijentom korelacije.

•Dalje možemo utvrditi da li statističke vrijednosti važe i za druge slučajeve i da li su dobivene razlike značajne razlike.

81

Uvod Proces razvijanja psihičkog života, najuže je povezan s

razvijanjem nervnog sistema. Najjednostavniji oblik nervnogsistema je difuzni nervni sistem, kakav vidimo kod meduze.Ovdje su nervne ćelije (neuron) i vlakna rasprostrte po čitavojpovršini tijela u obliku paukove mreže. Razvijanje nervnogsistema je dugotrajan proces, meĎutim, sam biološki razvoj nebi nikad doveo do pojave čovjeka da se nije javio još jedanfaktor – društvo i rad.

Evolucija nervnog sistema teče u dva pravca. Kod crva izglavkara razvija se ganglijski nervni sistem, u kojem senervne ćelije gomilaju u čvorove ili ganglije, meĎu kojimajedna ganglija – ona koja se nalazi na onom kraju tijela gdje jei glava – zauzima komandni položaj. Kod kičmenjaka se razvijacjevasti oblik nervnog sistema, u kojem se jasno razlikuju dvadijela : centralni dio (mozak i kičmena moždina ) i periferni dio(snopovi živčanih vlakana koji povezuju centralni nervni sistems osjetnim organima, mišićima , odnosno žlijezdama).

83

Dalji tok evolucije kod kralješnjaka (kičmenjaka) dovodi do

naročitog razvitka mozga, koji sve više preuzima na sebe ulogu

neposrednog nosioca psihičkih pojava. Ovo dolazi do izražaja

posebno kod sisara, gdje evolucija mozga pokazuje tri osnovne

karakteristike:

uvećava se površina kore mozga (procjenjuje se da u kori ima

2,6 do 14 milijardi nervnih ćelija),

razvija se lokalizacija pojedinih funkcija u kori mozga, nastaju

posebni centri u kori,

najveći značaj, od svih dijelova kore, dobivaju čeoni areali,

koji postaje organ najsloženijih psihičkih procesa.

84

Nervni sistem – njegova uloga i sastav

Mogli bismo reći da nervni sistem čovjeka ima tri osnovne funkcije:

da reguliše rad pojedinih organa i usklaĎuje rad organizma u cjelini,

da omogućava vezu organizma sa spoljnim svijetom,

predstavlja glavnu fiziološku osobinu za cjelokupni čovjekov psihički život.

Preko nervnog sistema regulišu se, prije svega funkcije pojedinih organa

našeg tijela; nekih organa u potpunosti, kao npr. mišića, a nekih organa samo

djelimično, kao što je to sa organima utrobe ili žlijezdama, koji onda kad su

izolovani od nervnog sistema još pokazuju izvjesnu aktivnost. Istovremeno

nervni sistem obezbjeĎuje povezivanje i usklaĎivanje svih organa. Druga

značajna funcija nervnog sistema jeste održavanje veze izmeĎu organizma i

spoljašnje sredine.

85

Dio nervnog sistema unutar lobanjskih kostiju i krelježnice nazivase centralni nervni sistem (CNS). Grade ga: veliki mozak, malimozak, moţdano deblo i leđna (kičmena) moţdina. Periferni nervnisistem grade: snopovi ţivčanih vlakana koji povezuju CNS saosjetnim organima, mišićima, odnosno ţlijezdama; neke manjenakupine ţivčanih stanica koje su smještene izvan CNS-a.

Unutar perifernog nervnog sistema razlikujemo somatski ivegetativni (autonomni) nervni sistem. Somatski nervni sistemje u vezi s osjetnim organima i poprečno prugastim (skeletnim)mišićima i na taj način omogućuje primanje informacija izokoline i reagiranje na njih. Vegetativni nervni sistem imaprvenstvenu funkciju da upravlja radom unutrašnjih organa ina taj način omogućuje skladno funkcioniranje organizma(homeostazu). Tako npr. kontrolira rad srca, dišnog sistema,probavnog sistema, itd.

86

Dijeli se na: simpatički i parasimpatički sistem. Kada jeaktiviran simpatički sistem, ubrzava se rad srca, povisuje krvnipritisak, ubrzava disanje, koči rad probavnog sistema ipospješuje lučenje adrenalina iz srži nadbubrežne žlijezde.Aktivaciju simpatičkog sistema prate jake emocije, naročitoneugodne emocije straha, srdžbe, bijesa i dr. Treba istaći daaktivacija parasimpatičkog sistema ima potpuno suprotneuticaje od aktivacije simpatičkog sistema.

