Hazırlayan : Akın Emin

Orman Mühendisi

2012

T.C. ORMAN BAKANLIĞI Orman Koruma ve Yangınla Mücadele Dairesi Başkanlığı Orman böcek ve hastalıkları ile mücadele hizmetleri; Orman Genel Müdürlüğüne bağlı olarak Orman Bölge Müdürlüklerinde kurulan Orman Zararlılar ile Mücadele Şube Müdürlükleri tarafından 286 sayılı tebliğ çerçevesinde izlenmekte ve yürütülmektedir. Orman varlığını ve devamlılığını tehdit eden en önemli tehlikelerden biriside böceklerdir. Böcekler; hayvanlar aleminde sayı bakımından en büyük grubu oluştururlar. Zararlı böcekler, özellikle iklim değişikliklerine bağlı olarak zaman zaman kitle üremesi yaparak ormanlarımızda büyük tahribata neden olmaktadırlar.

750.06.99.01.04.02: Ormanlardaki Böcek ve Hastalıklar ile Mücadele

Giderleri

Orman böcek ve hastalıklarına karşı cari ödeneklerle

yürütülecek Kimyasal, Mekanik, Biyoteknik Mücadele

çalışmalarıyla ilgili işçi ücretleri, ilaç ve malzeme giderleri, ikaz

ve tanıtım levhaları ile vasıta, makine ve ekipmanların kira

giderleri Döner Sermaye Bütçesinin 750.06.99.01.04.02 no’lu

hesabından hesap planına uygun olarak harcanacaktır.

MÜCADELE HARCAMALARINDA KULLANILAN HESAP NUMARALARI

750.06.99.04.03 : Ormanlardaki Böcek ve Hastalıklarla ilgili Yatırım Giderleri

Ormanlardaki zararlı böcek ve hastalıklara karşı yatırım niteliğindeki Biyolojik Mücadele Faaliyetleri (Kuş yuvası yapımı, Karınca Nakli, Faydalı yırtıcı ve parazit üretimi) ise, 750.06.99.04.03 No’ lu Yatırım Giderleri hesabından, hesap planında belirtilen esaslar dahilinde karşılanacaktır.

Zararlı böceklerin bu faaliyetleri ve zararları birdenbire ortaya çıkmadığı için kamuoyunda orman yangınları kadar göze çarpmamakta ve hatta önemsenmemekte, ancak zararlıların tahribatı salgın halini aldıktan sonra anlaşılmaktadır. Ormanlarımızda 50 tür ve üzerinde zararlının bu tahribatlarda etkili olduğu bilinmektedir. Bu zararlılar ile yılda ortalama 500 - 800 bin hektar alanda mücadele yapılmakta ve bu faaliyetler için her yıl 10-12 milyon lira harcama yapılmaktadır. Son 5 yıl içerisinde zararlı böcek ve hastalıkları 3 milyon 400 bin hektar alanda ibreli ve yapraklı ormanlara zarar vermiş olup 2 milyon 942 bin metre küp ağaçların hastalanmasına ve kurumasına neden olmuştur. Sadece 2009 yılında 1.108.968 m3 orman envali böcek zararlarından dolayı tahrip olmuştur. Bilimsel teknolojideki gelişmeler dikkate alınarak zararlı böcek ve hastalıkları ile mücadelede önemli mesafeler alınmıştır. Örneğin önceki yıllarda mücadelenin yoğunluğunu oluşturan kimyasal mücadele yerine doğaya zarar vermeyen mekanik, biyolojik ve biyoteknik (feromon) mücadele yöntemlerine ağırlık verilmektedir.

Ormanlarımızda Görülen Başlıca Böcek, Mantar ve Diğer Zararlılar

A- Böcek Zararları : Böcekler, üreme enerjileri çok yüksek olduğundan kısa zamanda çoğalarak ağaç, ağaç guruplarını ve hatta bütün bir ormanı tehdit edebilirler. Böceklerin bu yüksek üreme enerjileri ormanlar için önemli bir tehlike arz ettiğinden onları iyi tanımalı ve biyolojik hayat devreleri çok iyi bilinmelidir. Böceklerin üremeleri hava halleri ve çevre kirliliğine bağlı olarak kurak, sıcak ve kirli havalar böcek üremesini artıran buna mukabil çevre kirliliğinin olmadığı sert ve soğuk iklimler ise böcek üremesini azaltan önemli unsurlardır. Kabuk böcekleri ile kelebek ve yaprak arıları ülkemiz ormanlarında en çok görülen ve zarar yapan böcek türleridir. Kabuk böcekleri kabuk ve kambiyomda yaptıkları zarardan dolayı ağacı öldürmekte ve bu nedenle de ülkemiz ormanları için önemli bir tehlike oluşturmaktadırlar.

Kelebek ve yaprak arıları ise ibreli ve yapraklı ormanlarda ağaçların yaprak, tomurcuk, sürgün, tohum ve kozalaklarını yemek suretiyle fizyolojik zayıflığa ve artım kaybına neden olmakta, fizyolojik olarak zayıflayan ağaca daha sonraları sekonder zararlı kabuk böcekleri gelerek zarar vermektedir. Kabuk böcekleri genelde zayıf düşmüş, kırık devrik ve hastalıklı ağaçları (sekonder zararlı), kelebek ve yaprak arıları ise ağaç ayırt etmek sizin sağlıklı ve sağlıksız tüm ağaçları tercih ederler. (primer zararlı), Bu nedenle de kabuk böceklerinin üremesine yol açacak uygulamalardan kesinlikle kaçınılmalıdır. Ormanda yaprakların yenmiş olması, renk değişikliğinin görülmesi, böcekle geçinen kuş ve diğer canlıların artması, aniden kurumuş ağaçların görülmesi, yaprak, dal ve toprak üzerinde reçine sızıntısı, öğüntü ve yumurta yığınları ile gövde üzerinde giriş deliklerinin görülmesi böceklerin ormandaki başlıca belirtileridir.

Yapraklarda Zarar Yapan Böcekler Thaumetopoea pityocampa (Schiff.) Çamkese böceği : Bir kelebek zararlısı olup yılda bir generasyonu vardır. Karadeniz bölgesinin güneye bakan sıcak yamaçlarından başlamak üzere, Akdeniz Ege ve Marmara bölgelerinde yaklaşık olarak 2 milyon hektar alanda çeşitli çam ormanlarında ibreleri yemek suretiyle etkili bir tahribat yaparak büyük artım kayıplarına sebep olurlar. Genellikle ağaçları kurutmazlar, ağaçları zayıflatarak sekonder karakterli kabuk böceklerine uygun bir ortam hazırlarlar. Fizyolojik ve primer zararlı bir böcek olup, esas zararını tırtıl döneminde yapar. Ağaçların ibrelerini yemek suretiyle çıplak hale getirir, bilhassa ağaçlandırma alanlarında, sıklık ve sırıklık çağındaki genç meşçereler de etkili olurlar. Çamkese böceği ağaç üzerinde kış boyunca( Ekim-Mart döneminde) 5 kez gömlek değiştirirler. Tırtıllar büyüdükçe daha çok yiyim yaptıklarından zararı da o derece fazla olmaktadır. Olgunlaşan tırtıllar, keselerden çıkarak katarlar halinde krizalit döneme geçmek üzere (nisan,mayıs aylarında) toprağa inerler. Krizalitler toprak altında 4 sene diyapoz halinde kalabilmektedirler.

Mücadelesi : 1- Mekanik mücadele : a) Yumurta toplama : Kelebeklerin yaz sonu ile sonbahar başlarında (Ağustos-Eylül aylarında ) ibrelere bırakmış oldukları yumurta koçanları toplanır. Tırtılların çıkmasına kadar bir ay içerisinde uygulanması mümkündür. Yetişmiş işçiler yumurta koçanlarını genç ağaçlardan ve fidanlardan kolaylıkla toplayabilirler. Toplanan yumurtalar hiçbir zaman için yakılmamalıdır. Bu yumurta koçanları ormana en az 50 metre uzağa bırakılmalı, dere ve dereciklere dökülmemelidir. Yumurtadan çıkan tırtıllar çok küçük olduklarından ağaçlara ulaşmayıp ölürler. Böylece yumurta parazitleri gelişmelerini tamamlayarak tekrar tabiata intikal etmeleri sağlanmış olur.

