ORGANIZACIJA RACUNARA I OPERATIVNI SISTEMI PITANJA I ODGOVORI ZA ISPIT

1.Prikazati i objasniti osnovne komponente racunara opste namene Osnovne komponente raunara opte su: memorija, centralni procesor, i ulazno / izlazni ureaji. 2.Na koji nacin se procesor povezuje sa ostalim komponentama racunara? Procesor se sa ostalim komponentama povezan pomou sistemske magistrale, to je skup paralelnih ica koje slue za prenos podataka, adresa i upravljakih signala, tako da se sistemska magistala sastoji od magistale podataka, adresne magistrale i upravljake magistrale. Linije podataka obezbjeuju putanju za pomjeranje podataka izmeu modula sistema. Te linije se zajedno zovu magistrala podataka. Magistrala podataka moe da se sastoji od 32 do vie stotina linija, na ta se poziva kao na irinu magistrale, broj linija odreuje koliko bitova moe da se prenosi odjednom. Adresne linije se koriste da oznae izvor ili odredite podataka na magistrali. irina adresne magistrale odreuje maksimalno mogu kapacitet memorije sistema. Upravljake linije se koriste da se upravlja pristupom i upotrebom linija za podatke i adrese. S obzirom na to da linije za adrese i podatke dele sve komponenete , one moraju da budu sredstvo za upravljanje njihovom upotrebom. Upravljaki signali predaju i komandne i vremenske informacije izmeu modula sistema. 3.Koje se magistrale nalaze u okviru sistemske magistrale? Objasniti cemu one sluze 4. Cemu sluzi memorijska magistrala ? Memorijska magistrala se koristi za komunikaciju izmeu procesora i primarne memorije. 5. Cemu sluzi U/I magistrala? U/I magistrala se koristi za komunikaciju izmeu procesora i U/I ureaja 6.Koje su snovne komponente procesora? Osnovne komponente procesora su: Upravljaka jedinica Aritmetiko logika jedinica (ALU) Registri 7. Cemu sluzi upravljacka jedinica ? Upravljaka jedinica ima zadatak da uzima jednu po jednu instrukciju iz memorije i da svaku pojedinanu instrukciju protumai, odnosno odredi koju operaciju treba izvriti i zatim poalje odgovarajui signal aritmetiko logikoj jedinici. 8.Cemu sluzi aritmticko logicka jedinica ALU? Podaci se prenose iz memorije u aritmetiko logiku jedinicu koja izvrava operaciju specifiranu instrukcijom i rezultat se upisuje u memoriju. 9. Objasniti namenu registra procesora koji se zove brojac naredbi (Program Counter) BN? Upravljaka jedinica, pored upravljanja izvrenjem pojedinanih instrukcija takoe upravlja izvravanjem programa u cijelini. Drugim rijeima ona treba da obezbjedi da se po izvrenju jedne instrukcije, izvri sledea instrukcija programa. To se postie posredstvom registra koji se naziva broja naredbi BN (engl. Program Counter, PC). Zadatak brojaa naredbi je da se u svakom trenutku izvrenja programa sadri adresu sledee instrukcije programa.

-

10. Objasniti namenu registra procesa koji se zove registar naredbi ? Instrukcija koju procesor treba da izvri prepisuje se iz glavne memorije u registar naredbi - RN (engl. Instruction Register, IR), gde se vri deekodiranje instrukcije i generiu odgovarajue upravljaki signali. 11. Skicirati i objasniti citanje instrukcije iz memorije koriscenjem registara BN,RN, MAR , PRM i upravljacke jedinice Broja naredbi sadri adresu sledee instrukcije koju treba uitati iz memorije. Ta adresa se upisuje u MAR (memorijski adresni registar), a zatim na adresnu magistralu. Nakon toga upravljaka jedinica zahtjeva itanje iz memorije. Proitana vrednost se upisuje na magistralu podataka, kopira u PRM (prihvatni registar memorije) i prenosi u registar naredbi RN. Broja naredbi se poveava za jedan (tanije za duinu instrukcije) i na taj nain priprema za itanje sledee instrukcije.

BN

MAR

CPU

Upravlja ka jedinica PRMAdresna Magistral a magistral podataka a

MEMORIJA

RN

Upravljak a magistrala

12. Cime je odredjena arhitektura procesora? Arhitekturu procesora ine:

-

Programski dostupni registri Tipovi podataka Formati instrukcija Naini adresiranja Skup instrukcija i Mehanizam prekida. 13.Koje su osnovne operacije nad memorijskim lokacijama primarne memorije?

Nad memorijskim lokacijama primarne memorije postoje dve osnovne operacije: operacija itanja i operacija upisivanja date vrijednosti. 14. Koje su najvaznije karakteristike memorije racunara? Dve najvanije karakteristike memorije sa gledita korisnika su kapacitet memorije i perfomanse memorije. Tri parametra perfomanse: vreme pristupa (definie se kao vrijeme koje protekne od trenutka kada je adresa stabilna do trenutka kada se memorija odazove sa stabilnim podacima), vreme ciklusa memorije (minimalno vremensko kanjenje koje je potrebno da proe izmeu sukcesivne memorijske operacije) i brzina prenosa.

15. Sta je asocijativna memorija i gde se koristi? Asocijativna memorija je specijalna, mala ke memorija sa brzim pretraivanjem koja se koristi za memorisanje table stranica (engl. page tables). Kada se tabele stranica nalaze u operativnoj memoriji to je sporo reenje. Asocijativna memorija je memorija kod koj se identifikacija lokacija prilikom pristupa vri kljuem, a ne adresom. Kod asocijativnih memorija obino je mogu i asocijativni i adresni pristup. Asocijativne memorije se mogu koristiti za ubrzavanje pristupa eljenim podacima u datom skupu podataka, tj kada se radi sa tabelama preslikavanja. Asocijativne memorije su skuplje od obinih. 16. Objasniti uzmi analiziraj izvri ciklus (fetch-decode execute cycle), tj. Kako se izvrsavaju instrukcije programa? Za svaki procesor je karakteristian uzmi analiziraj izvri ciklus koji se stalno ponavlja od trenutka ukljuenja napajanja do trenutka iskljuenja napajanja, ovaj ciklus se najee realizuje u 6 koraka ili faza: 1. Procesor iz primarne memorije uzima instrukciju koju treba da izvri na osnovu adrese u BN 2. Dekodira se operacioni kod instrukcije 3. Procesor uzima iz memorije operand ili operande ako je potrebno 4. Izvrava se instrukcija 5. Rezultat se upisuje ili u registar li u operativnu memoriju 6. Prelazak na korak1. 17. Kako se podaci upisuju u magnetni disk? Podaci na magnetnom disku se zapisuju u obliku koncentrinih krugova koji se zovu staze (engl. Track), a irina staze je jednaka irini upisno itajue glave. U okviru svake staze nalazi se vie sektora, odnosno vie delova u koje se upisuju podaci, i taj broj sektora zavisi od poloaja staze na magnetskoj ploi. 18. Prikazati strukturu magnetnog diska Cilin dar Povri na 7 Povri Povr na 6 ina 5 Povri Povr na 4 ina 3 Povr Povr ina 2 ina 1 Povri na 0 Upisno itajue glave Smer pokreta nja glava diska