Elementi građe nervnog sistema

Čitav nervni sistem čovjeka izgraĎen je od neurona (nervnihćelija). Možemo reći da nervni sistem predstavlja organizacijuneurona. Zajedno sa sistemom žlijezda s unutrašnjim lučenjemregulišu se procesi koji se odvijaju unutar organizma ikoordinira inereakciju izmeĎu živog bića i okoline.

87

Neuron – osnovna funcionalna jedinica nervnog sistema

Kao i svi ostali organi našeg tijela, tako je i nervni sistemizgraĎen od pojedinih ćelija. Nervne su ćelije, naravno, posvom obliku i veličini veoma raznovrsne. MeĎutim, tipičnanervna ćelija graĎena je od ćelijskog tijela u kojem se nalazijedro, i od ćelijskih produţetaka (nastavaka). Na jednom krajućelije nalaze se kratki produžetci, dendriti, a na drugom sekraju nalazi dugački produžetak, akson, koji završavatvorevinom koju zovemo teledendron.

Nervna ćelija sa svim svojim produžetcima naziva se još ineuron. U nervnim ćelijama ima i mnogo drugih tvorevina.Veličina ćelijskog tijela je mikroskopska, obično se kreće odjedne stotine do jedne desetine milimetra, dok produžetci mogubiti znatno duži.

88

Nervna ćelija s jedrom (jezgrom) i

produžecima

89

Nervne ćelije se uvijek nalaze

u većim skupinama,

ganglionima, a ono što

nazivamo živac ili nerv, to

je, zapravo, snop

produžetaka tih ćelija.

Jedan je živac sastavljen od

ogromnog broja vlakana

(tako je, npr. vidni živac

sastavljen od 500 000

takvih vlakana).

90

Glavna funkcija nervnih ćelija je da prenose nervnouzbuđenje. Pod nervnim uzbuĎenjem podrazumijevamo sveone procese koji se odvijaju u nervnoj ćeliji kada je ona uakciji. UzbuĎenje se širi u obliku pojedinih nervnih impulsakoje možemo zamisliti kao niz valova koji neprekidno prolazekroz neurone dok se oni nalaze u akciji. UzbuĎenje se krozneurone širi uvijek u jednom pravcu i to od dendrita premaćelijskom tijelu i dalje kroz akson prema slijedećem neuronu.

Sinapse imaju veliki značaj za čitavu funkciju nervnogsistema jer one predstavljaju neku vrstu „skretnica“ i „filtara“za pojedine živčane impulse. Naime, ovdje neki impulsi bivajupojačani, neki zaustavljeni ili inhibirani, a neki jednostavnopropušteni. Ovaj mehanizam sinapsa osigurava da se narvnouzbuĎenje ne širi difuzno po svim neuronima, nego se njegovoširenje kanalizira u tačno odreĎenim pravcima.

91

Postoje četiri glavne vrste ćelija čija vlakanca grade živce. To

su nezavisne grupe u tijelu tako da imaju posebnu ulogu. Jedna

vrsta prima iz vanjskog svijeta poruke kao što su toplo, hladno,

bol, dodir, ukus, itd. i sprovodi ih u mozak. To su senzitivni ili

čulni ţivci. Druga vrsta obrazuje motorne ţivce. Oni prenose

impulse iz moždanih centara u različite dijelove tijela, kao što

su mišići i žlijezde.

Treća vrsta obavlja posao povezivanja : prenosi poruke na

veća rastojanja u tijelu i povezuje motorne i senzitivne ćelije.

Četvrta vrsta nervnih ćelija ima zadatak da poruku ili nadražaj

iz vanjskog svijeta, kao što je hladno, toplo ili bol, prenijetu u

mozak, prepozna kao osjećaj hladnog, toplog ili bolnog.

92

Vrste nervnih putova

Neka nervna vlakna vode do uzbuĎenja od raznih perifernihosjetnih organa prema centralnim dijelovima nervnog sistema, tj.prema kičmenoj moždini i mozgu, a druga ga vode obratno, izkičmene moždine i mozga, prema raznim mišićima i žlijezdama uorganizmu, u prvom slučaju govorimo o senzornim, a u drugom omotornim nervnim putovima. Senzorni nervni putovi vode uzbuĎenjeod periferije prema centru, a motorni nervni putovi vode od centra,ka periferiji. Ljudski organizam, neprekidno je izložen raznimutjecajima iz vanjskog svijeta, koji ga okružuju.

