OSMANLI ARAŞTIRMALARI. XIV

Neııır Heyeti - Editor~ııl Board

HAL!L İNALCIK - NEJAT GÖYÜNÇ

HEATH W. LOWRY ~ İSMAİL ERÖNSAL ·

KLAUS KREISER

THE JOURNAL OF OTTOMAN STU·DIES . ·· ... XIV·

İstanbul.~ 1994

GALATA ,MEVLEVİ-HANEsi ŞEYHLERİ

İsmail ÜNVER

Mevleviliğin Türk düşünce ve sanat hayatındaki yeri, öbür tarikatlada mukayese edilemeyecek ölçüde önemlidir. Bütün tekkeler gibi Mevlevi tekketeri de kendi inanç, düşünce ve anlayışını öğreten, o yola girenleri eğiten, onlann manevi olgunluğa ulaşmasını sağlayan kurumlardır.

Doğunun tasavvufi ve edebi eserlerinin başında gelen Mesnevf, Mevle­viliğin temel kitabıdır. Dolayısıyla Mevlevilik eğitimi, edebiyat eğitimin­den ayn düşünülemeyen bir olgudur. "Dinle" sözüyle başlayan Mesnevt, manevi değerleri gönülden gönüle sesle, m us ıki ile aktarmayı amaçlar. Bu yüzden musıki, şiir ve sema' Mevleviliğin temel ögeleridir. Bunun için, Mevleviliğin tarikatlar arasında edebiyat ve musıkiye en çok yer veren, dolayısıyla Türk edebiyatı ve Türk mosıkisinin g~lişmesinde en çok katkısı bulunan tarikat olduğunu düşünüyoruz.

Osmanlı sarayının ve yönetirnde görev alan yüksek rütbeli kişilerin

Mevleviliğe ilgi göstermelerini, belli bir kültür düzeyinde buluşma olarak değerlendirmek mümkündür. Ancak bu ilginin siyasi bir sebebi bulunup bulunmadığı nedense pek düşünülmemiştir. Çeşitli m illetlere, dinlere, tarikatiara mensup topluluklardan oluşan; dil, din ve kültür ·ayrılıklanna rağmen, onlan bir yönetim altında kucaklayan Osnianh İmparatorluğu ile ka'pılannı her inanç ve düşüneeye açık tutan Mevlevilik arasında hoşgörülü

-- ve birleştirici olma bakımından önemli bir benzerlik vardır. Bu açıdan bakılınca yönetime karşı ayaklanma eğiliminde olan ve gücünü İran yöneti-

196

minden alan tarikat mensuplan üzerinde Mevlevlliğin birleştirici ve yu­muşatıcı etkisi araştınimaya değer.

Türk düşünce ve sanat hayatında böylesine etkili olan Mevleviliğin Osmanlı başkentindeki ilk esaslı rnekanı Galata Mevlevi-hanesidir. Yakın zamana kadar kurucusu, kuruluşu ve ilk şeyhleri hakkında tereddütler bulunan Galata Mevlevi-hanesi hakkında, bazı bakımlardan yine de yeteri kadar aydınlanmış değiliz. Bu belirsizlikl~re rağmen, XVI. yüzyıl başlann­dan XX. yüzyılın ilk çeyreği sonuna kadar varlığını koruyan bu kültür kurumu bugün de Divan Edebiyatı Müzesi adıyla ayrı bir kültür faaliyetini yerine getirmektedir. 37

Galata Mevlevi-hanesi'nin İskender Paşa tarafından kurulduğu bütün kaynaklarda ifade edilir. Ancak İskender Paşa'nın kimliği üzerindeki rivayetler farklıdır. Bu farklılığa önce A. Gölpınarlı dikkat çekmiştirl8 • Datıa sonra İskender Paşa'nın vakfiye kayıtlanın veren eserlerle39 onları dikkate alan çalışmalarıo ·ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivinde tesbit ettiğimiz İskender Paşa'nın Galata Mevlevi-banesi hakkındaki ilk vakfiye­si41 konuya kesin bir açıklık getirmiştir. Bugüne kadar Galata Mevlevi-

hanesi'nin kuruluş ~hi olarak "trıJI = e'r-rüsug" sözünün ebced karşılığı olan H. ·g97 yılı biliniyordu. Yukanda haber verdiğimiz vakfiye 12 Muharrem 897/15 Kasım 1491 .tarihini göstermek suretiyle, ebcedle

37 C. Ker~eıli, Galata Mevlevihanesi Divan Edebiyarı Mazesi; Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu yayını, İstanbul, 1977 (= Kerametli, Galata M.).

Jll A. Go/pınarlı, Mevlônii'dan Sonra Mevlevilik, İnkıl§.p Kitabevi, İstanbul, 1953, ıiı-112 (= Gölpınarlı, MSM.). . . .

39 M. T. Gokbilgin, XV. ve XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livasındaki Has Mukaıaa, Ma/k ve Vakıflar, İstanbul Üniversitesi EdebiyatFakültesi Yayını, No. 508, İstanbul, 1952, 432 (= Gökbilgin, Edirne ve Paşa Livası); Ö. L. Barkan - E. H. Ayverdi, İstanbul Vakıflan Tahrir Defteii 9S3 (1546) Tarihli, İstanbul, 1970, 222 (= Barkan- Ayverdi, Tahrir Deften) .

.m Kerometli; Galata M., 15-19; K. Kreiser, "Zur wirtschaftlichen Orundiage der istanbııler Mev­levih§.nes am Beispiel des Konvents von Galata", Osmanistische Studien zur Wirtschafts- und Sozialge­schichte, Hrsg. von H.G. Majer, Verlag Otto Harrassowitz, Wiesbaden 1986, 84-91 (= Kreiser, "lstanbuler Mevlevih§.nes"); A. Gürer, "Galaia Mevlevi-h§.nesi ve Şeyh Gruib" DTCF. Araştırma ~nuçlan toplantısı 4 Nisan 1989 ( yayımlanmamış bildiri). Burada ilk defa sunulacak silsilenamelerin . tespitinde yardımını gördüğüm A. Gürer'e teşekkür ediyorum. /

41 Vakıflar Genel MDdariağa Arşivi, U.no.181 (İstanbul4 adlı ve S73 numaralı defterln 98 sahife ve 19 sırasında kayıtlı Veliyya'd-dfn Oğlu İskender Paşa'ya ait12 Muharrem 897 tarihli vakjiye IJr­neğidir), (= İskender Paşa, v.lJ.).

197

verilen tarihi doğrulamış; Mevlevi-hane'nin kuruluşunun 1492'den önce olduğunu ortaya koyıriuşttir.

Galata Mevlevi-hanesi'ni· kuran kişi olarak, Kanuni döneini devlet adamlarından, başka bir İskender Paşa'yı gösteren kaynaklar hatalıdır42 • Öte yandan İskender. Paşa'nın "Galata haricinde bina ettiği" tekkenin, Mevlevi dergahı olarak kurulduğunu ifade eden en eski belge de yukanda işaret ettiğimiz vakfiyedir.

Galata Mevlevi-hanesi'nin kurulduğu 897/1491 tarihinden, Abdi De­de'nin şeyh olduğu 1017/1608-9 tarihine kadar geçen 120 yıllık dönem, dergahın kullanış amacı, oraya kimlerin şeyh olduğu ve meşihat sürelerin­de karşılaşılan tutarsızlıklar, Galata Mevlevi-hanesi' nin kuruluşundan sonra bir süre Halveti dergahı ve derslik olarak kullanıldığını ifade eden eserleri haklı göstermektedit3

•

Öte yandan yukarıda gösterdiğimiz vaktiyede Galata Mevlevi-hanesi mütevelliliğinin, buranın şeyhlerine bırakıldığı ifade edildikten sonra, mütevelli olarak "e'ş-Şeyb Yunus Efendi ibn Şeyh Zeyne'l-'abidin Efendi" ve "e'ş-Şeyb Yunus Efendi" biçiminde adının iki kez anılması, bugüne kadar yayınılanmış ve burada ilk olarak yayımlanacak olan silsile-nameler­de hiç bulunmayan yeni bir adı ortaya koymaktadır. Bu durum, bütün silsile-namelerde ilk şeyh olarak gösterilen Sultan-ı Divan! veya Sema'i Me~emmed Dede (Divane Me~emmed Çelebi)'nin şeyhliğinin bir Mevlevi yakıştırması olabileceği yolundaki şüphelerimizi artırmıştır.

Tarih boyunca Begoğlı Dergahı, 'Galata Astanesi,. Galata Dergahı, Galata Hanikahı, Galata Tekyesi, Hanikah-ı Bab-ı Kulle, İskender Paşa Zaviyesi, Tekye-i İskenderi, Kulle Kapu Mevlevi-hanesi adlarıyla anılan Galata Mevlevi-hanesi, kültür tarihimiz bakımından önemli bir merkezdir. İstanbul' daki diğer Mevlevi-hanelerin kuruluşlarında etkileri görülen

.n Sfikıb Dede, Sejfne-i Nejfse-i Mev/eviylin, Mısır, Matba'a-i Vehbiyye, C. I, 1283, 15-59 (= Sllib, Sefine); Esrar Dede, Tezidre-i Şu'arll-yı Mev/eviyye, N. K. Aras (DTCF. yayımlanmamış yük­sek lisans tezi), 101-109 (= Esrar, Tez.); Ayvansarıiyi- A. Sati', Hadikaıa'l-cevf/mi', C. II, İstanbul, 1281, 42 (= Ayvansarayi, He.); M. Erdoğan; "İstanbul Mevlevi-haneleri", Güney-Doğu Araştırmaları Dergisi, S. 4-5 (1975-1976), 15-46 .

.., Ayvilnsarilyi, Ilc., 42; M. Süreyya, Sici/1-i~Oş_milnf, C. IV, ıarilısiz, 110 (=M . .Süreyya, Sic.).

198

Galata Mevlevi-hanesi, edebiyat tarihimiz bakımından da değerli bir ocaktır.

Biz burada hem Mevlevilik hem de edebiyat tarihi bakımından önem taşıyan Galata Mevlevi-hanesi şeyhlerini gösteren silsile-nameleri tanıt­

maya, bilinen silsile-namelere yenilerini katmaya ve bunlar arasındaki tutarsızlıldara işaret etmeye çalışacağız.