Rotac ija

Sektor1 3 5 0 8

Rastojanje izmeu sektora1

1 2

Interleave faktor

4

Staza 01 1 3 1 0 2

9

1:2Rastojanje izmeu staza

Staza

Slika 2.11 Organizacija diska na staze i sektore na jednoj povrini magnetne ploe

Vreme pristupa disku ima tri komponente: vreme traenja (engl. seek time), vreme usled rotacije diska (engl. rotanional latency) i vreme prenosa podataka sa diska u operativnu memoriju. Vreme traenja je vreme potrebno za pokretanje glave diska do adresiranog cilindra, odnosno da glava diska bude iznad adresiranog sektora. Vreme prenosa podataka sa diska u operativnu memoriju direktno zavisi od koliine podataka koja se prenosi.

19. Koja je namena RAID tehnologije? RAID je skup fizikih ureaja diskova koje operativni sistem vidi kao jedan logiki ureaj, podaci su raspodjeljeni na fizikim ureajima jednog niza, a kapacitet redundantnog diska koristi se za skladitenje informacije parnosti, to garantuje obnovljivost podataka u sluaju otkaza diska. RAID ema se sastoji od sedam nivoa, od nula do est. Ti nivoi ne impliciraju hijerarhisjki odnos, nego oznaavaju razliite dizajne i arhitekture. 20. Opisati kako radi RAID 0? RAID 0 je najjednostavniji nivo RAID tehnologije. Podaci se distribuiraju na sve diskove sekvencijalno ( u delovima). Primenom RAID 0 moe se smanjiti vreme pristupa podacima u poreenju sa sistemima sa jednim diskom i ostvaruje se najnia mogua cena primene RAID tehnologije. Meutim, kod RAID 0 nivoa ne koriste se tehnike redundanosti. Samim tim, nulti nivo RAID ne obezbeuje zatitu od otkaza pojedinih diskova. Otkazom bilo kakvog diska u nizu diskova gube se svi podaci. Zato ovaj nivo se ne preporuuje za aplikacije kod kojih su podaci kritini. 21. Opisati kako radi RAID 1? Kod RAID 1 nivoa za svaki disk postoji identina kopija diska. Podaci se mogu itati ili sa orginalnog diska ili sa kopije. Upisivanje podataka se mora uraditi na obadva diska. Otkazom bilo kog diska podaci ostaju sauvani na kopiji o oporavak sistema je jednostavan. 22. Opisati kako radi RAID 2? Kod RAID 2 nivoa svi diskovi se koriste za svaki pristup. Postoje diskovi za podatke i diskovi za korekciju greaka. Kodovi za korekciju greaka (najee Hammingov kod) izraunati na osnovu podataka na svim diskovima za podatke se upisuju na dodatne diskove. Svi diskovi su meusobno sinhronizovani za bilo koju operaciju upisa ili itanja podataka. Greke na nivou bita se detektuju i koriguju trenutno.

23.Opisati kako radi RAID 3? RAID 3 nivo koristi sekvencijalnu distribuciju podataka na nivou bajta ime se ostvaruje poboljanje perfomansi. Takoe postoji jedan redundantan disk disk za kontrolu parnosti, ime se poveava otpornost sistema na mogue otkaze. Ne koriste se kodovi za korekciju greke, ve se izraunavaju informacije o parnosti. Potrebna su najmanje 3 magnetna diska : 2 za podatke i 1 za kontrolu parnosti, iako su perfomanse dobre dodatni disk za parnost malo usporava upis podataka. Kada neki disk otkae tada se podaci koji nedostaju mogu rekonstruisati. 24. Opisati kako radi RADI 4? RAID 4 je veoma slian RAID 3 nivou. Jedina je razlika je da se podaci sekvencijalno distribuiraju na nivou bloka, a ne na nivou bajta. To i jeste prednost, jer veliina bloka se moe podeavati prema potrebama aplikacije. Kod RAID 4 nivoa biti parnosti se takoe skladite na redundantnom disku. Jedan logiki upis podataka zahteva dva fizika upisa. Parnost se izraunava za svaki bit odgovarajuih delova podataka na diskovima i zato je i ovde neophodan hardverski kontroler. 25. Opisati kako radi RAID 5? Kod RAID 5 nivao nije potreban namenski disk za parnost. Manji nedostatak je da oporavak sistema neto sloeniji zbog distrubuirane prirode informacija o parnosti . Veliina bloka podataka se takoe moe menjati prema potrebama aplikacije kao kod RAID 4 nivoa. RAID 5 nivo je jedan od najpopularnijih nivoa RAID tehnologije koji se danas koriste, jer se za mnoge aplikacije ostvaruje najbolja kombinacija perfomansi, redundantnosti i efikasnosti memorije. 26. Opisati kako radi RAID 6? Kod RAID 6 nivoa poveana je sloenost obrade za kontrolu parnosti, jer se dve eme za kontrolu parnosti koriste istovremeno. Za razliku od prethodnih nivoa RAID tehnologije, RAID 6 nivo omoguava rekonstrukciju podataka i kada dva diska istovremeno otkau. 27. Navesti i objasniti tri osnovna nacina za komunikaciju centralnog procesora sa U/I uredjajima? Postoje tri osnovne tehnike komunikacije procesora sa I/O ureajima: programirani I/O prenos, prekidna tehnika, DMA prenos.