YUMURTA KOÇANI TOPLANMASI VE GÖRÜNTÜLERİ

ÇAMKESE BÖCEĞİYLE MEKANİK MÜCADELE

KAPSAMINDA YUMURTA KOÇANI TOPLATILMASI

BİYOLOJİK MÜCADELE

KAPSAMINDA

LABORATUVARDA

C. SYCOPHANTA

ÜRETİMİ

TOPLANAN YUMURTA

KOÇANI YIĞINI

ÇAMKESE BÖCEĞİNİN

AĞAÇTAKİ ZARARI

C. SYCOPHANTA YIRTICISININ ÇAMKESE

BÖCEĞİYLE BESLENİRKEN GÖRÜNTÜLERİ

b) İlk keseleri toplama : Yumurtadan çıkan tırtılların örmüş oldukları keseler(Eylül-Kasım ayları) makasla kesilip alınır. Tepe sürgününde olan keseler dikkatle sıyrılıp alınmalı,hiçbir surette tepe süngünü kesilmemelidir. Keseler üçüncü gömlek döneminden sonra toplu halde ormandan en az 200-250 metre uzaklığa koymalı ve toplanan keseler yakılmamalıdır. Keselerden çıkan Tırtıllar ormana ulaşamazlar ve ölürler. Bu uygulama keselerin içerisinde bulunan bazı faydalı parazit ve yırtıcıların ormana dönmesini sağlar. c) Daimi (kış) keseleri toplama : Aralık ayında tırtıllar sık dokulu daimi keselerini örerler. Bunların toplanması için sonbahar sonundan şubat, mart, nisan aylarına kadar uzunca bir süre geçer. Keseler kolayca görülebilir. İlk keselere nazaran daha azdırlar, Çünkü kıştan önce yakın koloniler birleşirler. Kış keselerinde yırtıcı ve parazitler sık görüleceğinden üçüncü gömlek dönemine kadar mekanik mücadele tamamlanmalıdır.

Çamkese böceğinin zarar yaptığı

ormanlarda yumurta koçanı ve

keseleri toplattırılarak Orman

köylüleri işlendirilmektedir.

Dal ve el makası ile yapılan mekanik mücadele

ÇAMKESE BÖCEĞİ İLE MEKANİK MÜCADELE

3- Biyolojik mücadele : Böceklerin doğal düşmanları vasıtasıyla yok etme şeklidir. Çam kese böceğinin önemli yırtıcılarından olan Calosoma sycophanta laboratuar ortamında üretilmesi ve Dermestes undulatus ile paraziti olan Phryx caudata gibi faydalı canlıların tabiattaki varlıklarını korumak, bu faydalı böcekleri adacık yöntemi ile çoğaltılarak ormana vermek, kuş yuvaları yaptırıp ormana asmak ve karınca trasplantasyonu yapmak suretiyle uygulanır.

NEDEN BİYOLOJİK MÜCADELE ! DÜNYADA GELİŞEN TEKNOLOJİ İLE BİRLİKTE KİMYA SANAYİİDE

GELİŞİP SENTETİK BİLEŞİKLER ZARARLILARLA MÜCADELEDE

YERİNİ ALMIŞTIR.

KESİN MÜCADELE ŞEKLİ OLARAK GÖRÜLEN BU YÖNTEM

KULLANILMA SÜRECİNDE BAZI SORUNLARA YOL AÇMIŞTIR.

ZARARLI TÜRDE MEYDANA GELEN DAYANIKLILIK VE EKOLOJİK

DENGENİN BOZULMASI MÜCADELEYİ FARKLI BOYUTLARA

TAŞIMIŞTIR.

DOĞA İNCELENMİŞ VE GÖRÜLMÜŞTÜR Kİ, DOĞAL BİR DÜŞMANIN

YA DA DÜŞMANLARIN ETKİSİ İLE POPULASYONLAR BASKI ALTINDA

TUTULABİLİYOR.

BİYOLOJİK MÜCADELE OLARAK İSİMLENDİRDİĞİMİZ BU

YÖNTEMLE, HEM EKOSİSTEM BOZULMAMAKTA HEM DE ZARARLI

TÜRE KALICI BİR ENGEL OLUŞTURULMUŞ OLMAKTADIR.

Kalıcı keseler Çamkese böceği yumurta koçanı

ADACIK YÖNTEMİ

Adacık ve Phryxae caudata

Tıtıl

Yılda ortalama 2000 adet adacık yapılmaktadır. Bir adacık 15-20 hektardaki

çamkese böceğini kontrol etmektedir. Bu yöntemle çamkese böceğinin tırtıl paraziti

olan Phryxae caudata’nın korunması amaçlanmıştır.

ÇAM KESE BÖCEĞİ GÖRÜNTÜLERİ VE CALOSOMA

ÇAMKESE BÖCEĞİ LARVALARININ DOĞAL DÜŞMANLARI UĞUR

BÖCEKLERİ

CALOSOMA’NIN LABORATUARDA ÜRETİMİ VE DOĞAYA BIRAKILMASI

1 Ha.30-40 C. sycophanta paraziti bırakılmaktadır

Çamkese zararlısını parçalayan C. sycophanta yırtıcısı

C. sycophanta laboratuarı

C. sycophanta yırtcısının Çamkese

böceğini parçalaması

YENİ YAPILAN ADACIK GÖRÜNTÜSÜ

ÇAM KESE BÖCEĞİNİN PARAZİTİ PHRYXAE CAUDATA SANDIK KAFESLERDE

ÜRETİLMEKTEDİR

BİYOLOJİK MÜCADELE KAPSAMINDA HEKTARA 5 ADET KUŞ YUVASI ASILIR

KARINCA NAKLİ BİR HEKTARLIK SAHADAKİ ZARARLI BÖCEKLERİN

YUMURTA,LARVA,PUPA VE ERGİNLERİNİ YEMEK SURETİYLE

FAYDALI OLURLAR

Biyolojik Mücadele…

Sürdürülebilir

Katılımcı

Çevreye önem veren

Doğaya uygun

Ormancılık hedeflerine

varabilmek için

2- Kimyasal mücadele : Tırtılın birinci ve ikinci gömlek devresinde (takriben eylül,ekim, kasım ve Aralık ayı ortasına kadar.) tırtıl parazitinin az görüldüğü zamanlarda ilaçlı mücadele tamamlanmalıdır. Ancak kimyasal ilaçların çevreyi kirletmesi ve faydalı böcekleri öldürmesinden dolayı 2007 yılından itibaren OGM tarafından ormanlarda kullanılması yasaklanmış. İlaçlamalarda orman faunasındaki faydalı böceklere ve diğer canlılara daha az zararlı olan bakteri sporu ihtiva eden biyolojik kökenli ilaçlar ile kitin önleyici insektisitler kullanılmaktadır. Sentetik kökenli ilaçların kullanımı yasaklanmıştır. Aralık ayı ortasından itibaren toplanan keseler ise bu dönemde zararlının parazit ve yırtıcıları bol miktarda görüleceğinden toplanan keseler orman içerisinde oluşturulacak adacıklarda toplanarak parazit ve yırtıcılarının tekrar ormana dönmeleri sağlanmalıdır.

KİTİN ÖNLEYİCİ İLAÇLARLA SİCAK SİSLEME YÖNTEMİ İLE KİMYASAL İLAÇLAMA

YERDEN KİTİN ÖNLEYİCİ İLAÇLARLA KİMYASAL MÜCADELE

HAVADAN BAKTERİ KÖKENLİ İLAÇLARLA

MÜCADELE

İLAÇLAMA SONUNDA ÖLEN ÇAMKESE TIRTILLARI

ÇAMKESE BÖCEĞİNİN AĞAÇTAKİ TAHRİBATI

ÇAM KESE BÖCEĞİNİN VERMİŞ OLDUĞU ZARAR

GÖRÜNTÜLERİ

ÇAMKESE BÖCEĞİNİN ORMANDAKİ ZARAR GÖRÜNTÜLERİ

GÖKNAR KABUK BÖCEĞİNİN ZARAR GÖRÜNTÜLERİ

GÖKNAR KABUK BÖCEĞİNİN ZARAR GÖRÜNTÜLERİ

GÖKNAR KABUK BÖCEĞİNİN ZARAR VERDİĞİ AĞAÇLARDA

BÖCEK TESBİTİ GÖRÜNTÜLERİ

KABUK BÖCEKLERİYLE MÜCADELEDE KULLANILAN TUZAK ODUNLARI

KABUK BÖCEKLERİYLE MÜCADELE YÖNTEMLERİ

YAKMA

SIVI İLAÇ İLE

İLAÇLAMA

TOZ İLAÇ İLE

İLAÇLAMA

KABUK SOYMA

THANASİMİUS FORMİCARİUS YIRTICISI ÜRETİM LABORATUARI

SEDİR KABUK BÖCEĞİNİN KABUK ALTINDA VE GÖVDE ÜZERİNDEKİ

ZARAR GÖRÜNTÜLERİ

BÜYÜK BAŞTANKARA

KABUK BÖCEKLERİ BİYOLOJİK İLE MÜCADELEDE KUŞ YUVASI

HA. 5 ADET ASILMAKTADIR

AKDENİZ ÇAM KABUK BÖCEĞİNİN KABUK ALTINDAKİ YİYİM GÖRÜNTÜSÜ

KABUK BÖCEKLERİNİN FUMİGASYONA TABİ TUTULMASI

(GAZLI İLAÇLARLA İLAÇLANMASI)

KABUK BÖCEKLERİNİN FUMİGASYON SONRASI GÖRÜNTÜLERİ

SEDİR KABUK BÖCEĞİNİN AĞAÇ VE GÖVDE ÜZERİNDEKİ ZARAR

GÖRÜNTÜLERİ

Lymantria dispar ( L.) Sünger örücüsü : Bir kelebek zararlısıdar. L. dispar larvaları nisan – mayıs aylarında meşe ağaçları başta olmak üzere çeşitli orman ve ziraat bitkilerinin yapraklarını yemek suretiyle zarar yaparlar ve bu suretle ağacı kurutabilirler. Yılda bir generasyonu vardır.Ülkemizin her yerinde görülür Mücadelesi : 1- Münferit ve toplu halde görülen tırtıllar toplanarak imha edilir. 2- Yumurta ve tırtıl parazitleri üretilerek ormana verilir. 3- Yumurta koçanları ve krizalitler toplanarak imha edilir. 4- Kitle halinde ürediği taktirde tırtıllarına karşı sıvı ve toz halindeki temas zehirleri veya biyolojik kökenli ilaçlar ile kitin önleyici insektisitler kullanılır. 5- Böcekcil kuşlar, yırtıcı ve parazitleri korunmalıdır.