Bez pravilnog održavanja svoje okoline, čovjek se u njoj ne bimogao orijentirati, pa ni održati. Da bi mogao održavati taj vanjskisvijet, čovjek – a i ostala živa bića – ima posebne fiziološkemehanizme, čiji bitan dio predstavljaju upravo razne nervnestrukture. Npr. jedan od najvažnijih odraza svijeta koji čovjekuomogućuje orijentaciju u sredini, u kojoj živi, jeste vidni, vizuelniodraz svijeta. Drugim riječima, ljudski vid jeste jedan od glavnihfaktora naše orijentacije u vanjskom svijetu.

93

Kičmena moţdina (medulla spinalis)

Kičmena ili leĎna moždina jeste dio centralnog nervnog

sistema i smještena je unutar kostiju kičme – u kanalu što ga

zatvaraju kičmeni pršljenovi. Sastavljena je od sive i bijele

mase. Siva masa graĎena je, uglavnom, od ćelijskih tijela i

nemijelizanih interneurona, dok je bijela tvar graĎena,

uglavnom, od mijeliziranih aksona. Upravo, mijelin daje bijeloj

masi njezinu sjajnu bijelu boju. Dva stražnja dijela sive tvari

nazivaju se straţnji (dorsalni) rogovi, a dva prednja dijela

prednji (ventralni) rogovi.

94

• Kičmena moždina je smještena u kičmenom

kanalu.

• Ispunjava samo gornje 2/3 kičmenog kanala.

• Rostralno se nastavlja u produženu moždinu, a kaudalno se pruža do

drugog lumbalnog pršljena.

• vratno proširenje (intumescentia cervicalis)

• slabinsko ispupčenje (intumescentia lumbosacralis)

95

• Kičmena moždina ima 31 par kičmenih

živaca.

• Prema dijelu iz kojeg izlaze kičmeni živci se

mogu podijeliti na:

8 vratnih (nn.cervicales)

12 grudnih (nn.thoracales)

5 slabinskih (nn.lumbales)

5 krsnih (nn.sacrales)

96

Mozak:

Mozak je visokorazvijeni dio centralnog nervnog sistema kojiodržava i usklaĎuje funkcije čitavog organizma. Sva tehničkadostignuća, graĎevine i sve što nas okružuje, osim prirode, jedjelo ljudskog mozga. To je jedini organ koji proučava sebe isvjestan je svog postojanja. Mozak je najsloženiji kilogram uuniverzumu, složeniji od bilo kog kompjutera, satelitske mrežeili vasionskog broda.

Sposobnost čovjekovog mozga da „sprema” informacije i daih se prisjeća je najznačajniji fenomen u čitavom svemiru.Naborani gornji dio mozga, tzv. korteks daje svijest, vid, sluh ireguliše pokrete. U topografiji mozga, vijuge zauzimajupovršinu od 2200 kvadratnih cantimetara. Ovdje leže mnogikvaliteti koji razdvajaju čoveka od drugih stvorenja: kreativnamisao, razmišljanje, govor i druge kompleksne radnje.

Dijelovi mozga : produžena moždina, srednji mozak, malimozak, meĎumozak, veliki mozak.

97

Mozak se sastoji od dvije hemisfere, izmeĎu kojih je smješten

meĎumozak. Svaka hemisfera ima 4 reţnja: čeoni, tjemeni, zatiljni i

sljepoočni. U čeonom reţnju smješteni su centri za govor, područja

odgovorna za misaone procese i područja za podražaj mišića. U

tjemenom reţnju nalazi se osjetno područje. Zatiljni reţanj je

zadužen za vid. U sljepoočnom reţnju su centri za sluh,

razumijevanje govora, čitanje i pisanje, kao i središte emocija,

ponašanja i pamćenja.

99

Produţena moţdina (medulla oblongata)

• Nastavlja se na produženu moždinu.

• Naviše prelazi u moždani most.

• Iza produžene moždine nalazi se 4. moždana komora i mali mozak.

• IzgraĎuju je siva i bijela masa.

• U produženoj moždini se nalaze centri za

disanje, rad srca, za regulisanje krvnog

pritiska, kašalj i kihanje.

100

Srednji mozak (mesencephalon)

• Nalazi se izmeĎu moždanog mosta i

meĎumozga.