PROGRAMIRANI I/O PRENOS Ovo je jednostavna tehnika komunikacije izmeu procesora i I/O ureaja. Najjednostavniji oblik I/O prenosa je komunikacija bez sinhronizacije. Tada procesor alje I/O ureaju po unaprijed isprogramiranom redoslijedu i dinamici podatke, pri emu se ne vodi rauna da li je periferal ispravno prihvatio i obradio podatke. Postoji i I/O prenos sa sinhronizacijom. Tada procesor vodi rauna o stanju i mogunostima I/O ureaja, tako da nijedan od podataka koji se prenosi ne smije biti "preskoen". U ovom sluaju procesor se obraa I/O ureaju, zadaje mu komandu, alje podatak i sl. i potom od periferala oekuje povratnu informaciju. Npr. procesor poalje podatak (upie ga u izlazni registar) i setuje odgovarajui bit u statusnom registru kojim

obavjetava ureaj da moe da prihvati i obrauje dati podatak. Kad periferal zavri obradu podatka, resetuje prethodno setovani statusni bit, kojeg je raunar itavo to vrijeme ispitivao. Kad raunar detektuje resetovani statusni bit nastavlja s novim podatkom. Ako istekne vrijeme za obradu, a da periferal ne resetuje statusni bit, procesor zaustavlja prenos i saoptava da je dolo do greke. Ovakva komunikacija gdje postoji sinhronizacija (dogovaranje) procesora i periferala naziva se hendejking (engl. hanshake - rukovati se). Tipino se moe sresti kod komunikacije procesor - tampa. Slino je i prilikom prijema podataka od periferala. Procesor itavo vrijeme ispituje odgovarajui bit statusnog registra periferala. Periferal setuje taj bit kad ima raspoloiv podatak u odgovarajuem izlaznom registru. Kad je bit setovan procesor oitava podatak i resetuje statusni bit kad zavri ciklus, to omoguava ureaju da nastavi prenos.

PREKIDNA TEHNIKA I/O PRENOSA Tehnika programiranog I/O prenosa nije efikasna, jer procesor troi vrijeme (vrtei se u petlji) neprestano ispitujui status periferala. Ovo se posebno odnosi na spore, neredovne i nepredvidljive odzive periferala. Zbog toga se koristi prekidna tehnika. Tu periferal procesoru saoptava zahtjev za prekid. Sve dok nema zahtjeva, procesor moe da obavlja neki drugi posao. Tek kad primi zahtjev periferala, procesor prekida s poslom koji je obavljao i opsluuje (servisira) zahtjev periferala pokretanjem i izvravanjem odgovarajue prekidne procedure (rutine). Sistem prekida kod personalnog raunara ine prekidi procesora, sistemski prekidi (BIOS i DOS), hardverski prekidi i opti korisniki prekidi.

DMA TEHNIKA I/O PRENOSA Raunar esto vri prenos podataka izmeu I/O portova i memorije ili sa jedne memorijske lokacije na drugu memorijsku lokaciju. Ovo moe da se realizuje programski pomou procesora koritenjem odgovarajuih instrukcija (MOV, IN, OUT, INS, OUTS, MOVS) i odgovarajuih IOR, IOW, MEMR ili MEMW linija procesora. Ovakav prenos realizuje se obino u dva koraka: iz mem. lokacije ili I/O porta u registre procesora te iz registara u odgovarajuu mem. lokaciju ili I/O port. Ovo ponekad moe da oduzima previe vremena, pa se esto koristi DMA (engl. Direct Memory Access) transfer, odnosno tehnika direktnog pristupa memoriji, kod koje se prenos podataka obavlja u jednom koraku. DMA tehnika podrazumijeva primjenu posebnog hardvera koji slui za prenos podataka bez posredstva procesora. Kod PC-a DMA prenos obavlja se posredstvom posebnog mikrokontrolera specijalizovanog za prenos blokova podataka. Svaki od DMA kontrolera ima po etiri kanala etiri nezavisne cjeline koje omoguavaju zasebne direktne prenose podataka. Svaki od kanala moe se programirati da u datom trenutku obavi prenos bloka podataka. Mogua su tri razliita tipa DMA prenosa: memorija -> I/O port, I/O port -> memorija i memorija -> memorija.

Da bi se izvrio prenos potrebno je defnisati tip prenosa, poetnu (ili krajnju) adresu u memoriji gdje se nalaze podaci i broj bajtova koje treba prenijeti.

28. Vrste prekida kod racunarskih sistema? Prekidi se koriste za komunikaciju periferijskih ureaja sa centralnim procesorom. Postoje tri vrste prekida: softverski, hardverski, i izuzeci. Softverski prekidi omoguavaju pristup ugraenom kodu unutar BIOS-a, OS ili periferijskih ureaja.

29. Kako se vrse dozvola rada i zabrana rada kod maskirajucih prekida?

Za maskirajue prekide dozvola rada se vri softverskim postavljanjem odgovarajueg bita u statusnoj rijei.

30. Kako se resava upravljnje prekidima nakon pojavljivanja vise prekida u isto vreme?

U viekorisnikom okruenju moe se desiti da vie programa ili vie ureaja generie vie prekida u isto vrijeme, nastanak ove situacije se moe razrijeiti ili zabranom prekida u isto vrijeme ili uvoenjem prioriteta prekida.

31. Objasniti sta je vreme reakcije?

Vrijeme rakcije predstavlja vrijeme koje protekne od trenutka pojave signala prekida do trenutka prelaska na prekidni program.

32. Navesti i objasniti moguce nacine za uvodjenje paralelizma na nivou instrukcije

Naini za uvoenje paralelizma na nivou instrukcije: uzimanje instrukcija unapred, korienje tehnike protone obrade, i trei nain je korienje superskalarnih arhitektura.

33. Objasniti princip rada protocne obrade ? Koncept instrukcijskog toka ili tehnika protone obrade dijeli izvravanje instrukcije u vie dijelova pri emu za izvravanje svakog tog dijela postoji namjenski dio hardvera i to je najbitnije svi ti dijelovi se mogu izvravati paralelno. 34. Navesti i objasniti probleme koji mogu da nastanu kod protocne obrade (pipelining-a) instrukcija.

Problemi koji mogu da nastanu kod pipelining-a su: strukturni hazardi, kontrolni hazardi, i hazardi nad podacima. Strukturni hazardi su prouzrokovani nedostatkom

hardvera tj potrrebom nekoliko pristupa istom hardveru u isto vrijeme. Kontrolni hazardi su prouzrokovani instrukcijama grananja i uslovnog grananja. Hazardi nad podacima su prouzrokovani zavisnou podataka od rezultata izvravanja prethodne instrukcije. Uvoenjem raunara. vie pipelining-a istovremeno nastale su superskalarne arhitekture

OPERATIVNI SISTEMI 35. Sta je operativni sistem? Softver se moze podeliti na sistemski I aplikativni softver. Sistemski softver je odgovoran za kontrolu, integraciju I upravljanje pojedinacnim komponentama racunarskog sistema. OPERATIVNI SISTEM je sistemski softver koji upravlja dodelom I efikasnim koriscenjem resursa datog racunarskog sistema potrebnih za resavanje datog problema. Resurs moze biti operativna memorija, centralni procesor (CPU) ili vise procesora, datoteka, memorijski proctor na disku ili bilo koji periferijski uredjaj.