Galata Mevlevi-hanesi şeyhliğine getirilmiş kişiler, birbirinden farklı biçimde kaleme alınmış listelerde karşımıza çıkmaktadır. Bunlann kimisi bağımsız olarak· bu konuya aynlmış listeler halindedir .. Galata Mevlevi­hanesi'nde Şeyh Galib'den sonra post-trişin olan Ruhi Dede'nin "Defter-i Dervişan"ı44, Galata Mevlev:i-hanesi'ndeki "Risale"de verilen liste45, İzzet Molla'nın manzum "Silsile-mlme"si46 , yine İzzet Molla'ya ait ol­duğu sanılan bir mensur "Silsile-name"41, Zakir Şükri Efendi'nin "Silsi­le-name"si48, C. Kerametli'nin listesi49 ile Ş. Uzluk'un verdiği liste50

bağımsız belgelerdir. Galata Mevlevi-hanesi şeyhleri ve bunların sıraları hakkında bazı biyografik eserlerde de bilgi bulunmaktadır. Bunların başın­da Ş:üseyn-i Ayvans~yi'nin Hadikata 'l-cevtuni' adlı eseri gelmektedirSı. Sicill-i cos.mant'de de böyle bir liste dolaylı olarak verilmişti~2 • S. N.

c(!3rgun, Şerh ~b'i anlattığı eserde "elde mevcut kayıtlara göre" ifadesini

'"RUht Dede, Defter-i Dervişan, İstanbul Ün.Ktp., Ty 6765, yk.14b. (= Rtlhi Dilde, DD.). Galata M evlevi-hanesi Ytı!Jnalan, envanter no. 103, yk. 4b-5a (= Galata M., Ris/lle).

46 izzet Mol/a,_Bahllr-ı Ejkôr, Bulak, 1255, IX/37-39 (= İzzet Molla, manzum). İzzet Molla'nın bu şiiri künye verilmeden Keraınetli'de anılmıştır. Keraınetli, Galata M. 76.

47 Ayfn-i ŞerifMecma'ası içinde, Dil ve Tarih-CoğrafYa Fakiıltesi Kip. YazmaA 280, yk. 33b-34a (= i. Molla, mensur ?).

46 Zôldr Şakrf Efendi, MecmQ'a-i Tekô:y/J, haz. Mehmet Serkan Tayşı, yay.· Klaus Kreiser, Klaus Schwarz Verlag, Freiburg, 1980, 43-45.( = Z. Şükri, M. Tekaya).

-tP Kerametli, Galata M., 74-76 . .50 Ş. Uzluk, "Galata Mevlevf-hanesf ve Şey!J Ahmed Cel/Jleddin Baykara Dede.Efendi",•lli.Mevi/J­

na Kongresi (l'ebliğler), 12-14 Aralık 1988, Konya Selçuk Üniversitesi Yayını, No.71,297-300 (= Uzluk, "Galata").

sı Ayvansar{Jyt, He. 11142-47. sı M. sareyya, Sic. 1/352.

/

199

kullanarak bir liste sunmuştur3 • M. H. Bayrı'nın "Galata'?dan söz eder­ken verdiği liste ise nereye dayandığı aniaşılamayan bir sıralamadı.-54 •

Eldeki silsile-namelerin düzenieniş tarihleri genellikle belli değildir. Bununla birlikte, her listede anılan son şeyb, listenin düzenieniş -tarihi hakkında bir fikir verebiliyor. Bu yaklaşımla eldeki listeleri şöyle sıralaya­biliriz: Riiht Dede, Ayvansarayt, İzzet Molla (mensur?), İzzet Molla (manzum), Galata Mevlevi-hanesi'nde düzenleyeni bilinmeyen liste, Meh­med Süreyya, Zakir Şükrl Efendi, S. N. Ergun, M. H. Bayrı, C. Kera­metli, Şehabettin Uzluk.

Bunlardan yeni harflerle yayımlanmamış olanları yukandaki sıra ile sunmaya geçiyoruz:

a. Ruhi Dede'nin listesi55 :

1. l;lazret-i E'ş-şeyb Mel)emmed Semacü'd-din Efendi, can-sülale-i l;la2:­ret-i Mevlana, müddet-i meşigat 4 sene;

2. l;lai:ret-i Mes.nevi-bvan Mal)miid Efendi, Furuncı-zade, müddet-i meşi­bat 10 sene, rıl)let 911;

3. l;la2:ret-i Sırri cAbdi Dede Efendi Tekye-i mezbiir medrese olmış iken :iabt idüp Mevlevi-hane eylemişdür, müddet-i meşigat 20 sene, terk şude 1019;

4. Şaril)ü'l-Mes.nevi An~araviyyü'l-aşl Rüsiibl İsma.cn Dede Efendi, müd­det-i meşibat 33 sene, rıl)let sene 1052;

5. l;la2:ret-i Mel)emmed .Adem Dede'Efendi, müddet-i meşigatll sene, nl)let der-Mışr, sene 1063; ·

·-jJ S. N. Ergun; Şeyh G/ilib Hayatı ve Eserleri, İstanbul, 1935, 33-34 (= Ergun, Ş. G/ilib). Yazar

burada İzzet Molla'nın kasidesinden beş beyit almış, Evrtid·ı Mevleviyye Şerhi'nde ve Üsküdar Selimağa Ktp.sindeki yazma Silsile-i Thmk Rislllesi'nde (Hüdli'i, no.122) aynı silsilenin bulunduğunu ifade etmiştir. Ancak Ergun'un sözünü ettiği risale, bugün yerinde değildir. N. Özcan, TDV. İsllim Ansiklopedisine yazdığı Ali Nutki Dede maddesinde, Üsküdar Selimağa Kütüphanesi, Hüdliyi kitaplan no.206'da Mehmed Şükri Efendi tarafından düzenlenmiş bir silsile-nameden söz ediyor. Ancak bu nurnarada da silsile-nfune bulunamamıştır.

54 M. H. Bayn, Yer Adlan ve Yer Adiarına Bağlı Falklor Bilgileriyle İstanbul, İstanbul, tarihsiz, 52 ( = Bayn, İstanbul).

55 RUhi Dede, DD.

200

6. J:Iai:ret-i cArzi Me~emmed Dede Efendi, müddet-i meşibat 12 sene, rıl)Iet sene 1075;

7: J:Iai:ret-i Nacl ~med Dede Efendi, terk idüp Yeni\<:apu'ya şeyb olmış­dur, müddet-i meşibat 7 sene, terk şude sene 1082;

8. I:Jai:ret-i Derviş Çelebi Efendi, müddet-i meşibat 1 sene, terk şude vefat yaft der-J:Iacioglı Bazan, sene 1083;

9. J:Iazret-i Gav~i A~med Dede Efendi, İstanbuli, müddet-i meşibat 26 sene, nl)let sene 1109;

10. J:Iazret-i Nayi co.s.man Dede Efendi, damad-ı Gav~i Efendi, müddet-i meşibat 33 sene 1142;

ll. J:Iai:ret-i Sırri c Abdü 'I-b~ Dede Efendi ibn Nayi co.s.man Dede Efen­di, müddet-i meşibat 22 sene, n~let sene 1164;

12. J:Iai:ret-i Me~emmed Şemsü'd-din Dede Efendi ibn Musa Dede Efendi 'frablusi, müddet-i meşibat 10 sene, rı~let der-Mekke-i mükerreme sene 1174;

13. J:Iai:ret-i cisa Dede Efendi, birader-i Şemsü'd-din Dede Efendi, müd- · det-i meşibat ll sene, rı~let sene 1185; ·

14. J:Iai:ret-i Selim Dede Efendi, ~afid-i Musa Dede Efendi, müddet-i meşibat 6 sene, rı~let sene 1191;

15. J:Iazret-i Me~emmed ŞadıJ.c Dede Efendi ibni Selim Dede Efendi, müd­. d et-i meşibat 1 sene, n~Iet sene 1192;

16. I:Jai:ret-i cAbdı:ı'Hcadir Dede Efendi Şami, müddet-i meşigat 4 sene, ref' şud sene 1195;

17. J:Iai:ret-i J:Iüseyn Dede Efendi ~onevi, müddet-i meşibat l·(bir yıldan - fazla), n~let 1197; ·

18. I:Ia2:ret-i El-~ac Seyyid c Ali Dede Efendi I}onevi Ba.J.d.OO-zade, müddet-i meşibat 4 sene, reF şud sene 1201; )

19. Şairet-i Mir Nu'man Dede Efendi, müddet-i meşigat 4 sene, ref' şude sene 1205;

, !/> 20. J:Iai:ret-i Me~emmed Gruib Dede Efendi, İstanbuli, müddet-i meşigat 8 sene rıhlet 1213;

201

21. J:Iai:ret-i El-J:ıac Mel}emmed Rı1J:ıi Dede Efendi sellemehu'llah56, müd­det-i meşlgat 2 sene (yaklaşık), nJ:ılet 1215 cumad-ı agire (değişik yazı ile 26 receb yazılmış);

22. J:Iai:ret-i Seyyid Mal}mfid Dede Efendi, MeJ:ıemmed Şems ·Dede Efen­di'nin cammi-zadeleri.

b. J:Iüseyn-i Ayvansarayi ile cAli Satı'ın anlattıklanndan elde edilen liste57

:

1. Sernacl MeJ:ıemmed Dede Efendi;

2. Mes.nevi-bvan Mal}mtid Dede Efendi, 955'te post-nişin olmuş58 ;

3. cAbdi Dede Efendi, Galata dergahının Mevlevi-hiine olduğunu isbat ederek buraya bir süre şeyh olmuş, azi olunmuş, Kasımpaşa Mevlevi­hanesi'ni kurmuştur.

4. İsmacn Dede Efendi, 1041 'de öldü.

5. Adem Dede, hac dönüşünde Mısır'da öldü, 1063. 6. cArzi MeJ:ıemmed Dede Efendi, 1075'te öldü.

7. Pindm Naci AJ:ımed Dede, 1082'de şeyhliği alınmış sonradan Yenikapı . Mevlevi-hiinesi'ne şeyh olmuştur.

8. Çelebi Derviş Efendi. Bir sene kadar şeyhlik makamında bulunduktan sonra Kamaniçe seferine giderken Hacioğlıbazarı'nda ölmüştür, 1083.

9. Gavs.i AJ:ımed Dede, 1109'da ölmüştür.

10. Nayi co.s.man Dede Efendi, Gav.s.i Ahmed Dede'nin damadıdır. 1142'de ölmüştür. . ·

ll. CAbdu'l-balp Dede, Nayi co.s.man Dede'nin oğludur. 1164'te ölmüştür.