Lymantria

dispar L.-

ERGİN(Dişi)

YUMURTA BİRAKAN ERGİN

MEŞDEKİ TAHRİBATI

AĞAÇ GÖVDESİNDE YUMURTA KÜMESİ YAPRAK YİYEN LARVASI

TIRTIL TAHRİBATI

Euproctis chrysorrhoea ( L.) Altın kıçlı kelebek : Zararını nisan, mayıs aylarına rastlayan tırtıl döneminde yapar. Yapraklı ağaçların çiçek ve tomurcuklarını yiyerek iskeletleştirir. Genellikle meşelerde zarar yapar. Bazen de söğüt ağacı ile meyve ve sebze bahçelerinde de görülür. Bir kelebek zararlısı olup yılda bir generasyonu vardır. Trakya, Amasya, Balıkesir, Ankara, Isparta ve Elazığ yörelerinde yaygındır. Mücadelesi : 1- Tırtıllar kışı toplu halde kesede geçirdikleri için en geç mart ayının ilk haftasına kadar keseler dal makası ile kesilerek toplanmak suretiyle imha edilir. 2- İlkbaharda gövde ve dallar üzerinde görülen tırtıllar öldürülür. 3- Yumurtalar toplanarak ezilir. 4- Kitle halinde ürediği taktirde tırtıllara karşı sıvı ve toz halindeki temas zehirleri veya biyolojik kökenli ilaçlar ile kitin önleyici insektisitler kullanılır. 5- Böcekçil kuşlar,yırtıcı ve parazitleri korunmalı, karınca nakli yapılmalı,laboratuarlarda üretilen C. Sycophanta ların hastalıklı ormanlara verilmesi.

ALTINKIÇLI KELEBEĞİN KIŞLIK KESESİ LARVA

ERGİN

Euproctis crysorrhoea ergini

Euproctis crysorrhoea larvası

Euproctis crysorrhoea’ nın

Yapraktaki zararı Euproctis crysorrhoea’ nın ilk keseleri

Acleris undulana (Wlsghm.) Sedir yaprak kelebeği : Yalnız sedir ağaçlarında görülen bir kelebek zararlısıdır. Yumurtadan çıkan tırtıllar iğne yaprakları yemek suretiyle ağaçların çıplak bir hal almasına neden olurlar. Zararını haziran, temmuz ve ağustos aylarında yapar. Uçma zamanı mayıs ve haziran aylarına rastlar. Yılda bir generasyonu vardır. Antalya, Mersin ve Muğla yörelerinde yaygındır. Mücadelesi : 1- Ergin kelebeklerine karşı temas zehirlerinden yararlanılır. Tırtıllarına karşı ise Haziran ve Temmuz aylarında temas ve mide tesirli böcek ilaçları ile bakteri sporu ihtiva eden çeşitli biyolojik preparatlar kullanılır. 2- Böcekçil kuşlar,yırtıcı ve parazitleri korunmalıdır.

ACLERİS UNDULANA ERGİNİ ACLERİS UNDULANA LARVASI

ACLERİS UNDULANANIN ORMANDAKİ ZARARI

Diprion pini ( L.) Çam çalı antenli yaprak arısı : Yaprak arısı zararlı olup yılda iki generasyonu vardır. Yumurtadan çıkan genç tırtıllar mayıs, haziran ve eylül, ekim aylarında başta sarı çam olmak üzere diğer çam türlerini genellikle bir yaşını doldurmuş iğne yapraklarını yemek suretiyle zarar yapar. Mücadelesi : 1- Genç ağaçlar üzerinde yalancı tırtıllar az sayıda ise toplanarak imha edilir. 2- Yalancı tırtılların kitle üremeleri halinde sıvı ve toz halindeki temas zehirleri veya biyolojik kökenli ilaçlar ile kitin önleyici insektisitler kullanılır. 3- Ormana kuş yuvası asmak ve kırmızı orman karınca nakli gerçekleştirmek suretiyle de biyolojik mücadele uygulanır

D.Pini larvası D. Pini’nin ağaçtaki tahribatı

D. Pini’nin ağaçtaki tahribatı Larvaların genç ibrelerdeki zararı

Neodiprion sertifer (Geoff.) Kırmızımtırak çam çalı anteni yaprak arısı : Primer zararlı bir böcektir. Her yaştaki çamların iğne yapraklarını yemekle birlikte genellikle 10-15 yaşları arasındaki genç ağaçları tercih eder. Bu zararlı, meşçerelerde ciddi artım kaybına neden olduğu gibi genç fidanların ölümlerine de neden olmaktadır. Zararını tırtıl dönemi olan mart, nisan ve mayıs aylarında yapar. Yaprak arısı zararlısı olup, yılda bir generasyonu vardır. Çanakkale, İstanbul, Amasya, Ankara, Denizli, Isparta ve Mersin bölgelerinde yaygın olarak görülür. Mücadelesi : Diprion pini” de olduğu gibidir.

N. Sertifer ergini

N. Sertifer larvası

N. Sertifer pupası

N. Sertifer’in ibrelerdeki yumurtaları N. Sertifer’in larva zararı

N. Sertifer ergini N. Sertifer’ in larva zararı

N. Sertifer’ in larva zararı

Kabuk ve Kambiyumda Zarar Yapan Böcekler

Dendroctonus micans (Kug.) Dev soymuk kabuk böceği : Türkiye ve Avrupa’ da yaşayan kabuk böceklerinin en irisidir. Türkiye” deki varlığı 1966 yılında Ardahan - Posof ormanlarında görülmüştür. D. Micans zararlısı zaman içerisinde önce Artvin daha sonraları Giresun ve Trabzon” daki ladin ormanlarına bulaşmış olup halen 250.000 hektar alanda zararını sürdürmektedir. Uçma zamanı mayıs ayından eylül ayına kadar sürer. Ülkemizde yılda bir generasyonu vardır. Bulaşıklı olduğu alandaki 10 cm. dip çapındaki ağaçlar hariç olmak üzere genelde yaralanmış, budanmış, zarar görmüş ve fizyolojik yönden zayıflamış ladin ağaçlarının kök boğumuna yakın olan kısımlarını tercih eder. Bulaştığı ağaçların soymuk tabakalarını yiyerek kabuğu öldürmekte, kabuğu ölen ağaçlar zarar derecesine göre ya ölmekte veya diğer kabuk böcekleri için tuzak ağacı konumuna gelmektedirler.

Mücadelesi : D. micans” la en etkili mücadele R. grandis adındaki predatör (yırtıcı-avcı)” ün laboratuvarlarda üretilerek zararlı böceğin yoğun olduğu sahalardaki bulaşıklı ağaçlara verilmesiyle yapılan biyolojik mücadeledir. Bu yöntemle 1984 yılından beriArtvin,Gresun ve Trabzon Orman Bölge Müdürlüklerindeki Biyolojik Mücadele Laboratuvarlarında 6.365.543 adet R. grandis üretilerek ormanlara verilmiş ve büyük oranda biyolojik denge oluşmuştur. Ayrıca D. micans’ ın yoğun olduğu ormanlarda, köylülerin vahidi fiyatla yuvalardan böcek toplayarak, toplanan böceklerin yırtıcı üretiminde kullanılması veya imha edilmesi şeklinde yürütülen mekanik mücadele de başarılı sonuçlar alınmıştır.