• IzgraĎuju ga tri dijela:

Prednji - moždani kraci (crura cerebri)

Srednji – tegmentum mesencephalicum

Zadnji dio – tectum mesencephalicum

101

Veliki mozak (telencephalon)• GraĎen od dvije hemisfere, desne i

lijeve.

• Svaka hemisfera ima tri pola (polus frontalis, temporalis et occipitalis).

• Svaka hemisfera ima režnjeve:

čeoni – lobus frontalis

tjemeni - lobus parietalis

potiljačni - lobus occipitalis

sljepoočni - lobus temporalis

ostrvo - insula

102

Međumozak (diencephalon)

• Nalazi se izmeĎu srednjeg i velikog

mozga.

• U njegov sastav ulaze:

1. Thalamus

2. Metethalamus

3. Hypothalamus

4. Subthalamus

5. Epithalamus

6. Treća moždana komora

103

Moţdane opne ili moţdanice (meninges)

• Moždane opne obavijaju mozak

i kičmenu moždinu.

• Postoje tri moždane ovojnice:

1. Tvrda moždana ovojnica (dura

mater)

2. Paučinasta moždana ovojnica

(arachnoidea mater)

3. Meka moždana ovojnica (pia

mater)

• IzmeĎu ovojnica nalaze se

prostori od kojih je najvažniji

onaj izmeĎu meke i paučinaste

ovojnice i naziva se

subarahnoidalni prostor

(spatium subarachnoideum).

• Njega ispunjava likvor –

cerebrospinalna tečnost.

104

Komorni sistem mozga

105

Krvni sudovi mozga

• Mozak vaskularizuju sljedeći krvni

sudovi:

1. Unutrašnje karotidne arterije

(a. carotis interna dex et

sin)

2. Vertebralne arterije

(a. vertebralis dextra et sinistra)

106

Ţlijezde s unutrašnjim lučenjem

U endokrine žlijezde se ubrajaju:

hipofiza, epifiza, štitasta žlijezda, paratireoidne žlijezde,

nadbubrežne žlijezde, polne žlijezde – sjemenik (testis) i jajnik

(ovarium), endokrini dio gušterače.

107

Hipofiza (glandula pituitaria)

Epifiza (corpus pineale)

• Dio meĎumozga,

oblika šišarke.

• Zajedno sa hipotalamusom

reguliše dvadesetčetvero-

satni ritam (dnevno-noćni

ritam).

• Luči hormon, melatonin koji

reguliše lučenje polnih hormona.

108

Štitna ţlijezda (glandula thyroidea)

109

Paratireoidne ţlijezde

(glandulae parathyroideae)

110

Nadbubreţne ţlijezde

(glandulae suprarenales) • Parne žlijezde smještene

su na gornjim polovima bubrega.

• Na presjeku razlikujemo dva morfološki i

funkcionalno različita dijela, periferni i

centralni.

• Perfferni dio čini koru koja luči tri vrste

hormona (mineralokortikoide,

glikokortikoide i androgene hormone).

• Centralni dio čini srž koja stvara i luči

adrenalin i noradraenalin.

111

Slikoviti prikaz desne i lijeve hemisfere, predstavljen na osnovu podjele ljudskih sposobnosti

112

Mozak posjeduje tri barijere koje ga štite i omogućavaju munormalnu funkciju. Koštani sistem, u vidu lobanjskih kostiju,predstavlja najjaču zaštitu od oštećenja bilo koje prirode. Dok dijeteraste, kosti su vezane hrskavicama i omogućavaju povećanje obimamozga. U daljem rastu i razvoju fontanele se gube, kosti okoštavaju itrajno srastaju. Slijedeća barijera su ovojnice mozga: dura mater,pia mater i arahnoidea; a posebno značajna barijera je likvor, kojiteče izmeĎu ovojnica, centralnim šupljinama mozga i kičmenemoždine.

Mozak ima savršenu zaštitu zahvaljujući likvoru, koji amortizujesve udare i obezbjeĎuje hranu. Ogromna razlika izmeĎu mozga i svihdrugih mašina koje logično misle, je u njihovom funkcionisanju.Mozak je jedini živ, sastavljen od živih ćelija koje dišu, hrane sei eliminišu produkte metabolizma. Osnovne moždane funkcije neregulišemo našom sviješću, već su to mehanizmi koji se automatskiodvijaju: rad srca, disanje, prenos nervnih impulsa, san itd. Našmozak je fenomenalna memorijska jedinica, čiji se kapacitet jošistražuje.