12. MeJ:ıemmed Şemsü'd-din Dede, Kasımp~şa ve Yenikapı Mevlevi­haneleri şeyhliğinde bulunmuş olan Musa Dede'nin oğludur. 1174'te öldü.

56 Bundan sonrafd kayu/ar farklı bir yazı ile yazılmışnr. SJ Ayvllnsartiyi', He., 42-47. Eserde verilen bilgilerden silsile-namelere benzeyen bir liste çıkart­

maya çalıştık. 58 Burada "dergiJh-ı mezbtır btfde zamı'Jnin yarı'Jb olarak yı'Jü kalmış ve btfdehu Ifalveıi' zı'Jviyesi

olup şol)ra dersiyye dayı olmış iken ... " ifadesi yer alıyor.

202

13. ctsa Dede, Me~emmed Şemsü'd-din Dede'nin kardeşidir. Zamanında tekke yanmış (1179), III. Mustafa'nın himmetiyle aynı yıl yeniden yapılmıştır. ctsa Dede 10 sene bu makamdakalıp 1185'te öldü.

14. Selim Dede, ctsa Dede'nin eniştesidir. 1191 'de öldü.

ı5. Me~emmed Şad* Dede, Selim Dede'nin oğludur. Bir yıl sonra veba­dan öldü.

ı6. cAbdü'l-~adir-i J;Ialebi, Mısır Mevlevi-hanesi şeyhliğinden naklen atanmıştır.

ı 7. I:Iüseyn Dede, Konya astanesi aşçıbaşısı iken ı ı92 senesinde (?) Gala­ta'ya post-nişin oldu. ı19Tde öldü.

ıs. Ba~al-zade c Ali Dede, 1197'de şeyh olup 1201 'de şeyhliği kaldırıldı.

ı9. Nu'man Beg, Üsküdar Mevlevi-hanesi'nin kurucusudur. Galata'dan kendi isteği ile ayrılmıştır.

20. cAbdu'llah Dede, Galata'ya atanmış, İstanbul'a gelirken yolda ölmüş. 21. Ba~al-zade c Ali Dede tekrar görevlendirilmiş.

22. 0~9 Şevval 1205'te şeyh olmuştur. ı210'da tekketamir edildi.

23. Rt1~i Dede. Uzun süre bu makamda kaldı. 24. M~mud Efendi. Beşiktaş Mevlevi-hanesi. şeyhi Yusuf Efendi'nin

damadıdır. ı232'de kayınpederinin ölümü üzerine Galata'yı terk edip onun yerine şeyh oldu.

25. ~udretu'Ilah Efendi, Yenik.apı Mevlevi-hanesi aşçıbaşısı Hacı De­de'nin oğludur. Ha.Iet Efendi'nin ilgisi ile Galata'ya şeyh olmuştur.

c. İzzet Molla'ya ait olduğunu sandığımız bir mecmuadan kopya edilmiş ayin-İ şerif mecmuasındaki 1İste59 : •

ı. J;Ia.Zret-i Sul!fuı-ı Divani, ~uddise sırruhu'n-nurani, ~ara~işar'ı teşrif buyurdu~an sene 926, irti~alleri tarihi sene 936;

59 İ. Molla (mensur?), Mecmuamn başındaki "Ez-Mecmü'a-i Derviş izzet, bende-i h/ik-i pay-i Mevlevr kaydına dayanarak bu kanıya vardık. Silsi/e nıecmuamn 33b-34a sayfalarmda "MeşliyitJ-i

Mevlevi-hline-i Galata der-Kulle Kapusı, binli '-i İskender Paşa" başlığı altında verilmiştir.

\

20j

2. l;iaZı"et-i M~nevi-bvan Ma~mud Dede Efendi, müddet-i meşibat ... sene;

3. J:iai:ret-i Furuncı-zade Dede Efendi, müddet-i meşibat ... sene; 4. l;iai:ret-i cAbdi Dede Efendi Ruhavi, terk 1019, müddet-i meşigat 2

sene;

5. J:iai:ret-i Şari~-i Me;snevi-i Şerif AnJ.caravi İsma'il Dede Efendi, n~let sene 1051, müddet-i meşigat 32 sene;

6. J:iai:ret-i Adem Dede Efendi Antalyavi, n~let sene 1063, müddet-i. meşigat ll sene;

7. l;iai:ret-i cArzi Me~emmed Dede Efendi İstanbuli, rı~let sene.1063 (?), müddet-i meşibat 12 sene;

8. }:lai:ret-i Naci AJ:ımed Dede, cazı şud. sene 1080, müddet-i meşigat 5 sene;

9. J:iai:ret-i Derviş Çelebi Dede Efendi ~onevi, terk sene 1083, müddet-i meşigat 2 sene; ·

10. J:iazret-i ôav.s.i ~med Dede Efendi İstanbuli, rı~let sene 1109, müd­det-i meşibat 36 sene (?);

11. l;iai:ret-i Nayi co.s.man Dede Efendi İstanbuli, rı~Iet sene I 142, müd­det-i meşibat 33 sene;

12. J:Ia:iret-i CAbdü'l-b3.J.ci Dede ibn co.s.man Dede İstanbuli, rıJ:ılet sene 1164, müddet-i meşibat 23 sene;

13. J:Iai:ret-i MeJ:ıemmed Şemsü'd-din ibn Şafi Musa Trablus!, rıJ:ılet sene 1174 rab-ı J:ıac, müddet-i meşiJ:ıat lO· sene;

14. cjsa. Dede ibn Safi Musa Dede Trablusi, rıhlet sene 1184, müddet-i . •. : . meşibat ll sene;

15: Selim Dede Efendi Trablusi, rıJ:ılet sene 1190, müddet-i meşigat 6 sene;

16. ŞadıJ.c Dede ibn Selim Dede Trablusi, rıJ:ılet sene 1192, 1 sene; 17~ cAbdü'l-J.cadir Dede Şami, cazı şud sene 1195, müddet-i meşigat 3

sene;

18. ~onevi J:iüseyn Dede Efendi, n~let sene 1197, müddet-i meşibat 1 sene (1 yıldan fazla işareti konmuş);

204

19. ~onevi Seyyid c Ali Dede Efendi, cazı şud sene 1201, müddet-imeşibat 4 sene;

20. Nu'man Dede Efendi, caz! şud sene_ 1205, müddet-imeşibat 4 sene; 21. (Decfa) ~onevi Seyyid c Ali Dede Efendi, cazı şud sene 1205, (müddet­

i meşibat)bir gün; 22. cAbdu'llah Dede Efendi, ni:ılet sene 1205, Kütahya'dan gelir iken

vefat; ,

o\ 23. Escad Mei:ıemmed Gatib Dede Efendi, ni:ılet sene 1213, müddet-i meşibat 7 sene;

24. J:laci Mei:ıemmed Rui:ıi Efendi, .nl;ılet sene J225,(müddet-i meşlbat) 12 sene;

25. Seyyid Mai:ımud Efendi, Beşiktaş'anakl sene 1232, (müddet-i meşibat) ?·sene. -

d. İzzet Molla'nın manzum silsile-namesi60: .

Silsile-i Meşayib-i Kirarn der-ija~ah-i Bab-i J$:ulle

1. Müşerref etdi teşrifiyle cahd-i Şan Süleymam

Şeh-i Qdim-i himmet J:la.Zret-l Sultfuı-ı Divani

2. Mui:ıiH bargahın Jpldı Bab-ı :f$:ulle-i merdan

Gelip Paşa-yı İskender-n~iriiJ oldu milımanı

3. Sarayın ma.lcd~m-i şahenşeh-i macniye şükrane

Taril,c-i Mevleviye etdi va.lcf ol A.şaf-ı .s.ani

4. şuca.c-i aftab-ı himmetin neşr etdi ata~5:a

Uyandırdı çeragın bir l5:aç ol nur-ı Sübi:ıanf'1 .

150 İzzet Molla, (manzum). Kaside nazım şekliye ve mejlJ 'ilan mej{J 'ilan mefô 'flan mej{J •rıo/ı vezniyle yazılmış 52 beyitlik bu si/sile-nlime bugilne kadar yeni haljlerle yayımlanmamıştır.

61 Beytin ikinci mısraında vezin aksıyor. Bu aksaklığın tam Sulran-ı Dfvanf'nin İstanbul'daki kalış suresine rastlaması, batun kaynaklarda glJrtılen çelişldlerdendir. Bu mısraı: "Uyandırdı çerllğın bir kaç

J

5. Muf:ıibbanıg fı~ ~ulmetiyle etdi terk d!Jir

Edip J.(araf:ıişar'a irtif:ıai ol pir-i m1rani . .

6. ij:allfe .taldı maf:ımudü'ş-şiyem bir zatı dergaha

Vekaıetle edip ~:nıt-m~m ol Mesnevi-bvfuu

7. Olup Maf:ımud Efendi anda bir müddet vekaıetle

Furuni-zade'ye· dest-i J.cader şunmışdı ol nanı

8. Pumni-zade'den cAbdi Efendi'ye gelince ta Biraz müddet tehi J.calmış idi dirler bu meydfuu

9. Cenab-ı Mevlevi'nin yine sım aşikar oldu

Edip c Abdi Dede ol tekyede tecdid erkanı

10. Gelip big on yedide baniJ.cahı gülsitan etmiş

Olup ol gülşen içre bağban ba-emr-i Bostani

ll.İki yıl sonra diger tekyeyi teşrif J.cıldıJs:da O şem'ig başına pervane olmuşlar muhibbanı

12.İcazet-name-i Bostan ile ol gülşen-i cirfan

Rüsubi namına bir bülbülüg oldu ~ülistanı

13.Cenab-ı I;Ia.Zret-i Şan~ ki Şer~-i M~nevisiyle CiMnın beynine sindirdi el-f:ıaJ.c mağz-ı ~ut'an-ı

14.0 hem-nam-ı Zebihu'Ilah otuz üç sal müddetle

Bu yolda can-fedalıJ.c ile sürdi anda devram

ay ol nür-ı Stıbhôni" biçiminde tamamlayarak vezin aksaklığmı giderebiliyoruz.