36. Navesti primere poznatih operativnih sistema Primeri operativnih sistema su UNIX, Linux, BeOS, QNX, iRMX, VRTX32, VCOS, Mac OS, DOS, MS WINDOWS 95/98/XP/NT/2000/2003/ME/VISTA, Solaris, MVS, OpenVMS, IBM OS/2, OS/390, z/OS, Symbian OS, Palm OS, itd. 37. Koje su moguce vrste interfejsa izmedju krajnjeg korisnika I operativnog sistema? Postoji vise mogucih interfejsa izmedju krajnjeg korisnika I operativnog sistema. Razliciti interfejsi izmedju krajnjeg korisnika I operativnog sistema su GKI(graficki korisnicki interfejs), bilo koja aplikacija ili interpreter komandi. Oprativni system moze imati I vise od jednog interfejsa I kod komercijalnih operativnih sistemauvek postoji GKI i interpreter komandi. 38. Na koji nacin se operativni system budi iz stanja praznog hoda?

a) Prekidom od nekog hardverskog uredjaja b) Pojavom izuzetka od nekog korisnickog programa c) Sistemskim pozivom iz nekog korisnickog programa

a) Koji su osnovni ciljevi savremenih operativnih sistema? Da olaksa izvrsavanje aplikativnih programa i resavanje korisnickih problema b) Da ucini racunarski sistem jednostavnim i podesnim za koriscenje c) Da obezbedi deljenje racunarskih resursa

d) Da omoguci koriscenje racunarskog hardvera na efikasan nacin

39. Dati primer apstrakcije hardvera racunarskih sistema HARDVER Diskovi Memorija Procesori Mreza Monitor Tastatura Mis 40. Dati primer apstrakcije ostalih resursa racunarskih sistema koji nisu hardver. RESURSI Datoteke Programi Niti/Procesi Komunikacija Prozori I GKI

41. Koji su kljucni aspekti svakog operativnog sistema? To su : a) Apstrakcija resursa i b) Deljenje resursa

42. Navesti servise koje obezbedjuju savremeni operativni sistemi Savremeni operativni sistemi obezbedjuju sledece servise: a) Izvrsavanje programa(OS puni glavnu memoriju programom I pocinje njegovo izvrsavanje) b) U/I operacije c) Komunikacije d) Upravljanje sistemom datoteka

e) Detekcija gresaka

43. Koje su osnovne funkcije savremenih operativnih sistema? To su: - Upravljanje procesima - Upravljanje memorijom - Upravljanje uredjajima - Upravljanje podacima - Zastita - Komunikacija sa drugim racunarom u mrezi - Upravljanje greskama I oporavak sistema

44. Klasifikovati operativne sisteme po broju podrzanih procesa I procesora a) Monoprogramski su najstariji OS . U datom vremenskom trenutku mogu da izvrsavaju samo jedan posao. b) Viseporgramski OS su projektovani mogu da izvrsavaju vise poslova. Povecavaju iskoristenje procesroa jer stalno se nesto obavlja. c) Viseprocesorski OS upravljaju radom racunarskog sistema koji ima vise procesora pri cemu svi koriste deljenu memoriju. Mogu biti simetricni I asimetricni. d) Distribuirani OS su projektovani da u datom vremenskom roku izvrsavaju vise poslova na vise procesora koji u opstem slucaju ne koriste deljenu memoriju.

45. Na koji nacin se kod viseprogramskih operativnih sistema povecava iskoriscenje procesora? Kod ovih sistema postoji preklapanje zahteva sa procesorom I U/I uredjajima od strane vise korisnika. Viseprogramski operativni sistemi na taj nacin povecavaju iskoriscenje procesora, jer se tezi tome da procesor uvek ima sta da radi. 46. Navesti nacine rada operativnih sistema na osnovu nacina interakcije korisnika sa racunarom I vremena odziva racunara na zahtev korisnika. To su: a) paketna (batch) obrada, b) obradu sa deljenjem procesorskog vremena (time sharing) i c) obradu u realnom vremenu (real - time).

47. Objasniti nacin rada operativnih sistema sa paketnom obradom Kod paketne obrade poslovi se izvrsavaju onim redosledom kojim postizu u red poslova spremnih za izvrsavanje. Ovakav nacin rada je bio karakteristican za vreme kada su ulazni uredjaji bili citaci kartica I uredjaji za rad sa magnetnim trakama. (tape drives). Nedostatak: Kratki poslovi mogu da puno vremena cekaju zavrsetak prethodno unetih poslova. Vreme obrade se moze poboljsati tako sto operateri grupisu poslove sa slicnim potrebama I izvrse ih kao grupu poslova.

48. Objasniti nacin rada operativnih sistema sa deljenjem procesorsog vremena (time sharing)

Svakom procesu (korisniku) se u unapred definisanom kvantumu vremena dodeljuje procesor. Nakon isteka kvantuma vremena operativni sistem oduzima procesor od datog procesa I dodeljuje ga sledecem procesu (korisniku). 49. Objasniti nacin rada operativnih sistema u realnom vremenu. Desava se kod racunarskih sistema koji upravljaju realnim procesorima koristeci merne uredjaje koji generisu signale, odnosno kod svih sistema gde se vreme odgovora zahteva u strogo definisanim granicama. Kod sistema za rad u realnom vremenu nije dozvoljeno prekoracenje maksimalno dozvoljenog vremena ugovora. 50. Koji tipovi ili vrste operativnih sistema postoje danas? Razlikujemo sledece vrste OS : - batch sisteme paketna obrada - interaktivne sisteme (jednokorisnicki I visekorisnicki) - sisteme opste namene (time sharing, interaktivni, batch obrada) - mrezne operativne sisteme (deljenje resursa, kao sto su stampaci I baze podataka u mrezi) - distribuirane sisteme (migracije podataka I programa od jednog racunara do drugog, pri cemu korisnik ne upravlja ovom migracijom) grupa racunara koja radi kao jedan racunar i - specijalno projektovanje operativne operativne sisteme sistemi za rad u realnom vremenu ( na primer za kontrolu procesa u industrijskim postrojenjima.

