ıSTANBUL üNivERSITESI

ORMAN FAKÜLTESİDERGisi

,SERİ ~. CİLT VIII. SAYı 1. 1958

YAPRAK RENK MADDELERİ ANALİzLERİ YARDıMı İLEBİTKİLERDE S02 .ıı DUMAN ZARARLARıNıN SPEsİFiK

TESBİTİ')

Yazan:

Dr. J ohannes MÜLLER

Çeviren:

Dr. Muzaffer SELİK

Duman zararına uğramış bitkilerin yapraklarında renk maddesininbünye bozuluşuna dair araştırmalar, klorofil a'nın klorofil b'derı daha sür'at.le bozulduğu neticesini vermiştir. Bu tezahür don ve kuraklıktan zarar gör-müş bitkilenin yeşil pigment'lerinde ,görülmemektedir. Yani bu hal bahsi ge-çen zarar tiplerinden sadece S02 zararlarına mahsustur. Pigment araştır-malarının duman zararı teşhisIerinde kullanılması bu sebepten teklif olun-maktadır.

Abies alba'nın iki senelik fidanları m.' havada 1.5 mg.'lık S02 kon-santrasyonlu bir S02 - hava karışımı ile ışıkta surı'i olarak gaza maruz bıra-kılmıştır. Üç beş saatlik aralarda ayni yönden ibre nümuneleri alınmış veaşağıdaki şekilde hazırlanmıştır:

Bir evvelki sene sürgününe ait belli adette (100) ibre kuvars kumu vebir miktar tebeşir tozu ile birlikte bir porselen kaba konularak, üzerineaseton dökülmüş ve ezilmiştir. Böylece yaprak renk maddeleri eriyik hali-ne getirilmiştir. Bu ham klorofil eriyiği çift filtreden geçirilmiş ve ameliyeezme mahsulü madde tamamen renksiz kalıncaya kadar tekrar olunmuştur.Süzülmüş ham klorofil eriyiği saf asetonla muayyen bir hacme iblağ olun-muş (25 mL.) ve bundan alınan 0,2 mL.'lik miktar 18 X 18 eb'adındaki birkromatograf kağıdının (Schleicher - Schüll Nr. 2043b M) sol alt köşesinenokta şeklinde taşınmıştır. Eriyiğin taşınması ve ibrelerin ekstraksiyonu,

i) «Die Naturwissenschaften, 1957, Hft. 16, S: 453»'ten al ınm ıştrr.

82

YAPRAK ANALİzLERİLE S02 ZARARLARıNıN TESBİTİ 83

klorofilde vukuameydan vermemekhalinde yapıldı.

Kramatografi ameliyesi iki dimensiyonlu olarak L. BAUER') 'in me-toduna göre karanlık bir yere konmuş ve kapalı cam küvetlerde yapıldı:1. dimensiyon: spezial benzin/petroleter/aseton (10 : 2.5 : 2); 2. dimerı-siyon: spezial benzin/petroleter/aseton/metanol (10 : 2.5 : 1 : 0.25). Yap-rak kromotografisinde Rf - değerleri ham klorofil eriyiğindeki pigmentlerinkonsantrasyonuna tabi olduğundan, mukayese edilebilir kromatogramlar el-de etmek için, S02 ile gazlanmış ve zarara uğramış göknarlarda ekstraksi-yona tabi tutulan ibre miktarının aşağı yukarı klorofil bünye bozulmasınaintibak edecek şekilde yükseltilmesi lazımdır.

S02 zararına uğramış pigmetlerin kromatogramları tercihan klorofil a'daklorofil b'ye nazaran vazıh bir bünye bozulması neticesini verdi. Yani ar-tan zararla klorofil a/b r-> 4 miınasebeti < l'kıymetine doğru kaymaktadır.Buna uygun olarak floresans ışığında phaeophytin a'nın phaeophytin b'yenazaran kuvvetle belirdiği tesbit olundu. S02 - ile gazlanmiş göknar ibreleriyanında, ışık altında sun'i olarak don ve kurakhk zararına uğratılmış ib-reler de araştırıldı. Burada her iki klorofil komponentinin, "-' 4 'lük kloro-fil .a/b - münasebeti pigınent1er tamamen kayboluncaya kadar mahfuz ka-lacak tarzda, bünye bozulması gösterdikleri tespat olundu.

Pratik tatbik kabiliyetini kontrol için Oberfranken mıntıkasının du-man zararlarına maruz bir bölgesinden alınan Ve bu zararın mevcut oldu-ğunda .şüphe olmayan ladin ibreleri yukarıda açıklanan metoda göre araştı-rıldı ve burada da 'bilhassa klorofil a'da, zarar görmemiş ibrelere nazaran,aşikar bir bünye bozulması tesbit olundu. Böyle nümunelerin alınmasında,ancak ayni ekspozisyon'dan alınan ibrelerin, mukyesesi kabil değerler ver-dikleri hususu dikkate alınmalıdır. Çünkü klorofil a/b - münasebeti exposi-tion dolayısiyle ,biraz inhiraf göstermektedir.

gelebilecek bir bozulma ile neticelerde yanlışlıklaraiçin, mümkün olduğu kadar sür'atle ve tek bir ameliye

Kromatogram'ın karıtitaif olarak kıymetlendirilmesi, ne kromatogramınpigment lekesinin doğrudan doğruya fotometri'si yolu ile ne de Elution vebunu takiben fotometrik ölçme ile mümkündür. Zira 'taşınmış olan miktar-lar kantitatif tayinler için çok cüz'idir. Böyle araştırmalar için COMAR VeZSCHEİLE2) 'nin spektralfotometrik metodu en uygun olsa gerektir. Bumetod, daha önceden bir ayırmaya lüzum ka1maksızın, klorofil komponent-lerinin tayinine imkan vermektedir. Durumun fizyolojik bir izahı halen, hem

i) BAUER, L. : Naturwiss. 39, 88; (1952).2) COMAR! C. L., u. F: P: ZSCHEILE: Plarıt Physiol: 16; 65-1; (1941).3) EGLE'-nin şifahen bildirdiğine göre Hamburg devlet tatbiki botanik ensti-

tüsünde (Staatsinstitut f. angewandte Botarıik, Hamburg) pigment arıaştı-rmalarıspekıtralfotometr ik olarak yapılmaktcdır.

84 M. SELİK

S02 zararının makanizması ve hem de klorofilin kuruluş ve bünyesinin bo-zuluşu seyrine dair henüz çok az şey bilindiğinden, mümkün değildir.

Duman zararları tespitinde test olarak, spesifik klorofil a'nın bünye bo-zuluşunun kullanılması tavsiye olunur. Çünkü böylelikle her şeyden öncebir taraftan duman zararları, diğer taraftan şimdiye kadar nisbeten zayıfgaz zararlarından güçlükle ayrılabilen, don ve kuraklık zararları arasındakat'i bir tefrik imkan dahiline girer.