205

206

15.Den1n-ı ijruıiJ.c3h'a ibtida medfOn bunlardır

BİıJ elli ikide cazm eyledi ol pir-i Rabbam

16.Cenab-ı Adem oldu ca-nişin-i I;Imet-i Şan~ Ebü '1-aba:ı-i dervişan olup ol macrifet kanı

17 .Edip on bir sene anda meşibat Jp.ldı cazm-i ~ac

Diyar-ı Mışr'da menzilgeh etdi ~urb-ı Yezdan'ı

18.Görülmüş ~ayd~ı ~amınna böyle Molla ijunkar'ın Gelip c Ar~i Me~emmed ~am:ona yazıldı fermanı

19.Meşibat eyleyip on iki sat ol ca.nf-i bi'llah

Ma~amın etdi big yetmiş beş içre buld-i Rı9vani

20.Semiyy-i AJ:ımed-i Mürsel cenab-ı Naci-i münci

Edip beş sal anda terbiyet yaran u ibvanı

21.Li-emrin-ma olup bİıJ seksen içre cazı ile mal;ızUn

Görünmüş baş~ yüzden pirinİı) luif-ı :firavam

22.Gelip Derviş Efendi iki yıl irşad ~ılmışlar Neden terk eylemişler neyse ~ikmet şorma sen anı

23.0lup bİIJ seksen üçde ~tb-ı dergeh J:Imet-i Gav~i Bu sürmüşdür otuz altı yıl anda devr-i piranı

24. Yerine eyledi damadını fevtinde istiglaf

Edip big yüz do~zda irti~a.I ol -~tb-ı Rabbant

25.Gelip Nayi Efendi eyledi ney-paresin game

Meşigat muşf:ıafın vatctinde lp.ldı Iesm-i co~mani

26.0tuz üç sal edip ehl-i semaca "bi'şnev"i $ir Anıgdır · eks.eriyya mupibig ayin ü erkanı

27 .Mübarek zatı bir mecmuca-i esrar-ı l]ikmetdir

Ne l)acet şerl)e Mi'raciyye'den macıarn cirf'anı

28.Gidip bil) lp.r~ ikide tekyegah-ı mülk-ifaniden ~alıp magdumu' B~ ca-nişini lp.ldı I:J~ anı

29. Yigirmi iki sal ol da meşigat eyleyip göçdü

Kime b~ ~alır bu gani~ah-ı caıem-i faru

. 30.Mef:ıemmed Şems-i din kim ibn Musa-yı Şafi'dir ol Ki big yüz ile yetmiş dört içinde aldı meydanı

31.Edince ol sene anlar da dervişanını teslik Tar~-i f:ıacda gerdun etdi setrol mihr-i rahşanı

32.Mücerred gıdmeti m~bt11 olup dergah-ı Mevlada Meşigat daderi cfsa'ya oldu I:I~'IIJ il)sanı

33.0 dagı eyleyip irşad dervişanın on bir sal Zamanı buldı bil] yüz ile seksen beşde payanı

34.Verildi bani~ab Şeyb-i Selimü'Hab'a altı sal

O da big yüzle to~an birde laldı meyl-i rt1l)ani

207

208

35. Oturdu postuna magdumu Şad* bir sene anıg Hernan bİIJ yüzle to~an ikide ~dı feda cam

36.Yerine şey!J cAbdu'Hcadir-i Şamt gelip üç saı Bilinmez aşlı neymiş eylemişler müncazil am

37 .Melek-ştme I;Iüseyn-i Cin-l~ab teşrtf edip na-gah M~ın bir buçu~- yıl sogra etdi carş-ı Ra~mant

38.Gelip B~w-zade ~onya'dan e~-ı himmetle İki yüz birde etdi ca-niştni Mtr Nucman'ı

39.İki yüz beşde dergehden olup Nucman Beg maczal Erenler yollamışlar narndaş-ı Ştr-i Yezdan'ı

40.Heman bir günde maczal oldu am sanma sen züldür Beraberdir amg bil) saı sulta.nlı~a bir am

41. Verilmiş tekye c Ab du 'Ilah Efendi nam bir. ptre Gelirken anı Kütahiyye'de defn etmiş i!Jvam

42.Gelip ÖMib Dede bil) iki yüz beş A!Jiri içre o dergah-ı şerife zatı oldu şari~-i s.am

43.MaCarif kam Cirfan macdeni cilm-iledün b~ri

Sürülmekde da!Jı ~aıa o şahıg. resm-i dtvam

44.BİIJ iki yüz on üçde gene iken bozdu phsının mevt Bize cevherlerin bagş etdi gitdi ol kerem kanı

45.Dehanımdan o lezzet gitmedi blı] el ayaJ.c öpdüm

Bi-J:ıamdi'llah baga taJ.cbil-i desti oldu erzarn

46.Gelip RuJ:ıi Dede cfuılarla oldu cism-i vaJ:ıidveş

Yegiden etdi iJ:ıya sa.Iikan-ı rab-ı merdanı

47.0n iki yıl meşigat eyleyip ctsa-nefeslikle

Big iki yüz yigirmi beşdeverdi J:lai;ret'e canı

48.Ma~am etdi gelip MaJ:ımud ·Efendi postını anıg Beşik~ş oldu cayı bacd ez-in ha-emr-i sul!3-ni

_49.Yedi yıl şeyg olup gali ~nca cay-ı valası

Cenab-ı ~udretu'llah oldu J:l~'ın anda bürhanı

SO.Ne·cazl ile ne fevt ile be-kam oldu ti-tıamdi'llah

Bu bir sırr-ı ijuda'dır şad eder erb2 J-i cirfanı

Sl.BiiJ iki yüz otuz ikide oldu şa.J:ıib-i irıjad

İlAhi gün-be-gün efzun ola cönr-i firivanı

52.Şayılsın rıiz-i mahşerde kilab-ı bab~ı Monla'dan

Kemine bende cizzet eyledi tacdad pirar.ı

e. Galata Mevlevi-hanesi'nde bulunr.n Hste'i!:

209

ı. J:lai:ret-i Sul~n-ı Divarn Me~emmfc.l Efer.di, ~araJ:ıişJ.r'a teşrifleri sene 926;

61 Galata M, Risrııe. İstanbul'daki dijer Mevlev'i-lıiinelerin şeyhlerine ait tiMeleri de kap.~ayan bu yaımamn4b-5a sayfalan Galata Me·.ı!evi-htinesi şeyhleri•ı; a·•-"'~"'.<flr. Bu,:fsile-n!imede ye:· yeryanltş yazılmış rakamlar vardır. Bu yan/iş,_,, kronolojik akış içinde tarajinıızdan tliizl!!:'."erek verill:ıiş;ir.

210

2. Şairet-i Mes.nevi-bvan Mai:ımt1d Dede Efendi, ni:ılet sene 1010, müd­det-i meşigat 84 (?) sene;

3. I:Ia.Zret -i Furuncı-zade Efendi, sene ... ;

4. I:Iazret-i 'Abdi Dede Efendi Rt1I:ıavi, terk sene 10ı9, müddet-i meşi!Jat 2 sene;

5. I:Iazret-i Şari~-i Mes.nevi-i Şerif İsma'il Dede, rı~let sene 1041 (meşlhat süresine göre 1052 olmalı), müddet-i meşi!Jat 32 sene;

6. I:Ia.Zret-i Adem Dede Efendi, Antalyalı, rıi:ılet sene ı063, müddet-i meşi!Jat ı ı sene;

7. I:Iazret-i cArzi Mei:ıemmed Dede Efendi, İstanbuli, rıi:ılet sene ı075, müddet-i meşigat ı2 sene;

8. I:Iairet-i Naci AI:ımed Dede Efendi Bursalı, cazı şud sene 1080, müd­det-i meşi!Jat 5 sene;

9. I:Ia.Zret-i Derviş Çelebi Dede Efe-ndi ~onevi, terk sene 1083, müddet-i meşi!Jat 2 sene;

10. I:Iairet-i Gav.s.i A~med Dede Efendi İstanbuli, rı~let sene 1109, müd­det-i meşi!Jat 26 sene;

ll. I:Iazret-i Nayi co§.man Dede Efendi İstanbuli, rı~let 1142,. müddet-i meşi!Jat 33 sene;

12. Şairet-i CAbdu'Hcadir Dede bin cos.man Dede Der-i caliyyeli, rı~let sene ı ı64, müddet-i meşi!Jat 23 sene;

13. I:Iairet-i Şemsü'd-din Me~eİnmed ibn Şafi Musa Trablusi, rı~let sene ı ı 74, müddet-i meşi!Jat ı o sene ratı-ı t:ıac;

14. c}sa Dede ibn Şafi Musa Dede Trablusi, rı~let sene 1185, müddet-i meşi!Jat ll sene; ·

ı5. Selim Dede Efendi Trablusi, rıi:ılet sene 1 ı91, müddet-i meşi!Jat 6 sene;

16. Şadil.c Dede ibn Selim Dede Trablusi, rıi:ılet sene 1192, müddet-i meşi!Jat 1 sene;

17. cAbdü'l-I:cadir Dede Şam!, cazl şud sene I 195, müddet-i nıeşibat 3 sene;

18. ~onevi Şüseyn Dede Efendi, rıi:ılet sene 1197, müddet-Lmeşi!Jat 1 sene(den ~azla); \

211

19. Seyyid c Ali Dede Efendi ~onevi, cazı şud sene 1201, müddet-imeşihat 4 sene(den fazla);

20~ Nu'man Dede Efendi, cazı şud sen~ 1205, müddet-i meşihat 4 se­ne(den fazla);

21. (DefCa) Seyyid cAli Dede ~onevi, cazı şud sene 1205, müddet-i meşi­hat 1 gün;

22. cAbdu'llalı Dede Efendi, nl}let sene· 1205 (Kütahya'dan gelirken · vefat);

23. Escad Mel}emmed Gaıib Dede Efendi, nl}let sene 1213, müddet-i meşihat 7 sene 10 malı;

24. I:Jaci Mel}emmed Rul}i Efendi, nl}let sene 1225, müddet-i meşibat 12 sene;

25. Seyyid Mal}mud Efendi, Beşiktaş'a nalfl sene 1232, müddet-imeşihat 7 sene (vefat, sene 1234);

26. E's-seyyid Mel}emmed ~uc!retu'llalı Efendi, l}ala sene 1244 cazı şud, şoiJra cumhur-ı meşayib şehadetleriyle ba-batt-ı hümayı1n tevcih olın­mışdur. Selamet bad.

f. Mehmed Süreyya'nın verdiği liste63:

Şaril}ü'l-M~nevi İsma'il Dede CC Abdi Dede yerine), vefat 1040, Adem Dede 1040, cArzi Mel}emmed Dede 1063, Derviş Dede (tarih yok); cA vni Mel}emmed Dede 1087, Nayi co.s.man pede 1108, CAbdü'I-ba~i Dede 1142, Şemsü'd-din Mel}emmed Dede 1164, Agah Mel}emmed :Pede 1184, cisa Dede 1184, Şadı~ Dede 1185, Musa Dede 1186, Mışır Şeygi CAbdü'l­~adir Dede 1191, Aşçıbaşı I:Jüseyn Dede 1192, 'Ömer Semal}at Dede 1196, Ba~~al-zade Müderrisinden c Ali Dede 1197, Semal}at Dede (tekrar) 1201, Nu'man Beg 1203, Ba~al-zade (tekrar) 1204, şacir-i meŞhUr Galib Dede 1205, Rıil}i Dede 1212, Mal}mıid Ümmid Dede 1230, ~udretu'Ilalı Dede 1232, cAta:!u'Jlah Dede 1295.