51. Kako su napisani monolitni operativni sistemi? Napisan je kao skup procedura pri cemu svaka od njih moze pozvati bilo koju drugu procedure iz tog skupa kad god je potrebno. Svaka procedura u sistemu ima dobro definisan interfejs u obliku parametera I rezultata I svaka procedura je vidljiva svakoj drugoj proceduri. 52. Navesti prednosti operativnih sistema koji imaju mikro jezgro. To su: a) Dodavanje novog servisa ne zahteva modifikovanje jezgra operativnog sistema, b) Sistem je bezbedniji, tj. visi je nivo zastite, jer vise operacija se izvrsava u korisnickom nacinu rada, c) Jednostavnije projektovanje jezgra I pouzdaniji operativni sistem

53. Na koje module se mogu dekomponovati savremeni operativni sistemi? To su: Interfejs sistemskih servisa -Upravljanje procesima -Upravljanje memorijom -Upravljanje ulazno/izlaznim uredjajima Upravljenje -Upravljane datotekama Upravljenje Upravljenje datotekam -Upravljanje mrezom procesima memorijom a 54. Prikazati strukturu modularnog operativnog sistema Upravljenje Upravljenje ulazom / mreom izlazom

Interfejs sa hardverom

55. Koje su prednosti modularnih OS? Postoji nekoliko prednosti modularnih sistema a) Lakse je modifikovati sistem I ispravljati greske, jer promene uticu sam na neke delove sistema, a ne na ceo OS b) Informacije se cuvaju samo gde je to potrebno c) Informacijama se pristupa samo unutar definisane I ogranicene oblasti, tako da bilo koji bug u tom delu je limitiran specificnim modulom. Upravljanje procesima

56. ta je proces i koje su komponente procesa? Proces je osnovna jedinica izvravanja u operativnom sistemu. Proces je sekvencijalni program koji se izvrava i koji mjenja stanje sistema. U toku izvravanja proces mjenja svoje stanje takoe. Komponente procesa su: -Kod programa koji se izvrava -Podaci koje program koristi -Resursi potrebni programu -Status procesa

57. Ko moe inicirati kreiranje procesa? Proces nastaje na osnovu zahtjeva za izvravanjem datog programa. Zahtjev moe biti od korisnika, operativnog sistema ili nekog drugog ve aktivnog procesa. 58. Gdje operativni sistem uva podatke o svim procesima? Operativni sistem kreira i aurira internu strukturu podataka za svaki proces. Tabela u kojoj se nalaze podaci o svim procesima se zove tabela procesa. Za svaki aktivan proces operativni sistem mora da vodi odreene podatke. Skup takvih podataka se zove kontrolni blok procesa (KBP) ili vektor stanja ili deskriptor. 59. ta je deskriptor procesa (ili kontrolni blok procesa - KBP) i koje podatke sadri? Kontrolni blok procasa je struktura podataka koja za dati proces sadri: -Ime procesa -Identitet vlasnika -Prioritet -PSW -Oblast programa -Vrijednost registara -Logiko stanje -Tip i lokaciju resursa koji su dodjeljeni procesu -Listu resursa koji su potrebni -Kljueve koji se koriste za zatitu itd.

60. Kada se kreira i kada se unitava kontrolni blok procesa? Kontrolni blok procesa se formira u toku kreiranja procesa, a unitava se po zavretku procesa. 61. Koja su mogua stanja procesa? Mogua stanja procesa su: -NOV Proces je kreiran -IZVRAVA SE instrukcije se izvravaju -EKA proces eka da se neki dogaaj dogodi -SPREMAN proces eka da bude dodjeljen procesoru -ZAVREN proces je izvrio izvravanje 62. Prikazati dijagram stanja procesa? Slika 6.1, Pogledati u knjizi na strani 127!

63. Prikazati dijagram stanja niti? Slika 6.3, Pogledati u njizi na strani 131! 64. Objasniti ta znai meusobno iskljuivanje procesa u odnosu na kritine sekcije? Meusobno iskljuivanje procesa u odnosu na kritine sekcije znai da se u bilo kom vremenskom trenutku samo jedan proces moe nai u svojoj kritinoj sekciji. 65. Objasniti ta znai sinhronizacija procesa? Sinhronizacija procesa znai da odreen proces ne moe ii dalje od unaprijed definisane take bez eksplicitnog signala koji on sam ne moe da generie. 66. Pri kojim uslovima su dva procesa blokirana? Dva procesa su blokirana ako nijedan od njih ne moe da nastavi sa radom dok drugi ne nastavi sa radom. Ssistem je blokiran ako su svi procesi blokirani. 67. Navesti osnovne zahtjeve koje operativni sistem mora obezbjediti u cilju uspjenog upravljanja konkurentim procesima. Tri osnovna zahtjeva su: -Uporedni procesi sa kritinim sekcijama, jedan u odnosu na drugog moraju se meusobno iskljuivati tako da se istovremeno ne nelaze u svojim kritinim sekcijama -Proces koji se zaustavio van svoje kritine sekcije ne smije onemoguiti dalje odvijanje drugih nezavisnih procesa -Procesi ne smiju beskonano dugo ekati na resurse ili signale 68. Definisati P i V operacije nad promjenjljivom S tipa semafor. Pogledati u knjizi, strana 144!

Upravljanje memorijom

69. Koje su najvanije aktivnosti operativnog sistema u dijelu za upravljanje memorijom? Najvanije aktivnosti operativnog sistema u dijelu za upravljanje memorijom su: -Voenje evidencije o tome koji se dijelovi memorije trenutno koriste i ko ih koristi -Donoenje odluke o uitavanju procesa u memoriju, tj. Koje procese prebaciti u memoriju kada memorijski prostor postane raspoloiv -Dodjela i oslobaanje memorijskog prostora po potrebi 70. Navesti komponente upravljanja memorijom pomou kojih operativni sistem donosi bitne odluke neophodne za efikasno upravljanje memorijom? -Upravljanje unoenjem (fetch policy) u smislu donoenja odluke o tome kada e se program ili njegovi dijelovi unjeti u memoriju