113

Kosti lobanje

114

Angiografija je specijalna metoda kojom se ispituje

funkcionalnost i protočnost arterija u mozgu i drugim

dijelovima tijela. Izuzetno je opasna ishemija ili smanjena

opskrba kisikom moţdanih ćelija, jer krvne ţile nemaju

mogućnost sporednog kolateralnog snabdijevanja

opstruiranih područja mozga

115

U praktičnom životu smo vidjeli da struja teče krozprovodnike, koji su obezbjeĎeni izolatorom: gumom iliplastikom. U našem mozgu postoji nepregledna mrežaprovodnika - živaca sa mogućnošću savršene izolacije. Kada bise dogodio kratak spoj, nastala bi takva moždana oluja, koja jeravna epileptičkom napadu.

Električni impulsi bi se širili iz žarišta u svim smjerovima, bezikakve kordinacije. Iz predostožnosti, kablovi u našem mozgusu obavijeni izolatorom, koji spriječava svaki oblik kontaktameĎu živcima. Švanove ćelije su izolatori koji se omotavaju okosvakog nervnog vlakna. Upravo svojim membranama koje suispunjene mašću, kao vrlo dobrim izolatorom, one štite svakunervnu ćeliju.

Prava prirodna boja ovih ćelija je bijela. Bijela masa mozgaje u stvari ogromna količina kablova koji imaju svoj izolator.Ipak, postoje mjesta bez izolatora, a nazivaju se Na-K pumpe, inalaze se izmeĎu Švanovih ćelija u Ranvijerovim suženjima.

116

Kada se pojavi električni impuls, ovaj strujni talas se upali

na Ranvijerovom suženju i svojim elekteričnim poljem je

dovoljno jak, da pobudi slijedeću pumpu. Električni impuls se

tako induktivno pali, od suženja do suženja, prostirući se kroz

produžetak koji može biti dug i do 1,5 m.

Kada bi natrijum ušao u ćeliju bez povratka, tijelo bi ostalo u

stanju ukočenosti. U tom slučaju bi samo jedanput u životu

mogli napraviti pokret. MeĎutim, postoje kontra pumpe koje

eliminišu natrijum iz ćelije. Zahvaljujući ovoj složenosti, ni

jedan čip ili logična jedinica kompjutera ne može se porediti sa

samo jednom živom nervnom ćelijom.

117

Potrebno je naglasiti da ne postoji fizički kontakt izmeĎumoždanih ćelija, iako se informacija nesmetano prenosi. To seodvija hemijsko-električnim putem. Električni impuls omogućioslobaĎanje mjehurića u kojima se nalaze hemijski medijatori,a oni prenose poruke na sljedeću nervnu ćeliju. Najčešćihemijski medijatori su acetilholin, noradrenalin, adrenalin idrugi. Prenos se odvija preko receptora, koji su podesni za baštaj tip medijatora i odgovaraju kao brava ključu.

Hemijski medijatori su ključevi, koji se uklope baš naspecifičnu bravu. Tim činom se generišu struje u sljedećemnervu i prenosi informacija do odredišta. Mozak radikombinacijom hemije i bioloških struja. Informacija se kreće udva smjera: od naših receptora do mozga, a zatim od njega domišića spremnih za pokret. Sinapse su mjesta gdje se spajajudva ili više neurona. U presinapsi nalaze se mjehurići, koji seotvaraju kada biološka struja doĎe do njih, te prosipaju svojsadržaj u sinaptičku pukotinu.

119

Kanadski neurohirurg Penfild je tridesetih godina prošlog vijekanadraživao odreĎene dijelove mozga iglicama sa električnimnaponom. Zavisno od toga koje je dijelove mozga nadraživao,pacijenti su svjedočili o različitim efektima toplote, žarenja i dodirana svome tijelu. Na osnovu tog podraživanja on je otkrio da je nakori mozga ucrtano čitavo tijelo. Ta naša projekcija u mozgu jenazvana po autoru “Penfildov čovječuljak”. Zanimljivo je daistraživači predstavljaju dva takva čovječuljka u našem mozgu.

Prvi čovječuljak je senzorne prirode, a motorni je projekcija našihmišića. Ova projekcija ide tačnim redoslijedom od palca, kažiprstado malog prsta. Dalja istraživanja pokazuju da je lijeva moždanahemisfera odgovorna za govor i logično mišljenje, dok je desnaodgovorna za snalaženje u prostoru, orijentaciju i lične odluke.Moždani centri i živčani putevi, koji u njima započinju, nalaze se uhemisferi nasuprot dijelu tijela u kome djeluju. Tako se, npr. moždanicentri desne ruke nalaze u lijevoj hemisferi, pa oštećenja na lijevojstrani mozga uzrokuju simptome koji se primjećuju na desnoj stranitijela.