61 M. Süreyya, Sic. I/352. Galata Mevlevi-hfuıesi şeyhleri Icakkındaki liste "Şaril]ü'I-Me~nevi İsma'il Dede" maddesinde, ondan sonraki şeyhlerin meşihate geliş tarihleri gösterilmek suretiyle veril­miştir. Ancak buradaki listede şeyhlerin adlan, meşihate geliş sıralan ve tarihleri oldukça hatalı biçim­de gösterilmiştir. Daha sonraki çalışmalan etkileyen bu bilgiler burada düzeltilmeden aktarılmıştır:

212

Şimdi çeşitli eserlerin verdiği listelerde ve silsile-namelerde Galata Mevlevi-hanesi şeyhi olarak anılan şahsiyetleri ayrı ayrı ele alarak, bunlar hakkında bulabildiğİrniz bitgileri değerlendirmek suretiyle tenkitli bir liste sunmaya çalışacağız:

Adı iakabt veya mahlası ~eyh oluşu şeyhliğin sona erişi

ı. Yunus Efendi64 ? ?

2. Sul!ftn Dtvani65 ? ?

3. Şafa 'i Çelebi66 ·? ?

4. Ma~mud Dede (Mesnevi-han)67 ? ?

64 Yünus Efendi'nin Galata Mevlevf-hônesi'nin ilk şeyhi olduğunu İskender Paşa 'nin .12 Muharrem 897 tarihli vakjiyesinden tJğreniyoruz (İskender Paşa, v.lJ). ·silsile-nômelerde ya da biyograjik eserlerde bu ad amlmamıştzr. ·

65 Mevlana soyundan olan Dfvline ve Div/inf wıvanlanyla anılan, şiirde Semilf malılası kullanan Sul{ôn-( Dfv/inf'nin Kanünf dlJneminde İstanbul'a geldiği bazı kajnaklarda ifade edilmiştir: Silkıb, Sefine, 1/15-59; Esrar, Tez., 101-109. Bir kısım kaynaklarda ise Divfuıi'nin hangi padişah döneminde İstanbul'da bulunduğu belirtilmemiştir: Ayvfuısarayi, He. I/42; M. Süreyya, Sic., IV/110; Ali Enver, Semô'-hône-i Edeb, Alem Matbaası, İstanbul, 1309, 126-127 (= A. Enver, Semii'-hiine); M. Tahir, Osmanlı Mü'ellifleri, l/79 (=M. Tahir, OM.); Nail Tuman, Tuhfe-i Nii'ill, MEB.Ktp. yazma B 870, ·sıra no. 1879 (= N. Tuman, Tuhfe). Onun İstaıibul'dan Karalıisar'a gidişi ve orada öldüğü anılan kay­naklardan bir kısmında belirtilmiştir (Sakıb, Sefine; Esrar, Tez.; M. Süreyya, Sic.; N. Tuman, Tulıje).

66 Safo'i Çelebi'nin kimliği ve Galata Mevlevf:.h/inesi şeyhliği konusunda şüpheler vardır. Silsile­niimelerden Z. Şalcrf (M. Tekôyô) onu Sul!fuı-ı Divfuıi'den sonraki şeyh olarak gösteriyor. Onun dışın­da M. Süreyya (Sic. I/352), Ergun (Ş. Gôlib, 33) ve Uzluk ("Galata") verdikleri listelerde onu ikinci şeyh olarak an mışlardır. Safa'i'den söz eden bazı kıiynaklarda da onun Galata şeyhi olduğu ifade edil­miştir: Aşık Çelebi, Meşô'irü'ş-şu'arii, M. -Owens, London, 1971, yk. 219b (=Aşık, Mş.); Hasan Çelebi, Tezkiretü'ş-şu'arii, İ. Kulluk, TTK., C. I, Ankara, 1978, 566 {=Hasan Çelebi; Tş.); Riyazi, Riy/izü'ş-şu'arô, Millet Ktp., A. Emiri, Tarih 765, yk. 85a (= Riyazi, Rş.); KM-zade Fa'izi, Zflbde­ıa'/-eş'ôr, Millet Ktp., A. Emiri, Manzum 1325, yk .. 67b (KM-zade, Ze.); Esrar, Tez. 185-186; A. Enver, Sema'-hône, 126-127; Şemseddin Sami, KiimCtsü'l-a'liim, C. IV, İstanbul, 1311, 1965 (=Ş. Sami, KLM.); M. Tahir, OM, I/80; N. Tuman, ':'uhfe, sıra no. 2359.

67 Şafo 'f Çelebi 'yi ikinci şeyh olarak glJsteren üç liste dışında, o b atan ·listelerde ikinci şeyh olarak anılır. İ. Molla (manzum silsile) 'da Sulttin-ı Divôni'den sonra vekôleten bu makama getirildiği söyle­nirken, Ruhf Dede (DD.)'de Furuni-zAde ile aynı kişi olarak gösterilmiş, 10 yıl meşihattan sonra 911!1505-6 tarihinde öldüğü kaydedilmiştir. Ayvansarayİ (Hc.,II/42), Mahmud Dede'nin 955/1548-9

· yılında Galata'ya post-nişin olduğunu yazar. Bu tarih Z. Şükri (M. Tekôyii)'de ölüm ·y.ıı, Kerametli (Gf!lata M., 74)'de şeyh oluş tarihi olarak gösterilmiştir. Bugünkü Divan Edebiyatı Müzesindek:i sil­sile-name (Galata M., ·~isaıe)'de ise Mesnevi-hfuı Mahmud Dede'nin ölüm tarihi 1010/1601-2 yılı

213

5. Furuncu-zad~ (Furuni-zade)68 ? ?

6. c Abdi Dede69 1017/1608-9 1019/1610-1

7. Rüsuhi, İşınail Dede70 1019/1610-1 1041/1631-2

8. Adem Dede71 1041/1631-2 1063/1652-3

olarak gösterilmiştir. 68 Bu lakajıla anılan kişinin kimliği haklanda aydınlarıcı bilgi veren hiçbir kaynak buiamadık. Z.

Şakri (M. Tekaya)'de Şeyh 0Abdi Efendi'nin l<i.kabının Furuncu-zade diye anılması inandıncı olmaktan uzaktır. İ. Molla (inanzum,mensur?)'nın listelerinde ve Divan Edebiyatı Müresindeki silsile-mime (Galata M., Risıi.Ie)'de Mahmud Dede'den sonraki şeyh olarak verilen bu kişi, Ruhi Dede (DD.)'de Mahmud Dede ile aynı kişi olarak gösterilmiştir. Kerametli (Galata M., 74-75)'nin bu lakabın °Ali Dede'ye ait olduğunu söylemesi ve Ali Dfde'nin mezar taşının fotografını göstermesi; Gölpınarlı (MSM., 286)'nın °Ali Dede hakkındaki "Divane Mehmed Çelebi halifelerinden olması ihtimali vardır" tahminine dayanmaktadır. Kerametli'nin eserinde ve Gölpınarlı'nın ifadesinde "Fu.nıni-zade" lakabı geçmez. Öte yandan, İzzet Molla (manzum, 15.beyit)'nın Galata Mevlevi-hanesi bahçesine ilk önce 1052/1642-3'te ölen İsmail Dede'nin gömüldüğünü söylemesi; ancak bu mezarlıkta daha örıceki tarih­leri gösteren mezar taşlan da bulunması düşündürücüdür.

69 cAbdi Dede'nin bir sare bakımsız kalan, Halveti dergahı ve derslik olarak kullamlan Galata Tekkesinin eskiden Mevlevi-hane olduğunu isbat ederek, buramn yeniden Mevlevf-hane yapılmasım sağladığı, şeyhliğinin de kendisine verildiği Ayvansaltiyi (He., II/42) tarafından dile getirilmiştir. Galata Mevlevi-hanesi'ndeki bu boşluğa Siikıb (Sefine, II/54-57) ve İ. Molla (manzum) da işaret eder­ler. 0Abdi Dede'nin Galata Mevlevi-hanesi'nden aynlarak, kendi yaptırdığı Kasımpaşa Mevle.vi-hane­si'ne şeyh olduğu da silsile-namelerin çoğunda "azl" veya "terk" sözleriyle gösterilmiştir. Listelerin ikisi (Z. Şükri, M. Tekliy/i ve Ergun, Ş. G/ilib) ile M. Süreyya (Sic., III/407) "Abdi Dede'nin ölüm tarihini ve'rmekle yetinmişlerdir. Ruhi Dede (DD.)'de 0Abdi Dede'nin meşihatının 20 yıl görü_nmesi, yanlışlıkla konulmuş bir noktadan yahut bir sineğin azizliğinden kaynaklanmış olabilir. Nev'i-zade Ata'i, !fadilfata'l-~alf/i'i!ffi-tehnileti'ş-şalfô.'ilf, İstaı_ıbul, 1268, 765 (= Ata'i, Hh.)'te c Abdi Dede'nin Kasımpaşa Mevlevi-hanesi'ni bina ettirip orada şeyh olduğunu bildirinekle yetinmiştir.