-Upravljanje smjetanjem (placement policy) u smislu donoenja odluke o tome gdje e se program ili njegovi djelovi smjestiti u memoriji -Upravljanje zamjenom (replacement policy) u smislu donoenja odluke o tome koji e se program ili djelovi programa izbaciti iz memorije da bi se oslobodio prostor za unoenje drugog programa ili djelova drugog ili istog programa. 71. Prikazati memorijski sistem kod savremenih raunarskih sistema? Slika 7.2, Pogledati u njizi na strani 156! 72. Objasniti ta znai vezivanje adresa (address binding)? Proces pridruivanja fizikih memorijskih adresa adresama podataka i adresama programskih instrukcija se zove vezivanje adresa(address binding). 73. Kada se vri statiko vezivanje adresa? Kod statikog vezivanja adresa nove lokacije se odreuju prije izvravanja programa. 74. Kada se vri dinamiko vezivanje adresa? Kod dinamikog vezivanja adresa nove lokacije se odreuju za vrijeme izvravanja programa. 75. Na koji nain se generiu apsolutne memorijske adrese kod dinamikog vezivanja adresa? Kod dinamikog vezivanja adresa apsolutne adrese generie hardver. 76. Koje funkcije preslikavanja obuhvat upravljanje memorijom? -Preslikavanje imena -Preslikavanje adresa -Preslikavanje sadraja 77. Objasniti ta je preslikavanje adresa? Preslikavanje adresa se odnosni na preslikavanje programskih adresa u stvarne, fizike memorijske adrese. 78. ta je virtuelna adresa? Virtuelna adresa je adresa u programu i nju generie procesor. 79. ta je fizika adresa? Fizika adresa je adresa na raunarskom hardveru. 80. Opisati internu fragmentaciju memorije? Interna fragmentacija je prouzrokovana razliitom veliinom dodjeljene memorije i programa koji je uitan u taj dio memorije. Taj dio memorije nije raspoloiv za korienje drugim procesima sistema sve dok dati proces ne zavri sa radom ili ne oslobodi dodjeljenu memoriju. 81. Opisati eksternu fragmentaciju memorije? Eksterna fragmentacija je neiskoriena memorija izmeu particija. Ova memorija nije kontinualna, ve se sastoji iz vie manjih djelova. 82. Opisati First fit algoritam (algoritam prvog uklapanja) za dodjelu memorije?

Algoritam prvog uklapanja kod koga operativni sistem vodi tabelu slobodnog prostora ureenu po rastuim adresama slobodnih djelova mamorije. 83. Opisati Best fit algoritam (algoritam najboljeg uklapanja) za dodjelu memorije? Drugo mogue rjeenje problema smjetanja u memoriju zasniva se na algoritmu najboljeg uklapanja (Best fit), kod koga se sa tabela slobodnog prostora ureuje po rastuoj veliini slobodnog prostora. 84. Objasniti ta je stranini prekid? Kada se u toku izvravanja programa trai pristup adresi koja pripada strani koja nije u memoriji dolazi do prekida programa. Ova vrsta prekida naziva se stranini prekid. 85. Objasniti hardversku zatitu memorije realizovanu pomou baznog i graninog registra? Hardverska zatita memorije se moe ostvariti korienjem dva registra koja se zovu BAZNI i GRANINI registar. U baznom registru se nalazi najmanja adresa fizike memorije gdje je dati program smjeten, a u graninom veliina opsega memorije unutar koga program moe pristupiti. 86. Ko moe da upisuje vrijednosti adresa u bazni i granini registar? Jedino operativni sistem moe da napuni bazni i granini registar korienjem specijalne privilegovane instrukcije. Operativni sistem takoe, sprjeava korisnike programe da mjenjaju sadraj ovih registara. Dodjela procesora 87. Koje vrste planera postoje kod operativnih sistema? Kod operativnih sistema postoje sljedee dvije vrste planera: -Dugoroni planer -Kratkoroni planer 88. Koja je uloga dugoronog planera? Dugoroni planer (long-term scheduler) selektuje proces iz skupa procesa koji su poslati na izvrenje i prebacuje ga u red procesa spremnih za izvrenje. 89. Koja je uloga kratkoronog planera? Kratkoroni planer (short-term scheduler) selektuje proces iz reda procesa spremnih za izvravanje i dodjeljuje mu centralni procesor. 90. Objasniti razliku u uestanosti pozivanja dugoronog i kratkoronog planera? Uestanost pozivanja kratkoronog i dugoronog planera se bitno razlikuje. Kratkoroni planer se poziva veoma esto. To vrijeme se mjeri milisekundama. Dugoroni planer se ne poziva tako esto, ve su u pitanju minuti ili sekunde. 91. ta je okruenje ili kontekst procesora? Kada se procesor dodjeli drugom procesu sistem mora da sauva stanje prethodnog procesa. To se zove uvanje konteksta. Naime svakom procesu su potrebni sistemski resursi da bi mogao da se izvrava. Ti sistemski resursi su registri, memorija (za instrukcije, lokalne i globalne promjenljive, stek, itd.), razne tabele (npr. Tabela procesa) i broja naredbi. Navedeni sistemski resursi se zovu okruenje ili kontekst procesa. 92. Objasniti ta je dispeer?

Dispeer je softverski modul koji dodjeljuje procesor procesu koji je izabran od strane kratkoronog planera. 93. Koje su funkcije dispeera? -Promjena konteksta -Prelazak u korisniki nain rada -Skok na odgovarajuu lokaciju unutar korisnikog programa radi ponovnog startovanja tog programa 94. Navedi kriterijume koji se koriste kod algoritama planiranja dodjele procesora? -Iskorienost centralnog procesora -Propusnost sistema (throughput) broj programa koji mogu da zavre obradu u datom vremenskom intervalu -Vrijeme procesa provedeno u sistemu zbir vremena koje je proces proveo ekajui da ue u memoriju, vremena koja je proveo u radu procesa spremnih za izvravanje, vremena potroenog na U/I operacije i vremena potroenog na procesorsko izvravanje -Vremena ekanja vrijeme provedeno u radu procesa spremnih za izvravanje -Vrijeme odaziva (response time) vrijem koje protekne od zahtjeva do poetka davanja odgovora 95. Objasniti razliku izmeu algoritama dodjele procesora sa prekidanjem (preemptiv) i bez prekidanja (non-preemptive)? Algoritmi sa prekidanjem omoguavaju da proces moe biti prekinut u toku izvravanja i da se procesor dodjeli nekom drugom procesu. Algoritmi bez prekidanja onemoguavaju prekidanje procesa koji se trenutno izvrava. 96. Objasniti FCFS (First Come First Served) algoritam? FCFS Prvi doao, prvi opsluen FCFS je najjednostavniji agoritam planiranja dodjele procesora. Implementacija ovog algoritma se svodi na (First In First Out) red za ekanje. Procesor se dodjeljuje procesu koji je prvi u redu ekanja procesa spremnih za izvravanje. 97. Objasniti SJF (Shortest Job First) algoritam? SJF Najkrai posao prvi Planer iz reda ekanja poslova spremnih za izvravanje bira posao koji zahtjeva najmanje procesorskog vremena. Ako postoji vie procesa sa istim potrebnim vremenom, tada se primjenjuje FCFS algoritam. SJF algoritam minimizira prosjeno vrijeme provedeno u sistemu. 98. Koji su nedostaci SJF (Shortest Job First) algoritma? Nedostatak je da u optem sluaju algoritam ne moe biti implementiran. 99. Objasniti kako moe doi do gladovanja (starvation) kod primjene SJF algoritma. Takoe mogue je gladovanje tj. Da neki proces ne moe da dobije procesor, jer se stalno pojavljuju procesi kojima je za zavretak rada potrebno manje procesorskog vremena. 100. Objasniti SRTF (Shortest Remaining Time First) algoritam? SRTF prvi je posao kome je preostalo najmanje vremena do zavretka Planer iz reda ekanja poslova spremnih za izvravanje bira posao koji zahtjeva najmanje procesorskog vremena do zavretka posla.