D. Micans ergini

D. Micans giriş deliği

D. Micans ergini D. Micans larvaları D. Micans’ın ağaçtaki zararı

D. micans’ın ormandaki zararı D. micans’ın ağaçtaki zararı

İps typographus (L.) Sekiz dişli kabuk böceği : Genellikle D. micans” ın arız olduğu ve zayıf düşürdüğü kalın kabuklu ağaçlara zarar verir. Bulaştığı ağaçların ölümüne neden olur. Sıcak ve kurak geçen yazlarda böceğin gelişmesi ve kitle üremesi artar. Doğu Karadeniz ladin ormanlarının en tehlikeli böceği olarak kabul edilmektedir.Doğu Karadeniz , Artvin, Trabzon, Giresun ormanlarında yaygın olup binlerce ağacın ölümüne neden olmuştur. İklim koşullarına göre yılda 1-3 generasyon yapar. Uçma zamanı mart sonu ile eylül sonu arasındadır. Mücadelesi : İ.typographus’la mücadele feromonlarla yapılmaktadır. Feromon tuzakları böceğin uçma zamanından bir hafta önce, böcekli alanlara yerleştirilir. Tuzaklarda toplanan böcekler imha edilir. Feromonla mücadelenin mümkün olmadığı durumlarda, böcekli ağaçlar kesilerek var olan böcekler mekanik yollarla imha edilir. Son yıllarda biyolojik mücadele kapsamında yırtıcı böcek üretimi araştırmaları neticesinde 2006 yılından itibaren Thasamius formicarius yırtıcısı laboratuvarlarda üretilerek hastalıklı alanlara verilmektedir.

İps typographus’un

ormandaki zararı

İps typographus ergini

Uçma delikleri

Böceğin yiyim yolu

İps typographus’un ağaçtaki zararı

FEROMON TUZAĞI

FEROMONLA YAKALANAN

ZARARLI BÖCEK YIĞINI

İps sexdentatus (Börner.) Onikidişli çam kabuk böceği : İps türü kabuk böceklerinin en büyüklerindendir. Primer zararlıda olabileceğinden, çam türleri için tehlikeli bir böcektir. İklim şartlarına bağlı olarak iki generasyon yapar. Birinci uçma zamanı nisan, ikinci uçma zamanı ise haziran ve temmuz aylarına rastlar. Kalın kabuklu ağaçları tercih eder. Genellikle tahrip olmuş, hastalıklı ve kapalılığı kırılmış sahalarda zarar yapmaktadır. Zarara maruz kalan ağaçlar kısa zamanda ölürler. İ. sexdentatus geçmiş yıllarda Artvin ladin ormanlarında büyük zararlar yapmıştır. Ülkemizde D. Karadeniz ladin ormanları ile B. Karadeniz karaçam ve göknar ormanlarında yaygın olarak görülür. Mücadelesi: İ. sexdentatus ile mücadele tuzak ağaçları ve feromonlarla yapılabilir. Böceğin arız olduğu ağaçlar tespit edilerek kesilir ve böcek larva safhasında imha edilir. Feromon tuzakları böceğin uçma zamanından bir hafta önce böcekli alanlara asılır.Tuzaklara gelen böcekler toplanarak imha edilir. Laboratuvarlarda üretilen faydalı yırtıcılarlada mücadele yapılır. Ayrıca yoğun uçma dönemlerinde feromonlar değiştirilmelidir

Yumurta

Larva Olgunluk yiyimi yapan genç erginler

Ana yolu 3-5 mm çapında iki kollu dikey yada 3-4

kollu yıldızımsı yoldur. Anayollar geniş ve oldukça

uzun olup birlikte bir metreye kadar varırlar.

İps sexdentatus larvası

ve öğüntü görüntüsü

Ips sexdentatus’un zararı sonucu toplu ağaç ölümleri

Feromon tuzaklarına düşen Ips sexdentatus erginleri

Ips sexdentatus’un zarar yaptığı yolu olmayan, feromon tuzaklarının asılmasının ve mekanik mücadelenin yapılmasının mümkün olmadığı sahalara ise, laboratuar şartlarında 2005 yılında deneme amaçlı üretilen 4.968 adet Rhizophagus depressus verilerek biyolojik mücadeleye başlanmıştır. R. depressus’un laboratuar şartlarında üretimine 2007 yılında da devam edilecektir..

R.depressus’un ergini Beslenme kabındaki R.depressus erginleri

Blastophagus piniperda (L.) Büyük orman bahçıvanı :Tüm çam türlerinde zarar yapar. Ağaç gövdesinin alt kısımlarında bulunan kalın kabuklu kısımları tercih eder. Genelde artımın azalmasına sebep olur. Bu böcek özelikle tırtıllar tarafından zarar görmüş çamlar için çok tehlikelidir. Yaşlı ve genç böcekler mayıs ve ağustos aylarında çoğalarak bir ve iki yaşlı sürgünlere zarar verirler. B. piniperda zararlısının tipik görüntüsü taçın budanmış gibi görünüm kazanması ve dalların kırılmasıdır. Yılda basit bir generasyonu vardır. Uçma zamanı şubat sonu ve mart aylarına rastlar. Mücadelesi : Böceğin üremesine ortam oluşturulacak devrik, kırık, hasta ve mağlup düşmüş ağaçlar ormandan bekletilmeden çıkartılmalıdır. İbreli ormanlarda üretim vejetasyon mevsimi dışında yapılmalıdır. Böcekli ağaçlar ormandan bekletilmeden çıkartılmalı, kabukları bir bez üzerinde soyularak imha edilmelidir Böceğin uçma zamanından önce tuzak ağaçları hazırlanmalı ve tuzakta toplanan böcekler imha edilmelidir. Ergin böcekleri toplamak için feromon tuzakları kullanılmalıdır. Böcekçil kuşlar korunmalı ve ormana kuş yuvaları asılmalıdır

B. Piniperda ergini B. Piniperda’nın genç

sürgünlerdeki olgunluk yiyimi B. Piniperda ergini

B. Piniperda’nın odundaki

yiyim yolları B. Piniperda zarar görüntüleri

B. Piniperda’nın genç

sürgünlerdeki üreme

yiyimi

Blastophagush minor (Htg.) Küçük orman bahçıvanı : Tüm çam türlerinde zarar yapar. Bu böcek büyük orman bahçıvanından daha tehlikelidir. Zayıf ağaçlarla beraber sağlam ağaçlara da arız olur. Anayolu yatay olduğundan gövdeyi kısmen yada tamamen halkalamak suretiyle özsu akımına engel olur. Böylece ağaçları daha çabuk ölüme sürükler. Genellikle sırıklık çağındaki ağaçlarda tahribat yapmaktadır. Sürüngenlerdeki olgunluk ve regenerasyon yiyimleri ağaçlara büyük zarar vermektedir. Basit bir generasyonu vardır. Uçma zamanı mart ve nisan aylarına rastlar. Mücadelesi : B.piniperda’da olduğu gibidir.

B.minör’ün ergini

B.minör’ün ergini’nin yiyim yolu

B.minör’ün ergini’nin yiyim yolu

Tomicus minör’un zararı sonucu kurumuş olan

sürgünler Tomicus minör’un oduna giriş delikleri

Tomicus minör’un sürgüne giriş deliği Tomicus minör’un yiyim yolları

Pityokteines curvidens (Germ.) Büyük göknar kabuk böceği : Göknar ağaçlarında zarar yapan böceklerin en önemlilerindendir. Özellikle zayıf yetişme ortamları ile doğal yetişme ortamları dışındaki göknar ormanları için önemli bir zararlıdır. Sekonder zararlı olup, fazla miktarda ürediği taktirde primer duruma geçerek sağlam ağaçlara da gider. Genellikle C. piceae ile birlikte görülen bu böcek tercihen kalın kabuklu göknarlar da yaşar. Yılda iki katlı bir generasyonu vardır. Birinci uçma zamanı mart – nisan, ikincisi de haziran-temmuz aylarına rastlar. Erken uçan kabuk böceklerindendir. 1993-1994 yıllarında ülkemizde görülen aşırı kuraklığın etkisi ile fizyolojik olarak zayıflayan ağaçlarda zararlı, primer durumuna geçerek B. Karadeniz göknar ormanlarında yüz binlerce metre küp ağacın ölümüne neden olmuştur.2008 yılında bir milyon m3 ün üzerinde ağacın kurumasına neden olmuştur.

Mücadelesi : 1- Prensip olarak ormanlarda temiz bir işletmecilik yapılmalıdır. 2- Sağlık durumları bozulmuş, çeşitli şekillerde zarar görmüş ağaçları ormandan çıkartmalıdır. 3- Böceğin arız olduğu ağaçları bekletmeden uçma zamanından önce kesilerek, bez veya branda üzerinde kabukları soyulup dökülen böceklerle birlikte ormandan çıkarılmalıdır. 4- Böceğin uçma zamanından 2-3 hafta önce böceğin fizyolojik isteklerine uygun kabuklu tuzak ağaçları hazırlanmalı larvalar diri oduna girmeden kabuklar soyularak 3. Maddedeki işlem yapılmalıdır. 5- Revizyon tuzak ağaçları ile de ormandaki böcek populasyonu devamlı izlenerek kontrol edilmelidir. 6- Ergin böcekleri toplamak için feromon tuzakları kullanılmalıdır. 7- Thasmius formicarius ve Rhizofagus depresus adlı yırtıcılar laboratuarda üretilip ormana bırakılmalıdır.