121

Za normalan rad mozga izuzetno je važna dobra cirkulacija. Malesmetnje u opskrbi mozga mogu dovesti do zaboravnosti i gubitkakoncentracije, glavobolja, vrtoglavica i zujanja u ušima. Mozak jeizuzetno dobro vaskuliziran - pretpostavlja se da u mozgu ima i dodvije hiljade kilometara sićušnih krvnih žilica. Mozgom odraslogčovjeka u jednom danu protekne 1100 litara krvi. Procjenjuje se da10-15% ljudi umire od posljedica neodgovarajućeg protoka krvi krozmoždane krvne žile. Mozak svakodnevno potroši gotovo četvrtinucjelokupnog kiseonika, te čak i do dvije trećine glikoze, koja sedopremi u tijelo.

Prekidom dovoda krvi mozak odmah strada. Nakon 4-5 minutamoždane ćelije počinju nepovratno propadati, a ako prekid krvnogprotoka potraje duže od 9 minuta, preživljavanje više nije moguće.Moţdani udar je nagli poremećaj moždanog krvnog protoka, anajčešće ga uzrokuju dvije vrste oštećenja: prekid dotoka krvi upojedina područja mozga, te krvarenja iz moždanih arterija. Smatrase da oko 80% slučajeva moždanog udara, nastaje zbog začepljenjakrvnih sudova trombom, a oko 20% usled krvarenja. To može dadovede do paralize, sljepila, problema u govoru, gubitka funkcijeruke ili noge, poremećaja svijesti, pa čak i do kome.

123

Nije potrebno naglašavati činjenicu koliko je bitna prevencija ovihporemećaja. Svakako da je hrana u prevenciji moćno oružje i mićemo se fokusirati na blagotvorna dejstva hrane. Brojna istraživanjasu dokazala da bijeli luk ima višestruko zdravstveno djelovanje.Dokazano je da uspješno snižava vrijednosti triglicerida ilošeg holesterola u krvi i do 30%, ali i povećava dobri HDLholesterol. Bijeli i crni luk su bogati sastojcima koji snažno djelujuprotiv ugrušaka i slijepljivanja trombocita.

Jedno skorašnje njemačko istraživanje pokazuje da sastojci bijelog icrnog luka sigurno poboljšavaju rastvaranje ugrušaka i čine krvtečnijom. Stari američki ljekari su nazivali crni luk prečistačem krvi.Prema Dr. Andersonu sa univerziteta Kentaki, uzimanje šoljekuhanih mahunarki (sve vrste pasulja, sočivo, soja) svakoga danasmanjuje loši LDL holesterol za 20%.

124

Studija doktora Stajnberga iz Izraela je utvrdila da kod ljudi koji uzimaju

tri kašike maslinovog ulja dnevno štetni holesterol ima duplo manju

sposobnost da zatvori arterije u odnosu na one koji ne troše to ulje.

Potrebno je zamijeniti masti iz ishrane sa mastima iz badema i oraha. Oni

koji su koristili po 100 gr dnevno badema i oraha u toku 9 nedjelja snizili su

holesterol za 10-15 %.

Jedan od razloga je i preskakanje doručka, pokazuje istraživanje na

univerzitetu u Sent Džonsu. Dr. Sifkova je utvrdila da preskakanje doručka

utrostručava vašu sklonost stvaranju ugruška, čineći vas kandidatom

za infarkt ili moždanu kap. Učinite za vaše tijelo jednu malu, ali izuzetnu

promjenu. Doručkujte. Jutarnja ishrana je najvažniji obrok u danu. Ako ne

doručkujete, vaši trombociti će postati lijepljivi i stvarat će se ogromni

problemi u protoku krvi. Ako želite da se kockate sa životom nastavite sa

starim navikama!

Iskoristite priliku i jednostavnim promjenama životnih navika poboljšajte

svoje zdravlje.

125

EMOCIJE

126

EMOCIJE

Osjećanja ili emocije su psihičke funkcije koje označavaju spedifičan odnos (doživljaj) čovjeka prema informacijama, prema konkretnim predmetima i pojavama svijeta koji nas okružuje.

Emocija je subjektivan, lični odnos ili stav prema svakom sadržaju saznanja.