101. Objasniti algoritam planiranja po prioritetu procesa? Svaki proces ima pridruen odgovarajui prioritet. Naredni proces za izvravanje je onaj proces koji ima najvii prioritet. Ako su procesi sa istim prioritetom tada se primjenjuje FCFS algoritam. 102. Objasniti RR (Round Robin) algoritam? RR algoritam je parametrizovan i kao parametar koristi interval zauzea procesora, tj. Vremenski interval ili vremenski kvantum (time-slice). Za RR algoritam svi procesi su jednake vanosti. FCFS je specijalan sluaj RR algoritma kod koga je vremenski kvantum beskonaan.

Potpuni zastoj (9)103. Objasniti sta znaci potpuni zastoj Potpuni zastoj (deadlock ) je situacija kada proces stalno ostaje u stanju cekanja jer u isto vrijeme i drugi proces u stanju cekanja,a zauzeli su resurse koje zahtijevaju i stalno ih drze zauzetim. 104. U uslovima viseprogramskog rada moze doci do situacije koja se naziva potpuni zastoj ili blokiranje (deadlock). Navesti potrebne uslove za nastanak potpunog zastoja. Da bi nastao potpuni zastoj treba biti spunjeno sljedece: Medjusobno iskljucenje Posjedovanje i cekanje Kruzno cekanje Nema prekidanja

105. Prikazati kako se vrsi modeliranje potpunog zastoja. Objasniti sta su grafovi dodele resursa i koje tipove cvorova imaju. Za modeliranje sistema gdje su ispunjeni uslovi za potpuni zastoj koriste se usmereni grafovi(grafovi dodjele resursa) i imaju 2 tipa cvorova: krug- predstavlja proces i kvadratpredstavlja resurs. Usmjerena grana grafa (strelica) u smeru od cvora prema resursu znaci da je proces zatrazio resurs i da ga posjeduje, a obratna strelica ima znacenje da je proces trenutno blokiran. 106. Da li potpuni zastoj obavezno nastaje kada su ispunjena sledeca 4 potrebna uslova Potpuni zastoj nastaje SAMO kad su ispunjena SVA 4 uslova iz pitanja 2.

107. ??????

108. Primjer sistema sa potpunim zastojem R2

P1

P2

R1

109. Objasniti strategije sprecavanja I izbegavanja potpunog zastoja Strategije sprecavanja potpunog zastoja podrazumijevaju da se najprije napravi model stanja sistema i odabere strategija koja omogucava da se ne udje u stanje potpunog zastoja. Uslov medjusobnog iskljucenja se odnosi samo na nedjeljive resurse. Uslov posjedovanja i cekanja se moze izbjeci kada se uvede pravilo da nije moguce uzimati nove resurse ako se vec posjeduju neki resursi. Uslov postojanja kruznog cekanja se moze narusiti tako sto se blokira svaki zahtjev koji rezultuje nastankom kruznog cekanja. Uslov da nema prekidanja se moze narusiti oduzimanjem resursa od procesa koji ih posjeduju. 110. Objasniti strategiju koja omogucava otkrivanje potpunog zastoja I nakon toga oporavak sistema. Strategija otkrivanja zastoja i oporavka sistema sastoji se od 2 algoritma. Prvi se aktivira periodicno i sluzi za otkrivanje postojanja zastoja, ako otkrije da postoji zastoj onda se aktivira algoritam za oporavak koji bira proces koji ce se nasilno prekinuti. Oslobodjeni resursi se dodjeljuju ostalim procesima. Potpuni zastoj se rijetko dogadja.

Upravljanje podacima (10)

111. Koje su najvaznije aktivnosti OS u delu za upravljanje podacima na sekundaranoj memoriji? Aktivnosti OS u dijelu za upravljanje podacima su: upravljanje slobodnim memorijskim prostorom sekundarne memorije, dodjela memorije i planiranje dodjele diska.

112. Navesti funkcije sistema za upravljanje podacima Sistem za upravljanje podacima ima sljedece funkcije: identifikacija i lokacija izabrane datoteke, koristenje direktorija za opisivanje lokacije svih datoteka i atrubuta, opis kontrole pristupa korisnika u deljenom sistemu, rad sa blokovima radi pristupa datotekama, dodjela datoteka slobodnim blokovima, upravljanje slobodnim memorijskim prostorom

113. Objasniti sta je datoteka Datoteka je skup podataka koji je memorisan na sekundarnoj memoriji. Podaci u datoteci su sacuvani i nakon prekida napajanja.

114. Kako se datoteka upisuje u blokove na magnetnom disku?

Metode za rad sa blokovima: dodjela susjednih blokova, dodjela medjussobno povezanih blikova i dodjela blokova indeksa.

115. Objasniti upisivanje datoteke u blokove dodelom susednih blokova

Dodjela susjednih blokova je jednostavna za realizaciju, ali postoji rizik od eksterne fragmentacije

116. Objasniti upisivanje datoteke u blokove dodelom medjusobno povezanih blokova

Dodjela povezanih blokova omogucava prosirivanje datoteka i ne postoji eksterna fragmentacija. Blokovi mogu biti razbacani po disku. Nedostatak je neefikasnost direktnog pristupa da pokazivaci zauzimaju velik prostor u memoriji.

117. Objasniti upisivanje datoteke u blokove dodelom blokova indexa

Dodjela blokova indeksa omogucava efikasan direktni pristup. Svaka datoteka dobija blok indeksa koji sadrzi pokazivac na blok podataka.

118. Navesti fizicke organizacije datoteka koje se primenjuju kod operativnih sistema

Na implementacionom nivou postoje sledece organizacije podataka: serijska, sekvencijalna, spregnuta, rasuta, indeks sekvencijalna, indeksna sa B-stablima, sa vise kljuceva itd.

119. Koje su najcesce komande koje koristi sistem za upravljanje podacima?

Komande sistema za upravljanje podacima su kreiranje datoteke, citanje i pisanje unutar datoteke, pozicioniranje unutar datoteke, postavljanje i koriscenje mehanizma zastite, promena vlasnistva nad datotekom, listanje datoteka u direktorijumu, brisanje datoteka. 120. Opisati sta je direktorijum

Direktorijum omogucava automatsko vodjenje evidencije o datotekama i preslikavanje izmedju imena datoteka i samoh datoteka. Sadrzi informacije o atributima, lokaciji i vlasniku datoteke. Sadrzi jednu ili vise datoteka.