P. Curvidens ergini

P. Curvidens’in ağaçtaki zararı

P. Curvidens’in ağaçtaki zararı

P. Curvidens ergini

ve larva yiyim yolları

P. Curvidens ergini

ve larva yiyim yolları

Baklabostan _Safranbolu Batısı

P. Curvidens böceğinin ormandaki tahribatı

Cryphalus piceae (Ratz.) Küçük göknar kabuk böceği : Göknarların önemli bir zararlısıdır. Bu nedenle sırıklık döneminde genç ağaçlarla yaşlı ağaçların tepe çatısında dal ve gövdelerinde ince kısımlarında zarar yapar. Kesimden sonra ormanda terk edilen kesim artıklarını ve ağaç tepelerini tercih eder. Yılda 1-2 generasyonu vardır. Birinci uçma zamanı mart-nisan ikincisi ise haziran ayına rastlar. Erken uçan kabuk böceklerindendir. Batı Karadeniz ve Toroslar da ki göknar ormanlarında yaygın olarak görülür. Mücadelesi : P. curvidens de olduğu gibidir

C. Picea ergini, larvası ve yiyim yolları

C. Picea’ nın ağaçtaki tahribatı C. Picea’ nın ağaçtaki tahribatı

ve feromon tuzağı

Orthotomicus erosus (Woll.) Akdeniz çam kabuk böceği : Başta kızıl çam olmak üzere tüm çam türleri ve sedir’ de zarar yapar. Normal şartlarda 2-3 generasyonu vardır. Birinci uçma zamanı nisan, ikinci uçma zamanı haziran-temmuz, üçüncüsünü ise sonbaharda yapar. Üreme enerjisi yüksek olup ülkemiz için tehlikeli bir böcektir. Tahribatını hava hallerine bağlı olarak nisan ayından ekim ayına kadar sürdürür. Sekonder bir zararlı olup yetişme ortamına uygun olmayan yerler ile çeşitli mantar hastalıkları ve tırtıllar tarafından tahribata uğramış her yaştaki ağaçlarda görülür. Ege, Akdeniz ve Marmara bölgelerinde yaygındır. Mücadelesi : 1- Ormanda temiz bir işletmecilik uygulanmalıdır. Kesilen ibreli ağaçların kabukları hemen soyulmalı, üretim vejetasyon mevsimi dışında yapılmalıdır. 2- Orman içi istif yerlerinde ibreli kabuklu emval bekletilmemelidir. 3- Böceğin uçma zamanından önce ince kabuklu tuzak ağaçları hazırlanmalı, bu tuzak ağaçları sık sık kontrol edilerek böcek uçmadan önce kabuklar soyularak böceklerle birlikte imha edilmelidir. 4- Ergin böcekleri toplamak için feromon tuzakları kullanılmalıdır.

O. Erosus ergini

ve yiyim yolu

. O. Erosus ergini, larvası ve yiyim yolu

O. Erosus ergini’nin çıkış delikleri ve yiyim yolu

CRYPHALUS PİCEA’ NIN ORMANDAKİ TAHRİBATI

Orthotomicus tridentatus Eggers, 1921

Erginleri 2.5-3.9 mm arasındadır. Vücudu koyu kahverenginde, boyun kalkanı siyahımsı kahverengidir. Kanat örtülerinin sağrısında bulunan ikinci diş, geniş olan üçüncü dişle birleşik olup, kırlangıçkuyruğu şeklinde çıkıntı oluşturmuştur.

Ana yol ve yeni bırakılmış yumurtalar

Orthotomicus tridentatus ergini yumurtası ana ve larva yolları

Ülkemizde bu tür Antalya (Elmalı-Finike-

Kaş), Mersin (Mut, Anamur Abanoz) ve

Burdur (Bucak), Adana (Feke, Pozantı),

Denizli (Bozdağ), Kahramanmaraş’da

yayılış yapar.

Bir anayolda 20-116 (ort. 61) larva bulunur.

Larva yolları 2-6 cm (ort. 4 cm) arasındadır.

Esas olarak sedir zararlısıdır. Ülkemizin en önemli kabuk böceklerindendir. O. erosus sedir zararlısı olarak yanlış bilinmektedir. Esas sedir zararlısı O. tridentatus’dur.

Bu tür ülkemiz için endemiktir.

Orthotomicus tridentatus’ un kuruttuğu sedir ağaçları

Pissodes notatus (Fabr.) Çam kültür hortumlu böceği : 3-15 yaşları arasındaki çamların tercihen alt dallarının gövde ile birleştiği kısımlarda zarar yapar. Larva yolları yukarıdan aşağıya doğru kök boğazına ve çok kere köke uzanır. Uygun olmayan yetişme ortamları ile çeşitli tırtıl ve mantar hastalıkları tarafından zarar görmüş çamlarda görülür. Zayıf yetişme muhitlerinde tüm kültürü yok edebilirler. Uçma zamanı mayıs ve haziran aylarına rastlar. Ülkemiz ormanlarında Trakya ve Marmara bölgelerinde yaygındır.

Mücadelesi : 1- Çam meşçereleri tesis edilirken, ağaç türlerinin yetişme muhiti istekleri göz önünde bulundurulmalıdır. 2- Kültürleri zararlı tesirlerden koruyacak sıhhatli meşçereler yetiştirme yoluna gidilmelidir. 3- Sağlık durumları bozulmuş ve böceklenmiş ağaçları keserek ilkbahar gelmeden ormandan çıkarılmalıdır. 4- Genç fidanların gövde ve dal kabuklarının çatlaması ile kendini beli eden böcekli fidanlar köklenerek sökülüp yakılmalıdır. 5- Eğer böcek pupa olmuş ise kullanılabilecek gövdelerin kabukları soyularak gövdelerden fırça ile fırçalanarak pupalar yok edilmelidir. 6- Ormanda temiz bir işletme uygulanmalı doğal genleştirmeye önem verilerek karışık meşçereler yetiştirme yoluna gidilmelidir. 7- P. notatus” a her mevsimde çeşitli hayat döneminde rastlanıldığından tüm bir sene boyunca mücadele edilmelidir. 8- Kitle halinde üreme olduğunda ince kabuklu tuzak ağaçları hazırlanmalı zaman zaman kontrol edilerek larvalar oduna girmeden kabukları soyularak yakılmalıdır.

Pissodes notatus

(Fabr.) (Çam Kültür

Hortumlu Böceği)

(Coleoptera:

Curculionidae)

Ergin

Gövdedeki zarar şekli

İps acuminatus (Gyll.) Altı dişli çam kabuk böceği : İnce kabuklu karaçam, sarıçam ve ladin ağaçlarını tercih eder. Genellikle yaşlı ağaçların tepeleri ile dallarında zararlı olur. Bununla beraber gövdelere de gider. Sekonder zararlı olup fakat kolaylıkla primer zararlı duruma geçebilir. Özelikle orman yangınlarından sonra kitle üremesi yapabilir. Bu nedenle göz önünde bulundurulması gereken bir böcektir. Uçma zamanı nisan sonu ve mayıs ayına rastlar. Yılda bir generasyon vardır. Mücadelesi : Böceğin arız olduğu ağaçlar toprak seviyesinden kesilerek, kabukları soyulup imha edilmelidir. Böcek populasyonun artığı durumlarda, uçma zamanından evvel ince kabuklu tuzak ağaçları hazırlanarak larvalar diri oduna girmeden önce kabuklar bezler üzerine soyularak imha edilir.

İps acuminatus’in ergini

İps acuminatus’in yiyim yolları

İps acuminatus’in yiyim yolları

Tomurcuk-Sürgün, Kozalak ve Tohumlarda Zarar Yapan Böcekler

Rhyacionia( Evetria ) buoliana (Den. And Schiff.) Çam sürgün bükücüsü : Çam türlerinde görülür. Gençlik tahripçisi bir kelebektir. Tırtıllar tomurcukları delerek içine girer ve tomurcuğun iç kısmını oyarak zararlı olur. Bu şekilde zarar gören tomurcuklar kurur veya postacı boynuzu denilen anormal bir şekil alır. Yılda bir generasyonu vardır. Uçma zamanı mayıs ayına rastlar. Zararını mayıs veya haziran aylarında yapar. Ülkemizde ağaçlandırma alanlarında yaygın olarak görülür. Mücadelesi : Genç ağaçlama sahalarında tırtılın birkaç ağaç üzerinde görülmesi halinde tırtıllı sürgünler toplanarak faydalı yırtıcıların ormana dönmesi sağlanır. Kelebeğin uçma zamanı süresince belirli aralıklarla erginlerine karşı ve genellikle akşam üzeri kitin önleyici veya biyolojik kökenli ilaçlar kullanılarak mücadele yapılmalıdır.

R. Buoliana ergini

R. Buoliana’nın

sürgündeki

zararı

R. Buoliana’nın tepe tomurcuğundaki

tahribatı

Barbara osmana (Obr.) Sedir kozalak kelebeği : Sedirlerde Zararlı olan bir kelebektir. Larvaları kozalakların tohum ve pullarını yiyerek iç kısmını delik deşik eder. Kozalak pulları dıştan renk değiştirir ve bu kısımlar deforme olur. Uçma zamanı haziran ayına rastlar. Yılda bir generasyonu vardır. Antalya ve Muğla bölgelerimizde yaygındır. Mücadelesi : Tırtıllı kozalaklar toplanarakimha edilir.