70 İsmail Dede'nin 1019/1610-1 yılmda şeyh olduğu kesindir. Ancak onun şeyhliğinin sona eriş tarihini, ölam yılı olan 104111631-2 olarak glJstenneyen, bunun yerine 104011630-İ (M. sareyyô., Sic.,I/352), 1042/1632-3 (Ergun, Ş. Gô.lib, 33), 105111641-2 (İ. Molla, mensur?), 105211642-:.1 (Rı}hi Dec.!c DD., İ. Molla, manzum) yıllannı gösterenler vardır. İsmail Dw~'nin ölüm yılının "~itam" keli­mesinin ebced hesabı ile karşılığı olaiı 104111631-2 olduğu biyo,grafik eserlerde kesinlikle ifade edii­diğine göre (Ata'i, Hlı., 765; Esrar, Tez., 132-134; A. Enver, Sema'-lı/ine, 80-83; Ş. Sami, KLM., I/439; M. Tahir, OM., I/24; N. Tuman, Tuhfe, sıra no. Ö87), meşihat süresinin de bu -tarihe göre 22 yıl olarak düzeltilmesi gerekir. İsmail Dcde'nin mahlas olarak kullandığı "Rüsuhi" kelimesinin Galata Mevlevi-Mncsi'nin kuruluş tarihini gösteren "tr-)! = e'r-rüsu~" sözüyle ilgili olduğunu sanıyoruz.

71 Adem Dede'ni11 İsmail Dede'den sonra şey/ı olduğu, Iniilin sil.~ile-niimdatle ı·ı• knulisiutlen söz edilen biyografik eserlerde anlatılmıştır [Atô.'f, Hlı. 765; Şey~i Meiııned Efendi, Vakiiyi'u'l-jiızalô.,

Şakayık-ı Nıı'mô.niyye ve Zeyilleri; yayımlayan: A. Özcan, İstanbul, 1989, IH/550 (= Şey~i, lif.); Saıab, Sefine, II/44-50, Safo'f Tezkiresi, Pervin Aynagöz (Fırat Üniversitesi yayımlanmamış yüksek lisans tezi, 4-5 (= Safa'i, Tez.); Esrar, Tez., 5-8; M. Süreyya, Sic. 11312; N. Tuman, Tulıje, sıra no. 88; S. Nüzhet Ergun, Tark Şairleri, C. I, İstanbul, tarihsiz, 2-4 ( = Ergun, TŞ.)]. Ancak, İsmail Dede

214

9. cAr.zt Me~emmed Dede72

10. Derviş ÇelebF3

ll. Naci Ahmed Dede74

1063/1652-3

1075/1664-5

1075/1664-5

1075/1664-5

1075/1664-5

108211671-2

hakkındaki notta tartışması yapılan tarih farklıldıklan yüzünden, 106311652-3 yılında öldüğü bilinen Ad em Dede'nin meşihat süresi, bazı yerlerde yanlış olarak ı 1 yıl olarak gösterilmiştir. Adem Dede'nin meşihati Şey~i (Vj., IIU550)'nin de açıkça ifade ettiği gibi 22 yıldır. Z. Şükri (M. Tekaya)'de Adem Dede'nin "Edhem" adıyla anılması bir okuma yaniışından kaynaklanmış olabilir.

72 cAriF'nin şeyh oluşu ve iJltımane kadar bu giJrevde kaldığı billan listelerde ve aşağıda giJsterilen· biyografik eserlerde ifade edilmiştir: Şeyljf, W., IW561; Saf.ü, Tez. 332; S1kıb, Sefine, II/81-85, bura­da ölüm tarihi yoktur; Esrar, Tez., 223-226; İs,ma'U BeUg, Nuhbera'l-ciscir li-zeyli Ziibdeti'l-eş'llr, yay. A. Abdulkadiroğlu, Ankara, 1985, 338 (= Belig, Nuhbe); Güfti, Teşrijôıa'ş-şu .. arli, Millet Ktp. Ali Emiri, manzum 1324, yk. 40a (= Güfti, Tey.) bup.da ölü111 tarihi yoktur; A. Enver, Sema'-hôJıe, 154-156; M. Süreyya, Sic., III/453; Ergun, TŞ., III501-505; aynı yazar, Ş. G/1/ib, 33; N. Tuman, Tulife, sira no. 2795.

73 Derviş Çelebi'den siJz eden kaynaklar onun MevlaniJ soyundan olduğunu ve Galata Mevlevi­hilnesi şeyhliğinde bulunduğun,u ifade ederler: Şey!Jf, W., ("Arli maddesinde) IIIJ561 ve (Naci A~med Dede maddesinde) IV/423; Ayvansarıiyi, He., II/44; Esrar, Tez., 119-121; f.. Enver, Sema'-hcine,_ 68-70; M. Tahir, OM., II/135; M. Süreyya, Sic. II/331; N. Tuman, Tuhje., sıra no. 1158. İlk bakışta çelişkili gibi görünen Ayvansarıiyi'nin üadesi, S1kıb Dede (Sefi/ıe, U175) ve ona dayanan Esrar Dede (Tez. 119-121)'de anlatılan olaylarla birleştirildiğinde anlaşılır bir durum almakta; bu sayede biyogra­fik eserieric silsile-namelerde karşılaşılan ikili görünüm ortadan kalkmaktadır. Ayvansaniyi dışındaki kaynaklann bir kısmı Derviş Çelebi'yi Naci. Ahmed Dede'den önce, bir kısmı da sonra Galata Mev­levi-hıinesi şeyhi olafak göstermişlerdir. Ayvansarıiyi'deki ifadeden hareket edilirse her iki anlabmın da doğru, fakat eksik olduğu görülür. Halbuki Derviş Çelebi'yi Naci ~med Dede'den önce ve sonra iki kez bu makama getirilıniş olarak düşündüğümüzde bütün çelişkiler ortadan kalkıyor. Böyle düşün­mek1e tamamen haksız da değiliz. S1kıb Dede ve Esrar Dede'nin ondan naklettiği olaya göre.Konya Ast.anesine şeyh olan Hüseyin Çelebi yerine Derviş Çelebi'yi geçirmek isteyenler, onu İstanbul'a göndermişler. Devlet erkanı bu isteği onaylamayınca Derviş Çelebi Konya'ya dönememiş. Hüseyin Çelebi'nin şeyhliği 1642-1666 yıllan arasındadır (Gölpınarlı, MSM., 153, 165). Dolı!.yısıyla Derviş Çelebi'nin İstanbul'a gelişi de bu tarihler arasında olmalıdır. Böylece 1075/1664-5 yılında ölen °Arli Me~emmed Dede yerine Derviş Çelebi'nin geçtiğini söyleyen kaynaklara hak vermek gerekiyor. Nitekim Şey~i (W,, III/561). 0Arl.i'nin 1075'te öldÜğünü ve makamının Derviş Çelebi'ye verildiğini yazıyor. Yine Şey~i <W. IV/423)'de Ndci ~med Dede'nin 10:75'te İstanbul'a gelip, Derviş Çelebi yerine Galata Mevlevi-hanesi meşihatine getirildiği ifade ediliyor. Derviş Çelebi'nin ikinci meşihati de Naci A~med Dede'nin l082/1671-2'de ayrılışından sonra gerçekleşmiş olmalıdır (A~sarıiyi, He., II/44). Onun 1083/1672-3'te Kamaniçe fethine giden orduya katıldığı ve Ahyolı veya Hacıoğlu Pazar­cığı'nda öldüğü hem biyografik eserlerin hem de silsite-narnelerin çoğunda yazılıdır.

74 Yukanda Derviş Çelebi haklanda verdiğimiz ve doğruya çok yaklaştığımızı sandığunız. açıklama­lar doğrultusunda, NiJci Alpned Dede'nin, Derviş Çelebi'nin kısa sareli iki şeyhfiği arasında 7 yıl kadar Galata Mevlevt-hlinesi nıeşihlitinde bulunduğunu siJy/eyebiliriz. Bu husus, Ayviinsaroyt (He., II/44)'de aniatılana tamamen uygun olduğu gibi, Şey~i (W., ID/5, 561 ve IV/423)'de verifen bilgilerle kuvvetlenmektedir. Naci Dede'nin Galata meşihatinden hiç söz etmeyen [Sıilim, Tezkire-i Şu'arli, İstanbul, 1305,637-638 (= Satim, Tez.); A. Enver, Semli'-hcine, 230-231; N. Tuman, Tuhfe, sıra no.

12. Derviş Çelebi'5

13. Gav.s.t Dede76

14. Nayt co.s.man Dede77

1082/1671-2

1083/1672-3

1109/1697-8

215

1083/1672-3

ı 109/1697-8

1142/1729-30

4140] kaynaklar bir yana bırakılırsa, diğer kaynaklarda [S~b, Sejine, Il/149-151; Esrar, Tez., 331-332; M. Süreyya, Sic., IV/531; Mehmed Ziya, Yenikapı Mev/evt-Jıônesi, İstanbul, 1329, 113 (=M. Ziya, Yenikapı)] ve silsile-namelerde verilen bilgiler arasındaki uyumsuzluk giderilebilmektedir. Naci Dede'yi, Derviş Çelebi'den önce gösterenler (Ruhi Dede, DD.; İ. Molla, mensur?-manzum; Galata M., Risate; Bayn, İstanbul, 52) dç, sonra gösterenler (Z. Şükri, M. Teküya, M. Süreyya; Sic., IV /531; Ergun, Ş. Gfilib; Kerameti i, Galata M.; Uzluk, "Galata") de bütünüyle hatalı değildir. Çünkü Naci Dede iki kez Galata meşihatine getirilen Derviş Çelebi'den hem önceki hem de sonraki şeyh ~larak gösterilebilir. Ayvansarayı ve Ruhi Dede'de görülen tarihler, Naci Dede'nin 7 yıl bu ıYıakarnda .kaldığını göstermektedir. Naci Dede'nin ın eşihatini 5 } ıl gösteren (İ. Molla, mcnsur?, manzum; Galata M., Risıile), 4 yıl gösteren (Kerametli, Galma M.); 3 ·yıl gösteren (M. Süreyya, Sic. IV/531) v~ 2 yıl gösteren (Z. Şükri, M. Tekayti) silsile-namelerin hangi kaynaklar dayandıklannı anlamak güçtür. Öte yandan, Nı1ci Dede'ye Ayvansarı1yi'de yanlışlıkla "Pindan" lakabı verilmesi, ona dayanan Bayn (İstanbul, 52)'yı yanılttığı gibi, Uzluk ("Galata") da bunu "Pendan" diye çevirmiştir. "Pindan" lakabının Naci Ahmed Dede ile son zamanlannda ilgisi bulunan Bolvadinli Ahmed Dede'ye ait olduğu bilinmektedir (M. Ziya., Yenikapı, 113)