121. Kako se mogu realizovati direktorijumi?

Direktorijum se moze realizovati linarnim prostorom imena, hijerarhijskim prostorom imena i aciklicnim grafom.

122. Slika na strani 210 123. Slika na strani 211 124. Slika na strani 212

125. Navesti moguce metode pristupa podacima

Metode pristupa podacima su sekvencijalni , direktni i indeksni

126. Objasniti metode pristupa podacima zasnovane na primeni indeksa

Indeksni pristup je zasnovan na primjeni indeksa koji sadrzi pokazivac na blokove datoteka. Kod ovog metoda najprije se pretrazuje indeks, a zatim se na osnovu pokazivaca direktno pristupa slogu.

127. Objasniti cemu sluze udaljeni sistemi datoteka (remote file system) Udaljeni sistem datoteka omogucava racunaru da prikljuci jedan ili vise sistema datoteka sa jednog ili vise udaljenih racunara. Racunar sa datotekama je server, a onaj koji pristupa datotekama je klijent.

128. Objasniti sta je LDAP (Lightweight Directory Access Protocol) LDAP je podskup hijerarhijskog protokola x500 za distribuirane direktorije. Omogucava kotrisnicima da samo sa jednim alatom pristupa podacima i pretrazuje informacije (ime, mail,)

129. Navesti algoritme koji se koriste za dodelu diska Algoritmi za dodjelu diska su FCFS, SSTF, SCAN, C-SCAN, LOOK, C-LOOK.

130. Objasniti FCFS (first come first served) algoritam za dodelu diska FCFS izvrsava zahtjeve za dodjelu diska onim redosledom kojim su zahtjevi nastali

131. Objasniti SSTF (Shortest Seek Time First ) algoritam za dodelu diska SSTF vrsi pokretanje glave diska do najblize staze diska uzimajuci u obzir zadate U/I zahtjeve. Osnovna ideja je minimiziranje vremena pozicioniranja u odnosu na trenutnu poziciju glave diska. Nedostatak je gladovanje.

132. Objasniti SCAN algoritam za dodelu diska SCAN rjesava problem gladovanja tako sto nakon pokretannja glave diska , pokretanje se nastavlja u istom smijeru, servisiraju se zahtjevi od najdalje spoljasnje staze prema najblizoj unutrasnjoj i obrateno.

133. Objasniti C-SCAN algoritam za dodelu diska C-SCAN vrsi pokretanje glave diska uvijek u jednom smijeru i servisiraju se svi zahtjevi od spoljasnjeg cilindra ka unutrasnjem, pa se pokrece glava do spoljasnjeg cilindra bez servisiranja 134. Objasniti LOOK algoritam za dodelu diska LOOK modifikuje SCAN tako sto ze zausstavlja kretanje glave u istom smeru ako nema vise U/I zahtjeva u tom smijeru. 135. Objasniti C-LOOK algoritam za dodelu diska

C-LOOK servisira zahtjeve pomjeranjem glave diska os spoljasnjeg ka unutrasnjem cilindru dokle god ima zahtjeva i onda se vraca na spoljasnji najudaljeniji cilindar za koji postoji zahtjev.

Zatita (12)136. Na kojim se nivoima primenjuje zastita kod savremenih racunarskih sistema? Zastita se primjenjuje na nivou mreze, operativnog sistema, aplikacije, baze podataka, i proceduralna zastita.

137. Slika na str 264 138. Matrica pristupa (STR 265)

139. Navesti I objasniti osnovne vrste napada na operativne sisteme Vrste napada su virusi, crvi, trojanski konji, logicke bombe,(aktivira se na neki dogadjaj)trapdoors(nedokumentovani dio koda koji omogucava pristup nezeljenim korisnicima), bakterije. 140. Objasniti sta su virusi Virus je program koji se moze sam reprodukovati tako sto dodaje sopstveni kod nekom drugom programu. Moze uraditi sve sto radi neki racunarskoi program. Moze zauzeti sve raspolozive resurse na racunaru. Ciljevi autora virusa da se brzo siri, da se tesko detektuje i da odbrana bude sto vise komplikovanija.

141. Objasniti sta su racunarski crvi (worms) Crv kopira samog sebe sa jednog racunara na drugi. Koriste se za prenosenje virusa. Bezo se repliciraju i uzimaju jako puno memorije.

142. Objasniti sta su Trojanski konji Trojanski konj se prenosi u racunar kao nevidljivi dodatak uz neki program i zatim se aktivira. Moze obrisati podatke, prenose informacije na druge racunare

143. Navesti I objasniti vrste napada koji se pojavljuju kod distribuiranih sistema Napadi u distribuiranim sistemima su: prekid normalnog toka informacija, presretanje i prisluskivanje informacija, modifikacija informacija i fabrikacija informacija.

144. Navesti osnovne mehanizme zastite koje koriste savremeni operativni sistemi Osnovni mehanizmi zastite : kontrola da u lozinci ne budu rijeci koji se mogu naci u recniku, lozinka mora imati najmanje 6 karaktera, mora biti satavljena od slova i cifara, mora imati period vazenje, ogranicenje prava pristupa, uvodjenje prava pristupa

145. ???? 146. ??????? 147. ???????

148. Navesti principe koji se koriste za projektovanje zastite kod operativnih sistema Principi projektovanja zastite su: princip zabrane, kompletnosti, najmanje privilegije, otvorenosti, bezbednog kernela, jednostavnosti, visenivoske zastite.

149. Koji se mehanizmi zastite koriste kod distribuiranih sistema ? Kod distribuiranih sistema se koriste mehanizmi zastite : autentikacija, kriptografija i digitalni potpis 150. Navesti osnovne principe na kojima se zasnivaju sve metode autentikacije Metode autentikacije se zasnivaju na sledecim principima: nesto sto korisnik zna, nesto sto korisnik ima i nesto sto korisnik jeste.

151. Slika na strani 273

152. Navesti osnovne grupe algoritama koji se koriste u kriptografiji Osnovne grupe kriptografskih algoritama su algoritmi sa simetricnim kljucevima i sa asimetricnim kljucevima 153. Slika na strani 274

154. Koji su najpoznatiji simetricni algoritmi? Najpoznatiji simetricni algoritmi su 3DES i DES

155. SLIKA NA STR 275

156. Koji su najpoznatiji asimetricni algoritmi? Najpoznatiji asimetricni algoritam je RSA.