PUPA

B- Mantar zararlıları : Böceklerden sonra orman ağaçlarında en önemli hastalık mantarlardır. Mantarlar rüzgar, su, hayvan ve insanlar vasıtasıyla sporla yayılır. Mantar, virüs ve benzeri kökenli hastalıklar ormanlarımızda ağaçları zayıflatmak, odun kısımlarında ibre, yaprak, tomurcuk, sürgün, meyve ve köklerde zarar yapmak ve öldürmek suretiyle önemli zararlar meydana getirirler. Armillariella mella (Vahl ex Fries) Bal şapkalı mantar, ibreli ağaçların en tehlikeli zararlılarından biridir. Melampsora pinitorqua (Rostr.) Çam sürgün bükücü pası, çam, özelikle sarı çam gençliklerinde çok geniş alanlarda kültür tahripçisi olarak zarar yapmaktadır. Peridermium pini (Pers.) çam ibre kabarcık pası, Lophotdermium pinastri (schrad.) Çam yaprak dökümü mantarı ve Coleosporium türleri çamlarda ölümlere neden olmaktadır. Bunların dışında fidan ve ağaçların değişik dokularında Agaricus melleus, Trametes türleri,

Armillaria mellea Bal Şapkalı Fungusu

Çınar, Söğüt, Ihlamur, Karaağaç, Meşe, Çam, Göknar türlerinde de zarar

yapmaktadır.

Melampsora pinitorqua

Lophodermium pinastri

MANTAR’IN AĞAÇTAKİ TAHRİBATI MANTAR’IN İBREDEKİ TAHRİBATI

Phytophtora cambivora (Petri.) Kestane mürekkep hastalığı ve Endothia parasitica (Murr.) Kestane kanseri ülkemizdeki kestanelerin, Ceratocystis ulmi (Buizm.) Karaağaç ölümü ise karaağaçların süratle yok olmasının başlıca nedenleridir. Mantar zararlıları ile mücadele : Yetişme muhitine uygun bireyleri veya tohumları kullanmak, hatasız dikim, toprak işlemesi ve toprak ıslahını yapmak, ağaçların meyvelerinin toplanması sırasında ağaçları yaralamamak bütün bu tedbirler alındıktan sonra mantar zararlısı görüldüğünde hastalıklı bölge (kök, gövde, dal ve yaprak) kesilerek yakılır veya toprağa gömülmek suretiyle imha edilir.

Phytophthora canbivora KESTANE KÖK ÇÜRÜKLÜĞÜ HASTALIK BELİRTİLERİ

ENDOTHİA PARASİTİCA KESTANE KANSERİ’NİN kuruttuğu ağaç görüntüsü

ENDOTHİA PARASİTİCA KESTANE KANSERİ’nin kuruttuğu ağaç görüntüsü

Ceratocystsis ulmi karaağaç ölümü hastalık görüntüleri

C- Diğer zarlılar : Viscum album (L.) Adi ökse otu : Yarı parazit bir bitkidir. Genellikle ladin ve çamlarda zarar yapar. Meyveleri kuşlar tarafından çok sevilir. Tohumları rüzgar ve kuşlar vasıtasıyla yayılır. Yapraklı ve iğne yapraklı ağaçların dal ve gövdelerinde yaşar. Yaşadığı ağacın öz suyunu emmek suretiyle zayıf düşürerek çeşitli kabuk böceklerinin gelmesine zemin oluşturur. Ökse otu hayvanlar için süt artırıcı ve besleyici olduğundan geçmiş yıllarda köylüler tarafından toplandığı bu nedenle de aşırı çoğalma göstermediği bilinmektedir. Tüm ormanlarımızda yaygındır. Mücadelesi : Ökse otu, ağacı tamamen kaplamış ise ökse otu tohumları olgunlaşmadan önce ağaç kesilerek ormandan çıkarılmalı, ağaçta ökse otu az ise yine tohumlar olgunlaşmadan ökse otlu dallar kesilerek çıkarılmalı, dal kesitlerine katran veya macun sürülmelidir. En pratik mücadele köylülerin yem olarak toplamalarını özendirmek veya vahidi fiyatla toplattırmak suretiyle ökse otunun çoğalmasını engellemek yoluyla yapılabilir.

VİSCUM ALBUM ÖKSE OTU GENEL GÖRÜNTÜLERİ

ÖKSE OTUNDAN KURUYAN AĞAÇ GÖRÜNTÜLERİ

VİSCUM ALBUM ÖKSE OTU GENEL GÖRÜNTÜLERİ

Fare zararlıları : Genellikle fidanlık ve tensil sahalarındaki ibreli ve yapraklı ormanlarda kök, gövde ve dalları kemirmek, tohumları yemek suretiyle zararlı olurlar. Son yıllarda tarım alanlarında kullanılan mücadele ilaçlarının artması ile yılanların azalması sonucu fare populasyonunda zaman zaman artışların olduğu görülmektedir. Çanakkale, İstanbul, Amasya, Kütahya, Kastamonu,Adapazarı ve Ankara bölgelerinde yaygındır. Mücadelesi: 1- Ağaçlandırma alanlarında, ot bakımı zamanında yapılmalı,farenin barınacağı ot,dal ve kesim artıkları yok edilmelidir. 2- Zehirli yem kullanmak, Kapan kurmak, su altında bırakmak, toprağa işlemek ve tuzak hendekleri hazırlamak suretiyle mücadelesi yapılmalıdır. 3- Doğal düşmanlarından köstebek, domuz, tilki, sansar, kokarca, kirpi, porsuk, gelincik, baykuş, yılan, karga, leylek vb. canlılar korunmalıdır.

Fare’nin kök boğazını kemirme zararı sonucu ağaçların kuruması

Gençliklerde fare zararı

Marchalina hellenica (Genn.) Çam pamuklu koşnili: Koşnilin kızılçamların özsuyunu emmesi sonucu yaptığı zarara ayrıca çamkese böceği tırtıl zararıda eklendiğinde fizyolojik olarak zayıf düşen kızılçamlara sekonder zararlı çeşitli kabuk böcekleri yerleşmekte ve her yıl birçok ağacın kurumasına neden olmaktadır. Ayrıca koşnilin salgıları üzerinde çeşitli mantarlar gelişmektedir. Mücadelesi: Yumurta ve larvalarına karşı çeşitli insektisitler kullanılır.

Marchalina hellenica (Genn.) (Çam Pamuklu Koşnili) (Homoptera: Margarodidae)

Gövdedeki zarar şekli

Koşnil Kızılçam’da da zarar yapmaktadır.

Trisetacus sp. Çam ibre kını akarı: Karaçam ağaçlandırma alanlarında etkin bir zararlıdır. Karaçam’ ın özellikle tepe tomurcuğuna yakın kısımlarındaki kambiyum tabakasında yaptığı zarar nedeniyle tepe ve yan tomurcukları öldürmektedir. Sinop ve Kastamonu yörelerinde yaygındır. Mücadelesi: Karaçamı, Trisetacus zararından korumak için, öncelikle uygun yetişme ortamı seçilmeli, kültürlerine iyi bakılmalı ve kontrolü ihmal edilmemelidir. Bu zararlının yaygın olduğu alanlarda çok geniş monokültürlerden kaçınılmalıdır. Çam ibre kını akarı görülen ağaçlar kesilerek saha dışına çıkarılmalı ve uygun yerlerde yakılmalıdır. Zaralının yumurta ve larva dönemlerinde çeşitli insektisitler kullanılmalı ve ayrıca doğal düşmanları olan yırtıcılar korunmalıdır.

TRİSETACUNS SP ÇAM İBRE KINI AKARLARI ERGİNİ VE ZARAR GÖRÜNTÜLERİ

Biyolojik Mücadelede Yararlanılan Canlı Organizmalar Zararlı böceklerin yumurta, tırtıl, kırızalit ve erginlerini yemek, parçalamak, üremelerini sınırlamak ve doğal dengeyi korumak suretiyle önemli faydalar sağlayan ve zararlı böceklerle mücadelede yararlanılan canlı organizmalardan başlıcaları şunlardır. Böcekçil kuşlar: Böcekçil kuşlar, ağaçların kovuk, oyuk, çukur ve ağaçkakan tarafından açılan deliklerde yaşarlar. Kuşlar çok hareketli olup sürekli uçarlar ve bu nedenle de fazla enerji sarf ederler. Çok obur ve olağanüstü iştaha sahiptirler. Günlük besin tüketimleri genellikle özel ağırlıklarının üstündedir. Çeşitli kabuk böcekleri ile kelebek ve yaprak arılarının yumurta, pupa, tırtıl ve erginlerini yemek ve parçalamak suretiyle beslenirler. Bu bakımdan böcek populasyonu üzerinde çok etkili olup doğal dengenin oluşumunda önemli rol oynarlar.