7S bk. 37. dipnot. · u Derviş Çelebi ve N/Jcf Dede'nin meşihat sıralan ve sareleri kaynaklarda çokfarklı glJraldağa

için Gavs.f Dede 'nin şeyh oluş tarihi ile şeyhlik saresi değişik yıllarda glJsterilmiştir. Şeyh oluş tarihini Şey!Ji (Vj., IV/198) 1087/1676-7; M. Süreyya, Sic., 1/230) 1078/1667-8; Esrar, (Tez., 264-268}, A. Enver, Sem/J'-hfine, 179-182) ve Kerametli (Galata M.) 107911668-9 olarak vermişlerdir. Bu tariiii 1083 olarak doğru veren kaynaklar: Ruhi Dede (DD.), Ayvıinsarayi, (He. Il/44}, İ. Molla (mensur?­manzum), Galata M. Risıile. Ancak, i. Molla (mensur?-manzum) ve Galata M., Risıile'de meşihat süresi 10 yıl fazla gösterilerek 36 yıl olmuştur. Bazı kaynaklar da başlangıç tarihi vennemiştir: Güfti (Teş., yk. 46a); Safa'i (Tez., 391); Sı1lim (Tez., 494-499); Sa.kıb (Sejine, Il/144-149); Beliğ (Nuhbe, 369); M. Tıihir (OM.,I/137), N. Tuman (Tulıfo, sıra no. 3098). Gav~i adını ÇAvni olarak yanlış okuyanlar ve bu yanlışlığı sürdürenler de vardır: M. Süreyya, (Sic., 11352), Uzluk ("Galata"). Ölüm tarihi Şey bi (t:f., IV/198), Beliğ (Nuhbe, 369) ve M. Süreyya (Sic., l/230)'da ı 108/1696-7 yılı olarak anılmış olmakla birlikte büyük bir çoğunluk bu yılı 1109/1697-8 olarak kaydetmişlerdir. Düşürülen tarihler de bunu gösterm~ktcdir.

77 Gavs.f Afımed Dede'nin damadı olduğu, onun iJlama azerille Galata Mevlevi·lılinesi şeyhliğine getirildiği ve 114211729-30 yılında iJldağande aşağı yukan batan kaynaklar birleşiyor. Bu durumda "Os.môn Dede 'nin meşihati 33 yıl sannaşıar. 1. Molla(manzum) 'da Dlam yılını giJsteren 28. beylin ilk mısraındaki "biy" kelimesinin "yaz" olarak dilzeltilm:ısi geleneğe aykın değildir. "Os.môn Dede'nin besteklirlığından ve şairliğinden kaynoklarda lJvgayle siJz edilmiştir. Tark edebiyatının en başan/ı mi"· raclyyelerinden biri Nliyt "Os.mlln Dede'ye aiuir (M. Akar, Tark Edebiyatında Manzum Mi'rlJc­nllmeler, Kültür ve Turizm Bakanlığı yay. no. 804, Ankara, 1987, 173-175). "O~man Dede'den söz eden kaynaklar: Ayvansarıiyi, He. Il/44; Safıii, Tez., 625-628; Salim, Tez., 634-636; Sıikıb, Sejine, 111229-231; Esrar, Tez., 334-338; Süleyman Sa'deddin, Tuhfe-i Hau/Jtin, İstanbul, 1928, 297 (= S. Sa'deddin, Tulıfe); Fatin, lf/Jtimeta'l-eş'fir, İstanbul, 1288, 396 (= Fatin, He.), A. Enver, Semll'­hfine, 234-235; M. Süreyya, Sic. lll/427; Ş. Sami, KLM. Vl/4557; M. Tıihir, OM., 111454; N.

216

ı5. Sırrl c Abdü '1-b~ Dede78 ı ı 42/ ı 729-30 1164 ı750-1

16. Me~emmed Şemsü'd-din Dede79 1164/1750-1 1174/1760-1

17. clsa Dede80 117411760-ı 1185/ı771-2

18. Sellm Dede81 1185/1771-2 1191/1777-8

19. Me~emmed Şadılc Dede82 119111777 1192/1778

Tuman, Tuhje, sıra no. 4218. 78 Nayi "Oş_man Dede'nin oğlu olan Sırrt"Abda'l-blifi Dede babaSının lJitinıa azerineonun yerine

geçmiş 22 yıl bu nuıkamda kalmıştır. Yukanda tanımğımız silsi/e~nilmelerde, onun h~ında verilen bilgilerde azerinde durolmaya değmeyen kilçtikfark/ılık/ar vardır. Kaynaklar: AyvlinsarayF, He., 11/44; Esrar, Tez.,335 (Ndyi •o.s.mdn Dede maddesinde); M. Süreyyd, Sic., III/229; M. Tahir, OM., I/86;

·N. :Tuman, Tulıfe., sıra no. 1745. · _ 79 Haleb, Kasımpaşa ve Yenikapı Mevlevf-hôneterinde şeyh olan Şafiyu'llalı Mfişli [)ede (bk.M.

Ziya, Yenikapı, 137-141)'nin oğludur. Önce 1147/1734-5 yılında Kasımpaşa, babasının ölümü üzerine 1157/1744·5'te Yenikapı, 1164/1750-l'de Sırıi •Abdü'l-b~ Dede'nin yerine Galata Mevlevi-hdnesi şeyhi olmuştur. Hacca gitmiş, dönüşte yolda ölmüştür (Ayvdnsarıiyi, He., 11/44). Silsile-namelerden yukandaki bilgileri doğrulamayan yoktur. Ancak, M. Süreyya'nın (Sic;, III/167) onuiı mcşihatini 1164-1174 yıllan arasında göstermesini, Kerametli (Galata M., 76)'nin bu tarihleri 1165-ll75 olarak bir yıl farklı vermesini açıklayacak bir kaynak göremedik. Uzluk ("(Jıiıata") ise Me~emmed Şe;rısü'd-din Dede'den hiç söz etmemiştir. ·

80 "isa Dede, lJnceki şejh Me~emmed Şernsa'd-din Dede'nin kardeşidir. Ayvlinsarayf (He., Il/45)'nin bildirdiğine göre-•lsa Dede önce kadılık mesleğinde b_ulunmuş,sonra bu meslekten aynh:rak şeyh olmuştur. •isa Dede döneminde Galata Mevlevi-hdnesi 1 179/1765-6'da yanmış, III. Mustafa t:ra- · fından aynı yıl yaptınlmıştır. Tekkenin yanışı ve yeniden yapıtışı olan bu tarihi, M. Süreyya (Sic., 1111612) 1184/1770-1 olarak verir, Aynı eserde Galata Mevlevi-hdnesi şeyhlerinin topluca gösterildiGi yerde (Sic., I/352), Me~emmed Şemsü'd-din Dede ile •isa Dede arasında Agah Me~emmed Dede anı!­mış ve 1184/1770-l yılında şeyh olduğu ifade edilmiştir. Ancak, bu adın yanlışlıkla anıldığı, •isa Dede'den söz edilen yerde görülmektedir. lsa Dede hakkında silsile-namelerde" verilen bilgilerde önem­li görülecek Bir aynlık yoktur.

81 Selim Dede'nin kendisinden lJncel.:i şeyh cfsll Dede'nin enişresi olduğunu Ayvansarayi (He., Il/45)'den öğreniyoruz. Silsile-namelerde, Selim Dede hakkında verilen bilgilerde önemli bir farklılık yoktur. M. Süreyyd, Galata Mevlevi-hdnesi şeyhlerini topluca verdiği yerde (Sic., I/352) Selim Dede'nin adını vermemiş, onu Galata Mevlevi-hdnesi şeyhi olarak ayn bir başlrkta: (Sic., III/56) an­mıştır.

ın Kendisinden lJnceki şeyh Selim Dede 'nin oğludur. Kasımpaşa Mev/evi-lıiinesi şey/ı i iken babası­nın yerine Galata 'ya şeyh oldu. Bir yıl bumakanula kalıp vebadan IJlda (Ayvônsarayi, He., II/45). M. Süreyya, Şad* Dede'nin •isa Dede'nin oğlu olduğunu ve ll 86/1772-3 yılında öldüğünü (Sic., JII/612, "İsa Dcde maddesi) yazarken; aynı şcylıi başka bir yerde (Sic., IU/56,Seliııı Dcdc ıııadddi) Selim Dede'nin oğlu olarak göstermiş ve 119l/l7n yılında öldüğünü yazmıştır. Sadık Dede hakkında silsiİe-namelerde~ bilgiler tutarlıdır. .

20. cAbdu'I-15;adir-i Şami83

21. Şüseyn Dede84

22. Ba~al-zade cAli Dede85

23. Nu'man Beg86

24. B~al-zade c Ali Dede87

25. cAbdu'llah Efendi88

1192/1778

1195/1780-1

119711782-3

120 ll 1786-7

1205/1790-1

217

119511780-1

1197/1782-3

1201/1786-7

1205/ ı 790- ı

1205/1790-1

İstanbul'a gelmeden ölmüş

83 cAbdu'l-~fidir Dede Mtstr'daki Mevlevi-ltfme'nin şeylti iken Galata'ya atammştır. Ayviinsariiyt onu Halep/i olarak gtJsrermiş (He., II/45), M. Süreyya ise (Sic., I/352) onu Musa Dede'den sonra 119111777 yılında şeyh olup 1192/1778'de aynlmış olarak vermiştir. Musa Dede'nin Galata şeyhliği ile ilgisi oğullan dolayısıyladır. M. Süreyya'nın verdiği tarihler de doğru değildir. Ayvansarayi, atan­ma tarihini doğru vermiş, ancak aym yıl ondan sonraki şeyh I;Iüseyn Dede'nin bu makama geçtiğini yazmıştır. Kcramcıli (Galata M., 76) azil tarihini ll96/1781-2 olarak verir. Bunlann dışındaki_silsile­m1melerde <Abdu'l-J.cadir-i Şami Dede'nin meşihat süresinde farklılık yoktur.