127

Emocije

Radi se o specifičnom uzbuđenom stanju organizma koje se manifestuje na četiri načina:

1. Emocionalnim doživljajem – introspekcija (npr. osoba osjeća bijes, radost?

2. Emocionalnom ponašanju, odnosno ponašanju pod uticajem emocija – emocionalna ekspresija, pokazivanje emocija (npr. osoba grdi , napada svog mučitelja

128

Emocije3. Kognitivnom (saznajnom) komponentom –

sposobnost da registrujemo sopstvenu emociju i sve što se događa u vezi sa njom (aleksitimija je poremjećaj koji podrazumijeva neprepoznavanje sopstvenih emocija, nepismenost za sopstvene emocije, nesposobnost opisivanja svojih emocija)

129

Emocije

4. Fiziološkim promjenama u tijelu – emocionalno uzbuđenje, razdraženje (tjelesne manifestacije emocija kao što su ubrzan puls, vazodilatacija itd.)

Jaka emocija je uvijek i stres za organizam.

130

EmocijeEmocionalni doživljaji mogu da se razlikuju prema:

a.) intezitetu

b.) prema nivou tenzije, odnosno impulsa ka aktivnosti

c.) prema prijatnosti

131

EmocijeEmocija ili emotivnih reakcija ima veoma mnogo: radost,

žalost, očajanje, ravnodušnost (apatija), strah, bijes, zadovoljstvo, ljubomora, stid, osjećanje krivice, saosjećanje, zabrinutost, razdražljivost, panika, poniženje, nostalgija, ponos, dosada, simpatija, briga, ushićenje, očekivanja, religiozne emocije itd.

132

EmocijeVećina emocija su složene , tj. predstavljaju sklop

različitih osjećanja i rijetko kada su čiste, npr. samo bijes, žalost. Upravo zbog toga nije ih uvijek lako opisati, pa se načelno smatra da bogatstvo i suptilnost emocionalnog doživljaja prkose raspoloživom rječniku.

133

EmocijeNajprihvatljivija podjela emocija je sljedeća:

1. Primarne emocije (radost, žalost, strah, gnjev),

2. Emocije koje se odnose na čulnu stimulaciju (bol, užas, odvratnost, uživanje),

3. Emocije koje se odnose na samoocjenu (sram, ponos, osjećanje krivice),

4. Emocije koje se odnose na druge ljude (ljubav, mržnja, sažaljenje),

5. Emocije koje se odnose na procjenjivanje (humor, ljepota, čuđenje).

134

Primarne emocijeradost, žalost, strah i gnjev

Radost je emocija u kojoj važnu ulogu igra težnja jedinke ka nekom cilju. Intezitet radosti zavisi od nivoa tenzije koja se nagomilava u želji da se cilj ostvari. Ako je cilj manje važan, emocija koja prati realizaciju može da se okarakteriše kao blago zadovoljstvo, a ako je cilj izbanredno važan rezultat može da bude ushićena radost

135


Emocija radosti istovremeno dovodi i do smanjenja tenzije.

Patološka radost se označava kao euforija, a nemogućnost doživljavanja radosti kao anhedonija.

136


Žalost je emocija kja je povezana sa gubitkom nečega (za razliku od radosti koja je težnja ka cilju). Jačina tuge zavisi od vrijednosti objekta i može da skalira od intezivne, trajne tuge do osjećanja žaljenja i razočarenja.

Patološka žalost se označava kao depresija .

137


Svaka emocija je praćena tjelesnim neverbalnim znacima: mimikom, gestovima, reakcijama vegetativnog nervnog sistema kao što su ubrzan rad srca, bljedilo ili crvenilo lica, sušenje usta, promjene boje glasa.

Ove tjelesne manifestacije emocija nisu uvijek spolja vidljive, ali se zato mogu mjeriti posebnim instrumentima (tzv. detektor laži ili poligraf).

138


Uzdržavanje od pokazivanja emocija je voljni i svjestan proces,

za razliku od potiskivanja emocija u nesvjesno, što je nesvjesni proces.

139

Primarne emocijeradost, žalost, strah i gnjevAFEKTIPosebna stanja emocija su afekti i raspoloženja.

Afekat (uzbuđenost) je kratkotrajna intezivna reakcija (stanje) emocija praćena spolja vidljivim tjelesnim manifestacijama.

Afekti obično nastaju kao reakcija na ugrožavanje života, časti, socijalnog statusa i sl.

140

Primarne emocijeradost, žalost, strah i gnjevAFEKTI

Za poslovnu komunikaciju naročito su interesantna dva afekta: afekt straha i gnjeva (bijesa).