ZARARLI BÖCEK YİYEN KUŞ GÖRÜNTÜLERİ

ASILAN KUŞ

YUVALARI

Kızıl Sırtlı Örümcek Kuşu

Bir çalı kuşu (Troglodytes troglodytes) yılda küçük böceklerden 8-10 milyon unu imha edebilir. Baştan kara (Parus spp.), ağaç kakan (Dryobates), orman ve bahçe tırmaşığı (Certhia ssp.), siyah sinek kapan (Ficedula hypoleuca), sıvacı kuşu (Sitta europaea), alaca baykuş (Strix aluco), guguk kuşu (Goskovuk) ve kırlangıç türleri önemli sayılan böcekçil kuşlardandır. 1973 Yılından itibaren ülke ormanlarımıza bir program dahilinde 2009 yılı sonuna kadar 1.239.215 adet kuş yuvası asılması gerçekleştirilmiştir.

Kırmızı Orman Karıncası (Formica Rufa L.) : Kırmızı orman karıncası, bulunduğu yörelerdeki ormanlarda tahribat yapan zararlı böceklerin yumurta, tırtıl, pupa, ergin ve bitki bitlerini yiyerek yok ederler. Ülkemizde bu karıncaların çoğaltılması ve yayılış alanlarının genişletilmesine çalışılmaktadır. Kırmızı orman karıncası koloniler halinde yaşarlar. Koloni içerisinde 14-15 adet kraliçe ve en az 300.000 adet işçi karınca bulunur. Bir kırmızı orman karınca kolonisi yaklaşık 1 hektar orman alanındaki zararlı böcek populasyonunu zararsız seviyede tutmaktadır. Ülkemizde 900-1900 metreleri arasında Doğu ve Batı Karadeniz, Erzurum ve Güneyde Isparta” ya kadar uzanan ibreli, ibreli + yapraklı ormanlarda doğal olarak yayılış gösterir. 1973 Yılından itibaren ülke ormanlarımızda 11.806 adet karınca nakli gerçekleştirilmiş olup, halen Ankara, Isparta ve Balıkesir Bölgelerinde bu çalışmalar sürdürülmektedir.

HANGİSİ

DAHA

OBUR ?..

-Bir işçi karınca günde kendi Ağırlığının 1/20 si oranında zararlı böcek yer..

-Bir karıncaKolonisinde ortalama

300.000 Adet işçi karınca bulunur.

Bir koloni YILDA ORTALAMA

8mgX1/20X300000=120000mg=120

gr x200gün=24000 gr =

24 Kg böcek yer..

KARINCA’nın yoğun olduğu ormanlardan karınca nakli yapılır

Rhizophagus grandis (Gyll.) : Doğu Karadeniz ladin ormanlarının önemli bir zararlısı olan Dendroctonus micans (Kug.)” un biyolojik mücadele açısından etkin bir predatörüdür. Gürcistan ormanlarından Şavşat bölgesi ladin ormanlarına geçtiği sanılmaktadır. R. grandis genelde yılda bir veya iki genarasyon yapar. D. micans yuvalarına bırakılan R. grandis larvaları D. micans” ın larva yollarında ilerleyerek bu larvalarla beslenirler. R. grandis ergin veya larvaların 1-2 çiftler halinde D. micans yuvalarına verilir veya açık alana bırakılır. Böcekli alanlara bırakılan yırtıcılar D. micans” ın ergin ve larvalarını yemek ve parçalamak suretiyle önemli ölçüde yararlanılmaktadır. D. micans salgınının dengelenmesinde R. grandis” in tek başına %80-%85 etkiye sahip olduğu yapılan araştırmalar sonucu ortaya çıkmıştır. Bu yırtıcının verildiği yerlere kolayca uyum sağlayarak zararlı üzerinde baskı kurduğu ve süratle üreyerek etrafa yayıldığı tespit edilmiştir. R. grandis ilk olarak 1984 yılında Artvin” de laboratuvar şartlarında üretilmeye başlanmış ve daha sonraları zararlının görüldüğü Giresun ve Trabzon bölgelerinde de bu üretim çalışmaları artırılarak sürdürülmüştür. 1985 – 2009 Yılları arasında 8.264.498 adet R. grandis üretilerek böcekli alanlara verilmiştir.

R. Grandis ergini ve üretim laboratuar görüntüsü

Ergin R. grandis

R. Grandis larvası ve

Ergininin D. micans’la

beslenme görüntüleri

T. Formicarius yırtıcısının ergini,

larvası ve

laboratuarda üretimi

Colasma Sycophanta (Lin.) : Çamkese böceğinin önemli yırtıcılarındadır. Mart ayı içerisinde topraktan çıkan C. sycophanta erginleri aynı ay içerisinde çiftleşerek toprağa 15-20 adet yumurta bırakırlar. Yumurtadan çıkan tırtıllar ve ayrıca erginleri ağaçlara tırmanarak çamkese böceği tırtıllarını kese içerisinde veya kese dışında parçalamak ve yemek suretiyle beslenirler. Olgunlaşan C. sycophanta tırtılları nisan-mayıs aylarında toprak altında krizalite geçerler. 2005 yılından itibaren ilk defa C.sycophanta laboratuar ortamında üretilerek hastalıklı ormanlara verilmeye başlanmıştır. 2005 yılında 58.930, 2006 yılında ise 114.437 adet,2007 yılında 158.639, 2008 yılında ise 169.560 2009 yılında198.671 adet olmak üzere 711.080 adet yırtıcı böcek üretilmiştir.

C. Sycophanta yırtıcısı avını parçalarken

C. Sycophanta

faydalı

Böceğinin laboratuar

da Üretimi ve araziye

verilmesi

Phyrix caudata (Rond.) : Çamkese böceği tırtıl parazitidir. P. caudata ile çamkese böceğinin yaşam biçimi bir uyum içerisindedir. Ergin parazitler üçüncü gömlek dönemindeki çamkese böceği tırtılı üzerinde yaklaşık 200-250 adet yumurtayı teker teker bırakırlar. Parazit tırtılı delerek içeri girer ve tırtılın iç organlarını yiyerek hem gelişirler hem de onların ölümüne neden olurlar. (birinci genenarasyon) Bu bir ergin parazitin 200 fazla tırtılı yok etmesi demektir. Gelişen parazit tırtılları kese içerisinde ikinci kez krizalite geçerler. Krizalitten çıkan parazit erginler keseleri terk edip toprağa inmek üzere olan çamkese tırtılları üzerine yumurtalarını bırakarak (çamkese böceğinin toprak altında krizalite dönemi süresince) zararlı tırtılın iç organlarını yiyerek beslenirler ve böylece ikinci genarasyonunda da çamkese böceği tırtılının ölümüne neden olurlar.

ÇAMKESE HAVUZU-ADACIK/PHRYXAE ÜRETİM HAVUZU

Çamkese tırtıllarının

içindeki phryxae

görüntüsü

Çamkese böceğinin önemli parazit ve yırtıcılarından Phryx caudata, Calosoma sycophanta, Dermester undulatus’ un ormandaki varlıklarını artırmak için adacık yöntemi denilen bir metod ilk defa ülkemizde geliştirilmiştir. Buna göre keseler makasla kesilerek orman içerisinde özel hazırlanmış adacıklarda toplanmakta, böylece çamkese tırtılları bu adacıklarda ölüme terk edilmektedir. Bu yöntemle çamkese tırtılına ait parazit ve yırtıcıların uçarak tekrar ormana dönmeleri sağlanmaktadır. Adacık yönteminden yararlanarak çamkese böceğinin bu doğal düşmanlarının tekrar ormana kazandırılması suretiyle, doğadaki dengenin oluşumuna ve korunmasına katkıda bulunulmaktadır. Ülkemizde halen Çamkese böceğinin görüldüğü Marmara, Ege ve Akdeniz yörelerimizdeki kızılçam ormanlarında yılda 2000-2100 adet adacık yapılarak, uygulama çalışmaları sürdürülmektedir.

Koruma Önlemleri ve Öneriler : 1- Ormanların bünyesini bozan usulsüz müdahalelerden kaçınılmalıdır. 2- Uygulanacak silvikültür teknikleriyle hastalık ve zararlılara dayanıklı orman yetiştirilmelidir. 3- Doğal türler korunmalı, monokültürden kaçınılmalı ve karışık meşçereler tesis edilmelidir. 4- Plantasyonlarda yetişme ortamlarına uygun ağaç türlerine yer verilmeli, yerli yabancı ve hızlı gelişen tür ağaçlandırmalarında başta orijin denemeleri olmak üzere araştırma sonuçları dikkate alınmalıdır. 5- Orman bakım çalışmalar (sıklık bakımı, aramalar) tekniğine uygun ve zamanında yapılmalıdır.