81 Ifı7seyn Dedt 'nin meşilıatiylc ilgili tarilı/erde Ayviinsariiyt (He., II/45), M. Süreyya (Sic., lli214) ve bazı silsile-nameler arasında aynlıklar vardır. Ayvansarayi'nin I;Iüseyn Dede'nin meşihatini ll92/1778- 1197/1782-3, M. Süreyya'nın ll92/1778- 1196/1781-2, Kerametli (Galata M., 76)'nin 119611781-2 - 1197ti782-3 tarihleri göstermeleri yanında, diğer silsile-niinıeler 1195/1780-1 -1197/1782-3 tarihlerinde birleşmektedir.

8S <Alt Dede'ııirı Galata Mevlevf-ltônesi'ne ilk kez şey/ı oluşu ve şeyhliğinin süresi konusımd(l sil­sile-nlime/erde Ayviinsariiyf (He., W45) ve M. Süreyya (Sic., llli550)'da verilen bilgiler, bütünüyle uyunıludur. Aricak Uzluk ("Galata")'un ·verdiği listede <Ali Dede'nin adı yoktur. 1201/1786-7 yılında aziedilen <Ah Dede'nin 1205/1790-1 yılında ikinci kez bu makama getirildiği Ayvansarayi (aynı yer) ve M. Süreyya (aynı yer) tarafından ifade edilmiş, silsile-namelerd~n bazılan da bunu doğrulamıştır. Bunlar: i. Molla (mensur?-nıanzum), Galata M.Risate, Z. Şükri (M. Tekiiyii)'nin silsilc-niimeleridir. İ. Molla'da ve Galaın M.Risalcsindc ikinci ıncşihatin 1 gün olduğu ifade edilmiştir. "Ali Dcdc'nin ikin­ci meşihali Ayvansar.1yi'd:! Nu"man Beg'den sonra değlı, ondan sonraki "Abdu'lliilı Dede'nin arkasın-dan anılmıştır. ·

86 Mtr Nucmiin veya Nu<mtın Beg, Ye gen Ali Paşa 'nın oğludur. Konya dergii/una gimıiş, daha son­ra Galata'ya şeyh olmuş (Esrar, Tez., 253; M. Süreyya, Sic., IV/572), buradan aynidıktan sonra Üs­küdar Mevlevi-hanesi'ni kurmuştur (M. Süreyya, Sic., III/548). Ayviinsarayi (He., Il/45)'dcNucman &g'in meşihati için tarih verilmemiş; M. Süreyya'da ayniışı 1204/1789-90 yılı olarak gösterilmiştir. Silsile-namelerde verilen tarihler genellilde birbiriyle uyumludur. Uzluk ("Galata") aynlış tarihini M. Süreyya'dan naklctmiştir.

, · 87 Bk. 49. dipnot. IJIJ c Abd u '//ii/ı Efendi, Galata şeyiıli ği içi11 gtJnderilmiş, ancak İstanbul 'a gelemenıiş, Kıitalıya 'da öl­

milştiir. Ayviinsarciyt (He., II/45)'de Nu"man Beg ile ~-zade'nin ikinci meşihati arasında anılan "Abdu'llah Efendi'nin bu görevi, Esrar Dede (Tez., 253)'de ve bazı silsile-namelerde vardır. Z. Şükri (M. Tekiiyii) de onu "Hazret-i Şemsi Dede İbn Şeyh 0Abdu'll3.h Dede" biçiminde babasının adıyla an-mıştır. Uzluk ("Galata")'un ölüm tarihi olarak 120811793-4 yılını göstermesi mesnetsizdir. ·

218

26. Galib Dede89 1205/1790-ı 1213/1798-9

27. Rui:ıi Dede90 1213/1798-9 1225/1810

28. Mai:ımiid Dede91 1225/1810 1232/1816-7

29. ~udretu 'Ilah Dede92 1232/1816-7 1288/1871-2

30. cAta~'llah Dede93 1288/1871-2 1328/1910

31. AQmed Celalü' d-din Dede

89 Şeyh Gillib 'in meşiluıt mflkamına otunnası ve tJlamane kadar bu makamda kalışı kaynaklann ve silsile-nilmelerin tamamında aynı tarihler/e glJsterilmiştir: Esrilr, Tez., 245-264; Şefkat, Tezkire, Millet Ktp., Ali Emiri, Tarih 770, yk. 105; Fatin, He., 309; A. Enver, Semil'-hline, 169-179; M. Süreyyti, Sic., Ill/615; Ş. Sfunt, KLM., V/3246; M. Tıihir, OM.; W35l; N. Tuman, Tuhfe, sıra no. 3054.

ııo RUJ.ıf Dede'nin Şeyh Gillib'i izleyerek meşihat makamına otunnası yfiziinden, bu tarih kesindir. t>lam tarihi kaynaklarda ve silsile-nilmelerdefarklı giJsteri/mektedir. Kendi hazırladığı silsi/e-nameye başka bir yazı ile sonradan eklendiği giJrlllebilen lJ/am tarihi 12JS/18(){)-l'tir. Ancak burada meşihat sare.Si ll yıldan fazla giJsterildiğinden 1215 tarihinin yanlışlıkla yazıldığı anlaşılıyor. Ayvlinsarayi (He., II/46)'de tarih verilmemiş. M. Süreyyti (Sic., 11/421) ölüm tarihi olarak 1230/1814-5, Kerametli (Galata M., 76) 1215/l80Q-1 yıllarını göstermişlerdir. Buna karşılık İ. Molla (mensur?-manzum), Galata M. Ristile ve Z. Şükri (M. Tekayti) Riı~t Ded~'nin meşihat süresini 12 yıl, ölüm tarihini de 1225/1810 olarak gösterirler. Bu tarihi cAii Nu!~i Dede (Defter-i Dervişıi.n, Süleymaniye Ktp. Naliz Paşa, ı 194, yk. 86b)'nin ifadesi de doğrulmaktadır.

91 RCıl,ıf Dede'nin IJlama fizerine onun yerine geçen MalJmfıd Dede, Beşiktaş Mevlevf~hilnesi şeyhi YUsuf Efendi'nin damadıdır. Trablusludur. Kaympederinin iJ/ama fizerine 1232/1816-7 tarihinde Galata 'dan ayni ıp Beşikıaş Mevlevi-htinesi şeyhliğine geçmiştir (Ayvilnsarilyi, He., IJ/46; M. Süreyyti, Sic., N/331; Sic., I/352'de meşihat yılının 1230 gösterilmesi doğru değildir). Uzluk ("Galata")'un aynlış yılı olarak gösterdiği 1224/1809-10 tarihi doğru değildir. MahmOd Dede'nin meşihat yıllarını gösteren diğer silsile-ntimel~r birbiriyle uyumludur.

• 92 ~udretu 'l/ilh Dede 'nin mi!şihatini anlatan kaynaklann ve silsile-nilmelerin sayısı azdır. Ayvilnsa­rayi (He., 11/46) 'nin adını andı ğı son şeyh budur. İ. Molla (mensur?) Jfudretu'lliilı Dede 'yi lıiç annıaz,· manzunı silsile-nilme onun şeyhliği sırasında, IJlamanden IJnce tamamlanmıştır. Galata M. Risille'deki Silsile-nilme ise ~udretu'llilh Dede'nin adıyla son bulur. M. Sareyyti (Sic., IV/54) ~udretu'llıih Dede'nin 63 yıl bu makamda· kalıp 1295/1878'te öldüğünü yazaı:-. M. Ziyti (Yenikapı, 296) ~udretu'llt\h Dede'nin 1288/1871-2'de öldüğünü yazar. Z. Şükri (M. Tekaya) ve Kerametli (Galata M., 76)'nin verdikleri tarihler buna uymaktadır. Uzluk ("Galata")'ta bu tarih 1287/1870-1 olarak geçer.

· PJ Babasının yerine şeyh olan 'Ata" u 'llilh Dede son yıllannda hastalandığı için (M. Ziya~_.Yenikapı, 296) önce 1327/1909 yılında Veled Çelebi (Türk Ansiklopedisi, "İı.budak, Veled Çelebi" maddesi, F. Tevetoğlu), sonra 1328/1910 yılında A~med_ CelaJQ'd-din Dede vekaleten bu görevi üstlenmişlerdir (Kerametli, Galata M., 76).

(Baykara)94

Sonuç:

1328/1910

219

1343/1925

Bu bildiri ile Galata Mevlevi-hanesi şeyhlerini gösteren ve bugüne kadar hiç bilinmeyen üç silsile-name tanıtılmış, adları bilindiği hal.de yeni harflerle yayımlanmamış · üç liste ile yeni tanıtılan üç silsile-m1menin metinleri verilmiştir. Daha önce yeni harflerle yayımlananlada birlikte sayıları on bire ulaşan bu listelerdeki bilgilerle biyografık kaynaklardan elde edilen veriler ışığında eskilerden daha sağlıklı bir liste oluşturulmaya çalışılmıştır. Galata Mevlevi-hanesi'nin kuruluşuyla ilgili olarak 897/1491 tarihli İskender Paşa vakfıyesine ~!aşılmış, bu sayede Mevlevi-hanenin kurucusu ve kuruluşuyla ilgili tereddütler tamamen ortadan kalkmış;

bugüne kadarki listelerde adına rastlanmayan Şeyh Yunus Efendi'nin Mevlevi-hane'nin ilk şeyhi olduğu anlaşılmıştır.

Kaynaklardan elde edilen farklı bilgilerin değerlendirilmesi ile Derviş Çelebi'nin meşihati konusundaki karışıklığa çözüm önerilmiş; şeyhlerin göreve geliş ve ayrılışlan hakkında gösterilen tarihlerdeki farklılıklar

giderilmeye çalışılmıştır.

Galata Mevlevi-hanesi'nin kuruluşundan (897/1491) cAbdi Dede'nin meşihatine (101711608-9) kadar geçen yaklaşık yüz yirmi yıllık karanlık dönem aydınlatılamamıştır.

94 Once vekfdeten Galata Mevlevt-hô.nesi şeyhi olan ~ed CelôlD'd-dfn Dede, cA[fi'u'llôh De­de'nin iJlama ilzerine aynı yıl asaleren atanır. Tekkelerin kapatılmasına kadar bu glJrevde kalan Al}med Celôlü'd-din Dede 5 Ekim 1946'da lJlmaşrar (İbnalemin Mahmud Kemlil, Son AsırTıirk Şairleri, İstan­bul, 1969 (2.bs.), 217; Ergun, TŞ., 1/273-276; N. Tuman, Tuhfe, sıra no.6ll).