141

Primarne emocijeradost, žalost, strah i gnjevAFEKTIStrah je intezivno i kratkotrajno stanje velike napetosti

kuju izazivaju osjećanja postojećih ili predstojećih opasnosti po integritet ličnosti.

Tjelesne manifestacije su veoma uočljive: ukočen pogled, podrhtavanje, blijedo lice, nepravilan govor. U početnoj fazi osoba je obično ukočena, a kasnije prelazi u napad ili bjekstvo.

142

Primarne emocijeradost, žalost, strah i gnjevAFEKTIGnjev (bijes, ljutnja) izaziva osjećanje nanesenog zla ili

predstojećih neprijatnosti po ličnost. U početku dolazi do razdraženja ili uzbuđenja, zatim slijedi kratkotrajni interval smirivanja (kulminacije razdraženja) da bi na kraju usljedilo eksplozivno pražnjenje (često uz kriminogeno ponašanje).

143


Poznavanje raznih karakteristika afekta je neophodno da bi se razumjeli postupci i ponašanja ljudi u raznim konfliktnim situacijama, a naročito diferentnim poslovnim komunikacijama.

Razumjevanje ponašanja poslovnog partnera pod uticajem afekta (uzbuđenosti) utiče na podešavanje naše komunikacije sa osobom u takvom stanju.

144


1. Važna karakteristika afekta je da remeti ostale psihičke funkcije.

Naročito je važno znati da afekti značajno remete logičko mišljenje (rasuđivanje).

Kada afekti preplave razum teško je trezveno razmišljati i donositi ispravne zaključke.

145


2. Projekcija afekta je pojava da čovjek svoj afekat neopravdano lokalizuje u drugu osobu.

146


3. Abreagovanje je naziv za motorno pražnjenje afektivnog naboja.

Kada se izvičemo na nekoga ili se uz plač izjadamo nekome ili nešto tresnemo o zemlju – smanji se afektivni napon.

Zato se i kaže da je dobro isprazniti afektivni naboj, ali na “socijalno prihvatljiv način”.

147


4. Potiskivanje afekta je potiskivanje negativnih emocija i sadržaja u nesvjesni dio ličnosti.

Međutim, potisnuti afekat nije zaboravljen, on ostaje u nama i često ima tendenciju da “ispliva na površinu”.

148

Primarne emocijeradost, žalost, strah i gnjevAFEKTI5. Kumulacija afekta je pojava nagomilavanja određenog

afektivnog stanja (prije svega negativnog afekta) u dužem vremenskom periodu.

Iako se načelno smatra da afekat sa proticanjem vremena gubi u svom intezitetu, moguća je i obrnuta pojava –pojačanje afekta, pri čemu su potrebnu i stalni podsticaji.

149

Primarne emocijeradost, žalost, strah i gnjevAFEKTI6. Slična je i afektivna preosjetljivost (senzibilnost,

razdražljivost).

To je pojava koja se javlja u situacijama ponavljanja jednog afekta ili jedne afektivno obojene situacije, pri čemu osoba svaki put afektivno reaguje.

Vremenom i na sam nagovještaj te situacije osoba postaje toliko preosjetljiva da reaguej burno.

150


7. Intelektualna obrada afekta je racionalna analiza nastale situacije koja je dovela do afektivne reakcije.

Analiziraju se svi razlozi “za i protiv”, nalaze se objašnjenja i opravdanja za aktere, procjenjuje način reagovanja i odgovor na nastalu situaciju.

To je zapravo jedini zdrav mehanizam kojim se kontroliše ponašanje pod uticajem emocija i ovaj mehanizam se savjetuje za uspješnost poslovne komunikacije.

151

RASPOLOŽENJA su više-manje trajna stanja emocija koja predstavljaju rezultantu između osnovnog emocionalnog biotonusa i stalno pridolazećih emocija.

Osnovni emocionalni biotonus je pretežno urođena karakteristika čovjeka i označava različite načine emocionalnih reagovanja.

Stalno pridolazeće emocije označava to da tokom određenog vremenskog perioda primamo uvijek nove informacije i na njih stalno emocionalno reagujemo.

152

Raspoloženje može da bude euforično, depresivno, eutimično (normalno), sa osjećanjem krivice,

anksiozno, panično, uplašeno, ljutito, senzualno, dosadno, gnjevno, suicidno....

153

opsta psihologija-prvi dio

Documents