6- Kabuk böceklerinin üremesine yol açmayacak uygulamalardan her zaman kaçınılmalı ve temiz işletmeciliğe büyük önem verilmelidir. Bu bağlamda; a- Kurumakta olan, hasta ve devrik ağaçlar ile orman içi depo ve rampalardaki kabuklu iğne yapraklı odunlar, böceklerin uçma zamanlarından önce ormandan çıkarılmalıdır. b- İbreli ormanlarda kesimler vejetasyon mevsimi dışında Kasım-Şubat döneminde yapılmalıdır. c- Kesilen ağaçlar kütüğü dibinde hemen soyulmalı ve özelikle yaz kesiminden kaçınılmalıdır. d- Kabuklu odun üretimi Kasım-Aralık ayları içerisinde yapılmalıdır. 7- Böceklerin doğal düşmanlarını korunması için mevcut ağaç, ağaççık, çalı ve flora korunmalı veya özel şekilde getirilmelidir. Gençleştirme sahalarında kuşların barınıp yuva kuracağı 3-5 adet kuru ağaç birakılmalıdır. 8- Ormanlar sık sık taranarak zararlıların durumu düzenli olarak kontrol edilmelidir

9- Halk-orman ilişkilerine önem verilmelidir. 10- Gerek yurt dışından ve gerekse yurt içinden bir bölgeden diğer bölgeye hastalık ve zararlı sirayeti önlenmelidir. Karantina tedbirleri uygulanmalıdır 11- Yurt dışından ülkemize giren orman ürünlerinin gümrük kapılarındaki kontrolleri uzman orman mühendisleri tarafından yapılması sağlanmalıdır. 12- Biyolojik, mekanik ve biyoteknik mücadele yöntemlerine ağırlık verilmeli, kimyasal mücadeleden mümkün olduğunca kaçınılmalı, ilaçlamalarda biyolojik ve organik insektisitler tercih edilmeli ve mücadele çalışmalarında ruhsatsız ilaç kullanılmamalıdır. 13- Faydalı böcek, kuş ve diğer canlılar korunmalı ve üretimleri artırılmalıdır. 14- Böcek zararları yanında mantar hastalıkları ile de biyolojik mücadele çalışmalarına önem verilmelidir.

15- Orman böcek ve hastalıkları ile mücadele konularında düzenlenecek olan hizmet içi ve hizmet dışı eğitim ve seminerler desteklenmelidir. 16- Orman zararlıları ile mücadelede çalışan personelin özlük haklarının iyileştirilmesi sağlanmalıdır. 17- Orman zararlıları ile mücadele faaliyetlerine daha fazla kaynak ayrılması, ayrılan kaynakların yerinde etkin kullanılması sağlanmalıdır.. SAĞLIKLI ORMAN DOĞAL ORMANDIR, PROBLEMLİ SAHALAR ÇOĞUNLUKLA AĞAÇLANDIRMA SAHALARIDIR, AĞAÇLANDIRMA YAPARKEN DOĞAYI TAKLİT ETMELİYİZ, UNUTMAYINIZ’Kİ DOĞAL ORMANLAR MİLYONLARCA YILDA OLUŞMUŞTUR, HİÇ BİR ORMANCININ OLUŞAN BU DENGEYİ BİLMEDEN TAHRİP ETMEYE HAKKI YOKTUR.

ORMAN ZARARLILARIYLA MÜCADELEDE KULLANILAN TERİMLER Feromon : Erkek ve dişi böceklerin üreme dönemlerinde birbirini bulmak için çıkardıkları eşeysel (cinsel) kokudur. Tuzak ağacı : Kambiyum’ da üreyen böcekleri yumurta koymak için cezbeden, kesilmiş veya boğulmuş ağaçlardır. Generasyon : Bir böceğin yumurta koymasından başlayarak ergin hale gelip tekrar yumurta koymasına kadar geçen süredir. Uçma zamanı : Ergin böceğin çiftleştiği, yumurta koyduğu, yani üremeye teşebbüs ettiği zamandır. Biyolojik mücadele : Zararlı böcek populasyonunu azaltmak için canlı organizmalardan yararlanmak suretiyle yapılan mücadeledir. Mekanik mücadele : Zararlı böceklerin yumurta, tırtıl ve erginlerini toplamak, tuzak kurmak, böcekli materyalleri yok etmek ve çevre koşullarını değiştirmektir.

Kimyasal mücadele : Böcekler üzerinde etkili olan çeşitli böcek öldürücü ilaçların kullanılmasıdır. Biyoteknik mücadele : Zararlı böcekleri yakalamak için feromonların çeşitli tuzaklarla kullanılmasıdır. Fizyolojik zararlı : Bitkilerin sağlıklarına zarar veren böceklerdir. Pirimer zararlı : Sağlam ve sağlık durumları iyi olan bitkilere zarar veren böceklerdir. Sekonder zararlı : Sağlık durumları iyi olmayan yani çeşitli nedenlerle hastalanmış ve cılız kalmış ağaçlarda zarar yapan böceklerdir. İnsektisit : Böcek öldürücü ilaç. Fungisit : Mantar öldürücü ilaç. Herbisit : Ot öldürücü ilaç.

ZARARLI BÖCEK ÜRETİM SAHASI

MÜCADELE HARCAMALARINDA KULLANILAN HESAP NUMARALARI 750/3002 : Ormanlardaki Böcek ve Hastalıklar ile Mücadele Giderleri Orman böcek ve hastalıklarına karşı cari ödeneklerle yürütülecek Kimyasal, Mekanik, Biyoteknik Mücadele çalışmalarıyla ilgili işçi ücretleri, ilaç ve malzeme giderleri, ikaz ve tanıtım levhaları ile vasıta, makine ve ekipmanların kira giderleri Döner Sermaye Bütçesinin 750/3002 nolu hesabından hesap planına uygun olarak harcanacaktır. 750/3003 : Ormanlardaki Böcek ve Hastalıklarla ilgili Yatırım Giderleri Ormanlardaki zararlı böcek ve hastalıklara karşı yatırım niteliğindeki Biyolojik Mücadele Faaliyetleri (Kuş yuvası yapımı, Karınca Nakli, Faydalı yırtıcı ve parazit üretimi) ise, 750/3003 Nolu Yatırım Giderleri hesabından, hesap planında belirtilen esaslar dahilinde karşılanacaktır.

ORMAN BÖCEK VE HASTALIKLARİYE MÜCADELE PROJELERİNİN DÜZENLENMESİ Orman böcek ve hastalıklarına karşı gerekli mücadele tedbirlerinin zamanında alınabilmesi için ormanlar düzenli olarak kontrol edilecek, ayrıca söz konusu zararlılara karşı en uygun, en etkili ve en ekonomik mücadele metotları 286 Sayılı Tebliğ esasları dahilinde düzenlenecek, onaylı mücadele projelerine göre mevcut ödeneklere de sadık kalınarak yürütülecektir. Proje örneği ektedir. ORMAN ZARARLILARI İLE MÜCADELE PROJESİ Bölge Müdürlüğü Proje No İşletme Müdürlüğü Proje Tarihi İşletme Şefliği Proje alanı Bölme No Zararlının Adı Mevki Mücadele Yöntemi Meşçere tipi :

Ağaç türleri ve karışım oranı : Boniteti : İşletme şekli : Toprak türü ve derinliği : a) Bir önceki yıl ortalama yağış miktarı (mm) : b) Son on yılın ortalama yağış miktarı (mm): Hakim rüzgar yönü : a) Bir önceki yıl nisbi nem ortalaması : b) Son on yılık nisbi nem ortalaması : a) Bir önceki yılın en düşük ve yüksek sıcaklık ortalaması : b) Son on yılın en düşük ve yüksek sıcaklık ortalaması : Zararlının arız olduğu ağaç türü : Zararlının ağacın neresine arız olduğu ve şiddeti : Sahada daha önce aynı zararlının veya başka bir zararlının zarar yapıp yapmadığı

SEÇİLEN MÜCADELE YÖNTEMİNİN NEDENLERİ ....................................................... ........................................................................................................................................... Mücadelenin nasıl yapılacağı (Biyolojik Mücadele yapılacak projelerde karınca nakillerinin, yırtıcı ve parazitlerinin nereden alınıp nerelere verileceği belirtilmelidir.) ............................................................................................................................................. Mücadelenin (Projenin) başlama ve bitim tarihi : Proje Yöneticisi : Projenin maliyet hesabı :

BİRİM FİYAT MİKTAR TUTAR İşçilik ....................... ..................... ................... Araç Kiralama ....................... ..................... ................... Ekipman Alımı ....................... ..................... ................... İlaç Alımı ....................... ..................... ................... Diğer ....................... ..................... ................... TOPLAM: ...................... ...................... zararlısı ile ............hektar sahada yapılacak mücadele için ................................ TL. harcama yapılması gerekmektedir. DÜZENLEYENLER İNCELENDİ ONAY Or. İşl.Şefi Or.İşl.Müd. Şb. Müd. Or. Böl. Müd. Not : Onay yetkisi OGM’ de olan projeler, onay için Merkez’ e gönderilecektir. Hazırlanan tüm projelerin ekine mücadele yapılacak alanları gösterir 1/25.000 ölçekli harita eklenecektir. Yapılan projelerde 300 asgari brüt ücrete kadarki kısım Orman Bölge Müdürlüklerince onaylanacak, bu miktarın üzeri ise Orman Genel Müdürlüğünce onaylanacaktır.